Құрылыс материалдарын топтастыру
Кіріспе
1. Құрылыс материалдарын топтастыру.
2. Құрылыс материалдарының қасиеттерінің құрамы мен құрылымы.
3. Материал күйінің өлшемдері
4. Құрылыс материалдарының қасиеті.
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер.
1. Құрылыс материалдарын топтастыру.
2. Құрылыс материалдарының қасиеттерінің құрамы мен құрылымы.
3. Материал күйінің өлшемдері
4. Құрылыс материалдарының қасиеті.
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер.
Құрылыс материалдарының физикалық қасиеттеріне олардың тығыздығы кеуектілігі, ылғалдылығы, су сіңіргіштігі, аязға төзімділігі, жылу өткізгіштігі, т.б. ал механикалық қасиеттеріне олардың деформациялық (серпімділік, пластикалық) қасиеттері, беріктігі, қаттылығы, үйкелеске, ұруға және тозуға төзімділігі, т.бт жатады.
Әртүрлі өнеркәсіптік, азаматтық, т.б. құрылыстарда материалдарды белгілі орында. Фундаметте, қаңқада, қабырғада, т.б. атқаратын қызметіне сай пайдалану үшін олардың қасиеттерін жақсы білу қажет. Бұл қасиеттер құрылыс материалдарының стандарттарына (ГОСТ, ОСТ, т.б) келтірілген сан көрсеткіштермен сипатталынады да «Құрылыс нормалары мен ережелеріне (СНиП)» сәйкес қолданылады. Халықаралық айырбас, сауда жүргізу үшін әр мемлекет құрылыс материалдарын өндіргенде ИСО-ның (халықаралық стандарттарды бекітілетін мекеме) талаптарында бұлжытпай орындауы керек.
Стандарттар орыс тілінде жазылатын аттарының бас әріптерімен белгіленген: ГОСТ (государственный общесоюзный стандарт) – ол құрылыс материалдарын өндіретін кәсіпорындармен, олардың ведосостволығына байланыссыз, міндетті түрде орындалатын бүкілодақтық мемлекеттік документ, шарттар. ОСТ (отраслевой стандарт) – ол салалық (ведомостволық), РСТ – республикалық, ал СПТ (стандарт предприятия) – кәсіпорындық стандарттар. СНиП (строительные нормы и правила) дегеніміз ол құрылысты жобалау. Оны құру және құру үшін қолоданылатын материалдарды тиімді пайдалану туралы, барлық мекемелер міндетті түрде қолданатын, бүкілодақ нормативтік документтердің жинағы.
Әртүрлі өнеркәсіптік, азаматтық, т.б. құрылыстарда материалдарды белгілі орында. Фундаметте, қаңқада, қабырғада, т.б. атқаратын қызметіне сай пайдалану үшін олардың қасиеттерін жақсы білу қажет. Бұл қасиеттер құрылыс материалдарының стандарттарына (ГОСТ, ОСТ, т.б) келтірілген сан көрсеткіштермен сипатталынады да «Құрылыс нормалары мен ережелеріне (СНиП)» сәйкес қолданылады. Халықаралық айырбас, сауда жүргізу үшін әр мемлекет құрылыс материалдарын өндіргенде ИСО-ның (халықаралық стандарттарды бекітілетін мекеме) талаптарында бұлжытпай орындауы керек.
Стандарттар орыс тілінде жазылатын аттарының бас әріптерімен белгіленген: ГОСТ (государственный общесоюзный стандарт) – ол құрылыс материалдарын өндіретін кәсіпорындармен, олардың ведосостволығына байланыссыз, міндетті түрде орындалатын бүкілодақтық мемлекеттік документ, шарттар. ОСТ (отраслевой стандарт) – ол салалық (ведомостволық), РСТ – республикалық, ал СПТ (стандарт предприятия) – кәсіпорындық стандарттар. СНиП (строительные нормы и правила) дегеніміз ол құрылысты жобалау. Оны құру және құру үшін қолоданылатын материалдарды тиімді пайдалану туралы, барлық мекемелер міндетті түрде қолданатын, бүкілодақ нормативтік документтердің жинағы.
1. Ғ.Батырбаев, М.Садуақасов «Құрылыс материалдары мен бұйымдары».
2. С.Хамзин. «Құрылыс өндірісінің технологиясы.»
2. С.Хамзин. «Құрылыс өндірісінің технологиясы.»
Жоспары:
Кіріспе
1. Құрылыс материалдарын топтастыру.
2. Құрылыс материалдарының қасиеттерінің құрамы мен құрылымы.
3. Материал күйінің өлшемдері
4. Құрылыс материалдарының қасиеті.
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер.
Кіріспе
Құрылыс материалдарының физикалық қасиеттеріне олардың тығыздығы
кеуектілігі, ылғалдылығы, су сіңіргіштігі, аязға төзімділігі, жылу
өткізгіштігі, т.б. ал механикалық қасиеттеріне олардың деформациялық
(серпімділік, пластикалық) қасиеттері, беріктігі, қаттылығы, үйкелеске,
ұруға және тозуға төзімділігі, т.бт жатады.
Әртүрлі өнеркәсіптік, азаматтық, т.б. құрылыстарда материалдарды
белгілі орында. Фундаметте, қаңқада, қабырғада, т.б. атқаратын қызметіне
сай пайдалану үшін олардың қасиеттерін жақсы білу қажет. Бұл қасиеттер
құрылыс материалдарының стандарттарына (ГОСТ, ОСТ, т.б) келтірілген сан
көрсеткіштермен сипатталынады да Құрылыс нормалары мен ережелеріне (СНиП)
сәйкес қолданылады. Халықаралық айырбас, сауда жүргізу үшін әр мемлекет
құрылыс материалдарын өндіргенде ИСО-ның (халықаралық стандарттарды
бекітілетін мекеме) талаптарында бұлжытпай орындауы керек.
Стандарттар орыс тілінде жазылатын аттарының бас әріптерімен
белгіленген: ГОСТ (государственный общесоюзный стандарт) – ол құрылыс
материалдарын өндіретін кәсіпорындармен, олардың ведосостволығына
байланыссыз, міндетті түрде орындалатын бүкілодақтық мемлекеттік документ,
шарттар. ОСТ (отраслевой стандарт) – ол салалық (ведомостволық), РСТ –
республикалық, ал СПТ (стандарт предприятия) – кәсіпорындық стандарттар.
СНиП (строительные нормы и правила) дегеніміз ол құрылысты жобалау. Оны
құру және құру үшін қолоданылатын материалдарды тиімді пайдалану туралы,
барлық мекемелер міндетті түрде қолданатын, бүкілодақ нормативтік
документтердің жинағы.
1. Құрылыс материалдарын топтастыру
Құрылыс материалдары өздерінің қасиеттеріне байланысты әртүрлі
бұйымдар, конструкциялар жасау үшін қолданылады. Ол бұйымдар,
конструкциялар құрылыста қолдану шартына сай алуан түрлі болады. Мысалы,
көп қабатты үй салу үшін мынадай бұйымдар, конструкциялар пайдаланылады:
Фундамент, баған, арқалық, қабатаралық және төбелік жабындар, сыртқы және
бөлме аралық қабырғалар. Үй құрылысында бұлардан басқа жылу – дыбыс –
ылғалөткізбейтін бұйымдар да қолданылады. Құрылыста пайдаланылатын орнына,
атқаратын міндетіне байланысты құрылыс материалдары екі топқа бөлінеді.
Бірінші топқа үйлерге я басқа ғимараттарға түсетін күшке төқтеп бере
алатын конструкцияларда қолданылатын конструкциялық деп аталатын
материалдар жатады. Олар: 1) табиғи тас материалдар; 2) минералды
шикізаттарды термиялық әдіспен өңдеу арқылы алынатын материалдар-
керамикалық бұйымдар, шыны ситалдар, байланыстырғыш заттар, металдар; 3)
минералды байланыстырғыш заттардың негізіндедайындалатын материалдар –
бетондар, темірбетондар, құрылыс ерітінділері, автокловта өндірілетін
бұйымдар; 4) органикалық материалдар – ағаш материалдар, органикалық
байланыстырғыш заттар, полимерлеу; 5) композициялы материалдар –
асбестцемент, бетонполимер, фибрбетон, шыныпластик.
Екінші топқа арнаулы міндет атқаратын конструкцияларда (бұйымдарда)
пайдаланылатын арнаулы орындарда қолданылатын материалдар жатады. Бұлар
бұйымдардың эксплутациялық қасиеттерін жақсарту, үйдің ішін комфортты, ал
сыртын көрнекті ету мақсатымен және конструкцияларды зиян келтіретін
ортадан қорғау үшін қолданылады. Олар: 1) жылу өткізбейтін жылуизолияциялық
материалдар (шыныдан істелінген мақта, ағашталшықты – плиткалар, арболит,
т.б); 2) дыбыс өткізбейтін материалдар (тесіктелген – перфорацияларған ағаш
жоңқалы тақталар, акмигран, фибролит); 3) тыстағыш (өңдегіш) материалдар
(табиғи тастардан істелінген үйдің ішін, сыртын әшекейлейтін, оларға өң
беретін мәрмәр, гранит тақталар және жасанды материалдар – керамикалық
тақталар т.б); 4) коррозияға төзімді материалдар (сырлар-лактар, бояулар;
металл бұйымдарының бетіне тысталатын-қондырылатын заттар); 5) төбе
конструкцияларын жабатын су, ауа өткізбейтін гидроизоляциялық және
герматикалық (саңылаусыздандырғыш) материалдар (рубероид, толь, мастикалар,
герметитктер); 6) отқа төзімді кірпіштер (динас, шамот т.б); радиактивтік
сәулеге төзімді материалдар (ауыр толтырғыштар-барит, металл жоңкалары, т.б
негізінде дайындалған өте ауыр бетондар);
Техникалық талап (шарт) қойылған ережелері бар бұл стандарттар құрылыс
материалдарының сапа көрсеткіштерін нормалайды.
Құрылыс материалдары саласында ең көп тараған стандарттардың бір түрі
– ол ТУ (технические условия) – техникалық шарттар. Бұларда құрылыс
материалдарын таңбалау, буып-түю, тасу, сақтау туралы шарттар қойылады және
олардың үлгілерінің немесе өздерінің сапасын сынау әдістері келтірілген.
Стандарттар бірінші цифрлар олардың нөмірін, 2-ші цифрлар бекітілген
жылын көрсетеді; олар 5...10 жылда ғылыми және техниканың жетістіктеріне
байланысты, қайта қаралып, бекітіліп отырылады. Стандарттық шарттары –
заңның күшіндей, сондықтан оларды бұлжытпай тиянақты, жауапты орындау
керек.
2. Құрылыс материалдарының қасиеттерінің
құрамы мен құрылымы
Құрылыс материалдарының қасиеттері олардың құрамы мен құрылымына
байланысты. Құрамдар химиялық, минералдық және фазалық болып бөлінеді.
Материалдың химиялық, яғни химиялық элементтерден тұратын, құрамына –
қарай, оның отқа, микроорганизмдер әсерінен төзімділігін, механикалық және
тағы басқа техникалық қасиеттерін жорамалдауға болады. Құрылыс материалдары
ішінде кең тараған бейорганикалық байланыстырғыш заттардың және табиғи тас
материалдардың химиялық құрамы әдетте оксидтармен (тотықтармен)
сипатталады.
Минералдар негізгі және қышқыл тотықтардаң өзара байланысуынан
түзіледі (құралады). Мысалы, портландцемент құрамында үш кальцилі силикат –
минерал 3СаО(SiO2 (қысқаша C3S) көбейсе (45 ... 80%), оны құм және сумен
араластырғанда цемент тез қатаяды, оның беріктілігі өседі.
Фазалық құрам қатты қаңқа және ауамен, сумен толған саңылауларда
түзіледі. Саңылаулар ішіндегі сумен қатты затқа (мұзға) айналуына
байланысты материалдың қасиеттері өзгереді – аязға төзімділігі төмендейді,
ал жылу өткізгіштігі өседі.
Көп құрылыс материалдардың құрамы олардың бөлшектерінің (түйірлерінің)
ірілігін. Формасын өзара орналасуын, байланысуын көрсетеді. Құрылым үш
дәрежеде анықталады: 1) материалдың макро-құрылымы (құрылымдығы
саңылаулардың мөлшері бір-екі мм) жәй көзбен көру арқылы; 2) микроқұрылымы
50-ден 2000 есеге дейін оптикалық микроскопта үлкейту арқылы және 3)
материал құрайтын заттың ішкі құрылымы ондаған мың есе үлкейтіп көрсететін
электрондық микроскота және рентген сәулесімен зерттеу арқылы.
Қатты құрылыс материалдардың макроқұрылымы конгломератты, ұялы, ұсақ
саңылауы, талшықты, қабатты т.б. болуы мүмкін. мұнда конгломератты (латынша
жиналған, құрылған деген сөз) құрылым әртүрлі, мысалы, құмнан малта (жұмыр)
немесе жарықша (қиыршық) тастардан, осыларды байланыстыратын заттардың
құралған құрылым-көбінесе бетондардың сан-алуан түрлеріне, ұялы құрылым
макросаңылаулы газ және көбік бетондарға, ұялы пластмассаларға, ал ұсақ
саңылаулы құрылым қамырға көп су қосу және оны күйдіргенде жанып кететін
қосындылар қосу әдістерімен жасалған керамикалық материалдарға тән.
Талшақты құрылым ағаш материалдарға, шыны мақтадан жасалған бұйымдарға,
қабатты құрылым қағазпластқа, текстолитке тән.
Материалдардың микроқұрылымы олардың бөлшектерінің мөлшерін, формасын,
материал көлеміндегі санын (оптикалық микроскопта ауданның бір шаршы
сантиметріне келетін бөлшек саны мен сипатталады)көрсетеді.
Материал түзетін заттардың ішкі құрылымы кристалл немесе аморф түрлі
болады. Кейбір заттардың, мысалы, кварцтық ішкі құрылымы осы екі түрде де
кездестіреді; кристалды түрі тұрақтырақ өйткені ол әкпен қосылу үшін 1750С
және 1 МПа қысым қажет ал аморфты түрінде кездесетін кварцтренел кәдімгі
температурада(200С шамасында) ешқандай қысымсыз әкпен байланысып криталл
түрлі сулы силикат түзеді.
3. Материал күйінің өлшемдері
Құрылыс материалдары күйінің өлшемдері ол материалдар мен бұйымдардың
физикалық қасиеттерінің бір түрі. Физикалық қасиеттерге күй өлшемдерінен
басқа: гидрофизикалық және жылуфизикалық қасиеттер жатады. Материал күйінің
өлшемдері оның тығыз және кеуектілік қасиеттерімен сипатталынады.
Кітаптың осы және басқа да тарауларында құрылыс материалдарының
негізгі қасиеттері, олар арқылы маркаларды халықаралық стандарттарда
қолданылатын символдармен белгіленеді: Д-тығыздық, н-суөткізбестік, Ғ-
аязғатөзімділік, И-және В-сәйкесінше материалдың беріктігі бойынша
анықталынатын маркасы және (салмақ), көлемі, т.б. техникалық әдебиеттерде
қалыптасып орын алған символдар арқылы белгіленеді.
Материалдардың тығыздығы мына формула арқылы анықталынады:
(2.1)
Мұнда D-материалдың тығыздығы, гсм3 немесе кгм3; m- құрғақ
материалдың салмағы, г немесе кг; v-материалдың көлемі, см3м3.
Тығыздық шын және орташа деп бөлінеді. Шын тығыздықты (Dш) анықталған
v-ол материалдың саңылаусыз яғни оның тек затпен толған көлемі; сондықтан
шын тығыздықты заттың тығыздығы деп те атайды. Орташа тығыздықты (D0)
анықталғанда көлемнің есебіне материалдың ішіндегі саңылауларда кіреді.
Материалдың шын тығыздығын табу үшін оның көлемін материалды ұнтақтап,
ішінде саңылау қалдырмай арнаулы әдіспен пикнометр арқылы анықтайды. Орташа
тығыздықты табу үшін бұйымның үлгісін үш бағытта өлшейді де оның көлемін
саңылаулар мен қосу анықтайды.
Сусымалы материалдың (құмның, жарықшақ немесе малта тастардың, т.б)
тығыздығын анықтау үшін олардың көлемін, олардың көлемі белгілі ыдысқа
стандартта көрсетілген биіктікпен толтыру (құю) арқылы табады.
Материалдардың шын тығыздығы негізінде бірден жоғары: табиғи және
жасанды материалдікі 2 ... 3гсм3 немесе тм3 аралығында, қара металдардікі
7 ... 8, ал бутим, пек, олифа, лак, ағаш, пластмассалардікі 0,9 ... 1,6гсм3
аралығында. Көп материалдардыңорташа тығыздығы олардың шын тығыздығынан
елеулі төмен, мысалы кәдімгі (күйдірілген) кірпіштің орташа тығыздығы 1,8
ал шын тығыздығы 2,6 тм3. тек қана абсолютті тығыз материалдардың (шыны,
болат, битум, сұйықтардың) орташа және шын тығыздықтары бірдей (тең).
Заты бір материалдардың орташа тығыздығының көрсеткіштері, олардың
кеуектілігіне байланысты әр түрлі болады. Мысалы, әр дәрежелі кеуектелінген
керамикалық материалдардікі 0,25 ... 1,8; пластмассалардікі 0,015...1,2тм3
аралықтарында.
Кеуектілік деп материал көлемінің саңлаулармен (ұсақ тесіктермен)
толған дәрежесін атайды. Демек, кеукетілік тығыздыққа қарама – қарсы
түсінік. Кеуектілік бірге теңелген көлемінің үлесі немесе процесті арқылы
анықталады.
(2.2)
(2.3)
Мұндағы К – материалдың кеуектілігі, көлемінің үлесі немесе проценті;
Vc – саңылаулар көлемі, бірдің үлесі; Vm – материалдың көлемі, ол бірге
тең; Д0, Дш – материалдың орташа және шын тығыздықтары, гсм3 немесе тм3.
Материалдық көлемі – материал затының көлемінен (V3) оның саңылаулары
көлемінің (Vc) қосындысына тең.
Саңылаулар көлемі және сумен толуы мүмкін. сондықтан бұл көлемді табу
үшін материал алдын-ала 1050С-та салмағы өзгермегенше кептіріледі, одан соң
тығыз бітілген ыдысқа орналастырылады, ыдыс ішіндегі ауа сорылып
шығарылады: вакуумдағы материалға сұйық зат (су немесе керосин) сіңіріледі.
Саңылауларды толық толтыруға кеткен сұйықтың шығыны материалдағы саңылаулар
көлеміне тең болады. Саңылаулар көлемін бұдан кері дәлірек анықтау қажет
болса, сынау уақ тесіктерге де сіңіргіш сұйытылған гелийді қолдану арқылы
жүргізіледі.
Саңылаулардың көлемін тапқаннан соң, оны материалдың кәдімгі
жағдайындағы көлемінен алу арқылы, материал затының көлемі анықталынады,
яғни:
(2.4)
Одан әрі (2.1) формула арқылы материалдың шын тығыздығын табуға
болады.
Саңылаулардың мөлшеріне қарай, материалдар уақ не ірі кеуекті деп
аталады. Уақ кеуекті материалдардың саңылаулары миллиметрдің жүзден мыңға,
яғни микрометрге (10-6м) дейінгі үлесімен ал ірі кеуектілердің саңылаулары
миллиметрдің он үлесінен 1 ... ..2 миллиметрге дейін мөлшерімен сипатталады.
Кеуекті материалдардың саңылаулары ашық және түрлі болады. Ашық
саңылаулар сумен кәдімгі жағдайда – ақ толады, мысалы материал үлесін су
құйылған ыдысқа салғғанда. Сондықтан материалда ашық саңылаулар көп болса,
оның аязға төзімділігі төмендейді. Керісінше, материалда жабық саңылаулар
көп болса, оның ұзақ уақыттылығы өседі. Бірақта дыбыс өткізбейтін
материалдар үшін оларда ашық саңылаулар көп болғаны жөн, өткені өзара
шектесе орналасқан осындай саңылаулар – лабираттерде дыбыс энергиясы бірте-
бірте сөнеді. Саңылаулардың мөлшері ртутті саңылау өлшегіш пен
анықталынады.
4. Құрылыс материалдарының қасиеті
Қасиеттердің бұл тобына материалдардың сужұтқышы, суға, аязға
төзімділіктері, суөткізбештігі, т.б. қасиеттері жатады.
Сужұтқыштық деп материалдардың сусіңіргіш қабілетін атайды. Ол
материал үлгісінің су сіңіргеннен кейінгі салмағы мен құрғақ күйіндегі
салмағы айырмашылығына байланысты, құрғақ материал салмағы немесе көлемі
процент арқылы анықталынады. Үлгіні тампературасы 200С суға салып, оны
әбден су сіңіріп болғанша ұстайды. Кеуекті (саңылаулы) материалдар суда көп
сіңіреді.
Әдетте суды материалдардың барлық көлемі сіңірмейді, өйткені көлем
ішінде материалдың заты және су сіңе алмайтын өте ұсақ тесіктер бар.
Сондықтан материалдың көлемдік сужұтқышы оның кеуектілігінен әрдайым аз.
Материалдың салмақты (СЖm) және көлемдік (CЖv) сужұтқыштықтары мына
формула арқылы анықталады:
(2.5)
(2.6)
Мұнда Vк.ж. – материалдың кәдімгі жағдайда (саңылаулармен бірге)
алатын көлемі; m0 – үлгінің суды сіңіргеннен кейінгі салмағы (массасы), mк
– үлгінің құрғақ күйіндегі салмақ.
Суғатөзімділік. Бұл қасиет материалдардың суда босау (жұмсару)
коэффициенті (кс.б) арқылы сипатталынады.
(2.7)
Мұндағы Rc, Rк материалдың сәйкесінше су сіңіргеннен кейінгі және
құрғақ күйіндегі беріктіктері, МПа (кгссм2).
Материалдардың суда босау коэффиценттерінің көрсеткіштері нольмен
бірден аралығында болады. Табиғи және жасанды тас материалдардың су
құрылысында қолдау үшін олардың суда босау коэффиценті 0,8 кем болмауы
қажет.
Суөткізбегіштік (w) материалдың (бетонның), оның цилиндр формалы
үлгісін су кысымымен стандартқа сәйкес сынағанда, белгілі бір қысымға дейін
су өткізбегендігімен сипатталады.
Аязғатөзімділік. (Ғ) деп суға қаныққан материал үлгісінің көп қайтара
жүргізілетін тоңазыту – жібіту цикліне төзімділік мүмкіншілігін атайды.
Аязға төзімділігін анықтау үшін материал үлгісі су сіңіргенен кейін
температурасы – 15 ...-200Сх камерада 6 сағат тоңазытылады. Содан кейін
қайтадан суға салып оны 15 ... .200С аралығында жібітеді (жылытады). Осындай
цикл материалдың пайдаланылатын орнына байланысты 25 ... 500, одан да көп
рет қайталанылады. Егер материал белгілі бір циклден өткенен кейін
біртектігінің 85%-тің сақтаса, ал салмағын 5 проценттен артық жоғалтпаса,
ол аязға төзімді болып есептелінеді. Сыннан өткен материал беріктілігінің
төмендеу себебі оның саңылаулары ішіндегі су тоңазығанда мұзда айналып,
көлемін 9%-ке ұлғайтып, саңылаулардың қабырғасын (қаңқасын) қирату
мүмкінділігінде. Бұл қиратылу процессі материалдың бетінің қабыршақтануынан
(түлеуіне) басталып, әрі қарай оның денесі ішіне тарайды. Тоңазыту – жылыту
циклдары көбейген сайын материал, көп уақыт қайта-қайта созу күшінің
әсерінен болғандай, қажиды.
Материалдардың пайдалану орнына сәйкес аязға төзімділігі сыртқы
қабырғада ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Құрылыс материалдарын топтастыру.
2. Құрылыс материалдарының қасиеттерінің құрамы мен құрылымы.
3. Материал күйінің өлшемдері
4. Құрылыс материалдарының қасиеті.
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер.
Кіріспе
Құрылыс материалдарының физикалық қасиеттеріне олардың тығыздығы
кеуектілігі, ылғалдылығы, су сіңіргіштігі, аязға төзімділігі, жылу
өткізгіштігі, т.б. ал механикалық қасиеттеріне олардың деформациялық
(серпімділік, пластикалық) қасиеттері, беріктігі, қаттылығы, үйкелеске,
ұруға және тозуға төзімділігі, т.бт жатады.
Әртүрлі өнеркәсіптік, азаматтық, т.б. құрылыстарда материалдарды
белгілі орында. Фундаметте, қаңқада, қабырғада, т.б. атқаратын қызметіне
сай пайдалану үшін олардың қасиеттерін жақсы білу қажет. Бұл қасиеттер
құрылыс материалдарының стандарттарына (ГОСТ, ОСТ, т.б) келтірілген сан
көрсеткіштермен сипатталынады да Құрылыс нормалары мен ережелеріне (СНиП)
сәйкес қолданылады. Халықаралық айырбас, сауда жүргізу үшін әр мемлекет
құрылыс материалдарын өндіргенде ИСО-ның (халықаралық стандарттарды
бекітілетін мекеме) талаптарында бұлжытпай орындауы керек.
Стандарттар орыс тілінде жазылатын аттарының бас әріптерімен
белгіленген: ГОСТ (государственный общесоюзный стандарт) – ол құрылыс
материалдарын өндіретін кәсіпорындармен, олардың ведосостволығына
байланыссыз, міндетті түрде орындалатын бүкілодақтық мемлекеттік документ,
шарттар. ОСТ (отраслевой стандарт) – ол салалық (ведомостволық), РСТ –
республикалық, ал СПТ (стандарт предприятия) – кәсіпорындық стандарттар.
СНиП (строительные нормы и правила) дегеніміз ол құрылысты жобалау. Оны
құру және құру үшін қолоданылатын материалдарды тиімді пайдалану туралы,
барлық мекемелер міндетті түрде қолданатын, бүкілодақ нормативтік
документтердің жинағы.
1. Құрылыс материалдарын топтастыру
Құрылыс материалдары өздерінің қасиеттеріне байланысты әртүрлі
бұйымдар, конструкциялар жасау үшін қолданылады. Ол бұйымдар,
конструкциялар құрылыста қолдану шартына сай алуан түрлі болады. Мысалы,
көп қабатты үй салу үшін мынадай бұйымдар, конструкциялар пайдаланылады:
Фундамент, баған, арқалық, қабатаралық және төбелік жабындар, сыртқы және
бөлме аралық қабырғалар. Үй құрылысында бұлардан басқа жылу – дыбыс –
ылғалөткізбейтін бұйымдар да қолданылады. Құрылыста пайдаланылатын орнына,
атқаратын міндетіне байланысты құрылыс материалдары екі топқа бөлінеді.
Бірінші топқа үйлерге я басқа ғимараттарға түсетін күшке төқтеп бере
алатын конструкцияларда қолданылатын конструкциялық деп аталатын
материалдар жатады. Олар: 1) табиғи тас материалдар; 2) минералды
шикізаттарды термиялық әдіспен өңдеу арқылы алынатын материалдар-
керамикалық бұйымдар, шыны ситалдар, байланыстырғыш заттар, металдар; 3)
минералды байланыстырғыш заттардың негізіндедайындалатын материалдар –
бетондар, темірбетондар, құрылыс ерітінділері, автокловта өндірілетін
бұйымдар; 4) органикалық материалдар – ағаш материалдар, органикалық
байланыстырғыш заттар, полимерлеу; 5) композициялы материалдар –
асбестцемент, бетонполимер, фибрбетон, шыныпластик.
Екінші топқа арнаулы міндет атқаратын конструкцияларда (бұйымдарда)
пайдаланылатын арнаулы орындарда қолданылатын материалдар жатады. Бұлар
бұйымдардың эксплутациялық қасиеттерін жақсарту, үйдің ішін комфортты, ал
сыртын көрнекті ету мақсатымен және конструкцияларды зиян келтіретін
ортадан қорғау үшін қолданылады. Олар: 1) жылу өткізбейтін жылуизолияциялық
материалдар (шыныдан істелінген мақта, ағашталшықты – плиткалар, арболит,
т.б); 2) дыбыс өткізбейтін материалдар (тесіктелген – перфорацияларған ағаш
жоңқалы тақталар, акмигран, фибролит); 3) тыстағыш (өңдегіш) материалдар
(табиғи тастардан істелінген үйдің ішін, сыртын әшекейлейтін, оларға өң
беретін мәрмәр, гранит тақталар және жасанды материалдар – керамикалық
тақталар т.б); 4) коррозияға төзімді материалдар (сырлар-лактар, бояулар;
металл бұйымдарының бетіне тысталатын-қондырылатын заттар); 5) төбе
конструкцияларын жабатын су, ауа өткізбейтін гидроизоляциялық және
герматикалық (саңылаусыздандырғыш) материалдар (рубероид, толь, мастикалар,
герметитктер); 6) отқа төзімді кірпіштер (динас, шамот т.б); радиактивтік
сәулеге төзімді материалдар (ауыр толтырғыштар-барит, металл жоңкалары, т.б
негізінде дайындалған өте ауыр бетондар);
Техникалық талап (шарт) қойылған ережелері бар бұл стандарттар құрылыс
материалдарының сапа көрсеткіштерін нормалайды.
Құрылыс материалдары саласында ең көп тараған стандарттардың бір түрі
– ол ТУ (технические условия) – техникалық шарттар. Бұларда құрылыс
материалдарын таңбалау, буып-түю, тасу, сақтау туралы шарттар қойылады және
олардың үлгілерінің немесе өздерінің сапасын сынау әдістері келтірілген.
Стандарттар бірінші цифрлар олардың нөмірін, 2-ші цифрлар бекітілген
жылын көрсетеді; олар 5...10 жылда ғылыми және техниканың жетістіктеріне
байланысты, қайта қаралып, бекітіліп отырылады. Стандарттық шарттары –
заңның күшіндей, сондықтан оларды бұлжытпай тиянақты, жауапты орындау
керек.
2. Құрылыс материалдарының қасиеттерінің
құрамы мен құрылымы
Құрылыс материалдарының қасиеттері олардың құрамы мен құрылымына
байланысты. Құрамдар химиялық, минералдық және фазалық болып бөлінеді.
Материалдың химиялық, яғни химиялық элементтерден тұратын, құрамына –
қарай, оның отқа, микроорганизмдер әсерінен төзімділігін, механикалық және
тағы басқа техникалық қасиеттерін жорамалдауға болады. Құрылыс материалдары
ішінде кең тараған бейорганикалық байланыстырғыш заттардың және табиғи тас
материалдардың химиялық құрамы әдетте оксидтармен (тотықтармен)
сипатталады.
Минералдар негізгі және қышқыл тотықтардаң өзара байланысуынан
түзіледі (құралады). Мысалы, портландцемент құрамында үш кальцилі силикат –
минерал 3СаО(SiO2 (қысқаша C3S) көбейсе (45 ... 80%), оны құм және сумен
араластырғанда цемент тез қатаяды, оның беріктілігі өседі.
Фазалық құрам қатты қаңқа және ауамен, сумен толған саңылауларда
түзіледі. Саңылаулар ішіндегі сумен қатты затқа (мұзға) айналуына
байланысты материалдың қасиеттері өзгереді – аязға төзімділігі төмендейді,
ал жылу өткізгіштігі өседі.
Көп құрылыс материалдардың құрамы олардың бөлшектерінің (түйірлерінің)
ірілігін. Формасын өзара орналасуын, байланысуын көрсетеді. Құрылым үш
дәрежеде анықталады: 1) материалдың макро-құрылымы (құрылымдығы
саңылаулардың мөлшері бір-екі мм) жәй көзбен көру арқылы; 2) микроқұрылымы
50-ден 2000 есеге дейін оптикалық микроскопта үлкейту арқылы және 3)
материал құрайтын заттың ішкі құрылымы ондаған мың есе үлкейтіп көрсететін
электрондық микроскота және рентген сәулесімен зерттеу арқылы.
Қатты құрылыс материалдардың макроқұрылымы конгломератты, ұялы, ұсақ
саңылауы, талшықты, қабатты т.б. болуы мүмкін. мұнда конгломератты (латынша
жиналған, құрылған деген сөз) құрылым әртүрлі, мысалы, құмнан малта (жұмыр)
немесе жарықша (қиыршық) тастардан, осыларды байланыстыратын заттардың
құралған құрылым-көбінесе бетондардың сан-алуан түрлеріне, ұялы құрылым
макросаңылаулы газ және көбік бетондарға, ұялы пластмассаларға, ал ұсақ
саңылаулы құрылым қамырға көп су қосу және оны күйдіргенде жанып кететін
қосындылар қосу әдістерімен жасалған керамикалық материалдарға тән.
Талшақты құрылым ағаш материалдарға, шыны мақтадан жасалған бұйымдарға,
қабатты құрылым қағазпластқа, текстолитке тән.
Материалдардың микроқұрылымы олардың бөлшектерінің мөлшерін, формасын,
материал көлеміндегі санын (оптикалық микроскопта ауданның бір шаршы
сантиметріне келетін бөлшек саны мен сипатталады)көрсетеді.
Материал түзетін заттардың ішкі құрылымы кристалл немесе аморф түрлі
болады. Кейбір заттардың, мысалы, кварцтық ішкі құрылымы осы екі түрде де
кездестіреді; кристалды түрі тұрақтырақ өйткені ол әкпен қосылу үшін 1750С
және 1 МПа қысым қажет ал аморфты түрінде кездесетін кварцтренел кәдімгі
температурада(200С шамасында) ешқандай қысымсыз әкпен байланысып криталл
түрлі сулы силикат түзеді.
3. Материал күйінің өлшемдері
Құрылыс материалдары күйінің өлшемдері ол материалдар мен бұйымдардың
физикалық қасиеттерінің бір түрі. Физикалық қасиеттерге күй өлшемдерінен
басқа: гидрофизикалық және жылуфизикалық қасиеттер жатады. Материал күйінің
өлшемдері оның тығыз және кеуектілік қасиеттерімен сипатталынады.
Кітаптың осы және басқа да тарауларында құрылыс материалдарының
негізгі қасиеттері, олар арқылы маркаларды халықаралық стандарттарда
қолданылатын символдармен белгіленеді: Д-тығыздық, н-суөткізбестік, Ғ-
аязғатөзімділік, И-және В-сәйкесінше материалдың беріктігі бойынша
анықталынатын маркасы және (салмақ), көлемі, т.б. техникалық әдебиеттерде
қалыптасып орын алған символдар арқылы белгіленеді.
Материалдардың тығыздығы мына формула арқылы анықталынады:
(2.1)
Мұнда D-материалдың тығыздығы, гсм3 немесе кгм3; m- құрғақ
материалдың салмағы, г немесе кг; v-материалдың көлемі, см3м3.
Тығыздық шын және орташа деп бөлінеді. Шын тығыздықты (Dш) анықталған
v-ол материалдың саңылаусыз яғни оның тек затпен толған көлемі; сондықтан
шын тығыздықты заттың тығыздығы деп те атайды. Орташа тығыздықты (D0)
анықталғанда көлемнің есебіне материалдың ішіндегі саңылауларда кіреді.
Материалдың шын тығыздығын табу үшін оның көлемін материалды ұнтақтап,
ішінде саңылау қалдырмай арнаулы әдіспен пикнометр арқылы анықтайды. Орташа
тығыздықты табу үшін бұйымның үлгісін үш бағытта өлшейді де оның көлемін
саңылаулар мен қосу анықтайды.
Сусымалы материалдың (құмның, жарықшақ немесе малта тастардың, т.б)
тығыздығын анықтау үшін олардың көлемін, олардың көлемі белгілі ыдысқа
стандартта көрсетілген биіктікпен толтыру (құю) арқылы табады.
Материалдардың шын тығыздығы негізінде бірден жоғары: табиғи және
жасанды материалдікі 2 ... 3гсм3 немесе тм3 аралығында, қара металдардікі
7 ... 8, ал бутим, пек, олифа, лак, ағаш, пластмассалардікі 0,9 ... 1,6гсм3
аралығында. Көп материалдардыңорташа тығыздығы олардың шын тығыздығынан
елеулі төмен, мысалы кәдімгі (күйдірілген) кірпіштің орташа тығыздығы 1,8
ал шын тығыздығы 2,6 тм3. тек қана абсолютті тығыз материалдардың (шыны,
болат, битум, сұйықтардың) орташа және шын тығыздықтары бірдей (тең).
Заты бір материалдардың орташа тығыздығының көрсеткіштері, олардың
кеуектілігіне байланысты әр түрлі болады. Мысалы, әр дәрежелі кеуектелінген
керамикалық материалдардікі 0,25 ... 1,8; пластмассалардікі 0,015...1,2тм3
аралықтарында.
Кеуектілік деп материал көлемінің саңлаулармен (ұсақ тесіктермен)
толған дәрежесін атайды. Демек, кеукетілік тығыздыққа қарама – қарсы
түсінік. Кеуектілік бірге теңелген көлемінің үлесі немесе процесті арқылы
анықталады.
(2.2)
(2.3)
Мұндағы К – материалдың кеуектілігі, көлемінің үлесі немесе проценті;
Vc – саңылаулар көлемі, бірдің үлесі; Vm – материалдың көлемі, ол бірге
тең; Д0, Дш – материалдың орташа және шын тығыздықтары, гсм3 немесе тм3.
Материалдық көлемі – материал затының көлемінен (V3) оның саңылаулары
көлемінің (Vc) қосындысына тең.
Саңылаулар көлемі және сумен толуы мүмкін. сондықтан бұл көлемді табу
үшін материал алдын-ала 1050С-та салмағы өзгермегенше кептіріледі, одан соң
тығыз бітілген ыдысқа орналастырылады, ыдыс ішіндегі ауа сорылып
шығарылады: вакуумдағы материалға сұйық зат (су немесе керосин) сіңіріледі.
Саңылауларды толық толтыруға кеткен сұйықтың шығыны материалдағы саңылаулар
көлеміне тең болады. Саңылаулар көлемін бұдан кері дәлірек анықтау қажет
болса, сынау уақ тесіктерге де сіңіргіш сұйытылған гелийді қолдану арқылы
жүргізіледі.
Саңылаулардың көлемін тапқаннан соң, оны материалдың кәдімгі
жағдайындағы көлемінен алу арқылы, материал затының көлемі анықталынады,
яғни:
(2.4)
Одан әрі (2.1) формула арқылы материалдың шын тығыздығын табуға
болады.
Саңылаулардың мөлшеріне қарай, материалдар уақ не ірі кеуекті деп
аталады. Уақ кеуекті материалдардың саңылаулары миллиметрдің жүзден мыңға,
яғни микрометрге (10-6м) дейінгі үлесімен ал ірі кеуектілердің саңылаулары
миллиметрдің он үлесінен 1 ... ..2 миллиметрге дейін мөлшерімен сипатталады.
Кеуекті материалдардың саңылаулары ашық және түрлі болады. Ашық
саңылаулар сумен кәдімгі жағдайда – ақ толады, мысалы материал үлесін су
құйылған ыдысқа салғғанда. Сондықтан материалда ашық саңылаулар көп болса,
оның аязға төзімділігі төмендейді. Керісінше, материалда жабық саңылаулар
көп болса, оның ұзақ уақыттылығы өседі. Бірақта дыбыс өткізбейтін
материалдар үшін оларда ашық саңылаулар көп болғаны жөн, өткені өзара
шектесе орналасқан осындай саңылаулар – лабираттерде дыбыс энергиясы бірте-
бірте сөнеді. Саңылаулардың мөлшері ртутті саңылау өлшегіш пен
анықталынады.
4. Құрылыс материалдарының қасиеті
Қасиеттердің бұл тобына материалдардың сужұтқышы, суға, аязға
төзімділіктері, суөткізбештігі, т.б. қасиеттері жатады.
Сужұтқыштық деп материалдардың сусіңіргіш қабілетін атайды. Ол
материал үлгісінің су сіңіргеннен кейінгі салмағы мен құрғақ күйіндегі
салмағы айырмашылығына байланысты, құрғақ материал салмағы немесе көлемі
процент арқылы анықталынады. Үлгіні тампературасы 200С суға салып, оны
әбден су сіңіріп болғанша ұстайды. Кеуекті (саңылаулы) материалдар суда көп
сіңіреді.
Әдетте суды материалдардың барлық көлемі сіңірмейді, өйткені көлем
ішінде материалдың заты және су сіңе алмайтын өте ұсақ тесіктер бар.
Сондықтан материалдың көлемдік сужұтқышы оның кеуектілігінен әрдайым аз.
Материалдың салмақты (СЖm) және көлемдік (CЖv) сужұтқыштықтары мына
формула арқылы анықталады:
(2.5)
(2.6)
Мұнда Vк.ж. – материалдың кәдімгі жағдайда (саңылаулармен бірге)
алатын көлемі; m0 – үлгінің суды сіңіргеннен кейінгі салмағы (массасы), mк
– үлгінің құрғақ күйіндегі салмақ.
Суғатөзімділік. Бұл қасиет материалдардың суда босау (жұмсару)
коэффициенті (кс.б) арқылы сипатталынады.
(2.7)
Мұндағы Rc, Rк материалдың сәйкесінше су сіңіргеннен кейінгі және
құрғақ күйіндегі беріктіктері, МПа (кгссм2).
Материалдардың суда босау коэффиценттерінің көрсеткіштері нольмен
бірден аралығында болады. Табиғи және жасанды тас материалдардың су
құрылысында қолдау үшін олардың суда босау коэффиценті 0,8 кем болмауы
қажет.
Суөткізбегіштік (w) материалдың (бетонның), оның цилиндр формалы
үлгісін су кысымымен стандартқа сәйкес сынағанда, белгілі бір қысымға дейін
су өткізбегендігімен сипатталады.
Аязғатөзімділік. (Ғ) деп суға қаныққан материал үлгісінің көп қайтара
жүргізілетін тоңазыту – жібіту цикліне төзімділік мүмкіншілігін атайды.
Аязға төзімділігін анықтау үшін материал үлгісі су сіңіргенен кейін
температурасы – 15 ...-200Сх камерада 6 сағат тоңазытылады. Содан кейін
қайтадан суға салып оны 15 ... .200С аралығында жібітеді (жылытады). Осындай
цикл материалдың пайдаланылатын орнына байланысты 25 ... 500, одан да көп
рет қайталанылады. Егер материал белгілі бір циклден өткенен кейін
біртектігінің 85%-тің сақтаса, ал салмағын 5 проценттен артық жоғалтпаса,
ол аязға төзімді болып есептелінеді. Сыннан өткен материал беріктілігінің
төмендеу себебі оның саңылаулары ішіндегі су тоңазығанда мұзда айналып,
көлемін 9%-ке ұлғайтып, саңылаулардың қабырғасын (қаңқасын) қирату
мүмкінділігінде. Бұл қиратылу процессі материалдың бетінің қабыршақтануынан
(түлеуіне) басталып, әрі қарай оның денесі ішіне тарайды. Тоңазыту – жылыту
циклдары көбейген сайын материал, көп уақыт қайта-қайта созу күшінің
әсерінен болғандай, қажиды.
Материалдардың пайдалану орнына сәйкес аязға төзімділігі сыртқы
қабырғада ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz