Дипломатиялық құқық
1. Кіріспе
2. Негізгі бөлім
а) Дипломатиялық құқық ұғымы және қайнар көздері;
ә) Сыртқы қатынас органдары;
б) Дипломатиялық өкілдіктердің міндеттері,
артықшылықтары және имунитеттері;
в) Дипломатиялық, әкімшілік.техникалық және қызмет
көрсетуші персоналдарының негізгі иммунитеттері
мен артықшылықтары жүйесі.
г) Дипломатиялық қызмет персоналының
құқықтары, мiндеттерi және жауапкершілігі
3) Қорытынды
4) Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
2. Негізгі бөлім
а) Дипломатиялық құқық ұғымы және қайнар көздері;
ә) Сыртқы қатынас органдары;
б) Дипломатиялық өкілдіктердің міндеттері,
артықшылықтары және имунитеттері;
в) Дипломатиялық, әкімшілік.техникалық және қызмет
көрсетуші персоналдарының негізгі иммунитеттері
мен артықшылықтары жүйесі.
г) Дипломатиялық қызмет персоналының
құқықтары, мiндеттерi және жауапкершілігі
3) Қорытынды
4) Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Барлық мемлекеттердегі орталық және шетелдердегі оргон түріндегі дипломатиялық аппараттардың (Сыртқы істер министрлігі елшіліктер миссиялар консулдықтар)дидипломаиялық қызметтердің негізгі жетекшісі және орындаушысы ретінде айтуға болады, оларда арнайы жасақталған және дайындалған дипломатиялық қадрлар тұрақты жұмыс істейді. Мұндай кадрлардың жұмыс жүйесі мемлекеттің дипломатиялық қызметін құрайды және ол мемлекеттік қызметтің маңызды бөлігі болып табылады. Дипломатиялық ақпарат – бұл мемлекеттік аппараттың бір бөлігі оның қызметінің бағыты мен мазмұны мемлекттің әлеуметтік-экономикалық саяси құрылымы мен айқындалады.
Дипломатиялық аппаратты жетілдіру дипломатиялық кадрларды іріктеу мен дайындауды жақсарту, дипломатияның ең озық тәжірибелерін зерттеу және пайдалану, оның ғылыми негіздерін дайындау және дамыту – халықаралық мәселеллерді бейбіт жолдармен шешу үшін және бейбітшілік пен бейбіт қатар өмір сүру саясатын нығайту үшін дипломатияна қолдануға мүдделі барлық мемлекеттердің алдына қойған маңызды міндеттері болып табылады.
Дипломатия – бұл мемлекеттің сыртқы саясатының халықаралық қызметінің құрамдас бір бөлігі. Сыртқы саясат дипломатияның мақсаттары смен міндетттерін айқындайды және сол арқылы іс жүзіндегі шаралар жиынтығын, сондайақ сыртқы саясатта қолданылатын нысандарды, құралдар мен әдістерді айқындайды.
Өркениетті әлемдегі дипломатиялық тәжірибелі тәуелсіз мемлекеттердің сыртқы саясаттағы мүдделерінде дипломатиялық қызметін дәстүрлі әдістерінің және жаңа нысандар мен әдіс тәсілдерін қолданылып келе жатқанын көрсетіп отыр. Дипломатиялық қатынас пен талқылаудың түрлі нысандары ерекше маңызға ие болуда. Оларға мемлекет басшыларының кездесуі, мемлекеттер арасында жүргізілетін жоғары деңгейдегі көпжақты келісссөздерді жатқызуға болады.
Дипломатиялық аппаратты жетілдіру дипломатиялық кадрларды іріктеу мен дайындауды жақсарту, дипломатияның ең озық тәжірибелерін зерттеу және пайдалану, оның ғылыми негіздерін дайындау және дамыту – халықаралық мәселеллерді бейбіт жолдармен шешу үшін және бейбітшілік пен бейбіт қатар өмір сүру саясатын нығайту үшін дипломатияна қолдануға мүдделі барлық мемлекеттердің алдына қойған маңызды міндеттері болып табылады.
Дипломатия – бұл мемлекеттің сыртқы саясатының халықаралық қызметінің құрамдас бір бөлігі. Сыртқы саясат дипломатияның мақсаттары смен міндетттерін айқындайды және сол арқылы іс жүзіндегі шаралар жиынтығын, сондайақ сыртқы саясатта қолданылатын нысандарды, құралдар мен әдістерді айқындайды.
Өркениетті әлемдегі дипломатиялық тәжірибелі тәуелсіз мемлекеттердің сыртқы саясаттағы мүдделерінде дипломатиялық қызметін дәстүрлі әдістерінің және жаңа нысандар мен әдіс тәсілдерін қолданылып келе жатқанын көрсетіп отыр. Дипломатиялық қатынас пен талқылаудың түрлі нысандары ерекше маңызға ие болуда. Оларға мемлекет басшыларының кездесуі, мемлекеттер арасында жүргізілетін жоғары деңгейдегі көпжақты келісссөздерді жатқызуға болады.
1. Алматинская декларация. Сборник документов под ред. К.Токаева. Алматы,1998. І том. С.103
2. Договор об учреждении Евразийского экономического сообщества . ред. Колегия Г.А.Рапота. Первый Экономический форум. Москва, 2003. С.95
3. Договор о создании Единого экономического пространства между Республикой Казахстан, Кыргызской Республикой и Республикой Узбекистан. Сборник документов под ред. К.Токаева. Алматы, 1998. ІІ том. С.250
4. Заявления глав государств Республики Белорусь, Республики Казахстан, Кыргызской Республики, Российской Федерации и Республики Таджикистан об учереждении Евразийского экономического сообщества. Информационный бюллетень ЕврАзЭс №1. Сборник документов определяющих правовую основу деятельности ЕЭС. Алматы, 2001. С.5
5. Протокол к Соглашению о создании Содружества Независимых Государств. Сборник документов под ред. К. Токаева. Алматы, 1998. І том. С.103
6. Соглашение о создании Содружества Независимых Государств. Сборник документов под ред. К. Токаева. Алматы, 1998. І том. С. 99
7. Соглашение о сотрудничестве и взаимопомощи в таможенных делах. Сборник документов под ред. К. Токаева. Алматы, 1998. ІІ том. С.278
8. Соглашение о Таможенном союзе (Республики Казахстан, Республики Белорусь и Российской Федерации). Сборник документов под ред. К. Токаева. Алматы, 1998. ІІ том. С.284
9. Соглашение о создании зоны свободной торговли. Сборник документов под ред. К. Токаева. Алматы, 1998. ІІ том. С.233
10. Устав Содружества Независимых Государств. Сборник документов под ред. К. Токаева. Алматы, 1998. І том. С.105
Мерзімдік басылымдар
11. Бектепов Б. Десять шагов к интеграции // Гудок, 1998, 23 май.
12. Вашанов В.А. экономическая эффективность интеграции // Вестник Содружества, спец.выпуск. 1998, декабрь. С.65
13. Иванов Ю.О. О международных сопоставлениях ВВП России и других стран СНГ// Вопросы Экономики.1998,№1.
14. Иннарбаев Е. Интегративные процессы на постсоветском пространстве в контексте Евразийской идеи // Евразийское сообщество. 1999, №3.
15. Исингарин Н. Выбор в пользу единения сравнивая интеграционные процессы стран ЕС и СНГ // Евразийское сообщество. 2000, №3 апрель.
16. Исингарин Н. Для становления нормального таможенного союза потребуется два-три года // Панорама. 1997, 29 май.
17. Назарбаева Д.Н. Взаимодействие стран членов СНГ и проблемы интеграции //Экономист.2001, №12.
18. Огневск В.В. СНГ на фоне геостратегической карты России// Саясат, 1996.
Арнайы әдебиеттер
19. Атаев Х.А. Торгово-экономические связи Ирана с Россией в XVІІІ-XІX в.в. Москва: Наука, 1981.
20. Барковский А.Н., Краснов Л.В., Рыбаков О.К. СНГ! На пути к экономическому союзу. Москва, 2000.
21. Гаврилов В. Интеграции в СНГ и национальные интересы. Москва, 1993.
22. Десять лет Независимости Казахстана: итоги и перспективы развития. Материалы международной научной конференции. Университет Кайнар. Алматы, 2001.
23. Евразийское пространство интеграционный потенциал и его реализации. Ответственный редактор Тажин М.М. Алматы, 1994.
24. Жукубович Т.С. СНГ и интересы России. Москва, 1997.
25. Исингарин Н. Проблемы интеграции в СНГ. Алматы, 1998.
26. Исингарин Н. Транспорт, магистраль экономической интеграции в СНГ. Алматы, 1998.
27. Исингарин Н. Казахстан и Содружество: проблемы экономической интеграции. Алматы, 2000.
28. Исингарин Н. 10 лет СНГ. Проблемы, поиски, решения. Алматы, 2001.
29. Кушкунбаев С. Центральная Азия на пути к интеграции: геополитика, этничность, безопастность. Алматы, 2002.
30. Козбеков У.О. Внешние экономические отношения государств в переходной период. Алматы, 1997.
31. Лаумулин М. Казахстан в современных международных отношениях: безопастность, геополитика. Алматы, 2000.
32. Мацнев Д. Интеграционная стратегия для стран СНГ. Москва, 1997.
33. Мансуров Т. Казахстан – Россия отношения в эпоху перемен 1991-2001. Москва, 2001.
34. Назарбаев Н.А На пороге XXІ века. Алматы, 1997.
35. Назарбаев Н.А. Евразийский союз идеи, практика, перспективы 1994-1997. Алматы, 1997.
36. Назарбаев Н.А. Стратегия трансформаций общества и возрождения Евразийской цивилизаций. Москва, 2000.
37. Назарбаев Н.А. 10 лет равные столетию. Алматы, 2001.
38. Назарбаев Н.А. Сындарлы он жыл. Алматы, 2003.
39. Назарбаева Д.Н. Взаимодействие стран – членов СНГ и проблемы интеграции. Алматы, 1998.
40. Назарбаева Д.Н. Содружесво Евразия. Москва, 2003.
41. Примбетов С. Центральная Азия: реалий и перспективы экономической интеграций. Москва, 2000.
42. Россия и Казахстан стратегии для будущего. Материал международной научно-практической конференции.Алматы, 1993.
43. Токаев К. Под стягом независимости: очерк о внешней политики Казахстана. Алматы, 1997.
44. Токаев к. Дипломатия Казахстана. Алматы, 2001.
45. Экономика разных скоростей под ред. Демина А.А. Л.,1996.
46. Хан Г.Б.,Суворов Л.С.,Рахманова Г.Б. Внешняя политика Республики Казахстан. Алматы, 2002.
47. Хазанов. А.М., Котляров В.С. Россия-СНГ-Азия. Москва, 1993.
48. Шишков Ю.В. Теория региональной капит. интеграции. 1978.
2. Договор об учреждении Евразийского экономического сообщества . ред. Колегия Г.А.Рапота. Первый Экономический форум. Москва, 2003. С.95
3. Договор о создании Единого экономического пространства между Республикой Казахстан, Кыргызской Республикой и Республикой Узбекистан. Сборник документов под ред. К.Токаева. Алматы, 1998. ІІ том. С.250
4. Заявления глав государств Республики Белорусь, Республики Казахстан, Кыргызской Республики, Российской Федерации и Республики Таджикистан об учереждении Евразийского экономического сообщества. Информационный бюллетень ЕврАзЭс №1. Сборник документов определяющих правовую основу деятельности ЕЭС. Алматы, 2001. С.5
5. Протокол к Соглашению о создании Содружества Независимых Государств. Сборник документов под ред. К. Токаева. Алматы, 1998. І том. С.103
6. Соглашение о создании Содружества Независимых Государств. Сборник документов под ред. К. Токаева. Алматы, 1998. І том. С. 99
7. Соглашение о сотрудничестве и взаимопомощи в таможенных делах. Сборник документов под ред. К. Токаева. Алматы, 1998. ІІ том. С.278
8. Соглашение о Таможенном союзе (Республики Казахстан, Республики Белорусь и Российской Федерации). Сборник документов под ред. К. Токаева. Алматы, 1998. ІІ том. С.284
9. Соглашение о создании зоны свободной торговли. Сборник документов под ред. К. Токаева. Алматы, 1998. ІІ том. С.233
10. Устав Содружества Независимых Государств. Сборник документов под ред. К. Токаева. Алматы, 1998. І том. С.105
Мерзімдік басылымдар
11. Бектепов Б. Десять шагов к интеграции // Гудок, 1998, 23 май.
12. Вашанов В.А. экономическая эффективность интеграции // Вестник Содружества, спец.выпуск. 1998, декабрь. С.65
13. Иванов Ю.О. О международных сопоставлениях ВВП России и других стран СНГ// Вопросы Экономики.1998,№1.
14. Иннарбаев Е. Интегративные процессы на постсоветском пространстве в контексте Евразийской идеи // Евразийское сообщество. 1999, №3.
15. Исингарин Н. Выбор в пользу единения сравнивая интеграционные процессы стран ЕС и СНГ // Евразийское сообщество. 2000, №3 апрель.
16. Исингарин Н. Для становления нормального таможенного союза потребуется два-три года // Панорама. 1997, 29 май.
17. Назарбаева Д.Н. Взаимодействие стран членов СНГ и проблемы интеграции //Экономист.2001, №12.
18. Огневск В.В. СНГ на фоне геостратегической карты России// Саясат, 1996.
Арнайы әдебиеттер
19. Атаев Х.А. Торгово-экономические связи Ирана с Россией в XVІІІ-XІX в.в. Москва: Наука, 1981.
20. Барковский А.Н., Краснов Л.В., Рыбаков О.К. СНГ! На пути к экономическому союзу. Москва, 2000.
21. Гаврилов В. Интеграции в СНГ и национальные интересы. Москва, 1993.
22. Десять лет Независимости Казахстана: итоги и перспективы развития. Материалы международной научной конференции. Университет Кайнар. Алматы, 2001.
23. Евразийское пространство интеграционный потенциал и его реализации. Ответственный редактор Тажин М.М. Алматы, 1994.
24. Жукубович Т.С. СНГ и интересы России. Москва, 1997.
25. Исингарин Н. Проблемы интеграции в СНГ. Алматы, 1998.
26. Исингарин Н. Транспорт, магистраль экономической интеграции в СНГ. Алматы, 1998.
27. Исингарин Н. Казахстан и Содружество: проблемы экономической интеграции. Алматы, 2000.
28. Исингарин Н. 10 лет СНГ. Проблемы, поиски, решения. Алматы, 2001.
29. Кушкунбаев С. Центральная Азия на пути к интеграции: геополитика, этничность, безопастность. Алматы, 2002.
30. Козбеков У.О. Внешние экономические отношения государств в переходной период. Алматы, 1997.
31. Лаумулин М. Казахстан в современных международных отношениях: безопастность, геополитика. Алматы, 2000.
32. Мацнев Д. Интеграционная стратегия для стран СНГ. Москва, 1997.
33. Мансуров Т. Казахстан – Россия отношения в эпоху перемен 1991-2001. Москва, 2001.
34. Назарбаев Н.А На пороге XXІ века. Алматы, 1997.
35. Назарбаев Н.А. Евразийский союз идеи, практика, перспективы 1994-1997. Алматы, 1997.
36. Назарбаев Н.А. Стратегия трансформаций общества и возрождения Евразийской цивилизаций. Москва, 2000.
37. Назарбаев Н.А. 10 лет равные столетию. Алматы, 2001.
38. Назарбаев Н.А. Сындарлы он жыл. Алматы, 2003.
39. Назарбаева Д.Н. Взаимодействие стран – членов СНГ и проблемы интеграции. Алматы, 1998.
40. Назарбаева Д.Н. Содружесво Евразия. Москва, 2003.
41. Примбетов С. Центральная Азия: реалий и перспективы экономической интеграций. Москва, 2000.
42. Россия и Казахстан стратегии для будущего. Материал международной научно-практической конференции.Алматы, 1993.
43. Токаев К. Под стягом независимости: очерк о внешней политики Казахстана. Алматы, 1997.
44. Токаев к. Дипломатия Казахстана. Алматы, 2001.
45. Экономика разных скоростей под ред. Демина А.А. Л.,1996.
46. Хан Г.Б.,Суворов Л.С.,Рахманова Г.Б. Внешняя политика Республики Казахстан. Алматы, 2002.
47. Хазанов. А.М., Котляров В.С. Россия-СНГ-Азия. Москва, 1993.
48. Шишков Ю.В. Теория региональной капит. интеграции. 1978.
Жоспар
1. Кіріспе
2. Негізгі бөлім
а) Дипломатиялық құқық ұғымы және қайнар көздері;
ә) Сыртқы қатынас органдары;
б) Дипломатиялық өкілдіктердің міндеттері,
артықшылықтары және имунитеттері;
в) Дипломатиялық, әкімшілік-техникалық және қызмет
көрсетуші персоналдарының негізгі иммунитеттері
мен артықшылықтары жүйесі.
г) Дипломатиялық қызмет персоналының
құқықтары, мiндеттерi және жауапкершілігі
3) Қорытынды
4) Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Барлық мемлекеттердегі орталық және шетелдердегі оргон түріндегі
дипломатиялық аппараттардың (Сыртқы істер министрлігі елшіліктер миссиялар
консулдықтар)дидипломаиялық қызметтердің негізгі жетекшісі және орындаушысы
ретінде айтуға болады, оларда арнайы жасақталған және дайындалған
дипломатиялық қадрлар тұрақты жұмыс істейді. Мұндай кадрлардың жұмыс жүйесі
мемлекеттің дипломатиялық қызметін құрайды және ол мемлекеттік қызметтің
маңызды бөлігі болып табылады. Дипломатиялық ақпарат – бұл мемлекеттік
аппараттың бір бөлігі оның қызметінің бағыты мен мазмұны мемлекттің
әлеуметтік-экономикалық саяси құрылымы мен айқындалады.
Дипломатиялық аппаратты жетілдіру дипломатиялық кадрларды іріктеу мен
дайындауды жақсарту, дипломатияның ең озық тәжірибелерін зерттеу және
пайдалану, оның ғылыми негіздерін дайындау және дамыту – халықаралық
мәселеллерді бейбіт жолдармен шешу үшін және бейбітшілік пен бейбіт қатар
өмір сүру саясатын нығайту үшін дипломатияна қолдануға мүдделі барлық
мемлекеттердің алдына қойған маңызды міндеттері болып табылады.
Дипломатия – бұл мемлекеттің сыртқы саясатының халықаралық қызметінің
құрамдас бір бөлігі. Сыртқы саясат дипломатияның мақсаттары смен
міндетттерін айқындайды және сол арқылы іс жүзіндегі шаралар жиынтығын,
сондайақ сыртқы саясатта қолданылатын нысандарды, құралдар мен әдістерді
айқындайды.
Өркениетті әлемдегі дипломатиялық тәжірибелі тәуелсіз мемлекеттердің сыртқы
саясаттағы мүдделерінде дипломатиялық қызметін дәстүрлі әдістерінің және
жаңа нысандар мен әдіс тәсілдерін қолданылып келе жатқанын көрсетіп отыр.
Дипломатиялық қатынас пен талқылаудың түрлі нысандары ерекше маңызға ие
болуда. Оларға мемлекет басшыларының кездесуі, мемлекеттер арасында
жүргізілетін жоғары деңгейдегі көпжақты келісссөздерді жатқызуға болады.
Дипломатия ұғымы грек сөзі diploma –екі бүктелген бет құжат деген
мағынасында шыққан.Бұл жерде дипломды ұстаушыдеген сөз алғашқы
мағынасында қолданылып отыр,яағни провинцияларға немесе мемлекеттен тыс
шетелге кетіп бара жатқан ресми тұлғаларға белілетін ұсыныс немесе сенім
грамоталары.
Қен мағынадағы ұғымы –бұл халықаралық құқық субектілерінің
өкілдіктері жөніндегі,бейбітшілік және бейбіт қатар өмір сүру
жөніндегі,халықаралық қатынас қатысушыларының құқықтары мен мүдделерін
бейбіт жолмен қорғау жөніндег ресми қызмет.Дипломатия-бұл халықаралық
құқықта рұқсат етілетін арнайы дипломатиялық шаралар,әдістер мен тәсілдер
көмегімен мемлекеттің сыртқы саяасатын жүзеге асырудың бірі құралы-болып
табылады.
Тар мағынадағы дипломатия ұғымы-бұл келіссөздер жүргізу мен
шартар,келісімдер жасау шеберлігі.Осындай шеберліктң қоғамның даму
заңдылықтарын білуге халықаралық қатынас тарихын жеке
еледетариқын,халықаралық құқықты,жеке елдердің конституциялық құқықтарың
,шет тілдерді зертеп-білуге негізделетін айту керек.
Адамзат қоғамының даму тарихында мемлекетердың сыртқы саясат
мәселерінде онын маңызды құралының бірі-дипломатия әрқашан бірінші орында
келеді.Бір-бірімен жанжалдасып қалған мемлекеттердың,тұтастай халықтардың
тағдыры осындай мәселелердің тиімді шешілуіне тікелей тәуелді болады
болады.
Дипломатиялық қызмет нормативтік қамтамасыз етуге халықаралық
құқықтың басқа субектілеріне қатысты олардың жүзеге асу тәртіптеріне мұқтаж
болуда. Көптеген ғасырлар бойы осы құқықтық нормалар реттеу заты бойынша
салыстырмалы түрде тұрақты және дербес саланы жасап шығарады. Қазіргі
таңдағы дипломатиялық құқық халықаралақ құқық салалаларының ішіндегі
анағұрым жүйеленген және үдемелі дамыған салаларының бірі.дипломатиялық
құқық-бұл құқықтың байырғы салаларының бірі.Ол ең алдымен елшілік құқық
ретінде пайда болып,дамыған еді.ХХ ғ.басына қарай елшілік құқық
дипломатиялық құқыққа айналды.
Дипломатиялық құқық-бұл халықаралық қатынасқа қатысушы халықаралық
құқық субектілерінің еркін білдіретін қағидалар мен нормалардың халықаралық
құқық субектілерінің келсім және қамтамасыз ету нәтижелерінде бекітетін
жиынтығы;бейбітшілік пен бейбіт қатар өмір сүруді және нығайту мақсатындағы
ресми органдарының жағдайы мен қызметін(функциялары мен
мәртебесін)реттейді.
Бірқатар оқулықтар меноқу құралдарында сыртқы қатынас құқығы деген
ұғым кездесіп қалады. Сыртқы қатынас құқығы тұжырымдамасы халықаралық
өмірдің нақты жағдайлары объективті түрде осы саладағы халықаралық құқық
нормаларынның жүйеленуі мен үддемелі дамуы осы саланың мемлекеттердің
шетелдерде тіркелген. Дипломатиялық және консулдық өкілдіктерінің қызметін
ғана емес сонымен бірге сыртқы қатынастың ішкі мемлекеттік
органдарыныңарнайы миссияларының халықаралық конференциядағы
делегатцияларының халықаралық жаныныдағы тұрақты бақылаушылар миссияның
қызметін реттеуге біртіндеп жол қойылатындығында. Міне, сол арқылы ғылыми
айналымға сыртқы қатынас құқығы деген кеңірек ұғымды енгізуді түсіндіруге
болады.
Шарт және салт дәстүр дипломатиялық құқықтың негізгі қайнар көздері
болып табылады. 1961 ж. Дипломатиялық қатынас туралы Вена конфенциясы
дипломатиялық қызмет саласындағы негізгі қайнар көздің бірі. Сонымен қатар,
дипломатиялық құқық мемлекеттердің арнайы миссияларының қызметін, сондайақ
халықаралық конференциялардағы өкілдіктердің құқықтық мәртебесін ретттейді.
Ол ең алдымен 1969 ж. Арнайы миссиялар туралы конфенция, мемлекеттер
өкілдіктерінің әмбебаб сипаттағы халықаралық ұйымдармен қатынастары туралы
1975 ж. Вена конфенциясы.
Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алуы және оны жариялауы шетел
мемлекеттерімен саяси, экономикалық ғылыми-техникалық, мәдени және басқада
қатынастарын дамытты. Сондықтан халықаралық қауымдастықпен қатысу
нысандарымен тәсілдерін жаңарту қажетттілігі пайда болды.Халықаралық
қатынастарды ұлғаюы, шетелдерде Қазақстандық өкілдіктердің көбеюі мен
Қазақстандық азаматтар санының артуы дипломатиялық және консулдық қызметін
мазмұнына сипалық өзгерістер енгізді. 1993 ж.көктемінде Қазақстан сыртқы
саясатты жүзеге асыру саласындағы халықаралық стандартқа қосылды.
Дипломатиялық қатынас туралы 1961 ж. Вена конфенциясына және консулдық
қатынас туралы 1963 ж. Вена конфенциясына орай, Қазақстан республикасы
елшілік миссия немесе консулдық аймақ деңгейіндегі қатынастар орнатады.
Дипломатиялық қатынастарды біз түрлі нысандарды қолданамыз. Мәселен,
Қазақстан республикасының президентіне мемлекет басшыларының (АҚШ, Жаңа
Зеландия ) жеке жолдаулары дипломатиялық қатынас орнату жөніндегі сыртқы
істер министрлігінің біріккен мазмұндамалары (ҚХР,Испания, Австрия)
дипломатиялық қатынас орнату жөніндегі қаттамалар (Монғолия,Франция,
Үндістан) ноталар алмасу (ОАР,Египет, Израйл) дипломатиялық қатынастарды
орнату нысандары болды. Консулдық қатынастар үшін консулдық конфенцияларға
қол қою(Рессей федерациясы, Венгр республикасы) визаларды өзара мойындау
туралы келісімдер (Грузия республикасы, ТМД елдері) азаматтардың өзара
сапарлары және визалар берудегі өзара түсіністіктер мемерандумдар
(Пакистан Ислам республикасы) консулдық шарттар ( Украйна, Түркіменстан)
консулдық қатынастар орнатудың кең таралған түрлері.
Шетел мемлекеттерінің тәжірибелерін ескере отырып Қазақстан
дипломатиялық және консулдық қызметтердіұйымдастыру жөнінде өз заңдарын
қабылдауда сыртқы саяси ведомство-Сыртқы істер министрлігінің жұмысын
жетілдіруде,консулдық зандастыру туралы арнайы нұсқаулық материалдарын
жасауда;Қазақстан Республикасы азаматтарының,шетел адамдардың және
азаматтығы жоқадамдардың құқықтары мен заңды мүдделеріне қатысты құжаттарды
Сыртқы істерминстірлігінің мекемелері арқылы сұрату тәртібі туралы;
Қазақстан азаматтарын шетелдерде есепке алу таралы; Қазақстан азаматтарының
шетелде тұрғылықты тұруларына рұқсат беруді рәсімдеу туралы және т. Б.
Жөнінде арнайы нұсқаулық материалдар дайындайды.
Қазақстан Республикасындағы дипломатиялық қызмет Ұлттық заңдарғажәне
халықаралық шарттарға сәйкес жүзеге асырылатын мемлекеттік органдардағы
азаматтардың кәсіби қызметі. Біздің мемлекетіміздегі дипломатиялық
лауазымға тағайындау тәртібі халықаралық стандартқа сай. Мәселен,
дипломатиялық қызметке жоғары білімі бар, шет тілдерін білетін, өзіне
жүктелген міндеттерді орындау үшін тиісті қабілеттері бар азаматтар
тағайындалады. Біздің ойымызша, жақын болашақта, біз арнайы жоғары білім
және мемлекеттік тілді білу сияқты талаптарды да қоса айтатын болармыз.
Мұндай өзгерістердің болуы уақыт талабы. Сыртқы істер минстрін тағайындау
тәртібі, дипломатиялық қызметті өткеру және тоқтату ерекшеліктері,
дипломатиялық қызмет қызметкелерін қамтамасыз ету, кепілдік беру және
өтемақылар, құқықтар мен міндеттер көлемі, жауапкершілігі мемлекеттік
қызметтің осы бөліміне ерекше жағдайды қамтамасыз етеді.
Біздің мемлекетіміздің дипломатиялық және консулдық қатынастарын
шетел мемлекетіндегі өкілдіктер мен халықаралық ұйымдағы өкілдіктер
қамтамасыз етеді; Қазақстанның БҰҰ қызметіне қатынасуы, мемлекет мүддесін
сыртқы саясаттағы түрлі мәселелерінде қамтамасыз етеді. Дипломатиялық
құралдар мен тәсілдер арқылы мемлекеттің халықаралық бейбітшілікті, ұжымдық
және аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі әрекеттерін жүзеге асырды.
Дипломатиялық өкілдік орналасқан елдегі қызметін екі ел арасындағы
дипломатиялық қатынастар тоқтатылған немесе үзілген жағдайда толық
тоқтатады. Халықаралық іс-тәжірбиеде басқадай нысан да болуы мүмкін,
мысалы, екі мемлекет біріккен жағдайда сыртқы саясатты біріккен үкімет
жүргізуі керек және біріккен елдің біреуі барлық дипломатиялық
өкілдіктермен өз жұмысын тоқтатуы тиіс.
Дипломатиялық агенттің қызметі дипломатиялық қатынас туралы Вена
Конвенциясының 43-бабына сәйкес тоқтатылады:
- егер ол белгілі бір мерзімге жасалса және уақыты созылмаса,
мерзімі біткен жағдайда;
- дипломатиялық өкілдік орналасқан мемлекет үкіметіне тіркеуші
мемлекет үкіметінің дипломатиялық агент қызметінің
тоқтатылатындығы туралы хабарлауы;
- дипломатиялық өкілдік орналасқан мемлекеттің дипломатиялық
агентті өкілдік қызметкері деп танудан бас тартылғандығын
хабарлауы
Дипломатиялық миссия өз қызметін дипломтиялық өкіл қайтыс болған
жағдайда тоқтатады. Дипломатиялық персоналдың дәрежесі жоғарырақ мүшесі
өкілдік басшысының орнына сенімді өкіл ретінде уақытша отыра тұрады. Егер
қандай да бір мемлекет өмір сүруін тоқтатса да миссия өз жұмыын тоқтатады.
Дипломатиялық қатынас туралы Вена конвенциясының 45-бабына сәйкес,
екі мемлекет арасындағы дипломатиялық қатынас үзілген жағдайда, сондай-ақ
өкілдікті тұрақты немесе уақытша кері шақырып алған жағдайда:
1) дипломаиялық өкілдік орналасқан мемлекет қарулы жанжал жағдайында да
дипломатиялық өкілдікті оның мүлкімен және мұрағатымен бірге күзетуге
және құрметтеуге тиіс;
2) тіркеген мемлекет өз өкілдігінің ғимаратын мүлкімен және мұрағатымен
бірге дипломатиялық өкілдік орналасқан мемлекетке қолайлы болатын
қандайда біп үшінші мемлекеттің күзетуіне сеніп тапсыруы мүмкін;
3) Тіркеген мемлекет өз мүддесін және өз азаматтарының мүдделерін
дипломатиялық өкілдік орналасқан мемлекетке қолайлы болатын қандай да
бір мемлекеттің өкілдігіне қорғауға сеніп тапсырылуы мүмкін.
Әлемдік даму ағымы, дамыған мемлекеттеді ұлттық мүдделерін тиімді қорғау
формуласын іздеуге итермеледі. Неолибералистердің көзқарасы бойынша бұл
жерлегі маңызды нәрсе аймақтың ішінде біртұтас кедендік тәртіпттің қызмет
етуіне жағдай жасау және үшінші мемлекеттерге біртұтас әдіс, қатынас жасап
шығару.
Кедендік одақ 1957 жылы құрылған Еуропалық Экономикалық
Қауымдастықтың теориялық концепциясы болды.
1960 жылы өкілеттік қызмет формасына деген әдістердің қайта қаралуы
болды. Осыған байланысты ғалымдар арасында өкілеттік қызмет жүйенің
шеңберін кеңейтуге деген қажеттілік туды. Кейбір зерттеушілердің жаңа
бағытын шартты түрде “дирижистер” деп атады. Бұл ағымның жақтаушылары,
өкілеттік қызмет үрдісін жүйелі түрде реттеу үшін ұлтүсті саяси-құқықтық
институттар немесе институттар тобын құруды қолдады. Бұл әдіс
мемлекетаралық өкілеттік қызмет барысындағы тек қана рыноктық бірлестіктері
ғана емес, сонымен қатар реттеуші органдар мен механизмді құруды
қарастырады. Дәл осы кезде Американ ғалымы Б.Белаши өкілеттік қызметі
жүйелі бес түрін атап көрсетеді. Олар:
1. Еркін сауда аймағы – мүше-мемлекеттер арасында мөлшерлік және сандық
шектеулер алынған;
2. Кедендік одақ – жоғарылардан басқа, үшінші елдермен саудада ортақ
өлшем енгізілген;
3. Ортақ нарық – саудаға шек қоюлармен қатар, өндірістік факторлардың
(капитал мен жұмыс күшінің) шек қоюлар алынып тасталынады;
4. Экономикалық одақ – тауар мен өндірістік факторлардың қозғалу
еркіндігі дискриминациясын жою үшін жасалынатын ұлттық саясат белгілі
түрде сәйкестендірілумен толықтырылады;
5. Саяси одақ – толық экономикалық өкілеттік қызмет, ұлттық экономикалық
саясаттар толықтай жүйелінеді және ұлттық шеңберден шыққан билік
мекемелі құрылады.
Әлемдік өкілеттік қызмет үрдістің даму динамикысы өкілеттік қызмет
теориясының дирижистік бағытының 1966-1970 жылдарда күшеюіне жол ашты.
Бұл бағыттың көрнекті өкілдері – Р. Купер, Г.Мюрдаль, П.Стриптен,
Я.Тринберген, А.Филип.
Швед ғалымы Г.Мюрдальдің айтуы бойынша рыноктық көзқарасты
ұстанатындардың теориялық жағдайдағы концепциялары кедей және бай елдердің
дамуын бірдей қылуды көздейді, іс жүзінде поляризация одан ары күрделене
түспек. Оның айтуынша, бұл ұлттық-саяси мүдделердің ықпалымен айқындалады.
Осыған сәйкес ол мемлекеттік реттеу рөлін және экономикалық координациясын,
әсіресе даму темпін және деңгейді біркелкі қылу үшін әлеуметтік саясаттың
рөлін күшейтуді ұсынады. Зерттеудің теоретикалық негізінде мамандар
өкілеттік қызмет концепцияларының үш ірі бағытын анықтады. Бірінші тәсіл,
Батыс Еуропалық елдердің тарихи, экономикалық және саяси мүдделерінің
бірлігі. Осыған сүйене отырып, осы ағымның жақтастары институцияланған
құрылым құру керектігін айтады. Осы ғасырдың 50 жылдары американ және
бірқатар еуропалық саясаткерлер жаңа концепцияны ұсынды, негізгі мәні әр
түрлі мемлекеттерді федерацияға қосу. Осы ағым сасат ұғымында федерализм
деген атқа ие болды. Биліктің федерациялық жүйесі бір жағынан тұрақтылықты
және ұлттық қауіпсіздіктің дамуын қамтамасыз ете алатын қабілетке ие, ал
екінші жағынан әр елдің ерекшелігін сақтай отырып, нақты федерация
субъектілерінің және ұлтүсті органдардың саясаи және әкімшілік ұйымдардың
құзыретін шектеу.
Осы бағыттағы екінші тәсіл: классикалық федерализм және
неофедерализм. Бірінші әдістің жақтаушылары конституцианализм және биліктің
бөлінісі идеясына негізделді. Мәні, аймақтық өкілеттік қызмет халықаралық
көлемдегі нормативті қайта құруға негізделген кезде ғана мүмкін. Бұл
ағымның жақтастары федеративтік жүйенің құрылуы интегарцияның ең соңғы
бекеті дейді. АҚШ, Швейцария конфедерация қызметін мысал ете отырып,
федералистер, федерацияны құру біріктіруші мемлекеттердің басқарушы
элитасының шығуы тиіс. Жалпы бұл әдіс өкілеттік қызмет үрдісте
конституциялық мүмкіндіктердің рөлін жарыққа шығарды, сонымен қатар ішкі
және сыртқы факторлардың да. Кейін келе дәстүрлі классикалық федерализм
әдістерінің жетіспеушілігі теорияның жаңалануын және федералдық өкілеттік
қызмет идеясының жүзеге асырылу үшін кең мүмкіншіліктерді талап етті.
Неофедералистік концепция әлеуметтік өкілеттік қызметға арқа сүйей
отырып, саяси және конституциялық деңгейдегі федералдық өкілеттік қызмет
үрдісінің біртұтастығынан туындады. Осы ағымның көрнекті өкілі американдық
политолог А.Этционе, К.Фридрих. Бұл ағым бойынша федералистер сияқты бірден
секіру емес кезең кезеңмен болатын үрдіс. Федералистік үрдісі саяси
бірлестіктердің түрлі жақтарын қамтуы мүмкін, эволюция барысында сонда
құрылымның федералдық принципі бірте бірте кеңейді. Олардың ойынша да
өкілеттік қызметі соңғы бекеті федеративтік мемлекет формасындағы саяси
қоғамдастық.
Федеративтік өкілеттік қызмет идеясын Еуропалық Одақтың дамуында
біраз байқай аламыз. Қазіргі кездегі тәжірибе көрсетіп отырғандай,
ұлттардың егеменді заңдары және жалпы өкілеттік қызмет құрылымдардың қайта
бөлінуі баяу жүреді. Тіпті кейбір жағдайларда ұлттық мемлекеттің өкілетінің
пайдасына бөлініп, кері серпіліс болуы мүмкін.
Федерализмнің теориялық кемшіліктерінің орнын толтыруға тырысқан
функционалистерді айта аламыз. Олардың ойынша, қазіргі кездегі
индустрияның, коммуникациялық құралдарының дамуы халықаралық
ынтымақтастыққа жол ашады, ал бұл өз кезегінде функционалды интернационалды
ұйымдардың құрылуына себепші болады. Бірінші кезже өкілеттік қызмет
мемлекет арасындағы қатынастарды реттейтін арнайы құрылымдарда қызмет
жасайды. Бұл мектептің негізін салушылар Д.Метрани және А.Клоуд.
Аймақтық өкілеттік қызмет саласындағы тағы бір ірі ағым
коммуникациялық ағым. Бұл ағымның негізін салушы американдық Карл Дойч. Ол
әлемдік қауымдастықты әр уақытта өзара әрекет (коммуникация) және өзара
ықпал ету үрдісінде болатын және жеңілдіктерге бару мүмкіншілігі және соған
мәжбүрлеу механизмі бар түрлі саяси топтардың жиынтығы ретінде қарастырады.
Өкілеттік қызмет үрдісінде негізгі назар “қауіпсіздік қауымдастығын” құру
жолында және жағдайына бөлінуі тиіс.
К.Дойч өкілеттік қызметі ең басты қозғаушы күші тек ұлттық мемлекет
емес, сонымен қатар, партиялық жүйелер, қысым жасау топтары және басқа ішкі
саяси аренадағы акторлар жатады деп ойлайды. Оның пікірі бойынша
мемлекеттердің ішкі өкілеттік қызметлануы қауіпсіздік қоғамдастығына қол
жеткізгенде ғана бола алады. Осыған байланысты осы мектептің жақтаушылары
өкілеттік қызметға әсер ететін екі факторды белгіледі:
❖ Біріншіден, қоғамдастықта өз қауіпсіздігін қамтамасыз ету керек. Мұнда
өкілеттік қызметланбаған топтар әр уақытта конфронтация күйінде болады.
❖ Екіншіден, белгілі бір топтардың потенциалды мақсатына қол жеткізу үшін
саяси өкілеттік қызметланған қоғамдастық жағдайында барлық мүмкіншілікті
топтастыру.
Өкілеттік қызмет үрдіс әлемде, аймақтарда, мемлекеттерде әр түрлі
дамуда. Тарих көрсетіп отырғандай қала-мемлекеттерден де кеңірек саяси
ұйымдарды құру қажеттілігі, антикалық әлемнің шаруашылық дамуындағы
қажеттіліктердің арқасында дүниеге келді, яғни тауар өнімінің дамуы,
аймақтар арасындағы экономикалық байланыс. Осы өзгерістер, дамулардың
нәтижесінде Шығыс Жерорта теңізінде элинистік мемлекет Римнің Италияны
жаулап алуы Сирануз державасының дүниеге келуіне жол ашты. Жалпы өкілеттік
қызмет және дезөкілеттік қызмет экономикада, ғылымда, мәдениетте ауқымды
прогрестерге алып келген. Егер де тарихқа үңілсек, біз көптеген
мемлекеттердің, империялардың, державалардың құрылғанын, ал енді
кейбіреулерінің күйрегенін көреміз. Бұл үрдістерді біз өкілеттік қызмет
және дезөкілеттік қызмет деп айта аламыз, бірақ бұл жердегі дезөкілеттік
қызмет тоқтап қалу немесе жоқ болып кетуді білдірмейді. Бұл жерде үрдіс өз
шеңберінде қайталана бастайды, яғни бір спираль тәріздес, әр айналымда
күшейе түседі. Мемелкет әлеуметтік өкілеттік қызметі бір түрі ретінде
дүниеге келді. Әр түрлі халықтарды жаулау немесе күштеу негізінде біріктіру
өз жемісін бермеді. Осы жолмен құрылған біршама ұзақ уақыт өмір сүрсе де
сол мемлекеттердің ішіндегі халықтардың шаруашылық және мәдениетінің
түрлілігі, олардың ұлттық сана-сезімдерінің жетіліп, дамуы, бұл жасанда
құрылымның күйреуіне алып келетін. Осы жерде біз КСРО-ны мысал ретінде
айтып кете аламыз. Біз білетіндей КСРО-ның құрамына кіретін халықтар күштеп
осы құрылымға енгізілген. Бірақ уақыт өте келе бұл өз нәтижесін көрсетті.
Біздің осыдан шығаратын түйініміз – қандай да болсын халық бір құрылымға
жоғарыдан күштеп емес өз қолдауымен кіру қажет. Мұның мысалы ретінде тек
КСРО емес, сонымен қатар Рим, Византия, Осман, Австро-Венгрия, Британия
империяларының тағдырын айтуға болады.
Өкілеттік қызмет бұл белгілі бір жүйенің қозғалысы және дамуы үрдісі,
мұнда қатысушылардың саны және өзара қатынасы күшейе түседі. Бір біріне
қатынасында өзіндік кішірейеді, ал дезөкілеттік қызмет болса, өкілеттік
қызметға қарама-қарсы, яғни қатысушылар саны азаяды, өзара қарым-қатынас
әлсірейді, тарау, құлдырау, жайылу, бөліну, оқшаулану үрдісі. Бірақ
дезөкілеттік қызмет әр уақытта күйреу, жойылуды білдірмейді. Яғни кейбір
жағдайларда өкілеттік қызмет үрдісті тоқтатушы ретінде немесе кері әсерін
тигізуші ретінде болуы мүмкін. Өкілеттік қызмет әр уақытта дезөкілеттік
қызмет үрдісімен байланысты, бұл оның алғышарты немесе салдарлары болуы
мүмкін.
Өкілеттік қызмет топтар ХХ ғасырдың екінші жартысында әлемнің түкпір-
түкпірінде дүниеге келе бастады. Қазірде дүние жүзінде 30-ға жуық өкілеттік
қызмет бірлестіктер бар. Осылардың ішінде ең ірілерінің бірі 40жылдан
астам өкілеттік қызмет тарихы бар Еуропалық Одақ.
Бірнеше жыл бұрын Батыс жарты шарында жаңа өкілеттік қызмет
бірлестік НАФТА (Солтүстік америкалық еркін сауда туралы келісім), мүшелері
АҚШ, Канада, Мексика.
Латын Америкасындағы МЕРКОСУР, құрамында Бразилия, Аргентина,
Уругвай, Парагвай.
Оң түстік Шығыс Азиядағы АСЕАН.
Кейбір кедергілерге қарамастан. Батыс Еуропадағы өкілеттік қызмет
топ бірқатар ірі жобаларды жүзеге асыруда өзінің артықшылығын көрсетті. Осы
жағдайдан терең әсер алған үшінші әлем өздерінің экононмикалық және саяси
мәселелерін мемлекетаралық өкілеттік қызмет жолында шешуге тырысты.
Азия мемлекеттері және үшінші әлемдегі өкілеттік қызмет жүйелерді
сараптау барысында, қызмет жасау барысында олардың сәтсіздіктерге
ұшырағанын көреміз. Ал Батыс Еуропада дәл осы уақытта сәттіліктерге қол
жеткізді. Бұл жерде алым ретінде тек АСЕАН-ды айтып кеткеніміз жөн.
Оңтүстік-Шығыс Азия Ассоциациясының құрылуы сол аймақтағы Үндіқытайдағы
қақтығысының орын алған кезінде құрылды. Яғни, бұл қақтығыс субаймақтық
топтың құрылуында бір бастама болды. Бұл халықаралық ұйымды 1967 жылы
Сингапур, Малайзия, Индонезия, Филипин, Тайланд мемлекеттері құрылды. Бұл
ұйымның алғашқы кездегі мақсаты қауіпсіз дамуға жағдай жасау. Кейін келе,
АСЕАН әлеуметтік-экономикалық және сыртқы саяси тұстарды қамти бастады.
АСЕАН сыртқы саяси сферада, аймақтық қауіпсіздік негізін құруда көптеген
жетістіктерге қол жеткізді, сонымен қатар Азия-Тынық мұхит аймағындағы
тұрақтылыққа үлкен ықпал етті, яғни тұрақтылық пен қауіпсіздіктің кеңеюіне
себепші болды. Қазіргі кезде Бруней мен Вьетнамның қосылумен бұл ұйымның
мүше саны тоғыз болды. Бірақ өз қызметінің 30 жылдық кезеңі барысында
экономикалық сферадағы жетістіктері жоққа шақ. Сыртқы сауданың көп бөлігі
АСЕАН-нан тыс елдердің үлесінде жатыр, яғни біріншіден, Жапония, АҚШ және
ЕО елдері. 1997 жылы Сингапурдағы төртінші жоғарғы деңгейдегі кездесуде
Ассоциацияға мүше-мемлекеттер 2007 жылға дейін еркін сауда зонасын құруға
келісті.
Латын Америкасындағы ірі өкілеттік қызмет бірлестік ретінде МЕРКОСУР-
ды айтуға болады. 1991 жылы Бразили, Аргентина, Уругвай, Парагвай
мемлекеттері құрған өкілеттік қызмет бірлестік. Бұл мемлекеттердің тауар
айналымы 1991-1995 жылдар аралығында үш есе өекен. 1994 жылы жалпы рынок
кеңесі құрылды. Оның құрамында сыртқы істер министрлері бар және тұрақты
атқарушы орган, құрамында атқарушы хатшылығы және он техникалық комиссия
бар. Жалпы рынок тобы құрылды, МЕРКОСУР-ға қатысушылар кереметтей
жетістіктерге қол жеткізбесе де олар алдағы жылда өкілеттік қызмет үрдісті
дамытып, көптеген жетістіктерге жетеміз деген үмітте.
Қазіргі таңдағы ең дамыған және басқаларға үлгі болатындай жағдайы
бар Еуропалық Одақ туралы айтар болсақ, ең бірінші артықшылығы, жетістігі,
ол соғыстан кейінгі күйреген Еуропа экономикасын қалпына келтіріп қана
қоймай, әлемдегі ең дамығандарының шығарды. Бұл ұйымның тарихы 1950 жылы
Р.Шуманның Франция мен Германияның бүкіл көмір мен болат өндірісін, Еуропа
халықаралық қатынастарында негізгі қарсыластар арасында өзара сенім
деңгейін жоғарылату үшін орталықтанған басшылыққа беруді ұсынды. Бұл
Германия тарапынан қолдау тапты. Сөйтіп, 1951 жылы Еуропалық көмір
бірлестігін құру туралы Париж келісімне Еуропаның 6 елі қол қойды –
Бельгия, Нидерланды, Люксембург, Италия, Франция, Германия. Одан ары бұл
бастама 1957 жылы Еуропалық Экономикалық Қауымдастықтың құрылуымен
жалғасты. 1973 жылы бұл алтылыққа Ұлыбритания, Ирландия, Дания, ал 1981
жылы Греция қосылып, құрамы кеңейе түсті. 1986 жылы Испания, Португалия,
1995 жылы Австрия, Финляндия, Швеция кірді. Қазіргі таңда көптеген
мемлекеттер осы ұйымға тартылуда. Ол заңды құбылыс. Өйткені бұл ұйымның
тиімділігн, жемісін барлықтары мойындайды. Осылайша бұл ұйым қазіргі
таңдағы ең дамыған теңдесі жоқ өкілеттік қызмет бірлестік.
Қазір бүкіл әлем өкілеттік қызметлануға ұмтылуда. Техника, мәдениет,
білім барлығы дерлік бір бірімен қабысуда. Адамзат басынан өткерген түрлі
қиыншылықтар, жойқын соғыстар, тәртіп, жүйеге қарамастан, бір ібрімен тығыз
қатынаспен бірігуге ұмтылуда. Мұның айқын айғағы ретінде Араб
мемлекеттерінің Лигасы, Еуропалық Одақ, Оңтүстік Америка мемлекеттерінің
бірлестігі, Азия Тынық мұхит аймағындағы елдер бір бірі арасындағы
қатынастарды тереңдетіп, тиімді түрде саяси және экономикалық мәселелрді
шешуге тырысуда.
Кеңестер Одағының ыдырауы жаңа интеграуиялық үрдістің басталуына
жол ашты. Демек, біз бұл жерден жоғарыда айтып кеткен өкілеттік қызмет және
дезөкілеттік қызмет мәселесін көреміз, яғни Кеңес Одағы ішіндегі
дезөкілеттік қызмет немесе ыдырау процесі жаңа өкілеттік қызметға бастама
болды. Міне, ТМД-дағы аймақтық өкілеттік қызметі ерекшелігі де осында
жатыр, яғни бұл үрдіс ыдыраған Кеңес Одағының аяқталмаған дезөкілеттік
қызмет үрдісімен тығыз байланысты.
Өкілеттік қызмет дезөкілеттік қызметсыз бола алмайды, немесе
дезөкілеттік қызмет өкілеттік қызметсыз бола алмайды. Кез келген өкілеттік
қызметда дезөкілеттік қызмет үрдіс мәселесі туады. Ең біріншіден,
әлеуметтік және ұлттық топтардың, мемлекет пен аймақтардың түрлі мүддесімен
байланысты.
Сыртқы қатынас органдары
Сыртқы катынастарда мемлекет өзінің тәуелсіздігі арқылы халықаралык күқық
субъектілікке ие болатын біртұтас құрылым ретінде көрінеді. Сыртқы қатынас
органдары мемлекеттің шетелдегі өкілдігі ретінде болады және олардың
құзыреттері шегінде іске асырылатын барлық әрекеттері мемлекеттің шетелдегі
өкілінің әрекеті ретінде қарастырылады және оған халықаралық құқық
нормаларына орай жауапкершілік жүктейді. Кез келген мемлекеттің сырткы
қатынас органдары ішкі мемлекеттік (немесе орталық) және шетелдік болып
екіге бөлінеді.
Қазақстан Республикасындағы сыртқы қатынастың ішкі мемлекеттік
органдарына мыналар жатады: Қазакстан Республикасының Президенті, Қазақстан
Республикасының Парламенті, Үкімет басшысы және Үкімет, Сыртқы істер
министрлігі - мемлекеттің сыртқы қатынасын тікелей жедел басқаратын орган.
Мемлекеттің шетелдік сырткы қатынас органдары, өз кезегінде тұрақты және
уақытша болып бөлінеді. Қазақстан Республикасындағы тұрақты сыртқы қатынас
органдарына Қазақстан дипломатиялык қатынас орнатқан елдерде тіркелген
Қазақстан Республикасынын дипломатиялық өкілдіктері (елшіліктер мен
миссиялар); консулдық мекемелер, тұрақты өкілдіктер, халықаралық ұйымдар
жанындагы тұрақты бақылаушылар миссиясы жатады. Осы топқа сауда өкілдіктері
де жатқызылады. Қазақстан Республикасының шетелдердегі уақытша органдарына
түрлі миссиялар, халықаралык конференциялардағы делегациялар мен бақылау
топтары, халыкаралық органдар сессияларының жұмысына қатысушы делегациялар
және олардың ұйымдары және т.б. жатқызылады.
Мемлекет басшысының өкілеттіктері - Қазақстан Республикасының
Президентінің, Парламентінің, Үкіметі мен Үкімет басшысының өкілеттіктері
Қазақстан Республикасының Конституциясымен, тиісті нормативтік актілермен
белгіленген. Бұл мәселелер конституциялық және әкімшілік құқықтарда егжей-
тегжейлі зерттелген.
Сытрткы iстер министрліri - Қазақстан Республикасының сыртқы саясатын
жүргізу жөніндегі іс-шараларды жүзеге асыруды және сыртқы қатынастар
саласындағы мемлекеттік басқаруды қамтамасыз ететін орталық атқарушы орган
болып табылады. Министрлік өз қызметін Қазақстан Республикасының Президенті
мен Үкіметі басшылығымен жүзеге асырады. Жалпы мәселелер жөніндегі
министрліктің қызметіне Қазақстан Республикасының Премьер-министрі басшылык
жасайды. Өз қызметінде Министрлік Қазақстан Республикасының Конституциясын,
заңдарын, Сыртқы істер министрлігі туралы Ережені, дипломатиялық қызмет
туралы 2002 жылғы занды, басқа да нормативтік - құқықтық актілерді
басшылыққа алады. Министрлік жүйесіне Қазакстан Республикасының
дипломатиялык өкілдіктері мен консулдық мекемелері, Қазақстан
Республикасының халықаралық ұйымдар жанындағы өкілдіктері, Министрліктің
Қазақстан Республикасы аумағындағы өкілдіктері мен өзінің ведомстволық
бағыныстағы ұйымдары кіреді.
Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің негізгі міндеттері
мыналар болып табылады:
Қазақстан Республикасы сыртқы саясатының тұжырымдамасы мен негізгі
бағыттарын әзірлеу және Қазақстан Республикасының Президентіне және
Үкіметіне тиісті ұсыныстарды тапсыру;
Қазақстан Республикасының сыртқы саяси бағытын жүзеге асыру;
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік хатшысымен бірге Қазақстан
Республикасының Президенті үшін Қазақстан Республикасының сыртқы саясат
стратегиясын жасау, Президенттің халықаралық бастамаларын жүзеге асыру;
Қазақстан Республикасының егемендігін, қауіпсіздігін, аумақтық тұтастығын
және шекараларының мызғымастығын, оның басқа мемлекеттермен өзара қарым-
қатынастарындағы және халықаралық аренадағы мүдделерін қорғауды
дипломатиялык құралдар мен әдістермен қамтамасыз ету;
Шет елдерде Қазақстан Республикасы азаматтарының және заңды тұлғаларының
құқықтары мен мүдделерін қорғау;
Қазақстан Республикасының шетелдік мемлекеттермен дипломатиялык және
консулдық қатынастарын, халықаралык ұйымдармен қарым-қатынастарын жүзеге
асыру;
Шетелдік мемлекеттермен және халықаралық ұйымдармен қатынастарда Қазақстан
Республикасының біртұтас сыртқы саяси бағытты жүргізуін қамтамасыз ету
мақсатында аткарушы өкіметтің басқа да органдарының қызметін үйлестіру және
жұмысына бақылау жасау.
Министрлік өзіне жүктелген міндеттерге сәйкес, Қазақстан Республиксының
шетелдік мемлекеттермен және халықаралық ұйымдармен катынастар мәселелері
жөнінде белгіленген тәртіпте Қазақстан Республикасының Президентіне және
Үкіметіне ұсыныстар мен ұсыным-кеңестерді әзірлейді және табыс етеді,
сондай-ақ, халықаралық шарттар мен келісімдерді жасасу, бекіту, орындау,
қолданысын тоқтату және бұзу туралы ұсыныстарды дайындайды және белгіленген
тәртіпте осы үсыныстарды Қазақстан Республикасы Президентінің және
Үкіметінің қарауына енгізеді. Мұнан басқа, Министрліктің қызметіне мынадай
міндеттер кіреді: Қазақстан Республикасынын құқыктық іс-тәжірибесінде
халықаралық нормаларды жүзеге асыруға жәрдемдеседі, республика заңдарын
жетілдіру, оларды Қазақстан Республикасының халықаралық-құқықтық
міндеттемелеріне сәйкес келтіру жөніндегі ұсыныстарды даярлайды.
Министрлік Қазақстан Республикасы азаматтарының күқыктары мен
бостандықтарын, оның қорғанысы мен мемлекеттік қауіпсіздігін, құқықтык
тәртіпті қорғауды, айналадағы ортаны сақтауды қамтамасыз ету, Қазақстан
Республикасының шетелдік мемлекеттермен және халықаралық ұйымдармен сауда-
экономикалық жәие қаржылық байланыстарын, ғылыми-техникалык, мәдени және
өзге де алмасуларын дамыту мен кеңейту жөніндегі нақты іс-шараларды
әзірлеуге қатысады, халықаралық бейбітшілікті, ғаламдық және аймақтық
қауіпсіздікті, сонымен бірге Қазақстан Республикасының Біріккен ¥лттар
Ұйымы мүшесі, жалпы еуропалық және басқа да аймақтық процестердің
қатысушысы ретінде камтамасыз етеді, Қазақстан Республикасының Б¥¥, басқа
да халықаралық ұйымдардың, конференциялардың, кеңестердің, форумдардың
кызметіне қатысуын қамтамасыз етеді, халықаралық қауымдастықтың мүшесі
ретінде Қазақстан Республика-сының ғаламдық және аймақтық халықаралық
проблемаларды шешудегі рөлін арттыруға жәрдемдеседі, аштықпен және артта
қалушылықпен, халықаралық терроризммен, үйымдасқан қылмыспен және
есірткілердің зансыз айналымымен күресу, сондай-ақ экологиялық жағдайы
нашар және техногендік апаттар аймақтарындағы салдарды жою жөніндегі
халықаралық акцияларға қатысады.
Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі республиканың айналадағы
ортаны халықаралық қорғау және үжымдық пайдалану, Әлемдік мүхит ресурстарын
игеру, ғарыш кеңістігін зерттеу саласындағы мүдделерін қамтамасыз етеді,
Қазақстан Республикасының сыртқы және ішкі саясаты, елдің әлеуметтік
экономикалық, мәдени және рухани өмірі туралы ақпаратты шетелде таратуға
жәрдемдеседі, жоғары және үкіметтік деңгейлерде халықаралық алмасулардың
хаттамалық қамтамасыз етілуін, сондай-ақ дипломатиялық және консулдық
артықшылыктар мен иммунитеттердің сақталуына бақылауды жүзеге асырады,
Қазакстан Республикасының парламентаралық байланыстарын жүзеге асыруға
жәрдемдеседі, шетелде тұрып жатқан отандастармен байланыстарды және
қатынастарды дамытуға жәрдемдеседі, Сырткы істер министрлігі Қазақстан
Республикасы жасасқан және күшіне енген халықаралық шарттардың депозитарийі
болып табылады және Қазақстанның дипломатиялық қызметінің мұрағатын құрады
және ұстайды, республика аумағындағы шетелдік дипломатиялық және консулдық
өкілдіктердің қызмет етуіне жәрдемдеседі, сондай-ақ өз құзырындағы
мәселелер бойынша Қазақстан Республикасының орталық атқарушы органдарымен,
өкілдік органдарымен, қоғамдық бірлестіктермен өзара іс-кимыл жасайды.
Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің орталық аппаратының
қүрылымы мынадай болады:
Басшылық;
Әкімшілік және бақылау департаменті;
Консулдық қызмет департаменті;
Сыртқы істер министрлігінің орталық аппаратын және оның Шетелдегі
мекемелерінің кызметін қамтамасыз ету жөніндегі департамент;
Бірінші департамент (Б¥¥ және халықаралық экономикалық ынтымақтастық
Басқармасы, Халықаралық кауіпсіздік Басқармасы)
Екінші департамент (Еуропа және Америка Басқармасы, Мемлекеттік хаттама
басқармасы);
Төртінші департамент (Азия, Таяу Шығыс және Африка Басқармасы, Шарттық-
құқықтық басқарма).
Сыртқы істер министрлігінің шарттық-қүқықтық бөлімі мемлекеттің сырткы
саясатына қатысты халықаралық шарттардың мәтіндерімен жүмыс істейді.
Мысалы, ол аумақ, мемлекеттің сыртқы шекараларына катысты мәселелер болуы
мүмкін. Сыртқы істер министрлігінің Мемлекеттік хаттама басқармасы арқылы
елшілер және өзге де шетелдік өкілдер келген елдерімен алғашқы байланысын
жасайтын бөлімше болып табылады. Бүл басқарма жаңа келген елшілерді қарсы
алып, оларды орналастырады және оларға елшілік жұмысын үйымдастыруға
жәрдемдеседі. Дипломатиялык өкілдік орналасқан мемлекетке келген елші
Сыртқы істер министрлігінің мемлекеттік хаттама басқармасының меңгерушісіне
бірінші кіріп, одан сенім грамотасын тапсырудың бекітілген тәртібін
сұрайды. Сенім грамотасы - бұл елші немесе уәкілдік сыныбындағы
дипломатиялық өкілдік басшысына онын өкілдік сипатын және шетелдік
мемлекетте тіркеленіп куәландыруға берілетін құжат. Содан кейін ол сыртқы
істер министріне немесе оның бірінші орынбасарына танысу үшін және оған
өзінің сенім грамоталарының көшірмелерін, сондай-ақ сенім грамотасын
тапсыру кезінде сөйлейтін сөзінің мәтінін беру үшін ресми кіреді.
Сенім грамотасына дипломатиялык өкілді тағайындаған мемлекет басшысы қол
қояды және Сыртқы істер министрінің қолымен бекітіледі. Ол дипломатиялық
өкілдік орналасқан мемлекет басшысына арналады және оған салтанатты
жағдайда тапсырылады. Сенім грамотасын тапсыру актісі елшінің өз
міндеттерін орындауға кірісу актісі болып есептеледі. Сенім грамоталарының
қүрылымдық элементтеріне мыналар жатады: мемлекеттің Негізгі заңынын тиісті
баптарына сілтеме жасау, осы мемлекет басшысының лауазымын атау, фамилиясы,
аты, сондай-ақ екі елдің де дипломатиялық өкілдер алмасуына тиісті
деңгейдегі дипломатиялық өкілдік рангісі; дипломатиялық өкілдің өз
мемлекетінің басшысы атынан немесе өз үкіметінің атынан айтқанының бәріне
сену туралы өтініш.
Елші өз елі дипломатиялык қатынас орнатқан мемлекеттердің елшілерінің
бәріне арнайы ресми кіріп-шығады, оны дипломатиялык корпустың жоғары
дәрежелісінен (дуайеннен) бастайды. Дуайен - дипломатиялық корпустың
(ағылшын тілді елдерде әдетте декан деп аталады) протоколдық басшысы.
Дуайен дипломатиялық корпустың атынан турлі шараларда сөз сөйлейді және
дипломатиялык корпус мәртебесіне қатысты мәселелер бойынша дипломатиялық
өкілдік орналасқан мемлекет пен дипломатиялык корпустың тиісті билік
өкілдерінің арасында өзіндік бір жарастырушы болып табылады. Нақты
мемлекетте тіркелген дипломатиялык өкілдік басшылары ішінде ең жоғарғы
сыныбы бар дипломатиялык өкілдіктің басшысы автоматты түрде дуайен бола
алады. Егер дипломатиялык өкілдік басшыларының бірдей сыныбы болатын болса,
онда осы мемлекетте әріптестеріне Караганда лауазымында көбірек мерзім
отырған тұлға дуайен болып сайланады.
Сөйтіп, мемлекеттік хаттама басқармасы Сыртқы істер министрлігінің жедел
басқару бөлімшесі болып табылады. Хаттамалық басқарма өз жұмысын жүргізген
кезде мемлекеттің әрбір мемлекетпен орнатқан дипломатиялык катынасының
сипаты мен деңгейін ескеріп отырады.
Мемлекет басшылары халықаралық қатынастарға қатысты барлык мәселелерді
әрдайым өзара тікелей талқылай алмайды. Соған орай, олар өз аттарынан
келіссөз жүргізетін өкілдерді ұстауга мәжбүр болады. Мұндай өкілдер
дипломатиялык агенттер деп аталады. Олардың міндеті, ең алдымен өздерін
жіберген мемлекеттің саясатын түсіндіру және өздері келген мемлекетте соны
мақұлдатуға қол жеткізуден тұрады. Сол арқылы екі мемлекет арасында достық
қатынастар орнайды. Дипломатиялык катынас туралы 1961 ж. Вена
Конвенциясының 1- бабына сәйкес, дипломатиялык агент деп өкілдік басшысы
немесе өкілдіктің дипломатиялык персоналын айтады. Дипломатиялык
агенттердің өкілдік сипаттан басқа бірқатар айырмашылық ерекшеліктері
болады, ол -дипломатиялык сыныптар мен дәрежелер. Дипломатиялык дәреже бұл
-дипломатиялык қызметті өткеруге қатысты нақты мемлекеттің заңдары мен
ережелеріне сәйкес берілетін дипломаттың жеке дәрежесі болып табылады. Бүл
дәреже лауазымына, отставкаға кетуіне қарамастан, сақтала береді. Қандай да
бір елдердің дәрежелері мен лауазымдық жағдайы сәйкес келуі де, сәйкес
келмеуі де, мүмкін (мысалы, Төтенше және Өкілетті елші - бір мезгілде
дәреже де, лауазым да). Қазақстан Республикасында Төтенше және Өкілетті
елші деген жоғары дәрежені сыртқы істер министрі, оның орынбасарлары,
мемлекеттің халықаралык ұйымдардағы тұрақты өкілдері және басқалары
иеленеді. Дипломатиялык сыныптар халықаралық күкық нормаларымен айкындалады
және дипломатиялык өкілдік басшыларына ғана қатысты болады. Дипломатиялык
қатынас туралы 1961ж. Вена Конвенциясының 14- бабына сәйкес, өкілдік
басшылары үш сыныпқа бөлінеді, атап айтқанда:
а) мемлекет басшылары жанында тіркелетін елшілер мен нунцилер
және тең дәрежедегі өкілдіктердің басқа басшыларының сыныптары;
б) мемлекет басшылары жанында тіркелетін елшілер мен
интернунцийлер сыныптары;
с) сыртқы істер министрлері жанында тіркелетін сенімді өкілдер
сыныптары.
Қазіргі кезде дипломатиялық өкілдік басшылары түріндегі елшілердің
сыныптары жоғалып барады, 3 -сыныпты дипломатиялык өкілдер халықаралық іс-
тәжірибеде өте аз кездеседі. Олармен өзара шектелген саяси, экономикалық
және басқа да мүдделері бар елдер ауысады. Әдетте, ол саяси көзқарастарға
байланысты тиісті бір елдермен дипломатиялык қатынасты жоғары деңгейде
ұстағысы келмеген жағдайларда орын алады.
Дипломатиялык дәрежелер әрбір мемлекеттін ішкі құқығымен енгізіледі және
сыртқы істер министрлігі аясында шетел мемлекеттерімен ресми қатынастар
жасауды жүзеге асыратын барлық лауазымды адамдар үшін көзделеді.
Халықаралық дипломатиялык іс-тәжірибеде мынадай дәрежелер бар:
Төтенше және Өкілетті елші;
Бірінші сыныпты Төтенше және Өкілетті уәкіл;
Екінші сыныпты Төтенше және Өкілетті уәкіл;
Бірінші сыныпты кеңесші;
Екінші сыныпты кенесші;
Бірінші сыныпты біріншІ хатшы;
Екінші сыныпты бірінші хатшы;
Бірінші сыныпты екінші хатшы;
Екінші сыныпты екінші хатшы;
Үшінші хатшы;
Атташе.
Елшілікті Төтенше және Өкілетті елші, миссияны - уәкіл немесе сенімді
өкіл басқарады. Сенімді өкілді уақытша сенімді өкілден айыра білу керек, ол
елші болмаған кезде елшілікті уақытша басқаруы мүмкін.
Елшілік және миссия - бүл дипломатиялык өкілдіктің екі түрі. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Кіріспе
2. Негізгі бөлім
а) Дипломатиялық құқық ұғымы және қайнар көздері;
ә) Сыртқы қатынас органдары;
б) Дипломатиялық өкілдіктердің міндеттері,
артықшылықтары және имунитеттері;
в) Дипломатиялық, әкімшілік-техникалық және қызмет
көрсетуші персоналдарының негізгі иммунитеттері
мен артықшылықтары жүйесі.
г) Дипломатиялық қызмет персоналының
құқықтары, мiндеттерi және жауапкершілігі
3) Қорытынды
4) Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Барлық мемлекеттердегі орталық және шетелдердегі оргон түріндегі
дипломатиялық аппараттардың (Сыртқы істер министрлігі елшіліктер миссиялар
консулдықтар)дидипломаиялық қызметтердің негізгі жетекшісі және орындаушысы
ретінде айтуға болады, оларда арнайы жасақталған және дайындалған
дипломатиялық қадрлар тұрақты жұмыс істейді. Мұндай кадрлардың жұмыс жүйесі
мемлекеттің дипломатиялық қызметін құрайды және ол мемлекеттік қызметтің
маңызды бөлігі болып табылады. Дипломатиялық ақпарат – бұл мемлекеттік
аппараттың бір бөлігі оның қызметінің бағыты мен мазмұны мемлекттің
әлеуметтік-экономикалық саяси құрылымы мен айқындалады.
Дипломатиялық аппаратты жетілдіру дипломатиялық кадрларды іріктеу мен
дайындауды жақсарту, дипломатияның ең озық тәжірибелерін зерттеу және
пайдалану, оның ғылыми негіздерін дайындау және дамыту – халықаралық
мәселеллерді бейбіт жолдармен шешу үшін және бейбітшілік пен бейбіт қатар
өмір сүру саясатын нығайту үшін дипломатияна қолдануға мүдделі барлық
мемлекеттердің алдына қойған маңызды міндеттері болып табылады.
Дипломатия – бұл мемлекеттің сыртқы саясатының халықаралық қызметінің
құрамдас бір бөлігі. Сыртқы саясат дипломатияның мақсаттары смен
міндетттерін айқындайды және сол арқылы іс жүзіндегі шаралар жиынтығын,
сондайақ сыртқы саясатта қолданылатын нысандарды, құралдар мен әдістерді
айқындайды.
Өркениетті әлемдегі дипломатиялық тәжірибелі тәуелсіз мемлекеттердің сыртқы
саясаттағы мүдделерінде дипломатиялық қызметін дәстүрлі әдістерінің және
жаңа нысандар мен әдіс тәсілдерін қолданылып келе жатқанын көрсетіп отыр.
Дипломатиялық қатынас пен талқылаудың түрлі нысандары ерекше маңызға ие
болуда. Оларға мемлекет басшыларының кездесуі, мемлекеттер арасында
жүргізілетін жоғары деңгейдегі көпжақты келісссөздерді жатқызуға болады.
Дипломатия ұғымы грек сөзі diploma –екі бүктелген бет құжат деген
мағынасында шыққан.Бұл жерде дипломды ұстаушыдеген сөз алғашқы
мағынасында қолданылып отыр,яағни провинцияларға немесе мемлекеттен тыс
шетелге кетіп бара жатқан ресми тұлғаларға белілетін ұсыныс немесе сенім
грамоталары.
Қен мағынадағы ұғымы –бұл халықаралық құқық субектілерінің
өкілдіктері жөніндегі,бейбітшілік және бейбіт қатар өмір сүру
жөніндегі,халықаралық қатынас қатысушыларының құқықтары мен мүдделерін
бейбіт жолмен қорғау жөніндег ресми қызмет.Дипломатия-бұл халықаралық
құқықта рұқсат етілетін арнайы дипломатиялық шаралар,әдістер мен тәсілдер
көмегімен мемлекеттің сыртқы саяасатын жүзеге асырудың бірі құралы-болып
табылады.
Тар мағынадағы дипломатия ұғымы-бұл келіссөздер жүргізу мен
шартар,келісімдер жасау шеберлігі.Осындай шеберліктң қоғамның даму
заңдылықтарын білуге халықаралық қатынас тарихын жеке
еледетариқын,халықаралық құқықты,жеке елдердің конституциялық құқықтарың
,шет тілдерді зертеп-білуге негізделетін айту керек.
Адамзат қоғамының даму тарихында мемлекетердың сыртқы саясат
мәселерінде онын маңызды құралының бірі-дипломатия әрқашан бірінші орында
келеді.Бір-бірімен жанжалдасып қалған мемлекеттердың,тұтастай халықтардың
тағдыры осындай мәселелердің тиімді шешілуіне тікелей тәуелді болады
болады.
Дипломатиялық қызмет нормативтік қамтамасыз етуге халықаралық
құқықтың басқа субектілеріне қатысты олардың жүзеге асу тәртіптеріне мұқтаж
болуда. Көптеген ғасырлар бойы осы құқықтық нормалар реттеу заты бойынша
салыстырмалы түрде тұрақты және дербес саланы жасап шығарады. Қазіргі
таңдағы дипломатиялық құқық халықаралақ құқық салалаларының ішіндегі
анағұрым жүйеленген және үдемелі дамыған салаларының бірі.дипломатиялық
құқық-бұл құқықтың байырғы салаларының бірі.Ол ең алдымен елшілік құқық
ретінде пайда болып,дамыған еді.ХХ ғ.басына қарай елшілік құқық
дипломатиялық құқыққа айналды.
Дипломатиялық құқық-бұл халықаралық қатынасқа қатысушы халықаралық
құқық субектілерінің еркін білдіретін қағидалар мен нормалардың халықаралық
құқық субектілерінің келсім және қамтамасыз ету нәтижелерінде бекітетін
жиынтығы;бейбітшілік пен бейбіт қатар өмір сүруді және нығайту мақсатындағы
ресми органдарының жағдайы мен қызметін(функциялары мен
мәртебесін)реттейді.
Бірқатар оқулықтар меноқу құралдарында сыртқы қатынас құқығы деген
ұғым кездесіп қалады. Сыртқы қатынас құқығы тұжырымдамасы халықаралық
өмірдің нақты жағдайлары объективті түрде осы саладағы халықаралық құқық
нормаларынның жүйеленуі мен үддемелі дамуы осы саланың мемлекеттердің
шетелдерде тіркелген. Дипломатиялық және консулдық өкілдіктерінің қызметін
ғана емес сонымен бірге сыртқы қатынастың ішкі мемлекеттік
органдарыныңарнайы миссияларының халықаралық конференциядағы
делегатцияларының халықаралық жаныныдағы тұрақты бақылаушылар миссияның
қызметін реттеуге біртіндеп жол қойылатындығында. Міне, сол арқылы ғылыми
айналымға сыртқы қатынас құқығы деген кеңірек ұғымды енгізуді түсіндіруге
болады.
Шарт және салт дәстүр дипломатиялық құқықтың негізгі қайнар көздері
болып табылады. 1961 ж. Дипломатиялық қатынас туралы Вена конфенциясы
дипломатиялық қызмет саласындағы негізгі қайнар көздің бірі. Сонымен қатар,
дипломатиялық құқық мемлекеттердің арнайы миссияларының қызметін, сондайақ
халықаралық конференциялардағы өкілдіктердің құқықтық мәртебесін ретттейді.
Ол ең алдымен 1969 ж. Арнайы миссиялар туралы конфенция, мемлекеттер
өкілдіктерінің әмбебаб сипаттағы халықаралық ұйымдармен қатынастары туралы
1975 ж. Вена конфенциясы.
Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алуы және оны жариялауы шетел
мемлекеттерімен саяси, экономикалық ғылыми-техникалық, мәдени және басқада
қатынастарын дамытты. Сондықтан халықаралық қауымдастықпен қатысу
нысандарымен тәсілдерін жаңарту қажетттілігі пайда болды.Халықаралық
қатынастарды ұлғаюы, шетелдерде Қазақстандық өкілдіктердің көбеюі мен
Қазақстандық азаматтар санының артуы дипломатиялық және консулдық қызметін
мазмұнына сипалық өзгерістер енгізді. 1993 ж.көктемінде Қазақстан сыртқы
саясатты жүзеге асыру саласындағы халықаралық стандартқа қосылды.
Дипломатиялық қатынас туралы 1961 ж. Вена конфенциясына және консулдық
қатынас туралы 1963 ж. Вена конфенциясына орай, Қазақстан республикасы
елшілік миссия немесе консулдық аймақ деңгейіндегі қатынастар орнатады.
Дипломатиялық қатынастарды біз түрлі нысандарды қолданамыз. Мәселен,
Қазақстан республикасының президентіне мемлекет басшыларының (АҚШ, Жаңа
Зеландия ) жеке жолдаулары дипломатиялық қатынас орнату жөніндегі сыртқы
істер министрлігінің біріккен мазмұндамалары (ҚХР,Испания, Австрия)
дипломатиялық қатынас орнату жөніндегі қаттамалар (Монғолия,Франция,
Үндістан) ноталар алмасу (ОАР,Египет, Израйл) дипломатиялық қатынастарды
орнату нысандары болды. Консулдық қатынастар үшін консулдық конфенцияларға
қол қою(Рессей федерациясы, Венгр республикасы) визаларды өзара мойындау
туралы келісімдер (Грузия республикасы, ТМД елдері) азаматтардың өзара
сапарлары және визалар берудегі өзара түсіністіктер мемерандумдар
(Пакистан Ислам республикасы) консулдық шарттар ( Украйна, Түркіменстан)
консулдық қатынастар орнатудың кең таралған түрлері.
Шетел мемлекеттерінің тәжірибелерін ескере отырып Қазақстан
дипломатиялық және консулдық қызметтердіұйымдастыру жөнінде өз заңдарын
қабылдауда сыртқы саяси ведомство-Сыртқы істер министрлігінің жұмысын
жетілдіруде,консулдық зандастыру туралы арнайы нұсқаулық материалдарын
жасауда;Қазақстан Республикасы азаматтарының,шетел адамдардың және
азаматтығы жоқадамдардың құқықтары мен заңды мүдделеріне қатысты құжаттарды
Сыртқы істерминстірлігінің мекемелері арқылы сұрату тәртібі туралы;
Қазақстан азаматтарын шетелдерде есепке алу таралы; Қазақстан азаматтарының
шетелде тұрғылықты тұруларына рұқсат беруді рәсімдеу туралы және т. Б.
Жөнінде арнайы нұсқаулық материалдар дайындайды.
Қазақстан Республикасындағы дипломатиялық қызмет Ұлттық заңдарғажәне
халықаралық шарттарға сәйкес жүзеге асырылатын мемлекеттік органдардағы
азаматтардың кәсіби қызметі. Біздің мемлекетіміздегі дипломатиялық
лауазымға тағайындау тәртібі халықаралық стандартқа сай. Мәселен,
дипломатиялық қызметке жоғары білімі бар, шет тілдерін білетін, өзіне
жүктелген міндеттерді орындау үшін тиісті қабілеттері бар азаматтар
тағайындалады. Біздің ойымызша, жақын болашақта, біз арнайы жоғары білім
және мемлекеттік тілді білу сияқты талаптарды да қоса айтатын болармыз.
Мұндай өзгерістердің болуы уақыт талабы. Сыртқы істер минстрін тағайындау
тәртібі, дипломатиялық қызметті өткеру және тоқтату ерекшеліктері,
дипломатиялық қызмет қызметкелерін қамтамасыз ету, кепілдік беру және
өтемақылар, құқықтар мен міндеттер көлемі, жауапкершілігі мемлекеттік
қызметтің осы бөліміне ерекше жағдайды қамтамасыз етеді.
Біздің мемлекетіміздің дипломатиялық және консулдық қатынастарын
шетел мемлекетіндегі өкілдіктер мен халықаралық ұйымдағы өкілдіктер
қамтамасыз етеді; Қазақстанның БҰҰ қызметіне қатынасуы, мемлекет мүддесін
сыртқы саясаттағы түрлі мәселелерінде қамтамасыз етеді. Дипломатиялық
құралдар мен тәсілдер арқылы мемлекеттің халықаралық бейбітшілікті, ұжымдық
және аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі әрекеттерін жүзеге асырды.
Дипломатиялық өкілдік орналасқан елдегі қызметін екі ел арасындағы
дипломатиялық қатынастар тоқтатылған немесе үзілген жағдайда толық
тоқтатады. Халықаралық іс-тәжірбиеде басқадай нысан да болуы мүмкін,
мысалы, екі мемлекет біріккен жағдайда сыртқы саясатты біріккен үкімет
жүргізуі керек және біріккен елдің біреуі барлық дипломатиялық
өкілдіктермен өз жұмысын тоқтатуы тиіс.
Дипломатиялық агенттің қызметі дипломатиялық қатынас туралы Вена
Конвенциясының 43-бабына сәйкес тоқтатылады:
- егер ол белгілі бір мерзімге жасалса және уақыты созылмаса,
мерзімі біткен жағдайда;
- дипломатиялық өкілдік орналасқан мемлекет үкіметіне тіркеуші
мемлекет үкіметінің дипломатиялық агент қызметінің
тоқтатылатындығы туралы хабарлауы;
- дипломатиялық өкілдік орналасқан мемлекеттің дипломатиялық
агентті өкілдік қызметкері деп танудан бас тартылғандығын
хабарлауы
Дипломатиялық миссия өз қызметін дипломтиялық өкіл қайтыс болған
жағдайда тоқтатады. Дипломатиялық персоналдың дәрежесі жоғарырақ мүшесі
өкілдік басшысының орнына сенімді өкіл ретінде уақытша отыра тұрады. Егер
қандай да бір мемлекет өмір сүруін тоқтатса да миссия өз жұмыын тоқтатады.
Дипломатиялық қатынас туралы Вена конвенциясының 45-бабына сәйкес,
екі мемлекет арасындағы дипломатиялық қатынас үзілген жағдайда, сондай-ақ
өкілдікті тұрақты немесе уақытша кері шақырып алған жағдайда:
1) дипломаиялық өкілдік орналасқан мемлекет қарулы жанжал жағдайында да
дипломатиялық өкілдікті оның мүлкімен және мұрағатымен бірге күзетуге
және құрметтеуге тиіс;
2) тіркеген мемлекет өз өкілдігінің ғимаратын мүлкімен және мұрағатымен
бірге дипломатиялық өкілдік орналасқан мемлекетке қолайлы болатын
қандайда біп үшінші мемлекеттің күзетуіне сеніп тапсыруы мүмкін;
3) Тіркеген мемлекет өз мүддесін және өз азаматтарының мүдделерін
дипломатиялық өкілдік орналасқан мемлекетке қолайлы болатын қандай да
бір мемлекеттің өкілдігіне қорғауға сеніп тапсырылуы мүмкін.
Әлемдік даму ағымы, дамыған мемлекеттеді ұлттық мүдделерін тиімді қорғау
формуласын іздеуге итермеледі. Неолибералистердің көзқарасы бойынша бұл
жерлегі маңызды нәрсе аймақтың ішінде біртұтас кедендік тәртіпттің қызмет
етуіне жағдай жасау және үшінші мемлекеттерге біртұтас әдіс, қатынас жасап
шығару.
Кедендік одақ 1957 жылы құрылған Еуропалық Экономикалық
Қауымдастықтың теориялық концепциясы болды.
1960 жылы өкілеттік қызмет формасына деген әдістердің қайта қаралуы
болды. Осыған байланысты ғалымдар арасында өкілеттік қызмет жүйенің
шеңберін кеңейтуге деген қажеттілік туды. Кейбір зерттеушілердің жаңа
бағытын шартты түрде “дирижистер” деп атады. Бұл ағымның жақтаушылары,
өкілеттік қызмет үрдісін жүйелі түрде реттеу үшін ұлтүсті саяси-құқықтық
институттар немесе институттар тобын құруды қолдады. Бұл әдіс
мемлекетаралық өкілеттік қызмет барысындағы тек қана рыноктық бірлестіктері
ғана емес, сонымен қатар реттеуші органдар мен механизмді құруды
қарастырады. Дәл осы кезде Американ ғалымы Б.Белаши өкілеттік қызметі
жүйелі бес түрін атап көрсетеді. Олар:
1. Еркін сауда аймағы – мүше-мемлекеттер арасында мөлшерлік және сандық
шектеулер алынған;
2. Кедендік одақ – жоғарылардан басқа, үшінші елдермен саудада ортақ
өлшем енгізілген;
3. Ортақ нарық – саудаға шек қоюлармен қатар, өндірістік факторлардың
(капитал мен жұмыс күшінің) шек қоюлар алынып тасталынады;
4. Экономикалық одақ – тауар мен өндірістік факторлардың қозғалу
еркіндігі дискриминациясын жою үшін жасалынатын ұлттық саясат белгілі
түрде сәйкестендірілумен толықтырылады;
5. Саяси одақ – толық экономикалық өкілеттік қызмет, ұлттық экономикалық
саясаттар толықтай жүйелінеді және ұлттық шеңберден шыққан билік
мекемелі құрылады.
Әлемдік өкілеттік қызмет үрдістің даму динамикысы өкілеттік қызмет
теориясының дирижистік бағытының 1966-1970 жылдарда күшеюіне жол ашты.
Бұл бағыттың көрнекті өкілдері – Р. Купер, Г.Мюрдаль, П.Стриптен,
Я.Тринберген, А.Филип.
Швед ғалымы Г.Мюрдальдің айтуы бойынша рыноктық көзқарасты
ұстанатындардың теориялық жағдайдағы концепциялары кедей және бай елдердің
дамуын бірдей қылуды көздейді, іс жүзінде поляризация одан ары күрделене
түспек. Оның айтуынша, бұл ұлттық-саяси мүдделердің ықпалымен айқындалады.
Осыған сәйкес ол мемлекеттік реттеу рөлін және экономикалық координациясын,
әсіресе даму темпін және деңгейді біркелкі қылу үшін әлеуметтік саясаттың
рөлін күшейтуді ұсынады. Зерттеудің теоретикалық негізінде мамандар
өкілеттік қызмет концепцияларының үш ірі бағытын анықтады. Бірінші тәсіл,
Батыс Еуропалық елдердің тарихи, экономикалық және саяси мүдделерінің
бірлігі. Осыған сүйене отырып, осы ағымның жақтастары институцияланған
құрылым құру керектігін айтады. Осы ғасырдың 50 жылдары американ және
бірқатар еуропалық саясаткерлер жаңа концепцияны ұсынды, негізгі мәні әр
түрлі мемлекеттерді федерацияға қосу. Осы ағым сасат ұғымында федерализм
деген атқа ие болды. Биліктің федерациялық жүйесі бір жағынан тұрақтылықты
және ұлттық қауіпсіздіктің дамуын қамтамасыз ете алатын қабілетке ие, ал
екінші жағынан әр елдің ерекшелігін сақтай отырып, нақты федерация
субъектілерінің және ұлтүсті органдардың саясаи және әкімшілік ұйымдардың
құзыретін шектеу.
Осы бағыттағы екінші тәсіл: классикалық федерализм және
неофедерализм. Бірінші әдістің жақтаушылары конституцианализм және биліктің
бөлінісі идеясына негізделді. Мәні, аймақтық өкілеттік қызмет халықаралық
көлемдегі нормативті қайта құруға негізделген кезде ғана мүмкін. Бұл
ағымның жақтастары федеративтік жүйенің құрылуы интегарцияның ең соңғы
бекеті дейді. АҚШ, Швейцария конфедерация қызметін мысал ете отырып,
федералистер, федерацияны құру біріктіруші мемлекеттердің басқарушы
элитасының шығуы тиіс. Жалпы бұл әдіс өкілеттік қызмет үрдісте
конституциялық мүмкіндіктердің рөлін жарыққа шығарды, сонымен қатар ішкі
және сыртқы факторлардың да. Кейін келе дәстүрлі классикалық федерализм
әдістерінің жетіспеушілігі теорияның жаңалануын және федералдық өкілеттік
қызмет идеясының жүзеге асырылу үшін кең мүмкіншіліктерді талап етті.
Неофедералистік концепция әлеуметтік өкілеттік қызметға арқа сүйей
отырып, саяси және конституциялық деңгейдегі федералдық өкілеттік қызмет
үрдісінің біртұтастығынан туындады. Осы ағымның көрнекті өкілі американдық
политолог А.Этционе, К.Фридрих. Бұл ағым бойынша федералистер сияқты бірден
секіру емес кезең кезеңмен болатын үрдіс. Федералистік үрдісі саяси
бірлестіктердің түрлі жақтарын қамтуы мүмкін, эволюция барысында сонда
құрылымның федералдық принципі бірте бірте кеңейді. Олардың ойынша да
өкілеттік қызметі соңғы бекеті федеративтік мемлекет формасындағы саяси
қоғамдастық.
Федеративтік өкілеттік қызмет идеясын Еуропалық Одақтың дамуында
біраз байқай аламыз. Қазіргі кездегі тәжірибе көрсетіп отырғандай,
ұлттардың егеменді заңдары және жалпы өкілеттік қызмет құрылымдардың қайта
бөлінуі баяу жүреді. Тіпті кейбір жағдайларда ұлттық мемлекеттің өкілетінің
пайдасына бөлініп, кері серпіліс болуы мүмкін.
Федерализмнің теориялық кемшіліктерінің орнын толтыруға тырысқан
функционалистерді айта аламыз. Олардың ойынша, қазіргі кездегі
индустрияның, коммуникациялық құралдарының дамуы халықаралық
ынтымақтастыққа жол ашады, ал бұл өз кезегінде функционалды интернационалды
ұйымдардың құрылуына себепші болады. Бірінші кезже өкілеттік қызмет
мемлекет арасындағы қатынастарды реттейтін арнайы құрылымдарда қызмет
жасайды. Бұл мектептің негізін салушылар Д.Метрани және А.Клоуд.
Аймақтық өкілеттік қызмет саласындағы тағы бір ірі ағым
коммуникациялық ағым. Бұл ағымның негізін салушы американдық Карл Дойч. Ол
әлемдік қауымдастықты әр уақытта өзара әрекет (коммуникация) және өзара
ықпал ету үрдісінде болатын және жеңілдіктерге бару мүмкіншілігі және соған
мәжбүрлеу механизмі бар түрлі саяси топтардың жиынтығы ретінде қарастырады.
Өкілеттік қызмет үрдісінде негізгі назар “қауіпсіздік қауымдастығын” құру
жолында және жағдайына бөлінуі тиіс.
К.Дойч өкілеттік қызметі ең басты қозғаушы күші тек ұлттық мемлекет
емес, сонымен қатар, партиялық жүйелер, қысым жасау топтары және басқа ішкі
саяси аренадағы акторлар жатады деп ойлайды. Оның пікірі бойынша
мемлекеттердің ішкі өкілеттік қызметлануы қауіпсіздік қоғамдастығына қол
жеткізгенде ғана бола алады. Осыған байланысты осы мектептің жақтаушылары
өкілеттік қызметға әсер ететін екі факторды белгіледі:
❖ Біріншіден, қоғамдастықта өз қауіпсіздігін қамтамасыз ету керек. Мұнда
өкілеттік қызметланбаған топтар әр уақытта конфронтация күйінде болады.
❖ Екіншіден, белгілі бір топтардың потенциалды мақсатына қол жеткізу үшін
саяси өкілеттік қызметланған қоғамдастық жағдайында барлық мүмкіншілікті
топтастыру.
Өкілеттік қызмет үрдіс әлемде, аймақтарда, мемлекеттерде әр түрлі
дамуда. Тарих көрсетіп отырғандай қала-мемлекеттерден де кеңірек саяси
ұйымдарды құру қажеттілігі, антикалық әлемнің шаруашылық дамуындағы
қажеттіліктердің арқасында дүниеге келді, яғни тауар өнімінің дамуы,
аймақтар арасындағы экономикалық байланыс. Осы өзгерістер, дамулардың
нәтижесінде Шығыс Жерорта теңізінде элинистік мемлекет Римнің Италияны
жаулап алуы Сирануз державасының дүниеге келуіне жол ашты. Жалпы өкілеттік
қызмет және дезөкілеттік қызмет экономикада, ғылымда, мәдениетте ауқымды
прогрестерге алып келген. Егер де тарихқа үңілсек, біз көптеген
мемлекеттердің, империялардың, державалардың құрылғанын, ал енді
кейбіреулерінің күйрегенін көреміз. Бұл үрдістерді біз өкілеттік қызмет
және дезөкілеттік қызмет деп айта аламыз, бірақ бұл жердегі дезөкілеттік
қызмет тоқтап қалу немесе жоқ болып кетуді білдірмейді. Бұл жерде үрдіс өз
шеңберінде қайталана бастайды, яғни бір спираль тәріздес, әр айналымда
күшейе түседі. Мемелкет әлеуметтік өкілеттік қызметі бір түрі ретінде
дүниеге келді. Әр түрлі халықтарды жаулау немесе күштеу негізінде біріктіру
өз жемісін бермеді. Осы жолмен құрылған біршама ұзақ уақыт өмір сүрсе де
сол мемлекеттердің ішіндегі халықтардың шаруашылық және мәдениетінің
түрлілігі, олардың ұлттық сана-сезімдерінің жетіліп, дамуы, бұл жасанда
құрылымның күйреуіне алып келетін. Осы жерде біз КСРО-ны мысал ретінде
айтып кете аламыз. Біз білетіндей КСРО-ның құрамына кіретін халықтар күштеп
осы құрылымға енгізілген. Бірақ уақыт өте келе бұл өз нәтижесін көрсетті.
Біздің осыдан шығаратын түйініміз – қандай да болсын халық бір құрылымға
жоғарыдан күштеп емес өз қолдауымен кіру қажет. Мұның мысалы ретінде тек
КСРО емес, сонымен қатар Рим, Византия, Осман, Австро-Венгрия, Британия
империяларының тағдырын айтуға болады.
Өкілеттік қызмет бұл белгілі бір жүйенің қозғалысы және дамуы үрдісі,
мұнда қатысушылардың саны және өзара қатынасы күшейе түседі. Бір біріне
қатынасында өзіндік кішірейеді, ал дезөкілеттік қызмет болса, өкілеттік
қызметға қарама-қарсы, яғни қатысушылар саны азаяды, өзара қарым-қатынас
әлсірейді, тарау, құлдырау, жайылу, бөліну, оқшаулану үрдісі. Бірақ
дезөкілеттік қызмет әр уақытта күйреу, жойылуды білдірмейді. Яғни кейбір
жағдайларда өкілеттік қызмет үрдісті тоқтатушы ретінде немесе кері әсерін
тигізуші ретінде болуы мүмкін. Өкілеттік қызмет әр уақытта дезөкілеттік
қызмет үрдісімен байланысты, бұл оның алғышарты немесе салдарлары болуы
мүмкін.
Өкілеттік қызмет топтар ХХ ғасырдың екінші жартысында әлемнің түкпір-
түкпірінде дүниеге келе бастады. Қазірде дүние жүзінде 30-ға жуық өкілеттік
қызмет бірлестіктер бар. Осылардың ішінде ең ірілерінің бірі 40жылдан
астам өкілеттік қызмет тарихы бар Еуропалық Одақ.
Бірнеше жыл бұрын Батыс жарты шарында жаңа өкілеттік қызмет
бірлестік НАФТА (Солтүстік америкалық еркін сауда туралы келісім), мүшелері
АҚШ, Канада, Мексика.
Латын Америкасындағы МЕРКОСУР, құрамында Бразилия, Аргентина,
Уругвай, Парагвай.
Оң түстік Шығыс Азиядағы АСЕАН.
Кейбір кедергілерге қарамастан. Батыс Еуропадағы өкілеттік қызмет
топ бірқатар ірі жобаларды жүзеге асыруда өзінің артықшылығын көрсетті. Осы
жағдайдан терең әсер алған үшінші әлем өздерінің экононмикалық және саяси
мәселелерін мемлекетаралық өкілеттік қызмет жолында шешуге тырысты.
Азия мемлекеттері және үшінші әлемдегі өкілеттік қызмет жүйелерді
сараптау барысында, қызмет жасау барысында олардың сәтсіздіктерге
ұшырағанын көреміз. Ал Батыс Еуропада дәл осы уақытта сәттіліктерге қол
жеткізді. Бұл жерде алым ретінде тек АСЕАН-ды айтып кеткеніміз жөн.
Оңтүстік-Шығыс Азия Ассоциациясының құрылуы сол аймақтағы Үндіқытайдағы
қақтығысының орын алған кезінде құрылды. Яғни, бұл қақтығыс субаймақтық
топтың құрылуында бір бастама болды. Бұл халықаралық ұйымды 1967 жылы
Сингапур, Малайзия, Индонезия, Филипин, Тайланд мемлекеттері құрылды. Бұл
ұйымның алғашқы кездегі мақсаты қауіпсіз дамуға жағдай жасау. Кейін келе,
АСЕАН әлеуметтік-экономикалық және сыртқы саяси тұстарды қамти бастады.
АСЕАН сыртқы саяси сферада, аймақтық қауіпсіздік негізін құруда көптеген
жетістіктерге қол жеткізді, сонымен қатар Азия-Тынық мұхит аймағындағы
тұрақтылыққа үлкен ықпал етті, яғни тұрақтылық пен қауіпсіздіктің кеңеюіне
себепші болды. Қазіргі кезде Бруней мен Вьетнамның қосылумен бұл ұйымның
мүше саны тоғыз болды. Бірақ өз қызметінің 30 жылдық кезеңі барысында
экономикалық сферадағы жетістіктері жоққа шақ. Сыртқы сауданың көп бөлігі
АСЕАН-нан тыс елдердің үлесінде жатыр, яғни біріншіден, Жапония, АҚШ және
ЕО елдері. 1997 жылы Сингапурдағы төртінші жоғарғы деңгейдегі кездесуде
Ассоциацияға мүше-мемлекеттер 2007 жылға дейін еркін сауда зонасын құруға
келісті.
Латын Америкасындағы ірі өкілеттік қызмет бірлестік ретінде МЕРКОСУР-
ды айтуға болады. 1991 жылы Бразили, Аргентина, Уругвай, Парагвай
мемлекеттері құрған өкілеттік қызмет бірлестік. Бұл мемлекеттердің тауар
айналымы 1991-1995 жылдар аралығында үш есе өекен. 1994 жылы жалпы рынок
кеңесі құрылды. Оның құрамында сыртқы істер министрлері бар және тұрақты
атқарушы орган, құрамында атқарушы хатшылығы және он техникалық комиссия
бар. Жалпы рынок тобы құрылды, МЕРКОСУР-ға қатысушылар кереметтей
жетістіктерге қол жеткізбесе де олар алдағы жылда өкілеттік қызмет үрдісті
дамытып, көптеген жетістіктерге жетеміз деген үмітте.
Қазіргі таңдағы ең дамыған және басқаларға үлгі болатындай жағдайы
бар Еуропалық Одақ туралы айтар болсақ, ең бірінші артықшылығы, жетістігі,
ол соғыстан кейінгі күйреген Еуропа экономикасын қалпына келтіріп қана
қоймай, әлемдегі ең дамығандарының шығарды. Бұл ұйымның тарихы 1950 жылы
Р.Шуманның Франция мен Германияның бүкіл көмір мен болат өндірісін, Еуропа
халықаралық қатынастарында негізгі қарсыластар арасында өзара сенім
деңгейін жоғарылату үшін орталықтанған басшылыққа беруді ұсынды. Бұл
Германия тарапынан қолдау тапты. Сөйтіп, 1951 жылы Еуропалық көмір
бірлестігін құру туралы Париж келісімне Еуропаның 6 елі қол қойды –
Бельгия, Нидерланды, Люксембург, Италия, Франция, Германия. Одан ары бұл
бастама 1957 жылы Еуропалық Экономикалық Қауымдастықтың құрылуымен
жалғасты. 1973 жылы бұл алтылыққа Ұлыбритания, Ирландия, Дания, ал 1981
жылы Греция қосылып, құрамы кеңейе түсті. 1986 жылы Испания, Португалия,
1995 жылы Австрия, Финляндия, Швеция кірді. Қазіргі таңда көптеген
мемлекеттер осы ұйымға тартылуда. Ол заңды құбылыс. Өйткені бұл ұйымның
тиімділігн, жемісін барлықтары мойындайды. Осылайша бұл ұйым қазіргі
таңдағы ең дамыған теңдесі жоқ өкілеттік қызмет бірлестік.
Қазір бүкіл әлем өкілеттік қызметлануға ұмтылуда. Техника, мәдениет,
білім барлығы дерлік бір бірімен қабысуда. Адамзат басынан өткерген түрлі
қиыншылықтар, жойқын соғыстар, тәртіп, жүйеге қарамастан, бір ібрімен тығыз
қатынаспен бірігуге ұмтылуда. Мұның айқын айғағы ретінде Араб
мемлекеттерінің Лигасы, Еуропалық Одақ, Оңтүстік Америка мемлекеттерінің
бірлестігі, Азия Тынық мұхит аймағындағы елдер бір бірі арасындағы
қатынастарды тереңдетіп, тиімді түрде саяси және экономикалық мәселелрді
шешуге тырысуда.
Кеңестер Одағының ыдырауы жаңа интеграуиялық үрдістің басталуына
жол ашты. Демек, біз бұл жерден жоғарыда айтып кеткен өкілеттік қызмет және
дезөкілеттік қызмет мәселесін көреміз, яғни Кеңес Одағы ішіндегі
дезөкілеттік қызмет немесе ыдырау процесі жаңа өкілеттік қызметға бастама
болды. Міне, ТМД-дағы аймақтық өкілеттік қызметі ерекшелігі де осында
жатыр, яғни бұл үрдіс ыдыраған Кеңес Одағының аяқталмаған дезөкілеттік
қызмет үрдісімен тығыз байланысты.
Өкілеттік қызмет дезөкілеттік қызметсыз бола алмайды, немесе
дезөкілеттік қызмет өкілеттік қызметсыз бола алмайды. Кез келген өкілеттік
қызметда дезөкілеттік қызмет үрдіс мәселесі туады. Ең біріншіден,
әлеуметтік және ұлттық топтардың, мемлекет пен аймақтардың түрлі мүддесімен
байланысты.
Сыртқы қатынас органдары
Сыртқы катынастарда мемлекет өзінің тәуелсіздігі арқылы халықаралык күқық
субъектілікке ие болатын біртұтас құрылым ретінде көрінеді. Сыртқы қатынас
органдары мемлекеттің шетелдегі өкілдігі ретінде болады және олардың
құзыреттері шегінде іске асырылатын барлық әрекеттері мемлекеттің шетелдегі
өкілінің әрекеті ретінде қарастырылады және оған халықаралық құқық
нормаларына орай жауапкершілік жүктейді. Кез келген мемлекеттің сырткы
қатынас органдары ішкі мемлекеттік (немесе орталық) және шетелдік болып
екіге бөлінеді.
Қазақстан Республикасындағы сыртқы қатынастың ішкі мемлекеттік
органдарына мыналар жатады: Қазакстан Республикасының Президенті, Қазақстан
Республикасының Парламенті, Үкімет басшысы және Үкімет, Сыртқы істер
министрлігі - мемлекеттің сыртқы қатынасын тікелей жедел басқаратын орган.
Мемлекеттің шетелдік сырткы қатынас органдары, өз кезегінде тұрақты және
уақытша болып бөлінеді. Қазақстан Республикасындағы тұрақты сыртқы қатынас
органдарына Қазақстан дипломатиялык қатынас орнатқан елдерде тіркелген
Қазақстан Республикасынын дипломатиялық өкілдіктері (елшіліктер мен
миссиялар); консулдық мекемелер, тұрақты өкілдіктер, халықаралық ұйымдар
жанындагы тұрақты бақылаушылар миссиясы жатады. Осы топқа сауда өкілдіктері
де жатқызылады. Қазақстан Республикасының шетелдердегі уақытша органдарына
түрлі миссиялар, халықаралык конференциялардағы делегациялар мен бақылау
топтары, халыкаралық органдар сессияларының жұмысына қатысушы делегациялар
және олардың ұйымдары және т.б. жатқызылады.
Мемлекет басшысының өкілеттіктері - Қазақстан Республикасының
Президентінің, Парламентінің, Үкіметі мен Үкімет басшысының өкілеттіктері
Қазақстан Республикасының Конституциясымен, тиісті нормативтік актілермен
белгіленген. Бұл мәселелер конституциялық және әкімшілік құқықтарда егжей-
тегжейлі зерттелген.
Сытрткы iстер министрліri - Қазақстан Республикасының сыртқы саясатын
жүргізу жөніндегі іс-шараларды жүзеге асыруды және сыртқы қатынастар
саласындағы мемлекеттік басқаруды қамтамасыз ететін орталық атқарушы орган
болып табылады. Министрлік өз қызметін Қазақстан Республикасының Президенті
мен Үкіметі басшылығымен жүзеге асырады. Жалпы мәселелер жөніндегі
министрліктің қызметіне Қазақстан Республикасының Премьер-министрі басшылык
жасайды. Өз қызметінде Министрлік Қазақстан Республикасының Конституциясын,
заңдарын, Сыртқы істер министрлігі туралы Ережені, дипломатиялық қызмет
туралы 2002 жылғы занды, басқа да нормативтік - құқықтық актілерді
басшылыққа алады. Министрлік жүйесіне Қазакстан Республикасының
дипломатиялык өкілдіктері мен консулдық мекемелері, Қазақстан
Республикасының халықаралық ұйымдар жанындағы өкілдіктері, Министрліктің
Қазақстан Республикасы аумағындағы өкілдіктері мен өзінің ведомстволық
бағыныстағы ұйымдары кіреді.
Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің негізгі міндеттері
мыналар болып табылады:
Қазақстан Республикасы сыртқы саясатының тұжырымдамасы мен негізгі
бағыттарын әзірлеу және Қазақстан Республикасының Президентіне және
Үкіметіне тиісті ұсыныстарды тапсыру;
Қазақстан Республикасының сыртқы саяси бағытын жүзеге асыру;
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік хатшысымен бірге Қазақстан
Республикасының Президенті үшін Қазақстан Республикасының сыртқы саясат
стратегиясын жасау, Президенттің халықаралық бастамаларын жүзеге асыру;
Қазақстан Республикасының егемендігін, қауіпсіздігін, аумақтық тұтастығын
және шекараларының мызғымастығын, оның басқа мемлекеттермен өзара қарым-
қатынастарындағы және халықаралық аренадағы мүдделерін қорғауды
дипломатиялык құралдар мен әдістермен қамтамасыз ету;
Шет елдерде Қазақстан Республикасы азаматтарының және заңды тұлғаларының
құқықтары мен мүдделерін қорғау;
Қазақстан Республикасының шетелдік мемлекеттермен дипломатиялык және
консулдық қатынастарын, халықаралык ұйымдармен қарым-қатынастарын жүзеге
асыру;
Шетелдік мемлекеттермен және халықаралық ұйымдармен қатынастарда Қазақстан
Республикасының біртұтас сыртқы саяси бағытты жүргізуін қамтамасыз ету
мақсатында аткарушы өкіметтің басқа да органдарының қызметін үйлестіру және
жұмысына бақылау жасау.
Министрлік өзіне жүктелген міндеттерге сәйкес, Қазақстан Республиксының
шетелдік мемлекеттермен және халықаралық ұйымдармен катынастар мәселелері
жөнінде белгіленген тәртіпте Қазақстан Республикасының Президентіне және
Үкіметіне ұсыныстар мен ұсыным-кеңестерді әзірлейді және табыс етеді,
сондай-ақ, халықаралық шарттар мен келісімдерді жасасу, бекіту, орындау,
қолданысын тоқтату және бұзу туралы ұсыныстарды дайындайды және белгіленген
тәртіпте осы үсыныстарды Қазақстан Республикасы Президентінің және
Үкіметінің қарауына енгізеді. Мұнан басқа, Министрліктің қызметіне мынадай
міндеттер кіреді: Қазақстан Республикасынын құқыктық іс-тәжірибесінде
халықаралық нормаларды жүзеге асыруға жәрдемдеседі, республика заңдарын
жетілдіру, оларды Қазақстан Республикасының халықаралық-құқықтық
міндеттемелеріне сәйкес келтіру жөніндегі ұсыныстарды даярлайды.
Министрлік Қазақстан Республикасы азаматтарының күқыктары мен
бостандықтарын, оның қорғанысы мен мемлекеттік қауіпсіздігін, құқықтык
тәртіпті қорғауды, айналадағы ортаны сақтауды қамтамасыз ету, Қазақстан
Республикасының шетелдік мемлекеттермен және халықаралық ұйымдармен сауда-
экономикалық жәие қаржылық байланыстарын, ғылыми-техникалык, мәдени және
өзге де алмасуларын дамыту мен кеңейту жөніндегі нақты іс-шараларды
әзірлеуге қатысады, халықаралық бейбітшілікті, ғаламдық және аймақтық
қауіпсіздікті, сонымен бірге Қазақстан Республикасының Біріккен ¥лттар
Ұйымы мүшесі, жалпы еуропалық және басқа да аймақтық процестердің
қатысушысы ретінде камтамасыз етеді, Қазақстан Республикасының Б¥¥, басқа
да халықаралық ұйымдардың, конференциялардың, кеңестердің, форумдардың
кызметіне қатысуын қамтамасыз етеді, халықаралық қауымдастықтың мүшесі
ретінде Қазақстан Республика-сының ғаламдық және аймақтық халықаралық
проблемаларды шешудегі рөлін арттыруға жәрдемдеседі, аштықпен және артта
қалушылықпен, халықаралық терроризммен, үйымдасқан қылмыспен және
есірткілердің зансыз айналымымен күресу, сондай-ақ экологиялық жағдайы
нашар және техногендік апаттар аймақтарындағы салдарды жою жөніндегі
халықаралық акцияларға қатысады.
Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі республиканың айналадағы
ортаны халықаралық қорғау және үжымдық пайдалану, Әлемдік мүхит ресурстарын
игеру, ғарыш кеңістігін зерттеу саласындағы мүдделерін қамтамасыз етеді,
Қазақстан Республикасының сыртқы және ішкі саясаты, елдің әлеуметтік
экономикалық, мәдени және рухани өмірі туралы ақпаратты шетелде таратуға
жәрдемдеседі, жоғары және үкіметтік деңгейлерде халықаралық алмасулардың
хаттамалық қамтамасыз етілуін, сондай-ақ дипломатиялық және консулдық
артықшылыктар мен иммунитеттердің сақталуына бақылауды жүзеге асырады,
Қазакстан Республикасының парламентаралық байланыстарын жүзеге асыруға
жәрдемдеседі, шетелде тұрып жатқан отандастармен байланыстарды және
қатынастарды дамытуға жәрдемдеседі, Сырткы істер министрлігі Қазақстан
Республикасы жасасқан және күшіне енген халықаралық шарттардың депозитарийі
болып табылады және Қазақстанның дипломатиялық қызметінің мұрағатын құрады
және ұстайды, республика аумағындағы шетелдік дипломатиялық және консулдық
өкілдіктердің қызмет етуіне жәрдемдеседі, сондай-ақ өз құзырындағы
мәселелер бойынша Қазақстан Республикасының орталық атқарушы органдарымен,
өкілдік органдарымен, қоғамдық бірлестіктермен өзара іс-кимыл жасайды.
Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің орталық аппаратының
қүрылымы мынадай болады:
Басшылық;
Әкімшілік және бақылау департаменті;
Консулдық қызмет департаменті;
Сыртқы істер министрлігінің орталық аппаратын және оның Шетелдегі
мекемелерінің кызметін қамтамасыз ету жөніндегі департамент;
Бірінші департамент (Б¥¥ және халықаралық экономикалық ынтымақтастық
Басқармасы, Халықаралық кауіпсіздік Басқармасы)
Екінші департамент (Еуропа және Америка Басқармасы, Мемлекеттік хаттама
басқармасы);
Төртінші департамент (Азия, Таяу Шығыс және Африка Басқармасы, Шарттық-
құқықтық басқарма).
Сыртқы істер министрлігінің шарттық-қүқықтық бөлімі мемлекеттің сырткы
саясатына қатысты халықаралық шарттардың мәтіндерімен жүмыс істейді.
Мысалы, ол аумақ, мемлекеттің сыртқы шекараларына катысты мәселелер болуы
мүмкін. Сыртқы істер министрлігінің Мемлекеттік хаттама басқармасы арқылы
елшілер және өзге де шетелдік өкілдер келген елдерімен алғашқы байланысын
жасайтын бөлімше болып табылады. Бүл басқарма жаңа келген елшілерді қарсы
алып, оларды орналастырады және оларға елшілік жұмысын үйымдастыруға
жәрдемдеседі. Дипломатиялык өкілдік орналасқан мемлекетке келген елші
Сыртқы істер министрлігінің мемлекеттік хаттама басқармасының меңгерушісіне
бірінші кіріп, одан сенім грамотасын тапсырудың бекітілген тәртібін
сұрайды. Сенім грамотасы - бұл елші немесе уәкілдік сыныбындағы
дипломатиялық өкілдік басшысына онын өкілдік сипатын және шетелдік
мемлекетте тіркеленіп куәландыруға берілетін құжат. Содан кейін ол сыртқы
істер министріне немесе оның бірінші орынбасарына танысу үшін және оған
өзінің сенім грамоталарының көшірмелерін, сондай-ақ сенім грамотасын
тапсыру кезінде сөйлейтін сөзінің мәтінін беру үшін ресми кіреді.
Сенім грамотасына дипломатиялык өкілді тағайындаған мемлекет басшысы қол
қояды және Сыртқы істер министрінің қолымен бекітіледі. Ол дипломатиялық
өкілдік орналасқан мемлекет басшысына арналады және оған салтанатты
жағдайда тапсырылады. Сенім грамотасын тапсыру актісі елшінің өз
міндеттерін орындауға кірісу актісі болып есептеледі. Сенім грамоталарының
қүрылымдық элементтеріне мыналар жатады: мемлекеттің Негізгі заңынын тиісті
баптарына сілтеме жасау, осы мемлекет басшысының лауазымын атау, фамилиясы,
аты, сондай-ақ екі елдің де дипломатиялық өкілдер алмасуына тиісті
деңгейдегі дипломатиялық өкілдік рангісі; дипломатиялық өкілдің өз
мемлекетінің басшысы атынан немесе өз үкіметінің атынан айтқанының бәріне
сену туралы өтініш.
Елші өз елі дипломатиялык қатынас орнатқан мемлекеттердің елшілерінің
бәріне арнайы ресми кіріп-шығады, оны дипломатиялык корпустың жоғары
дәрежелісінен (дуайеннен) бастайды. Дуайен - дипломатиялық корпустың
(ағылшын тілді елдерде әдетте декан деп аталады) протоколдық басшысы.
Дуайен дипломатиялық корпустың атынан турлі шараларда сөз сөйлейді және
дипломатиялык корпус мәртебесіне қатысты мәселелер бойынша дипломатиялық
өкілдік орналасқан мемлекет пен дипломатиялык корпустың тиісті билік
өкілдерінің арасында өзіндік бір жарастырушы болып табылады. Нақты
мемлекетте тіркелген дипломатиялык өкілдік басшылары ішінде ең жоғарғы
сыныбы бар дипломатиялык өкілдіктің басшысы автоматты түрде дуайен бола
алады. Егер дипломатиялык өкілдік басшыларының бірдей сыныбы болатын болса,
онда осы мемлекетте әріптестеріне Караганда лауазымында көбірек мерзім
отырған тұлға дуайен болып сайланады.
Сөйтіп, мемлекеттік хаттама басқармасы Сыртқы істер министрлігінің жедел
басқару бөлімшесі болып табылады. Хаттамалық басқарма өз жұмысын жүргізген
кезде мемлекеттің әрбір мемлекетпен орнатқан дипломатиялык катынасының
сипаты мен деңгейін ескеріп отырады.
Мемлекет басшылары халықаралық қатынастарға қатысты барлык мәселелерді
әрдайым өзара тікелей талқылай алмайды. Соған орай, олар өз аттарынан
келіссөз жүргізетін өкілдерді ұстауга мәжбүр болады. Мұндай өкілдер
дипломатиялык агенттер деп аталады. Олардың міндеті, ең алдымен өздерін
жіберген мемлекеттің саясатын түсіндіру және өздері келген мемлекетте соны
мақұлдатуға қол жеткізуден тұрады. Сол арқылы екі мемлекет арасында достық
қатынастар орнайды. Дипломатиялык катынас туралы 1961 ж. Вена
Конвенциясының 1- бабына сәйкес, дипломатиялык агент деп өкілдік басшысы
немесе өкілдіктің дипломатиялык персоналын айтады. Дипломатиялык
агенттердің өкілдік сипаттан басқа бірқатар айырмашылық ерекшеліктері
болады, ол -дипломатиялык сыныптар мен дәрежелер. Дипломатиялык дәреже бұл
-дипломатиялык қызметті өткеруге қатысты нақты мемлекеттің заңдары мен
ережелеріне сәйкес берілетін дипломаттың жеке дәрежесі болып табылады. Бүл
дәреже лауазымына, отставкаға кетуіне қарамастан, сақтала береді. Қандай да
бір елдердің дәрежелері мен лауазымдық жағдайы сәйкес келуі де, сәйкес
келмеуі де, мүмкін (мысалы, Төтенше және Өкілетті елші - бір мезгілде
дәреже де, лауазым да). Қазақстан Республикасында Төтенше және Өкілетті
елші деген жоғары дәрежені сыртқы істер министрі, оның орынбасарлары,
мемлекеттің халықаралык ұйымдардағы тұрақты өкілдері және басқалары
иеленеді. Дипломатиялык сыныптар халықаралық күкық нормаларымен айкындалады
және дипломатиялык өкілдік басшыларына ғана қатысты болады. Дипломатиялык
қатынас туралы 1961ж. Вена Конвенциясының 14- бабына сәйкес, өкілдік
басшылары үш сыныпқа бөлінеді, атап айтқанда:
а) мемлекет басшылары жанында тіркелетін елшілер мен нунцилер
және тең дәрежедегі өкілдіктердің басқа басшыларының сыныптары;
б) мемлекет басшылары жанында тіркелетін елшілер мен
интернунцийлер сыныптары;
с) сыртқы істер министрлері жанында тіркелетін сенімді өкілдер
сыныптары.
Қазіргі кезде дипломатиялық өкілдік басшылары түріндегі елшілердің
сыныптары жоғалып барады, 3 -сыныпты дипломатиялык өкілдер халықаралық іс-
тәжірибеде өте аз кездеседі. Олармен өзара шектелген саяси, экономикалық
және басқа да мүдделері бар елдер ауысады. Әдетте, ол саяси көзқарастарға
байланысты тиісті бір елдермен дипломатиялык қатынасты жоғары деңгейде
ұстағысы келмеген жағдайларда орын алады.
Дипломатиялык дәрежелер әрбір мемлекеттін ішкі құқығымен енгізіледі және
сыртқы істер министрлігі аясында шетел мемлекеттерімен ресми қатынастар
жасауды жүзеге асыратын барлық лауазымды адамдар үшін көзделеді.
Халықаралық дипломатиялык іс-тәжірибеде мынадай дәрежелер бар:
Төтенше және Өкілетті елші;
Бірінші сыныпты Төтенше және Өкілетті уәкіл;
Екінші сыныпты Төтенше және Өкілетті уәкіл;
Бірінші сыныпты кеңесші;
Екінші сыныпты кенесші;
Бірінші сыныпты біріншІ хатшы;
Екінші сыныпты бірінші хатшы;
Бірінші сыныпты екінші хатшы;
Екінші сыныпты екінші хатшы;
Үшінші хатшы;
Атташе.
Елшілікті Төтенше және Өкілетті елші, миссияны - уәкіл немесе сенімді
өкіл басқарады. Сенімді өкілді уақытша сенімді өкілден айыра білу керек, ол
елші болмаған кезде елшілікті уақытша басқаруы мүмкін.
Елшілік және миссия - бүл дипломатиялык өкілдіктің екі түрі. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz