Нарық талабына орай ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының ұйымдық-құқықтық формаларының қалыптасуының ғылыми негіздері

КІРІСПЕ
1 ҚР.ҒЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ДАМУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

1.1 Қазақ елінің ауыл шаруашылық экономикасының даму жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Ауыл шаруашылық қатынастарының экономикалық дамудың теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 14
1.3 Дамыған мемлекеттердің ауыл шаруашылық тәжірибесі: Қытай Халық Республикасының ауыл шаруашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 24

2 НАРЫҚ ТАЛАБЫНА ОРАЙ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ КӘСІПОРЫНДАРЫНЫҢ ҰЙЫМДЫҚ.ҚҰҚЫҚТЫҚ ФОРМАЛАРЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ ҒЫЛЫМИ НЕГІЗДЕРІ

2.1 Ауыл шаруашылық кәсіпорындардың ұйымдық.құқықтық формалаларының негізгі міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
2.2 Ауыл шаруашылық кәсіпорындардың түрлі ұйымдық.құқықтық формаларының заңдық экономикалық мазмұнын салыстырмалы талдау және олардың ауыл шаруашылығында жұмыс істеу мұмкіндіктерін негіздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
2.3 Нарыққа жағдайында ауыл шаруашылығының дамуына инвестициялар тарту мәселесі және оны ынталандыру жолдары ... ... ... ... ... ..48

3 ДҮНИЕЖҮЗІЛІК САУДА ҰЙЫМЫНА КІРУДЕ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫНЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ

3.1 Ауыл шаруашылығының әлемдік аграрлық нарыққа интеграциялануының ғылыми негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 52
3.2 Ауыл шаруашылығының Халықаралық қаржылық есептілік стандартын қолдану аясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58

ҚОРЫТЫНДЫ

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Қазақ елі тәуелсіздік алған жылдардан бері талай-талай қиындықтардан өтіп, көптеген жетістіктерге қол жеткізді. Еліміз ойдағыдай жұмыс істеп нарық экономикасын құрды. Мемлекетіміздің қазынасында, әлеуметтік жағдайы да түзеле бастады. Қазына саласын түпкілікті реформалауға бағыт ұстап, біз қысқа мерзімнің ішінде нарықтық реформаларды жүргізе білдік,тиісті заңнамамызды жасауға қол жеткіздік.
Бірақ әліде ауыз толтырып айта алмайтын салаларымыз бар. Солардың бірі ауылшаруашылық саласы. Ауыл шаруашылығының мәселесі қазіргі кездегі өзекті мәселе. Ауылшаруашылық саланы (секторды) дамыту мақсатында соңғы жылдары мемлекет тарапынан ауыл шаруашылығына көптеген жағдайлар көрсетілуде, яғни ауылшаруашлық салаға мемлекеттік реттеулер, бағдарламалар жасалды. Бізге «ауылшаруашлық өнеркәсібін кешені мен ауылдық аумақтарды дамытуды мемлекеттік реттеу туралы» заң қабылдау қажет еді.
Осы еңбегімде аталған іс-шараларға тоқталып, олардан қандай нәтиже шыққандығы туралы, әліде болса аграрлық сектор мемлекет тарапынан қандай қолдауларды қажет ететіндігі туралы сөз болады.
Алдағы уақытта Дүниежүзілік Сауда Ұйымына кіру барысымызда бұл мәселе туралы тереңірек ойланып, отандық ауыл шаруашылығы өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігіне айырықша талаптар қойылатын болады. Ендігі жерде ауыл шаруашылығы шикізатын өндіру мен өңдеу саласында кластерлік бастамшылықты іске асыру арқылы аграрлық өндірісті беиімдеуге (индустрияландыруға) айырықша назар аудару қажет. Жеке меншік салаларының (сектордың) назарларын аудару керек, сондай-ақ несиелерды де, атап айтқанда Агырарлық беимдеу мақсатында тарту керек.
Елбасымыз биылғы Қазақстан халқына жолдауында да ауыл шаруашылығына қатысты мәселелер туралы сөз қозғады.
«Қазақстан-2030» стратегиясын дәйектілікпен орындау өзіміздің алдағы ілгерілеуіміз үшін берік негізді қамтамасыз етті.[3]
Бізде бұрынғыдан да табыстырақ алға басуымыз үшін барлық негіз бар, біз мұндай тарихи мүмкіндікті естен шығармайтын боламыз.
Сол үшін де Қазақстанды жеделдете жан-жақты жаңғырта дамыту жолы таңдап алынды. Бұл біздің бұдан былайғы дамуымыздың бірден-бір дұрыс арнасы.
Мқсаты: Қазақстан Республикасындағы ауылшаруашылық қатнастарды ашып көрсету заңдық тұрғыдан ретке келтіру, даму бағтын айқындау, әлемдік тәжірибелерге сүйене отырып техникалық жетістіктерді жалпыластру өнімділкті арттыру, дүние жүзілік сауда ұйымна кіруде бәсекелес бола білу.
Міндеті: Ауыл шаруашылығын дамытуда құқықтық нормаларды дамыту, дамыған мемлекеттердің тажірибесінен ғылыми техникалық жетістктерін үйрену Қытай еліның ауылшаруашлық жетістктерын үйрену.

1. Н.А Назарбаевтің Қазақстан халқына жолдауы. Астана. 2009 ж. 6 наурыз.
Дағдарыстан – жаңару мен дамуға.
2. Қазақстан Республикасындағы инвестициялық саясат, статистикалық жинақ. Алматы. 2004 ж.
3. Назарбаев. Н.А. «Қазақстан-2030» Білім. 1997 ж.
4. Сарқытқан ұлы Қастер, ҚХР шаруашылығының нарықтық
қатынастарға сай аумақтық тұрғыдан дамтудың экономикалық
Географиялық проблемасы. 142 бет, Алматы 2004.
5. Галямова В. Қытай реформа олардың нәтижелеры және олардың
ХХ1.ғ даму перспективалары, қоғам және дәуір 2004.
6. Экономическая стратегия развития аграрного сектора Республики Казахстан на 1996-2004гг.
7. Қытай “Әлемдегі География” Ауд (қытай)
География және Табиғат-2003-N3-55-58.б.б
8. Қазақстан ZAMAN 2006.ж 27,қаңтар N5 3бет.
9. Әубәкіров.Я. Ә. Экономикалық теория негіздері. Алматы. 1999 ж. 320 бет
10. Құбаев.Қ, Ихданов. Ж. Аграрлық сектор экономикасын мемлекеттік реттеу мәселелері. Алматы. 1997ж.
11. Кассиров.А. Ақырғы нәтижелерді бағалау критерийлері.Ауыл шаруашылығы экономикасы 1978 №1
12. А.Кузнецов Жаңа Қытай қазақ мемлекеттік баспасы. 1953
13. Мырзакелды кемел ,Нарыққа өту кезеңіндегі Қазақстан ауылшаруашылық кәсіпорындарының қалыптасуы мен дамуы.-Алматы,1998. N7- 21- 92- бет.
14. Оспанов.М.Т. Теория и практика агробизнеса. Алматы. 1997г.
15. Мухсина.К. Ауыл шаруашылығындағы инвестициялық жағдай. Саясат №3. 2005ж. 59-61 бет.
16. А.Кузнецов Жаңа Қытай қазақ мемлекеттік баспасы. 1953
17. Мырзалиев.Б.С, Дандаева.Б.М. Агросектордағы экономикалық даму критерийлері. ҚазҰУ хабаршысы, экономика сериясы. №3. 2005ж. 91-93 бет.
18. Серіков.Б. Аграрлық секторды мемлекеттік реттеу қажеттілігі.
2006-№6-48-50
19. Исахметова.А. Қазақстанның Дүниежүзілік Сауда Ұйымына кіру шарттары. Саясат №9. 2006ж. 60-62 бет.
20. Керимова.У. Ауыл шаруашылығында халықаралық стандартын қолдану шаралары. АльПари №2. 2006ж. 89-92 бет.
21. Байдаулетов.М. Ауыл шаруашылығындағы әлемдік тәжірибенің үлесі. ҚазҰУ хабаршысы, экономика сериясы №6. 2005ж. 26-31 бет.
22. Омарбакиев.Л, Момынбаев.Ж. Агросектор экономикасын әлемдік нарыққа интеграциялау. АльПари №1. 2006ж. 159-162 бет.
23. htth: // www.geo. Kz\ article. Php. Aid=258. Экономика и технология..04.05г.
24. htth: // www.geo. Kz\ article. Php. Aid=258. Бизнес. 11.05.06г.
25. htth: // www.geo. Kz\ article. Php. Aid=258. Экономика и бизнес. 15.04.07г.
26. htth: // www.geo. Kz\ article. Php. Aid=258. Экономика. 02.28.07г.

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 68 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ
1 ҚР-ҒЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ДАМУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

1.1 Қазақ елінің ауыл шаруашылық экономикасының даму
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Ауыл шаруашылық қатынастарының экономикалық дамудың теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 14
1.3 Дамыған мемлекеттердің ауыл шаруашылық тәжірибесі: Қытай Халық
Республикасының ауыл шаруашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 24

2 НАРЫҚ ТАЛАБЫНА ОРАЙ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ КӘСІПОРЫНДАРЫНЫҢ ҰЙЫМДЫҚ-
ҚҰҚЫҚТЫҚ ФОРМАЛАРЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ ҒЫЛЫМИ НЕГІЗДЕРІ

2.1 Ауыл шаруашылық кәсіпорындардың ұйымдық-құқықтық формалаларының
негізгі
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..27
2.2 Ауыл шаруашылық кәсіпорындардың түрлі ұйымдық-құқықтық
формаларының заңдық экономикалық мазмұнын салыстырмалы талдау және олардың
ауыл шаруашылығында жұмыс істеу мұмкіндіктерін
негіздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
2.3 Нарыққа жағдайында ауыл шаруашылығының дамуына
инвестициялар тарту мәселесі және оны ынталандыру
жолдары ... ... ... ... ... ..48

3 ДҮНИЕЖҮЗІЛІК САУДА ҰЙЫМЫНА КІРУДЕ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫНЫҢ
МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ

3.1 Ауыл шаруашылығының әлемдік аграрлық нарыққа интеграциялануының
ғылыми
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 52
3.2 Ауыл шаруашылығының Халықаралық қаржылық есептілік стандартын
қолдану аясы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 58

ҚОРЫТЫНДЫ

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

КІРІСПЕ

Қазақ елі тәуелсіздік алған жылдардан бері талай-талай қиындықтардан
өтіп, көптеген жетістіктерге қол жеткізді. Еліміз ойдағыдай жұмыс істеп
нарық экономикасын құрды. Мемлекетіміздің қазынасында, әлеуметтік жағдайы
да түзеле бастады. Қазына саласын түпкілікті реформалауға бағыт ұстап, біз
қысқа мерзімнің ішінде нарықтық реформаларды жүргізе білдік,тиісті
заңнамамызды жасауға қол жеткіздік.
Бірақ әліде ауыз толтырып айта алмайтын салаларымыз бар. Солардың бірі
ауылшаруашылық саласы. Ауыл шаруашылығының мәселесі қазіргі кездегі өзекті
мәселе. Ауылшаруашылық саланы (секторды) дамыту мақсатында соңғы жылдары
мемлекет тарапынан ауыл шаруашылығына көптеген жағдайлар көрсетілуде, яғни
ауылшаруашлық салаға мемлекеттік реттеулер, бағдарламалар жасалды. Бізге
ауылшаруашлық өнеркәсібін кешені мен ауылдық аумақтарды дамытуды
мемлекеттік реттеу туралы заң қабылдау қажет еді.
Осы еңбегімде аталған іс-шараларға тоқталып, олардан қандай нәтиже
шыққандығы туралы, әліде болса аграрлық сектор мемлекет тарапынан қандай
қолдауларды қажет ететіндігі туралы сөз болады.
Алдағы уақытта Дүниежүзілік Сауда Ұйымына кіру барысымызда бұл
мәселе туралы тереңірек ойланып, отандық ауыл шаруашылығы өнімдерінің
бәсекеге қабілеттілігіне айырықша талаптар қойылатын болады. Ендігі жерде
ауыл шаруашылығы шикізатын өндіру мен өңдеу саласында кластерлік
бастамшылықты іске асыру арқылы аграрлық өндірісті беиімдеуге
(индустрияландыруға) айырықша назар аудару қажет. Жеке меншік салаларының
(сектордың) назарларын аудару керек, сондай-ақ несиелерды де, атап айтқанда
Агырарлық беимдеу мақсатында тарту керек.
Елбасымыз биылғы Қазақстан халқына жолдауында да ауыл шаруашылығына
қатысты мәселелер туралы сөз қозғады.
Қазақстан-2030 стратегиясын дәйектілікпен орындау өзіміздің алдағы
ілгерілеуіміз үшін берік негізді қамтамасыз етті.[3]
Бізде бұрынғыдан да табыстырақ алға басуымыз үшін барлық негіз бар, біз
мұндай тарихи мүмкіндікті естен шығармайтын боламыз.
Сол үшін де Қазақстанды жеделдете жан-жақты жаңғырта дамыту жолы
таңдап алынды. Бұл біздің бұдан былайғы дамуымыздың бірден-бір дұрыс
арнасы.
Мқсаты: Қазақстан Республикасындағы ауылшаруашылық қатнастарды ашып
көрсету заңдық тұрғыдан ретке келтіру, даму бағтын айқындау, әлемдік
тәжірибелерге сүйене отырып техникалық жетістіктерді жалпыластру өнімділкті
арттыру, дүние жүзілік сауда ұйымна кіруде бәсекелес бола білу.
Міндеті: Ауыл шаруашылығын дамытуда құқықтық нормаларды дамыту,
дамыған мемлекеттердің тажірибесінен ғылыми техникалық жетістктерін үйрену
Қытай еліның ауылшаруашлық жетістктерын үйрену.
Зерттеу объектісі: Отандық ауылшаруашылық саласын дамыту
бағыттарын, кедергі келтіруші мәселелер, теориялық, құқықтық, дамыған
мемлекеттер тәжірибесі осыларды үйрене отырып дүние жүізілк бәсекеге
қабілетті болу.
Бұл жолда еліміз әр қайсысы өңірдің нақты жағдайын ескеріп, әрі
әлемнің озық мемлекеттерінің жетістіктерін өзімізде іске асыра отырып,
біздің:
Біріншіден, қандай да бір табыстарға қолымыз жетіп үлгерген саланы
(секторларды) жаңғырта жаңарту қарқынын жеделдете түсуіміз қажет;
Екіншіден, жаңғырта жаңартуды ешқандай алалаусыз Қазақстан экономикасы
мен әлеуметтік өмірінің барлық салаларына тарту керек.
Биылғы жолдауында елбасымыз Қазақстан дамуының жаңа кезеңінде ішкі
және сыртқы саясатымыздың аса маңызды 10 міндеті мен 30 бағытын атап
көрсетті. Осы 30 бағыттың ішінде төртінші бағытта мемлекеттік холдингтердің
қызметін шоғырландыру және олардың жұмысын халықаралық стандарттарға сәйкес
ұйымдастыру туралы сөз етті. Бұл жерде ҚазАгро ұлттық холдингі жұмысына
жаңа қадамдар енгізіліп, ауыл шаруашылығының өнімділік деңгейін көтеру
туралы негізгі міндеттер жүктелді. Бұл жайында осы жұмыста тереңірек
тоқталатын боламын.[3 ]
Бұл жұмыста мен университетіміздің ұстаздарының еңбектерін,
журналдардағы мақалаларды, экономист ғалымдардың кітаптарын, президент
жолдауларын, заң және стратегияларды пайдаландым.
Ауыл шаруашылығына қатысты айтылған пікірлерді, яғни Әубәкіров Я.Ә,
Бимендиева Л.А, Төлегенова М.С сияқты ұстаздарымыздың пікірлерін
қарастырдым .
Бүгінгы Ғаламдық тоқырау кезінде ,елімыз ауылшаруашлғын дамтуға көптеген
жүмыс орындарын ашуға халықты жүмспен қамтуға баса мән беруде . ең басты
назар аударар жағдаи елімыздың ұлан батитақ жеры түрып оны тимды игеру
жақтары ,қаржлық қамтамассыз ету жолдары дүрыс қарастрлмаған . Мұнда кең
баитақ жерды игеруде оның қаржлық баилансын қамтамассыз етумыз керкек .
Ол ұшын міндетты тұрде ауылшаруашлық банкын құруымыз керек, отандық,
шетелдык қаржгерлерге тимды жағдаи жаратумз керек салық жағнан технологиа
т.б жақтардан тимды жағдаи жасағанда жаңа жұмс орндар ашлады, жаңа өндрстык
жабдықтар келеды өнмдлык артады, халық жағдаиы жақсарар еді.

1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ДАМУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

1.1 қазақ елінің ауылшаруашылық экономикасының даму жолдары

Заман талабына сай сауданың әсері қазыналық үрдістерге және ауыл
шаруашылығы өнімдерінің базары күшейген шақта, ауыл шаруашылығының аралас
салалармен тығыз топтасып кетуі, ауыл шаруашылығындағы экономикалық
бағыттарды, аралас салалардың әсерінен бөлек қарастыру,терең зерттеуге,
мүмкіндік бермейтіндігі анықталды. Ауыл шаруашылығының дамуын жоспарлау
тұжырымдарды ғылыми негіздеуден басталуы керек.
Қазақ елінің ауыл шаруашлық саладағы қаржылық жағдайын жетілдіру
үшін, алдымен оған кері әсер етіп тұрған құқықтық, қазыналық және саяси
мәселелерді жою қажет.
Батыс елдері мамандарының пікірінше мемлекеттегі қаржылық жағдай
жалпы алғанда қолайлы. Бірақ ауылшаруашылығы саласына шетел және отандық
қаржыгерлердің келуін тежеп тұрған әртүрлі қауып- қатер аз емес. Олардың
ішінде ең күрделілеріне Салық Кодексі және жер туралы заңдардың
жетілмегендігі, қаржылық тәуекелдерді және бюрократияны, шетелдік және
отандық қаржыгерлер-қаржылық салымдарды тежеуші мәселелер ретінде
қарастырады. Бұл мәселеге бір жағынан қарайтын болсақ, Қазақ елінің
қазыналық ауыл шаруашылық саласы шетел қаржгерлері үшін тартымды, өйткені
қаржылардың табыстылығы Қазақ елінде басқа ТМД елдерімен салыстырғанда
жоғары.[2]
Ауыл шаруашылығы саласында 10 жыл мерзім ішінде қаржылық
салымдардан қандай да бір жақсы нәтиже күту үшін уақыт аздық етеді. Бірақ
осы қысқа мерзім ішінде, бұл салада өзін- өзі қайта ұйымдастыра білген
шаруашылықтар да аз емес. Қаржы жағдайы көптеген тұрақты жаңа
шаруашылықтар, үлкен бидай компаниялары азық- түлік тауарлар нарығында өз
орнын таба білді. Аграрлық саладағы инвестициялық жағдай бірте- бірте
жақсарып келеді, бірақ өте баяу, бұның негізгі себебі ауыл шаруашылығы
саласында пайда табу деңгейі төмен деген еліктеме ұғымның қалыптасуы болды.
Ауыл шаруашылық сауданың қаржылық тартымдылығын арттыру үшін
алдымен бұл саладағы қаржылық тәуекелділікті төмендету және пайда деңгейін
арттыру керек екендігі бәріне мәлім. Бұл мәселені шешудің негізгі жолы
өндіріс көлемін ұлғайту және дақылдар мен мал шаруашылығының өнімділігін
арттыру керек.
Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша 2005, жылы ауыл шаруашылық өнім
көлемі – 84 млрд. теңгені құрады. Бұл көрсеткіш 2004 жылмен салыстырғанда
10,5 % жоғары.
Оңтүстік Қазақстан облысының ауыл шаруашылық өнімдерінің жалпы
көлемі, Қазақстан бойынша жалпы ауыл шаруашылық өнімдеріндегі үлесі соңғы
жылдары 13-14 % жетті.
Сонымен қатар республика бойынша тіркелген шаруа қожалықтарының 41 %
және онда жұмыс істейтін жұмысшылардың 40 пайызы осы Оңтүстік Қазақстан
облысында орналасқан. Облыстың тұрғындарын азық- түлікпен қамтамасыз ету
мақсатында және бәсекеге қабілетті ауыл шаруашылығы өнімдерінің өндірісін
дамыту мақсатында Азық-түлік бағдарламасы жасалынды. Осы бағдарлама
бойынша іс шараларға республикалық бюджеттен- 6,6 млрд. теңге және облыстық
бюджеттен 203,7 млн. теңге қаржы бөлінді. Сонымен қатар облыста 2004-2010
жылдардағы ауыл шаруашылық аймақтарын дамытудың мемлекеттік бағдарламасы
іске асырылуда.[15]
Қазақстан Республикасы экономика және бюджетті жоспарлау министрлігінің
экономикалық зерттеулер институтының мәліметтері бойынша Оңтүстік Қазақстан
облысының инвестициялық тартылымдығы төмен деп бағаланған. Мысалы, қор
әлуеттілігі бойынша оның коэффициенттері 0,56-0,72, қаржы әлуеттілігі
(минус)-0,09-0,32, инвестициялық әлуеттілігі-0,20-0,22 көрсеткіштерін
құрайды. Зерттелген деректер бойынша Оңтүстік Қазақстан облысы
республиканың 14 облысы мен 2 қаласы (Астана, Алматы) ішінде рейтинг
бағалауда 13-16 орындарды егеленіп отыр. Былайша айтқанда Оңтүстік
Қазақстан облысының инвестициялық тартымдылығы Алматы қаласымен
салыстырғанда қор әлуеттілігі бойынша 3,9-4,4 есе, қаржы әлуеттілігі 27-36
есе, инвестициялық әлуеттілігі бойынша 12,5-17,4 есе төмен екенін байқауға
болады.
Оңтүстік Қазақстан облысы үшін инвестициялық тартымдылықты тез арада
жоғарылату үшін экономикалық, қаржылық, әлеуметтік, экологиялық,
криминалдық тәуекелділіктерді төмендету үшін жұмыс істеу керек. [16, 91-
92б]
Оңтүстік Қазақстан облысы ауыл шаруашылығында жоғарыда аталған
кемшіліктерді жою үшін және инвестициялық тартымдылықты жақсарту жақын
болашақта мына іс шараларды жүзеге асыруды қажет етеді:
-нарықтық қатынастарды дамыта отырып, экономикалық құрылымдарды қайта
құруда инвестицияны тарту принциперін қарастырып отыру;
-бәсеке қабілеттілік ортаны дамыту;
-өндіріске жаңа технологиялар мен техникалар, әдістер мен ноу-хау
енгізу;
-облыста бәсеке қабілеттілігі жоғары өнімдердің көлемін арттыру;
-ішкі нарықты жоғары сапалы өнімдер мен қызметтер есебінен
қанағаттандыру;
-нарыққа жоғарғы дәрежедегі менеджмент пен маркетинг әдістерін енгізу;
-нарық жүйесіне сәйкестендірілген жергілікті мамандар даярлау және
олардың біліктілігін жетілдіру;
-жаңа жұмыс орындарын құру.
Ауыл шаруашылық субъектілері деңгейінде инвестициялық қаражатты
жинақтау мен жұмсау дәрежесін анықтау үшін жаңа әдістемелік ғылыми
зерттеулер жүргізе отырып, оның нәтижелерін кәсіпорындар, кәсіпкерлер, жеке
тұлғалар арасында жария етіп, олардың біліктілігін көтеру қажеттілігі туып
отыр. Себебі, әр жылы кәсіпкерлердің инвестициялық саясатын дұрыс жүргізе
алмағандықтан ресми мәліметтер бойынша олардың 20-25 % зиян шегіп, оның
жартысына жуығы банкротқа ұшырап отырады, ал бейресми деректер бойынша
жабылып жататын кіші кәсіпкерліктің деңгейі бұл көрсеткіштен де жоғары.
Сондықтан, бүгінгі күні Оңтүстік Қазақстан облысы ауыл шаруашылығы
саласында қаржылық саясатты мақсатты түрде бағыттай отырып, келетін сыртқы
және отандық инвестициялардың тартымдылық деңгейін жоғары көтеру арқылы
ауыл тұрғындарының экономикалық және әлеуметтік тұрмыстарын жақсарту кезек
күттірмес мәселелердің біріне айналуы тиіс.
Қазіргі уақытта облыста 48-ге жуық МТС жұмыс істеп тұр және
олардың атқарған ауыл шаруашылық жұмыстары 170,5 млн. теңгені құрайды, бұл
2005 жылмен салыстырғанда 67,8 млн, теңгеге артық. Міне, жоғарыда аталған
көрсеткіштер Оңтүстік Қазақстан облысының бүгінгі күнінің агроөнеркәсіп
комплексінің инфрақұрылымының инвестициялық әлуеттілігін сипатттайды.
2003 жылы Оңтүстік Қазақстан облысында қаржылық емес активтерге 40,1
млрд. теңге жұмсалған, немесе бұл республиканың барлық инвестициядағы үлес
салмағының тек 2,7 % ғана құрайды. Бұл көрсеткіш облыста әлі де болса
инвестициялық жағдайдың төмен екендігін көрсетеді.
Ал облыстың ауыл шаруашылығын өркендетуге 695 млн. теңге жұмсалса,
бұл көрсеткіш республикада 30,1 млрд. теңгені құрайды немесе үлес салмағы
2,3 %-тің көлемінде.
2005-2007 жылдары Оңтүстік Қазақстан облысында қаржылық емес
активтерге орта есеппен бір жылға 33 млрд. теңге жұмсалып отырса, оның
ішінде ауыл шаруашылығына жұмсалған инвестицияның үлес салмағы 1,7-3,1%
көлемін құрап отыр. Ал бұл көрсеткіш өнеркәсіпте 48,6-54,4%, көлік және
байланыста 8,5-10,3 %, құрылыста 4,8-9,8 %, жылжымайтын мүлікпен операция
жасауда 4,8-10,7 %, саудада 5,8-9,2 % аралығында болып отыр. [6]

1 - кесте .
Оңтүстік Қазақстан облысында экономика салалары бойынша қаржылық емес
активтерге жұмсалған инвестициялар
Көрсеткіштер 2005 2006 2007 2008
Млн теңге Пайыз
экспорты импорты
Астық 2933,4 16,0 +2917,4
Өңделген астық 547,9 55,8 +492,1
Картошка 0,9 19,4 - 18,5
Қант қызылшасы 0,0 41,2 - 41,2
Күнбағыс тұқымы 2,1 24,2 - 22,1
Көкөністер 281,4 80,8 +200,6
Жеміс-жидек, жүзім 44,6 104,6 - 60,0
Ет және ет өнімдері 1,5 104,6 - 103,1
Сүт және сүт өнімдері 41,7 449,9 - 408,2
Жұмыртқа өнімдері 1,2 177,9 - 176,7
Күнбағыс майы 9,7 59,6 - 49,9
Қант 77,7 182,0 - 104,3

Дерек көзі: ҚР Статистика Агенттігі. http:www.stat.kz

Кестеден көріп отырғанымыздай ауыл шаруашылығы өнімдері ішінде
экспорттық потенциялға тек астық (шикізат түрінде), бидай ұны, көкөністер
ғана ие. Сондықтан Қазақстанның ауыл шаруашылық өндірісі ұлттық
шаруашылықтың басқа салаларымен бәсекеге түсе алмайды, Әлемдік тәжірибе
көрсеткендей бұл сала мемелекеттік реттеу саясатын қажет етеді. Қорытынды
нәтежелері көрсеткендей агро рынокта Қазақстан өзінің жеке рыногын ашуға
әлі дайын емес, себебі бұл саладағы технологиямен өндірістік базасы қазіргі
заманға сай емес. [21, 91б]

3.2. Ауыл шаруашылығының халықаралық қаржылық есептілік стандартын
қолдану өрісі және оның болашағы

Еліміздің нарық экономикасында өзінің лайықты орнын табуы үшін
бәсекелестікке төтеп бере алатын сапалы өнім шығарумен қатар тұрған өзекті
мәселе ауыл шаруашылығы есебін халықаралық стандарттар талаптарына сәйкес
ұйымдастыру болып табылады. Аталған мәселелерді шешуге бағытталған
шараларды жүзеге асыу бойынша 1997 жылдың 1-қаңтарынан енгізілген
бухгалтерлік есептің ұлттық стандарттары және бастапқыда субъектінің қаржы-
шаруашылық қызметінің бухгалтерлік есеп шоттарының бас жоспары, ал 2003
жылдың 1-қаңтарынан толықтырулар мен өзгертулер енгізіліп қайта қабылданған
бухгалтерлік есептің типтік (тұрпаттық) жоспары- еліміздегі бухгалтерлік
есепті реформалауға байланысты жасалған алғашқы қадам. Еліміздің алдында
тұрған күрделі мәселе- Дүниежүзілік Сауда Ұйымына кіру отандық өнім
өндірушілер алдында бәсекелестікке төтеп бере алатын өнім шығару шараларын
жан-жақты қарастырумен қатар, бухгалтерлік есеп жүйесін жетілдіру, оны
халықаралық стандарттардың талаптарына сәйкес ұйымдастыру талаптарын қойып
отыр. Ол үшін, біріншіден, кәсіби бухгалтер мен аудиторларды дайындау,
олардың білімін жетілдіру, бухгалтерлік есепті халықаралық стандарттардың
талаптарына сай ұйымдастыруды шешу кезек күттірмейтін мәселе. Алайда
халықаралық стандарттардың нормаларын ауыл шаруашылығы есебінде қолданудың
ерекшеліктері мен қатар қиыншылықтарының бар екендігі жасырын емес. Оның
айғағы Халықаралық қаржылық есептілік стандартында әзірге ең соңғы 41 Ауыл
шаруашылығы стандарты қаралып, стандарт 2003 жылдың 1-қаңтарынан күшіне
еніп, тек қана ауыл шаруашылығы қызыметімен байланысты, есеп үрдісін
мынандай актитерде қолданылуы тиісті деп көрсетілген:
-биологиялық активтерге;
-ауыл шаруашылығы өнімдеріне, оны жинау мезетінде;
-34,35 параграфтарда қаралмаған мемлекеттік субсидияға.
Сондай-ақ 41 Ауыл шаруашылығы ХҚЕС, 16 Негізгі құралдар және 40
Жылжымайтын мүлікке салынған инвестициялар ауыл шаруашылығында
пайдаланылатын жердің және 38 Материалдық емес активтер ауыл
шаруашылығында пайдаланылатын материалдық емес активтердің есебіне
қолданылмайды делінген. [15, 26-27б]
Жоғарыда аталғандай 41 Ауыл шаруашылығы ХҚЕС, жинау мезетінде
биологиялық актитерден (малдардан, өсімдіктерден) алынған ауыл шаруашылық
өнімдерінің есебіне қолданумен ғана шектеліп, жиналған өнімге 2 Қорлар
ХҚЕС немесе басқа да тиісті халықаралық қаржылық есептілік стандарттары
қолданылатындықтан, ауыл шаруашылығы өнімдерін жинағаннан кейінгі оны өңдеу
операциялары, ауыл шаруашылық қызыметінің логикалық және табиғи жалғасы
бола тұрып, 41 Ауыл шаруашылығы ХҚЕС қаралмауы, өнімнің сақталу және
жиналу орындары бойынша өзіндік құнын анықтауға мүмкіндік бермейді. 2
Қорлар ХҚЕС, 41 Ауыл шаруашылығы ХҚЕС, 16 А парагарафтарына сілтеме
жасай отырып, компанияның биологиялық актитерімен жиналған ауыл шаруашылық
өнімдерінің қорлары, бастапқы мезетінде болжамды сату шығындары шегеріліп,
өнім жинау кезеңінде белгіленген әділ құны бойынша бағалануы керек дей
келе, бұндай бағалаудың нәтижесінде, осы стандарт қолданыла бастаған күннен
бастап өнімнің өзіндік құнына айналады деп көрсетілген. Сондай-ақ егер
нәтижесі өзіндік құнының мәнін көрсететіндей жақын шамалас болған жағдайда
ыңғайлы болу үшін, өзіндік құнды анықтаудың нақты шығындары бойынша есебі
және сату бағасы бойынша есебі әдістері пайдаланылуы мүмкін. Нормативтік
шығындар шикізаттар мен материалдарды, еңбекті, тиімділік пен қуатты
қалыпты пайдалану деңгейін білдіреді. Олар тұрақты тексеріліп отырылады.
Қажет болған жағдайда, қалыптасқан жағдайға қарай қайта қаралып отырылады.
41 Ауыл шаруашылығы ХҚЕС қаралған талаптарға сәйкес, ауыл шаруашылығында
қолданылатын терминдерге түсініктеме бере кету қажет.Ауыл шаруашылық
қызметі - бұл сату, ауыл шаруашылығы өнімдерін алу немесе қосымша
биологиялық активтерді өндіру мақсатында биологиялық активтердің
биотасымалдануын басқару. Ауыл шаруашылығы өнім - компанияның биологиялық
активтерінен жиналған өнім.
Биологиялық активтер - малдар (жануарлар) және өсімдіктер.Биотасымалдау-
нәтижесінде биологиялық активтерді сапалық және сандық өзгеріске әкелетін
өсу қасиетін жоғарылату, өнім өндіру және ұдайы өндіріс үрдістерінен
тұрады. Биологиялық активтердің топтары - біртекті малдардың және
өсімдіктердің топтасуы. Ауыл шаруашылық өнімдерін жинау - өнімді
биологиялық активтерден ажырату немесе биологиялық активтердің тіршілігін
тоқтатуы болып табылады.
Аталған терминдердің жалпы мазмұн-мағынасы және табиғаты бұрын да,
қазір де бухгалтерлік есепте қолданылып жүрген ауыл шаруашылық қызыметі -
шаруашылық үрдісін басқару, ауыл шаруашылық өнімі – калькуляциялау,
биологиялық активтер – бухгалтерлік есеп объектісі, биотасымалдау –
шаруашылық үрдістерінің сатылары сияқты ұғымдардың баламасын білдіреді.
Ауыл шаруашылығы қызыметі мал шаруашылығы, орман шаруашылығы, егін
шаруашылығы сияқты салалармен қатар жылына бір рет немесе жыл бойы өнім
жинау, күтіп-баптау, бағу, өсіру және басқа да әртүрлі қызымет түрлерін
қамтиды. Ауыл шаруашылығы қызыметінің осындай сан қырлылығына қарамастан
кейбір ортақ жалпы сипаттамасын бөліп көрсету қажет:
-өзгеруге қабілеттілігі. Малдар мен өсімдіктердің биотасымалдауға
келетіндігі;
-өзгерісті басқару. Басқару, биотасымалдауға қолайлы жағдай жасауға
немесе тіпті болмағанда осы үрдістің жүзеге асуына қажетті тұрақты жағдай
туғызуға қабілеті (ылғалдылығын, қызуын, құнарлылығын, қоңдылығын және
түсін сақтап қалуға). Бұндай басқару ауыл шаруашылық қызметін басқа қызмет
түрлерінен ажыратуға мүмкіндік береді. Ауыл шаруашылығында басқаруға
жатпайтындарға ауыл шаруашылығы қызметі болып табылмайтын салалардың
мұхиттан балық аулауы және орманнан ағаш кесуі нәтижесінде жиналған немесе
өндірілген өнімін жатқызуға болады;
-өзгерісті бағалау. Жедел басқару шеңберінде биотасымалдаудың
нәтижесінде көрсеткіштердің сапасының (мысалы, нәсілдік, сипат, тығыздық,
пісіп-жетілу, майлылық немесе белок құрамы, талшықтың беріктігі) немесе
санының (мысалы, төл, салмақ, текшеметр, талшықтың ұзындығы немесе
диаметрі, бүйрек саны) өзгеруіне бағалау немесе бақылау жүргізіледі.[15, 28-
29б]
Биотасымалдау термині жаңа түсінік болғанымен бұрыннан таныс өсу,
сапалық және сандық қасиетін жоғалту, ұдайы өндіріс, өнім шығару сияқты
үрдістерді қамтиды.
Ауыл шаруашылығында нарықтың алатын ролі зор. Нарықтың белсенділігі,
мәміле жасауға, ақпарат алуға қолайлы жағдайдың болуы ауыл шаруашылық
өнімдерінің бағасын реттеп отыруға сәйкес шешім қабылдауға мүмкіндік
береді.
Белсенді нарықта төменде көрсетілген жағдайлардың бәрі орындалуға
тиісті:
-нарықта мәміленің объектілері біртекті болып табылатындай болуы;
-кез-келген уақытта сатуға және сатып алуға, мәміле жасауға тілек
білдірушіні табуға болатындай болуы;
-баға туралы ақпараттың ашық, тұтынушылардың кез-келген жағдайда ерін,
кедергісіз қол ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.