Нарық жағдайындағы қаржы-несие жүйесі туралы ақпарат

Жоспар
Кіріспе

КІРІСПЕ 3
1. ҚАРЖЫНЫҢ МӘНІ, ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТІ 4
2. МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТ. БЮДЖЕТ ТАПШЫЛЫҒЫ ЖӘНЕ МЕМЛЕКЕТТІК ҚАРЫЗ 7
3. НЕСИЕ.БАНК ЖҮЙЕСІ 9
4. БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР ЖӘНЕ ОНЫҢ АЙНАЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ. ҚОР БИРЖАСЫ 14
ҚОРЫТЫНДЫ 23
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТТЕР 24

Қаржы белгілі бір коғамнын акша ресурстары. Ол экономиканың дамуы мен ұдайы өндіріс процесін қамтамасыз етуге бағытталған. Кез келген мемлекетте коғамдағы акша ресурстарының қүрамына мемлекеттік каржы, шаруашылық жуйесінін каржысы, кәсіпорынның және тұрғындардын каржысы енеді.
Мемлекеттін каржысы — ақша каражатынан турады. Ол каражат түрғындардьщ әлеуметтік кепілдігін камтамасыз етуде, зандылық пен кукьікты сақтауға, корғаныс пен коғамдық шаруашылыкты басқаруға жүмсалады. Мемлекеттік қаржы қүрамына: мемлекеттік бюджет, банктік және мемлекетгік несие, экономиканы тұрактандыру коры, зейнеткерлік, түрғьшдарды жүмыспен қамтукоры, әлеуметгік және іиедициналық сақтандыру коры, валюталық қор, мемлекетгік коғамдык ұйымдардьщ қаржысы, мемлекетгік салалық министрлік пен ведомствоньщ қорлары енеді.
Шаруашылык жуйесівдегі каржыны (мемлекеттік және мемлекеттік емес) - компания, концерн, ходдинг, акционерлік қоғам, ассоциация, трест, бірлестіктердің ақшалай каржысы курайды.
Кәсіпорынньщ каржысын (мемлекеттік, мемлекеттік емес) -меншіктегі және заемдағы каржылар, ғылым мен техника қорының акшалай каражаты, әлеуметтік-мәдени да.му мен материалдык ынталантыру қоры, амортизациялык кор, резервті және сактавдыру коры енеді.
Тұрғындардың каржысы - шаруашылық, еңбек кызметгерінің (жалақы, акция дивиденті, пай жарнасы мен банк салымының проценті т.б.) негізінде, коммерциялык және халықтык банктегі сақталған қаржылардың, зейнеткерлік қорды мемлекеттің іске қосуының нәтижесінде акшалай каражатты құрайды.

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ҚАРЖЫ-НЕСИЕ ЖҮЙЕСІ КУРСОВАЯ

ЖОСПАРЫ

КІРІСПЕ 3
1. ҚАРЖЫНЫҢ МӘНІ, ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТІ 4
2. МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТ. БЮДЖЕТ ТАПШЫЛЫҒЫ ЖӘНЕ МЕМЛЕКЕТТІК ҚАРЫЗ 7
3. НЕСИЕ-БАНК ЖҮЙЕСІ 9
4. БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР ЖӘНЕ ОНЫҢ АЙНАЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ. ҚОР БИРЖАСЫ 14
ҚОРЫТЫНДЫ 23
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТТЕР 24

КІРІСПЕ

1. ҚАРЖЫНЫҢ МӘНІ, ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТІ

Қаржы белгілі бір коғамнын акша ресурстары. Ол экономиканың дамуы мен
ұдайы өндіріс процесін қамтамасыз етуге бағытталған. Кез келген мемлекетте
коғамдағы акша ресурстарының қүрамына мемлекеттік каржы, шаруашылық
жуйесінін каржысы, кәсіпорынның және тұрғындардын каржысы енеді.
Мемлекеттін каржысы — ақша каражатынан турады. Ол каражат түрғындардьщ
әлеуметтік кепілдігін камтамасыз етуде, зандылық пен кукьікты сақтауға,
корғаныс пен коғамдық шаруашылыкты басқаруға жүмсалады. Мемлекеттік қаржы
қүрамына: мемлекеттік бюджет, банктік және мемлекетгік несие, экономиканы
тұрактандыру коры, зейнеткерлік, түрғьшдарды жүмыспен қамтукоры, әлеуметгік
және іиедициналық сақтандыру коры, валюталық қор, мемлекетгік коғамдык
ұйымдардьщ қаржысы, мемлекетгік салалық министрлік пен ведомствоньщ қорлары
енеді.
Шаруашылык жуйесівдегі каржыны (мемлекеттік және мемлекеттік емес) -
компания, концерн, ходдинг, акционерлік қоғам, ассоциация, трест,
бірлестіктердің ақшалай каржысы курайды.
Кәсіпорынньщ каржысын (мемлекеттік, мемлекеттік емес) -меншіктегі және
заемдағы каржылар, ғылым мен техника қорының акшалай каражаты, әлеуметтік-
мәдени да.му мен материалдык ынталантыру қоры, амортизациялык кор, резервті
және сактавдыру коры енеді.
Тұрғындардың каржысы - шаруашылық, еңбек кызметгерінің (жалақы, акция
дивиденті, пай жарнасы мен банк салымының проценті т.б.) негізінде,
коммерциялык және халықтык банктегі сақталған қаржылардың, зейнеткерлік
қорды мемлекеттің іске қосуының нәтижесінде акшалай каражатты құрайды.
Аталған күрыяым қаржылық жүйені құрайды. Бұл қүрылымнын кызметі
экономикалык қатынастар жиынтығын турғызып, ақша каражатын ұлғаймалы ұдайы
өндірісте құру, бөлу, пайдалануды жүзеге асырады. Және баскдца қоғамдық
кажеттіліктерді канағатгандыруға жүмсалады.
Нарыктык катынастар жайғдайында қаржы негізіңде торт қызметті
атқарады: бөлу, реттеу, ынталандыру және бақылау.
Мемлекет үлттық табыстың едәуір бөлігін қоғамдық щаруашылыққа,
әлеуметгік — мәдени шаралаға, мемлекетгі басқару мен корғанысты дамытуға
бағыттауын қаржынының бөлу кызметі аткарады.
Қаржының реттеу қызметі экономикалық дамуды реттеуді мемлекеттің
сырттай тәсілімен жүргізгенінде пайда болады. Мемлекет оны салык салғанда,
несие саясатында, әртүрлі экономикалық жеңіддіктер мен дотация кезінде
жүзеге асырады.
Қаржының ынталандыру қызметі кәсіпорынның экономикалық дамуын әртүрлі
ынталандырғаңца жүзеге асады.
Каржынын бақылау қызметі белінген қаражаттардың мақсатты пайдалануьш
жүйелі түрде тек сүру арқылы жүзеге асады.
Қаржы нарығы — нарықтық экономиканыың қальштасқан элементтерінің бірі.
Өз аясына капитал нарығын, валюта нарығын ғана емес және бағалы қағаздар
нарығын еңдіреді. Бүл нарықтарды өз қүрамына енгізудің мақсаты — еркін
қозғалыстағы ақша ресурстарын мемлекетгің, кәсіпорьшньщ және акционерлік
қоғамның мүддесіне жүмсау. Әкімшілдік-әміршіддікжүйеде каржы нарығының
қызмегін мемлекетгік бюджет, банктің несие жоспары, министрліктің қаржы
жоспары т.б. тетіктер арқылы жүргізілген.
Экономикалық реформа кезінде кәсійорын өз шаруашьшығын жаңа түрде
жүргізіп қаржы ресурстарын қалыптаскан тәсілмен бөліп, қолдануға барынша
шектеу қойылды. Ресурстардьщ министрліктер арқылы ішкі сала бойынша
бөлінуін барынша қысқартты. Сондықтанда қаржы нарығы қүрудың кажетгілігі
пайда бодды. Оның экономикалық негізі - кәсіпкерлердің қаржы ресурстарына
қажетгілігінен туып, оны беру мүмкіндігін қысқараы.
Қаржы нарығы — өзінің инфрақүрылымымен айқындалған күрделі механизм
және жаңа ақпаратгық ағымдармен ерекшеленеді. Қаржы нарығын қүру үшін
кешенді мәселелерді меңгеру қажет. Оған бағалы қағаздар эмиссиясы және оның
курсының әзгеруі, инфрақүрылым мен ақпаратты қамтамасыз етуді жатқызамыз.
Нарықгык, экономикаға өтуде қаржы нарығьш дамыту несие-қаржы жүйесін қайта
қүруды талап етеді.
Әлемдік тәжиірбе көрсеткендей, нарықгык экономикаға екі түрлі қаржылық
қатынастар әсер етеді — бюджеттік және нарықтык-Мемлекетгік бюджет пен
басқа деңгейдегі бюджеттер және бюджетгік
353емес орталык қаржы корларының калыптасуы, әдетте кәсіпкерлер
табысынын қайтарылмайтын бір бөлігінен және азаматтар табысынан тұрады. Осы
табыстар мемлекетгің қабыддаған міндеттері мен мақсаттарына қайтарылмайтын
бюджеттік қаржыландыру жолымен колданылады.
Акша ресурстарын бюджетгік пайдалану нарыкден толықгырылып отырылуы
қажет. Қаржы нарығыіда ақша толықканда тауар ретінде жұмыс атқарады. Оның
қолдану бағасы нарық саньша сәйкес сүраным мен ұсыным негізінде
белгіленеді. Қаржы нарығы жағдайында кәсіпорын, ұйымдар, түрғындар тұрақты
ақшалай қорланған табысты калыптастырып, оны алуға ұмтылыс жасайды. Ал,
халық шаруашылығы қосымша қаржы көздеріне ие болады. Мұндай капитал
нарығынсыз кәсшорындарды езін-өзі қаржыландыру мүмкін емес. Олардың
инвестициялық мүмкіндіктері тек ездерінің құрал-жабдыктарында шектеліп,
басқадай толтыру көздері жоқгың касы.
Біздің шаруашьшык өмірімізде акдіа ресурстарын пайдалануда бюджеттік
әдіс кеңірек белең алып, қаржы нарығы тіпті болғанда жоқ. Ақшаның барлык
коры мемлекеттің қолында болып, мемлекетгік бюджет арқьшы ұлттық табыстың
үштен екісі бөлінді. Несие жүйесінде тек қана мемлекеттік банктер жұмыс
жасады. Олардың қызметінде кәсіпкерлік бастамаға шек қойыдды. Бюджетгік кор
мен несие ресурстары жоспарға негізделіп бөлініп, олардың қаржылық
қауқары және тиімді қолданылуы ескерілмеді. Рентабельдігі төмен және
шығындары көп кәсіпорындар осылай құн еешіп, берекесіздік белең алып,
мемлекетгік бюджет тапшылығы пайда болды. Жүзеге асырылған шаруашылық
реформасының (1965 жылғы) нәтижесінде кәсіпорынның қаржы ресурстары біршама
өсгі. Ал, оларды пайдалану катан бақылауда болды. Кәсіпорын мен
көсіпорынның, кәсіпорын мен тұрғындардың, кәсіпорын мен банктердің қорларды
өзара бөле-белісуіне тиым салынды. Банктегі кәсіпорын қорыньщ (каржысы)
есеп шотгары процентсіз сақтадцы.
Каржы нарығын қалыптастырудың езіндік қиындығы бар. Сондықтанда бағалы
қағаздар интститутын кұру қажет және қаржы нарығы инфрақүрылымын дамыту
абзал.

2. МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТ. БЮДЖЕТ ТАПШЫЛЫҒЫ ЖӘНЕ МЕМЛЕКЕТТІК ҚАРЫЗ

Қаржы жүйесінің негізгі буыны мемлекеттік бюджет болып
іабылады. Мемлекеттікбюджетретіңде 1991-шіжылғадейін Одакгық бюджет
больш келді. Оған барлық Одақгас республикалардьщ бюджеті енген еді.
Бүгіңде Қазакстан егеменді ел болған соң, республика үкіметі өзінің ұлтгык
мемлекетгік бюджетін жасауға кірісіп кетті.
Одақтық бюджет 1984-ші жылдан бастап тапшылык күйін кеше бастады.
Нарықтық қатынастарға кешу бюджет баланыстылығына катты әсер етті. Ол жылма-
жыл қарыздар болған кәсіпорындар мен ауыл шаруашылығыньщ салмақты
дотацияларды бюджет иығына артуымен түсіндіріледі. Өнеркәсіп өнімін стып
алу бағасы мен ауыл шаруашылығы өнімін сату бағалары тепе-тендігінің
бұзылуы нәтижесінде де бодды. Күрделі әлеуметтік бағдарлама мен қорғаныскд
кеткен шығындарды мемлекет дотациялап отырды.
Мемлекеттік бюджет — мемлекеттін, негізгі қаржылық жоспары. Ол
мемлекеттің шығын мен табыстарының балансы. Бюджет ұғымы француздың сөзі
немесе табыс пен шығындарды бөлу. Бюджет табысы мен шығын қүрылымы және
нарықтық экономикада елдің мемлекетгік бюджеті жеке баптар бойынша ара
салмағы төмендегідей:
Кесте -1.
Табыстар Жеке Шығындар баптар% Жеке
баптар,%
Салық, акциз, баж салығы75-80 Халық шаруашылығы 30-40
Салықтық тұсімдер 5-8 Әлеуметтік шығындар 25-30
(мемлекеттік меншіктен (денсаулық сақтау, білім,
табыстар) жергілікті органдарға
субсидия)
Мақсатты бағыттағы 10-12 Қарулану мен сыртқы 20-10
қорларға тұсімдер: экономикалык. қызмет
әлеуметтік, медицина-лық шығындары
камсыздандыру;
зейнеткерлік
қамсыз-дандыру,
жұмыссыздықтан
Қүқық қорғау органын 10-15
баскару мен оған басқада -5
қажетті шығындар
Мемлекеттік қарыз төлемі
Барлығы 100,0 Барлығы 100,0

Егер шығындар табыстан асып кетсе, бюджет тапшылығы пайда болады.
Бюджет тапшылығы жою ұшін табыс бөлігін толтыру қажет немесе мемлекеттік
бюджеттің шығын бөлігін қысқартқан жөн. Бюджеттің табыс пен шығысының
айырмашылығын жабу үшін, мемлекет қиыстыруымған вариантына көшеді. Демек
мемлекет ұлттық банк несие қорының, тұрғындардың халықтық банктегі
салымыньщ, сақтандыру коғамдары қорының, белгіленген бөлігін алып отырады.
Осы сомалар мемлекеттік қарызды құрайды. Бұл мемлекеттің ішкі қарызы.
Мемлекеттіц ішкі қарызынан басқа сыртқы қарызы да болады. Бюджет
тапшылығын бәсендету ұшін мемлекет тек қана ішкі мүмкіндіктермен ғана
шектелмей, қайтару мақсатымен сыртқы займдар мүмкіндіктерін де пайдаланады.
Міне, осылай мемлекеттің сырткы қарызы да пайда болады.

3. НЕСИЕ-БАНК ЖҮЙЕСІ

Ақша корының ауыспалы пайналымы кезінде кәсіпорын, бірлестік,
акционерлік коғам, холдинг, трест, концерн мен шығын және орта бизнес
серіктестіктерінің өндіріс уақыты мен өнім айналысы арасындағы
айырмашылыққа байланысты шаруашылықтың кейбір бөлімшелерінде уақытша ақша
қорының пайда болғандығын байқаймыз. Ал, қалған белімшелерде ақша қорына
қажеттілік туып отырады. Осы мүмкіндіктер несие-банк жүйесінің өмір сүруіне
жағдай жасайды. Сондай-ақ тұрғындар мен әртүрлі үйымдарда уақытша еркін
қалған ақша қорлары пайда болады.
Әлеуметгік-бағытталған аралас нарықтық экономикада қарыз нарығы
қалыптасады. Ол қаржы нарығының қүрамына енген.
Қарыз нарығы - каржы нарығыіың бір бөлігі. Ұдайы өндіріс процесіне
уақытша қатысуға пайдалану үшін еркін қалған ақша қорлары өткерілу (өткізу)
объектісі міндетін атқарады. Қарыз нарығы еркін қалған акша қорын қайта
бөліп, жаңадан ақша ресурстарын кұрайды. Бүл жаңа ресурстардың жедеддігіне,
төлем қабілеттіаіне және қайтарымдылығына жағдай жасалады.
Банк ұсынатын несиелер — қысқа мерзімді, орта мерзімді, үзак мерзімді
болып жіктеледі. Қысқа мерзімді несие бір жылға беріліп, айналым қорларын
қалыптастыруға жүмсалады. Орта мерзімді несие екі-үш жылға жаңа қүрылысқа,
өндірісті техникалық қайта қаруландыру және жаңғыртуға, жаңа техника мен
технологияға беріліп, олардың үш жылда қайтарымы болуы міндетті.
Үзақ мерзімді несие он жылға және одан да көп уақытқа беріліп,
кәсіпорынның негізгі қорларын улғайтуға жүмсалады. Бүл несие тұрғындардың,
жеке үй, пәтер соңына және оны сатып алуы үшінде беріледі.
Несиенің бірнеше түрлері бар: а) банктік, ә) чектік, б) коммерциялық,
в) тұтыну, г) халықаралық. Банктік несиеде клиент векселі дисконттанып,
оған есеп-шот ашылады. Есет-шотка дисконталған вексельдің қүны салынады.
Чектік несиеде банк қарыз сомасын үсынады. Осы сала көлемінде клиент
төлемдерді өтеу үшін чек жазып береді. Белгіленген уақыт мерзімде қарыз
өтелуі қажет. Коммерциялық несие төлемдерді төлеуді созу үшін үсыньшады.
Бүл несиені банк кәсіпорынға уакытша мүктаждығы үшін береді. Түгыну несиесі
— түтынушыға тауар мен қызмет төлемдерін соза орындау үшін қажет.
Халықаралык несие сыртқы экономикалык байланыстарға қызмет жасайды.
Несие өзінің қызметін банк арқылы жүргізеді. Экономикалық көзқарас
түрғысынан, банктер — несие-қаржы мекемесі. Банктың негізгі қызметі
түрғындар мен ұйымдардың, кәсіпорындардың еркін ақша қорларын тартып,
қорландыруды жүзеге асыру.
Банк жүйесіне әлемдік тәжірибе көрсеткендей үлттык банк, басқада банк
ұйымдарының түрлері және арнайы осы сала мекемелері де жатады. Мондай-ақ,
коммерциялық, сақгандыру, инвестициялық топтар мен кей елдерде ипотекалық
банк те жатады. Аталған мекемелердің әрқайсысы өз қызметін атқарады. Үлтгық
банк акдіа эмиссиясымен, мемлекеттік бағалы қағаздарды сатып алу және
сатумен айналысып, коммерциялық және жинақтық банктегі несие резервтерін
реттейді.
Коммерциялық банктер кәсіпорын мен компаниялар түрғындардың бір
бөлігін акшалай қорларын шоғырландырып, банкгің коммерциялық кысқа, орташа
несие беруін жүзеге асырады. Жинақтық банкілер тұрғындардың салымдарын
шоғырландырумен айналысып, өзінің қорларының денін мемлекетіік бағалы
кағаздарға салады. Инвестициялык банктер бағалы қағазды салуға дедцаддык
жүргізіп, өнеркәсіп үшін кеңес беру қызметін жасайды.
Біздің елімізде банкжүйесіне:
а) ұлттык банк те енеді. Оның мекемелері - бөлім, конторлары
- барлық облыста, аймак мен қалалар да бар. Жалпы біртекті ақша өлшемі
теңгеге негізделіп, олар біркелкі банкжұйесін қүрап, резервтік жүйесі
қызметін аткарады;
ә) Коммерииялык банктер жеке және заңды түлғаларға түрлі қызмет жасай
отырып, келісім негізінде несие — есепті де жүзеге асырады.
Коммерциялык банктер әртүрлі меншік негізінде қүрылады. Олар ~
акционерлік, кооперативтік, шетел банк капитальшьщ қосылуымен жеке банк де
болуы мүмкін. Коммерциялык банкке салынған алғашқы капитал немесе онын бір
бөлігі мемлекетке жатады. Банктің кейінгі атқаратьш кызметі тәуелсіз больш,
оньщ кызметі үшін ұкімет ешқавдай жауапкершілік алмайды.
Үлтгық банк ресурстарды тарту жағынан коммерциялық банкпен бәсекелесе
алмайды, себебі оның депозиттік пайыз бойынша епті әдіс жасау мүмкіндігі
төмен.
Коммерцияльщ банктің классикалық кызметі вексельдік айналымға
негізделген. ТМД елдерінде бұл қызмет 30-шы жыддары жойылып, Казақстан
Республикасында 1997-ші жылы 28-ші сәуірден бастап Векселвдік айналым
туралы заңын қабылдаумен енгізілді. Вексельдік айналым коммерциялык
несиені жүзеге асырсада, қазіргі алатын үлес салмағы шамалы ғана.
Кәсіпорынның тауар айналысы аркьілы кызметіяе весельдік айналым бакылау
жасауды камтамасыз етеді.
Банк мекемесінің басты табыс көзі больш берген қарыздың пайызы
паналады. Сондай-ақ банктің шығындары да бар. Оларға: тұрғын-жай арендасы
немесе оны сатып алу, кызметтерді жаддау, басқа мекемелердің қызмет
жасағанына акы төлеу, ақша капиталы мен сақтандыру қорларын пайдаланғаны,
салымдарға төленетін пайыздар және т.б. жатады. Берілген карыз бойынша
алынған пайыз жиынтығы, басқада жүргізген операциялар табысымен бірге және
осыдан банк шығынын алып тастағандағы калдык банк пайдасы болады. Банк
ііайдасының аты маржа деп аталады.
Банкке табыс әкелетін операцияны- активті (қарқынды); ал ақша
капиталын косу аркылы жасалған операцияны — пассивті деп айтамыз. Казіргі
несие —банк жүйесіндегі мекемелер бірнеше шартгы түрден күралған. Олардың
өзара айырмашылығы активті және пассивті ерекшеліктерімен айкындалады.
(кесте 27-2 қараңыз).
Банк ресурстарын — өз капиталы және клиентгер салымы немесе
депозитгері құрайды. Банк ресурстарының көп бөлігі депозит болып табылады.
Жедел депозит және талап ету бойьшша депозитгер болады.
Жедел депозиттер банктерде белгілі мерзімге кабылданып, сол уақыты
біткен соң беріледі. Ал, талап ету бойынша депозитті салушы алғысы келгенде
алуьша болады. Бүл депозитгер ағымдағы есеп салымы түріне жатқызылып,
салушы банктен чектік кітапшаны алады. Сол кітапшаны пайдалана отырып,
салушы салым мөлшері деңгейінен кез келген сомаға чекжазу қүкыкғына ее
болады.
Кесте-2.
Аталуы Активті (қарқынды) Пассивті (карқынсыз)
операция операция
Эмиссиялық Мемлекет пен коммер- Банкноттарды шығару,
банктер циялық банктерге мемлекеттік бағалы
берілген қарыздар. Мемле- қағаздарды сату
кеттік бағалы қағаздарды
сатып алу.
Коммерциялық Қысқа жөне орта мерзімге Тұрғындар мен кәсіп-
банктер қарыздарды беру. Мемлекет орынның ақшалай
облигациясын сатып алу. салымдары.
Басқаның мүмкін басқару.
Инвестициялык Облигация мен акцияны Банк несиелері.
банктер орналастыру (салу).
Қаржы операциясындағы
делдадцық.
Сақтандыру Үзак мерзімге қарыздарды Жеке адамдар мен
қоғамдары беру. Жеке облигациялар- кәсіпорыннан сактан-
ды сатып алу. Акцияларды дыру сыйлығы.
сатып алу.
Жинақ банкі Үзақ мерзімге қарыздарды Тұрғындардын ақшалай
беру. салымы.
Инвестициялық Басқаның облигациясы мен Тұрғындарға өз
компани-р акциясын сатып алу. акциясын сату.
Зейнеткерлік Қарыздар. Облигация мен Жұмысшылар мен
қорлар акцияларды сатып алу. қызметкерлердін
жарнасы

Активті (қарқынды) операциялар: вексельді, тауар ішіндегі қорлық
(қаржылық) және баланстык операция болып бөлінеді. Қолында векселі бар
кәсіпкер, әдетге, вексельді оның төлеу мерзімі келгенше нақты ақшаға
ауыстыруға мәжбүр болады. Осы істі банктер вексельдік операция арқылы
жүргізеді.
Осы операциялардьщ бастысы — вексель есебі мен вексель бойьшша
карыздар беру болып табылады. Бірінші жағдайда вексельді банк оньщ иесінен
сатып алады.
Вексель иесіне онда көрсетіп акша сомасынан есептегі дисконт пайызын
шагерудегі колдығын береді. Екінші жағдайда вексель банкке уакытша өтіп,
берілген қарыздарды қамтамасыз етеді. Вексельдін мерзімі біткен соң, оны
заемщик сатып алуы қажет. Банктің тауар ішіндегі операциясы тауар
документті немесе тауар қою (залог) арқылы оның қарыз беруімен
түсіндіріледі.
Банктің корлық операциялық бағалы қағаздар-акция, облигация арқылы
жүзеге асады. Бұл операцияларға бағалы кағаздар кепіддігі мен карыз беру,
банк инвестициясы жатады. Банк несиелерінің қамтамасыз етілген -вексель,
тауарлар, бағалы қағаздар — қарыздарынан өз ерекшілігі бар. Банк
несиелеріне қамтамасыз етілмеген қарыздар жатады.
Соңғы 10-15 жылда банк қызметінде операцияның жаңа түрлері белең ала
бастады. Олар: лизинг, факторинг, қаржы-трастық операциялар.
Лизинг (ағылшын сезі) мүліктерді (машина, ірі құрал-жабдықтар т.б.)
уақытша пайдалануға алу немесе беру. Қысқа мерзімді прокаттан (1 жылға
дейін) ерекшелігі сол, лизингтік компания ірі қүрал-жабдықтарды сатып алып,
фирма-арендаторға 5-8 жыддан астам уақытқа жалға береді. Фирма-арендатор
пайдаланған мүліктер қарызын жайлап, мерзіміне қарай етейді. Лизингтік
контрактның мерзімі біткен соң, мынандай мүмкіндіктер қарастырылады:
арендатордың ірі құрал жабдықтарды қалдықтың бағамен сатып алуы; жаңа
келісім жасауы — мерзімі ұзақтылады — лизингтік компанияларға материалдық
бағалылықтарды (қүнды) қайтаруы. Қазакстан мен шетел мамандарының
пайымдауынша лизингтің негізгі түрлеріне — қаржы лизингі және оперативтік
лизингжатады.
Қаржы лизингтік контрактсына — арендаға беруші күрделі қаржысының
толық амортизациясының белгіленген мерзімі кезінде төленетін сомасы және
оған белгілі пайданы қамтамасыз ету жатады.
Оперативтік лизингке (қаржы лизингіне енбеген) содан қалған аренданың
ірі қүрал-жабдықтары енеді. Бүл жағдайда арендаға алған мүлік аренданың
келісілген мерзіміңце толық амортизацияланбайды.
Соңғы кезде әртүрлі банктер белсенді лизинг ролін атқаруда. Лизингке
қатысуда банк екі түрді таңцайды: тікелей және жанама.
Егер банк машина және ірі қүрал-жабдыкгарды уакытша пайдалануға берсе,
ол тікелей қатысу болады. Ал, банк лизингтік компанияға кзрыз берсе, ол
жанама болмақ. Лизингке қатысуда америка банктері белсенділік танытуда.
Оған мына мысалдар, дәлел: 70-шы жыддары әрбір бесінші американ банкі 100
млн.доллардан астам активімен тікелей лизинкге қатысқан. Жалпы лизингтік
операцияға қатысушылар санының 500 астам банк қүраған. Қазакстан
Республикасында аренданың осы түрі жаңадан ғана пайда болып келе жатыр.
Факторинг - қаржы коммерциялық қызметтің бір түрі. Сондай-ак. банк өз
клиентінен құқықты сатып алып, оған ақшалай қарыз болғандарды ендіреді.
Мысалы: жеткізілген тауарға ақы телеу және атқарылған жүмыс пен кызмет
міндеттілігі. Факторинг тауардың жеткізілуіне қарай банктың ақы төлеуін
қамтамасыз етеді және жіберілген тауардың документгерін талап етеді.
Кейіндеу сатып алушьшардан қарызды факторингтік қызметті көрсеткен
үйым (банк) алады. Егер клиент тарапынан міндетгемелер бүзылса (мысалы,
сатып алушылар алғанда, тауар сапасы жасалған контрактға сай болмаса), онда
қарызды алу тәуекелділігі қайтадан клиентке көшеді. Факторинг клиентке
тиімді, себебі айналмалы қүрал-жабдыктардың айналуын жеделдетеді,
дебиторлық қарыздың ақы төлеуге несие процентін алуға байланысты шығындарын
қысқартьш, банкпен арақатынасты барынша ынғайлы етеді. Банк факторинггік
қызмет көрсеткені үшін комиссиоңдык марапат төлемін алып отырады. Ол
факторингті жүзеге асырғандағы шығындарды жабады. Бүған несие ресурстарын
пайдалынған процент ставкасы да қосылып, пайданы қамтамасыз етеді.
Факторинг банк табыстарының негізгі көзі болып табьшады.
Коммерциялық банктің жеке және занды тұлғалар мүліктерін басқару
жұмысын — трастық операция дейміз. Клиештердің тапсыруы бойынша сенімге ие
болып, әртүрлі істерді солардың мүдделерді үшін атқаруды да жаткызамыз. Осы
операцияны (істі) жүзеге асыруда банк формалді агент болып, коммисиондық
түрде табыс алады. Келісім бойынша банк өз клиентгерінің қаржысын
басқарады. Бүл қаржылар акция, облигация, басқада бағалы қағаздарға
сальшады. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасыңца коммерциялық банктер
қаржы-трастық операцияны жасауға енді-енді кірісуде.

4. БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР ЖӘНЕ ОНЫҢ АЙНАЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ. ҚОР БИРЖАСЫ

Бағалы кағаздар — иесіне табыс әкелетін, оның кәсіпорын (фирма)
мүліктеріне қатысы барлығын куәлаі ідыратын коммерциялық документ. Бағалы
кағаздар табысты иелеріне дивидент түрінде әкеленеді.
Казакстан Республикасы Президентінің Бағалы қағаздар және қор биржасы
туралы 1996 жылғы 21-ші сәуірдегі жарлығына байланысты елімізде бағалы
қағаздар нарығы айналымына акция, облигация, мемлекеттік казыналык
міндеттемелер, жинақ пен депозит, сертификаттарды және вексель жіберіледі.
Бағалы қағаздар ережесі бойынша оларды нарыққа еркін сату ҚР-ы 1997
—ші жылғы 15-ші наурыздағы Бағалы қағаздар нарығы туралы Заңына сай
жұргізіледі.
Капитал салудың сенімділігіне, табыс әкелудің түрақтылығына тек
облигация ие бола алады. Облигация (ол) сатушылардың ақша қаржыларын
куәландырады. Сондай-ак номинальды құнның толтырылу міндеттілігін куаттап,
оның белгіленген уақытта мөлшерлі пайызын қайтаруда ескереді. Пайыз
салымның белгіленген мерзімінде тен порциямен төленеді. Кейбір
облигацияларды пайыз арнайы өтелмейді. Облигацияны жабу кезеңіндегі сатып
алынған бағасы мен иесіне сатылған баға айырмасы ретінде төленеді.
Облигацияның бірнеше түрі бар: мемлекеттің ішкі және жергілікті займ
облигациясы, мақсатты займдар облигациясы, аймақтық облигация және
кәсіпорын (фирма) облигациясы. Облигация әртұрлі боп шығарылады: өзіндік
және талап етушіге, пайыздық және процентсіз (мақсаттық), еркін айналыста
және шекті айналыс шенберінде. Бұдан басқа мемлекет әртүрлі қазналык
міңдетгемелер түрін шығарады. Бүл тұрғындардың ез еркімен мемлекеттік
бағалы қағаздарды салу түрлеріне жатады және олардың ақшалай қорын бюджетке
ұстаушыларды куәландырады. Куәландырған құжат нақгы табысты бағалы
қағаздардан белгіленген барлык мерзімде алып түру құқына ие етеді.
Қазыналык міндеттемелердің мына түрлері бар: ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.