Жаяу Мұса

Жаяу Мұса – қазақтың белгілі әншісі, өлең шығаратын ақын, руы Айдабол, Баянауыл ауданы, Павлодар уезі, Семипалат губерниясынікі. Осы кезде тірі болу керек, бірақ қартайған. «Жаяу» атанған себебі- өзінің өнерін жаюда ауыл арасында жаяу жүрген, ал оның өзі аттан түспейтін, ат қадірлейтін қазақ үшін үлкен кемшілік. Солай бола тұрса да оның аты халыққа тез жайылып, бай қазақтар да оны құрметті қонағындай қарсы алды. Жамболовтың сөзіне қарағанда, Мұса- көңілді қарт, қазақ ақындарының әдетін қумай, көбіне домбырада емес, татар әншілері сияқты, скрипкада ойнаған.
Мұса 1835 жылы (кейбір деректер бойынша 1838 жылы) осы кездегі Павлодар облысы, Баянауыл ауданындағы Жасыбай көлінің жағасында туды. Руы- Сүйіндік: оның ішінде- Айдабол. Әкесі Байжан деген кісі жай шаруа, оның арасында ұсақ кәсіппен шұғылданған. Өзіне жетерлік күнкөргіштігінің арқасында ешкімнен кем болмай, мінер ат, сауар сауынға тарықпаған. Өзі пысық, әкім болып ел билеп, би болып сөз қумағанмен, кісіге өзінің сөзін де, ұпайын да алдырмаған. Сол пысықтығының арқасында Мұсаны кішкентайынан молдаға беріп, ескіше болса да хат танытады. Мұса бес- алты жыл оқып, көзі ашылып, білімінің негізі бұл оқуда емес екенін сезеді. Шын мәнісіндегі оқуға түскісі келеді. Бір айтқанда қайта айттыра беретін «ежік», «сүре» қабілетті туған. Мұсаның басынан орын ала алмайды. Оның үстіне сол молданың өзі оқытып отырған араб сөздерінің қазақша мәнісін айтып Бере алмайды. Зерек Мұса басқа балалардан бұрын ондайды сезіп жүреді. Бірақ жас талапкердің ондай созған қолын қолдайтын әке болмайды. Саудагер ноғайдың бірінде самауыршы болып жалданып, бос уақытында оқиды. Сөйтіп үш жылдай жүреді. Қаланың жағдайы Мұсаға жақсы әсер етеді. Ол тәжірибе жүзінде орысша жақсы сөйлейтін болды. Ол сөйлеуі хат тануына, орысша жазуды дұрыс үйренуге себеп болады. Мұса енді басқаларға қарағанда қазақша, орысша сауатты кісі болады. Сауық кештерінде барып, қаланың музыкалық дәстүрімен танысады. Бірне- саран орыс жазушыларының, ақындарының кітаптарын оқиды, газеттер, журналдарымен танысады.