Құрылғыларды жөндеу және жанарту бойынша шығындардың бухгалтерлік есебі
Кіріспе
1. ҚҰРЫЛҒЫЛАРДЫ ЖӨНДЕУ ЖӘНЕ ЖАНАРТУ БОЙЫНША ШЫҒЫНДАРДЫҢ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕБІ
1.1. Халықаралық стандарттаудың мәні, маңызы және ерекшеліктері
1.2 Халықаралық стандарттарға сәйкес құрылғыларды жіктеу және бағалау
1.3 Құрылғылар, оларды жіктеу және бағалау
1.4 Құрылғыларды қозғалысының есебі
1.5 Құрылғыларды жаңарту
2 ШАРУАШЫЛЫҚТЫҢ СИПАТТАМАСЫ, ЕСЕП САЯСАТЫ ЖӘНЕ ҚҰРЫЛҒЫЛАРДЫ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК.
2.1. Шаруашылықтың технико. экономикалық сипаттамасы
2.2. Есеп саясаты
2.3 Құрылғылардың тиімді пайдалануын талдау
2.4 Құрылғылардың амортизациясы мен тозу есебі
3. ҚҰРЫЛҒЫЛАРДЫ ЖӨНДЕУ ЖӘНЕ ЖАНАРТУ БОЙЫНША ШЫҒЫНДАРДЫҢ БУХГАЛТЕРЛІК АУДИТІ.
3.1. Құрылғыларды жөндеу және жанарту бойынша шығындар есебінің аудитінің мақсаты және міндеті
3.2. Құрылғыларға аудит жүргізу тәртібі
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер тізімі.
1. ҚҰРЫЛҒЫЛАРДЫ ЖӨНДЕУ ЖӘНЕ ЖАНАРТУ БОЙЫНША ШЫҒЫНДАРДЫҢ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕБІ
1.1. Халықаралық стандарттаудың мәні, маңызы және ерекшеліктері
1.2 Халықаралық стандарттарға сәйкес құрылғыларды жіктеу және бағалау
1.3 Құрылғылар, оларды жіктеу және бағалау
1.4 Құрылғыларды қозғалысының есебі
1.5 Құрылғыларды жаңарту
2 ШАРУАШЫЛЫҚТЫҢ СИПАТТАМАСЫ, ЕСЕП САЯСАТЫ ЖӘНЕ ҚҰРЫЛҒЫЛАРДЫ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК.
2.1. Шаруашылықтың технико. экономикалық сипаттамасы
2.2. Есеп саясаты
2.3 Құрылғылардың тиімді пайдалануын талдау
2.4 Құрылғылардың амортизациясы мен тозу есебі
3. ҚҰРЫЛҒЫЛАРДЫ ЖӨНДЕУ ЖӘНЕ ЖАНАРТУ БОЙЫНША ШЫҒЫНДАРДЫҢ БУХГАЛТЕРЛІК АУДИТІ.
3.1. Құрылғыларды жөндеу және жанарту бойынша шығындар есебінің аудитінің мақсаты және міндеті
3.2. Құрылғыларға аудит жүргізу тәртібі
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер тізімі.
Қазақстан Республикасы кәсіпорындары «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» заңына сәйкес 2012 жылдың 28 ақпаннан бастап қаржылық есеп берулердің халықаралық стандарттарына көшті.
Сондықтан да бүгінгі таңда Қазақстан Республикғасы қаржылық есеп берулерінің бухгалтерлік есеп жүйелерін халықаралық стандарттарға көшіру ең көкейтесті проблема болып табылады. Бұл бағытта елімізде үлкен жұмыстар атқарылып жатыр.
ҚЕХС –ке көшу Қазақстан Республикасы үшін аса маңызды, өйткені ол елдің әлемдік ақпарат кеңістігіне шығуын қамтамасыз етеді, халықаралық капитал рыногымен уақытылы қарым-қатынас жасауға (байланысқа шығуға), шетелдік инвестицияны тартуға мүмкіндік тудырады.
Нарықтық экономика жағдайында бухгалтерлік есептің рөлі мен мәні артуда.
Бухгалтерлік есеп экономикалық білім жүйесіндегі негізгі пәндердің бірі, әрі ол шаруашылық жүргізуші кез-келген субъект қызметінде жетекші орын алады. Бухгалтерлік есептің мәліметтері негізінде бүкіл шаруашылық субъектінің қызметінің іс-әрекеттері сипатталып, оның табысы мен шығыны есепке алынады, қаржылық жағдайы ашып көрсетіледі, Құрылғыларды тиімді пайдалануын, Құрылғылардың есебін және тозуын есептейді.
Бухгалтерлік есеп ауқымында алған терең теориялық білімі арқылы экономикалық талдау мен Құрылғылардың есебін жүргіземіз, ол Қазақстан Республикасының азаматтық құқықтары және заңнамаларды есепке ала отырып, әр түрлі экономикалық шешімдер қабылдап, ұйымның келешектегі қызметін жоспарлай білуі тиіс.
Ұйымның шаруашылық іс-әрекетін белгілеу бойынша пайдалану мақсатымен алынған Құрылғыларды құрамына көрсетіледі.
Құрылғыларды жөндеу және жанарту бойынша шығындар есебі Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп жөніндегі қаулысымен бекітілген 2-ҰҚЕС-ның 16 - «Құрылғыларды есебі» бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес іске асырылады.
Мақсаттық белгілеуіне және орындалатын іс-қызмет аясына байланысты, сонымен қатар Қазақстан Республикасы Ұлттық бухгалтерлік есеп бойынша қаулысымен бекітілген қаржы-шаруашылық қызметтің бухгалтерлік есебі шоттарының Бас жоспарына сәйкес Құрылғыларды топтар бойынша мақсатты белгілеу мен орындалатын іс-қызмет аясына байланысты жіктеледі.
Диплом жұмысының мақсаты: ұйымда Құрылғылардың құрылымын, өзгерісін және жағдайын, олардың есебін білуге ерекше көңіл бөлінеді. Себебі, бұлар қоғамның ұзақ мерзімді активінің үлес салмағының көп бөлігін алады.
Сондықтан да бүгінгі таңда Қазақстан Республикғасы қаржылық есеп берулерінің бухгалтерлік есеп жүйелерін халықаралық стандарттарға көшіру ең көкейтесті проблема болып табылады. Бұл бағытта елімізде үлкен жұмыстар атқарылып жатыр.
ҚЕХС –ке көшу Қазақстан Республикасы үшін аса маңызды, өйткені ол елдің әлемдік ақпарат кеңістігіне шығуын қамтамасыз етеді, халықаралық капитал рыногымен уақытылы қарым-қатынас жасауға (байланысқа шығуға), шетелдік инвестицияны тартуға мүмкіндік тудырады.
Нарықтық экономика жағдайында бухгалтерлік есептің рөлі мен мәні артуда.
Бухгалтерлік есеп экономикалық білім жүйесіндегі негізгі пәндердің бірі, әрі ол шаруашылық жүргізуші кез-келген субъект қызметінде жетекші орын алады. Бухгалтерлік есептің мәліметтері негізінде бүкіл шаруашылық субъектінің қызметінің іс-әрекеттері сипатталып, оның табысы мен шығыны есепке алынады, қаржылық жағдайы ашып көрсетіледі, Құрылғыларды тиімді пайдалануын, Құрылғылардың есебін және тозуын есептейді.
Бухгалтерлік есеп ауқымында алған терең теориялық білімі арқылы экономикалық талдау мен Құрылғылардың есебін жүргіземіз, ол Қазақстан Республикасының азаматтық құқықтары және заңнамаларды есепке ала отырып, әр түрлі экономикалық шешімдер қабылдап, ұйымның келешектегі қызметін жоспарлай білуі тиіс.
Ұйымның шаруашылық іс-әрекетін белгілеу бойынша пайдалану мақсатымен алынған Құрылғыларды құрамына көрсетіледі.
Құрылғыларды жөндеу және жанарту бойынша шығындар есебі Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп жөніндегі қаулысымен бекітілген 2-ҰҚЕС-ның 16 - «Құрылғыларды есебі» бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес іске асырылады.
Мақсаттық белгілеуіне және орындалатын іс-қызмет аясына байланысты, сонымен қатар Қазақстан Республикасы Ұлттық бухгалтерлік есеп бойынша қаулысымен бекітілген қаржы-шаруашылық қызметтің бухгалтерлік есебі шоттарының Бас жоспарына сәйкес Құрылғыларды топтар бойынша мақсатты белгілеу мен орындалатын іс-қызмет аясына байланысты жіктеледі.
Диплом жұмысының мақсаты: ұйымда Құрылғылардың құрылымын, өзгерісін және жағдайын, олардың есебін білуге ерекше көңіл бөлінеді. Себебі, бұлар қоғамның ұзақ мерзімді активінің үлес салмағының көп бөлігін алады.
1 ҚР Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы 2012 жылғы 28 ақпандағы №234-III Заңы
2 ҚР 20.11.1998 жылғы №304-1 «Аудиторлық қызмет туралы» Заңы (15.01.01 жылғы өзгерістерімен толықтыруларымен қоса)
3 ҚР ҚМ «Есептілікті дайындау және ұсынудың тұжырымдамалық негіздемесін бекіту туралы» 29.10.2007 жылғы № 542 бұйрығы.
4 Бухгалтерлік есеп стандарттары
5 ХҚЕС бойынша шоттар жоспары. Қаржылық есептіліктің нысандары ҚР Қаржы министрінің 2010 жылғы 22 желтоқсан № 426 бұйрығы
6 Андросов А.М., Викулова Е.В., Бухгалтерский учет. – М.: Андросов, 2006г.
7 Артеменко В.Г., Белленир М.В. Финансовый анализ. – М.: Издательство «ДИС», НГАЭиУ, 2006.
8 Аудит / под ред. В.И. Подольского. – М.:ЮНИТИ,2006
9 Ержанов М.С. Теория и практика аудита. – Алматы: Галым, 1994.
10 Ефимова О.В. Как анализировать финансовое положение предприятия (практическое пособие) – Бизнес – школа, 2006.
11 Ковалева О.В., Константинова Ю.П. Аудит. Организация аудиторской деятельности. Методика проведения аудиторской проверки.- М.: ПРИОР, 2005.
12 Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии. Алматы: Центраудит – Казахстан, 2007
13 Библиотека бухгалтера и предпринимателя №4 (153) апрель 2008 год «Исчисление среднего заработка для оплаты отпускных».
14 Бюллетень бухгалтера № 47 ноябрь 2011 статья «Первые шаги в мир МСФО».
15 Кеулимжаев К.К. Корреспонденция счетов хозяйственных операций по генеральному плану счетов бухгалтерского учета финансово-хозяйственной деятельности субъектов, Алматы, БИКО, 2005г.
16 Кеулимжаев К.К. "Финансовый учет на предприятии" Алматы, Экономика 2008
17 Кеулімжаев Қ.К. «Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері» Оқулық. Алматы Экономика 2011
18 Радастовец В.К., Даулетбеков А.Д. «Бухгалтерский учет на предприятии» – Алматы, 1994г.
19 Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии: Издание 2-ое дополненное и переработанное - Алматы: Центраудит- Казахстан., 2007г.
20 Радостовец В.К., Даулетбеков А.Д., Тайгашинова К.Т. «Финансовый учет на предприятии», г.Алматы, 1999г.
21 Радостовец В.В., Шмидт О.И. «Теория и отраслевые особенности бухгалтерского учета» г. Алматы. Независимая аудиторская компания «Цент аудит - Казахстан», 2005.
22 Радостовец В.К. «Финансовый и управленческий учет» – г.Алматы: НАК «Центраудит», 1997г.
23 Савин А.А., Сотникова Л.В.; Под ред. проф. В.И. Подольского – Н: Аудит, ЮНИТИ, 1997г.
24 Сатубалдин С.С. «Азиатский кризис: причины и уроки» – г. Алматы 2005г.
25 Сейдахметова Ф.С. Бухгалтерская отчетность, ее виды и назначение. Изд. «LEM» 2006, 46с.
26 Система бухгалтерского учета в РК, 2007г. Тулешова Г.К., монография
27 Дюсембаев К.Ш. «Анализ финансового положения предприятий. «Экономика». 1998. – 294с.
28 Дюсембаев К.Ш. «Аудит и анализ в системе управления» – г. Алматы, 1998г.
29 Ержанов М.С., Ержанова А.М. Основы бухгалтерского учета и новая корреспонденция счетов (с 1 января 2008 г.) Алматы, 2008. Аудиторская фирма «Ержанова и К».
30 Тайгашынова К.Т. «Логистикалық шығындар есебі» Алматы, Экономика. 2011
2 ҚР 20.11.1998 жылғы №304-1 «Аудиторлық қызмет туралы» Заңы (15.01.01 жылғы өзгерістерімен толықтыруларымен қоса)
3 ҚР ҚМ «Есептілікті дайындау және ұсынудың тұжырымдамалық негіздемесін бекіту туралы» 29.10.2007 жылғы № 542 бұйрығы.
4 Бухгалтерлік есеп стандарттары
5 ХҚЕС бойынша шоттар жоспары. Қаржылық есептіліктің нысандары ҚР Қаржы министрінің 2010 жылғы 22 желтоқсан № 426 бұйрығы
6 Андросов А.М., Викулова Е.В., Бухгалтерский учет. – М.: Андросов, 2006г.
7 Артеменко В.Г., Белленир М.В. Финансовый анализ. – М.: Издательство «ДИС», НГАЭиУ, 2006.
8 Аудит / под ред. В.И. Подольского. – М.:ЮНИТИ,2006
9 Ержанов М.С. Теория и практика аудита. – Алматы: Галым, 1994.
10 Ефимова О.В. Как анализировать финансовое положение предприятия (практическое пособие) – Бизнес – школа, 2006.
11 Ковалева О.В., Константинова Ю.П. Аудит. Организация аудиторской деятельности. Методика проведения аудиторской проверки.- М.: ПРИОР, 2005.
12 Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии. Алматы: Центраудит – Казахстан, 2007
13 Библиотека бухгалтера и предпринимателя №4 (153) апрель 2008 год «Исчисление среднего заработка для оплаты отпускных».
14 Бюллетень бухгалтера № 47 ноябрь 2011 статья «Первые шаги в мир МСФО».
15 Кеулимжаев К.К. Корреспонденция счетов хозяйственных операций по генеральному плану счетов бухгалтерского учета финансово-хозяйственной деятельности субъектов, Алматы, БИКО, 2005г.
16 Кеулимжаев К.К. "Финансовый учет на предприятии" Алматы, Экономика 2008
17 Кеулімжаев Қ.К. «Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері» Оқулық. Алматы Экономика 2011
18 Радастовец В.К., Даулетбеков А.Д. «Бухгалтерский учет на предприятии» – Алматы, 1994г.
19 Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии: Издание 2-ое дополненное и переработанное - Алматы: Центраудит- Казахстан., 2007г.
20 Радостовец В.К., Даулетбеков А.Д., Тайгашинова К.Т. «Финансовый учет на предприятии», г.Алматы, 1999г.
21 Радостовец В.В., Шмидт О.И. «Теория и отраслевые особенности бухгалтерского учета» г. Алматы. Независимая аудиторская компания «Цент аудит - Казахстан», 2005.
22 Радостовец В.К. «Финансовый и управленческий учет» – г.Алматы: НАК «Центраудит», 1997г.
23 Савин А.А., Сотникова Л.В.; Под ред. проф. В.И. Подольского – Н: Аудит, ЮНИТИ, 1997г.
24 Сатубалдин С.С. «Азиатский кризис: причины и уроки» – г. Алматы 2005г.
25 Сейдахметова Ф.С. Бухгалтерская отчетность, ее виды и назначение. Изд. «LEM» 2006, 46с.
26 Система бухгалтерского учета в РК, 2007г. Тулешова Г.К., монография
27 Дюсембаев К.Ш. «Анализ финансового положения предприятий. «Экономика». 1998. – 294с.
28 Дюсембаев К.Ш. «Аудит и анализ в системе управления» – г. Алматы, 1998г.
29 Ержанов М.С., Ержанова А.М. Основы бухгалтерского учета и новая корреспонденция счетов (с 1 января 2008 г.) Алматы, 2008. Аудиторская фирма «Ержанова и К».
30 Тайгашынова К.Т. «Логистикалық шығындар есебі» Алматы, Экономика. 2011
Мазмұны
Кіріспе
1. Құрылғыларды жөндеу және жанарту бойынша шығындардың бухгалтерлік
есебі
1.1. Халықаралық стандарттаудың мәні, маңызы және ерекшеліктері
1.2 Халықаралық стандарттарға сәйкес құрылғыларды жіктеу және бағалау
1.3 Құрылғылар, оларды жіктеу және бағалау
1.4 Құрылғыларды қозғалысының есебі
1.5 Құрылғыларды жаңарту
2 Шаруашылықтың сипаттамасы, есеп саясаты және Құрылғыларды туралы
түсінік.
2.1. Шаруашылықтың технико- экономикалық сипаттамасы
2.2. Есеп саясаты
2.3 Құрылғылардың тиімді пайдалануын талдау
2.4 Құрылғылардың амортизациясы мен тозу есебі
3. Құрылғыларды жөндеу және жанарту бойынша шығындардың бухгалтерлік
аудиті.
3.1. Құрылғыларды жөндеу және жанарту бойынша шығындар есебінің аудитінің
мақсаты және міндеті
3.2. Құрылғыларға аудит жүргізу тәртібі
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер тізімі.
Кіріспе
Қазақстан Республикасы кәсіпорындары Бухгалтерлік есеп және қаржылық
есептілік туралы заңына сәйкес 2012 жылдың 28 ақпаннан бастап қаржылық
есеп берулердің халықаралық стандарттарына көшті.
Сондықтан да бүгінгі таңда Қазақстан Республикғасы қаржылық есеп
берулерінің бухгалтерлік есеп жүйелерін халықаралық стандарттарға көшіру
ең көкейтесті проблема болып табылады. Бұл бағытта елімізде үлкен
жұмыстар атқарылып жатыр.
ҚЕХС –ке көшу Қазақстан Республикасы үшін аса маңызды, өйткені ол
елдің әлемдік ақпарат кеңістігіне шығуын қамтамасыз етеді, халықаралық
капитал рыногымен уақытылы қарым-қатынас жасауға (байланысқа шығуға),
шетелдік инвестицияны тартуға мүмкіндік тудырады.
Нарықтық экономика жағдайында бухгалтерлік есептің рөлі мен мәні
артуда.
Бухгалтерлік есеп экономикалық білім жүйесіндегі негізгі пәндердің
бірі, әрі ол шаруашылық жүргізуші кез-келген субъект қызметінде жетекші
орын алады. Бухгалтерлік есептің мәліметтері негізінде бүкіл шаруашылық
субъектінің қызметінің іс-әрекеттері сипатталып, оның табысы мен шығыны
есепке алынады, қаржылық жағдайы ашып көрсетіледі, Құрылғыларды тиімді
пайдалануын, Құрылғылардың есебін және тозуын есептейді.
Бухгалтерлік есеп ауқымында алған терең теориялық білімі арқылы
экономикалық талдау мен Құрылғылардың есебін жүргіземіз, ол Қазақстан
Республикасының азаматтық құқықтары және заңнамаларды есепке ала отырып,
әр түрлі экономикалық шешімдер қабылдап, ұйымның келешектегі қызметін
жоспарлай білуі тиіс.
Ұйымның шаруашылық іс-әрекетін белгілеу бойынша пайдалану мақсатымен
алынған Құрылғыларды құрамына көрсетіледі.
Құрылғыларды жөндеу және жанарту бойынша шығындар есебі Қазақстан
Республикасының бухгалтерлік есеп жөніндегі қаулысымен бекітілген 2-ҰҚЕС-
ның 16 - Құрылғыларды есебі бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес іске
асырылады.
Мақсаттық белгілеуіне және орындалатын іс-қызмет аясына байланысты,
сонымен қатар Қазақстан Республикасы Ұлттық бухгалтерлік есеп бойынша
қаулысымен бекітілген қаржы-шаруашылық қызметтің бухгалтерлік есебі
шоттарының Бас жоспарына сәйкес Құрылғыларды топтар бойынша мақсатты
белгілеу мен орындалатын іс-қызмет аясына байланысты жіктеледі.
Диплом жұмысының мақсаты: ұйымда Құрылғылардың құрылымын, өзгерісін
және жағдайын, олардың есебін білуге ерекше көңіл бөлінеді. Себебі, бұлар
қоғамның ұзақ мерзімді активінің үлес салмағының көп бөлігін алады.
Құрылғыларды кез-келген өндірістің маңызды факторларының бірі болып
табылады. Олардың жағдайы мен тиімді пайдалануы қоғамның шаруашылық
қызметінің нәтижелеріне тікелей әсер етеді.
Осы мақсатқа байланысты мынадай міндеттер қойылады:
• Құрылғыларды жіктеп бағалау;
• Құрылғыларды қозғалысының есебін жүргізу;
• Құрылғылардың амортизациясын есептеу;
• Құрылғыларды түгендеу;
• Құрылғылардың құрамы мен қамтамасыз етілуін талдау;
• Құрылғылардың тиімді пайдалануын талдау;
Алға қойылған міндеттерді шешу үшін "САК - комбинат Продоформление"
Ашық Акционерлік Қоғамы 2010-2012 жылдардағы есеп мәліметтері, сондай – ақ
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп саласындағы нормативтік –
құқықтық ақпараттары, арнайы әдебиеттер пайдаланылды.
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспеден, үш тараудан және қорытындылар
мен ұсыныстардан тұрады.
1 Құрылғыларды жөндеу және жанарту бойынша шығындардың бухгалтерлік есебі
1.1. Халықаралық стандарттаудың мәні, маңызы және ерекшеліктері
Стандарттар деген сөз ағылшын тілінен аударғанда норма, үлгі деген
мағынан береді. Бухгалтерлік есепте стандарттар деген түсінікті екі
көзқараста қарастыруға болады. Біріншіден, ол – белгіленген қызметті
реттеуші принциптер мен ережелер, екіншіден, әр түрлі принциптер мен
ережелерді бекітетін нормативтік құжаттар. Бұл жағдайда есепті жүргізудің
құжатпен ресімделген ережелерінің кешені (нормалар, үлгілер) белгіленген
терминологияға, әдістерге, белгіленген деректі көрсету кезінде шаруашылық
операциялардың мәнісіне сәйкес келуі тиіс.
Есепті стандарттау термині дегеніміз есепті жүргізу мақсатында
субъектілер қызметін реттеу мақсатында заңнамамен бекітілген
процедуралардың жиынтығын қолдану.
Халықаралық бухгалтерлік стандарттардың пайда болуы ең алдымен
мынандай объективтік алғышарттармен байланысқан:
1) интеграция, әлемдік экономиканың өзара тәуелділігі, өзара
байланыстылығы, және қаржылық әрі инвестициялық нарықтардың жан-жақты
қажеттілігі;
2) трансұлттық корпорациялардың , интеграцияланған бірлескен
кәсіпорындардың , корпорациялардың кеңеюі және әр түрлі елдердің
капиталдарының өзара кірігуі;
3) әлемдік өндіргіш күштердің жаппай, жаһандық және интернационалдық
деңгейге дейін дамуы;
4) жетекші елдердің валюталарының еркін конвертациялануы, сонымен бірге
ортақ еуропалық валюталардың енгізілуі;
5) әлеуметтік, экономикалық, қаржылық салаларда ұлтаралық
бағдарламаларды жүзеге асыруда және экономикалық үрдістерді басқаруда
біріздендіру және стандарттау сияқты ортақ тәсілдемелердің қажеттілігі;
6) ұлттық қағидалар мен ережелер шеңберінде қалудың мүмкінсіздігі;
7) халықаралық ережелерге немесе серіктес елдің ұлттық нормаларымен
сәйкес есептілікті жүргізу үшін едәуір қаржыларды жұмсамай-ақ дұрыс
шешімдерді қабылдау үшін салыстырмалы, түсінікті ақпаратты иелену тілегі.
ҚЕХС-ның айырықша ерекшелігі есептік мәселелерді шешуге қатысты
тәсілдемелердің көп варианттылығы. Мұның мысалы ретінде Құрылғылардың
амортизациясын (тозуын) есептеудің, запастардың, инвестициялардың есебін
жүргізудің балама әдістерін пайдалану мүмкіндігі қарастырылады. Көптеген
себептерге байланысты ҚЕХС әр түрлі елдерде, әсіресе АҚШ-тағы есепті енгізу
тәжірибесінің ықпалында тұрады.
Айтылғанға байланысты, халықаралық стандарттар кәсіпорындардың іс
жүзінде барлық аспектілерін регламенттей отырып, оның әрекет етуінің
жеткілікті кең салаларын қамти алмайды. Сондықтан да ҚЕХС-ын зерттей
отырып, оларды қолдану кәсіпорынға өте кең қолданылатын жалпы қабылданған
нұсқаларын таңдауына мүмкіндік береді.
ҚЕХС-ын сәйкес қалыптасатын есептік және есептілік ақпараттың
артықшылықтары мен кемшіліктері бар, оларды біз төмендегі 1-кестеде
топтастырдық.
1-кесте - ҚЕХС –ның артықшылықтары мен кемшіліктері
Артықшылықтары Кемшіліктері
Капиталдың халықаралық нарықтарына Стандарттың жалпылама сипаттары;
тартуға арналған мүмкіндіктерін Есеп әдістерінің жеткілікті үлкен
кеңейту; көлемдегі алуан түрлілігі
Негізделген шешімдерді пайдаланушыныңНақты жағдайларға қатысты нақты
қабылдауына көмектесетін ақпараттың түсіндірулердің жоқтығы;
пайдалылығы және қарастырылатын әр түрлі елдердің даму
көлемнің регламенттелуі; деңгейлеріндегі айырмашылықтар;
Уақыт пен басқа шығындарды, соның экономиканың ұлттық ерекшеліктерін
ішінде материалдық шығындарды және дәстүрлерін ескеретін ережелер
қысқарту; мен реттің болмауы;
Жауапкершілікті көтеру және ұлттық есеп жүйесіне ҚЕХС-ын
республика экономикасының тұрақты бейімдеу қажеттілігі және жекелеген
өсуіне арналған есептің ақиқаттылығы жағдайларда жұмыстың үлкен көлемде
мен маңыздылығын арттыруға қабілетті болуы;
бухгалтерлердің білімдерін, бухгалтерлердің білімдері мен
машықтарын және өкілеттіктерін машықтарының жеткіліксіздігі,
кеңейту; сондай-ақ оқытудың жүйелі түрдегі
Ақпараттың ашықтығы, қажеттілігі;
тәуекелдіктердітөмендету және аударудың дұрыс болмауына байланысты
сенімділікті арттыру арқылы басқа кейбір терминологияны түсінудің
елдермен ынтымақтастықты дамыту; қиындығы;
Сапалы салыстырмалы қаржылық жекелеген пәндер бойынша
ақпаратты қалыптастыру негізінде әр нормативтік-құқықтық жүйенің
түрлі елдер экономикаларының бірігуі;сәйкессіздігі.
Экономикалық интеграцияны жақындату
және есеп пен есептілікті үйлестіру.
Сәйкесінше, мынаны айтуға болады, яғни ақпараттық базаның негізі
ретіндегі ҚЕХС-ын бухгалтерлік есептің отандық жүйесіне енгізудің мақсаты –
есептіліктің ұлттық айырмашылықтарын азайту және әр түрлі пайдаланушылар
шешімдерді қабылдау үшін ақпараттың сенімділігін қамтамасыз ету.
Есептік жүйені стандарттау – бұл әр түрлі елдердегі есеп жүйесін
зерттеу, жіктеу және топтастыру және де есеп пен есептілікті жетілдіру
бойынша ұсыныстарды әзірлеу.Бұл жағдайда әрбір елде есептің өзіндік ұлттық
жүйесі қабылданған, ол белгіленген дәрежеде жалпы қағидаларға бағытталған.
1.2 Халықаралық стандарттарға сәйкес құрылғыларды
жіктеу және бағалау
Есеп саясатының бұл бөлімінде шаруашылық субъектісін материалдық
активтерді құрылғыларға апаруға критерилерін анықтап алу керек.
Құрылғылардың есебі, бухгалтерлік есептің маңызды да күрделі бөлімдерінің
бірі болып табылады және ол халықаралық қаржылық есептіліктің 16
Құрылғылар стандартымен реттеледі. 16 ХҚЕС қолданылатын келесідей
Құрылғыларды өндірістік қызметте қолданылса да 16 ХҚЕС бойынша есебі
жүргізілмейді: орманды жерлер және басқа табиғатты пайдалануды қалпына
келтіруші басқа да объектілері, минералды қазбалар мен басқа да осыған
ұқсас орны толтырылмайтын табиғи ресурстар, оларды іздеу және өндіру (16
ХҚЕС 2.б).
16 Құрылғылар ХҚЕС сәйкес, құрылғыларға, бір мерзімнен артық уақыт
ішінде компания өндіріс немесе тауарлармен қызметтерді жеткізу үшін, басқа
компанияларға жалға беру үшін немесе әкімшілік мақсатта қолданатын активтер
жатады. Ол үшін активтерді негізгі құрал ретінде бухгалтердің тануы
жеткіліксіз.
Негізгі құрал тану дегеніміз, оларды бухгалтерлік баланс қосу үшін
есепке қабылдауды білдіреді.
Құрылғылардың объект актив ретінде тану бір мезгілде екі шартты
орындауды білдіреді (16 ХҚЕС 7.б).
Неізгі құралдар – материалдық активтер олар:
А) компания немесе тауарлы – материалдық қорларды жабдықтау және қызмет
атқару үшін, басқа компанияларға жалға беру үшін немесе әкімшілік мақсаттар
үшін қолданылатын;
Ә) әрбір кезеңнен астам уақыт ішінде қолданылуды болжайды.
Негізгі қаражаттың объектілері үшін пайдалы қолдану мерзімі
белгіленеді, бұл:
А) компания активтік пайдалану болжанып, күтілетін (есептік) кезең;
Ә) компания активті пайдаланып, жасауды көздейтін бұйымның саны.
Басқаша айтсақ, Құрылғыларды пайдаланудың экономикалық пайдасын алу
болжанатын кезең.
Құрылғылардың объектісі актив ретінде мынандай жағдайларда пайда
алады деп сендіруге болатын болса:
А) компания активке байланысты болашақ экономикалық пайда алады деп
сендіруге болатын болса;
Ә) активтің өзіндік құны сенімді бағаланса.
Құрылғыларды дегеніміз – ұзақ уақыт бойы (бір жылдан астам) материалды
өндіріс саласында да, өндірістік емес салада да еңбек құралы ретінде іс -
әрекет ететін материалдық активтер ұлттық комиссиясы.
2-ҰҚЕС-ның 16 - Құрылғылар бөлімінде құрылғыларға келесідей анықтама
беріледі:
Құрылғыларды – бұл:
1) өндірісте қолдануға немесе әкімшілік мақсаттар үшін немесе басқа
тұлғаларға жалға өткізу үшін тауарларды және қызмет көрсетулерді
жеткізуге арналған;
2) күтілетіндей, бір жылдан артық қолданылатын материалдық активтер.
Ұсынылған анықтамалардан үш негізгі белгі айырықшаланады:
1) материалдық нысанының болуы;
2) кәсіпорынның қалыпты қызмет процесінде мақсатты сипатының қолданылуы
(сату үшін арналмаған);
3) қолданылуының ұзақ мерзімі (кем дегенде бір айналымнан артық).
2-ҰҚЕС - ның 1 - параграфы 3 – тармағы 1 – тармақшасына сәйкес актив –
бұл өткен оқиғалар нәтижесінде болашақ пайда алу күтілетін ұйымдармен
немесе жеке кәсіпкерлермен бақыланатын ресурс.
Осылайша, ұлттық стандарттар принциптеріне сәйкес кәсіпорын активтермен
байланысты болашақ экономикалық пайда алатынын жоғары деңгейдегі
ықтималдылығын бекітуге болатын жағдайда Құрылғылардың объектісі актив
ретінде танылады.
Халықаралық стандарттарға ұқсастық бойынша, болашақ экономикалық пайда
алу ұйымның:
1) активке байланысты игілік алатынына;
2) өз мойнына сәйкесінше тәуекелдерді алатынына қатысты анықтылығын
білдіреді.
Егер актив экономикалық пайда әкелмейтін болса, онда оны сатып алуға
кеткен шығындар есепті кезең шығыстарына есептен шығарылады.
Халықаралық стандарттарда және 2-ҰҚЕС – нда активті қолданудан болашақ
экономикалық пайда алу міндеттеленеді, сондықтан 6 – Құрылғылардың
есебі ҚБЕС бойынша Құрылғыларды объектілерін тану принциптері бойынша
негізгі айырмашылық болып осы жағдай табылады.
Материалдық активтерді Құрылғыларды деп танитын тұста бағалауға бірыңғай
қарау қажетті шарт болып табылады. 6 Құрылғыларды есебі БЕС мен 16
Құрылғылар ҚЕБХС – на сәйкес Құрылғыларды мыналар бойынша бағаланады:
• Бастапқы құн немесе өзіндік құнмен – активті немесе ғимаратты алуға
сол сәтінде берілген, басқа өтелген әділ бағаның немесе төленген
ақшалай қаражаттың немесе оның баламасының сомасы;
• Ағымдағы құнмен белгілі бір күнде қолданыста жүрген нарықтық баға
бойынша негізгі қаражаттық құны;
• Өткізу құнымен (әділ бағаның) – мәмілеге дайын және жақсы хабардар
тәуелсіз тараптар арасында жасалған операциялар кезінде активті
ауыстыруға болатын сома;
• Жойылу құны – шыққан шығынды тастап пайдаланылған мерзім соңында
субъект актив алатын деп үміттенетін таза сома немесе сынған
қалдықтардың қосалқы бөлшектерінің көзделетін бағасы;
• Амортизациялық құнмен – жойылу құнын алып тастағандағы өзіндік құнның
орнына есеп беруде көрсетілген басқа сома мен активтің өзіндік құны;
• Баланстық құнмен – жинақталған тозу және баға түсуден жинақталған
залал сомасын алып тастағанда бухгалтер баланста актив мойындалатын
сома. Баға түсуден болатын залал – активтің баланстық құны оның орнын
толтыратын құннан артқан сома.
Құрылғыларды бастапқы құнына келтіру мақсатымен шаруашылық жүргізуші
субъект басшылығы кейбір кезде іс жүзіндегі бағаларға сәйкес.
Бухгалтерлік есепте қайта бағалау сомасы Құрылғылардың 2- ҰҚЕС-ның 16 -
Құрылғылар бөлімшесінің тиісті баланстық шоты бойынша тікелей бастапқы
құнын арттырады және қатар бір мезгілде 5320 Құрылғыларды қайта
бағалаудан болатын қосымша төленбеген капитал 54 бөлікшенің баланстық
шоты бойынша көрсетілді.
Осы қатынас хатқа сәйкес, жазу мерзімі аса көп емес, сондай – ақ
едәуір тозу дәрежесі бар негізгі құрал объектілерінің бастапқы
индекстерін белгілегенде Құрылғылардың қызмет ету мерзіміне байланысты
индексті көшендету әдістемесі қолданылады. Бухгалтерлік есеп мәліметтері
бойынша тозу дәрежесі бар негізгі Құрылғыларды ң құнын ұлғайтушы алынған
бастапқы индекстері 1 графасынан 30% - кем, 31-50% тозу дәрежесі 2
графадан, 51- ден 64% - іне дейінгі тозу дәрежесі 3 графадан, 65- тен 79%
- ке дейінгі тозу дәрежесі – 4 графадан, 80- нен жоғары тозу дәрежесі 5
графадан.
1.3 Құрылғылар, оларды жіктеу және бағалау
Неізгі құралдар – материалдық активтер олар:
А) компания немесе тауарлы – материалдық қорларды жабдықтау және қызмет
атқару үшін, басқа компанияларға жалға беру үшін немесе әкімшілік мақсаттар
үшін қолданылатын;
Ә) әрбір кезеңнен астам уақыт ішінде қолданылуды болжайды.
Негізгі қаражаттың объектілері үшін пайдалы қолдану мерзімі
белгіленеді, бұл:
А) компания активтік пайдалану болжанып, күтілетін (есептік) кезең;
Ә) компания активті пайдаланып, жасауды көздейтін бұйымның саны.
Басқаша айтсақ, Құрылғыларды пайдаланудың экономикалық пайдасын алу
болжанатын кезең.
Құрылғылардың объектісі актив ретінде мынандай жағдайларда пайда
алады деп сендіруге болатын болса:
А) компания активке байланысты болашақ экономикалық пайда алады деп
сендіруге болатын болса;
Ә) активтің өзіндік құны сенімді бағаланса.
Құрылғыларды дегеніміз – ұзақ уақыт бойы (бір жылдан астам) материалды
өндіріс саласында да, өндірістік емес салада да еңбек құралы ретінде іс -
әрекет ететін материалдық активтер ұлттық комиссиясы.
Құрылғыларды есебі Қазақстан Республикасының бухгалтер есеп жөніндегі
1996 ж. 13 қарашадағы Қаулысымен бекітілген 2-ҰҚЕС-ның 16 - Құрылғыларды
есебі бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес іске асырылады.
Мақсаттық белгілеуіне және орындалатын іс – қызмет аясына байланысты,
сонымен қатар Қазақстан Республикасы Ұлттық бухгалтерлік есеп бойынша 1996
ж. 18 қарашадағы № 6 қаулысымен бекітілген қаржы – шаруашылық қызметтің
бухгалтерлік есебі шоттарының Бас жоспарына сәйкес негізгі құрамдар
мынандай топтар бойынша мақсатты белгілеу мен орындалатын іс – қызмет
аясына байланысты жіктеледі.
1. Жер – субъектінің меншік құқығымен алынған жерінің саны мен бағасы.
2. Үйлер – еңбек етуге, тұруға, халыққа әлеуметтік – мәдени қызмет
көрсету және материалдық қорларды сақтауға жағдай жасау үшін
белгіленген архитектуралық – құрылыс объектілері. Әрбір жеке тұрған үй
түгендеу объектісі болып саналады.
3. Ғимараттар – еңбекке керек – жарақтардың емес (зат скважиналар,
көпірлер және т.б.) өзгеруіне байланысты емес міндетті іс – қызмет
аясын атқару жолымен өндіріс процесін жүзеге асыруға арналған
инженерлік – құрылыстық объектілер.
4. Машиналар мен жабдықтар - әрбір машина егер ол басқа мүліктік
объектінің бөлігі болмаса, құрамындағы тетік, құрал – аспаптармен,
қоршаулармен, тірек – тұғырымен мүліктік объект болып табылады.
Құрылғылардың бұл тобы 5 топшадан тұрады:
• Күш қуатты машиналар мен жабдықтар – жылу және электр қуатын
өндіретін машина – генераторлар; әр түрлі энергияны механикалық,
яғни қозғалыс энергиясына айналдыратын машина – двигательдер
(тракторлар және өзі жүретін шассилер, бу двигательдері, трубиналар,
электр двигательдері және т.б.);
• Жұмыс машиналары мен жабдықтары – еңбек өнімін жасау процесінде
керек – жараққа механикалық, термиялық және химиялық әсер ету үшін
арналған машиналар, аппараттар мен жабдықтар (токарлық – винт,
бұранда жасайтын станоктар, ағаш тілетін рамалар, насостар,
электромоторлар, экскаваторлар, грейдерлер (жол құрылысына
пайдаланылатын машиналар және т.б.);
• Өлшеуіш және реттегіш құрал – аспаптар (приборлар, құрылғылар мен
керек – жарақтар, лабороториялық жабдықтар) - өндірістік процестерді
өлшеу, реттеу үшін құрал – аспаптар, құрылғылар мен керек – жарақтар
(дозаторлар, амперметрлар, микроскоптар, су өлшеуіштер және
басқалары);
• Есептегіш техника – процестерді түзету мен автоматтандыруға арналған
машиналар, құрылғы, керек – жарақтар, құрал – аспаптар (компьютерлер
мен басқа есептегіш техника);
• Басқа да машиналар мен жабдықтар – машиналар, аппараттар және басқа
жабдық (телефон станцияларының, радио тораптарының жабдықтары, өрт
сөндіру машиналары).
5. Табыстау қондырғылары – электр, механикалық және жылу энергиясы
(электр беру желісі, тұрба құбыры) қондырғылары.
6. Көлік құралдары – адамдарды, жүктерді тасуға арналған (теміржол, су,
әуе автомобиль көлігі, арба көлігі) тасымал құралдары.
7. Басқа да құрылғылар:
• Аспап – қол еңбегінің механикаландырылған және механикаландырылмаған
немесе металь, ағаш және т.б. өңдеуге арналған, машинаға бекітілген
керек – жарақтар (кескіш, соққыгер, езуші, тығыздап нығайтылған –
электр қол бұрғылар, бояу сыр пульттары, вибраторлар, қысқыштар):
• Өндіріс мүлік пен олардың керек – жарақтары - өндірістік операцияларды
орындау немесе жеңілдету үшін қызмет етуге арналған заттар – жұмыс
үстелдері, шкафтар, верстактар (ағаш ұсталарының ағаш шабатын,
кесетінұзынша үстелі);
• Шаруашылық мүлкі – кеңселік және шаруашылық мүлік (үстелдер, шкафтар,
кілемдер және т.б.);
• Жұмыс малы және өсімтал мал. Жұмыс малы – аттар, өгіз, түйе және тағы
басқа жұмыс малы. Өсімтал мал – ірі қара мал, тұқымдық айғырлар және
тұқымдық бие; тұқымдық нар мен аруана, бұғы, марал, ұрғашылары мен
еркектері, қабан шошқа, ешкі, саулық және қошқар. Мүліктік объект -
әрбір үлкен мал.
• Көпжылдық көшет егістері – қолдан егілген, жасына қарамайтын көпжылдық
егістер (жеміс – жидек беретін, жүзімдік, көпжылдық егістері, роза
плантациясы, бұтадан (өсімдіктен) жасалған қоршау, қаша, танапты
қорғайтын егістер). Жас қасиеттер әбден толысқан (жеміс беру басы,
ағаштың ұшар басының түйісуі);
• Жерді (ғимаратсыз) жақсарту жөніндегі күрделі шығындар – ауыл
шаруашылығына пайдаланатын жердің бетін көркейту жөніндегі мүліктік
сипаттағы шығындар (жер учаскесін жоспарлап, жүйелеу, алаңды егіндікке
арнап тамырмен жұлу, жерді тастан тазарту);
• Басқа да Құрылғыларды – кітапхана қорлары, спорттық мүлік, мұражай
құндылықтары.
8. Бітпеген құрылыс.
Қолда бар Құрылғыларды алынған сәтінен бастап үнемі қолданылмайды,
өйткені олар:
• Тоқтатылып қойылады (жұмыс жасамайды) – уақытша қолданылмайды;
• Қоймада тұрады (қорда) – жөнделген, жоқтатылған, апат жағдайында қолда
ныстағы Құрылғыларды ауыстыру үшін қор құрайды;
• Жалға берілген немесе алынған – басқа ұйым тапсырған немесе басқа
ұйымнан алынған жал мерзімі шартпен белгіленген құрылғылар.
Материалдық активтерді Құрылғыларды деп танитын тұста бағалауға бірыңғай
қарау қажетті шарт болып табылады. 6 Құрылғыларды есебі БЕС мен 16
Құрылғылар ҚЕБХС – на сәйкес Құрылғыларды мыналар бойынша бағаланады:
• Бастапқы құн немесе өзіндік құнмен – активті немесе ғимаратты алуға
сол сәтінде берілген, басқа өтелген әділ бағаның немесе төленген
ақшалай қаражаттың немесе оның баламасының сомасы;
• Ағымдағы құнмен белгілі бір күнде қолданыста жүрген нарықтық баға
бойынша негізгі қаражаттық құны;
• Өткізу құнымен (әділ бағаның) – мәмілеге дайын және жақсы хабардар
тәуелсіз тараптар арасында жасалған операциялар кезінде активті
ауыстыруға болатын сома;
• Жойылу құны – шыққан шығынды тастап пайдаланылған мерзім соңында
субъект актив алатын деп үміттенетін таза сома немесе сынған
қалдықтардың қосалқы бөлшектерінің көзделетін бағасы;
• Амортизациялық құнмен – жойылу құнын алып тастағандағы өзіндік құнның
орнына есеп беруде көрсетілген басқа сома мен активтің өзіндік құны;
• Баланстық құнмен – жинақталған тозу және баға түсуден жинақталған
залал сомасын алып тастағанда бухгалтер баланста актив мойындалатын
сома. Баға түсуден болатын залал – активтің баланстық құны оның орнын
толтыратын құннан артқан сома.
Құрылғыларды бастапқы құнына келтіру мақсатымен шаруашылық жүргізуші
субъект басшылығы кейбір кезде іс жүзіндегі бағаларға сәйкес..
Бухгалтерлік есепте қайта бағалау сомасы Құрылғылардың 2-ҰҚЕС-ның 16-
Құрылғылар бөлімшесінің тиісті баланстық шоты бойынша тікелей бастапқы
құнын арттырады және қатар бір мезгілде 5320 Құрылғыларды қайта
бағалаудан болатын қосымша төленбеген капитал. Осы қатынас хатқа
сәйкес, жазу мерзімі аса көп емес, сондай – ақ едәуір тозу дәрежесі бар
негізгі құрал объектілерінің бастапқы индекстерін белгілегенде
Құрылғылардың қызмет ету мерзіміне байланысты индексті көшендету
әдістемесі қолданылады. Бухгалтерлік есеп мәліметтері бойынша тозу
дәрежесі бар негізгі Құрылғыларды ң құнын ұлғайтушы алынған бастапқы
индекстері 1 графасынан 30% - кем, 31-50% тозу дәрежесі 2 графадан, 51-
ден 64% - іне дейінгі тозу дәрежесі 3 графадан, 65- тен 79% - ке дейінгі
тозу дәрежесі – 4 графадан, 80- нен жоғары тозу дәрежесі 5 графадан.
1.4 Құрылғыларды қозғалысының есебі
Субъектінің шаруашылық іс - әрекетінде белгілеу бойынша пайдалану
мақсатымен алынған Құрылғыларды құрамына көрсетіледі. Алып – сату
мақсатымен алынған негізгі қорлар – тауарлық – материалдық қорлар
құрамында, ал субъектінің өзі пайдалану үшін емес, ұзақ уақытқа қаржы
салу мақсатымен алынатын Құрылғыларды қаржылық инвестиция ретінде
көрсетіледі. Құрылғыларды есептеу үшін 2-ҰҚЕС-ның 16 - Құрылғылар
бөлімшесінің синтетикалық шоты қолданылады.
Құрылғыларды міқұралына объектілердің есепке алу пайдаланудың
нормативтік мерзі көрсетіледі. Құрылғыларды қабылдау – тапсыру
актісімен ресімделеді. Субъектілер пайдалы қызмет ету мерзімін
(Құрылғыларды қолданудан экономикалық пайда алу көзделетін кезең
нормативті қызмет мерзімін (субъект белгіленген нормаларға сәйкес
Құрылғылардың тозуы есептелетін кезең) және жойылу құнын (пайдалы
қызметі мерзімі біткен соң, күтілген шығыны істен шыққан соң есептен
шығарылып, Құрылғыларды жоюда пайда болатын қалдықтар, қосалқы
бөлшектердің болжанатын бағасы) өз бетінше белгілейді.
Құрылғыларды қабылдау – тапсыру (ауыстыру) актісі негізінде
бухгалтерия да мүліктік карточка ашылып, Құрылғылардың таңдамалы есебі
жүргізіледі. Құрылғылардың әрбір объектісіне мүліктік нөмір беріледі.
Нөмірлеу әдетте реттік нөмір беріледі. Нөмірлеу әдетте реттік – сериялық
жүйе бойынша жасалады. Мысалы, үй үшін 0001-ден 0299 дейінгі нөмірлер, ал
ғимараттар үшін 0300-ден 0399-ға дейін және т.б. нөмірлер бөлінеді.
Мүліктік нөмір Құрылғыларды қабылдау – тапсыру актісінде келтіріледі
және ол пайдалануда тұрған уақыт бойы объектіде сақталады, ал істен
шыққанда қайта түскен объектіге ұзақ уақыт бойы (бес жылға дейін)
берілмейді. Толтырылған мүлік карточкалары әрбір жіктеуші топ бойынша бір
данада жүргізілетін Құрылғыларды есептеу мүлік түгендеу
карточкаларының тізімдемелерінде тіркеледі. Істен шыққан Құрылғыларды
бойынша категорияларды Архив картотекасы бөліміне қояды.
Құрылғыларды тұрғызу, салу немесе алу жөніндегі барлық нақты болған
қажетті шығындар, соның ішінде сатып алынғанда өтелмеген салықтар мен
алымдарды төлеу (үйлер мен жаңа автомобильдерді алу кезінде төленген ҚҚС,
сатып алу келісімшартты жасаған кезде төленетін мемлекеттік баж салығы
және т.б.), жеткізу, монтаж, пайдалануға беру, құрылыс кезінде берілген
кредит үшін проценттер, белгілеуі бойынша қолдану үшін жұмыс істейтін
жағдайға келтіруге тікелей байланысты басқа да кез келген шығындар
кіретін бастапқы баға бойынша кіріске алу сәтінде негізгі құрал –
жабдықтар кіріске алынады.
Жер учаскесінің бастапқы құнына шотта көрсетілген сатып алу бағасы,
жылжымайтын мүлік бойынша агенттерге комиссиялық сыйақылар, сатып алу –
сату шартын ресімдеу жөніндегі заңгерлердің қызметіне төлеу, мұндайда
туындайтын салықтар мен алымдар, жерді мақсатты пайдалану үшін дайындауға
кететін шығындар (үйді бұзу кезінде алынған материалдарды өткізуден
түскен кірістерді шығарып, шегеріп, ескі үйлерді бұзу, тазалау, тегістеу
және т.б.) кіреді; сатып алынған жабдықтың бастапқы құнына алу бағасы,
тасу шығындары, соның ішінде тасымал кезіндегі сақтандыру, монтаж,
пайдалануға берілетін жабдықтың жорамдылығын тексеру мақсатымен сынақ
өткізу кіреді, үйлер мен ғимараттарды салғанда бастапқы құнға құрылыс
жөніндегі шығындар: материалдар, еңбекті төлеу, қосымша шығындардың
тиісті үлесі, архитекторлардың, заңгерлердің қызметіне төлеу, құрылыс
кезінде сақтандыруға жұмсалатын шығындар, құрылысқа берілетін кредиттер
бойынша проценттер, құрылысқа рұқсат алу үшін шығатын шығындар.
Қажетті болып саналмайтын шығындар (тасымал кезінде алынған зиянды
жоюға кеткен шығындар, монтаж кезінде жабдықты бүлдіру салдарынан
жасалған жөндеу және т.б.) бастапқы құнға кірмейді, ал ағымдық шоттағы
шығындар ретінде ескеріледі.
Негізгі құрал объектілерінің бастапқы құны былайша белгіленеді:
Шаруашылық операциялаңрыны мазмұны Дебет Кредит Сома
Құрылтайшылардың жарғы капиталына
олардың салымдары есебіне негізгі 5010 Жарғы
құрал-жабдықтарды серіктестіктерге 5020 капиталына 1 000 000
қатысушылар арасында келісілген Төленбеген салымдар мен
бағамен салған кезінде; капитал пайлар
а) жарияланған жарғы капиталы
сомасына
ә) Құрылғыларды салымы 2412-2416 5020
Құрылғылар Төленбеген 600 000
капитал
субъектінің өзі негізгі құрал 2412-2416 4110 324 000
жабдықтарды дайындаған немесе оларғаҚұрылғылар Төленуге
төлеп алғанда – нақты шығын сомасы тиісті
бойынша шоттар
басқа заңды немесе жеке тұлғалардан 2412-2416 6280 127 800
объектіні өтеусіз алғанда (бағалау Құрылғылар Басқадай
эксперттік жолмен немесе қосымша
қабылдау-тапсыру актісінің қызметтен
мәліметтері бойынша жүргізілді) түскен табыс
алынған (тапсырылған) ақшалай 2412-2416 4110 300 000
қаражат сомасы түзетіліп, Құрылғылар Төленуге
берілгендердің ағымдағы құнына тең тиісті
алынған активтердің құны айырбас шоттар
операциясы нәтижесіне өлшенеді
Құрылғыларды қоймада резерв ретінде тұрады, белгіленген тәртіппен
тоқтатылып қойылады. Баланста саналатын Құрылғыларды тәртібін іс
жүзіндегі заңдарға сәйкес шаруашылық жүргізуші субъектінің басшысы
белгілейді және бекітеді.
Құрылғылардың істен шығуы.
Негізгі құрал объектілері субъектінің бухгалтерлік балансынан
мыналардың нәтижесінде есептен шығарылады:
• Физикалық немесе сапалық тозу;
• Шаруашылық қызметінде пайдаланылмайтын объектілерді өткізуде;
• Басқа субъектілерге құрылғыларды жарғы капиталына салым түрінде
беру;
• Басқа заңды немесе жеке тұлғаларға өтеусіз беру,
• Объектілерде ұзақ мерзімді (қаржыландыратын) жалға беру;
• Кем шығу, табиғи апат және басқа есептер.
Негізгі құрал объектілерін өтеусіз беру туралы шешім шаруашылық
жүргізуші субъектіге қатысушылардың жалпы жиналысында қабылданады.
Құрылғылардың жарамсыздығын, оларды қалпына келтіріп, жөндеудің
мүмкін еместігін және тиімсіздігін анықтау үшін, сондай – ақ есептен
шығаруға қажетті құжаттаманы ресімдеу үшін субъект басшысының бұйрығы
бойынша тұрақты жұмыс істейтін комиссиялар құрылады.
Комиссия объектіні қарайды, есептен шығарудың нақты себептерін
белгілейді, мерзімінен бұрын істен шығаруға кінәлі адамдарды табады,
пайдалану мүмкіндігін анықтайды және жарамды материалдық құндылықтарды
бағалайды. Есептен шығаруды Құрылғыларды есептен шығару актісі және
Автотранспорттық құралдарды есептен шығару актісімен екі данамен
ресімделеді.
Обектіні таратуға тек ұйым басшысының актісі бекітілгеннен кейін ғана
кіріседі.
"САК - комбинат Продоформление" Ашық Акционерлік Қоғамында Құрылғылардың
істен шығуы (есептен шығуы) мынандай бухгалтерлік жазбалармен
көрсетіледі:
Құрылғыларды өткізу
Шаруашылық Дебет Кредит Сумма
операциялардың
мазмұны
Құрылғылардың 7400 2412-2417 800,0
баланстық құны Құрылғылардың Құрылғылар
істен шығуы
Бұрын есептелген тозу2421-2429 2412-2416 200,0
сомасына Құрылғылардың Құрылғылар
тозуы
Сатып алушыларға ҚҚС 1210 Алуға 6100 Істен шыққан 1500,0
– сыз (салық шот – арналған шоттар құрылғылардан
фактурасы түскен табыс
келісімімен)
ҚҚС сомасына 1210 Алуға 3130 ҚҚС 300,0
арналған шоттар
Қойылған шот бойынша 1050 Валюта 1210 Алуға 1800,0
сатып алушылардың шотындағы ақша, арналған шоттар
берешегі өтелді 1040 Ағымдық
шоттағы ақша, 1010
Кассадағы қолма –
қол ұлттық ақша
дебеті
Жыл соңында есептен 5400 Жиынтық кіріс7410 Құрылғылардың800,0
шығарылды: (жабылмаған залал)істен шығуы бойынша
а) шығындар – жиынтық шығындар
кірісті азайтуға
ә) кірістер – жиынтық6100 Құрылғылардың5400 Жиынтық кіріс1500,0
кірісті азайтуға істен шығуынан (жабылмаған залал)
түскен кірістер
Тарату нәтижесінде Құрылғылардың (физикалық немесе сапалық тозу бойынша)
істен шығуы
Шаруашылық операциялардың Дебет Кредит Сома
мазмұны
Баланстық құнға 7420 Құрылғылардың2411-2417 70,0
істен шығуынан құрылғылар
болған шығындар
Бұрын есептелген тозу 2421-2428 2411-2417 180,0
сомасына Құрылғылардың құрылғылар
тозуы
Жұмысшыларға Құрылғыларды 7420 Құрылғылардың3430Қызметкерлермен 20,0
монтажын бөлшектегені үшіністен шығуынан еңбекті өтеу бойынша
еңбекақы есептеледі болған шығындар есеп айырысулар
Еңбекті өтеу қорынан 7420 Құрылғылардың3150 Әлеуметтік 3,6
әлеуметтік салық аударылдыістен шығуынан салық
болған шығындар
Монтажы бөлшектенген 7420 Құрылғылардың3310 Төленуге 3,4
таратылатын объектіні істен шығуынан тиісті шоттар
тасығаны үшін болған шығындар
автошаруашылық шоты
акцептелді
Негізгі құрал 1310, 1360 6210 Құрылғылардың 1,6
объектілерінен алынған Материалдар істен шығуынан
материалдар (метал сынығы,
отын) кіріске алынды
Жыл соңында кірістер мен
шығыстар жиынтық кірісі 5410 Жиынтық кіріс7420 Құрылғылардың 99,7
есебінен есептен (жабылмаған залал)істен шығуынан
шығарылады: болған шығындар
а) Құрылғыларды тарату 5400 Жиынтық кіріс
бойынша шығындар (жабылмаған залал) 1,6
ә) Құрылғыларды тарату
бойынша кірістер
Істен шыққан объектілерді 5320 Құрылғыларды 5400 Бөлінбеген 2,0
қайта бағалау сомасына артық бағалаудан (есепті жылдың
қосымша төленбеген жабылмаған залал)
капитал
Құрылғыларды өтеусіз беру
Шаруашылық Дебет Кредит Сумма
операциялардың
мазмұны
Берілетін 7410Құрылғылардың 2412-2417 800,0
Құрылғылардың істен шығуы бойынша Құрылғылар
баланстық құны шығындар
Бұрын есептелген 2421-2429 2412-2417 200,0
тозу сомасына Құрылғылардың Құрылғылар
тозуы"
Өтеусіз беру 7410Құрылғылардың 3150, Әлеуметтік 15,0
шығындары есептен істен шығуы бойынша салықтар 3310
шығарылды шығындар Төленуге тиісті
шоттар
Салық салынатын 7210 Жалпы және 3130 ҚҚС 120,0
айналымнан әкімшілік шығындары
есептелген ҚҚС
сомасына (15%)
Жыл соңында 7410 Құрылғылардың
шығындар жиынтық 5400 Жиынтық кіріс істен шығуы бойынша
кірісті азайту (жабылмаған залал) шығындар 935,0
үшін есептен 7210 Жалпы және
шығарылады әкімшілік шығындары
Құрылғыларды ішкі ауыстыру
Бір цехтан (құрылымдық 2412-2416 2411-2416 500,0
бөлімшеден) екіншісіне Құрылғылар Құрылғылар
Құрылғыларды бергенде
Құрылғылардың табиғи апат салдарынан (сақтандыру жағдайында)істен шығуы
Шаруашылық операциялардың Дебет Кредит Сома
мазмұны
Есептелген тозу сомасына 2421-2429 2412-2417 20,0
Құрылғылардың Құрылғылар
тозуы
Сақтандырылған негізгі 3050 Кепілді 2412-2417 80,0
құралардың баланстық құнынаміндеттемелер Құрылғылар
Сақтандыруды өтеу сомасына 1040 Ағымдық 3050 Кепілді 70,0
шоттағы ақша міндеттемелер
Өтелмейтін шығын сомасына 7210 Жалпы және 3050 Кепілді 10,0
әкімшілік шығындарміндеттемелер
Құрылғылардың кем шығуы
Шаруашылық операциялардың Дебет Кредит Сома
мазмұны
Құрылғылардың баланстық 2810 Кем шығулар, 2411-2417 700,0
құны құндылықты бүлдіру Құрылғылар
шығындары
Бұрын есептелген тозу 2421-2429 2411-2417 300,0
сомасына Құрылғылардың Құрылғылар
тозуы
Кем шығу кінәлі адамның 1254 Материалдық 334 Кем шығулар,700,0
есебіне жатқызылады: заңды өтеу бойынша құндылықты
* баланстық құнға есеп айырысулар бүлдіру
шығындары
* кем шыққан Құрылғылардың 1254 Материалдық 3520 Алдағы 50,0
нарықтық және баланстық заңды өтеу бойынша кезең кірістері
құны арасындағы айырмаға есеп айырысулар
* кем шыққанды өтеуге қарай1040 Ағымдық 1254 Материалдық750,0
шоттағы ақша, 1010заңды өтеу
Кассадағы бойынша есеп
қолма-қол ұлттық айырысулар
валюта
* табыс есепті кезеңге 4420 Алдағы кезең 6160 50,0
жатқызылады кірістері Құрылғылардың
істен шығуынан
түскен табыс
Егер кінәлі табылмаса 7210 Жалпы және 2180 Кем 700,0
немесе сот өндіріп алуға әкімшілік шығындаршығулар,
қарсылық білдірсе құндылықты
бүлдіру
шығындары
Жарамсыз болған және заттай, сапалық жағынан тозу, апат, стихиялық
апат, пайдаланудың нормативті шарттарының бұзылуы, сондай-ақ құрылысқа,
кеңеюге, қайта құруға және тағы басқа себептер салдарынан жойылуға тиісті
негізгі құрал – жабдықтарды кәсіпорын балансынан есептен шығарылады.
Құрылғылардың жарамсыздығын, оның қалпына келтіретін жөндеудің
мүмкін еместігін немесе экономикалық тиімсіздігін субъект басшысы, бас
бухгалтер, қызмет мамандары құрамына кіретін, тұрақты жұмыс істейтін
комиссия айқындайды.
Кәсіпорында тұрақты жұмыс істейтін комиссия жойылатын объектіні
тікелей қарап, байқау өткізеді, оларды есептен шығару себептерін және
бұған кінәлі жауапкершілікке тартылатын адамдарды анықтайды, оларға
бақылау жүргізеді. Негізгі құрал- жабдықтарды есептен шығару жөніндегі
тұрақты жұмыс істейтін комиссияның қызмет нәтижесі болып негізгі құрал-
жабдықтарды есептен шығару актісі табылады, оның негізінде бухгалтерияда
тиісті бухгалтерлік жазбалар жасалады. Актіде объектінің бастапқы бағасы,
бухгалтерлік есеп бойынша есептелген тозу сомасы, объектіні бөлшектегенде
алынған материалдық құндылықтарды құнын, тарату бойынша шығындар
мөлшерін, өткізудің ықтималдылығы мен таратудың жалпы қорытындысы бағасын
көрсетер.
Стихиялық апат пен апат салдарынан таратылатын негізгі құрал-
жабдықтар брйынша актіге құзырлы органның стихиялиқ апат туралы
анықтамасы, не болмаса себептері мен айыптылары көрсетілген аврия туралы
актінің көшірмесі тіркелуі тиіс. Материалдық құндылықтарды сатудан түскен
сома, сондай-ақ бөлшектеуден немесе түскен материалдар пайдаланылуы
ықтимал бағамен кіріске алынады. Сатудан түскен қаржы шаруашылық
жүргізілетін субъектінің қарауында қалады.
Негізгі құрал объектілерін өтеусіз беру туралы шешім шаруашылық
жүргізуші объектіге қатысушылардың жалпы жиналысында қабылданады.
2 Шаруашылықтың сипаттамасы, есеп саясаты және Құрылғыларды туралы түсінік.
2.1. Шаруашылықтың технико- экономикалық сипаттамасы
"САК - комбинат Продоформление" Ашық Акционерлік Қоғамы 1994 жылы 31-
ші мамырда шаруашылық жүргізуші субъект ретінде тіркелген.
Акционерлік Қоғамның жарғысы 1994 жылдың 27-ші мамырында мемлекеттік
мүлікті басқару жөніндегі Алматы қалалық территориялық комитетінің №
56552 Қаулысымен бекітілген. Алматы қаласының Әділет басқармасы 1997 жылдың
17-ші қыркүйегінде бекіткен қайта тіркеу жөніндегі №13360-1910-АО
күәлігінің негізінде "Комбинат продоформление" Акционерлік Қоғамы "САК -
комбинат Продоформление" Акционерлік Қоғамына ауыстырылған. Акционерлік
Қоғам заңды тұлға болып табылады және ол өз қызметін Қазақстан
Республикасының заңдарымен өзінің жарғысына сәйкес жүргізеді.
Акционерлік Қоғамның қаржылық және өндірістік қызметі шаруашылық-
даралық негізінде жүзеге асады. Акционерлік қоғамның өзінің жеке (дара)
балансы, банктерде есеп айрысу және өзге де шоттары, орысша және қазақша
аталуы жазылған мөрі бар. Акционерлік қоғамның қызметінің мақсаты - пайда
тауып, оны Акционерлердің мүддесінде, өндірісті дамытуға, кәсіпорын
үжымының және қоғамға қарайтын ұйымдардың әлеуметтік жағдайын жақсартуға
пайдалану. Қоғам этикеткалық орамдық, кітаптық, газеттік-журналдық,
бланкілік, жарнамалық және өзге де полиграфиялық өнім өндіріп өткізумен,
көтерме және жеке саудамен, кәсіпорындарға, ұйымдарға, жеке тұлғаларға
қызмет көрсетумен және Қазақстан Республикасының заңдарымен тиім салынбаған
қызмет түрімен айналысады. Акционерлік қоғамның қатысушылары "Financial
Management Group" жауапкершілігі шектеулі серіктестігі жарғылық қордың 90%-
і, "САК - комбинат Продоформление" акционерлік қоғамының жұмысшылар ұжымы
-- жарғылық қордың - 10%-іне ие. Акционерлік қоғамның барлық
қатысушылары акционерлік қоғамнан алған акцияларының құнын өтегеннен
кейін акционерлік қоғамның Жарғысына сәйкес құқтар мен міндеттерге ие
болады. Нарықты қатынастық экономикага көшу барысында бухгалтерлік есеп
және аудит қызметінің алатын орны және қажеттілігі артуда.
"САК комбинат Продоформление" Ашық Акционерлік қоғамының бухгалтерлік
есебінде Қазақстан Республикасының мемлекеттік комитеті жасаған типтік,
арнайыландырылған типтік және типтік унифициалданған құжаттар қолданылады.
Кәсіпорындағы есеп толығымен компьютерлендірілген. Машинограммалардың
көпшілігі журнал-ордерлік қағида бойынша құрылған.
Акционерлік қоғам тауарлық материалдық қорлар есебіне оперативтік-
бухгалтерлік әдіс қолданады. Өндіріске кеткен шығындар есебі нормативтік
әдіс бойынша жүргізіледі.Қаржы шаруашылық қызмет туралы есеп беру Қазақстан
Республикасының бухгалтерлік есеп стандартының №3 стандартында
қарастырылған "САК - комбинат Продоформление" Акционерлік Қоғамының қаржы
шаруашылық қызметін талдап көрстеу үшін оның негізгі "қаржы шаруашылық
қызметінің көрсеткіштері" кестесін келтіреміз. Мұндағы коэфициенттер
келесідей есептелінеді:
1. Актив айнылымдылығы = негізгі құралдардың орташа жылдық құны
өнімді өткізуден түскен табыс
2. Қор сиымдылығы = Құрылғылардың орташа жылдық құны
өнімді өткізуден түскен табыс
3. Қор қайтарымдылығы = өнімді өткізуден түскен табыс
Құрылғылардың орташа
жылдық құны
4. Сату рентабельділігі = Таза табыс өнімді өткізуден түскен табыс
5. Активтердің рентабельділігі = Таза табыс активтердің жалпы орташа
қүны * 100 %
№1-кесте
"САК" — комбинат "Продоформление" АҚ-ның қаржы шаруашылық қызметінің
негізгі көрсеткіштері
№ Көрсеткіштер 2011 жыл 2012 жыл Ауытқулар
сомасы %
1 Өткізуден (сатудан) 299862,2 382993311 + 37999469 -
түскен табыс (мың.тг)
2 Өнімнің өзіндік құны 291463,4 371550290 + 36863566 -
(мың.тг)
3 Жалпы табыс (мың.тг) 8398,8 11443021 + 11434623 -
4 Кезеңдік шығындар 43795,8 58680207 + 58636412 -
(мың.тг)
5 Салық салынғанға 23667, 1 -47237186 -47260853 -
дейінгі табыс (мың.тг)
6 Таза табыс (мың.тг) 23667,1 -47237186 -47260851 -
7 Негізгі құралдардың 134 1081 + 947 8,067
орташа жылдық құны
(мың.тг)
8 Еңбек өнімділігі45 3125 + 3080 69,44
(мың.тг)
9 Қор қайтарымдылығы 0,14 0,23 0,09 1,64 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Құрылғыларды жөндеу және жанарту бойынша шығындардың бухгалтерлік
есебі
1.1. Халықаралық стандарттаудың мәні, маңызы және ерекшеліктері
1.2 Халықаралық стандарттарға сәйкес құрылғыларды жіктеу және бағалау
1.3 Құрылғылар, оларды жіктеу және бағалау
1.4 Құрылғыларды қозғалысының есебі
1.5 Құрылғыларды жаңарту
2 Шаруашылықтың сипаттамасы, есеп саясаты және Құрылғыларды туралы
түсінік.
2.1. Шаруашылықтың технико- экономикалық сипаттамасы
2.2. Есеп саясаты
2.3 Құрылғылардың тиімді пайдалануын талдау
2.4 Құрылғылардың амортизациясы мен тозу есебі
3. Құрылғыларды жөндеу және жанарту бойынша шығындардың бухгалтерлік
аудиті.
3.1. Құрылғыларды жөндеу және жанарту бойынша шығындар есебінің аудитінің
мақсаты және міндеті
3.2. Құрылғыларға аудит жүргізу тәртібі
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер тізімі.
Кіріспе
Қазақстан Республикасы кәсіпорындары Бухгалтерлік есеп және қаржылық
есептілік туралы заңына сәйкес 2012 жылдың 28 ақпаннан бастап қаржылық
есеп берулердің халықаралық стандарттарына көшті.
Сондықтан да бүгінгі таңда Қазақстан Республикғасы қаржылық есеп
берулерінің бухгалтерлік есеп жүйелерін халықаралық стандарттарға көшіру
ең көкейтесті проблема болып табылады. Бұл бағытта елімізде үлкен
жұмыстар атқарылып жатыр.
ҚЕХС –ке көшу Қазақстан Республикасы үшін аса маңызды, өйткені ол
елдің әлемдік ақпарат кеңістігіне шығуын қамтамасыз етеді, халықаралық
капитал рыногымен уақытылы қарым-қатынас жасауға (байланысқа шығуға),
шетелдік инвестицияны тартуға мүмкіндік тудырады.
Нарықтық экономика жағдайында бухгалтерлік есептің рөлі мен мәні
артуда.
Бухгалтерлік есеп экономикалық білім жүйесіндегі негізгі пәндердің
бірі, әрі ол шаруашылық жүргізуші кез-келген субъект қызметінде жетекші
орын алады. Бухгалтерлік есептің мәліметтері негізінде бүкіл шаруашылық
субъектінің қызметінің іс-әрекеттері сипатталып, оның табысы мен шығыны
есепке алынады, қаржылық жағдайы ашып көрсетіледі, Құрылғыларды тиімді
пайдалануын, Құрылғылардың есебін және тозуын есептейді.
Бухгалтерлік есеп ауқымында алған терең теориялық білімі арқылы
экономикалық талдау мен Құрылғылардың есебін жүргіземіз, ол Қазақстан
Республикасының азаматтық құқықтары және заңнамаларды есепке ала отырып,
әр түрлі экономикалық шешімдер қабылдап, ұйымның келешектегі қызметін
жоспарлай білуі тиіс.
Ұйымның шаруашылық іс-әрекетін белгілеу бойынша пайдалану мақсатымен
алынған Құрылғыларды құрамына көрсетіледі.
Құрылғыларды жөндеу және жанарту бойынша шығындар есебі Қазақстан
Республикасының бухгалтерлік есеп жөніндегі қаулысымен бекітілген 2-ҰҚЕС-
ның 16 - Құрылғыларды есебі бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес іске
асырылады.
Мақсаттық белгілеуіне және орындалатын іс-қызмет аясына байланысты,
сонымен қатар Қазақстан Республикасы Ұлттық бухгалтерлік есеп бойынша
қаулысымен бекітілген қаржы-шаруашылық қызметтің бухгалтерлік есебі
шоттарының Бас жоспарына сәйкес Құрылғыларды топтар бойынша мақсатты
белгілеу мен орындалатын іс-қызмет аясына байланысты жіктеледі.
Диплом жұмысының мақсаты: ұйымда Құрылғылардың құрылымын, өзгерісін
және жағдайын, олардың есебін білуге ерекше көңіл бөлінеді. Себебі, бұлар
қоғамның ұзақ мерзімді активінің үлес салмағының көп бөлігін алады.
Құрылғыларды кез-келген өндірістің маңызды факторларының бірі болып
табылады. Олардың жағдайы мен тиімді пайдалануы қоғамның шаруашылық
қызметінің нәтижелеріне тікелей әсер етеді.
Осы мақсатқа байланысты мынадай міндеттер қойылады:
• Құрылғыларды жіктеп бағалау;
• Құрылғыларды қозғалысының есебін жүргізу;
• Құрылғылардың амортизациясын есептеу;
• Құрылғыларды түгендеу;
• Құрылғылардың құрамы мен қамтамасыз етілуін талдау;
• Құрылғылардың тиімді пайдалануын талдау;
Алға қойылған міндеттерді шешу үшін "САК - комбинат Продоформление"
Ашық Акционерлік Қоғамы 2010-2012 жылдардағы есеп мәліметтері, сондай – ақ
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп саласындағы нормативтік –
құқықтық ақпараттары, арнайы әдебиеттер пайдаланылды.
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспеден, үш тараудан және қорытындылар
мен ұсыныстардан тұрады.
1 Құрылғыларды жөндеу және жанарту бойынша шығындардың бухгалтерлік есебі
1.1. Халықаралық стандарттаудың мәні, маңызы және ерекшеліктері
Стандарттар деген сөз ағылшын тілінен аударғанда норма, үлгі деген
мағынан береді. Бухгалтерлік есепте стандарттар деген түсінікті екі
көзқараста қарастыруға болады. Біріншіден, ол – белгіленген қызметті
реттеуші принциптер мен ережелер, екіншіден, әр түрлі принциптер мен
ережелерді бекітетін нормативтік құжаттар. Бұл жағдайда есепті жүргізудің
құжатпен ресімделген ережелерінің кешені (нормалар, үлгілер) белгіленген
терминологияға, әдістерге, белгіленген деректі көрсету кезінде шаруашылық
операциялардың мәнісіне сәйкес келуі тиіс.
Есепті стандарттау термині дегеніміз есепті жүргізу мақсатында
субъектілер қызметін реттеу мақсатында заңнамамен бекітілген
процедуралардың жиынтығын қолдану.
Халықаралық бухгалтерлік стандарттардың пайда болуы ең алдымен
мынандай объективтік алғышарттармен байланысқан:
1) интеграция, әлемдік экономиканың өзара тәуелділігі, өзара
байланыстылығы, және қаржылық әрі инвестициялық нарықтардың жан-жақты
қажеттілігі;
2) трансұлттық корпорациялардың , интеграцияланған бірлескен
кәсіпорындардың , корпорациялардың кеңеюі және әр түрлі елдердің
капиталдарының өзара кірігуі;
3) әлемдік өндіргіш күштердің жаппай, жаһандық және интернационалдық
деңгейге дейін дамуы;
4) жетекші елдердің валюталарының еркін конвертациялануы, сонымен бірге
ортақ еуропалық валюталардың енгізілуі;
5) әлеуметтік, экономикалық, қаржылық салаларда ұлтаралық
бағдарламаларды жүзеге асыруда және экономикалық үрдістерді басқаруда
біріздендіру және стандарттау сияқты ортақ тәсілдемелердің қажеттілігі;
6) ұлттық қағидалар мен ережелер шеңберінде қалудың мүмкінсіздігі;
7) халықаралық ережелерге немесе серіктес елдің ұлттық нормаларымен
сәйкес есептілікті жүргізу үшін едәуір қаржыларды жұмсамай-ақ дұрыс
шешімдерді қабылдау үшін салыстырмалы, түсінікті ақпаратты иелену тілегі.
ҚЕХС-ның айырықша ерекшелігі есептік мәселелерді шешуге қатысты
тәсілдемелердің көп варианттылығы. Мұның мысалы ретінде Құрылғылардың
амортизациясын (тозуын) есептеудің, запастардың, инвестициялардың есебін
жүргізудің балама әдістерін пайдалану мүмкіндігі қарастырылады. Көптеген
себептерге байланысты ҚЕХС әр түрлі елдерде, әсіресе АҚШ-тағы есепті енгізу
тәжірибесінің ықпалында тұрады.
Айтылғанға байланысты, халықаралық стандарттар кәсіпорындардың іс
жүзінде барлық аспектілерін регламенттей отырып, оның әрекет етуінің
жеткілікті кең салаларын қамти алмайды. Сондықтан да ҚЕХС-ын зерттей
отырып, оларды қолдану кәсіпорынға өте кең қолданылатын жалпы қабылданған
нұсқаларын таңдауына мүмкіндік береді.
ҚЕХС-ын сәйкес қалыптасатын есептік және есептілік ақпараттың
артықшылықтары мен кемшіліктері бар, оларды біз төмендегі 1-кестеде
топтастырдық.
1-кесте - ҚЕХС –ның артықшылықтары мен кемшіліктері
Артықшылықтары Кемшіліктері
Капиталдың халықаралық нарықтарына Стандарттың жалпылама сипаттары;
тартуға арналған мүмкіндіктерін Есеп әдістерінің жеткілікті үлкен
кеңейту; көлемдегі алуан түрлілігі
Негізделген шешімдерді пайдаланушыныңНақты жағдайларға қатысты нақты
қабылдауына көмектесетін ақпараттың түсіндірулердің жоқтығы;
пайдалылығы және қарастырылатын әр түрлі елдердің даму
көлемнің регламенттелуі; деңгейлеріндегі айырмашылықтар;
Уақыт пен басқа шығындарды, соның экономиканың ұлттық ерекшеліктерін
ішінде материалдық шығындарды және дәстүрлерін ескеретін ережелер
қысқарту; мен реттің болмауы;
Жауапкершілікті көтеру және ұлттық есеп жүйесіне ҚЕХС-ын
республика экономикасының тұрақты бейімдеу қажеттілігі және жекелеген
өсуіне арналған есептің ақиқаттылығы жағдайларда жұмыстың үлкен көлемде
мен маңыздылығын арттыруға қабілетті болуы;
бухгалтерлердің білімдерін, бухгалтерлердің білімдері мен
машықтарын және өкілеттіктерін машықтарының жеткіліксіздігі,
кеңейту; сондай-ақ оқытудың жүйелі түрдегі
Ақпараттың ашықтығы, қажеттілігі;
тәуекелдіктердітөмендету және аударудың дұрыс болмауына байланысты
сенімділікті арттыру арқылы басқа кейбір терминологияны түсінудің
елдермен ынтымақтастықты дамыту; қиындығы;
Сапалы салыстырмалы қаржылық жекелеген пәндер бойынша
ақпаратты қалыптастыру негізінде әр нормативтік-құқықтық жүйенің
түрлі елдер экономикаларының бірігуі;сәйкессіздігі.
Экономикалық интеграцияны жақындату
және есеп пен есептілікті үйлестіру.
Сәйкесінше, мынаны айтуға болады, яғни ақпараттық базаның негізі
ретіндегі ҚЕХС-ын бухгалтерлік есептің отандық жүйесіне енгізудің мақсаты –
есептіліктің ұлттық айырмашылықтарын азайту және әр түрлі пайдаланушылар
шешімдерді қабылдау үшін ақпараттың сенімділігін қамтамасыз ету.
Есептік жүйені стандарттау – бұл әр түрлі елдердегі есеп жүйесін
зерттеу, жіктеу және топтастыру және де есеп пен есептілікті жетілдіру
бойынша ұсыныстарды әзірлеу.Бұл жағдайда әрбір елде есептің өзіндік ұлттық
жүйесі қабылданған, ол белгіленген дәрежеде жалпы қағидаларға бағытталған.
1.2 Халықаралық стандарттарға сәйкес құрылғыларды
жіктеу және бағалау
Есеп саясатының бұл бөлімінде шаруашылық субъектісін материалдық
активтерді құрылғыларға апаруға критерилерін анықтап алу керек.
Құрылғылардың есебі, бухгалтерлік есептің маңызды да күрделі бөлімдерінің
бірі болып табылады және ол халықаралық қаржылық есептіліктің 16
Құрылғылар стандартымен реттеледі. 16 ХҚЕС қолданылатын келесідей
Құрылғыларды өндірістік қызметте қолданылса да 16 ХҚЕС бойынша есебі
жүргізілмейді: орманды жерлер және басқа табиғатты пайдалануды қалпына
келтіруші басқа да объектілері, минералды қазбалар мен басқа да осыған
ұқсас орны толтырылмайтын табиғи ресурстар, оларды іздеу және өндіру (16
ХҚЕС 2.б).
16 Құрылғылар ХҚЕС сәйкес, құрылғыларға, бір мерзімнен артық уақыт
ішінде компания өндіріс немесе тауарлармен қызметтерді жеткізу үшін, басқа
компанияларға жалға беру үшін немесе әкімшілік мақсатта қолданатын активтер
жатады. Ол үшін активтерді негізгі құрал ретінде бухгалтердің тануы
жеткіліксіз.
Негізгі құрал тану дегеніміз, оларды бухгалтерлік баланс қосу үшін
есепке қабылдауды білдіреді.
Құрылғылардың объект актив ретінде тану бір мезгілде екі шартты
орындауды білдіреді (16 ХҚЕС 7.б).
Неізгі құралдар – материалдық активтер олар:
А) компания немесе тауарлы – материалдық қорларды жабдықтау және қызмет
атқару үшін, басқа компанияларға жалға беру үшін немесе әкімшілік мақсаттар
үшін қолданылатын;
Ә) әрбір кезеңнен астам уақыт ішінде қолданылуды болжайды.
Негізгі қаражаттың объектілері үшін пайдалы қолдану мерзімі
белгіленеді, бұл:
А) компания активтік пайдалану болжанып, күтілетін (есептік) кезең;
Ә) компания активті пайдаланып, жасауды көздейтін бұйымның саны.
Басқаша айтсақ, Құрылғыларды пайдаланудың экономикалық пайдасын алу
болжанатын кезең.
Құрылғылардың объектісі актив ретінде мынандай жағдайларда пайда
алады деп сендіруге болатын болса:
А) компания активке байланысты болашақ экономикалық пайда алады деп
сендіруге болатын болса;
Ә) активтің өзіндік құны сенімді бағаланса.
Құрылғыларды дегеніміз – ұзақ уақыт бойы (бір жылдан астам) материалды
өндіріс саласында да, өндірістік емес салада да еңбек құралы ретінде іс -
әрекет ететін материалдық активтер ұлттық комиссиясы.
2-ҰҚЕС-ның 16 - Құрылғылар бөлімінде құрылғыларға келесідей анықтама
беріледі:
Құрылғыларды – бұл:
1) өндірісте қолдануға немесе әкімшілік мақсаттар үшін немесе басқа
тұлғаларға жалға өткізу үшін тауарларды және қызмет көрсетулерді
жеткізуге арналған;
2) күтілетіндей, бір жылдан артық қолданылатын материалдық активтер.
Ұсынылған анықтамалардан үш негізгі белгі айырықшаланады:
1) материалдық нысанының болуы;
2) кәсіпорынның қалыпты қызмет процесінде мақсатты сипатының қолданылуы
(сату үшін арналмаған);
3) қолданылуының ұзақ мерзімі (кем дегенде бір айналымнан артық).
2-ҰҚЕС - ның 1 - параграфы 3 – тармағы 1 – тармақшасына сәйкес актив –
бұл өткен оқиғалар нәтижесінде болашақ пайда алу күтілетін ұйымдармен
немесе жеке кәсіпкерлермен бақыланатын ресурс.
Осылайша, ұлттық стандарттар принциптеріне сәйкес кәсіпорын активтермен
байланысты болашақ экономикалық пайда алатынын жоғары деңгейдегі
ықтималдылығын бекітуге болатын жағдайда Құрылғылардың объектісі актив
ретінде танылады.
Халықаралық стандарттарға ұқсастық бойынша, болашақ экономикалық пайда
алу ұйымның:
1) активке байланысты игілік алатынына;
2) өз мойнына сәйкесінше тәуекелдерді алатынына қатысты анықтылығын
білдіреді.
Егер актив экономикалық пайда әкелмейтін болса, онда оны сатып алуға
кеткен шығындар есепті кезең шығыстарына есептен шығарылады.
Халықаралық стандарттарда және 2-ҰҚЕС – нда активті қолданудан болашақ
экономикалық пайда алу міндеттеленеді, сондықтан 6 – Құрылғылардың
есебі ҚБЕС бойынша Құрылғыларды объектілерін тану принциптері бойынша
негізгі айырмашылық болып осы жағдай табылады.
Материалдық активтерді Құрылғыларды деп танитын тұста бағалауға бірыңғай
қарау қажетті шарт болып табылады. 6 Құрылғыларды есебі БЕС мен 16
Құрылғылар ҚЕБХС – на сәйкес Құрылғыларды мыналар бойынша бағаланады:
• Бастапқы құн немесе өзіндік құнмен – активті немесе ғимаратты алуға
сол сәтінде берілген, басқа өтелген әділ бағаның немесе төленген
ақшалай қаражаттың немесе оның баламасының сомасы;
• Ағымдағы құнмен белгілі бір күнде қолданыста жүрген нарықтық баға
бойынша негізгі қаражаттық құны;
• Өткізу құнымен (әділ бағаның) – мәмілеге дайын және жақсы хабардар
тәуелсіз тараптар арасында жасалған операциялар кезінде активті
ауыстыруға болатын сома;
• Жойылу құны – шыққан шығынды тастап пайдаланылған мерзім соңында
субъект актив алатын деп үміттенетін таза сома немесе сынған
қалдықтардың қосалқы бөлшектерінің көзделетін бағасы;
• Амортизациялық құнмен – жойылу құнын алып тастағандағы өзіндік құнның
орнына есеп беруде көрсетілген басқа сома мен активтің өзіндік құны;
• Баланстық құнмен – жинақталған тозу және баға түсуден жинақталған
залал сомасын алып тастағанда бухгалтер баланста актив мойындалатын
сома. Баға түсуден болатын залал – активтің баланстық құны оның орнын
толтыратын құннан артқан сома.
Құрылғыларды бастапқы құнына келтіру мақсатымен шаруашылық жүргізуші
субъект басшылығы кейбір кезде іс жүзіндегі бағаларға сәйкес.
Бухгалтерлік есепте қайта бағалау сомасы Құрылғылардың 2- ҰҚЕС-ның 16 -
Құрылғылар бөлімшесінің тиісті баланстық шоты бойынша тікелей бастапқы
құнын арттырады және қатар бір мезгілде 5320 Құрылғыларды қайта
бағалаудан болатын қосымша төленбеген капитал 54 бөлікшенің баланстық
шоты бойынша көрсетілді.
Осы қатынас хатқа сәйкес, жазу мерзімі аса көп емес, сондай – ақ
едәуір тозу дәрежесі бар негізгі құрал объектілерінің бастапқы
индекстерін белгілегенде Құрылғылардың қызмет ету мерзіміне байланысты
индексті көшендету әдістемесі қолданылады. Бухгалтерлік есеп мәліметтері
бойынша тозу дәрежесі бар негізгі Құрылғыларды ң құнын ұлғайтушы алынған
бастапқы индекстері 1 графасынан 30% - кем, 31-50% тозу дәрежесі 2
графадан, 51- ден 64% - іне дейінгі тозу дәрежесі 3 графадан, 65- тен 79%
- ке дейінгі тозу дәрежесі – 4 графадан, 80- нен жоғары тозу дәрежесі 5
графадан.
1.3 Құрылғылар, оларды жіктеу және бағалау
Неізгі құралдар – материалдық активтер олар:
А) компания немесе тауарлы – материалдық қорларды жабдықтау және қызмет
атқару үшін, басқа компанияларға жалға беру үшін немесе әкімшілік мақсаттар
үшін қолданылатын;
Ә) әрбір кезеңнен астам уақыт ішінде қолданылуды болжайды.
Негізгі қаражаттың объектілері үшін пайдалы қолдану мерзімі
белгіленеді, бұл:
А) компания активтік пайдалану болжанып, күтілетін (есептік) кезең;
Ә) компания активті пайдаланып, жасауды көздейтін бұйымның саны.
Басқаша айтсақ, Құрылғыларды пайдаланудың экономикалық пайдасын алу
болжанатын кезең.
Құрылғылардың объектісі актив ретінде мынандай жағдайларда пайда
алады деп сендіруге болатын болса:
А) компания активке байланысты болашақ экономикалық пайда алады деп
сендіруге болатын болса;
Ә) активтің өзіндік құны сенімді бағаланса.
Құрылғыларды дегеніміз – ұзақ уақыт бойы (бір жылдан астам) материалды
өндіріс саласында да, өндірістік емес салада да еңбек құралы ретінде іс -
әрекет ететін материалдық активтер ұлттық комиссиясы.
Құрылғыларды есебі Қазақстан Республикасының бухгалтер есеп жөніндегі
1996 ж. 13 қарашадағы Қаулысымен бекітілген 2-ҰҚЕС-ның 16 - Құрылғыларды
есебі бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес іске асырылады.
Мақсаттық белгілеуіне және орындалатын іс – қызмет аясына байланысты,
сонымен қатар Қазақстан Республикасы Ұлттық бухгалтерлік есеп бойынша 1996
ж. 18 қарашадағы № 6 қаулысымен бекітілген қаржы – шаруашылық қызметтің
бухгалтерлік есебі шоттарының Бас жоспарына сәйкес негізгі құрамдар
мынандай топтар бойынша мақсатты белгілеу мен орындалатын іс – қызмет
аясына байланысты жіктеледі.
1. Жер – субъектінің меншік құқығымен алынған жерінің саны мен бағасы.
2. Үйлер – еңбек етуге, тұруға, халыққа әлеуметтік – мәдени қызмет
көрсету және материалдық қорларды сақтауға жағдай жасау үшін
белгіленген архитектуралық – құрылыс объектілері. Әрбір жеке тұрған үй
түгендеу объектісі болып саналады.
3. Ғимараттар – еңбекке керек – жарақтардың емес (зат скважиналар,
көпірлер және т.б.) өзгеруіне байланысты емес міндетті іс – қызмет
аясын атқару жолымен өндіріс процесін жүзеге асыруға арналған
инженерлік – құрылыстық объектілер.
4. Машиналар мен жабдықтар - әрбір машина егер ол басқа мүліктік
объектінің бөлігі болмаса, құрамындағы тетік, құрал – аспаптармен,
қоршаулармен, тірек – тұғырымен мүліктік объект болып табылады.
Құрылғылардың бұл тобы 5 топшадан тұрады:
• Күш қуатты машиналар мен жабдықтар – жылу және электр қуатын
өндіретін машина – генераторлар; әр түрлі энергияны механикалық,
яғни қозғалыс энергиясына айналдыратын машина – двигательдер
(тракторлар және өзі жүретін шассилер, бу двигательдері, трубиналар,
электр двигательдері және т.б.);
• Жұмыс машиналары мен жабдықтары – еңбек өнімін жасау процесінде
керек – жараққа механикалық, термиялық және химиялық әсер ету үшін
арналған машиналар, аппараттар мен жабдықтар (токарлық – винт,
бұранда жасайтын станоктар, ағаш тілетін рамалар, насостар,
электромоторлар, экскаваторлар, грейдерлер (жол құрылысына
пайдаланылатын машиналар және т.б.);
• Өлшеуіш және реттегіш құрал – аспаптар (приборлар, құрылғылар мен
керек – жарақтар, лабороториялық жабдықтар) - өндірістік процестерді
өлшеу, реттеу үшін құрал – аспаптар, құрылғылар мен керек – жарақтар
(дозаторлар, амперметрлар, микроскоптар, су өлшеуіштер және
басқалары);
• Есептегіш техника – процестерді түзету мен автоматтандыруға арналған
машиналар, құрылғы, керек – жарақтар, құрал – аспаптар (компьютерлер
мен басқа есептегіш техника);
• Басқа да машиналар мен жабдықтар – машиналар, аппараттар және басқа
жабдық (телефон станцияларының, радио тораптарының жабдықтары, өрт
сөндіру машиналары).
5. Табыстау қондырғылары – электр, механикалық және жылу энергиясы
(электр беру желісі, тұрба құбыры) қондырғылары.
6. Көлік құралдары – адамдарды, жүктерді тасуға арналған (теміржол, су,
әуе автомобиль көлігі, арба көлігі) тасымал құралдары.
7. Басқа да құрылғылар:
• Аспап – қол еңбегінің механикаландырылған және механикаландырылмаған
немесе металь, ағаш және т.б. өңдеуге арналған, машинаға бекітілген
керек – жарақтар (кескіш, соққыгер, езуші, тығыздап нығайтылған –
электр қол бұрғылар, бояу сыр пульттары, вибраторлар, қысқыштар):
• Өндіріс мүлік пен олардың керек – жарақтары - өндірістік операцияларды
орындау немесе жеңілдету үшін қызмет етуге арналған заттар – жұмыс
үстелдері, шкафтар, верстактар (ағаш ұсталарының ағаш шабатын,
кесетінұзынша үстелі);
• Шаруашылық мүлкі – кеңселік және шаруашылық мүлік (үстелдер, шкафтар,
кілемдер және т.б.);
• Жұмыс малы және өсімтал мал. Жұмыс малы – аттар, өгіз, түйе және тағы
басқа жұмыс малы. Өсімтал мал – ірі қара мал, тұқымдық айғырлар және
тұқымдық бие; тұқымдық нар мен аруана, бұғы, марал, ұрғашылары мен
еркектері, қабан шошқа, ешкі, саулық және қошқар. Мүліктік объект -
әрбір үлкен мал.
• Көпжылдық көшет егістері – қолдан егілген, жасына қарамайтын көпжылдық
егістер (жеміс – жидек беретін, жүзімдік, көпжылдық егістері, роза
плантациясы, бұтадан (өсімдіктен) жасалған қоршау, қаша, танапты
қорғайтын егістер). Жас қасиеттер әбден толысқан (жеміс беру басы,
ағаштың ұшар басының түйісуі);
• Жерді (ғимаратсыз) жақсарту жөніндегі күрделі шығындар – ауыл
шаруашылығына пайдаланатын жердің бетін көркейту жөніндегі мүліктік
сипаттағы шығындар (жер учаскесін жоспарлап, жүйелеу, алаңды егіндікке
арнап тамырмен жұлу, жерді тастан тазарту);
• Басқа да Құрылғыларды – кітапхана қорлары, спорттық мүлік, мұражай
құндылықтары.
8. Бітпеген құрылыс.
Қолда бар Құрылғыларды алынған сәтінен бастап үнемі қолданылмайды,
өйткені олар:
• Тоқтатылып қойылады (жұмыс жасамайды) – уақытша қолданылмайды;
• Қоймада тұрады (қорда) – жөнделген, жоқтатылған, апат жағдайында қолда
ныстағы Құрылғыларды ауыстыру үшін қор құрайды;
• Жалға берілген немесе алынған – басқа ұйым тапсырған немесе басқа
ұйымнан алынған жал мерзімі шартпен белгіленген құрылғылар.
Материалдық активтерді Құрылғыларды деп танитын тұста бағалауға бірыңғай
қарау қажетті шарт болып табылады. 6 Құрылғыларды есебі БЕС мен 16
Құрылғылар ҚЕБХС – на сәйкес Құрылғыларды мыналар бойынша бағаланады:
• Бастапқы құн немесе өзіндік құнмен – активті немесе ғимаратты алуға
сол сәтінде берілген, басқа өтелген әділ бағаның немесе төленген
ақшалай қаражаттың немесе оның баламасының сомасы;
• Ағымдағы құнмен белгілі бір күнде қолданыста жүрген нарықтық баға
бойынша негізгі қаражаттық құны;
• Өткізу құнымен (әділ бағаның) – мәмілеге дайын және жақсы хабардар
тәуелсіз тараптар арасында жасалған операциялар кезінде активті
ауыстыруға болатын сома;
• Жойылу құны – шыққан шығынды тастап пайдаланылған мерзім соңында
субъект актив алатын деп үміттенетін таза сома немесе сынған
қалдықтардың қосалқы бөлшектерінің көзделетін бағасы;
• Амортизациялық құнмен – жойылу құнын алып тастағандағы өзіндік құнның
орнына есеп беруде көрсетілген басқа сома мен активтің өзіндік құны;
• Баланстық құнмен – жинақталған тозу және баға түсуден жинақталған
залал сомасын алып тастағанда бухгалтер баланста актив мойындалатын
сома. Баға түсуден болатын залал – активтің баланстық құны оның орнын
толтыратын құннан артқан сома.
Құрылғыларды бастапқы құнына келтіру мақсатымен шаруашылық жүргізуші
субъект басшылығы кейбір кезде іс жүзіндегі бағаларға сәйкес..
Бухгалтерлік есепте қайта бағалау сомасы Құрылғылардың 2-ҰҚЕС-ның 16-
Құрылғылар бөлімшесінің тиісті баланстық шоты бойынша тікелей бастапқы
құнын арттырады және қатар бір мезгілде 5320 Құрылғыларды қайта
бағалаудан болатын қосымша төленбеген капитал. Осы қатынас хатқа
сәйкес, жазу мерзімі аса көп емес, сондай – ақ едәуір тозу дәрежесі бар
негізгі құрал объектілерінің бастапқы индекстерін белгілегенде
Құрылғылардың қызмет ету мерзіміне байланысты индексті көшендету
әдістемесі қолданылады. Бухгалтерлік есеп мәліметтері бойынша тозу
дәрежесі бар негізгі Құрылғыларды ң құнын ұлғайтушы алынған бастапқы
индекстері 1 графасынан 30% - кем, 31-50% тозу дәрежесі 2 графадан, 51-
ден 64% - іне дейінгі тозу дәрежесі 3 графадан, 65- тен 79% - ке дейінгі
тозу дәрежесі – 4 графадан, 80- нен жоғары тозу дәрежесі 5 графадан.
1.4 Құрылғыларды қозғалысының есебі
Субъектінің шаруашылық іс - әрекетінде белгілеу бойынша пайдалану
мақсатымен алынған Құрылғыларды құрамына көрсетіледі. Алып – сату
мақсатымен алынған негізгі қорлар – тауарлық – материалдық қорлар
құрамында, ал субъектінің өзі пайдалану үшін емес, ұзақ уақытқа қаржы
салу мақсатымен алынатын Құрылғыларды қаржылық инвестиция ретінде
көрсетіледі. Құрылғыларды есептеу үшін 2-ҰҚЕС-ның 16 - Құрылғылар
бөлімшесінің синтетикалық шоты қолданылады.
Құрылғыларды міқұралына объектілердің есепке алу пайдаланудың
нормативтік мерзі көрсетіледі. Құрылғыларды қабылдау – тапсыру
актісімен ресімделеді. Субъектілер пайдалы қызмет ету мерзімін
(Құрылғыларды қолданудан экономикалық пайда алу көзделетін кезең
нормативті қызмет мерзімін (субъект белгіленген нормаларға сәйкес
Құрылғылардың тозуы есептелетін кезең) және жойылу құнын (пайдалы
қызметі мерзімі біткен соң, күтілген шығыны істен шыққан соң есептен
шығарылып, Құрылғыларды жоюда пайда болатын қалдықтар, қосалқы
бөлшектердің болжанатын бағасы) өз бетінше белгілейді.
Құрылғыларды қабылдау – тапсыру (ауыстыру) актісі негізінде
бухгалтерия да мүліктік карточка ашылып, Құрылғылардың таңдамалы есебі
жүргізіледі. Құрылғылардың әрбір объектісіне мүліктік нөмір беріледі.
Нөмірлеу әдетте реттік нөмір беріледі. Нөмірлеу әдетте реттік – сериялық
жүйе бойынша жасалады. Мысалы, үй үшін 0001-ден 0299 дейінгі нөмірлер, ал
ғимараттар үшін 0300-ден 0399-ға дейін және т.б. нөмірлер бөлінеді.
Мүліктік нөмір Құрылғыларды қабылдау – тапсыру актісінде келтіріледі
және ол пайдалануда тұрған уақыт бойы объектіде сақталады, ал істен
шыққанда қайта түскен объектіге ұзақ уақыт бойы (бес жылға дейін)
берілмейді. Толтырылған мүлік карточкалары әрбір жіктеуші топ бойынша бір
данада жүргізілетін Құрылғыларды есептеу мүлік түгендеу
карточкаларының тізімдемелерінде тіркеледі. Істен шыққан Құрылғыларды
бойынша категорияларды Архив картотекасы бөліміне қояды.
Құрылғыларды тұрғызу, салу немесе алу жөніндегі барлық нақты болған
қажетті шығындар, соның ішінде сатып алынғанда өтелмеген салықтар мен
алымдарды төлеу (үйлер мен жаңа автомобильдерді алу кезінде төленген ҚҚС,
сатып алу келісімшартты жасаған кезде төленетін мемлекеттік баж салығы
және т.б.), жеткізу, монтаж, пайдалануға беру, құрылыс кезінде берілген
кредит үшін проценттер, белгілеуі бойынша қолдану үшін жұмыс істейтін
жағдайға келтіруге тікелей байланысты басқа да кез келген шығындар
кіретін бастапқы баға бойынша кіріске алу сәтінде негізгі құрал –
жабдықтар кіріске алынады.
Жер учаскесінің бастапқы құнына шотта көрсетілген сатып алу бағасы,
жылжымайтын мүлік бойынша агенттерге комиссиялық сыйақылар, сатып алу –
сату шартын ресімдеу жөніндегі заңгерлердің қызметіне төлеу, мұндайда
туындайтын салықтар мен алымдар, жерді мақсатты пайдалану үшін дайындауға
кететін шығындар (үйді бұзу кезінде алынған материалдарды өткізуден
түскен кірістерді шығарып, шегеріп, ескі үйлерді бұзу, тазалау, тегістеу
және т.б.) кіреді; сатып алынған жабдықтың бастапқы құнына алу бағасы,
тасу шығындары, соның ішінде тасымал кезіндегі сақтандыру, монтаж,
пайдалануға берілетін жабдықтың жорамдылығын тексеру мақсатымен сынақ
өткізу кіреді, үйлер мен ғимараттарды салғанда бастапқы құнға құрылыс
жөніндегі шығындар: материалдар, еңбекті төлеу, қосымша шығындардың
тиісті үлесі, архитекторлардың, заңгерлердің қызметіне төлеу, құрылыс
кезінде сақтандыруға жұмсалатын шығындар, құрылысқа берілетін кредиттер
бойынша проценттер, құрылысқа рұқсат алу үшін шығатын шығындар.
Қажетті болып саналмайтын шығындар (тасымал кезінде алынған зиянды
жоюға кеткен шығындар, монтаж кезінде жабдықты бүлдіру салдарынан
жасалған жөндеу және т.б.) бастапқы құнға кірмейді, ал ағымдық шоттағы
шығындар ретінде ескеріледі.
Негізгі құрал объектілерінің бастапқы құны былайша белгіленеді:
Шаруашылық операциялаңрыны мазмұны Дебет Кредит Сома
Құрылтайшылардың жарғы капиталына
олардың салымдары есебіне негізгі 5010 Жарғы
құрал-жабдықтарды серіктестіктерге 5020 капиталына 1 000 000
қатысушылар арасында келісілген Төленбеген салымдар мен
бағамен салған кезінде; капитал пайлар
а) жарияланған жарғы капиталы
сомасына
ә) Құрылғыларды салымы 2412-2416 5020
Құрылғылар Төленбеген 600 000
капитал
субъектінің өзі негізгі құрал 2412-2416 4110 324 000
жабдықтарды дайындаған немесе оларғаҚұрылғылар Төленуге
төлеп алғанда – нақты шығын сомасы тиісті
бойынша шоттар
басқа заңды немесе жеке тұлғалардан 2412-2416 6280 127 800
объектіні өтеусіз алғанда (бағалау Құрылғылар Басқадай
эксперттік жолмен немесе қосымша
қабылдау-тапсыру актісінің қызметтен
мәліметтері бойынша жүргізілді) түскен табыс
алынған (тапсырылған) ақшалай 2412-2416 4110 300 000
қаражат сомасы түзетіліп, Құрылғылар Төленуге
берілгендердің ағымдағы құнына тең тиісті
алынған активтердің құны айырбас шоттар
операциясы нәтижесіне өлшенеді
Құрылғыларды қоймада резерв ретінде тұрады, белгіленген тәртіппен
тоқтатылып қойылады. Баланста саналатын Құрылғыларды тәртібін іс
жүзіндегі заңдарға сәйкес шаруашылық жүргізуші субъектінің басшысы
белгілейді және бекітеді.
Құрылғылардың істен шығуы.
Негізгі құрал объектілері субъектінің бухгалтерлік балансынан
мыналардың нәтижесінде есептен шығарылады:
• Физикалық немесе сапалық тозу;
• Шаруашылық қызметінде пайдаланылмайтын объектілерді өткізуде;
• Басқа субъектілерге құрылғыларды жарғы капиталына салым түрінде
беру;
• Басқа заңды немесе жеке тұлғаларға өтеусіз беру,
• Объектілерде ұзақ мерзімді (қаржыландыратын) жалға беру;
• Кем шығу, табиғи апат және басқа есептер.
Негізгі құрал объектілерін өтеусіз беру туралы шешім шаруашылық
жүргізуші субъектіге қатысушылардың жалпы жиналысында қабылданады.
Құрылғылардың жарамсыздығын, оларды қалпына келтіріп, жөндеудің
мүмкін еместігін және тиімсіздігін анықтау үшін, сондай – ақ есептен
шығаруға қажетті құжаттаманы ресімдеу үшін субъект басшысының бұйрығы
бойынша тұрақты жұмыс істейтін комиссиялар құрылады.
Комиссия объектіні қарайды, есептен шығарудың нақты себептерін
белгілейді, мерзімінен бұрын істен шығаруға кінәлі адамдарды табады,
пайдалану мүмкіндігін анықтайды және жарамды материалдық құндылықтарды
бағалайды. Есептен шығаруды Құрылғыларды есептен шығару актісі және
Автотранспорттық құралдарды есептен шығару актісімен екі данамен
ресімделеді.
Обектіні таратуға тек ұйым басшысының актісі бекітілгеннен кейін ғана
кіріседі.
"САК - комбинат Продоформление" Ашық Акционерлік Қоғамында Құрылғылардың
істен шығуы (есептен шығуы) мынандай бухгалтерлік жазбалармен
көрсетіледі:
Құрылғыларды өткізу
Шаруашылық Дебет Кредит Сумма
операциялардың
мазмұны
Құрылғылардың 7400 2412-2417 800,0
баланстық құны Құрылғылардың Құрылғылар
істен шығуы
Бұрын есептелген тозу2421-2429 2412-2416 200,0
сомасына Құрылғылардың Құрылғылар
тозуы
Сатып алушыларға ҚҚС 1210 Алуға 6100 Істен шыққан 1500,0
– сыз (салық шот – арналған шоттар құрылғылардан
фактурасы түскен табыс
келісімімен)
ҚҚС сомасына 1210 Алуға 3130 ҚҚС 300,0
арналған шоттар
Қойылған шот бойынша 1050 Валюта 1210 Алуға 1800,0
сатып алушылардың шотындағы ақша, арналған шоттар
берешегі өтелді 1040 Ағымдық
шоттағы ақша, 1010
Кассадағы қолма –
қол ұлттық ақша
дебеті
Жыл соңында есептен 5400 Жиынтық кіріс7410 Құрылғылардың800,0
шығарылды: (жабылмаған залал)істен шығуы бойынша
а) шығындар – жиынтық шығындар
кірісті азайтуға
ә) кірістер – жиынтық6100 Құрылғылардың5400 Жиынтық кіріс1500,0
кірісті азайтуға істен шығуынан (жабылмаған залал)
түскен кірістер
Тарату нәтижесінде Құрылғылардың (физикалық немесе сапалық тозу бойынша)
істен шығуы
Шаруашылық операциялардың Дебет Кредит Сома
мазмұны
Баланстық құнға 7420 Құрылғылардың2411-2417 70,0
істен шығуынан құрылғылар
болған шығындар
Бұрын есептелген тозу 2421-2428 2411-2417 180,0
сомасына Құрылғылардың құрылғылар
тозуы
Жұмысшыларға Құрылғыларды 7420 Құрылғылардың3430Қызметкерлермен 20,0
монтажын бөлшектегені үшіністен шығуынан еңбекті өтеу бойынша
еңбекақы есептеледі болған шығындар есеп айырысулар
Еңбекті өтеу қорынан 7420 Құрылғылардың3150 Әлеуметтік 3,6
әлеуметтік салық аударылдыістен шығуынан салық
болған шығындар
Монтажы бөлшектенген 7420 Құрылғылардың3310 Төленуге 3,4
таратылатын объектіні істен шығуынан тиісті шоттар
тасығаны үшін болған шығындар
автошаруашылық шоты
акцептелді
Негізгі құрал 1310, 1360 6210 Құрылғылардың 1,6
объектілерінен алынған Материалдар істен шығуынан
материалдар (метал сынығы,
отын) кіріске алынды
Жыл соңында кірістер мен
шығыстар жиынтық кірісі 5410 Жиынтық кіріс7420 Құрылғылардың 99,7
есебінен есептен (жабылмаған залал)істен шығуынан
шығарылады: болған шығындар
а) Құрылғыларды тарату 5400 Жиынтық кіріс
бойынша шығындар (жабылмаған залал) 1,6
ә) Құрылғыларды тарату
бойынша кірістер
Істен шыққан объектілерді 5320 Құрылғыларды 5400 Бөлінбеген 2,0
қайта бағалау сомасына артық бағалаудан (есепті жылдың
қосымша төленбеген жабылмаған залал)
капитал
Құрылғыларды өтеусіз беру
Шаруашылық Дебет Кредит Сумма
операциялардың
мазмұны
Берілетін 7410Құрылғылардың 2412-2417 800,0
Құрылғылардың істен шығуы бойынша Құрылғылар
баланстық құны шығындар
Бұрын есептелген 2421-2429 2412-2417 200,0
тозу сомасына Құрылғылардың Құрылғылар
тозуы"
Өтеусіз беру 7410Құрылғылардың 3150, Әлеуметтік 15,0
шығындары есептен істен шығуы бойынша салықтар 3310
шығарылды шығындар Төленуге тиісті
шоттар
Салық салынатын 7210 Жалпы және 3130 ҚҚС 120,0
айналымнан әкімшілік шығындары
есептелген ҚҚС
сомасына (15%)
Жыл соңында 7410 Құрылғылардың
шығындар жиынтық 5400 Жиынтық кіріс істен шығуы бойынша
кірісті азайту (жабылмаған залал) шығындар 935,0
үшін есептен 7210 Жалпы және
шығарылады әкімшілік шығындары
Құрылғыларды ішкі ауыстыру
Бір цехтан (құрылымдық 2412-2416 2411-2416 500,0
бөлімшеден) екіншісіне Құрылғылар Құрылғылар
Құрылғыларды бергенде
Құрылғылардың табиғи апат салдарынан (сақтандыру жағдайында)істен шығуы
Шаруашылық операциялардың Дебет Кредит Сома
мазмұны
Есептелген тозу сомасына 2421-2429 2412-2417 20,0
Құрылғылардың Құрылғылар
тозуы
Сақтандырылған негізгі 3050 Кепілді 2412-2417 80,0
құралардың баланстық құнынаміндеттемелер Құрылғылар
Сақтандыруды өтеу сомасына 1040 Ағымдық 3050 Кепілді 70,0
шоттағы ақша міндеттемелер
Өтелмейтін шығын сомасына 7210 Жалпы және 3050 Кепілді 10,0
әкімшілік шығындарміндеттемелер
Құрылғылардың кем шығуы
Шаруашылық операциялардың Дебет Кредит Сома
мазмұны
Құрылғылардың баланстық 2810 Кем шығулар, 2411-2417 700,0
құны құндылықты бүлдіру Құрылғылар
шығындары
Бұрын есептелген тозу 2421-2429 2411-2417 300,0
сомасына Құрылғылардың Құрылғылар
тозуы
Кем шығу кінәлі адамның 1254 Материалдық 334 Кем шығулар,700,0
есебіне жатқызылады: заңды өтеу бойынша құндылықты
* баланстық құнға есеп айырысулар бүлдіру
шығындары
* кем шыққан Құрылғылардың 1254 Материалдық 3520 Алдағы 50,0
нарықтық және баланстық заңды өтеу бойынша кезең кірістері
құны арасындағы айырмаға есеп айырысулар
* кем шыққанды өтеуге қарай1040 Ағымдық 1254 Материалдық750,0
шоттағы ақша, 1010заңды өтеу
Кассадағы бойынша есеп
қолма-қол ұлттық айырысулар
валюта
* табыс есепті кезеңге 4420 Алдағы кезең 6160 50,0
жатқызылады кірістері Құрылғылардың
істен шығуынан
түскен табыс
Егер кінәлі табылмаса 7210 Жалпы және 2180 Кем 700,0
немесе сот өндіріп алуға әкімшілік шығындаршығулар,
қарсылық білдірсе құндылықты
бүлдіру
шығындары
Жарамсыз болған және заттай, сапалық жағынан тозу, апат, стихиялық
апат, пайдаланудың нормативті шарттарының бұзылуы, сондай-ақ құрылысқа,
кеңеюге, қайта құруға және тағы басқа себептер салдарынан жойылуға тиісті
негізгі құрал – жабдықтарды кәсіпорын балансынан есептен шығарылады.
Құрылғылардың жарамсыздығын, оның қалпына келтіретін жөндеудің
мүмкін еместігін немесе экономикалық тиімсіздігін субъект басшысы, бас
бухгалтер, қызмет мамандары құрамына кіретін, тұрақты жұмыс істейтін
комиссия айқындайды.
Кәсіпорында тұрақты жұмыс істейтін комиссия жойылатын объектіні
тікелей қарап, байқау өткізеді, оларды есептен шығару себептерін және
бұған кінәлі жауапкершілікке тартылатын адамдарды анықтайды, оларға
бақылау жүргізеді. Негізгі құрал- жабдықтарды есептен шығару жөніндегі
тұрақты жұмыс істейтін комиссияның қызмет нәтижесі болып негізгі құрал-
жабдықтарды есептен шығару актісі табылады, оның негізінде бухгалтерияда
тиісті бухгалтерлік жазбалар жасалады. Актіде объектінің бастапқы бағасы,
бухгалтерлік есеп бойынша есептелген тозу сомасы, объектіні бөлшектегенде
алынған материалдық құндылықтарды құнын, тарату бойынша шығындар
мөлшерін, өткізудің ықтималдылығы мен таратудың жалпы қорытындысы бағасын
көрсетер.
Стихиялық апат пен апат салдарынан таратылатын негізгі құрал-
жабдықтар брйынша актіге құзырлы органның стихиялиқ апат туралы
анықтамасы, не болмаса себептері мен айыптылары көрсетілген аврия туралы
актінің көшірмесі тіркелуі тиіс. Материалдық құндылықтарды сатудан түскен
сома, сондай-ақ бөлшектеуден немесе түскен материалдар пайдаланылуы
ықтимал бағамен кіріске алынады. Сатудан түскен қаржы шаруашылық
жүргізілетін субъектінің қарауында қалады.
Негізгі құрал объектілерін өтеусіз беру туралы шешім шаруашылық
жүргізуші объектіге қатысушылардың жалпы жиналысында қабылданады.
2 Шаруашылықтың сипаттамасы, есеп саясаты және Құрылғыларды туралы түсінік.
2.1. Шаруашылықтың технико- экономикалық сипаттамасы
"САК - комбинат Продоформление" Ашық Акционерлік Қоғамы 1994 жылы 31-
ші мамырда шаруашылық жүргізуші субъект ретінде тіркелген.
Акционерлік Қоғамның жарғысы 1994 жылдың 27-ші мамырында мемлекеттік
мүлікті басқару жөніндегі Алматы қалалық территориялық комитетінің №
56552 Қаулысымен бекітілген. Алматы қаласының Әділет басқармасы 1997 жылдың
17-ші қыркүйегінде бекіткен қайта тіркеу жөніндегі №13360-1910-АО
күәлігінің негізінде "Комбинат продоформление" Акционерлік Қоғамы "САК -
комбинат Продоформление" Акционерлік Қоғамына ауыстырылған. Акционерлік
Қоғам заңды тұлға болып табылады және ол өз қызметін Қазақстан
Республикасының заңдарымен өзінің жарғысына сәйкес жүргізеді.
Акционерлік Қоғамның қаржылық және өндірістік қызметі шаруашылық-
даралық негізінде жүзеге асады. Акционерлік қоғамның өзінің жеке (дара)
балансы, банктерде есеп айрысу және өзге де шоттары, орысша және қазақша
аталуы жазылған мөрі бар. Акционерлік қоғамның қызметінің мақсаты - пайда
тауып, оны Акционерлердің мүддесінде, өндірісті дамытуға, кәсіпорын
үжымының және қоғамға қарайтын ұйымдардың әлеуметтік жағдайын жақсартуға
пайдалану. Қоғам этикеткалық орамдық, кітаптық, газеттік-журналдық,
бланкілік, жарнамалық және өзге де полиграфиялық өнім өндіріп өткізумен,
көтерме және жеке саудамен, кәсіпорындарға, ұйымдарға, жеке тұлғаларға
қызмет көрсетумен және Қазақстан Республикасының заңдарымен тиім салынбаған
қызмет түрімен айналысады. Акционерлік қоғамның қатысушылары "Financial
Management Group" жауапкершілігі шектеулі серіктестігі жарғылық қордың 90%-
і, "САК - комбинат Продоформление" акционерлік қоғамының жұмысшылар ұжымы
-- жарғылық қордың - 10%-іне ие. Акционерлік қоғамның барлық
қатысушылары акционерлік қоғамнан алған акцияларының құнын өтегеннен
кейін акционерлік қоғамның Жарғысына сәйкес құқтар мен міндеттерге ие
болады. Нарықты қатынастық экономикага көшу барысында бухгалтерлік есеп
және аудит қызметінің алатын орны және қажеттілігі артуда.
"САК комбинат Продоформление" Ашық Акционерлік қоғамының бухгалтерлік
есебінде Қазақстан Республикасының мемлекеттік комитеті жасаған типтік,
арнайыландырылған типтік және типтік унифициалданған құжаттар қолданылады.
Кәсіпорындағы есеп толығымен компьютерлендірілген. Машинограммалардың
көпшілігі журнал-ордерлік қағида бойынша құрылған.
Акционерлік қоғам тауарлық материалдық қорлар есебіне оперативтік-
бухгалтерлік әдіс қолданады. Өндіріске кеткен шығындар есебі нормативтік
әдіс бойынша жүргізіледі.Қаржы шаруашылық қызмет туралы есеп беру Қазақстан
Республикасының бухгалтерлік есеп стандартының №3 стандартында
қарастырылған "САК - комбинат Продоформление" Акционерлік Қоғамының қаржы
шаруашылық қызметін талдап көрстеу үшін оның негізгі "қаржы шаруашылық
қызметінің көрсеткіштері" кестесін келтіреміз. Мұндағы коэфициенттер
келесідей есептелінеді:
1. Актив айнылымдылығы = негізгі құралдардың орташа жылдық құны
өнімді өткізуден түскен табыс
2. Қор сиымдылығы = Құрылғылардың орташа жылдық құны
өнімді өткізуден түскен табыс
3. Қор қайтарымдылығы = өнімді өткізуден түскен табыс
Құрылғылардың орташа
жылдық құны
4. Сату рентабельділігі = Таза табыс өнімді өткізуден түскен табыс
5. Активтердің рентабельділігі = Таза табыс активтердің жалпы орташа
қүны * 100 %
№1-кесте
"САК" — комбинат "Продоформление" АҚ-ның қаржы шаруашылық қызметінің
негізгі көрсеткіштері
№ Көрсеткіштер 2011 жыл 2012 жыл Ауытқулар
сомасы %
1 Өткізуден (сатудан) 299862,2 382993311 + 37999469 -
түскен табыс (мың.тг)
2 Өнімнің өзіндік құны 291463,4 371550290 + 36863566 -
(мың.тг)
3 Жалпы табыс (мың.тг) 8398,8 11443021 + 11434623 -
4 Кезеңдік шығындар 43795,8 58680207 + 58636412 -
(мың.тг)
5 Салық салынғанға 23667, 1 -47237186 -47260853 -
дейінгі табыс (мың.тг)
6 Таза табыс (мың.тг) 23667,1 -47237186 -47260851 -
7 Негізгі құралдардың 134 1081 + 947 8,067
орташа жылдық құны
(мың.тг)
8 Еңбек өнімділігі45 3125 + 3080 69,44
(мың.тг)
9 Қор қайтарымдылығы 0,14 0,23 0,09 1,64 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz