Экологиялық мониторинг туралы

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
1 Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.1 Стресс түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.2 Биоиндикацияның экологиялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.3 Кешенді биоиндикация әдісімен қоршаған орта жағдайын бағалау ... ... 11
1.4 Популяция және экологиялық қуыс туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ...12
1.4.1 Популяция туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.4.2 Экологялық қуыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2 Тәжірибелік бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.1 Объект сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.2 Шыбынның сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.3 Материалдар және әдістер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.3.1 Зоналарды және аулау нүктелерін таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
2.3.2 Дрозофиламен жұмыс істеуге қажетті құрал.жабдықтар және инвентарь ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2.3.3 Қоректік ортаны дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2.3.4 Аулау әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
Пайдаланылған әдебиет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21

Экологиялық мониторинг – антропогендік факторлар әсерінен қоршаған орта жағдайының, биосфера компоненттерінің өзгеруін бақылау, баға беру және болжау жүйесі. Экологиялық мониторингті сапалы жүргізу үшін физико-химиялық және биологиялық мониторинг қажет. Бұл екі мониторинг әдісі бірін-бірі толықтырып отырады.
Егер алғашқы әдіс фактордың сандық және сапалық сипаттамаларын берсе, бірақ оның биологиялық әсері туралы тек жанама болжайды, ал екінші әдістің көмегімен биологиялық нәтижесі туралы ақпарат алуға болады және фактордың нақты ерекшелеліктері туралы жанама қорытындылар шығаруға болады.
Барлық биологиялық жүйелер өздерінің даму барысында тіршілік орталарындағы кешенді факторларға бейімделген. Әрбір ағза өзіне әсер ететін кез-келген факторға қатысты генетикалық детерминделген, филогенетикалық иемденген, бірегей физиологиялық төзімділік диапазонына ие. Ағзаның физиологиялық төзімділігі және экологиялық потенциясы оның индикатор ретіндегі бағалығын көрсетеді. Нәтижесінде әрбір биологиялық жүйе (ағза, популяция, биоценоз) уақытқа байланысты өзіне әсер ететін орта факторларын сипаттайды – табиғи, адаммен өзгертілген немесе антропогенді. Биологиялық жүйелер арқылы тіршілік ортасының абиотикалық және биотикалық факторларын бағалау әдісі көп жағдайда биоиндикация (лат. indicare - көрсету) деп аталады. Осыған байланысты ағза немесе ағзалар бірлестігінің тіршілік функцияларының ортаның белгілі бір факторымен тығыз корреляцияланатын болғандықтан оларды бағалау үшін пайдаланады және биоиндикаторлар деп атайды.
Табиғи жағдайларда ағзалар әрдайым әртүрлі стрессорлар әсеріне ұшырап отырады. Биологияда стресс дегеніміз – ортаның экстремальды факторларына биологиялық жүйенің реакциясын айтамыз және бұл факторлар қуаттылығына, қарқындылығына, уақытқа, әсер ету ұзақтығына байланысты жүйеге қатты немесе ақырын әсер етуі мүмкін /1/.
Популяция деңгейінде ортаның кешенді стрессорлық әсерін зерттеуде тест-обьект ретінде Drosophila мelanogaster алдық. Бұл түрді зерттеу лабороторияда ұстау кезінде үлкен қаржылық шығындарды қажет етпейді, морфологиялық анализ жасау үшін ыңғайлы, өте тез көбейеді және онтогенездік кезеңі қысқа.

1 Биоиндикация загрязнений наземных экосистем / Под ред. Р. Шуберта. М.: Мир. 1988. С.11-16.
2 Levitt -. Responses of 3lants to ( Enviromental Streses. Acad. 3ress, New York -London. 1980. 3. 274-282.
3 Колумбаева С. Ж., Бильдебаева Р. М. Общая экология / Учебное пособие под ред. А.Б. Бигалиева - Алматы: Қазақ университеті. 2005. С. 19-29.
4 Stoker G. Zu einigen theoretischen und methodischen Aspekten der
Bioindikation. In : Schubert R, Schuh -. (Hrsg). Bioindikation. Tell 1, Wiss. Beitr
Marti n-Luther-Univ.,Halle-- Wittenberg 1980/24 3.10-21.
5 Одум Ю. Основы экологии. -М.: Мир. 1986. С. 209-302.
6 Гиляров A.M. Популяционная экология/ Учебное пособие - М.:
Издательство МГУ. 1990. С. 10-60.
7 Бигон М. Экология особи популяций.- М.: Мир. 1989. С. 76-93.
8 Радкеевич В.А. Экология: Учебник. -Мн.: Высш. Шк.1997. С. 73-83.
9 Медведев Н.Н.// В кн. Практическая генетика М.: Наука. 1968. С.38-53.
10 Бияшева З.М., Олифиров С.В. Полиморфизм природных популяций
дрозофил из различных экологических зон города Алматы// Современные
проблемы геоэкологии и созоологии. - Доклады Международн. Научно-
практич. конференции. 22-23 января. 2001 Алматы. С.305-308.
11 Оливериусова Л. Оценка состояния окружающей среды методом
комплексной биоиндикации/Прага: Карлов университет, кафедра охраны
окружающей среды и ландшафтной экологии. С.28-34.
12 Вайнерт Э., Вальтер Р., Ветеул Т. и др. Биоиндикация загрязнений
наземных экосистем /под ред. Шуберта. М.: Мир. 1988. С.68-78.
13 Гречанный Г.В. Сезонная изменчивость популяции дрозофилы по
ассиметрии особей/ Общая биология. М.2005. Т.66. С. 471-483.