Қазақстан Республикасындағы білім мен ғылым интеграция үрдістері
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І. Қазақсан Республикасындағы білім және ғылым интеграциясының теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.1 Интеграция түсінігі, мәні, қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.2 Мемлекеттік білім мен ғылым интеграцияның үрдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.3 Білім мен ғылым интеграцияның үрдісін жетілдірудің шетелдік тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 12
ІІ. Қазақстан Республикасындағы білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі процестер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
2.1 Отандық білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі жүйесі дамуының негізгі көрсеткіштерін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.2 ҚР .дағы инновациялық жүйенің білім мен ғылым интеграция үрдісіндег іорны мен ролі және Болон конвенциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
2.3 Сапалы білім ұлттың бәсекеге қабылеттілігін жоғарлату жолдарын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
ІІІ. Білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі саласын мемлекеттік реттеудегі нәтижелікке бағыттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
3.1 ҚР . ның 2007 . 2012 жылдарға арналған білім мен ғылым интеграция үрдісіндегіді дамыту бағдарламасының жүзеге асуын қамтамасыз ету және нәтижелерін арттыру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 30
3.2 Білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі сапасын арттыру мемлекеттік саясаттың басты нысаны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
3.3 Білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі күтілетін нәтижелер мен оны басқаруды дамыту жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .38
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
І. Қазақсан Республикасындағы білім және ғылым интеграциясының теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.1 Интеграция түсінігі, мәні, қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.2 Мемлекеттік білім мен ғылым интеграцияның үрдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.3 Білім мен ғылым интеграцияның үрдісін жетілдірудің шетелдік тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 12
ІІ. Қазақстан Республикасындағы білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі процестер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
2.1 Отандық білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі жүйесі дамуының негізгі көрсеткіштерін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.2 ҚР .дағы инновациялық жүйенің білім мен ғылым интеграция үрдісіндег іорны мен ролі және Болон конвенциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
2.3 Сапалы білім ұлттың бәсекеге қабылеттілігін жоғарлату жолдарын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
ІІІ. Білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі саласын мемлекеттік реттеудегі нәтижелікке бағыттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
3.1 ҚР . ның 2007 . 2012 жылдарға арналған білім мен ғылым интеграция үрдісіндегіді дамыту бағдарламасының жүзеге асуын қамтамасыз ету және нәтижелерін арттыру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 30
3.2 Білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі сапасын арттыру мемлекеттік саясаттың басты нысаны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
3.3 Білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі күтілетін нәтижелер мен оны басқаруды дамыту жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .38
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
Қазақстан Республкасын әлемдік қоғамдастықта нарықтық экономикалық мемлекет ретінде таныды.Тәуелсіздігінің қысқа тарихи кезеңінде еліміз әлемдік қоғамдастыққа ықпалдаса отырып, экономикада айтарлықтай өсуге қол жеткізді.
Осы орайда, қоғамдық даму деңгейінің, елдің экономикалық қуаты мен ұлттық қауіпсіздігінің өлшемдері ретінде білім беру саласын мемлекет тарапынан реттеу, адам ресурстарының рөлі мен маңызы арта түседі. Жаңа жүзжылдықтың басында елдегі экномикалық ахуалдың жақсаруы тұтастай алғанда білім мен ғылым жүйесініңне оң әсерін тигізді. Жаңа мектептер салу ісі жандандырылды. Білім беру ұйымдарының материалдық - техникалық базасын нығайтуға қаражат бөліне бастады . Алайда бұл білім беру жүйесіндегі түбірімен өзгертуге жеткіліксіз. Білім беру саласында қалыптасқан ахуал республиканы дамытудың қазіргі әлеуметтік – экономикалық және саяси жағдайларына және жоғары дамыған елдердің прогресшіл тәжірбиесіне сәйкес келеңсіз құбылыстарды болдырмау, түбегейлі ұйымдық, құрылымдық қайта құрулар, білім мазмұнын жаңарту және мамандар даярлаудың сапасын жетілдіру қажет екенін көрсетеді.
«Қазақстан Республикасындағы білім саласын мемлекет тарапынан реттеу›› атты курстық жұмыс тақырыбын таңдап алған себебім білім беру ісі қоғам дамуының қозғаушы күші болып табылады. Кез келген қоғамның даму деңгейі ондағы білім сапасы арқылы анықталатындығы сөзсіз. Бүгінгі күні елімізде білім беру саласына көп өзгерістер енгізілуде яғни ол қоғамдағы өзгерістер, жаңа нарықтық қатынастарға көшу, ашық қоғам, жаһандану үрдісі оның дамуы бұл салаға жаңа талаптар қоюда, сонымен қоса білім берудің өзіндік ұлттық үлгісі қалыптасуда.Қазақстандағы білім берудің өзектілігіде осында жатыр. Бұл курстық жұмысты жазу барысында алға қойған мақсат – білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі саласындағы саясатты талдай отырып мемлекеттiк реттеудің тиімді жолдарын анықтау. Ал міндеті – тоерия негізінде қарастырылған саясатқа талдау жасау іс шаралар көрінісін айқындау. Қазақстан Республикасндағы білім саласын мемлекет тарапынан реттеу атты бұл курстық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.Бірінші бөлімде білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі мемлекеттің атқаратын ролі, мемлекеттік білім беру саясаты және білім мен ғылым интеграция үрдісіндегідің шетелдік тәжірбиесі қарастырылады.Қазақстан Республикасындағы беру жүйесіндегі процесстер атты екінші бөлімде отандық білім беру жүйесінің негізгі көрсеткіштері мен білім саласының қазіргі жағдайы көрсетілген. Соңғы бөлімі білім сапасын арттыруға және әлемдік стандарттар деңгейіне көтеру жолдары қарастырылады.
Осы орайда, қоғамдық даму деңгейінің, елдің экономикалық қуаты мен ұлттық қауіпсіздігінің өлшемдері ретінде білім беру саласын мемлекет тарапынан реттеу, адам ресурстарының рөлі мен маңызы арта түседі. Жаңа жүзжылдықтың басында елдегі экномикалық ахуалдың жақсаруы тұтастай алғанда білім мен ғылым жүйесініңне оң әсерін тигізді. Жаңа мектептер салу ісі жандандырылды. Білім беру ұйымдарының материалдық - техникалық базасын нығайтуға қаражат бөліне бастады . Алайда бұл білім беру жүйесіндегі түбірімен өзгертуге жеткіліксіз. Білім беру саласында қалыптасқан ахуал республиканы дамытудың қазіргі әлеуметтік – экономикалық және саяси жағдайларына және жоғары дамыған елдердің прогресшіл тәжірбиесіне сәйкес келеңсіз құбылыстарды болдырмау, түбегейлі ұйымдық, құрылымдық қайта құрулар, білім мазмұнын жаңарту және мамандар даярлаудың сапасын жетілдіру қажет екенін көрсетеді.
«Қазақстан Республикасындағы білім саласын мемлекет тарапынан реттеу›› атты курстық жұмыс тақырыбын таңдап алған себебім білім беру ісі қоғам дамуының қозғаушы күші болып табылады. Кез келген қоғамның даму деңгейі ондағы білім сапасы арқылы анықталатындығы сөзсіз. Бүгінгі күні елімізде білім беру саласына көп өзгерістер енгізілуде яғни ол қоғамдағы өзгерістер, жаңа нарықтық қатынастарға көшу, ашық қоғам, жаһандану үрдісі оның дамуы бұл салаға жаңа талаптар қоюда, сонымен қоса білім берудің өзіндік ұлттық үлгісі қалыптасуда.Қазақстандағы білім берудің өзектілігіде осында жатыр. Бұл курстық жұмысты жазу барысында алға қойған мақсат – білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі саласындағы саясатты талдай отырып мемлекеттiк реттеудің тиімді жолдарын анықтау. Ал міндеті – тоерия негізінде қарастырылған саясатқа талдау жасау іс шаралар көрінісін айқындау. Қазақстан Республикасндағы білім саласын мемлекет тарапынан реттеу атты бұл курстық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.Бірінші бөлімде білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі мемлекеттің атқаратын ролі, мемлекеттік білім беру саясаты және білім мен ғылым интеграция үрдісіндегідің шетелдік тәжірбиесі қарастырылады.Қазақстан Республикасындағы беру жүйесіндегі процесстер атты екінші бөлімде отандық білім беру жүйесінің негізгі көрсеткіштері мен білім саласының қазіргі жағдайы көрсетілген. Соңғы бөлімі білім сапасын арттыруға және әлемдік стандарттар деңгейіне көтеру жолдары қарастырылады.
Кітаптар мен монографиялар:
1. Білім берудің жағдайы мен дамуы туралы ұлттық баяндама 2009 жыл
2. Жаһандану жағдайында білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі жүйесінің даму мәселелері конференция материалы 2010 жыл
3. Министрдің білім туралы есебі Егемен Қазақстан 1 сәуір 2010 жыл
4. Педагогика мәселелері 2010 №1
5. Құсайынов. А Білім реформасы дамыған елдер тәжірбиесі
6. 2007 -2012 жылдарға арналған ҚР – ның білім мен ғылым интеграция үрдісіндегіді дамыту мемлекеттік бағдарламасы
7. ҚР Президентінің «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан»атты халыққа жолдауы
Мақалалар мен мерзімді басылымдар.
8. Білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі мекемесі басшылары анықтамалығы 2010 №4
9. Галаган А.И университеты в региональных экономических и управленческих структурах стран Западной Европы и Японии Монография – М: НИИВО -1994
10. Президент және халық 2009 24 тамыз
11. Хабаршы 2009 №5 (3)
12. Оқушыларға экономикалық білм беру жүйесі Аганина Қ.Ж
13. Егемен Қазақстан 2009жыл 11 шілде
14. Мектеп директоры 2006 №4
15. Бастауыш мектеп 2007 5
16. Ахметқалиев .А Оқушыларға экономикалық білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі негіздері
1. Білім берудің жағдайы мен дамуы туралы ұлттық баяндама 2009 жыл
2. Жаһандану жағдайында білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі жүйесінің даму мәселелері конференция материалы 2010 жыл
3. Министрдің білім туралы есебі Егемен Қазақстан 1 сәуір 2010 жыл
4. Педагогика мәселелері 2010 №1
5. Құсайынов. А Білім реформасы дамыған елдер тәжірбиесі
6. 2007 -2012 жылдарға арналған ҚР – ның білім мен ғылым интеграция үрдісіндегіді дамыту мемлекеттік бағдарламасы
7. ҚР Президентінің «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан»атты халыққа жолдауы
Мақалалар мен мерзімді басылымдар.
8. Білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі мекемесі басшылары анықтамалығы 2010 №4
9. Галаган А.И университеты в региональных экономических и управленческих структурах стран Западной Европы и Японии Монография – М: НИИВО -1994
10. Президент және халық 2009 24 тамыз
11. Хабаршы 2009 №5 (3)
12. Оқушыларға экономикалық білм беру жүйесі Аганина Қ.Ж
13. Егемен Қазақстан 2009жыл 11 шілде
14. Мектеп директоры 2006 №4
15. Бастауыш мектеп 2007 5
16. Ахметқалиев .А Оқушыларға экономикалық білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі негіздері
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І. Қазақсан Республикасындағы білім және ғылым интеграциясының теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1. Интеграция түсінігі, мәні,
қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4
2. Мемлекеттік білім мен ғылым интеграцияның
үрдісі ... ... ... ... ... ... ... . ... .. 7
3. Білім мен ғылым интеграцияның үрдісін жетілдірудің шетелдік
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
ІІ. Қазақстан Республикасындағы білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі
процестер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.1 Отандық білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі жүйесі дамуының негізгі
көрсеткіштерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... 15
2.2 ҚР –дағы инновациялық жүйенің білім мен ғылым интеграция үрдісіндег
іорны мен ролі және Болон
конвенциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
2.3 Сапалы білім ұлттың бәсекеге қабылеттілігін жоғарлату жолдарын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
ІІІ. Білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі саласын мемлекеттік реттеудегі
нәтижелікке
бағыттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... 30
3.1 ҚР – ның 2007 – 2012 жылдарға арналған білім мен ғылым интеграция
үрдісіндегіді дамыту бағдарламасының жүзеге асуын қамтамасыз ету және
нәтижелерін арттыру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... . 30
3.2 Білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі сапасын арттыру мемлекеттік
саясаттың басты
нысаны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ..35
3.3 Білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі күтілетін нәтижелер мен оны
басқаруды дамыту
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 38
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
44
Кіріспе
Қазақстан Республкасын әлемдік қоғамдастықта нарықтық
экономикалық мемлекет ретінде таныды.Тәуелсіздігінің қысқа тарихи
кезеңінде еліміз әлемдік қоғамдастыққа ықпалдаса отырып, экономикада
айтарлықтай өсуге қол жеткізді.
Осы орайда, қоғамдық даму деңгейінің, елдің экономикалық қуаты
мен ұлттық қауіпсіздігінің өлшемдері ретінде білім беру саласын
мемлекет тарапынан реттеу, адам ресурстарының рөлі мен маңызы арта
түседі. Жаңа жүзжылдықтың басында
елдегі экномикалық ахуалдың жақсаруы тұтастай алғанда білім мен ғылым
жүйесініңне оң әсерін тигізді. Жаңа мектептер салу ісі жандандырылды.
Білім беру ұйымдарының материалдық - техникалық базасын нығайтуға
қаражат бөліне бастады . Алайда бұл білім беру жүйесіндегі түбірімен
өзгертуге жеткіліксіз. Білім беру саласында қалыптасқан ахуал
республиканы дамытудың қазіргі әлеуметтік – экономикалық және саяси
жағдайларына және жоғары дамыған елдердің прогресшіл тәжірбиесіне
сәйкес келеңсіз құбылыстарды болдырмау, түбегейлі ұйымдық, құрылымдық
қайта құрулар, білім мазмұнын жаңарту және мамандар даярлаудың сапасын
жетілдіру қажет екенін көрсетеді.
Қазақстан Республикасындағы білім саласын мемлекет тарапынан
реттеу›› атты курстық жұмыс тақырыбын таңдап алған себебім білім
беру ісі қоғам дамуының қозғаушы күші болып табылады. Кез
келген қоғамның даму деңгейі ондағы білім сапасы арқылы
анықталатындығы сөзсіз. Бүгінгі күні елімізде білім беру саласына
көп өзгерістер енгізілуде яғни ол қоғамдағы өзгерістер, жаңа
нарықтық қатынастарға көшу, ашық қоғам, жаһандану үрдісі оның дамуы
бұл салаға жаңа талаптар қоюда, сонымен қоса білім берудің өзіндік
ұлттық үлгісі қалыптасуда.Қазақстандағы білім берудің өзектілігіде
осында жатыр. Бұл курстық жұмысты жазу барысында алға қойған мақсат
– білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі саласындағы саясатты талдай
отырып мемлекеттiк реттеудің тиімді жолдарын анықтау. Ал міндеті – тоерия
негізінде қарастырылған саясатқа талдау жасау іс шаралар көрінісін
айқындау. Қазақстан Республикасндағы білім саласын мемлекет тарапынан
реттеу атты бұл курстық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан
және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.Бірінші бөлімде білім
мен ғылым интеграция үрдісіндегі мемлекеттің атқаратын ролі, мемлекеттік
білім беру саясаты және білім мен ғылым интеграция үрдісіндегідің
шетелдік тәжірбиесі қарастырылады.Қазақстан Республикасындағы беру
жүйесіндегі процесстер атты екінші бөлімде отандық білім беру
жүйесінің негізгі көрсеткіштері мен білім саласының қазіргі жағдайы
көрсетілген. Соңғы бөлімі білім сапасын арттыруға және әлемдік
стандарттар деңгейіне көтеру жолдары қарастырылады.
І. Қазақсан Республикасындағыбілім және ғылым интеграциясының теориялық
негіздері
1.1 Интеграция түсінігі, мәні, қажеттілігі
Интеграция-дегеніміз,ерекше қажеттілігі бар,еңбек ету қабілеті
шектеулі тұлғаларды қоғамға біріктіру, сол адамға теңдік жағынан
қамтамасыз ету. Сонымен қатар арнайы оңалту жағдайын ұйымдастыру процессі.
Л.С. Выготскийдің анықтауынша, мүмкіндігі шектеулі балаларға арнайы
білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі жағдайын қамтамасыз ету – дегеніміз
оларды қалыпты балалармен бірге оқыту, тәрбиелеу және дамыту. Шетелдерде
біріктіріп оқыту процессі ертерек қолға алынған. Ал біздің елімізде бұл
оқыту жүйесі енді қолға алынған.
Сол сияқты біріктіріп оқытудың екі түрі берілген:
1. Интералдық бұл арнайы білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі жүйесінде
мүмкіндігі шектеулі балалар біріктіріліп оқытылады. Мысалы, нашар
естейтін балалармен тіл кемістігі бар балалар бірге оқытылады. Енді
келесі бір түрі – экстернальдық түрі. Бұл жалпы және арнайы білім мен
ғылым интеграция үрдісіндегі жүйесінің біріктірілуі немесе қосылуы.
Соңғы уақытта интеграция терминімен қатар инклюзивті оқыту термині
қолданылуда. Бұл дегеніміз – қосы білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі
жүйесі. Инклюзивті (қосу) білім мен ғылым интеграция үрдісіндегіді
біріктірумен салыстырғандай кең, себебі тек білім мен ғылым интеграция
үрдісіндегі жағдайын ғана емес, тұлғаның қоғамдағы жалпы орнын көрсетеді
және мемлекеттік – саяси шаралармен анықталады, бекітіледі.
Интеграция – арнацы білім мен ғылым интеграция үрдісіндегідің
ұйымдастырудың жаңа формасы. Яғни мүмкіндігі шектеулі балаларға арнайы
білім мен ғылым интеграция үрдісіндегімен тәрбиелеуді қалыпты балалармен
біріктіре отырып оқыту, тәрбиелеу, дамыту және кемістіктерін түзету.
Мүмкіндігі шектеулі адам, қоғамның басқа мүшелері сияқты білім алуға,
өмір сүруге, жергілікті жерге жұмыс жасауға, өз үйінде тұруға, достарын
таңдауға және олармен дос болуға, қоғамға сай қажетті адам болуына толық
құқықты. Сондықтанда оларға әрдайым мемлекет тарапынан үлкен көмек
көрсетілуі қажет.
Мектеп жасына дейінгі мүмкіндігі шектеулі, дамуы тежелген балаларды
біріктіріп тәрбиелеумен оқыту біздің елімізде соңғы 10 жылда педагогикалық
ғылыммен тәжирибеде маңызды мәселеге айналды.
Біздің елімізде қазіргі таңда бірнеше қалаларда арнайы мектептер жұмыс
істейді. Көптеген облыстардың аулдық мектептерде арнайы сыныптар жоқ, олар
тек қана Атырау, Алматы, Шығыс Қазақстан облыстарының аудандарында
ұйымдастырылған.
Осы уақытқа джейін ерекше қажеттіліктері бар балалар жалпы
бағдарламамен білім алған, сонымен қатар олар жүйелік, комплекстік
педагогикалық түзейту көимектерін және психологиялық, әлеуметтік қолдау
алған жоқ.
Қоғамдағы мүмкіндігі шектеулі адам қоғамдық сананың моделі. Адамның
қоғамға біріктірілуі – білім берідегі маңызды сұраныстары мен қазіргі еңбек
қабілеттіліндегі шектеулі үрдісі және қоғам нәтижелерінің көрінісімен
шынайы мүмкіндіктері әлеуметтік өмірдің барлық түрлеріне қатысуына құқықты
және қоғамның өзге мүшелерімен теңесіп, дамуындағы ауытқуы бар адамдармен
теңгерле отырып мүмкіндіктері шектеледі.
Білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі интеграция (біріктіру) төменгі
мүмкіндіктері шектеулі альтернативті маңызды білім мен ғылым интеграция
үрдісіндегі сұраныстары болып келеді: міндетті білімдері (мектепке дейінгі
білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі мекемелерінде, мектептерде) арнайы
білім мекемелерімен жалпы білім беретін мекемелерінен алады.
Интеграция нормалық тұжырымдамаға негізделеді, мүмкіндіктері
шектеулі адамдардың өмірімен тұрмысы, олар өмір сүріп отырған қоғамдық өмір
стилімен оның талаптарына неғұрлым жақын болуы тиісті идеясы негізінен
қалынған.
Балаларға қатысты төмендегідей:
Ерекше білім сұраныстарымен баланың бәріне ортақ болатын сұраныстарда
бар, олардың негізгісі – дамуды ынталандыратын жағдайдағы және
сүйіспеншілікке деген сұраныстар.
Бала қалыпты өмерге жоғары дәрежеге жақындатылған өмір сүруі қажет.
Балаға ең жақсы орын-оның туған үйі болып саналады,жергілікті басқарма
орындарының міндеті –ерекше білімге сұраныстары бар балаларды өз жанұясында
тәрбие алуына әрекет жасау.
Барлық балалар білім алады, дамуындағы ауытқуы қандай ауыр болсада,
олардың бәрінің білім алуына мүмкіндік берілуі тиіс.
Нормалық принциптері бүгінгі халықаралық құқық актілерімен бірге
бекітілген: бала құқығының декларациясы, интелектуалды дамуында кемістігі
тұлғалардың құқығы туралы декларация, кемтар адамдардың құықығы туралы
декларация.
Адамзат цивилизациясының дамуы тарихында қоғамдағы мүмкіндіктері
шектеулі адамдар әлеуметтік сөре ретінде қарым қатынаста болады.
Сондай сөре немесе модельдің қысқаша нұсқасына тоқталайық.
Ауру адам осы моделге сәйкес мүмкіндіктері шектеулі тұлғалар – ауру
адамдар. Бұл адам – емделу объектісі ретінде қарастырылады дегенді
білдіреді. Медициналық қызметте осындай адамдардың зәру екендігін жоққа
шығармау арқылы білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі кодексінде
табиғаттағы шектеулі мүмкіндіктерге, әлеуметтендіру мен білім мен ғылым
интеграция үрдісіндегібір қатар қиыншылықтарға байланысты.
Мүмкіндігі шектеулі адамдарды – ауру деп ұйғаратын қоғам, оны білім
процессінен алып, оған медициналық диагносиканы, емделуді және қарауды ғана
қамтамасыз ете алады.
Прогрессивтік қоғам даму кезеңдері болып келеді,бұл модель жеке жеке
ауруларды емдеудежәне профилактикалық тәсілдерді қолдануда, адамның дамуына
кері әсер ететін факторларды, себептерді, клиникалық ғылыми зерттеуді
игеруді дамытуын ынталандырады.
Бірақ қазіргі талаптарда бұл модель жеткіліксіз,мүмкіндіктері шектеулі
тұлғалар, өзі ерекше сұраныстары бар адамдардың мүмкіндіктерін шектейді.
Адамға тән емес моделі. Дамуында ауытқуы бар адам ол модельге сәйкес
толыққанды емес бейне ретінде өз деңгейі бойынша жануарға жақын келеді.
Яғни, қоршаған ортаның өзара іс-әрекетінің әсер етуінен туындаған өнердің
шектелуінен көрініс табады.
Қоғамға қауіпті моделі. Дамуында ауытқуы бар кей бір бейнелік
категориялардағы адамдар (психологиялық ауытқулары бар адамдар, саңырау,
ақыл есі кем) қоғамға қауыпті деген ой туындатады. Бұл адамдар тек аурудың
көзі ғана емес, сондай-ақ дұға жолдау, бақытсыздықты тілейді,
материалдық және моральдық нұқсан келтіреді деген жағымсыз ойлар әліде
толастамады. Потенциалды қауіптен өзін аулақ ұстау үшін қоғамдағы
жағдайларға іс-шаралар қолданылады, интернаттар, қоғамнан алыс орындар,
мазмұны қатаң тәртіптегі мекемелер құрылды. Бұндай жағдайларда білім
жеткіліксіз болған немесе дұрыс берілмеген дейді.
Жанашырлық объектісінің моделі. Бұл модель адам тұлғасының дамуына
үлкен әсер етеді, оның ұмтылыстарының өздігінен іске асыруына әрекет етеді.
Осы модель аясында мүмкіндігі шектеулі адамдарға кішкентай балаға
қарағандай көз қарас болады, өспейтін, жетілмейтін, өмір бойы балалық шақта
қалады деген ой қалыптасқан. Бұл модельдің басты міндеті мүмкіндігі
шектеулі адамдарға жаманнан қоршаған ортаны өзінің қоғамы арқылы сезіну
деп түсінеді, бірақ білім мен ғылым интеграция үрдісіндегіінің дамуын
қамтамасыздандырылмағандығынан байқалады.
Қайырымдылық объектісі моделі. Кейбір дүниежүзілік едерде қиын
экономикалық жағдай мүмкіндігі шектеулі адамдарға жағымсыз әсер етеді.
Оларға көрсетілетін көмек экономикалық ауытқулықтарды қысқартуға қатысты
болып келеді.
Дамуы моделі. Бұл модель кейбір мүмкіндіктері шектеулі бинелер үшін
адамдардың дамуымен білім алудағы қабілеттілігінен көрініс табады. Осы
модельге сәйкес қоғам мүмкіндігі шектеулі баланың толық дамуына жағымды
жағдай жасау және түзету – педагогикалық көмек көрсету болып табылады. Бұл
модельге сәйкес мүмкіндігі шектеулі адам қоғамның басқа мүшелері сияқты
өмір сүруге, оқуға, жергілікті жерге жұмыс жасауға, өз үйінде тұруга,
достарын таңдауыға және олармен дос болуға, қоғамға сай қажетті адам
болуына толық құқықты. Мұндай модельді іске асыру нормалау принципіне
сәйкес келеді.
Тәрбиелеумен оқытудағы біріктіру. Біріктіру теориясы бойынша тәрбиемен
оқыту – тек жалпы адамзаттық пайдалы білімді меңгерту ғана емес, ол әрі
мүмкіндігі шектеулі баланы қоғамның қабылдауы және баланың өзімен қоғамды
оның әлеуметтік – бағыттарымен құндылықтары жүйесін қабылдайтын әлеуметтік
үртісі.
Мектеп жасына дейінгі мүмкіндігі шектелген, жетілуі тоқыраған
балаларды біріктіріп тәрбиелеумен оқыту біздің елімізде соңғы 10 жылда
педагогикалық ғылыммен тәжирибеде маңызды мәселеге айналды. Басында бұл
үртіс денсаулығы төмен, жағдайы ауыр балалар ата-анасының бастамасы еді.
Олардың көзқарасы бойынша барлық балалар табиғи қажеттілік пен білім алу
қажеттілігін қанағаттандыруға арнайы жағдай жасалған кезде ғана олар жалпы
білім беретін мекемелер жағдайында алаңдамай оқиылады.
Педагогикалық ғылыми көзқарас бойынша, біріктіру үртісінің оңтайлы
болуының тағы бір жағы: кәсіпқойларды түзету педагогикасы бойынша
балалармен жұмыс істеуге бағыт бағдар береді. Педагогикалық әсер етудің
нысанасы бала бойындағы кемшіліктер емес, оның тұлғасы болады.
1.2Мемлекеттік білім мен ғылым интеграцияның үрдісі
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2007 – 2012
жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасына, 2008 жылдың 1 наурызндағы
Елбасының Қазақстан халқына Жолдамасына сәйкес білм беру жүйесінің
одан әрі дамуына, оның қолжетімділігін қамтамасздандыруға, ол ұсынатын
қызметтердің сапасын арттыруға бағытталған шаралар кешенін жүзеге
асыру жалғасуда.
Білім беруге жұмсалатын шығыстар 2008 жылы, 2006 жылмен
салыстырғанда, 1.5 есе өсті. Егер дағдарысты 1993 жылы ол 249 миллион
долларды құраса, онда 2008 жылы білім беруге екі жарым миллиардтан
артық доллар инвестицияланды. 2009 жылғы республикалық бюджетте
білімге жұмсалатын шығыстар, 2007 жылмен салыстырғанда, тағы екі есе
артуы алдын ала қарастырылған. Елдің ЖІӨ - өніміндегі олардың үлесі 4%
- ға жуық, бұл Германия, Словакия, Испания сияқты елдердің шығыстарына
сәйкес. 2009 жылдың 1 қаңтарынан білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі
қызметкерлерінің еңбекақысының 30% - ға өсуі жүзеге асырылады.
Мектепке дейінгі тәрбиеленудің аз шығынды модельдері: шағын
орталықтар, балалар қысқа мерзім болатын топтар дамып келеді. Аймақтарда
724 мектепке дейінгі шағын орталықтар ашылды.
Жаңа буын оқулықтары шығарылып, баламалы оқулықтар енгізілуде.
Оқу әдебиеті экспертизасының жүйесі жұмыс жасауда. Жеткілікті
қамтамасыз балалары, жетім балалар және қамқорсыз қалған балалар оқу
әдебиетімен мемлекет есебінен қамтамасыз етіледі.
2008 жылы мемлекеттік бюджет қаржысы есебінен 37 жаңа мектеп
іске кірістірілді. 792 мектеп күрделі жөнделді. Мектептерді қазақ, орыс
және шетел тілдерін оқытуға арналған мультимедиялық кабинеттермен
қамтамасыз ету бағдарламасы жүзеге асырылуда.
12 жылдық жалпы орта білім мен ғылым интеграция үрдісіндегіге
біртіндеп көшу жұмыстары жүргізілуде. Орта білім берудің қазіргі
заманғы моделін жасау және халықаралық стандарттарға көшу үшін оқыту
үрдісінде информациялық технологиялар белсенді қолданылады.
Оқушылардың білім жетістіктерін тәуелсіз сыртқы бақылау мектеп
түлектерін ұлттық бірыңғай тестілеу (ҰБТ) және ЖОО студенттері мен 4 және
9- сынып оқушыларын мемлекеттік аралық бақылау (МАБ) түрінде
жүргізілуде. Қазіргі кезде кәсіби дайындық сапасын тәуелсіз бағалау,
мамандық беру және растау жүйелері енгізілуде.
Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес конкурс
негізінде жоғары білім алуға тең мүмкіндік қамтамасыздандырылған.
Мектептердің ең озат түлектері еліміздің ЖОО – дарында білім гранттары
бойынша мемлекеттік бюджет есебінен оқып жатыр. Жоғары білімі бар
кадрлар дайндаудың бакалавр – магистірлік моделіне көшу жүзеге асырылуда.
Бакалавриат пен магистратура мамандықтарының ірілендірілген
мамандықтары бар жаңа жіктеуіш әзірленіп, қолдансқа берілді.
Мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттар құзыреттілік тәсіл қолданумен
жетілдірілді. Бірқатар ЖОО – ларда кейбір гуманитарлық және тхникалық
мамандықтар бойынша жаңа магистратура және РҺ.D. білім бағдарламалары
енгізілуде.
Ғылымның басымды бағыттарына арналған Рһ.D. бағдарламасы
арқылы жаңа заманғы ғалымдар дайындаудың ұлттық моделін құруды
қамтитын, 2012 жылға дейінгі ғылыми және ғылыми – педагогикалық кадрларды
дайындау және аттестациялау жүйесін жетілдіру Концепциясы қабылданды.
40 ЖОО – да оқытудың кредиттік жүйесі енгізілуде. Әл –
Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетеінде және Л.Н. Гумилев атындағы
Еуразия ұлттық университетінде дүние жүзіне әйгілі шетелдік оқытушы –
ғалымдар жұмыс істейді. Жыл сайын жоғарғ оқу орындарының 200
оқытушысына бр жылға ғылыми зерттеулер жүргізуге, оның ішінде шетелдік
ЖОО – ларда тағылымдамадан өткізуге арналған грант төлеумен қоса ЖОО –
ның үздік оқытушысы›› атты стипендия беріледі.Бірыңғай критерийлер мен
көрсеткіштер негізінде ЖОО – лардың 253 үздік оқытушылары туралы
деректер базасы жасалып, маңыздандырылды. Ол қазіргі кезде ақпараттық –
оқыту кеңістігінде кеңінен қолданылуда.
Президенттің Болашақ›› бағдарламасына сәйкес 2007 жылы 1756
адам стипендия алды, олар әлем елдерінің таңдаулы 35 университеттерінде:
Гарвардта, Кембриджде, Оксфордта және басқаларында оқиды.
42 ЖОО – да сапа менеджменті жүйесі енгізілді, бұл білім
беру жүйесінің сапасын жақсартуды қамтамасыз етуге мүмкіндік берді.
Балалардың заңды мүдделерін және құқығын қорғау
саласындағы мемлекеттік саясатты жүзеге асыру жұмыстары жалғасуда.
Балаларды, оның ішінде, қиын өмір жағдайындағы балаларды әлеуметтік
қолдау және қорғаудың негізгі мақсаттарына жетуге әртүрлі
мекемелердің қызметтерінің салааралық тәсілін үйлестіру әдстері мен
түрлері жетілдірілуде.
Сонымен қатар, елдің әлуметтік – экономикалық даму қозғалысы
білім беру жүйесін үнемі жетілдіруді талап етеді.2006 жылғы
Қазақстан Республикасының Ғылым және білім мен ғылым интеграция
үрдісіндегі қызметкерлерінің ІІІ съезінде ҚР президенті Н.Назарбаев өз
сөзінде былай деді: Білім беру саласында көкейтесті мәселелердің
жүйелік блогы қалыптасты, оларды Үкімет білім мен ғылым интеграция
үрдісіндегі жүйесінің сегменттерін жетілдіре отырып, он жыл бойы шешуге
тырысты. Біріншіден, қолданған шаралар білім беру сапасын арттыруды
қамтамасыз еткен жоқ. Екіншіден, маңызды мәселелердің бірі жалпы орта
білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі жүйесінің қоғамдағы демографиялық
процестерге әрекеті нашар. Біз ұзақ уақыт жаңа мектептер мен
балабақшалар салған жоқпыз, бұл олардың шамадан тыс жүктелуіне әкеліп
отыр. Үшіншіден, қабылданған шаралар отандық білім мен ғылым интеграция
үрдісіндегі жүйесінің халықаралық білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі
стандарттарына бейімделуіне
әкелмеді››.
Президент Назарбаевтың 2008 жылғы 1 науырызындағы Қазақстан
халқына Жолдауында бізге экономикалық және қоғамдық өзгерістердің
қажеттіліктеріне сәйкес қазіргі заманғы білім беру жүйесі керек. Білім
беру реформасы – бұл Қазақстанның нақты бәсекеге қабылеттілігін
қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін маңызды құралдардың бірі››
делінген.
ҚР президентінің келтірілген сөздері елдің білім мен ғылым
интеграция үрдісіндегіінің жай – күйінің қазіргі көрінісін сипаттауға
ғана емес, бұл жүйенің республиканың ары қарай дамуы үшін ерекше
маңыздлығын баса айтуы болып табылады
Білім берудің Қазақстанның әлеуметтік – экономикалық даму
мәселелерін шешудегі ролі мыналардан тұрады::
• Жеке тұлғаның бәсекеге қабылеттігін арттыру жағдайларын жасаудан;
• Инновациялық саланы дамытудан;
• Экономика құрылымын ғылымды қамтушы салалардың пайдасына
өзгертуден;
• Елдің материалдық және зияткерлік әлеуетін өндіруге және дамытуға
қаблетті еңбек ресурстарын қалыптастырудан;
• әлеуметтік және кәсіби ұтқырлықты қамтамасыз етуден;
• жеке тұлғаның еркін дамуына негізделген қоғамның кадрлық элитасын
қалыптастырудан;
• халықтың тұрмыс сапасын бүтіндей арттырудан.
Білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі саласындағы мемлекеттік
саясаттың басты бағыттары бұрынғыдай:
• қазіргі үздіксіз білім беру жүйесін дамыту;
• кәсіби білім беру сапасын арттыру;
• сапалы жалпы орта білім беруге жоғары қолжетімділікті қамтамасыз
ету;
• білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі саласның инвестициалық
тартымдылығын арттыру болып отыр.
Бұл бағыттарды тиімді жүзеге асыру елдің бәсекеге
қабылеттілігін арттыру жағдайын туғызуға мүмкіндік береді, бұл оның
әлеуметтік – экономикалық даму мақсаттарының бірі болып таблады.
Дегенмен, қазақстандық білім беру жүйесін елдің әлеуметтік
экономикалық дамуын жылдамдату факторы ретінде тиімді пайдалану, оның
білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі қызметтерінің халықаралық
нарығына енуі сәйкес құқықтық және экономикалық – ұйымдастыру
тетіктерін уақытында дайындаумен үнемі сүйемелденбей, әлі күнге дейін
қарама – қайшы жүруде. Қазақстандағы білім беру жүйесі дамуының
стратегиялық мақсаттарын , елдің әлеуметтік – экономикалық дамуына және
интеллектуалдық әлеуеті қалыптасуына қатысатын субъектілердің
әрқайсысының ролін теориялық тұрғыдан жеткіліксіз анықтау білім мен
ғылым интеграция үрдісіндегі реформаларын баяулатады, білім мен ғылым
интеграция үрдісіндегі саласына қосымша ресурстарды тартуға және
барын тиімді қолдануға мүмкіндік бермейді. Бюджеттік қаржы
мүмкіндіктерінің шектеулілігі және бюджеттен тыс көздердің төмен
әлеуеті шаруашылықты жүргізудің нарықтық элементтерін толық
пайдаланбаумен бірге білім беру жүйесі тиімді дамуының жаңа
экономикалық жағдайларның қалыптасуын қиындатады. Осылардың бәрі
азаматтардың сапалы блім алу құқығын жүзеге асыруды қиындатады, білім
құру, пайдалану және жинау, сондай – ақ мемлекет экономикасын білім
экономикасына аудару барысында мемлекеттің, қоғамның және жеке тұлғаның
мүдделерінің қарама – қайшылығын күшейтеді.
Білім беруді ұдайы жетілдіру – Қазақстанның одан әрі
әлеуметтік –экономикалық дамуын, оның әлемде нақты бәсекеге
қаблеттігін және ақырында халықтың өмір сапасын жақсартуды қамтамасыз
етуге мүмкіндік беретін маңызды құралдардың бірі.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың 2009
жылдың 28 ақпанындағы Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан ›› атты
жолдауында елдің халқының өмір сапасын айтарлықтай көтеру
қажеттілігі туралы тезис арқау болып өтеді. Білім мен ғылым интеграция
үрдісіндегі жүйесінің алдында Президент білім беру қызметтерінің
сапасын көтерудің нақты міндетін қойды: Білім мен ғылым интеграция
үрдісіндегі реформасы жетістігінің басты критерийі еліміздің әрбір
азаматы сәйкес білім және мамандық алып, әлемнің кез келген елінде
қажетті маман бола алатын деңгейге жету болып табылады. Біз бүкіл
елде сапалы білім берудің қызметтерін әлемдік стандарттар деңгейінде
ұсынуға қол жеткізуіміз керек››.
ҚР Премьер – министрі К.Мәсімов баяндаған 2009 – 2011 жылдарға
арналған білім беру саласындағы Қазақстан Республикасы Үкіметінің
Бағдарламасы туралы баяндамасында Үкімет қызметінің негізгі
мақсаттары төмендегідей:
• білім мен ғылым интеграция үрдісіндегідің кадрларды даярлау және
қайта даярлаудың нақты экономикалық жағдайларға барабар бәсекеге
қабылетті жүйесін құру;
• мемлекеттің қаржы ресурстарын тиімді бөлу жағдайында халыққа сапалы
қызмет көрсету үшін уәж ( себеп) жасайтын білім беру жүйесін
басқарудың жаңа моделін қалыптастыру;
• қызметтердің сапасын бақылаудың тиімді тетіктерін енгізу;
• білім беру саласындағы бірыңғай саясат жүргізу бойынша үйлестіруді
күшейту;
Жаңа басқару моделі:
• түпкі нәтижелерге нысаналы индикаторларды белгілеу жолымен қол
жеткізуге;
• республиканың барлық өңірлерінде мектептегі және мектепке дейінгі
білім беру қызметін тең де біркелкі көрсетуді қамтамасыз етуге;
• тапсырысшы – орындаушы ›› моделі бойынша контрактылы қарым –
қатынас жүйесін енгізуге бағытталады.
Осы модельдің шеңберінде орта білім беру деңгейіндегі білім
ұйымдарына қаржы ресурстарын басқаруда өзін - өзі билеушілік
мүмкіндігін беру, сондай – ақ басқарушылар мен педагогтар еңбегін
төлеудің ынталандырушы жүйесін енгізу ойластырылуда.
1.3 Мемлекеттік білім мен ғылым интеграцияның үрдісін жетілдірудегі
шетелдік тәжірбиелері.
Қазіргі уақытта дүние жүзінің кейбір аймақтарындағы жоғары
білімнің жағдайын алыс шетелдің, сондай – ақ Ресейдің ғалымдары
кеңінен және белсене зерттеуде. Біздің республикада жоғары білімді
дамыту саласындағы ғылыми зерттеулер проблемаларын жасау, тұңғыш рет
жүргізілуде. Біз осы тараудың кейбір бөліктерін жазуда Ресейдің
жоғары білім ғылыми – зерттеу институтының материалдарына, атап
айтқанда, дүние жүзінің жоғары білім жүйесін салыстырмалы талдау
лабораториясының зерттеулеріне (лаборатория меңгерушісі И.А. Галаган)
сүйендік.
Америка Құрама Штаттары. АҚШ – тың жоғары білім жүйесі европалық
жүйелермен салыстырғанда жас болғанымен, ол соғыстан кейінгі жылдары
студенттер контингентінің күрт өсуіне және ақсүйектік жоғары білімнің
жалпы жұрттың қолы жететін құрылымға айналуына барынша даяр болып
шықты. Бұған мынадай жаңалықтар енгізумен көмектесті:
1. Мемлекеттің және жеке корпорациялардың инвестициялық
саясатында тұтас алғанда білімге және әсіресе жоғары білімге
басымдық жағдай беру.
2004 – 2006 жылдары білім беруге жұмсалған шығын 23,9
миллиард доллардан 244.4 милиард долларға дейін немесе 10.2 есе
артты, ал жоғары білімге жұмсалған шығын 7.1 миллиард доллардан 95.5
милиард долларға дейін немесе 13.5 есеге артты.
200605 оқу жылында білім мен ғылым интеграция үрдісіндегіге
жұмсалған шығын 330 миллиард долларға дейін, ал келесі оқу жылында
– 353 миллиард долларға дейін көтеріліп, жалпы ұлттық өнімнің 7,8
пайызын немесе дүние жүзіндегі білім беруге жұмсалған шығынның 13
құрады. Көрсетілген оқу жылдарында жоғары білім беруге жұмсалған
шығын 130 және 142 миллиард доллар немесе жалпы ұлттық өнімнің 2,7
пайызын құрады.
200706 оқу жылында білім беруге жұмсалған шығын тұтас
алғанда 450 миллиард доллар болса, жоғары білім мен ғылым интеграция
үрдісіндегіге жұмсалған шығын - 160 миллиард доллардан асты немесе
жылына 1 студентке 11 мың доллардан астам болады.
2. Жоғары білім жүйесін оқу орындарының түрлеріне қарай
кеңінен диверсификациялау, олардың тиесілігіне қарай – жеке және
мемлекеттік, корпорациялық және де басқа секторларға бөлу, оқыту
ұзақтығына берілетін дипломдардың дәрежесіне немесе академиялық және
ғылыми дәрежелердің берілуіне қарай, оқыту формасына қарай -
күндізгі, өндірістен қол үзіп және қол үзбей, сырттай оқу және т.с.с.
Қазіргі уақытта АҚШ –тың жоғары білім жүйесіне 3,6 мыңға жуық
әртүрлі мекемелер кіреді. Жеке оқу орындарының саны жағынан
басымдылығына қарамастан, студенттердің саны жөнінен мемлекеттік
сектор үстем болады: университеттер мен төрт жылдық колледждердің
студенттер контингентінің 63,4 пайызы нақ осында шоғырланған. Осыған
қарамастан, таңдаулы жеке университеттер мен колледждер жоғары білім-
нің өзіндік сапа эталоны ролін атқарады.
Бүгінде АҚШ – тың жетекші зерттеу университеттерінің алғашқы
ондығын сегіз жеке оқу орны құрайды.
3. Жеке және мемлекеттік жоғары оқу орындары үшін көп арналы
қаржыландыруды енгізу.
Жеке жоғары оқу орындарында оқу ақысы олардың бюджетінің
2\3 бөлігін құрайды, ал мемлекеттік жеке жоғары оқу орындарында
бұл көрсеткіш -13. Федералдық үкіметтің жеке университеттердің ағымдағы
жиынтық шығындарындағы үлесі мемлекеттік жоғары оқу орындарының осындай
шығынынан жоғары –тиісінше алғанда 10 және 11пайыз. Мемлекеттік жоғары оқу
орындарын қаржыландыруда штаттар жетекші роль атқарады, олардың шығынының
45 пайызын штаттар бюджеті көтереді.
4. АҚШ Конституциясына сәйкес білім саласын штаттардың қарауына
беру. Мысалы, Калифорния штаты 1990 – 2000 жылдары жоғары оқу орындарының
саны 66 – дан 134 – ке дейін, ал оларда оқитын студенттер саны -162 мыңнан
1 миллион 800 мыңға дейін арттырды, бұл оның территориясындағы ғылымды
керек ететін өнеркәсіптің тез дамуына байланысты жоғары білікті жұмысшы
күшіне деген сұранымды қанағаттандыру мақсатында істелген еді. Жоғары білім
жүйесін аймақтық құру АҚШ-қа жоғары оқу орындарын, әсіресе екі жылдық
колледждерді елдің территориясына біркелкі орналастыруға мүмкіндік берді,
мұның өзі жастардың жоғары білім алуына кең жол ашты.
АҚШ-та 10 мың адамға келетін студенттер саны жөнінен және 18-ден
23жасқа дейінгі топты жоғары біліммен қамту жөнінен дүние жүзінде бірінші
орынды берік иеленіп келеді. Аталған факторлар студенттер контингентінің
жоғары өсу қарқынын қамтамасыз етеді, қазіргі уақытта олардың саны 14
миллион адамнан асады (50 – жылдары – 5.3миллион адам).
АҚШ тың ғылыми кадрлар даярлау саласындағы саясаты көңіл аударуға
тұрады. Дипломнан кейінгі деңгейдегі мектептерде 1.7 миллион студенттер,
болашақ магистрлер мен философия докторлары оқиды (бұл дәреже ТМД
елдеріндегі ғылым кандидаты дәрежесіне тең келеді). Жыл сайын 350 мың
магистр, 40 мыңнан астам философия докторлары даярланады. Жетекші зерттеу
университеттеріндегі ғылым докторлары мен ғылыми зерттеулерді
даярлаудың жақсы тәжірибесін ерекше атап көрету керек: oлардың шамамен
жүзге жуығында жоғары мектеп ғылымның жалпы көлемінің сексен пайызынан
астамы шоғырланған. Университеттердегі зерттеулердің өнеркәсіптік ғылыми
лабораториялармен тығыз байланысы да дұрыс тәжірибе болып табылады, бұл
арқылы ғылыми нәттижелерді өндіріске енгізу едәуір жеделдейді.
Американық дипломнан кейінгі оқыту мектебі батыс елдерінің
аспирантураларынан өзгеше дүние жүзілік қауымдастыққа бағдарланған; бүгінде
АҚШ университетіндегі техникалық мамандықтар аспиранттарының жартысына
жуығы шетелдіктер болып отыр.
Германия Федерациялық Республикасы. ГФР жоғары білім жүйесі соңғы
білім жүйесі соңғы отыз жыл ішінде едәуір, бүгінде 1.5 миллион студенті бар
243 жоғарғы оқу орнын қамтыды. 2007 жылғы реформа барысында
университеттердің құрылымы өзгертілді: факультеттердің орнына әкімшілік,
ғылыми және педагогикалық бірлестіктер құрылып, оқу- зерттеу бірліктері
деп аталды.
Мұғалімдер кадрлары мен жоғары оқу орындарының оқытушыларын
даярлайтын бес жоғары қалыпты мектеп университеттік емес сектордың беделді
мектептері қатарына жатады. Оқу мерзімі 4,5 жыл. Бұл университеттің
студенттері толық мемлекеттік қаржыландыруда болады.
Францияның жоғары білім жүйесін орталықтандырылған, негізінен
мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылады. Оның көптеген компоненттері ұлттық
білім министрлігіне бағынады.
Ұлыбритания елінің жоғары білім жүйесі қазір де мыңдаған студенттері
бар 22университет , 23 жаңа университет құрылды, бұл қазіргі жұмыс істеп
тұрғандардың жартысы деген сөз.
Ресей Федерациясы дүниежүзілік академиялық қауымдастықта ерекше орын
алады. Ресейдің жоғары мектебі ХІХ ғасырдың алғашқы жартысында қалыптаса
бастады. Бұл кезеңде университеттік жоғары әскери және діни білім мен ғылым
интеграция үрдісіндегі ісі басым дамыды.
Жапония жоғары білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі жүйесімен
ерекшеленеді. Мектепте 12 жылдық білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі
жүйесі қалыптасқан және оның тең жартысы бастауыш білімге арналған.
Мұндағы мектептер мемлекеттік және жеке болып бөлінеді. Мемлекеттік
мектептердің маңызы зор, себебі ол өзінің білім мен ғылым интеграция
үрдісіндегі сапасының жоғарлығымен ерекшеленеді. Бұл жағдайды жапон
тілінің қиындығымен түсіндіруге болады. Оқушылар кем дегенде 1856
иероглифті білуі керек болса ал кітаптар мен газеттер оқу үшін 3000
– ға жуық немесе одан да көп иероглифтарды білуі қажет. Алты жылдық
бастауыш яғни білім мен ғылым интеграция үрдісіндегідің бірінші деңгейі
міндетті болып табылады. Оқушылардың ата – аналары балаларының оқуына
араласпайды өйткені ол ұят нәрсе болып саналады сонымен қатар сыныптан
қалдыру немесе дарынды балаларды сынып аттату жоқ, тек барлық сынып
бойынша ғана ауыса алады. Жалпы орта білім мен ғылым интеграция
үрдісіндегідің екінші деңгейі міндетті емес дегенмен оушыларды 97%
қамтылған. Жастардың 36% өз білімдерін университеттер мен
колледждерде, ал 12% арнайы ЖОО – да жалғастырады. Жапонияда 5 мың
жалпы орта білім беретін мектебі 4600 оқушымен, 500 колледжі 400 мың
оқушымен, 460 университет 1800 студентпен қамтылған. Оқушылардың
мемлекеттік ЖОО – на түсуі алған білімне байланысты, яғни білім алудағы
бәсекелестік балабақшадан басталады.
ІІ Қазақстан Республикасындағы білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі
процестер
2.1.Отандық білім мен ғылым жүйесінің дамуының негізгі көрсеткіштері
Қазақстан Республикасының мемлекеттік саясаты білім беру
жүйесін дамытуға бағытталады.Білім берудегі мемлекеттік саясатың басты
қағидалары ҚР Білім туралы жаңа заңында анықталып, білім мен ғылым
интеграция үрдісіндегідің жоғары сапасын қамтамасыз ету, білім мен
ғылым интеграция үрдісіндегі жүйесінің бәсекеге қабылеттілігін көтеру
бағыттары терңдетіле және нақтылана түсуде. Қазақстанда әртүрлі білім
мен ғылым интеграция үрдісіндегі бағдарламалары бойынша 4.5 миллион жуық
адам оқиды. Білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі және ғылым жүйесінде
500 мыңға жуық педагогтар мен ғалымдар жұмыс істейді. Осылайша
республикадағы халықтың 30% ғылым және білім мен ғылым интеграция
үрдісіндегі жүйесімен, ал халықтың 5 пен 24 жас арасы білім
бағдарламасымен қамтылған, республикадағы халықтың 99.5 % сауатты
адамдар.
Қазақстанда бастауыш білім беруде барлық балалар қамтылған және
барлық деңгейлер бойынша білім мен ғылым интеграция үрдісіндегідің
сапасын арттыру жұмысы жүргізіліп жатыр. Білім мен ғылым интеграция
үрдісіндегімемлекеттік шығын жыл сайын өсуде 2010 жылды 2009 жылмен
салыстырғанда 604.2 миллиард теңгеге өскен. Білім мен ғылым жүйесініңн
қаржыландыру 9 жыл ішінде 7 есеге өсіп ЖІӨ - нің 3.7% құрады.
Қазақстандағы білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі құрылымы
мектепке дейінгі деңггейден Жоғарғы оқу орнынан кейінгі деңгейдегі
аралықтарды қамтиды. Яғни ол халықаралық білім мен ғылым интеграция
үрдісіндегі стандарттар класификациясына сай келтірілген.
Білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі құрылымы мынандай деңгейлерден
тұрады:
1. мектепке дейінгі білім беру және тәрбие
2. бастауыш білім
3. негізгі орта білім
4. орта білім (жалпы орт білім, техникалық және кәсіптік білім)
5. ортадан кейінгі білім
6. жоғары білім
7. ЖОО – нан кейінгі білім.
1. Мектепке дейінгі білім беру және тәрбие
Келешекте сапалы білім алудың басты шарты балаларды мектепке дейінгі
білім берумен қамтамасыз ету болып табылады. Республикада 3044 мектепке
дейінгі блім беру ұйымдары бр. Бұл ұйымдарда 1 – 6 жас аралығындағы
балалардың 34.4 % қамтылған. Мектепке дейінгі дайындықты 5 – 6
арасындағы балалардың 79% алуда. Мұндай ұйымдардың бірнеше түрі бар:
дәстүрлі балабақша, мектеп – балабақша, жалпы орта білім беретін
мектептегі мектепке дейінгі сыныптар. Қазақсан Республикасында 2009 –
2011 жылдардағы мектепке дейінгі тәрбие және білім жоспарлары жүзеге
асып жатыр.
Мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту сұраныстарының өсуі Кесте
– 2
Жылдар Саны Контингент бойынша
2008 1162 153965
2009 1156 160708
2010 3044 17802
Балаларды мектеп алды оқыту мен қамту көрсеткіштері (%) Кесте – 3
№ Көрсеткіштер 2007 жыл 2008 жыл 2009жыл 2010жыл
1 Мектеп алды 56.2 61.2 63 79
дайындық
2 Мектепке дейінгі12,3 18,4 19,1 34,4
оқыту
2. Жалпы орта білім
2010 – 2011 жылдары 7721 мектеп қызмет жасайды, сонымен қатар 76 кешкі
мектеп, 125 мемлекеттік емес, 101 арнайы мамандандырылған мектептер
бар. Республикадағы жалпы орта білім беретін мекемелердегі
оқушылардың саны 2668 мың, ал республикадағы мектептерде 300 мыңға
жуық педагогтар жұмыс істейді. Халықаралық бакалавриат сияқты үздік
бағдарламалары енгізілген 20 интеллектуалдық – инновациялық Өркен
мектебі құрылуда. Еліміздегі мектептің 96% интернет желісіне қосылған.
Дарынды балаларды оқытуда белсенді жұмыстар атқарылып жатыр. 2010
қазақстандық мектеп оқушылары 62 алтын, 75 күміс, 92 қола медальдарын
және халықаралық олимпиададан 19 мақтау қағаздарын алып келді.
Қазақстанның білім жетістіктерін бағалау халықаралық бағдарламасына
РІSА қатысу жоспарлануда. Сонымен қатар 12 жылдық білім беру
жүйесіне көшу жұмыстары жүргізіліп жатыр. Еліміздегі күндізгі жалпы
орта білім беретін мектептер мен мүмкіндігі шектеулі балаларға
арналған мектептер қызмет жасайды.
3. Техникалық және кәсіптік білім беру
Елімізде 318 кәсіптік мектеп және 530 колледж бар, онда 605 мың адам
қамтылған. Кадрларды даярлау 216 мамандық бойынша жүзеге асырылады.
Мұнда 40763 мұғалімдер мен өндірістік білім беру шеберлері жұмыс
істейді, сонымен қатар колледждерде – 29.2 мың, кәсіптік мектептерде -
11.8 мың адам қызмет жасайды.
ҚР мамандардың біліктілігін арттыруда және мамандарды қайта даярлау
туралы концепцияны жүзеге асыру мақсатында халықаралық келісім бар:
яғни оларға Еуропейлік білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі қоры, РКК
Норвегия, Іn Went неміс қоғ,амдығы, HRD (Корея) LJ Сreate Британдық
компаниясы Астана қаласында өз орталықтарын ашты. Сондай – ақ
мамандардың біліктілігін арттыру мен қайта даярлауда 700 орынға төрт
аймақаралық орталық ашу жұмыстары жүргізілуде.
Кәсіптік мектептерге қабылданған оқушылар мен бітіргендер мың адам
Кесте - 5
Салалар бойынша 20092010 оқу жылының басына оқу орындарындағы,
колледждегі оқушылар пайызбен Кесте - 6
Көлік жәнеАуыл және Өнеркәсіп Өнер және ЭкономикБілім
байланыс орман және мәдениет а
шаруашылығы құрылыс
Әйелдер 265.7 28 41 39 62 54 66
мың
Еркектер 233.9 72 59 61 38 46 34
мың
Білім туралы Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер мен
толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес
білім сапасына мемлекеттік бақылауды күшейту және жетілдіру мақсатында
мемлекеттік бақылаудың негізгі алты түрі : аралық мемлекеттік бақылау,
білім алушыларды мемлекеттік қорытынды атестаттау, лицензиялық
ережелерді сақтауға бақылау және білім беру ісінде заңнамаларды
сақтауға бақылау енгізілді. Қазіргі таңда 59 оның ішінде 34 мемлекеттік,
12 – ЖАҚ, 13 – мемлекеттік емес ЖОО тіркеуден өтті.
Білім беру сапасын жақсарту және көрсетілетін қызмттердің
сапасын басқару жүйелерінің тиімділігін арттыру үшін халықаралық
ұйымның стандарттарына сәйкес стандарттау жөніндегі 9000 және 14000
(ИСО) сериялары жоғары және ЖОО кейінгі кәсіпті білім мен ғылым
интеграция үрдісіндегі ұйымдарының сапа менеджменті жүйелерін енгізу
және сертификаттау жұмыстары жүргізіліп келеді. Бұл мақсаттарда
сертификаттау, сапа менеджменті және консалтинг орталығын құру жөнінде
жұмыс жүргізіліп отыр.
Қазақстан кәсіпорындарын 2006 – 2008 жылдарда 9000 және 14000
сериялы ИСО халықаралық стандарттарына жеделдетілген сипатта көшіру
жөніндегі жұмыстардың жоспарын орындау үшін кәсіптік жоғары білім
беру саласында Қазақстан Республикасының Мемлекеттік стандарттары
енгізіле бастады: ҚР СТ 1157 – 2004ж. Кәсіптік білім мен ғылым интеграция
үрдісіндегі. Білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі ұйымдарының сапа
менеджменті жүйелері ҚР СТ Н5 – 2005 ж. Білім беру ұйымдарының
материалдық – техникалық базасы.
Мемлекеттік аттестаттау рәсімін өткізу нәтижелері бойынша 16 ЖОО
– ның білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі қызметін жүргізу құқығына
берілетін лицензиялары 81 мамандық бойынша қайтарылып алынды және 12
ЖОО – да 32 мамандық бойынша лицензияларының қолданыс әрекеті түрлі
мерзімдерге тоқтатылды.
Мемлекеттік аттестаттаудан өткен колледждерде 350 кәсіптік орта
білім беру мамандығына лицензиялары болды, олардың ішінде 214
мамандық аттестатталды.
Мемлекеттік аттестаттаудан өткен ЖОО –да кәсіптік жоғары білім мен
ғылым интеграция үрдісіндегі мамандықтарына лицензиялары болды, яғни
даярлау бағыты 820 бірлік санымен, олардың 429 аттестатталды, 346
біліктілік талаптарына сай деп табылдың, 79 мамандық бойынша
лицензиялар тоқтатылды және қайтарылып алынды. Бір ЖОО – ның қызмет
жүргізу құқығының лицензиясы қайтарып алынды.
Мемлекеттік аттестаттаудан өткен 29 колледждің 238 кәсіптік
орта білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі мамандықтарына лицензиясы
бар, олардың 117 аттестатталды, 43 біліктілік талаптарына сәйкес деп
табылды, 78 мамандық бойынша лицензиялары кері қайтарылып алынды және
тоқтатылды.
Білім беру сапасын бағалау: оқу жетістіктерін тәуелсіз сыртқы
бағалау жүйесі ұлттық бірыңғай тестілеу (бұдан әрі ҰБТ), мемлекеттік
аралық бақылау (бұдан әрі МАБ) енгізілуде . Дегенмен білім мен ғылым
интеграция үрдісіндегідің барлық деңгейлерінің сапасын бақылаудың және
бағалаудың қолданыстағы тетігі білім мен ғылым интеграция
үрдісіндегідің қазіргі нақты жай –күйін толыққанды көрсете алмайды және
басқару үшін кері байланыстың объективті құралы бола алмайды . Білім мен
ғылым интеграция үрдісіндегі ұйымдары қызметінің сапасын бағалау
көрсеткіштері мен өлшемдері жетілмеген , объективті мониторинг жоқ . Білім
мен ғылым интеграция үрдісіндегі сапасын басқару компоненттері бытыраңқы
жұмыс істейді. Оқитындардың жетістіктерін сыртқы бағалаудың мазмұны,
мақсаты мен міндеттері қазіргі заманғы білім сапасына деген талаптарға сай
емес.Оқитындардың білім деңгейін салыстырмалы зерттеулер жөніндегі
халықаралық бағдарламаларға Қазақстан қатыспайды. Білім және ғылым
министрлігінің қолданыстағы статистика жүйесі қазіргі заман талабына
мағыналықта, технологиялық аспектілері жағынан да сәйкес келмейді.
Мазмұнды әрі оралымды емес, халықаралық стандарттарға сай келетін
кешенділігі мен толықтығы жағынан қажетті бірізді статистикалық ақпараттық
ағын әзірленбеген. Білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі көрсеткіштерінің
жүйесі әр түрлі негіздемелерден жинақталған деректер жиынымен
алмастырылады, олар пысықталғаннан кейін әкімшілік есептілік терминдерінде
түсіндіріледі.Білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі жүйесінде қалыптасқан
ахуалдың негізгі себептері: білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі сапасын
бағалауда объективтілік қамтамасыз етпейтін рәсімдердің басымдығы, білім
мен ғылым интеграция үрдісіндегі жүйесінің жаңадан еніп жатқан
жағдайларға ден қоймауы, білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі құрылымының
мазмұны мен қалыптасуының ескірген қағидаттарына бейімділігі, кәсіптік
білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі мен мамандарды даярлауда
ұйымдастыру процесіне жұмыс берушілер мен әлеуметтік серіктестіктерді
тарту тетіктерінің болмауы, білім мен ғылым интеграция үрдісіндегіді
басқару жүйесін қамтитын инфрақұрылымның болмауы.
Жаңа жүз жылдықтың басында елдегі экономикалық ахуалдың жақсаруы,
сондай –ақ білім бағдарламасын іске асыру жөнінде қабылданған шаралар,
тұтас алғанда, білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі жүйесіне нарықтық
экономиканың және ашық азаматтық қоғамның қажеттіліктеріне сәйкессіздігін
жою үшін жеткіліксіз.
Келеңсіз құбылыстарды болдырмау, түбегейлі ұйымдық, құрылымдық
өзгерістер, білім мен ғылым интеграция үрдісіндегідің мазмұнын жаңарту
және балаларды оқыту мен тәрбиелеу сапасын жетілдіру, республиканы
дамытудың қазіргі заманғы әлеуметтік – экономикалық және саяси
жағдайлары мен дамуы жоғары елдердің озық тәжірбиесіне сәйкес мамандарды
даярлау жөнінде шаралар қолдануды қажет етеді.
Қазақстан Республикасының білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі
жүйесін халықаралық салыстырулар негізінде қарастыратын боламыз.
Халықаралық салыстырулар әрбір нақты елдің білім мен ғылым жүйесініңнің
жай –күйін бағалауда маңызды роль атқарады. Сонымен бірге мұндай
салыстыруларды байқап жүргізу керек, кейбір елдердің білім мен ғылым
интеграция үрдісіндегі жүйесінің ерекшеліктеріне, олардың географиялық
орналасуына, климат жағдайларына, ұлттық және мәдени дәстүрлеріне
байланысты қызмет жағдайындағы айырмашылықтарды ескеру керек. Дегенмен,
олардың барлық әдет –ғұрыптары жағдайларында, халықаралық салыстырулар
білім беру саласының жалпы әлемдік беталысын анықтауға және
жекеленген
Елдердің білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі жүйесінің құрылымдық
және мазмұндық сипаттамаларының оларға сәйкес келу дәрежесін
анықтауға мүмкіндік береді.
Осы айтылғандар жалпы әлемдік халықтың тұрмыс сапасын
жақсартудағы өте маңызды саланы дамыту беталыстарына сәйкес, өзінің
білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі жүйесінің көлемді жаңартуын жүзеге
асырушы Қазақстан үшін ерекше маңыздылығы бар.
Бұл бөлімде халықаралық салыстыруларды жүргізгенде қолданылатын,
халықаралық білім беруді стандартты жіктеудің 1997 жылғы нұсқасындағы
(БХСЖ - 97), білім беру деңгейлерінің терминологиясы мен түсіндірмесі
қолданылады. Қазақстан Республикасындағы білім мен ғылым интеграция
үрдісіндегі деңгейлерін орынды салыстыруды қамтамасыз ету үшін
төменде БХСЖ – 97 деңгейлеріне олардың эквиваленті (баламасы)
келтірілді.Қазақстанның білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі
статистикасы бойынша халықаралық зерттеулерге қатысуы әлемнің олар
туралы салыстыруға келетін мәліметтер бар, экономикалық ынтымақтастық және
даму ұйымының ЭЫДҰ (ОЭСР) елдерін қоса елуге жуық елдермен көрсеткіштердің
мейілінше кең шеңберінде орынды салыстырулар жүргізуге мүмкіндік
береді. Дүниежүзілік банк бұл елдерді сатып алу қабылеттілігінің 2005
жылғы тепе – теңдігі бойынша жанбасылық ІЖӨ - нің деңгейіне сәйкес үш
топқа шартты бөлді:
✓ І топ – табыс деңгейі жоғары елдер ( жан басына 26 мың доллардан
жоғары) – 19 мемлекет.
✓ ІІ топ – табыс деңгейі орташа елдер (жан басына 10-26 мың долл.)
– 11 мемлекет.
✓ ІІІ – топ табыс деңгейі төмен елдер (жан басынна 10 мың доллардан
кем)- 20 мемлекет.
Қазақстан сатып алу қабылеттілігі бойынша жан басылық ІЖӨ 6772 мың
доллар, ІІІ топ елдеріне жатады.
1997 ж. БХСЖ бойынша сатының аталуы білімнің бірінші кезеңі 5В БХСЖ
4 Орта біілмнен кейінгі жоғары емес білім 3А БХСЖ
3 Орта білімнің екінші кезеңі 3В БХСЖ
2 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І. Қазақсан Республикасындағы білім және ғылым интеграциясының теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1. Интеграция түсінігі, мәні,
қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4
2. Мемлекеттік білім мен ғылым интеграцияның
үрдісі ... ... ... ... ... ... ... . ... .. 7
3. Білім мен ғылым интеграцияның үрдісін жетілдірудің шетелдік
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
ІІ. Қазақстан Республикасындағы білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі
процестер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.1 Отандық білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі жүйесі дамуының негізгі
көрсеткіштерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... 15
2.2 ҚР –дағы инновациялық жүйенің білім мен ғылым интеграция үрдісіндег
іорны мен ролі және Болон
конвенциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
2.3 Сапалы білім ұлттың бәсекеге қабылеттілігін жоғарлату жолдарын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
ІІІ. Білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі саласын мемлекеттік реттеудегі
нәтижелікке
бағыттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... 30
3.1 ҚР – ның 2007 – 2012 жылдарға арналған білім мен ғылым интеграция
үрдісіндегіді дамыту бағдарламасының жүзеге асуын қамтамасыз ету және
нәтижелерін арттыру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... . 30
3.2 Білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі сапасын арттыру мемлекеттік
саясаттың басты
нысаны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ..35
3.3 Білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі күтілетін нәтижелер мен оны
басқаруды дамыту
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 38
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
44
Кіріспе
Қазақстан Республкасын әлемдік қоғамдастықта нарықтық
экономикалық мемлекет ретінде таныды.Тәуелсіздігінің қысқа тарихи
кезеңінде еліміз әлемдік қоғамдастыққа ықпалдаса отырып, экономикада
айтарлықтай өсуге қол жеткізді.
Осы орайда, қоғамдық даму деңгейінің, елдің экономикалық қуаты
мен ұлттық қауіпсіздігінің өлшемдері ретінде білім беру саласын
мемлекет тарапынан реттеу, адам ресурстарының рөлі мен маңызы арта
түседі. Жаңа жүзжылдықтың басында
елдегі экномикалық ахуалдың жақсаруы тұтастай алғанда білім мен ғылым
жүйесініңне оң әсерін тигізді. Жаңа мектептер салу ісі жандандырылды.
Білім беру ұйымдарының материалдық - техникалық базасын нығайтуға
қаражат бөліне бастады . Алайда бұл білім беру жүйесіндегі түбірімен
өзгертуге жеткіліксіз. Білім беру саласында қалыптасқан ахуал
республиканы дамытудың қазіргі әлеуметтік – экономикалық және саяси
жағдайларына және жоғары дамыған елдердің прогресшіл тәжірбиесіне
сәйкес келеңсіз құбылыстарды болдырмау, түбегейлі ұйымдық, құрылымдық
қайта құрулар, білім мазмұнын жаңарту және мамандар даярлаудың сапасын
жетілдіру қажет екенін көрсетеді.
Қазақстан Республикасындағы білім саласын мемлекет тарапынан
реттеу›› атты курстық жұмыс тақырыбын таңдап алған себебім білім
беру ісі қоғам дамуының қозғаушы күші болып табылады. Кез
келген қоғамның даму деңгейі ондағы білім сапасы арқылы
анықталатындығы сөзсіз. Бүгінгі күні елімізде білім беру саласына
көп өзгерістер енгізілуде яғни ол қоғамдағы өзгерістер, жаңа
нарықтық қатынастарға көшу, ашық қоғам, жаһандану үрдісі оның дамуы
бұл салаға жаңа талаптар қоюда, сонымен қоса білім берудің өзіндік
ұлттық үлгісі қалыптасуда.Қазақстандағы білім берудің өзектілігіде
осында жатыр. Бұл курстық жұмысты жазу барысында алға қойған мақсат
– білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі саласындағы саясатты талдай
отырып мемлекеттiк реттеудің тиімді жолдарын анықтау. Ал міндеті – тоерия
негізінде қарастырылған саясатқа талдау жасау іс шаралар көрінісін
айқындау. Қазақстан Республикасндағы білім саласын мемлекет тарапынан
реттеу атты бұл курстық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан
және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.Бірінші бөлімде білім
мен ғылым интеграция үрдісіндегі мемлекеттің атқаратын ролі, мемлекеттік
білім беру саясаты және білім мен ғылым интеграция үрдісіндегідің
шетелдік тәжірбиесі қарастырылады.Қазақстан Республикасындағы беру
жүйесіндегі процесстер атты екінші бөлімде отандық білім беру
жүйесінің негізгі көрсеткіштері мен білім саласының қазіргі жағдайы
көрсетілген. Соңғы бөлімі білім сапасын арттыруға және әлемдік
стандарттар деңгейіне көтеру жолдары қарастырылады.
І. Қазақсан Республикасындағыбілім және ғылым интеграциясының теориялық
негіздері
1.1 Интеграция түсінігі, мәні, қажеттілігі
Интеграция-дегеніміз,ерекше қажеттілігі бар,еңбек ету қабілеті
шектеулі тұлғаларды қоғамға біріктіру, сол адамға теңдік жағынан
қамтамасыз ету. Сонымен қатар арнайы оңалту жағдайын ұйымдастыру процессі.
Л.С. Выготскийдің анықтауынша, мүмкіндігі шектеулі балаларға арнайы
білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі жағдайын қамтамасыз ету – дегеніміз
оларды қалыпты балалармен бірге оқыту, тәрбиелеу және дамыту. Шетелдерде
біріктіріп оқыту процессі ертерек қолға алынған. Ал біздің елімізде бұл
оқыту жүйесі енді қолға алынған.
Сол сияқты біріктіріп оқытудың екі түрі берілген:
1. Интералдық бұл арнайы білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі жүйесінде
мүмкіндігі шектеулі балалар біріктіріліп оқытылады. Мысалы, нашар
естейтін балалармен тіл кемістігі бар балалар бірге оқытылады. Енді
келесі бір түрі – экстернальдық түрі. Бұл жалпы және арнайы білім мен
ғылым интеграция үрдісіндегі жүйесінің біріктірілуі немесе қосылуы.
Соңғы уақытта интеграция терминімен қатар инклюзивті оқыту термині
қолданылуда. Бұл дегеніміз – қосы білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі
жүйесі. Инклюзивті (қосу) білім мен ғылым интеграция үрдісіндегіді
біріктірумен салыстырғандай кең, себебі тек білім мен ғылым интеграция
үрдісіндегі жағдайын ғана емес, тұлғаның қоғамдағы жалпы орнын көрсетеді
және мемлекеттік – саяси шаралармен анықталады, бекітіледі.
Интеграция – арнацы білім мен ғылым интеграция үрдісіндегідің
ұйымдастырудың жаңа формасы. Яғни мүмкіндігі шектеулі балаларға арнайы
білім мен ғылым интеграция үрдісіндегімен тәрбиелеуді қалыпты балалармен
біріктіре отырып оқыту, тәрбиелеу, дамыту және кемістіктерін түзету.
Мүмкіндігі шектеулі адам, қоғамның басқа мүшелері сияқты білім алуға,
өмір сүруге, жергілікті жерге жұмыс жасауға, өз үйінде тұруға, достарын
таңдауға және олармен дос болуға, қоғамға сай қажетті адам болуына толық
құқықты. Сондықтанда оларға әрдайым мемлекет тарапынан үлкен көмек
көрсетілуі қажет.
Мектеп жасына дейінгі мүмкіндігі шектеулі, дамуы тежелген балаларды
біріктіріп тәрбиелеумен оқыту біздің елімізде соңғы 10 жылда педагогикалық
ғылыммен тәжирибеде маңызды мәселеге айналды.
Біздің елімізде қазіргі таңда бірнеше қалаларда арнайы мектептер жұмыс
істейді. Көптеген облыстардың аулдық мектептерде арнайы сыныптар жоқ, олар
тек қана Атырау, Алматы, Шығыс Қазақстан облыстарының аудандарында
ұйымдастырылған.
Осы уақытқа джейін ерекше қажеттіліктері бар балалар жалпы
бағдарламамен білім алған, сонымен қатар олар жүйелік, комплекстік
педагогикалық түзейту көимектерін және психологиялық, әлеуметтік қолдау
алған жоқ.
Қоғамдағы мүмкіндігі шектеулі адам қоғамдық сананың моделі. Адамның
қоғамға біріктірілуі – білім берідегі маңызды сұраныстары мен қазіргі еңбек
қабілеттіліндегі шектеулі үрдісі және қоғам нәтижелерінің көрінісімен
шынайы мүмкіндіктері әлеуметтік өмірдің барлық түрлеріне қатысуына құқықты
және қоғамның өзге мүшелерімен теңесіп, дамуындағы ауытқуы бар адамдармен
теңгерле отырып мүмкіндіктері шектеледі.
Білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі интеграция (біріктіру) төменгі
мүмкіндіктері шектеулі альтернативті маңызды білім мен ғылым интеграция
үрдісіндегі сұраныстары болып келеді: міндетті білімдері (мектепке дейінгі
білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі мекемелерінде, мектептерде) арнайы
білім мекемелерімен жалпы білім беретін мекемелерінен алады.
Интеграция нормалық тұжырымдамаға негізделеді, мүмкіндіктері
шектеулі адамдардың өмірімен тұрмысы, олар өмір сүріп отырған қоғамдық өмір
стилімен оның талаптарына неғұрлым жақын болуы тиісті идеясы негізінен
қалынған.
Балаларға қатысты төмендегідей:
Ерекше білім сұраныстарымен баланың бәріне ортақ болатын сұраныстарда
бар, олардың негізгісі – дамуды ынталандыратын жағдайдағы және
сүйіспеншілікке деген сұраныстар.
Бала қалыпты өмерге жоғары дәрежеге жақындатылған өмір сүруі қажет.
Балаға ең жақсы орын-оның туған үйі болып саналады,жергілікті басқарма
орындарының міндеті –ерекше білімге сұраныстары бар балаларды өз жанұясында
тәрбие алуына әрекет жасау.
Барлық балалар білім алады, дамуындағы ауытқуы қандай ауыр болсада,
олардың бәрінің білім алуына мүмкіндік берілуі тиіс.
Нормалық принциптері бүгінгі халықаралық құқық актілерімен бірге
бекітілген: бала құқығының декларациясы, интелектуалды дамуында кемістігі
тұлғалардың құқығы туралы декларация, кемтар адамдардың құықығы туралы
декларация.
Адамзат цивилизациясының дамуы тарихында қоғамдағы мүмкіндіктері
шектеулі адамдар әлеуметтік сөре ретінде қарым қатынаста болады.
Сондай сөре немесе модельдің қысқаша нұсқасына тоқталайық.
Ауру адам осы моделге сәйкес мүмкіндіктері шектеулі тұлғалар – ауру
адамдар. Бұл адам – емделу объектісі ретінде қарастырылады дегенді
білдіреді. Медициналық қызметте осындай адамдардың зәру екендігін жоққа
шығармау арқылы білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі кодексінде
табиғаттағы шектеулі мүмкіндіктерге, әлеуметтендіру мен білім мен ғылым
интеграция үрдісіндегібір қатар қиыншылықтарға байланысты.
Мүмкіндігі шектеулі адамдарды – ауру деп ұйғаратын қоғам, оны білім
процессінен алып, оған медициналық диагносиканы, емделуді және қарауды ғана
қамтамасыз ете алады.
Прогрессивтік қоғам даму кезеңдері болып келеді,бұл модель жеке жеке
ауруларды емдеудежәне профилактикалық тәсілдерді қолдануда, адамның дамуына
кері әсер ететін факторларды, себептерді, клиникалық ғылыми зерттеуді
игеруді дамытуын ынталандырады.
Бірақ қазіргі талаптарда бұл модель жеткіліксіз,мүмкіндіктері шектеулі
тұлғалар, өзі ерекше сұраныстары бар адамдардың мүмкіндіктерін шектейді.
Адамға тән емес моделі. Дамуында ауытқуы бар адам ол модельге сәйкес
толыққанды емес бейне ретінде өз деңгейі бойынша жануарға жақын келеді.
Яғни, қоршаған ортаның өзара іс-әрекетінің әсер етуінен туындаған өнердің
шектелуінен көрініс табады.
Қоғамға қауіпті моделі. Дамуында ауытқуы бар кей бір бейнелік
категориялардағы адамдар (психологиялық ауытқулары бар адамдар, саңырау,
ақыл есі кем) қоғамға қауыпті деген ой туындатады. Бұл адамдар тек аурудың
көзі ғана емес, сондай-ақ дұға жолдау, бақытсыздықты тілейді,
материалдық және моральдық нұқсан келтіреді деген жағымсыз ойлар әліде
толастамады. Потенциалды қауіптен өзін аулақ ұстау үшін қоғамдағы
жағдайларға іс-шаралар қолданылады, интернаттар, қоғамнан алыс орындар,
мазмұны қатаң тәртіптегі мекемелер құрылды. Бұндай жағдайларда білім
жеткіліксіз болған немесе дұрыс берілмеген дейді.
Жанашырлық объектісінің моделі. Бұл модель адам тұлғасының дамуына
үлкен әсер етеді, оның ұмтылыстарының өздігінен іске асыруына әрекет етеді.
Осы модель аясында мүмкіндігі шектеулі адамдарға кішкентай балаға
қарағандай көз қарас болады, өспейтін, жетілмейтін, өмір бойы балалық шақта
қалады деген ой қалыптасқан. Бұл модельдің басты міндеті мүмкіндігі
шектеулі адамдарға жаманнан қоршаған ортаны өзінің қоғамы арқылы сезіну
деп түсінеді, бірақ білім мен ғылым интеграция үрдісіндегіінің дамуын
қамтамасыздандырылмағандығынан байқалады.
Қайырымдылық объектісі моделі. Кейбір дүниежүзілік едерде қиын
экономикалық жағдай мүмкіндігі шектеулі адамдарға жағымсыз әсер етеді.
Оларға көрсетілетін көмек экономикалық ауытқулықтарды қысқартуға қатысты
болып келеді.
Дамуы моделі. Бұл модель кейбір мүмкіндіктері шектеулі бинелер үшін
адамдардың дамуымен білім алудағы қабілеттілігінен көрініс табады. Осы
модельге сәйкес қоғам мүмкіндігі шектеулі баланың толық дамуына жағымды
жағдай жасау және түзету – педагогикалық көмек көрсету болып табылады. Бұл
модельге сәйкес мүмкіндігі шектеулі адам қоғамның басқа мүшелері сияқты
өмір сүруге, оқуға, жергілікті жерге жұмыс жасауға, өз үйінде тұруга,
достарын таңдауыға және олармен дос болуға, қоғамға сай қажетті адам
болуына толық құқықты. Мұндай модельді іске асыру нормалау принципіне
сәйкес келеді.
Тәрбиелеумен оқытудағы біріктіру. Біріктіру теориясы бойынша тәрбиемен
оқыту – тек жалпы адамзаттық пайдалы білімді меңгерту ғана емес, ол әрі
мүмкіндігі шектеулі баланы қоғамның қабылдауы және баланың өзімен қоғамды
оның әлеуметтік – бағыттарымен құндылықтары жүйесін қабылдайтын әлеуметтік
үртісі.
Мектеп жасына дейінгі мүмкіндігі шектелген, жетілуі тоқыраған
балаларды біріктіріп тәрбиелеумен оқыту біздің елімізде соңғы 10 жылда
педагогикалық ғылыммен тәжирибеде маңызды мәселеге айналды. Басында бұл
үртіс денсаулығы төмен, жағдайы ауыр балалар ата-анасының бастамасы еді.
Олардың көзқарасы бойынша барлық балалар табиғи қажеттілік пен білім алу
қажеттілігін қанағаттандыруға арнайы жағдай жасалған кезде ғана олар жалпы
білім беретін мекемелер жағдайында алаңдамай оқиылады.
Педагогикалық ғылыми көзқарас бойынша, біріктіру үртісінің оңтайлы
болуының тағы бір жағы: кәсіпқойларды түзету педагогикасы бойынша
балалармен жұмыс істеуге бағыт бағдар береді. Педагогикалық әсер етудің
нысанасы бала бойындағы кемшіліктер емес, оның тұлғасы болады.
1.2Мемлекеттік білім мен ғылым интеграцияның үрдісі
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2007 – 2012
жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасына, 2008 жылдың 1 наурызндағы
Елбасының Қазақстан халқына Жолдамасына сәйкес білм беру жүйесінің
одан әрі дамуына, оның қолжетімділігін қамтамасздандыруға, ол ұсынатын
қызметтердің сапасын арттыруға бағытталған шаралар кешенін жүзеге
асыру жалғасуда.
Білім беруге жұмсалатын шығыстар 2008 жылы, 2006 жылмен
салыстырғанда, 1.5 есе өсті. Егер дағдарысты 1993 жылы ол 249 миллион
долларды құраса, онда 2008 жылы білім беруге екі жарым миллиардтан
артық доллар инвестицияланды. 2009 жылғы республикалық бюджетте
білімге жұмсалатын шығыстар, 2007 жылмен салыстырғанда, тағы екі есе
артуы алдын ала қарастырылған. Елдің ЖІӨ - өніміндегі олардың үлесі 4%
- ға жуық, бұл Германия, Словакия, Испания сияқты елдердің шығыстарына
сәйкес. 2009 жылдың 1 қаңтарынан білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі
қызметкерлерінің еңбекақысының 30% - ға өсуі жүзеге асырылады.
Мектепке дейінгі тәрбиеленудің аз шығынды модельдері: шағын
орталықтар, балалар қысқа мерзім болатын топтар дамып келеді. Аймақтарда
724 мектепке дейінгі шағын орталықтар ашылды.
Жаңа буын оқулықтары шығарылып, баламалы оқулықтар енгізілуде.
Оқу әдебиеті экспертизасының жүйесі жұмыс жасауда. Жеткілікті
қамтамасыз балалары, жетім балалар және қамқорсыз қалған балалар оқу
әдебиетімен мемлекет есебінен қамтамасыз етіледі.
2008 жылы мемлекеттік бюджет қаржысы есебінен 37 жаңа мектеп
іске кірістірілді. 792 мектеп күрделі жөнделді. Мектептерді қазақ, орыс
және шетел тілдерін оқытуға арналған мультимедиялық кабинеттермен
қамтамасыз ету бағдарламасы жүзеге асырылуда.
12 жылдық жалпы орта білім мен ғылым интеграция үрдісіндегіге
біртіндеп көшу жұмыстары жүргізілуде. Орта білім берудің қазіргі
заманғы моделін жасау және халықаралық стандарттарға көшу үшін оқыту
үрдісінде информациялық технологиялар белсенді қолданылады.
Оқушылардың білім жетістіктерін тәуелсіз сыртқы бақылау мектеп
түлектерін ұлттық бірыңғай тестілеу (ҰБТ) және ЖОО студенттері мен 4 және
9- сынып оқушыларын мемлекеттік аралық бақылау (МАБ) түрінде
жүргізілуде. Қазіргі кезде кәсіби дайындық сапасын тәуелсіз бағалау,
мамандық беру және растау жүйелері енгізілуде.
Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес конкурс
негізінде жоғары білім алуға тең мүмкіндік қамтамасыздандырылған.
Мектептердің ең озат түлектері еліміздің ЖОО – дарында білім гранттары
бойынша мемлекеттік бюджет есебінен оқып жатыр. Жоғары білімі бар
кадрлар дайндаудың бакалавр – магистірлік моделіне көшу жүзеге асырылуда.
Бакалавриат пен магистратура мамандықтарының ірілендірілген
мамандықтары бар жаңа жіктеуіш әзірленіп, қолдансқа берілді.
Мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттар құзыреттілік тәсіл қолданумен
жетілдірілді. Бірқатар ЖОО – ларда кейбір гуманитарлық және тхникалық
мамандықтар бойынша жаңа магистратура және РҺ.D. білім бағдарламалары
енгізілуде.
Ғылымның басымды бағыттарына арналған Рһ.D. бағдарламасы
арқылы жаңа заманғы ғалымдар дайындаудың ұлттық моделін құруды
қамтитын, 2012 жылға дейінгі ғылыми және ғылыми – педагогикалық кадрларды
дайындау және аттестациялау жүйесін жетілдіру Концепциясы қабылданды.
40 ЖОО – да оқытудың кредиттік жүйесі енгізілуде. Әл –
Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетеінде және Л.Н. Гумилев атындағы
Еуразия ұлттық университетінде дүние жүзіне әйгілі шетелдік оқытушы –
ғалымдар жұмыс істейді. Жыл сайын жоғарғ оқу орындарының 200
оқытушысына бр жылға ғылыми зерттеулер жүргізуге, оның ішінде шетелдік
ЖОО – ларда тағылымдамадан өткізуге арналған грант төлеумен қоса ЖОО –
ның үздік оқытушысы›› атты стипендия беріледі.Бірыңғай критерийлер мен
көрсеткіштер негізінде ЖОО – лардың 253 үздік оқытушылары туралы
деректер базасы жасалып, маңыздандырылды. Ол қазіргі кезде ақпараттық –
оқыту кеңістігінде кеңінен қолданылуда.
Президенттің Болашақ›› бағдарламасына сәйкес 2007 жылы 1756
адам стипендия алды, олар әлем елдерінің таңдаулы 35 университеттерінде:
Гарвардта, Кембриджде, Оксфордта және басқаларында оқиды.
42 ЖОО – да сапа менеджменті жүйесі енгізілді, бұл білім
беру жүйесінің сапасын жақсартуды қамтамасыз етуге мүмкіндік берді.
Балалардың заңды мүдделерін және құқығын қорғау
саласындағы мемлекеттік саясатты жүзеге асыру жұмыстары жалғасуда.
Балаларды, оның ішінде, қиын өмір жағдайындағы балаларды әлеуметтік
қолдау және қорғаудың негізгі мақсаттарына жетуге әртүрлі
мекемелердің қызметтерінің салааралық тәсілін үйлестіру әдстері мен
түрлері жетілдірілуде.
Сонымен қатар, елдің әлуметтік – экономикалық даму қозғалысы
білім беру жүйесін үнемі жетілдіруді талап етеді.2006 жылғы
Қазақстан Республикасының Ғылым және білім мен ғылым интеграция
үрдісіндегі қызметкерлерінің ІІІ съезінде ҚР президенті Н.Назарбаев өз
сөзінде былай деді: Білім беру саласында көкейтесті мәселелердің
жүйелік блогы қалыптасты, оларды Үкімет білім мен ғылым интеграция
үрдісіндегі жүйесінің сегменттерін жетілдіре отырып, он жыл бойы шешуге
тырысты. Біріншіден, қолданған шаралар білім беру сапасын арттыруды
қамтамасыз еткен жоқ. Екіншіден, маңызды мәселелердің бірі жалпы орта
білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі жүйесінің қоғамдағы демографиялық
процестерге әрекеті нашар. Біз ұзақ уақыт жаңа мектептер мен
балабақшалар салған жоқпыз, бұл олардың шамадан тыс жүктелуіне әкеліп
отыр. Үшіншіден, қабылданған шаралар отандық білім мен ғылым интеграция
үрдісіндегі жүйесінің халықаралық білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі
стандарттарына бейімделуіне
әкелмеді››.
Президент Назарбаевтың 2008 жылғы 1 науырызындағы Қазақстан
халқына Жолдауында бізге экономикалық және қоғамдық өзгерістердің
қажеттіліктеріне сәйкес қазіргі заманғы білім беру жүйесі керек. Білім
беру реформасы – бұл Қазақстанның нақты бәсекеге қабылеттілігін
қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін маңызды құралдардың бірі››
делінген.
ҚР президентінің келтірілген сөздері елдің білім мен ғылым
интеграция үрдісіндегіінің жай – күйінің қазіргі көрінісін сипаттауға
ғана емес, бұл жүйенің республиканың ары қарай дамуы үшін ерекше
маңыздлығын баса айтуы болып табылады
Білім берудің Қазақстанның әлеуметтік – экономикалық даму
мәселелерін шешудегі ролі мыналардан тұрады::
• Жеке тұлғаның бәсекеге қабылеттігін арттыру жағдайларын жасаудан;
• Инновациялық саланы дамытудан;
• Экономика құрылымын ғылымды қамтушы салалардың пайдасына
өзгертуден;
• Елдің материалдық және зияткерлік әлеуетін өндіруге және дамытуға
қаблетті еңбек ресурстарын қалыптастырудан;
• әлеуметтік және кәсіби ұтқырлықты қамтамасыз етуден;
• жеке тұлғаның еркін дамуына негізделген қоғамның кадрлық элитасын
қалыптастырудан;
• халықтың тұрмыс сапасын бүтіндей арттырудан.
Білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі саласындағы мемлекеттік
саясаттың басты бағыттары бұрынғыдай:
• қазіргі үздіксіз білім беру жүйесін дамыту;
• кәсіби білім беру сапасын арттыру;
• сапалы жалпы орта білім беруге жоғары қолжетімділікті қамтамасыз
ету;
• білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі саласның инвестициалық
тартымдылығын арттыру болып отыр.
Бұл бағыттарды тиімді жүзеге асыру елдің бәсекеге
қабылеттілігін арттыру жағдайын туғызуға мүмкіндік береді, бұл оның
әлеуметтік – экономикалық даму мақсаттарының бірі болып таблады.
Дегенмен, қазақстандық білім беру жүйесін елдің әлеуметтік
экономикалық дамуын жылдамдату факторы ретінде тиімді пайдалану, оның
білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі қызметтерінің халықаралық
нарығына енуі сәйкес құқықтық және экономикалық – ұйымдастыру
тетіктерін уақытында дайындаумен үнемі сүйемелденбей, әлі күнге дейін
қарама – қайшы жүруде. Қазақстандағы білім беру жүйесі дамуының
стратегиялық мақсаттарын , елдің әлеуметтік – экономикалық дамуына және
интеллектуалдық әлеуеті қалыптасуына қатысатын субъектілердің
әрқайсысының ролін теориялық тұрғыдан жеткіліксіз анықтау білім мен
ғылым интеграция үрдісіндегі реформаларын баяулатады, білім мен ғылым
интеграция үрдісіндегі саласына қосымша ресурстарды тартуға және
барын тиімді қолдануға мүмкіндік бермейді. Бюджеттік қаржы
мүмкіндіктерінің шектеулілігі және бюджеттен тыс көздердің төмен
әлеуеті шаруашылықты жүргізудің нарықтық элементтерін толық
пайдаланбаумен бірге білім беру жүйесі тиімді дамуының жаңа
экономикалық жағдайларның қалыптасуын қиындатады. Осылардың бәрі
азаматтардың сапалы блім алу құқығын жүзеге асыруды қиындатады, білім
құру, пайдалану және жинау, сондай – ақ мемлекет экономикасын білім
экономикасына аудару барысында мемлекеттің, қоғамның және жеке тұлғаның
мүдделерінің қарама – қайшылығын күшейтеді.
Білім беруді ұдайы жетілдіру – Қазақстанның одан әрі
әлеуметтік –экономикалық дамуын, оның әлемде нақты бәсекеге
қаблеттігін және ақырында халықтың өмір сапасын жақсартуды қамтамасыз
етуге мүмкіндік беретін маңызды құралдардың бірі.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың 2009
жылдың 28 ақпанындағы Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан ›› атты
жолдауында елдің халқының өмір сапасын айтарлықтай көтеру
қажеттілігі туралы тезис арқау болып өтеді. Білім мен ғылым интеграция
үрдісіндегі жүйесінің алдында Президент білім беру қызметтерінің
сапасын көтерудің нақты міндетін қойды: Білім мен ғылым интеграция
үрдісіндегі реформасы жетістігінің басты критерийі еліміздің әрбір
азаматы сәйкес білім және мамандық алып, әлемнің кез келген елінде
қажетті маман бола алатын деңгейге жету болып табылады. Біз бүкіл
елде сапалы білім берудің қызметтерін әлемдік стандарттар деңгейінде
ұсынуға қол жеткізуіміз керек››.
ҚР Премьер – министрі К.Мәсімов баяндаған 2009 – 2011 жылдарға
арналған білім беру саласындағы Қазақстан Республикасы Үкіметінің
Бағдарламасы туралы баяндамасында Үкімет қызметінің негізгі
мақсаттары төмендегідей:
• білім мен ғылым интеграция үрдісіндегідің кадрларды даярлау және
қайта даярлаудың нақты экономикалық жағдайларға барабар бәсекеге
қабылетті жүйесін құру;
• мемлекеттің қаржы ресурстарын тиімді бөлу жағдайында халыққа сапалы
қызмет көрсету үшін уәж ( себеп) жасайтын білім беру жүйесін
басқарудың жаңа моделін қалыптастыру;
• қызметтердің сапасын бақылаудың тиімді тетіктерін енгізу;
• білім беру саласындағы бірыңғай саясат жүргізу бойынша үйлестіруді
күшейту;
Жаңа басқару моделі:
• түпкі нәтижелерге нысаналы индикаторларды белгілеу жолымен қол
жеткізуге;
• республиканың барлық өңірлерінде мектептегі және мектепке дейінгі
білім беру қызметін тең де біркелкі көрсетуді қамтамасыз етуге;
• тапсырысшы – орындаушы ›› моделі бойынша контрактылы қарым –
қатынас жүйесін енгізуге бағытталады.
Осы модельдің шеңберінде орта білім беру деңгейіндегі білім
ұйымдарына қаржы ресурстарын басқаруда өзін - өзі билеушілік
мүмкіндігін беру, сондай – ақ басқарушылар мен педагогтар еңбегін
төлеудің ынталандырушы жүйесін енгізу ойластырылуда.
1.3 Мемлекеттік білім мен ғылым интеграцияның үрдісін жетілдірудегі
шетелдік тәжірбиелері.
Қазіргі уақытта дүние жүзінің кейбір аймақтарындағы жоғары
білімнің жағдайын алыс шетелдің, сондай – ақ Ресейдің ғалымдары
кеңінен және белсене зерттеуде. Біздің республикада жоғары білімді
дамыту саласындағы ғылыми зерттеулер проблемаларын жасау, тұңғыш рет
жүргізілуде. Біз осы тараудың кейбір бөліктерін жазуда Ресейдің
жоғары білім ғылыми – зерттеу институтының материалдарына, атап
айтқанда, дүние жүзінің жоғары білім жүйесін салыстырмалы талдау
лабораториясының зерттеулеріне (лаборатория меңгерушісі И.А. Галаган)
сүйендік.
Америка Құрама Штаттары. АҚШ – тың жоғары білім жүйесі европалық
жүйелермен салыстырғанда жас болғанымен, ол соғыстан кейінгі жылдары
студенттер контингентінің күрт өсуіне және ақсүйектік жоғары білімнің
жалпы жұрттың қолы жететін құрылымға айналуына барынша даяр болып
шықты. Бұған мынадай жаңалықтар енгізумен көмектесті:
1. Мемлекеттің және жеке корпорациялардың инвестициялық
саясатында тұтас алғанда білімге және әсіресе жоғары білімге
басымдық жағдай беру.
2004 – 2006 жылдары білім беруге жұмсалған шығын 23,9
миллиард доллардан 244.4 милиард долларға дейін немесе 10.2 есе
артты, ал жоғары білімге жұмсалған шығын 7.1 миллиард доллардан 95.5
милиард долларға дейін немесе 13.5 есеге артты.
200605 оқу жылында білім мен ғылым интеграция үрдісіндегіге
жұмсалған шығын 330 миллиард долларға дейін, ал келесі оқу жылында
– 353 миллиард долларға дейін көтеріліп, жалпы ұлттық өнімнің 7,8
пайызын немесе дүние жүзіндегі білім беруге жұмсалған шығынның 13
құрады. Көрсетілген оқу жылдарында жоғары білім беруге жұмсалған
шығын 130 және 142 миллиард доллар немесе жалпы ұлттық өнімнің 2,7
пайызын құрады.
200706 оқу жылында білім беруге жұмсалған шығын тұтас
алғанда 450 миллиард доллар болса, жоғары білім мен ғылым интеграция
үрдісіндегіге жұмсалған шығын - 160 миллиард доллардан асты немесе
жылына 1 студентке 11 мың доллардан астам болады.
2. Жоғары білім жүйесін оқу орындарының түрлеріне қарай
кеңінен диверсификациялау, олардың тиесілігіне қарай – жеке және
мемлекеттік, корпорациялық және де басқа секторларға бөлу, оқыту
ұзақтығына берілетін дипломдардың дәрежесіне немесе академиялық және
ғылыми дәрежелердің берілуіне қарай, оқыту формасына қарай -
күндізгі, өндірістен қол үзіп және қол үзбей, сырттай оқу және т.с.с.
Қазіргі уақытта АҚШ –тың жоғары білім жүйесіне 3,6 мыңға жуық
әртүрлі мекемелер кіреді. Жеке оқу орындарының саны жағынан
басымдылығына қарамастан, студенттердің саны жөнінен мемлекеттік
сектор үстем болады: университеттер мен төрт жылдық колледждердің
студенттер контингентінің 63,4 пайызы нақ осында шоғырланған. Осыған
қарамастан, таңдаулы жеке университеттер мен колледждер жоғары білім-
нің өзіндік сапа эталоны ролін атқарады.
Бүгінде АҚШ – тың жетекші зерттеу университеттерінің алғашқы
ондығын сегіз жеке оқу орны құрайды.
3. Жеке және мемлекеттік жоғары оқу орындары үшін көп арналы
қаржыландыруды енгізу.
Жеке жоғары оқу орындарында оқу ақысы олардың бюджетінің
2\3 бөлігін құрайды, ал мемлекеттік жеке жоғары оқу орындарында
бұл көрсеткіш -13. Федералдық үкіметтің жеке университеттердің ағымдағы
жиынтық шығындарындағы үлесі мемлекеттік жоғары оқу орындарының осындай
шығынынан жоғары –тиісінше алғанда 10 және 11пайыз. Мемлекеттік жоғары оқу
орындарын қаржыландыруда штаттар жетекші роль атқарады, олардың шығынының
45 пайызын штаттар бюджеті көтереді.
4. АҚШ Конституциясына сәйкес білім саласын штаттардың қарауына
беру. Мысалы, Калифорния штаты 1990 – 2000 жылдары жоғары оқу орындарының
саны 66 – дан 134 – ке дейін, ал оларда оқитын студенттер саны -162 мыңнан
1 миллион 800 мыңға дейін арттырды, бұл оның территориясындағы ғылымды
керек ететін өнеркәсіптің тез дамуына байланысты жоғары білікті жұмысшы
күшіне деген сұранымды қанағаттандыру мақсатында істелген еді. Жоғары білім
жүйесін аймақтық құру АҚШ-қа жоғары оқу орындарын, әсіресе екі жылдық
колледждерді елдің территориясына біркелкі орналастыруға мүмкіндік берді,
мұның өзі жастардың жоғары білім алуына кең жол ашты.
АҚШ-та 10 мың адамға келетін студенттер саны жөнінен және 18-ден
23жасқа дейінгі топты жоғары біліммен қамту жөнінен дүние жүзінде бірінші
орынды берік иеленіп келеді. Аталған факторлар студенттер контингентінің
жоғары өсу қарқынын қамтамасыз етеді, қазіргі уақытта олардың саны 14
миллион адамнан асады (50 – жылдары – 5.3миллион адам).
АҚШ тың ғылыми кадрлар даярлау саласындағы саясаты көңіл аударуға
тұрады. Дипломнан кейінгі деңгейдегі мектептерде 1.7 миллион студенттер,
болашақ магистрлер мен философия докторлары оқиды (бұл дәреже ТМД
елдеріндегі ғылым кандидаты дәрежесіне тең келеді). Жыл сайын 350 мың
магистр, 40 мыңнан астам философия докторлары даярланады. Жетекші зерттеу
университеттеріндегі ғылым докторлары мен ғылыми зерттеулерді
даярлаудың жақсы тәжірибесін ерекше атап көрету керек: oлардың шамамен
жүзге жуығында жоғары мектеп ғылымның жалпы көлемінің сексен пайызынан
астамы шоғырланған. Университеттердегі зерттеулердің өнеркәсіптік ғылыми
лабораториялармен тығыз байланысы да дұрыс тәжірибе болып табылады, бұл
арқылы ғылыми нәттижелерді өндіріске енгізу едәуір жеделдейді.
Американық дипломнан кейінгі оқыту мектебі батыс елдерінің
аспирантураларынан өзгеше дүние жүзілік қауымдастыққа бағдарланған; бүгінде
АҚШ университетіндегі техникалық мамандықтар аспиранттарының жартысына
жуығы шетелдіктер болып отыр.
Германия Федерациялық Республикасы. ГФР жоғары білім жүйесі соңғы
білім жүйесі соңғы отыз жыл ішінде едәуір, бүгінде 1.5 миллион студенті бар
243 жоғарғы оқу орнын қамтыды. 2007 жылғы реформа барысында
университеттердің құрылымы өзгертілді: факультеттердің орнына әкімшілік,
ғылыми және педагогикалық бірлестіктер құрылып, оқу- зерттеу бірліктері
деп аталды.
Мұғалімдер кадрлары мен жоғары оқу орындарының оқытушыларын
даярлайтын бес жоғары қалыпты мектеп университеттік емес сектордың беделді
мектептері қатарына жатады. Оқу мерзімі 4,5 жыл. Бұл университеттің
студенттері толық мемлекеттік қаржыландыруда болады.
Францияның жоғары білім жүйесін орталықтандырылған, негізінен
мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылады. Оның көптеген компоненттері ұлттық
білім министрлігіне бағынады.
Ұлыбритания елінің жоғары білім жүйесі қазір де мыңдаған студенттері
бар 22университет , 23 жаңа университет құрылды, бұл қазіргі жұмыс істеп
тұрғандардың жартысы деген сөз.
Ресей Федерациясы дүниежүзілік академиялық қауымдастықта ерекше орын
алады. Ресейдің жоғары мектебі ХІХ ғасырдың алғашқы жартысында қалыптаса
бастады. Бұл кезеңде университеттік жоғары әскери және діни білім мен ғылым
интеграция үрдісіндегі ісі басым дамыды.
Жапония жоғары білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі жүйесімен
ерекшеленеді. Мектепте 12 жылдық білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі
жүйесі қалыптасқан және оның тең жартысы бастауыш білімге арналған.
Мұндағы мектептер мемлекеттік және жеке болып бөлінеді. Мемлекеттік
мектептердің маңызы зор, себебі ол өзінің білім мен ғылым интеграция
үрдісіндегі сапасының жоғарлығымен ерекшеленеді. Бұл жағдайды жапон
тілінің қиындығымен түсіндіруге болады. Оқушылар кем дегенде 1856
иероглифті білуі керек болса ал кітаптар мен газеттер оқу үшін 3000
– ға жуық немесе одан да көп иероглифтарды білуі қажет. Алты жылдық
бастауыш яғни білім мен ғылым интеграция үрдісіндегідің бірінші деңгейі
міндетті болып табылады. Оқушылардың ата – аналары балаларының оқуына
араласпайды өйткені ол ұят нәрсе болып саналады сонымен қатар сыныптан
қалдыру немесе дарынды балаларды сынып аттату жоқ, тек барлық сынып
бойынша ғана ауыса алады. Жалпы орта білім мен ғылым интеграция
үрдісіндегідің екінші деңгейі міндетті емес дегенмен оушыларды 97%
қамтылған. Жастардың 36% өз білімдерін университеттер мен
колледждерде, ал 12% арнайы ЖОО – да жалғастырады. Жапонияда 5 мың
жалпы орта білім беретін мектебі 4600 оқушымен, 500 колледжі 400 мың
оқушымен, 460 университет 1800 студентпен қамтылған. Оқушылардың
мемлекеттік ЖОО – на түсуі алған білімне байланысты, яғни білім алудағы
бәсекелестік балабақшадан басталады.
ІІ Қазақстан Республикасындағы білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі
процестер
2.1.Отандық білім мен ғылым жүйесінің дамуының негізгі көрсеткіштері
Қазақстан Республикасының мемлекеттік саясаты білім беру
жүйесін дамытуға бағытталады.Білім берудегі мемлекеттік саясатың басты
қағидалары ҚР Білім туралы жаңа заңында анықталып, білім мен ғылым
интеграция үрдісіндегідің жоғары сапасын қамтамасыз ету, білім мен
ғылым интеграция үрдісіндегі жүйесінің бәсекеге қабылеттілігін көтеру
бағыттары терңдетіле және нақтылана түсуде. Қазақстанда әртүрлі білім
мен ғылым интеграция үрдісіндегі бағдарламалары бойынша 4.5 миллион жуық
адам оқиды. Білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі және ғылым жүйесінде
500 мыңға жуық педагогтар мен ғалымдар жұмыс істейді. Осылайша
республикадағы халықтың 30% ғылым және білім мен ғылым интеграция
үрдісіндегі жүйесімен, ал халықтың 5 пен 24 жас арасы білім
бағдарламасымен қамтылған, республикадағы халықтың 99.5 % сауатты
адамдар.
Қазақстанда бастауыш білім беруде барлық балалар қамтылған және
барлық деңгейлер бойынша білім мен ғылым интеграция үрдісіндегідің
сапасын арттыру жұмысы жүргізіліп жатыр. Білім мен ғылым интеграция
үрдісіндегімемлекеттік шығын жыл сайын өсуде 2010 жылды 2009 жылмен
салыстырғанда 604.2 миллиард теңгеге өскен. Білім мен ғылым жүйесініңн
қаржыландыру 9 жыл ішінде 7 есеге өсіп ЖІӨ - нің 3.7% құрады.
Қазақстандағы білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі құрылымы
мектепке дейінгі деңггейден Жоғарғы оқу орнынан кейінгі деңгейдегі
аралықтарды қамтиды. Яғни ол халықаралық білім мен ғылым интеграция
үрдісіндегі стандарттар класификациясына сай келтірілген.
Білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі құрылымы мынандай деңгейлерден
тұрады:
1. мектепке дейінгі білім беру және тәрбие
2. бастауыш білім
3. негізгі орта білім
4. орта білім (жалпы орт білім, техникалық және кәсіптік білім)
5. ортадан кейінгі білім
6. жоғары білім
7. ЖОО – нан кейінгі білім.
1. Мектепке дейінгі білім беру және тәрбие
Келешекте сапалы білім алудың басты шарты балаларды мектепке дейінгі
білім берумен қамтамасыз ету болып табылады. Республикада 3044 мектепке
дейінгі блім беру ұйымдары бр. Бұл ұйымдарда 1 – 6 жас аралығындағы
балалардың 34.4 % қамтылған. Мектепке дейінгі дайындықты 5 – 6
арасындағы балалардың 79% алуда. Мұндай ұйымдардың бірнеше түрі бар:
дәстүрлі балабақша, мектеп – балабақша, жалпы орта білім беретін
мектептегі мектепке дейінгі сыныптар. Қазақсан Республикасында 2009 –
2011 жылдардағы мектепке дейінгі тәрбие және білім жоспарлары жүзеге
асып жатыр.
Мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту сұраныстарының өсуі Кесте
– 2
Жылдар Саны Контингент бойынша
2008 1162 153965
2009 1156 160708
2010 3044 17802
Балаларды мектеп алды оқыту мен қамту көрсеткіштері (%) Кесте – 3
№ Көрсеткіштер 2007 жыл 2008 жыл 2009жыл 2010жыл
1 Мектеп алды 56.2 61.2 63 79
дайындық
2 Мектепке дейінгі12,3 18,4 19,1 34,4
оқыту
2. Жалпы орта білім
2010 – 2011 жылдары 7721 мектеп қызмет жасайды, сонымен қатар 76 кешкі
мектеп, 125 мемлекеттік емес, 101 арнайы мамандандырылған мектептер
бар. Республикадағы жалпы орта білім беретін мекемелердегі
оқушылардың саны 2668 мың, ал республикадағы мектептерде 300 мыңға
жуық педагогтар жұмыс істейді. Халықаралық бакалавриат сияқты үздік
бағдарламалары енгізілген 20 интеллектуалдық – инновациялық Өркен
мектебі құрылуда. Еліміздегі мектептің 96% интернет желісіне қосылған.
Дарынды балаларды оқытуда белсенді жұмыстар атқарылып жатыр. 2010
қазақстандық мектеп оқушылары 62 алтын, 75 күміс, 92 қола медальдарын
және халықаралық олимпиададан 19 мақтау қағаздарын алып келді.
Қазақстанның білім жетістіктерін бағалау халықаралық бағдарламасына
РІSА қатысу жоспарлануда. Сонымен қатар 12 жылдық білім беру
жүйесіне көшу жұмыстары жүргізіліп жатыр. Еліміздегі күндізгі жалпы
орта білім беретін мектептер мен мүмкіндігі шектеулі балаларға
арналған мектептер қызмет жасайды.
3. Техникалық және кәсіптік білім беру
Елімізде 318 кәсіптік мектеп және 530 колледж бар, онда 605 мың адам
қамтылған. Кадрларды даярлау 216 мамандық бойынша жүзеге асырылады.
Мұнда 40763 мұғалімдер мен өндірістік білім беру шеберлері жұмыс
істейді, сонымен қатар колледждерде – 29.2 мың, кәсіптік мектептерде -
11.8 мың адам қызмет жасайды.
ҚР мамандардың біліктілігін арттыруда және мамандарды қайта даярлау
туралы концепцияны жүзеге асыру мақсатында халықаралық келісім бар:
яғни оларға Еуропейлік білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі қоры, РКК
Норвегия, Іn Went неміс қоғ,амдығы, HRD (Корея) LJ Сreate Британдық
компаниясы Астана қаласында өз орталықтарын ашты. Сондай – ақ
мамандардың біліктілігін арттыру мен қайта даярлауда 700 орынға төрт
аймақаралық орталық ашу жұмыстары жүргізілуде.
Кәсіптік мектептерге қабылданған оқушылар мен бітіргендер мың адам
Кесте - 5
Салалар бойынша 20092010 оқу жылының басына оқу орындарындағы,
колледждегі оқушылар пайызбен Кесте - 6
Көлік жәнеАуыл және Өнеркәсіп Өнер және ЭкономикБілім
байланыс орман және мәдениет а
шаруашылығы құрылыс
Әйелдер 265.7 28 41 39 62 54 66
мың
Еркектер 233.9 72 59 61 38 46 34
мың
Білім туралы Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер мен
толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес
білім сапасына мемлекеттік бақылауды күшейту және жетілдіру мақсатында
мемлекеттік бақылаудың негізгі алты түрі : аралық мемлекеттік бақылау,
білім алушыларды мемлекеттік қорытынды атестаттау, лицензиялық
ережелерді сақтауға бақылау және білім беру ісінде заңнамаларды
сақтауға бақылау енгізілді. Қазіргі таңда 59 оның ішінде 34 мемлекеттік,
12 – ЖАҚ, 13 – мемлекеттік емес ЖОО тіркеуден өтті.
Білім беру сапасын жақсарту және көрсетілетін қызмттердің
сапасын басқару жүйелерінің тиімділігін арттыру үшін халықаралық
ұйымның стандарттарына сәйкес стандарттау жөніндегі 9000 және 14000
(ИСО) сериялары жоғары және ЖОО кейінгі кәсіпті білім мен ғылым
интеграция үрдісіндегі ұйымдарының сапа менеджменті жүйелерін енгізу
және сертификаттау жұмыстары жүргізіліп келеді. Бұл мақсаттарда
сертификаттау, сапа менеджменті және консалтинг орталығын құру жөнінде
жұмыс жүргізіліп отыр.
Қазақстан кәсіпорындарын 2006 – 2008 жылдарда 9000 және 14000
сериялы ИСО халықаралық стандарттарына жеделдетілген сипатта көшіру
жөніндегі жұмыстардың жоспарын орындау үшін кәсіптік жоғары білім
беру саласында Қазақстан Республикасының Мемлекеттік стандарттары
енгізіле бастады: ҚР СТ 1157 – 2004ж. Кәсіптік білім мен ғылым интеграция
үрдісіндегі. Білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі ұйымдарының сапа
менеджменті жүйелері ҚР СТ Н5 – 2005 ж. Білім беру ұйымдарының
материалдық – техникалық базасы.
Мемлекеттік аттестаттау рәсімін өткізу нәтижелері бойынша 16 ЖОО
– ның білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі қызметін жүргізу құқығына
берілетін лицензиялары 81 мамандық бойынша қайтарылып алынды және 12
ЖОО – да 32 мамандық бойынша лицензияларының қолданыс әрекеті түрлі
мерзімдерге тоқтатылды.
Мемлекеттік аттестаттаудан өткен колледждерде 350 кәсіптік орта
білім беру мамандығына лицензиялары болды, олардың ішінде 214
мамандық аттестатталды.
Мемлекеттік аттестаттаудан өткен ЖОО –да кәсіптік жоғары білім мен
ғылым интеграция үрдісіндегі мамандықтарына лицензиялары болды, яғни
даярлау бағыты 820 бірлік санымен, олардың 429 аттестатталды, 346
біліктілік талаптарына сай деп табылдың, 79 мамандық бойынша
лицензиялар тоқтатылды және қайтарылып алынды. Бір ЖОО – ның қызмет
жүргізу құқығының лицензиясы қайтарып алынды.
Мемлекеттік аттестаттаудан өткен 29 колледждің 238 кәсіптік
орта білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі мамандықтарына лицензиясы
бар, олардың 117 аттестатталды, 43 біліктілік талаптарына сәйкес деп
табылды, 78 мамандық бойынша лицензиялары кері қайтарылып алынды және
тоқтатылды.
Білім беру сапасын бағалау: оқу жетістіктерін тәуелсіз сыртқы
бағалау жүйесі ұлттық бірыңғай тестілеу (бұдан әрі ҰБТ), мемлекеттік
аралық бақылау (бұдан әрі МАБ) енгізілуде . Дегенмен білім мен ғылым
интеграция үрдісіндегідің барлық деңгейлерінің сапасын бақылаудың және
бағалаудың қолданыстағы тетігі білім мен ғылым интеграция
үрдісіндегідің қазіргі нақты жай –күйін толыққанды көрсете алмайды және
басқару үшін кері байланыстың объективті құралы бола алмайды . Білім мен
ғылым интеграция үрдісіндегі ұйымдары қызметінің сапасын бағалау
көрсеткіштері мен өлшемдері жетілмеген , объективті мониторинг жоқ . Білім
мен ғылым интеграция үрдісіндегі сапасын басқару компоненттері бытыраңқы
жұмыс істейді. Оқитындардың жетістіктерін сыртқы бағалаудың мазмұны,
мақсаты мен міндеттері қазіргі заманғы білім сапасына деген талаптарға сай
емес.Оқитындардың білім деңгейін салыстырмалы зерттеулер жөніндегі
халықаралық бағдарламаларға Қазақстан қатыспайды. Білім және ғылым
министрлігінің қолданыстағы статистика жүйесі қазіргі заман талабына
мағыналықта, технологиялық аспектілері жағынан да сәйкес келмейді.
Мазмұнды әрі оралымды емес, халықаралық стандарттарға сай келетін
кешенділігі мен толықтығы жағынан қажетті бірізді статистикалық ақпараттық
ағын әзірленбеген. Білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі көрсеткіштерінің
жүйесі әр түрлі негіздемелерден жинақталған деректер жиынымен
алмастырылады, олар пысықталғаннан кейін әкімшілік есептілік терминдерінде
түсіндіріледі.Білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі жүйесінде қалыптасқан
ахуалдың негізгі себептері: білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі сапасын
бағалауда объективтілік қамтамасыз етпейтін рәсімдердің басымдығы, білім
мен ғылым интеграция үрдісіндегі жүйесінің жаңадан еніп жатқан
жағдайларға ден қоймауы, білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі құрылымының
мазмұны мен қалыптасуының ескірген қағидаттарына бейімділігі, кәсіптік
білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі мен мамандарды даярлауда
ұйымдастыру процесіне жұмыс берушілер мен әлеуметтік серіктестіктерді
тарту тетіктерінің болмауы, білім мен ғылым интеграция үрдісіндегіді
басқару жүйесін қамтитын инфрақұрылымның болмауы.
Жаңа жүз жылдықтың басында елдегі экономикалық ахуалдың жақсаруы,
сондай –ақ білім бағдарламасын іске асыру жөнінде қабылданған шаралар,
тұтас алғанда, білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі жүйесіне нарықтық
экономиканың және ашық азаматтық қоғамның қажеттіліктеріне сәйкессіздігін
жою үшін жеткіліксіз.
Келеңсіз құбылыстарды болдырмау, түбегейлі ұйымдық, құрылымдық
өзгерістер, білім мен ғылым интеграция үрдісіндегідің мазмұнын жаңарту
және балаларды оқыту мен тәрбиелеу сапасын жетілдіру, республиканы
дамытудың қазіргі заманғы әлеуметтік – экономикалық және саяси
жағдайлары мен дамуы жоғары елдердің озық тәжірбиесіне сәйкес мамандарды
даярлау жөнінде шаралар қолдануды қажет етеді.
Қазақстан Республикасының білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі
жүйесін халықаралық салыстырулар негізінде қарастыратын боламыз.
Халықаралық салыстырулар әрбір нақты елдің білім мен ғылым жүйесініңнің
жай –күйін бағалауда маңызды роль атқарады. Сонымен бірге мұндай
салыстыруларды байқап жүргізу керек, кейбір елдердің білім мен ғылым
интеграция үрдісіндегі жүйесінің ерекшеліктеріне, олардың географиялық
орналасуына, климат жағдайларына, ұлттық және мәдени дәстүрлеріне
байланысты қызмет жағдайындағы айырмашылықтарды ескеру керек. Дегенмен,
олардың барлық әдет –ғұрыптары жағдайларында, халықаралық салыстырулар
білім беру саласының жалпы әлемдік беталысын анықтауға және
жекеленген
Елдердің білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі жүйесінің құрылымдық
және мазмұндық сипаттамаларының оларға сәйкес келу дәрежесін
анықтауға мүмкіндік береді.
Осы айтылғандар жалпы әлемдік халықтың тұрмыс сапасын
жақсартудағы өте маңызды саланы дамыту беталыстарына сәйкес, өзінің
білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі жүйесінің көлемді жаңартуын жүзеге
асырушы Қазақстан үшін ерекше маңыздылығы бар.
Бұл бөлімде халықаралық салыстыруларды жүргізгенде қолданылатын,
халықаралық білім беруді стандартты жіктеудің 1997 жылғы нұсқасындағы
(БХСЖ - 97), білім беру деңгейлерінің терминологиясы мен түсіндірмесі
қолданылады. Қазақстан Республикасындағы білім мен ғылым интеграция
үрдісіндегі деңгейлерін орынды салыстыруды қамтамасыз ету үшін
төменде БХСЖ – 97 деңгейлеріне олардың эквиваленті (баламасы)
келтірілді.Қазақстанның білім мен ғылым интеграция үрдісіндегі
статистикасы бойынша халықаралық зерттеулерге қатысуы әлемнің олар
туралы салыстыруға келетін мәліметтер бар, экономикалық ынтымақтастық және
даму ұйымының ЭЫДҰ (ОЭСР) елдерін қоса елуге жуық елдермен көрсеткіштердің
мейілінше кең шеңберінде орынды салыстырулар жүргізуге мүмкіндік
береді. Дүниежүзілік банк бұл елдерді сатып алу қабылеттілігінің 2005
жылғы тепе – теңдігі бойынша жанбасылық ІЖӨ - нің деңгейіне сәйкес үш
топқа шартты бөлді:
✓ І топ – табыс деңгейі жоғары елдер ( жан басына 26 мың доллардан
жоғары) – 19 мемлекет.
✓ ІІ топ – табыс деңгейі орташа елдер (жан басына 10-26 мың долл.)
– 11 мемлекет.
✓ ІІІ – топ табыс деңгейі төмен елдер (жан басынна 10 мың доллардан
кем)- 20 мемлекет.
Қазақстан сатып алу қабылеттілігі бойынша жан басылық ІЖӨ 6772 мың
доллар, ІІІ топ елдеріне жатады.
1997 ж. БХСЖ бойынша сатының аталуы білімнің бірінші кезеңі 5В БХСЖ
4 Орта біілмнен кейінгі жоғары емес білім 3А БХСЖ
3 Орта білімнің екінші кезеңі 3В БХСЖ
2 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz