Дүниежүзілік экономикалық байланыстағы Қазақстанның орны

Жоспар
Кіріспе

1. Қазіргі заманғы шаруашылық байланыстары
2. Қазақстанның сыртқы саудасы
3. Қазақстанның халықаралық экономикалық қатынастары
4.Қазақстанның таяу және алыс шетелдермен сыртқы экономикалық байланыстары
Қолданылған әдебиеттер

Халықаралық экономикалық байланыстардың түрлері. Дүниежүзілік экономиканы құрайтын ұлттық шаруашылықтар бір бірімен халықаралық экономикалық байланыстар жүйесімен тығыз байланысқан. Бұл байланыстар халықаралық географиялық еңбек бөлінісі негізінде дамиды.
Алғашқы мемлекеттер арасында халықаралық экономикалық қарым – қатынастардың ең байырғы түрі – сыртқы сауда қатынастары орнай бастады. Дамыған елдер жаппай өнім өндіре бастаған индустриялық кезеңде сыртқы сауданың маңызы күрт артты. Қазіргі заманда кез келген ел экономикасының ажырамас бөлігіне айналған сыртқы экономикалық байланыстардың құрылымы күрделеніп, аясы кеңейе түсті. Соған қарамастан, сыртқы сауда халықаралық экономикалық байланыстардың негізгі түрі болып табылады. Халықаралық экономикалық байланыс жүйесі сыртқы саудадан басқа несие – қаржылық қатынастар, халықаралық туризм, экономикалық және ғылыми – техникалық ынтымақтастықты қамтиды.
Сыртқы тауар саудасы. Елдер арасындағы экономикалық қарым – қатынастардың сипаты мен құрылымдық өзгерістері, ең алдымен, сыртқы тауар саудасынан көрінеді. Ұлы географиялық ашылулар кезеңіне дейін халықаралық тауар саудасына санаулы елдер ғана қатысты, тіпті қазіргі кезде дүние жүзіндегі басты сауда орталықтарының біріне айналған Еуропа елдерінің де сауда жасау аумағы шектеулі сипат алды. Бұған елдер мен дүние бөліктері арасындағы көлік қатынасының нашарлығы, саяси жағдайдың тұрақсыздығы, басқа елдер жөнінде нақты ақпардың жетіспеуі себепші болды. Көбінесе басқа елдерден өте қымбат және сирек кездесетін тауар түрлері әкелініп, саудаға салынатын. Құрлықтағы негізгі халықаралық сауда жолдары қатарына Азия мен Еуропаны жалғастырған Ұлы Жібек жолы мен Еуропаның солтүстігі мен оңтүстігін байланыстырған сауда жолы жатады. Орта ғасырларда арабтар Сахара арқылы өтетін сауда маршрутын жасады; бұл жол Арабияны Солтүстік Африкамен, одан әрі Оңтүстік Еуропамен жалғастырды.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Қазіргі заманғы шаруашылық
байланыстары

Халықаралық экономикалық байланыстардың түрлері. Дүниежүзілік
экономиканы құрайтын ұлттық шаруашылықтар бір бірімен халықаралық
экономикалық байланыстар жүйесімен тығыз байланысқан. Бұл байланыстар
халықаралық географиялық еңбек бөлінісі негізінде дамиды.
Алғашқы мемлекеттер арасында халықаралық экономикалық қарым –
қатынастардың ең байырғы түрі – сыртқы сауда қатынастары орнай бастады.
Дамыған елдер жаппай өнім өндіре бастаған индустриялық кезеңде сыртқы
сауданың маңызы күрт артты. Қазіргі заманда кез келген ел экономикасының
ажырамас бөлігіне айналған сыртқы экономикалық байланыстардың құрылымы
күрделеніп, аясы кеңейе түсті. Соған қарамастан, сыртқы сауда халықаралық
экономикалық байланыстардың негізгі түрі болып табылады. Халықаралық
экономикалық байланыс жүйесі сыртқы саудадан басқа несие – қаржылық
қатынастар, халықаралық туризм, экономикалық және ғылыми – техникалық
ынтымақтастықты қамтиды.
Сыртқы тауар саудасы. Елдер арасындағы экономикалық қарым –
қатынастардың сипаты мен құрылымдық өзгерістері, ең алдымен, сыртқы тауар
саудасынан көрінеді. Ұлы географиялық ашылулар кезеңіне дейін халықаралық
тауар саудасына санаулы елдер ғана қатысты, тіпті қазіргі кезде дүние
жүзіндегі басты сауда орталықтарының біріне айналған Еуропа елдерінің де
сауда жасау аумағы шектеулі сипат алды. Бұған елдер мен дүние бөліктері
арасындағы көлік қатынасының нашарлығы, саяси жағдайдың тұрақсыздығы, басқа
елдер жөнінде нақты ақпардың жетіспеуі себепші болды. Көбінесе басқа
елдерден өте қымбат және сирек кездесетін тауар түрлері әкелініп, саудаға
салынатын. Құрлықтағы негізгі халықаралық сауда жолдары қатарына Азия мен
Еуропаны жалғастырған Ұлы Жібек жолы мен Еуропаның солтүстігі мен
оңтүстігін байланыстырған сауда жолы жатады. Орта ғасырларда арабтар Сахара
арқылы өтетін сауда маршрутын жасады; бұл жол Арабияны Солтүстік Африкамен,
одан әрі Оңтүстік Еуропамен жалғастырды.
Көлік құралдарының жетілуі Еуропада өнеркәсіптің өркендеуі, жаңа
жерлердің ашылуы дүниежүзілік сауда қатынастарының ауқымын кеңейтті. Көп
жүк көтеретін ірі кемелер легі Жаңа Дүниеден Еуропаға шикізат пен алтын
тасымалдады. Соның нәтижесінде XVIII ғасырда сауда көлемі бес есе артты. ХХ
ғасырдың соңына қарай дүниежүзілік сыртқы сауда айналымындағы Еуропа
елдерінің үлесі 50 % - ға жетсе, Солтүстік Америка елдерінің үлесі 20 % -
ды құрады. ХХ ғасырдың соңына қарай дүниежүзілік сыртқы сауда көлемі ғасыр
басындағымен салыстырғанда 14 еседей өсті. Қазіргі кезде ұлттық
шаруашлықытардың халықаралық сауда жүйесіне неғұрлым жедел тартылуына
қарамастан, дүниежүзілік тауар айналымының шоғырлану дәрежесі жоғары. Мұны
дүниежүзілік экспорт пен импорттың географиялық құрылымынан айқын көруге
болады. ХХ ғасырдың соңына қарай дүниежүзілік тауар айналымының 72 % - ы
Батыс Еуропа мен Азия елдеріне, ал Солтүстік Америка үлесіне 17 % - ы
тиесілі болды. Өтпелі экономика тән бұрынғы социалистік елдердің үлесі бар
болғаны 4 % - ды құрады. Дүниежүзілік тауар айналымында Азияның жаңа
индустриялық елдерінің үлесі артып келеді, оларға әлемдік экспорттың 10% -
ға жуығы тиесілі. Корея Республикасының әлемдік экспорттағы үлесі 2000
жылы 2,9 % болса, импорты – 2,6 %; Сингапурдың үлесі тиісінше 2,3 және 2,2
% - ға тең.
ХХ ғасырдың соңына қарай дүниежүзілік сыртқы саудада дамыған 25 ел
жетекші орын алды. Оларға әлемдік экспорттың 84 % - ы, импорттың 82 % - ы
тиесілі болды. Дамыған елдер өзара тауар айналымы жөнінен де жетекші орынға
ие; АҚШ пен Канада арасындағы тауар ағыны дүниежүзілік көрсеткіштің 3,2 % -
ын құрады.
Сыртқы сауданың тауарлық құрылымы халықаралық географиялық еңбек
бөлінісіне, өндірістік және тұтыну тауарларына деген сұраныстың артуына
тікелей байланысты. Тауар айналымының құрылымы ҒТР әсерінен үлкен өзгеріске
түсті. Сыртқы саудадағы тауар құрылымы аймақтар бойынша айырмашылықтар
жасайды. Отын Таяу және Орта Шығыс елдері (34 бөлігі) мен Африка (45%)
экспортында басым болса, Латын Америкасы елдерінде минералды шикізат пен
ауыл шаруашылық өнімдері экспорттың 23 бөлігін құрайды. Жалпы алғанда,
дүние жүзі бойынша тауар айналымында дайын өнімнің үлесі артуда.
Ел экономикасын ықпал ететін маңызды көрсеткіштің бірі – сыртқы
сауда сальдосы, оны экспорт пен импорт көлемінің айырмасы құрайды.
Жапонияның сыртқы саудасына тұрақты оң сальдо (экспорт көлемі импорттан
артық) тән болса, АҚШ – тың сыртқы сауда айналымы теріс мәнге ие (1 кесте).

Жеке елдердің сыртқы сауда айналымы, 2000 жыл (млн АҚШ доллары)
№ Елдер Экспорт көлемі Импорт көлемі Сальдо
1 Қазақстан (2004) 20 096 12 781 7 315
2 Германия 549 686 497 902 51 784
3 Ұлыбритания 281 550 334 366 - 52 816
4 Ресей 103 093 33 879 69 214
5 Жапония 479 227 379 491 99 736
6 Қытай 249 297 206 132 43 165
7 АҚШ 781 125 1257 640 - 476 515
8 ОАР 29 267 28 980 287
9 Бразилия 55 086 58 532 - 3 446
10 Аустралия 64 898 71 537 - 6 639

Дамушы елдердің сыртқы саудасының сипатын отарлық кезеңде негізі
қаланған бір типтес шаруашылықы анықтайды. Көбінесе бұл елдер экспортқа
отын мен шикізат, ауыл шаруашылық өнімдерін шығарып дайын өнімдер мен құрал
– жабдықтарды сатып алады. Дүние жүзінде сатылатын мұнайдың 45 бөлігі,
табиғи каучуктың барлығы дерлік және кофенің 910 бөлігі, шайдың 80 % - дан
астамы дамушы елдер үлесіне тиеді. Әлемдік нарықта шикізат бағасының ұдайы
төмендеуі дамушы елдерді экспортқа шығарылатын шикізат түрлерін барынша көп
өндіруге мәжбүр етеді. Бұл өз кезегінде бағаның одан әрі төмендеуіне,
сондай – ақ елдегі әлеуметтік – экономикалық және экологиялық жағдайдың
нашарлауына апарып соғады. Дамушы елдер экономикасының жай – күйі
экспорттық
шикізаттың әлемдік нарықтағы бағасының өзгерістеріне тікелей тәуелді
болады.
Сыртқы сауданы халықаралық дәрежеде реттеу бағытында 1947 жылы
Тарифтер мен сауда жөніндегі Бас келісім деп аталатын халықаралық ұйым
пайда болды. Бұл құрылым негізінде 1995 жылы Дүниежүзілік сауда ұйымы
құрылды. Қазіргі кезде құрамында 132 ел бар бұл ұйым халықаралық сауда
қатынастарын реттеумен қатар қызмет көрсету, инвестиция және ақыл – ой
меншігін қорғау саласында белсенді әрекет ететін үйлестіруші құрылым болып
табылады. Бұл ұйым құрамына кіруге Қазақстанда да ұйымдық жұмыстарын
жүргізуде БҰҰ жанында сауда мен даму жөніндегі Комиссия (UNCTAD) жұмыс
істейді.

Қазақстанның сыртқы саудасы

2004 жылы Қазақстанның сыртқы сауда көлемі 32 877 млн АҚШ долларын
құрады. Оның 61% - ы экспортқа тиесілі болды. Еліміздің сыртқы саудасының
географиялық құрылымы соңғы онжылдықта едәуір өзгеріске түсті. Кейінгі
жылдары Қазақстан импортында ТМД елдерінің үлесі артты, экспортта Еуропа
елдері жетекші орын алады
(4 сызбанұсқа)
Қазақстанның сыртқы саудасының географиялық құрылымы

экспорт импорт
% %
0,1 0,2
Африка
Аустралия
6,6 7,0
Америка
Азия 18,3 15,8
54,6 29,0
Еуропа
ТМД 20,4 48,0

Экспорттың географиялық құрылымында салықтық жеңілдіктерге ие
оффшорлық зоналардың үлесі артуда. Өйткені Қазақстанның мұнай мен түсті
металдар сатып алатын ірі компаниялардың кейбіреулері осындай аумақтарда
тіркелген. Бермуд аралдарының Қазақстан экспортындағы үлесі 1998 жылы 1,6 %
болса, 2003 жылы 17 % - ға жетті. Еліміздің сыртқы сауда айналымындағы
жеке елдердің үлесі 2 кестеде көрсетілген.

2 кестеде Қазақстанның сыртқы саудасындағы жеке елдер үлесі,
2004 жыл
(ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері бойынша)

Экспорт Импорт
Елдер Үлесі, % Елдер Үлесі, %
Швейцария 18,7 Ресей 37,7
Италия 15,5 Германия 8,2
Ресей 14,0 Қытай 5,9
Қытай 9,8 Украина 5,7
Басқа елдер 42,0 Басқа елдер 42,5

Қазақстанның сыртқы саудасының тауарлық құрылымы соңғы жылдары экспорт
пен импорттағы жеке тауарлар үлесінің артуына немесе кемуіне байланысты
едәуір ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.