Қазақ романдарындағы өнер адамдарының образдық жүйесі

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Қорғауға жіберілді

«» 2012 ж.

Қазақ әдебиетінің тарихы

және теориясы кафедрасының

меңгерушісі, ф. ғ. д., профессор Ө. Әбдиманұлы

Диплом жұмысы

Тақырыбы: Қазақ романдарындағы өнер адамдарының образдық жүйесі

050205 - Филология: қазақ тілі мамандығы бойынша

Орындаған 4 курс студенті А. Ақмырзаев

( қолы)

Ғылыми жетекші С. Қалқабаева

ф. ғ. к., доцент ( қолы)

Норма бақылаушы С. Дәрібайұлы

ф. ғ. к., доцент (қолы)

Алматы, 2012

РЕФЕРАТ

Жұмыстың тақырыбы: Қазақ романдарындағы өнер адамдарының образдық жүйесі.

Жұмыстың көлемі: 50

Пайдаланылған әдебиеттер саны: 28

Тірек сөздер: Роман, образ, өнер, проза көркемдік шешім, сюжет, композиция.

Жұмыстың құрылымы: : кіріспеден, негізгі мәселелерді қамтитын 4 тараудан ( «Абай жолындағы» Абайдың ақындық айналасы бірінші тарау болып есептелсе, кейінгілері Дихан Әбілевтің «Ақын арманы» романындағы Сұлтанмахмұт образы; сондай-ақ С. Жүнісовтың «Ақан сері диалогиясындағы Ақан образы мен З. Ақышевтің «Жаяу Мұса» романындағы Жаяу Мұса образы), әдебиеттер тізімінен құралған.

Жұмыстың мақсаты мен міндеті: Қазақ романдарындағы көпке таныс ақындардың, сал-серілердің өлеңдерін талдау арқылы олардың психологиялық қалыптарын оқырманға түсіндіру. Сондай-ақ ақындардың, сал-серілердің өлеңдері мен әндерінің тарихын ашу.

Жұмыстың жалпы сипаттамасы: Қазақ романдарының басты кейіпкерлеріне арналған сол заманның дүлдүлдерінің ақындық ортаға келуі, олардың бастан кешкендері, өктем тап өкілдеріне қарсы бой көрсетулері.

Жұмыста қолданылған әдістер: Дәстүрлі сипаттама, салыстырмалы-тарихи, жинақтау, талдау, даралау, жүйелеу әдәстерін басты назарға ұстау, сондай-ақ баяндау әдісі басшылыққа алынды.

Пайдаланылған дерек көздері: Ж. Дәдебаев, Рахымжанов , Қ. Әбдезұлы, С. Қалқабаева секілді авторлардың зерттеу еңбектері мен мақалалары.

Мазмұны

Кіріспе . . . 4

1 М. Әуезовтың «Абай жолы» романындағы Абай бейнесі . . . 8

2 Д. Әбіловтың «Ақын арманы» романындағы Сұлтанмахмұт бейнесі . . . 23

3 Сәкен Жүнісов "Ақан сері" дилогиясындағы Ақан образы . . . 32

4 Зейін Ақышев "Жаяу Мұса" романындағы Жаяу Мұса образы . . . 55

Қорытынды . . . 62

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 64

Кіріспе

Қазақ халқының қоғамдық саяси өмірі мен руханиятының, ұлттық өнері мен әдебиетінің ілгері жылжып, дамуына ағартушылық еңбегі, ғылыми ізденістері, саналы білімі, ақындық дарыны, жазушылық еңбегі, сазгерлік, күйшілік өнері нәтижесінде үлес қосқан тарихи қайраткерлер қатарын негізінен шығармашылық тұлғалар толықтыратыны анық. Олар - ғұлама ғалымдар әл-Фараби мен Ш. Уәлиханов; ұлы ойшыл, ақын Абай, ағартушы әрі ақын жазушылар Ы. Алтынсарин мен С. Торайғыров, С. Сейфуллин, ақын-жырау, сал-серілер: Бұқар, Ақтамберді, Махамбет, Базар, Ақан сері, Біржан сал, Балуан Шолақ, Жаяу Мұса, Мәди; әнші-күйші, сазгерлер: Қорқыт, Ықылас, Құрманғазы, Дәулеткерей, Тәттімбет, Дина, Сүгір т. б.

Осы біртуар тұлғалардың өмір сүрген ортасын, әрқилы тағдырын, елге еткен еңбегін, өнерінің сырын көркемдік шеберлікпен жинақтап, олардың көркем бейнесін сомдаған шығармалар қазақ прозасында жетерлік. Мәселен, М. Әуезовтің “Абай жолынан” бастау алған С. Мұқановтың “Балуан Шолағы” (1941) мен “Аққан жұлдызы” (1967), Д. Әбілевтің “Ақын арманы” (1971), Ә. Әлімжановтың “Махамбеттің жебесі” (1969, 1972, 1987), “Ұстаздың оралуы” (1978, 1981), А. Тоқмағамбетовтың “Жыр күмбезі” (1975), Т. Әлімқұловтың “Ел мен жер” (1978), “Сейтек сарыны” (1966), С. Бақбергеновтің “Қайран шешем” (1963), З. Ақышевтің “Жаяу Мұса” (1978), І. Жақановтың “Ықылас” (1990), Қ. Жұмаділовтің “Дарабоз” (1994, 1996), Ә. Сарайдың “Исатай мен Махамбеті” (1997), Ж. Молдағалиевтің “Алғашқы қоңырау” (1978), “Таза бұлағы” (1984) сияқты романдардан басқа да повесть, деректі әңгімелерді тізіп айта беруге болады.

60-80 жылдардағы қазақ прозасындағы тарихи тұлғалардың, олардың ішінде өнер адамдарының жиынтық бейнесін сомдаудағы жекелеген қаламгерлердің суреткерлік шеберлігін, көркемдік ізденістерін терең зерттеген әдебиетші ғалым, профессор Қансейіт Әбдезұлы “Тарих және тағдыр” (2004) атты еңбегінде: “Жалпы, қазақ қаламгерлері өнер адамдары жайындағы қай шығармасында да бас кейіпкердің рухани дүниесін жан-жақты, әлеуметтік ортамен тұтастыра терең ашып көрсетуге бейім. Адамның жан-дүниесіндегі құбылыстар жалаң, жалпылама емес, қайта сол кезеңнің әлеуметтік тарихи, қоғамдық-саяси шындығымен сабақтас, тамырлас танылады. Сондықтан да қаламгерлер толғаған заман бедері, дәуір лебі кейіпкер болмысынан алшақтамай, ара жігі ажырамай, қайта көркемдік шындық пен тарихи шындық тұтас көрінеді”¹, - деп өнер адамдарының толыққанды тұтас тұлғасын танытуда тарихи оқиғалардың басты фактор, себепші болғанын баса айтады. Мұны басқа әдебиетші-ғалымдар да құптайды. Ғұмырнамалық, деректік сипатта жазылатын тарихи шығармаларда кейіпкерлердің тарихи тұлға болуы, оның іс-әрекет, мінез-құлқы суреттеліп отырған белгілі бір тарихи дәуір шындығына сай келуі ең қажетті белгілер екенін профессор Ж. Дәдебаев “Жазушы еңбегі” (2001) кітабында атап көрсете келе: “…тарихи шығарма өзегінде, оның басты желісінде жекелеген адамдардың басында болған тұрмыстық оқиғалар емес, белгілі кезең, дәуірдегі халық тағдырын таныта алғандай тарихи-әлеуметтік құбылыстар жатуы шарт”², - дегендей талаптар қояды.

Тарихи шығармаларға қойылатын осындай талап деңгейіне сай жазылып, халқымыздың өткен ғасырлардағы тарихи кешуін шығармашылық тұлғалардың өмірі мен өнерін қамтитын, олардың өшпес бейнесін өзге халықтарға танытуға орасан үлес қосқан орыс тілінде жазылған шығармалар баршылық. Ол шығармалардың авторлары қазақстандық орыс жазушылары. Атап айтсақ, Николай Анов, Павел Кузнецов, Юрий Домбровский, Дмитрий Снегин, Морис Симашко, Иван Щеголихин, Иван Шухов т. б. Қазақ-орыс әдеби байланысының дәнекері бола білген осы қаламгерлер шығармаларының негізгі тақырыбы - Қазақстан, ондағы қоғамдық-тарихи жағдай, ал кейіпкерлері - қазақ халқының Ы. Алтынсарин, Ж. Жабаев сияқты өнер иелері мен О. Жандосов, Ә. Жангелдин, Б. Момышұлы сияқты ірі қоғам қайраткерлері. Орыс жазушыларының шығармаларында қазақтың ұлттық бейнесінің психологиялық тұрғыдан ашылуы, орыс халқымен қарым-қатынасы, рухани-ағартушылық байланысының көрініс алуы үлкен жетістік болды.

Тарихи тақырыпқа жазылған дүниелерді шолып қарасақ, орыс қаламгерлерінің көбірек назарын аударған тұлғаның бірі - Ыбырай Алтынсарин екен. Қазақ даласына ағартушылық нұрын жайып, жастарды оқу-білімге шақырған Ыбырай Алтынсарин жайында орыс және қазақ әдебиеті мен мәдениетінің тел өкілі Александр Ефимович Алекторов ыстық ықылас, шынайы сүйіспеншілікпен жазады. Сондай-ақ Ы. Алтынсариннің интеллектуалды бейнесі М. Симашконың “Қоңырау” (1982) романында ерекше көрініс береді. Қазақ ағартушысының педагогикалық қызметін, дүниетанымы мен көзқарасының қалыптасуын сатылай көрсете отырып, орыстың озық ойлы азаматтарымен рухани-интеллектуалдық туыстығын да көрсетуге ұмтылған. Жазушының қазақ тақырыбына арналған мұнан да өзге туындылары көптеп кездеседі. М. Симашко шығармашылығын Ж. Н. Ерғалиева “Морис Симашко шығармашылығындағы қазақ тақырыбы”, А. Х. Ибрашева “Морис Симашконың ориентальдық прозасы” атты кандидаттық диссертацияларында зерттеу объектісі етіп, жазушы шығармашылығына кеңірек талдау жасайды, ғылыми тұрғыдан баға береді.

Қазақстанның Ресейге қосылуы нәтижесінде жүрген екі ұлт арасындағы табиғи сіңісу, туыстасу, рухани жақындасу мәселесі Н. Ановтың “Ақ мешіт” (“Ак-Мечеть”, 1948), “Ән қанаты” (1956), А. Сергеевтің “Петербург елшісі” (“Петербургский посол”, 1980), Е. Щеголихиннің “Өте қайырымды жүрек” (“Слишком доброе сердце”, 1983) атты тарихи шығармаларының да өзекті тақырыбы болды.

Ж. Жабаев шығармаларын орыс тіліне алғаш аударған Павел Кузнецов Жамбыл ақынның өмірі жайлы “Бақытын тапқан адам” (“Человек находит свое счастье”, 1950) тарихи романын жазды. Романға 1953 жылы Жамбыл атындағы республикалық І сыйлық берілді, ал 1959 жылы қазақ тілінде жарық көрді. Мұнда жас Жамбылдың ақын Жамбылға дейінгі өсу жолы сипатталады.

Қазақстанның орыс жазушылары тек қазақ халқының шығармашылық тұлғаларын ғана сомдап қоймай, орыстың ұлы ақыны А. С. Пушкин (Н. А. Раевский “Когда заговорят портреты” и “Портреты заговорили”), ХІХ ғасырда Қазақстанға жер аударылған орыс ақыны Плещеев (И. Анов “Ак-Мечеть”), демократ-жазушы Ф. М. Достоевский (П. Костенко “Иртыш и Нева”), ақын әрі қайраткер Михаил Михайлов (И. Щеголихин “Слишком доброе сердце”), ғұлама классик ақындар Омар Хайям мен Мақтымқұлы (М. Симашко “Искушение Фраги”) т. б. образдарын да өзіндік қолтаңбамен даралаған. Ал Ю. Домбровскийдің қаһармандары Державин, Байрон, Шекспир, Генрих Гейне, Грибоедовтар болды.

Қазақстандық орыс жазушыларының аударма арқылы орыс-қазақ әдеби байланысының дамуына үлкен үлес қосқанын айта кету абзал. Жоғарыда аты аталған жазушыларымыздың аудармада өз қолтаңбасын қалдырмағаны жоқ десе де болады. Орыс тіліне тәржімаланған дүниелердің ішінде шығармашылық тұлғалар жайындағы романдардан З. Акышевтің “Жаяу Мұсасын”, С. Мұқановтың “Балуан Шолағын” айтуға болады. Оларды И. Щеголихин аударды. Шығармаларының басты қаһарманы - қазақ интеллигенциясы болған Ю. Домбровский де Б. Майлиннің, С. Мұқановтың, І. Есенберлиннің, Ә. Нұрпейісовтың, Т. Ахтановтың, Е. Ысмайыловтың, Б. Соқпақпаевтың шығармаларын қазақшадан орыс тіліне көркем аудара білді. Қазақтың әдебиет қайраткерлерімен үнемі шығармашылық, достық қатынаста жұмыс істеу барысында Ю. Домбровский қазақ халқын терең танып, евразиялық ой-өрісін байыта түсті.

Сонымен қатар Дм. Снегин, Г. Бельгер, И. Шуховтар да қазақтың көрнекті жазушылары М. Әуезов, С. Мұқанов, Ғ. Мүсірепов, Ғ. Мұстафин, Ә. Нүрпейісов, Х. Есенжанов, Ә. Кекілбаев, Д. Досжанов, Ә. Әбішевтердің ірі шығармаларын орыс тіліне аударып әдебиетіміздің інжу-маржандарын өзге халықтарға таныстырды.

Қазақ әдебиеттану ғылымы да бұл жазушылардың еңбегін назардан тыс қалдырмай өз бағасын беруде. Бұған Қазақстандағы орыс әдебиетінің даму мәселесін зерттеуге бағытталған М. Сыдықназарованың “Қазақстанның қазіргі прозасындағы эссе жанрның дәстүрі. (Г. Бельгер, И. Щеголихин, Дм. Снегин эсселері бойынша), Б. Жолдасбекованың И. П. Шуховтың эпикалық прозасының көркемдік ерекшеліктері”, Р. Мұсабекованың “Юрий Домбровский шығармаларында тарихи шындықтың көркем бейнеленуі” атты кандидаттық диссертациялардың жазылып, қорғалуы дәлел. Соңғы он жыл ішіндегі мұндай ізденістер орыс-қазақ әдеби байланысы, көркем аударма ісі қай кезде де көп ізденіс пен қыруар еңбекті қажет ететін әдебиетіміздің маңызды бір саласы екенін көрсетеді.

1 М. Әуезовтың «Абай жолы» романындағы Абай бейнесі

« Үш күндік жолдың бүгінгі, соңғы күніне бала шәкірт барын салды . . . » Мінекей М. Әуезовтың ұлы Абай туралы ұлы шығармасы осылай басталады. Байқағандай бұл суреттеліп отырған сәт - Абайдың балалық шағы. «Болар бала бесіктен» деп қазақ айтпақшы, романда бала шәкірттен болашақта жақсы азамат, адамгершілігі мол тұлға шығатындығы әу бастан ақ самал желдей оқырман ойына соғады да тұрады. Осы әңгімеге дәлел ретінде арқау болатын бірнеше оқиғалар бар. Соларға тоқтала кетсек. Қаладан келген бала шәкірт апасына еркелей тіл қатқан, жай ғана емес өлеңдете сөйлеп, сол кездегі балгер молдаларды ащщы мысқылмен түйреп өткені, шәкірттің бойындағы азаматтық иісті танытады. . « . . . Бала көңіліне қатты жиренішті көрінетін балгер, құшынаш сияқты, бақсымен тең молда, қожалар аз емес. Абай соны еске алып, өз жайын мысқылдағандай болып, аз күлімсіреп отырды да, бір кезде оқыстан, әжесінің басын құшақтай ап, сыбырлай күбірлеп, бір нәрсені шұбырта жөнеледі . . . » . . . «Кәдімгі молдадай шарт жүгініп алып, түсін томсартып жіберіп, шешесіне төніп отырып:

Юзі раушан, көзі гауһар,

Лағылдек бет ұшы ахмар,

Тамағы қардан әм биһтар,

Қашың, құдірәт, қоли шигә, -

Деп, көпшілік ұға қоймайтын өлеңді шұбырта беріп, даусын «тәбарак» оқыған молдаларшаұзайта созды.

Мүбада болса ол бір кәз,

Тамаша қылса юзма-юз . . .

Кетіп қуат, юмылып көз!

Бойың сал-сал бола нига?!-

Деп кеп, көзін жұмып, ернін жыбырлатып, әжесінің құлағын ашып «су-ф!» деп қойды. » Абай балалық еркелік пен азаматтық пайымды біріктіре отырып өзінің қимылы арқылы, «тәбарагы» арқылы сол кездегі молдаларды өзінше түйреп өткенін көреміз. Осы жерде ақ оның жас болса да бас екендігін байқағандаймыз. Әйтпесе оқудан кеше келген, үйренгенінен үйренбегені көп жас баланың аузынан әлгіндей сөздер қайдан шыға қойсын.

Абайдың ақындық әлемінің көрнісі Қодар мен Қамқаның қазасында да көрінеді. Оның таза, пәк, әлі жамандықты сезінбеген бала көңілі Қодар қазасын быт-шыт болады. Жазушы соның барлығын детальді түрде суреттеп берген. «Көргені әлгі. Енді қайта беттеп, тоғайлы өзенді құлдилап желе шауып келеді. Абайдың іші мұздап, жүрек қаны, жан тамыры дір-дір қағып, қалтырап үріккендей. Кімнен, неден үркеді? Әсіресе, әке . . . әке істеген мінез, әке қолындағы қаннан үркеді. Өз әкесі, кәрлі әкесі!». Ақындық сезімнің, яғни Абайдың осының барлығынан жиренуі, өзінше әшкерелеуі оның парасаттығынан туып отырған нәрсе. Барлығынан шошынған, ұшынған бала Абай осы оқиғадан кейін бірнеше күн ауырып жатады. Тек Абай ауылына Барлас пен Байкөкшенің келуі бала шәкіртті төсектен тұрғызады. «Сондай шеше әңгімелеріне бар бейілін беріп жүрген күндердің бірінде бұл үйге бөгде қонақ келіп қонды. Бірі - қартаң, бірі жас . . . ». Бұл айтылып отырған әңгіме Барлас пен Байкөкше туралы болатын. Көңіліне өткен күннің азабынан кірбің түскен бала Абайдың үйіне бұл кісілердің келуі оның жүрегін біраз сейілуіне сеп еді. Қодар мен Қамқаның өлімін көзімен көріп, көріп тұрып қол ұшын бере алмағандықтан, өзін бір жағы кінәлы, бір жағы жаралыдай сезінген бала шәкірт емге дауа іздеді. Ол дауасы - Барлас. «Шоқшалау ғана ақ сақалы бар келбетті келген, зор дауысты ақ сары кісі Барлас Абайға салғаннан ұнады. Білгенін ішіне бүгіп, үндемей отырған өзге үлкендердей емес. » (1, 53-б. ) Романда Барлас ақынның сырт келбеті егде кісінің, қолына таяқ ұста, насыбайын шырт түкірініп шетте отыратын емес, жас та емес нағыз ақынға лайықты бейнеде суреттеледі. Келгеннен ақ Абайдың рухани әлеміне Барлас ақын еніп үлгереді. Екеуі жандарымен үндесе, кіріге кетеді. Оларды бір әлем бір ортаға шырмап тастайды. Ол әлем - жыр әлемі болатын. Қаншама күннен бер ауырған жаны жыр іздеп, шөлдеген екен. Барластың күні түні айтқан нешеме жыр, нешеме дастандарын Бала шәкірт міз бақпай тыңдай береді. «ал ел айығып оңаша қалғанда, Барлас өз жырларына Асанқайғы, Бұқар жырау, Марабай, Жанақ, Шортанбай, Шөже, Сыбанбай, Балта, Алпыс ақын - бәрін қоса, өзі құрбы өзге ақындар айтқан жырларды термелеп кетеді. » (1, 54-б. ) Тыңдай келе бала шәкірт ақын ағасын тағы бір қырынан тани бастайды. Күні түні жырлар мен дастандарды асау толқындай төгіп айтқан Барластан енді бір соны сарын есіле бастады. Домбырасын құшақтаған ақын тек жырмен шектелмей сырларын да ақтара бастады. Романда «Тыңдай келе Абай Барластан тағы бір соны сөздер есітті. Ол осы заманның ұлығы мен бегін айтқан, сынап-мінеп айтқан сөздер. Бір терменің ішінде Барлас:

Аға сұлтан ұлық бар,

Елге мәлім қылықтар,

«Өл» дегенде өлмесең,

«Жүр» дегенде жүрмесең,

Малы құрым құрықтар,

Кісен салып құлыптар!-

Деп бір кетті» дегендей суреттер соның дәлелі. Барластың заман туралы, адам туралы айтқан әжуа, кекесін сөздері бала шәкірттің алдында ақын ағасының абыройын уақыт өткен сайын өсіре береді. Ауруынан, шерінен айыға бастаған ол енді бойына күш дари, өлең, жырға деген сүйіспеншілігінің арта бастағанын байқайды. Ағасын мен інісінің арасындағы рухани байланыс күшейе түседі. Барлас та шәкірт інісін қатты жақсы көріп кетеді. Тыңдаушысы жай бала емес, өлеңге құштар, әнге, жырға құштар бала екендігін көрген ақын барған сайын отала бастайды. Сол күндерде Абайға батасын да төгіп береді, домбырасын да ұсынады. Осының барлығы інісіне деген ілтипатынан туған нәрселер.

«Абай жолы» роман эпопеясында Абайдың образдық тұлғасы жан - жағынан суреттеледі. Әсіресе оның балалық шағы романтикалық әуезге толы. Өзге балалардай асық ойнап-азып жүрген емес. Қайта көп уақытын кітаптар оқып сауатын ашуға, оқу арқылы алыстан қабар алғызуға жұмсайды. Бұлардың дәлелі романда былай суреттеледі. «Абай Қарқаралыдан қайтқан соң атқа мініп, ел аралаған жоқ. Көбінесе Жидебайдағы ауылда шешелерінің қасында болады. көктемге шейін күндіз-түні кітап оқуға салынады. Медреседен қайтқалы кітапқа анықтап оқталғаны осы еді. Араб, парсы тілін, бірталай сөздерін ұмытыңқырап, қарайып қалған екен. Алғашқы бір жұмадай Ғабитханның тәпсіріне қарап, бұрынғы білген тілдерін қайта құрастырып алды. Содан әрі мұның қолына түскен әрбір қалың кітап соншалық бір қатты сағынып жолыққан ыстық, қымбат досы тәрізді болды. Ғабитхан да кітап оқығыш болатын. Соның кітаптарының ішінен өзін қызықтырған көп-көп асыл бұйымдар тапты. Мұнда Әбулқасым Туси-Фирдоуси, Низами, Физули, Науаи, Бабырлар бар. «Жәмшид», «Сайдбаттал Ғазі», «Мың бір кеш», «Табары жазған тарих», «Жүсіп-Зылиқалар», «Ләйлі-Мәжнүндер», «Көрұғлы» сияқты хикая дастандар да бар. Абайдың бас алмай оқығандары осылар. Аздан соң, кешкі шайдан асқат шейін мезгілде Абай кейбір оқып шыққан кітаптарын үй ішіне әдемі қып, айтып беріп отыратын әдет тапты. Бұған әжесі себеп болды.

Абай балалық шағында сырлы сөздерге әбден қанық болып өседі. Жоғарыда айтылып өткен Барлас пен Байкөкшенің жырлары, әжесі мен анасының әңгімелерінің қатарына Шөже ақынның айтқандары да қосылмақшы. Абай әкесімен Қарқаралы жәрмеңкесіне барғанда аты жер жарған атақты Шөже ақынды көру құрметіне ие болады. Мұның барлығы әрине кездейсоқ болған оқиға. Десек те осы оқиғадан Абай үлкен әсер алады. Романда Абайдың Шөжені кездестіруі былай суреттеледі: «Абай өз пәтерлерінен екі -үш көше ұзап кетіп еді . . . Бір уақытта пұшпақ айналып, даурыға сөйлеп келе жатқан бір топ адамды көрді . . . », « Бар топтың ентелеп қамағаны - үлкен ақ сақалды, келісті қарт екен. Өзі де күліп, өзгені де күлдіріп келе жатқан сол. Бір тосын, ғажап нәрсе - шалдың екі жағынан қолтықтасып келеді. Шал өзі басын тік ұстап, ілгері басып келе жатқаны болмаса, ешқандай бет бұрмайды. Сөйлегенде де ешкімге қарамай, тура бет алдында қарай сөйлеп келеді . . . »

« . . . Кейінірек келе жатқан бір бурыл сақалдыдан Абай:

Бұл кісі кім, аға?. . - деп еді. Анау таңдана:
Е, білмеуші ме ең Шөжекеңді?. . О не дегенің ?. . Бұл - шөже ақын емес пе? - деді.

Сол арада ел дауы, жер дауы туралы әңгіме болып, байлардың қатігездігін, болыстардың әділсіздігін айтып, қалған жұр Шөже аузынан сөз күтеді. « . . . енді міне Тобықтының жемпаздары қасаптың да семізін, лапкенің де қызарғанын құртып барады. Осы маңдағы қос атаулының қысыр тайы мен ту биелерін түгел жемей кететін емес . . . - деседі.

Шөже осы жайларды күле тыңдап тұрып, бір кезде оп-оңай өлеңдете қоя береді. Ашық даусы саңқылдап:

Болыпты бір ақсақ таз және соқыр,

Құранды мысық сопы молдаң оқыр,

Болғанда ақсақ дария, соқыр қарға,

Ортасын дарияның қарға шоқыр, -

Деді. Жұрт тегіс ду етіп күліп жіберді . . . »

Осы бір сәттерде Абай өлең құдіретін түсінгендей болып жігерленсе, екінші жағынан өз әкесінің әшкере болғанына қатты қысылады. Себебі романда айтылғандай « «Алшеке, Алшеке» дегендері - «ақсақ таз» аталды. Алшынбай сылти басады, ақсақ екені рас. Ал «аға сұлтан», «мырза» атанған өз әкесі - «қарға»! қандай қарға? Қарқаралының ен байлық, ел дариясының жалғыз еркесі. Жақсы жайлысын жапа жалғыз қызықтап, шоқып жеп отырған қарға!. . »

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.