Фирма туралы
1. Кіріспе
2. Нарықтық экономика жағдайындағы фирманың мәні және мазмұны
Фирманың экономикалық мәні
Фирманың құқықтық.ұйымдастыру түрлері
3. Фирманың басқару объектісі ретіндегі көрінісі
Фирманы басқарудың жүйелері
4. Қорытынды
2. Нарықтық экономика жағдайындағы фирманың мәні және мазмұны
Фирманың экономикалық мәні
Фирманың құқықтық.ұйымдастыру түрлері
3. Фирманың басқару объектісі ретіндегі көрінісі
Фирманы басқарудың жүйелері
4. Қорытынды
Фирма – нарықтық экономика құрылымының ең серпінді құрамдас бөлігі. Барлық технология, өндіріс құралдары, еңбек заты және кәсіби тәжірибе шеңберіндегі ғылыми-техникалық жетістіктер өз көріністерін фирмада табады. Фирмада өндірістің және нарықтың заңдар нақты нысанға ие болады.
Нарықтық орта жағдайында және фирманың толық экономикалық, құқықтық өзінше еркіндік алуы, оған көптеген қосымша міндеттер жүктейді. Сөйтіп фирманың айналысатын қызмет шеңбері кәдімгідей ұлғаяды.
Мемлекеттік экономика жағдайында негізгі буынның іс-әрекеті тек қана өндірістік қызметпен тұйықталды. Фирма өзінің экономикалық және элеуметтік қызметін жалпы мемлекеттік шаруашылық механизмі арқылы жүзеге асырады.
Аралас әрі әлеуметтік бағытталған нарықтық экономика жағдайында мемлекет фирмаға иелік құқ бере отырып, оның өз мүлкін, өндірген өнімін және тапқан табыстарын пайдалану мен жаратуды, фирма шығындары арқылы әлеуметтік шаралардың бір бөлігін жүктейді.
Сондықтан барлық фирмадар меншік түріне байланыссыз-ақ экономикалық қызметті ғана емес, әлеуметтік қызметті де атқаруға міндетті.
Қоғомдық санада кәсіпкер – бұл тек адам, индивидум деген пікір берік орныққан. Нарық қатынастарының құрылу және даму практикасы мемлекет қоғамдық мүдделер үшін белсенді кәсіпкерлік қызметпен айналыса алатынын көрсетті. Мемлекет қызметтің кәсіпкерлік саласына неғұрлым ерте қосылса, соғұрлым өтпелі экономиканың ұзақтығы қысқа, мемлекеттік кәсіпкерлік қызметтің әріден ойластырылған дағдарысқа қарсы және инфляцияға қарсы бағдарына бола нарық экономикасы тиімді дамиды, соғұрлым мемлекетте халықаралық инвестициялық ахуал өте жақсы, соғұрлым әлемдік экономикада осы мемлекеттің мәртебесі биік болады.
Кәсіпкерлік қызметтің дамуы экономиканың негізгі мемлекеттік меншігі болып табылады.
Нарықтық экономикасы дамыған елдерде мемлекет меншігінің үлесі көп емес, бірақ нақ осы ұлттық экономиканың дамуы үшін қажетті қызметтер мен тауарлар шығарушы өздерінің меншікті фирмадарының болуына және бір уақытта мемлекет бюджетін толықтыру үшін қажет ақшалай қаражат табуына мүмкіндік береді.
Нарықтық орта жағдайында және фирманың толық экономикалық, құқықтық өзінше еркіндік алуы, оған көптеген қосымша міндеттер жүктейді. Сөйтіп фирманың айналысатын қызмет шеңбері кәдімгідей ұлғаяды.
Мемлекеттік экономика жағдайында негізгі буынның іс-әрекеті тек қана өндірістік қызметпен тұйықталды. Фирма өзінің экономикалық және элеуметтік қызметін жалпы мемлекеттік шаруашылық механизмі арқылы жүзеге асырады.
Аралас әрі әлеуметтік бағытталған нарықтық экономика жағдайында мемлекет фирмаға иелік құқ бере отырып, оның өз мүлкін, өндірген өнімін және тапқан табыстарын пайдалану мен жаратуды, фирма шығындары арқылы әлеуметтік шаралардың бір бөлігін жүктейді.
Сондықтан барлық фирмадар меншік түріне байланыссыз-ақ экономикалық қызметті ғана емес, әлеуметтік қызметті де атқаруға міндетті.
Қоғомдық санада кәсіпкер – бұл тек адам, индивидум деген пікір берік орныққан. Нарық қатынастарының құрылу және даму практикасы мемлекет қоғамдық мүдделер үшін белсенді кәсіпкерлік қызметпен айналыса алатынын көрсетті. Мемлекет қызметтің кәсіпкерлік саласына неғұрлым ерте қосылса, соғұрлым өтпелі экономиканың ұзақтығы қысқа, мемлекеттік кәсіпкерлік қызметтің әріден ойластырылған дағдарысқа қарсы және инфляцияға қарсы бағдарына бола нарық экономикасы тиімді дамиды, соғұрлым мемлекетте халықаралық инвестициялық ахуал өте жақсы, соғұрлым әлемдік экономикада осы мемлекеттің мәртебесі биік болады.
Кәсіпкерлік қызметтің дамуы экономиканың негізгі мемлекеттік меншігі болып табылады.
Нарықтық экономикасы дамыған елдерде мемлекет меншігінің үлесі көп емес, бірақ нақ осы ұлттық экономиканың дамуы үшін қажетті қызметтер мен тауарлар шығарушы өздерінің меншікті фирмадарының болуына және бір уақытта мемлекет бюджетін толықтыру үшін қажет ақшалай қаражат табуына мүмкіндік береді.
Поршнева А.Г., Румянцева З. П., Саламатина Н.А. Управление организацией. – М.: ИНФРА-М, 1998
Мамыров Н. К. Менеджмент и рынок: казахстанская модель. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 1998
Сергеев И. В. Экономика предриятия. – М.: Финансы и статистика, 2000
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. – Алматы: ЮРИСТ, 2005
Сундетов Ж. Планирование и прогнозирование в условиях рыночной экономики. – Алматы: Республиканский издательский кабинет казахской академии образования им. И. Алтынсарина, 1999
Владимир Абчук. Азбука маркетинга. – Санк-Петербург: СОЮЗ, 2003
Бердалиев К. Б. Основы управления экономикой Казахстана. – Алматы: Экономика, 1998
Веснин В. Р. Менеджмент для предпринимателей. – М.: Антиква, 2002
Виханский О. С., Наумов А. И. Менеджмент: человек, стратегия, организация, процес. – М.: Финансы и статистика, 2003
Шеденов Ө. Қ., Сағындықов Е. Н., Жүнісов Б. А., Байжомартов Ү. С., Комягин Б. И. Жалпы экономикалық теория. – Ақтөбе: А-Полиграфия, 2004
Қазақстан Республикасының 19.05.1995 №2335 «Мемлекеттік фирма туралы» Заңы
Қазақстан Республикасы Премьер-министрінің 2005 жылғы 12 қаңтардағы «Шаруашылық жүргізу құқығына негізделген мемлекеттік фирмадар іс-әрекетінің кейбір мәселелері туралы» өкімі
Кошанов А. К. Формирование системы акционерных отношений в Республике Казахстан. – Алматы: Гылым, 2001
Янош Корнай. Путь к свободной экономике. – М.: Экономика, 1997
Чепурина М. Н., Киселева Е. А. Курс экономической теории. – Киров: АСА, 2004
Мамыров Н. К. Менеджмент и рынок: казахстанская модель. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 1998
Сергеев И. В. Экономика предриятия. – М.: Финансы и статистика, 2000
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. – Алматы: ЮРИСТ, 2005
Сундетов Ж. Планирование и прогнозирование в условиях рыночной экономики. – Алматы: Республиканский издательский кабинет казахской академии образования им. И. Алтынсарина, 1999
Владимир Абчук. Азбука маркетинга. – Санк-Петербург: СОЮЗ, 2003
Бердалиев К. Б. Основы управления экономикой Казахстана. – Алматы: Экономика, 1998
Веснин В. Р. Менеджмент для предпринимателей. – М.: Антиква, 2002
Виханский О. С., Наумов А. И. Менеджмент: человек, стратегия, организация, процес. – М.: Финансы и статистика, 2003
Шеденов Ө. Қ., Сағындықов Е. Н., Жүнісов Б. А., Байжомартов Ү. С., Комягин Б. И. Жалпы экономикалық теория. – Ақтөбе: А-Полиграфия, 2004
Қазақстан Республикасының 19.05.1995 №2335 «Мемлекеттік фирма туралы» Заңы
Қазақстан Республикасы Премьер-министрінің 2005 жылғы 12 қаңтардағы «Шаруашылық жүргізу құқығына негізделген мемлекеттік фирмадар іс-әрекетінің кейбір мәселелері туралы» өкімі
Кошанов А. К. Формирование системы акционерных отношений в Республике Казахстан. – Алматы: Гылым, 2001
Янош Корнай. Путь к свободной экономике. – М.: Экономика, 1997
Чепурина М. Н., Киселева Е. А. Курс экономической теории. – Киров: АСА, 2004
Мазмұны
1. Кіріспе
2. Нарықтық экономика жағдайындағы фирманың мәні және мазмұны
1. Фирманың экономикалық мәні
2. Фирманың құқықтық-ұйымдастыру түрлері
3. Фирманың басқару объектісі ретіндегі көрінісі
1. Фирманы басқарудың жүйелері
4. Қорытынды
КІРІСПЕ
Фирма – нарықтық экономика құрылымының ең серпінді құрамдас бөлігі.
Барлық технология, өндіріс құралдары, еңбек заты және кәсіби тәжірибе
шеңберіндегі ғылыми-техникалық жетістіктер өз көріністерін фирмада табады.
Фирмада өндірістің және нарықтың заңдар нақты нысанға ие болады.
Нарықтық орта жағдайында және фирманың толық экономикалық, құқықтық
өзінше еркіндік алуы, оған көптеген қосымша міндеттер жүктейді. Сөйтіп
фирманың айналысатын қызмет шеңбері кәдімгідей ұлғаяды.
Мемлекеттік экономика жағдайында негізгі буынның іс-әрекеті тек қана
өндірістік қызметпен тұйықталды. Фирма өзінің экономикалық және элеуметтік
қызметін жалпы мемлекеттік шаруашылық механизмі арқылы жүзеге асырады.
Аралас әрі әлеуметтік бағытталған нарықтық экономика жағдайында
мемлекет фирмаға иелік құқ бере отырып, оның өз мүлкін, өндірген өнімін
және тапқан табыстарын пайдалану мен жаратуды, фирма шығындары арқылы
әлеуметтік шаралардың бір бөлігін жүктейді.
Сондықтан барлық фирмадар меншік түріне байланыссыз-ақ экономикалық
қызметті ғана емес, әлеуметтік қызметті де атқаруға міндетті.
Қоғомдық санада кәсіпкер – бұл тек адам, индивидум деген пікір берік
орныққан. Нарық қатынастарының құрылу және даму практикасы мемлекет
қоғамдық мүдделер үшін белсенді кәсіпкерлік қызметпен айналыса алатынын
көрсетті. Мемлекет қызметтің кәсіпкерлік саласына неғұрлым ерте қосылса,
соғұрлым өтпелі экономиканың ұзақтығы қысқа, мемлекеттік кәсіпкерлік
қызметтің әріден ойластырылған дағдарысқа қарсы және инфляцияға қарсы
бағдарына бола нарық экономикасы тиімді дамиды, соғұрлым мемлекетте
халықаралық инвестициялық ахуал өте жақсы, соғұрлым әлемдік экономикада осы
мемлекеттің мәртебесі биік болады.
Кәсіпкерлік қызметтің дамуы экономиканың негізгі мемлекеттік меншігі
болып табылады.
Нарықтық экономикасы дамыған елдерде мемлекет меншігінің үлесі көп
емес, бірақ нақ осы ұлттық экономиканың дамуы үшін қажетті қызметтер мен
тауарлар шығарушы өздерінің меншікті фирмадарының болуына және бір уақытта
мемлекет бюджетін толықтыру үшін қажет ақшалай қаражат табуына мүмкіндік
береді.
2. НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ФИРМАНЫҢ МӘНІ ЖӘНЕ МАЗМҰНЫ
2.1. Фирманың экономикалық мәні
Қазіргі әлем әртүрлі ресми және ресми емес ұйымдар ретінде
қарастырылады, яғни белгілі бір нәтижеге қол жеткізу мақсатында немесе
еңбек бөлінісі қағидасының негізінде міндеттердің, өзекті мәселелердің
шешімін табу, иерархиялық құрылымын анықтап міндеттерді бөлу мақсатында
біріккен адамдардың, топтардың жиынтығы; фирмадар, қоғамдық бірлестіатер,
мемлекеттік мекемелер. Фирмадар мен ұйымдар тұтынушылардың әртүрлі
қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында құрылып, әрқилы атауларға,
көлемге, құрылымға және басқа да сипаттамаларға ие.
Кез келген экономиканың негізгі түбірі өндірістен, экономикалық өнімді
қалыптастырудан құралады. Өндіріс болмаса, тұтынудың болмайтыны анық. Тек
фирма ғана өнім шығарып, жұмысты орындап, қазмет көрсетеді, сонымен қатар,
ұлттық байлықтың молаюы мен тұтынудың негізін қалыптастырады.
Мемлекеттің экономикасын қарапайым түрде мемлекетпен және өзара
өндірістік, бірлескен, коммерциялық және тағы басқа қарым-қатынаста тығыз
байланыста болатын фирмадардың жалпы жиынтығы ретінде қарастыруға болады.
Экономиканың қуаттылығы мен мемлекеттің индустриалдық күші фирма
қызметіцнің нәтижелілігі мен оның қаржылық жағдайына тікелей байланысты.
Елдегі шаруашылықты басқарудың жалпы сызбасын пирамида түрінде қарастырып
көретін болсақ, оның негізі ретінде фирма түрады. Фирма деңгейіндегі
үрдістерге қатысты меммлекеттік, аймақтык және ведомстволық басқару екінші
кезектегі құбылыс ретінде қарастырылады. Шаруашылықты басқару жүйесіндегі
кез келген өзгерістер фирма қарекетіне жағымды әсері болмаса, оның қажеті
шамалы-ақ.
Фирма – бұл қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру мен табыс табу
мақсатында өнім өндінетін, жұмысты орындайтын, қызмет көрсететін тәуелсіз
шаруашылық субъектісі.
Фирма (ұйым, фирма, концерн) заңды тұлға ретінде елдің заңдар
жиынтығымен белгіленген белгілі бір сипаттамаларға жауап береді. Заңды
тұлғаның сипаттамаларына келесілер жатады: өз мүлкінің болуы; тәуелсіз
мүліктік жауапкершілік; сатып алу, қолдану және өз мүлкіне үкім шығаруға,
сонымен қатар, заңмен рұқсат етілген іс-әрекеттерді өз атынын жузеге
асыруға құқығы бар; сотта өз атынан талапкер және жауапкер бола алатын,
жеке бухгалтерлік баланс жүргізуге және банкте есеп айырысу немесе басқа да
шоттарды иемденуге құқығы бар.
Шаруашылықтың кез келген формасындағы фирма мемлекет экономикасында
маңызды орынға ие. Макроэкономикалық көзқарас бойынша фирма келесі
жағдайларға негіз бола алады:
ұлттық табыстың, жалпы ішкі өнімнің, жалпы ұлттық өнімнің көбеюіне;
мемлекеттің өмір сүру мен өз қызметтерін орындауға мумкіндік береді.
Яғни мемлекеттік бюджеттің айтарлықтай бөлігі фирмадардан алынатын алым-
салықтар есебінен қалыптасады;
мемлекеттің қоғанысқабілеттілігін қамтамасыз етуге;
қарапайым және кеңейтілген өндіріске;
ұлттық ғылым мен ғылыми-техникалық прогрессті дамытуға;
елдің барлық деңгейдегі азаматтарының материалдық жағдайын көтеруге;
медицина, білім, мәдениеттің дамуына;
жұмыссыздық проблемасының шешілуіне;
басқа да көптеген әлеуметтік проблемалардың шешілуіне негіз болады.
Фирма бұл жетістіктерге нетижелі қызмет ету жағдайында ғана қол
жеткізе алады.
Фирма мен әртүрлі тұлғалардың арасындағы қарым-қатынас әрқайсысының
мүдделеріне сәйкес келуі керек. Олай болмаған жағдайда олардың арасындағы
ынтымақтастық жойылады.
Жоғарыда келтірілген суретте фирманың мақсатын анықтауға ықпал ететін
әртүрлі топтардың мүдделері көрсетілген. Бұл топтардың кей біреулері,
әсіресе, иегерлер мен заемдық капиталды ұсынушылар, фирманың мақсат жүйесін
қалыптастыруда ерекше күшті ықпалын тигізеді. Тікелей байланысты басқа
тұлғалар, мысалға, жалданбалы қызметкерлер, фирмаға тікелей және аталған
тұлғалардың мудделерін қорғаушы, ұсынушы ұйымдар арқылы әсер етеді.
Дегенмен фирма тікелей әсері болмайтын топтардың да мүддесін ескеру керек.
Тұтынушылардың ұйымдарын мысалға алайық. Олар тесттер жүргізу жолымен
бұйымның сапасын бағалайды, экологиялық тазалығын анықтайды. Бұл топтартың
мұддесін ескермеген немесе бір мәмілеге келмеген жағдайда фирманың кызметі
сәтсіздікке ұшырауы мумкін.
Осылайша, фирманың мақсаты өз алдында жеке және бір-бірлерінен
ерекшеленетін мақсаттары бар көптеген тұлғалармен, топтармен жасалатын
қарым-қатынас негізінде қалыптасады.
Шартты түрде фирманың мақсаттарын үш топқа бөлуге болады:
экономикалық мақсат. Бұл фирманың мақсаттар жүйесінің негізін құрайды
және нарықтық шаруашылықтағы фирма ның жұмыс пен қызметке қабілеттілігін
қамтамасыз етуге бағытталған;
әлеуметтік мақсат. Бұл фирмада әртүрлі мүдделері бар адамдардың өзара
әрекет жасауының айқын көрінісі. Сонымен қатар фирмады қоғамдық экономика
жүйесінің құрамдас бөлігі деп көрсетеді.
экологиялық мақсат коршаған ортаға экономикалық қарекеттің әсерін
ескереді.
Мақсаттар жүйесінің толық қалыптасып, ресімделуі үшін мақсаттар
жоғарғы деңгейде анық сипатталып жазылуы тиіс және қолданыста жүретін
формада қисыны келу керек. Яғни мақсаттар шынайы болып, нәтижесі тексеріле,
бақылана алатындай болуы керек.
2.2. Фирманың құқықтық-ұйымдастыру түрлері
Фирмалар нақты мақсатқа және жалпы экономикалық үрдістердің шеңберінде
жүзеге асыратын іс-әрекеттің түріне сәйкес ажыратылады. Фирманың барлық
типтері өзінің экономикалық ортасымен сатып алу, өткізу және капитал
нарықтары арқылы жүзеге асырылатын байланыстарымен сипатталады. Олардың
айырмашылығы өндірістік функцияларында болады. Өндіріс сөзі бұл жерже
материалдық игіліктің өндірісі немесе қызмет көрсету мағынасында қолданылып
отыр.
Фирманың әртүрлі критерилерге сәикес типтерін төменде көрсетілген
суреттен анық көруге болады.
Ұйымдастырушылық- құқықтық формасына қарай
Жеке, жанұялық фирма, шаруашылық серіктестік (толық серіктестік,
жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қосымша жауапкершілігі бар
серіктестік, еншілес және тәуелді шаруашылық серіктестігі), акционерлік
қоғам, өндірістік кооператив, мемлекеттік фирма, қазыналық фирма,
коммерциялық емес ұйым (мекеме, қоғамдық бірлестік, қоғамдық қор,
ассоцациялар, одақ)
Саласына байланысты
Өндірістің түрі Шикізат Қолданылуы Бұйымның түрі Технология
Материалдық игілік Ағаш Тұтыну заты Станоктар Құйылмалы
Қызмет көрсету Электр жабдық және
Металл Инвест. зат Автокөлік құрастыр-мал
Азық-түлік ы
Мұнай
Өндірістің түріне қарай классификациялануы
Өндірістік фирмалар
Өндіру Өңдеу Өндіріс
Шикізат өндіруші Мұнай өңдеуші Станок құрылысы
Тау-кен өндіруші Азық-түлік
Қызмет көрсететін фирмалар
Сауда Банк Сақтандыру Көлік
Бөлшектік Жинақ банкі Сырқаттық Авто жол
Көтерме Несиелік Өрттен Темір жол
Сыртқы Ипотекалық Әуе жол
Фирманың көлеміне байланысты
Шағын Орта Ірі
Сурет 1 - Фирмалардың классификациясы
Жоғарыда көрсетілген, яғни ажыратылған фирма турлеріне немесе заңды
тұлғаларға Қазақстан Республикасының 1994 жылғы 27 желтоқсандағы Азаматтық
Кодексінде мүмкін болатын жағдайлар ескеріле отырып сәйкес анықтама,
нұсқаулық және көптеген ақпараттар берілген.
Жеке кәсіпкерлік – бұл қоғамның тауарға (жұмысқа, қызметке) деген
қажеттілігін қанағаттандыру жолымен пайда немесе жеке табыс табуға
бағытталған, өзінің жекеменшігіне немесе коллективтің меншігіне негізделе
отырып жүзеге асырылатын азаматтардың іс-әрекеті. Бірлескен формадағы
фирмадар ортақ бірлескен жекеменжік базасы негізінде өз қарекетін жүзеге
асырады. Оларға жанұялық фирмадарды, фермерлік шаруашылықты жатқызуға
болады.
Шаруашылық серіктестігі - бұл жарғылық капиталы құрылтайшылардың,
қатысушылардың үлесіне бөлінген коммерциялық ұйым. Ұйым мүлігі
құрылтайшылырдың салымы негізінде қалыптасады, сонымен бірге аталған
ұйымның өндірген және сатып сатып алынған бұйымдары мен заттары
серіктестіктің меншігі есебінде болады. Шаруашылық серіктестіктер толық
серіктестік, сенім серіктестігі, жауапкершілігі шектеулі серіктестік және
қосымша жауапкершілігі бар серіктестік нысанында құрылуы мүмкін.
Толық серіктестіктің мүлкі жеткіліксіз болған жағдайда қатысушылары
сетіктестіктің міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі барлық мүлкімен ортақ
жауапкершілікте болатын серіктестік толық серіктестік деп аталынады.
Серіктестіктердің міндеттемелері бойынша өзінің бүкіл мүлкімен (толық
серіктерімен) қосымша жауап беретін бір енмесе одан да көп қатысушылармен
қатар, серіктестіктің (салымшылардың) мүлкіне өздері салған салымдардың
жиынтығымен шектелетін бір немесе одан да көп қатысушыларды енгізетін және
серіктестіктің кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруға қатыспайтын серіктестік
сенім (командиттік) серіктестігі деп танылады.
Бір немесе бірнеше адам құрған, жарғылық капиталы құрылтай
құжаттарымен белгіленген мөлшерде үлеске бөлінген серіктестік
жауапкершілігі шектеулі серіктестік деп аталынады; жауапкершілігі шектеулі
серіктестікке қатысушылар оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді және
серіктестіктің қызметіне байланысты залалдарға өздерінің қосқан
салымдарының құны шегінде тәуекел етеді.
Қатысушылары серіктестік міндеттемелері бойынша өздерінің жарғылық
капиталға салымдарымен жауп беретін, ал бұл сомалар жеткіліксіз болған
жағдайда өздерене тиесілі мүлікпен оған өздері еселенген мөлшерде енгізген
салымдар арқылы жауап беретін серіктестік қосымша жауапкершілігі бар
серіктестік деп аталады.
Акционерлік қоғам деп өзінің қарекетін жүзеге асыру үшін қаражат тарту
мақсатында ақциялар шығаратын заңды тұлға танылады. Акционерлік қоғам
капиталына құрылтайшылар немесе қатысушылар тиісті үлесін қосады. Аталған
үлесін айқындайтын бағалы қағаз акция деп аталады. Бұл бағалы қағаз акция
иесіне түскен пайданың белгілі бөлігін дивидент ретінде иеленуге құқық
береді.
Азаматтардың бірлескен кәсіпкерлік қызмет үшін мүшелік негізде олардың
өз еңбегімен қатысуына және өндірістік кооператив мүшелерінің мүліктік
жарналарын біріктіруіне негізделген ерікті бірлестігі өндірістік кооператив
деп танылады.
Мемлекеттік фирмадарға шаруашылық жүргізу құқығына негізделген
фирмадар және жедел басқару құқығына негізделген (қазыналық) фирмадар
жатады. Мемлекеттік фирмадардың іс-әрекеті мемлекеттік меншік формасына
негізделген.
Коммерциялық емес ұйымдар өз алдына келесідей бөлінеді:
мекеме – басқару, әлеуметтік-мәдени немесе өзге де коммерциялық емес
сипаттағы қызметтерді жүзеге асыру үшін құрылтайшы құрған және
қаржыландырылатын ұйым;
қоғамдық бірлестіктер – Қазақстан Республикасында қоғамдық
бірлестікткр болып, саяси партиялар, кәсіптік одақтар және азаматтардың
заңдарға қайшы келмейтін, өздерінің ортақ мақсаттарына жеті үшін ерікті
негізде құрған басқа да бірлестіктері табылады.
азаматтар және заңды тұлғалар ерікті мүлік жарналар негізінде құрған,
әлеуметтік, қайырымдылық, мәдени, білім бері және өзге де қоғамдық пайдалы
мақсаттарды көздейтін мүшелігі жоқ коммерциялық емес ұйым қоғамдық қор деп
танылыды.
қатысушылардың материалдық және өзге де қажеттерін қанағаттандыру үшін
өз мүшелерінің мүліктік (үлестік) жарналарын біріктіру арқылы жүзеге
асырылатын азаматтардың ерікті бірлестігі тұтыну кооперативі деп аталады.
рухани қажеттерін қанағаттандыру үшін өз мүдделерінің ортақтығы
негізінде заң құжаттарында белгіленген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Кіріспе
2. Нарықтық экономика жағдайындағы фирманың мәні және мазмұны
1. Фирманың экономикалық мәні
2. Фирманың құқықтық-ұйымдастыру түрлері
3. Фирманың басқару объектісі ретіндегі көрінісі
1. Фирманы басқарудың жүйелері
4. Қорытынды
КІРІСПЕ
Фирма – нарықтық экономика құрылымының ең серпінді құрамдас бөлігі.
Барлық технология, өндіріс құралдары, еңбек заты және кәсіби тәжірибе
шеңберіндегі ғылыми-техникалық жетістіктер өз көріністерін фирмада табады.
Фирмада өндірістің және нарықтың заңдар нақты нысанға ие болады.
Нарықтық орта жағдайында және фирманың толық экономикалық, құқықтық
өзінше еркіндік алуы, оған көптеген қосымша міндеттер жүктейді. Сөйтіп
фирманың айналысатын қызмет шеңбері кәдімгідей ұлғаяды.
Мемлекеттік экономика жағдайында негізгі буынның іс-әрекеті тек қана
өндірістік қызметпен тұйықталды. Фирма өзінің экономикалық және элеуметтік
қызметін жалпы мемлекеттік шаруашылық механизмі арқылы жүзеге асырады.
Аралас әрі әлеуметтік бағытталған нарықтық экономика жағдайында
мемлекет фирмаға иелік құқ бере отырып, оның өз мүлкін, өндірген өнімін
және тапқан табыстарын пайдалану мен жаратуды, фирма шығындары арқылы
әлеуметтік шаралардың бір бөлігін жүктейді.
Сондықтан барлық фирмадар меншік түріне байланыссыз-ақ экономикалық
қызметті ғана емес, әлеуметтік қызметті де атқаруға міндетті.
Қоғомдық санада кәсіпкер – бұл тек адам, индивидум деген пікір берік
орныққан. Нарық қатынастарының құрылу және даму практикасы мемлекет
қоғамдық мүдделер үшін белсенді кәсіпкерлік қызметпен айналыса алатынын
көрсетті. Мемлекет қызметтің кәсіпкерлік саласына неғұрлым ерте қосылса,
соғұрлым өтпелі экономиканың ұзақтығы қысқа, мемлекеттік кәсіпкерлік
қызметтің әріден ойластырылған дағдарысқа қарсы және инфляцияға қарсы
бағдарына бола нарық экономикасы тиімді дамиды, соғұрлым мемлекетте
халықаралық инвестициялық ахуал өте жақсы, соғұрлым әлемдік экономикада осы
мемлекеттің мәртебесі биік болады.
Кәсіпкерлік қызметтің дамуы экономиканың негізгі мемлекеттік меншігі
болып табылады.
Нарықтық экономикасы дамыған елдерде мемлекет меншігінің үлесі көп
емес, бірақ нақ осы ұлттық экономиканың дамуы үшін қажетті қызметтер мен
тауарлар шығарушы өздерінің меншікті фирмадарының болуына және бір уақытта
мемлекет бюджетін толықтыру үшін қажет ақшалай қаражат табуына мүмкіндік
береді.
2. НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ФИРМАНЫҢ МӘНІ ЖӘНЕ МАЗМҰНЫ
2.1. Фирманың экономикалық мәні
Қазіргі әлем әртүрлі ресми және ресми емес ұйымдар ретінде
қарастырылады, яғни белгілі бір нәтижеге қол жеткізу мақсатында немесе
еңбек бөлінісі қағидасының негізінде міндеттердің, өзекті мәселелердің
шешімін табу, иерархиялық құрылымын анықтап міндеттерді бөлу мақсатында
біріккен адамдардың, топтардың жиынтығы; фирмадар, қоғамдық бірлестіатер,
мемлекеттік мекемелер. Фирмадар мен ұйымдар тұтынушылардың әртүрлі
қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында құрылып, әрқилы атауларға,
көлемге, құрылымға және басқа да сипаттамаларға ие.
Кез келген экономиканың негізгі түбірі өндірістен, экономикалық өнімді
қалыптастырудан құралады. Өндіріс болмаса, тұтынудың болмайтыны анық. Тек
фирма ғана өнім шығарып, жұмысты орындап, қазмет көрсетеді, сонымен қатар,
ұлттық байлықтың молаюы мен тұтынудың негізін қалыптастырады.
Мемлекеттің экономикасын қарапайым түрде мемлекетпен және өзара
өндірістік, бірлескен, коммерциялық және тағы басқа қарым-қатынаста тығыз
байланыста болатын фирмадардың жалпы жиынтығы ретінде қарастыруға болады.
Экономиканың қуаттылығы мен мемлекеттің индустриалдық күші фирма
қызметіцнің нәтижелілігі мен оның қаржылық жағдайына тікелей байланысты.
Елдегі шаруашылықты басқарудың жалпы сызбасын пирамида түрінде қарастырып
көретін болсақ, оның негізі ретінде фирма түрады. Фирма деңгейіндегі
үрдістерге қатысты меммлекеттік, аймақтык және ведомстволық басқару екінші
кезектегі құбылыс ретінде қарастырылады. Шаруашылықты басқару жүйесіндегі
кез келген өзгерістер фирма қарекетіне жағымды әсері болмаса, оның қажеті
шамалы-ақ.
Фирма – бұл қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру мен табыс табу
мақсатында өнім өндінетін, жұмысты орындайтын, қызмет көрсететін тәуелсіз
шаруашылық субъектісі.
Фирма (ұйым, фирма, концерн) заңды тұлға ретінде елдің заңдар
жиынтығымен белгіленген белгілі бір сипаттамаларға жауап береді. Заңды
тұлғаның сипаттамаларына келесілер жатады: өз мүлкінің болуы; тәуелсіз
мүліктік жауапкершілік; сатып алу, қолдану және өз мүлкіне үкім шығаруға,
сонымен қатар, заңмен рұқсат етілген іс-әрекеттерді өз атынын жузеге
асыруға құқығы бар; сотта өз атынан талапкер және жауапкер бола алатын,
жеке бухгалтерлік баланс жүргізуге және банкте есеп айырысу немесе басқа да
шоттарды иемденуге құқығы бар.
Шаруашылықтың кез келген формасындағы фирма мемлекет экономикасында
маңызды орынға ие. Макроэкономикалық көзқарас бойынша фирма келесі
жағдайларға негіз бола алады:
ұлттық табыстың, жалпы ішкі өнімнің, жалпы ұлттық өнімнің көбеюіне;
мемлекеттің өмір сүру мен өз қызметтерін орындауға мумкіндік береді.
Яғни мемлекеттік бюджеттің айтарлықтай бөлігі фирмадардан алынатын алым-
салықтар есебінен қалыптасады;
мемлекеттің қоғанысқабілеттілігін қамтамасыз етуге;
қарапайым және кеңейтілген өндіріске;
ұлттық ғылым мен ғылыми-техникалық прогрессті дамытуға;
елдің барлық деңгейдегі азаматтарының материалдық жағдайын көтеруге;
медицина, білім, мәдениеттің дамуына;
жұмыссыздық проблемасының шешілуіне;
басқа да көптеген әлеуметтік проблемалардың шешілуіне негіз болады.
Фирма бұл жетістіктерге нетижелі қызмет ету жағдайында ғана қол
жеткізе алады.
Фирма мен әртүрлі тұлғалардың арасындағы қарым-қатынас әрқайсысының
мүдделеріне сәйкес келуі керек. Олай болмаған жағдайда олардың арасындағы
ынтымақтастық жойылады.
Жоғарыда келтірілген суретте фирманың мақсатын анықтауға ықпал ететін
әртүрлі топтардың мүдделері көрсетілген. Бұл топтардың кей біреулері,
әсіресе, иегерлер мен заемдық капиталды ұсынушылар, фирманың мақсат жүйесін
қалыптастыруда ерекше күшті ықпалын тигізеді. Тікелей байланысты басқа
тұлғалар, мысалға, жалданбалы қызметкерлер, фирмаға тікелей және аталған
тұлғалардың мудделерін қорғаушы, ұсынушы ұйымдар арқылы әсер етеді.
Дегенмен фирма тікелей әсері болмайтын топтардың да мүддесін ескеру керек.
Тұтынушылардың ұйымдарын мысалға алайық. Олар тесттер жүргізу жолымен
бұйымның сапасын бағалайды, экологиялық тазалығын анықтайды. Бұл топтартың
мұддесін ескермеген немесе бір мәмілеге келмеген жағдайда фирманың кызметі
сәтсіздікке ұшырауы мумкін.
Осылайша, фирманың мақсаты өз алдында жеке және бір-бірлерінен
ерекшеленетін мақсаттары бар көптеген тұлғалармен, топтармен жасалатын
қарым-қатынас негізінде қалыптасады.
Шартты түрде фирманың мақсаттарын үш топқа бөлуге болады:
экономикалық мақсат. Бұл фирманың мақсаттар жүйесінің негізін құрайды
және нарықтық шаруашылықтағы фирма ның жұмыс пен қызметке қабілеттілігін
қамтамасыз етуге бағытталған;
әлеуметтік мақсат. Бұл фирмада әртүрлі мүдделері бар адамдардың өзара
әрекет жасауының айқын көрінісі. Сонымен қатар фирмады қоғамдық экономика
жүйесінің құрамдас бөлігі деп көрсетеді.
экологиялық мақсат коршаған ортаға экономикалық қарекеттің әсерін
ескереді.
Мақсаттар жүйесінің толық қалыптасып, ресімделуі үшін мақсаттар
жоғарғы деңгейде анық сипатталып жазылуы тиіс және қолданыста жүретін
формада қисыны келу керек. Яғни мақсаттар шынайы болып, нәтижесі тексеріле,
бақылана алатындай болуы керек.
2.2. Фирманың құқықтық-ұйымдастыру түрлері
Фирмалар нақты мақсатқа және жалпы экономикалық үрдістердің шеңберінде
жүзеге асыратын іс-әрекеттің түріне сәйкес ажыратылады. Фирманың барлық
типтері өзінің экономикалық ортасымен сатып алу, өткізу және капитал
нарықтары арқылы жүзеге асырылатын байланыстарымен сипатталады. Олардың
айырмашылығы өндірістік функцияларында болады. Өндіріс сөзі бұл жерже
материалдық игіліктің өндірісі немесе қызмет көрсету мағынасында қолданылып
отыр.
Фирманың әртүрлі критерилерге сәикес типтерін төменде көрсетілген
суреттен анық көруге болады.
Ұйымдастырушылық- құқықтық формасына қарай
Жеке, жанұялық фирма, шаруашылық серіктестік (толық серіктестік,
жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қосымша жауапкершілігі бар
серіктестік, еншілес және тәуелді шаруашылық серіктестігі), акционерлік
қоғам, өндірістік кооператив, мемлекеттік фирма, қазыналық фирма,
коммерциялық емес ұйым (мекеме, қоғамдық бірлестік, қоғамдық қор,
ассоцациялар, одақ)
Саласына байланысты
Өндірістің түрі Шикізат Қолданылуы Бұйымның түрі Технология
Материалдық игілік Ағаш Тұтыну заты Станоктар Құйылмалы
Қызмет көрсету Электр жабдық және
Металл Инвест. зат Автокөлік құрастыр-мал
Азық-түлік ы
Мұнай
Өндірістің түріне қарай классификациялануы
Өндірістік фирмалар
Өндіру Өңдеу Өндіріс
Шикізат өндіруші Мұнай өңдеуші Станок құрылысы
Тау-кен өндіруші Азық-түлік
Қызмет көрсететін фирмалар
Сауда Банк Сақтандыру Көлік
Бөлшектік Жинақ банкі Сырқаттық Авто жол
Көтерме Несиелік Өрттен Темір жол
Сыртқы Ипотекалық Әуе жол
Фирманың көлеміне байланысты
Шағын Орта Ірі
Сурет 1 - Фирмалардың классификациясы
Жоғарыда көрсетілген, яғни ажыратылған фирма турлеріне немесе заңды
тұлғаларға Қазақстан Республикасының 1994 жылғы 27 желтоқсандағы Азаматтық
Кодексінде мүмкін болатын жағдайлар ескеріле отырып сәйкес анықтама,
нұсқаулық және көптеген ақпараттар берілген.
Жеке кәсіпкерлік – бұл қоғамның тауарға (жұмысқа, қызметке) деген
қажеттілігін қанағаттандыру жолымен пайда немесе жеке табыс табуға
бағытталған, өзінің жекеменшігіне немесе коллективтің меншігіне негізделе
отырып жүзеге асырылатын азаматтардың іс-әрекеті. Бірлескен формадағы
фирмадар ортақ бірлескен жекеменжік базасы негізінде өз қарекетін жүзеге
асырады. Оларға жанұялық фирмадарды, фермерлік шаруашылықты жатқызуға
болады.
Шаруашылық серіктестігі - бұл жарғылық капиталы құрылтайшылардың,
қатысушылардың үлесіне бөлінген коммерциялық ұйым. Ұйым мүлігі
құрылтайшылырдың салымы негізінде қалыптасады, сонымен бірге аталған
ұйымның өндірген және сатып сатып алынған бұйымдары мен заттары
серіктестіктің меншігі есебінде болады. Шаруашылық серіктестіктер толық
серіктестік, сенім серіктестігі, жауапкершілігі шектеулі серіктестік және
қосымша жауапкершілігі бар серіктестік нысанында құрылуы мүмкін.
Толық серіктестіктің мүлкі жеткіліксіз болған жағдайда қатысушылары
сетіктестіктің міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі барлық мүлкімен ортақ
жауапкершілікте болатын серіктестік толық серіктестік деп аталынады.
Серіктестіктердің міндеттемелері бойынша өзінің бүкіл мүлкімен (толық
серіктерімен) қосымша жауап беретін бір енмесе одан да көп қатысушылармен
қатар, серіктестіктің (салымшылардың) мүлкіне өздері салған салымдардың
жиынтығымен шектелетін бір немесе одан да көп қатысушыларды енгізетін және
серіктестіктің кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруға қатыспайтын серіктестік
сенім (командиттік) серіктестігі деп танылады.
Бір немесе бірнеше адам құрған, жарғылық капиталы құрылтай
құжаттарымен белгіленген мөлшерде үлеске бөлінген серіктестік
жауапкершілігі шектеулі серіктестік деп аталынады; жауапкершілігі шектеулі
серіктестікке қатысушылар оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді және
серіктестіктің қызметіне байланысты залалдарға өздерінің қосқан
салымдарының құны шегінде тәуекел етеді.
Қатысушылары серіктестік міндеттемелері бойынша өздерінің жарғылық
капиталға салымдарымен жауп беретін, ал бұл сомалар жеткіліксіз болған
жағдайда өздерене тиесілі мүлікпен оған өздері еселенген мөлшерде енгізген
салымдар арқылы жауап беретін серіктестік қосымша жауапкершілігі бар
серіктестік деп аталады.
Акционерлік қоғам деп өзінің қарекетін жүзеге асыру үшін қаражат тарту
мақсатында ақциялар шығаратын заңды тұлға танылады. Акционерлік қоғам
капиталына құрылтайшылар немесе қатысушылар тиісті үлесін қосады. Аталған
үлесін айқындайтын бағалы қағаз акция деп аталады. Бұл бағалы қағаз акция
иесіне түскен пайданың белгілі бөлігін дивидент ретінде иеленуге құқық
береді.
Азаматтардың бірлескен кәсіпкерлік қызмет үшін мүшелік негізде олардың
өз еңбегімен қатысуына және өндірістік кооператив мүшелерінің мүліктік
жарналарын біріктіруіне негізделген ерікті бірлестігі өндірістік кооператив
деп танылады.
Мемлекеттік фирмадарға шаруашылық жүргізу құқығына негізделген
фирмадар және жедел басқару құқығына негізделген (қазыналық) фирмадар
жатады. Мемлекеттік фирмадардың іс-әрекеті мемлекеттік меншік формасына
негізделген.
Коммерциялық емес ұйымдар өз алдына келесідей бөлінеді:
мекеме – басқару, әлеуметтік-мәдени немесе өзге де коммерциялық емес
сипаттағы қызметтерді жүзеге асыру үшін құрылтайшы құрған және
қаржыландырылатын ұйым;
қоғамдық бірлестіктер – Қазақстан Республикасында қоғамдық
бірлестікткр болып, саяси партиялар, кәсіптік одақтар және азаматтардың
заңдарға қайшы келмейтін, өздерінің ортақ мақсаттарына жеті үшін ерікті
негізде құрған басқа да бірлестіктері табылады.
азаматтар және заңды тұлғалар ерікті мүлік жарналар негізінде құрған,
әлеуметтік, қайырымдылық, мәдени, білім бері және өзге де қоғамдық пайдалы
мақсаттарды көздейтін мүшелігі жоқ коммерциялық емес ұйым қоғамдық қор деп
танылыды.
қатысушылардың материалдық және өзге де қажеттерін қанағаттандыру үшін
өз мүшелерінің мүліктік (үлестік) жарналарын біріктіру арқылы жүзеге
асырылатын азаматтардың ерікті бірлестігі тұтыну кооперативі деп аталады.
рухани қажеттерін қанағаттандыру үшін өз мүдделерінің ортақтығы
негізінде заң құжаттарында белгіленген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz