Экономиканыц нақты секторына инвестициялар, жаңа технологияларды игеру және құрылымдау
КІРІСПЕ 2
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА НАҚТЫ СЕКТОРДЫ КАЙТА
ҚҰРЫЛЫМДАУДЫҢ ЖӘНЕ ИНВЕСТИЦИЯЛАУДЫҢ ТИІМДІЛІП ... 3
1.1 Кәсіпорындарды қайта құрудың, кеңейтудің экономикалық тиімділігі
мен жүргізілу барысы 6
1.2 Инновация өнеркәсіпті құрылымдардың негізгі формасы ретіндегі кезеңдері мен өнеркәсіп дамуы үшін маңыздылығы 9
1.3 Инвестиция және инвестициялық саясаттың экономикадағы орны мен маңызы 14
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БҮГІНГІ ТАНДАҒЫ
ӨНЕРКӘСІП САЛАСЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫ МЕН ҚАЙТА ҚҮРЫЛЫМДАУ
ШАРАЛАРЫНЫҢ ЖҮРГІЗІЛУ БАРЫСЫ 15
2.1 Өнеркэсіпте жаңа технологияларды игерудегі инвестициялык және
инновациялық саясат 19
2.2 Қазақстан Республикасының бүгінгі өнеркәсіптік жағдайы 24
2.3 Еліміз экономикасының нақты секторын инвестициялау мәселелері және шешу жолдары 30
2.4 Үкіметтің 2006 . 2008 жылдарға арналған бағдарламасының басым бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
ҚОРЫТЫНДЫ 35
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 37
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА НАҚТЫ СЕКТОРДЫ КАЙТА
ҚҰРЫЛЫМДАУДЫҢ ЖӘНЕ ИНВЕСТИЦИЯЛАУДЫҢ ТИІМДІЛІП ... 3
1.1 Кәсіпорындарды қайта құрудың, кеңейтудің экономикалық тиімділігі
мен жүргізілу барысы 6
1.2 Инновация өнеркәсіпті құрылымдардың негізгі формасы ретіндегі кезеңдері мен өнеркәсіп дамуы үшін маңыздылығы 9
1.3 Инвестиция және инвестициялық саясаттың экономикадағы орны мен маңызы 14
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БҮГІНГІ ТАНДАҒЫ
ӨНЕРКӘСІП САЛАСЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫ МЕН ҚАЙТА ҚҮРЫЛЫМДАУ
ШАРАЛАРЫНЫҢ ЖҮРГІЗІЛУ БАРЫСЫ 15
2.1 Өнеркэсіпте жаңа технологияларды игерудегі инвестициялык және
инновациялық саясат 19
2.2 Қазақстан Республикасының бүгінгі өнеркәсіптік жағдайы 24
2.3 Еліміз экономикасының нақты секторын инвестициялау мәселелері және шешу жолдары 30
2.4 Үкіметтің 2006 . 2008 жылдарға арналған бағдарламасының басым бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
ҚОРЫТЫНДЫ 35
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 37
Еліміз жоғары дамыған елдер қатарына қосылу үшін және экономикамыз шикізаттық өндіріске тікелей байланысты емес түрақты экономикалык өсу үшін реформалар жүргізіп және үзак мерзімді стратегиялар міндетті түрде керек болды.
"Қазақстан өз азаматтары үшін өмір сүрудің жоғары стандартны жасай отырып, элемнің тиімді дамып келе жатқан елдерінің қатарына қосылуға тиіспіз. Біз мүны үлтымыз бен экономикамыз бәсекеге қабілетті болған жағдайда ғана істей аламыз" деп Елбасымыздың "Қазақстан экономикалық, элеуметтік және саяси жедел жаңару жолында" атты Қазақстан халқына Жолдауында ерекше атап өтті.
Экономиканың негізгі секторы болып саналатын өнеркэсіпті кайта қүрылымдау, кеңейту, қайта қаруландыру және жанама индустрияландыру уақыт талабы болып отыр. Себебі, өнеркәсіп кез-келген мемлекет экоиомикасының түп қазығын қүрайды десек, оны жоғары деңгейге көтеру үшін инновациялық-инвестициялық ресурстармен қамтамасыз ету бәсекеге қабілетті тауар өндіруге мүмкіндік берері сөзсіз.
Өйткені егемендік алғаннан кейінгі макроэкономикалық көрсеткіштерге назар аударсақ үлттық экономикада 1998 жылдан бастап экономикалық өсу байқалды. Тіпті соңғы екі-үш жылда ЖІӨ-нің өсу деңгейі 10% көлемінде болып отыр. Бүл шама еліміз үшін үлкен жетістік, яғни әлем бойынша ЖІӨ өсімі бойынша басты орындардамыз.
Бірақта мүндай жетістіктерге жетуіміз жер қойнауымыздағы минералды қорымыздың бай болуымен және соңғы жылдары мұнай жэне метал бағасының өсуімен тікелей байланысты. Еліміз экономикасы элі де Кеңес Одағы қүрып кеткен шикізаттық негізде болып отыр. Ал дамыған елдердің қай-қайсысын алып карамасақ олар шикізаттық өндірістен сервистік-технологиялық өндіріске өтіп кеткен, ал шикізаттық өндіріспен даму жағынан артта калған жэне дамушы елдер ғана айналысады екен.
Бүл тақырыптың өзектілігі Қазақстан өнеркэсібіндегі қызмет ететін косіпорындарды қайта қүрудың, техникалық қайта қаруландырудың қажеттігі жоғары шамада туындап отырған о л үлттық машина жасау өнеркэсіп орындарының жағдайы болып табылады. Өйткені бүгінгі таңдағы машина жасау өнеркәсібі біздің елімізде ғана емес, сондай-ақ дамыған шетелдердің өзінде де өте күрделі, қайта қаруландыру мен жаңа технологияларды енгізуді қажет ететін басты салалардың бірі болып табылады.
Жүмысты орындау барысындағы негізгі мақсат болып экономиканың нақты секторын инвестициялау, қайта құру мен жаңа технологиялармен қаруландырудың экономикалық тиімділігін, оның жүргізілу барысын және қайта қаруландыруға инвестиция мен инновацияның маңыздылығын ашу, осы аталғандардың Қазақстандағы жүргізілу барысы мен мәселелерін, жетілдіру жолдарын талдау мен үсыну болып табылады.
"Қазақстан өз азаматтары үшін өмір сүрудің жоғары стандартны жасай отырып, элемнің тиімді дамып келе жатқан елдерінің қатарына қосылуға тиіспіз. Біз мүны үлтымыз бен экономикамыз бәсекеге қабілетті болған жағдайда ғана істей аламыз" деп Елбасымыздың "Қазақстан экономикалық, элеуметтік және саяси жедел жаңару жолында" атты Қазақстан халқына Жолдауында ерекше атап өтті.
Экономиканың негізгі секторы болып саналатын өнеркэсіпті кайта қүрылымдау, кеңейту, қайта қаруландыру және жанама индустрияландыру уақыт талабы болып отыр. Себебі, өнеркәсіп кез-келген мемлекет экоиомикасының түп қазығын қүрайды десек, оны жоғары деңгейге көтеру үшін инновациялық-инвестициялық ресурстармен қамтамасыз ету бәсекеге қабілетті тауар өндіруге мүмкіндік берері сөзсіз.
Өйткені егемендік алғаннан кейінгі макроэкономикалық көрсеткіштерге назар аударсақ үлттық экономикада 1998 жылдан бастап экономикалық өсу байқалды. Тіпті соңғы екі-үш жылда ЖІӨ-нің өсу деңгейі 10% көлемінде болып отыр. Бүл шама еліміз үшін үлкен жетістік, яғни әлем бойынша ЖІӨ өсімі бойынша басты орындардамыз.
Бірақта мүндай жетістіктерге жетуіміз жер қойнауымыздағы минералды қорымыздың бай болуымен және соңғы жылдары мұнай жэне метал бағасының өсуімен тікелей байланысты. Еліміз экономикасы элі де Кеңес Одағы қүрып кеткен шикізаттық негізде болып отыр. Ал дамыған елдердің қай-қайсысын алып карамасақ олар шикізаттық өндірістен сервистік-технологиялық өндіріске өтіп кеткен, ал шикізаттық өндіріспен даму жағынан артта калған жэне дамушы елдер ғана айналысады екен.
Бүл тақырыптың өзектілігі Қазақстан өнеркэсібіндегі қызмет ететін косіпорындарды қайта қүрудың, техникалық қайта қаруландырудың қажеттігі жоғары шамада туындап отырған о л үлттық машина жасау өнеркэсіп орындарының жағдайы болып табылады. Өйткені бүгінгі таңдағы машина жасау өнеркәсібі біздің елімізде ғана емес, сондай-ақ дамыған шетелдердің өзінде де өте күрделі, қайта қаруландыру мен жаңа технологияларды енгізуді қажет ететін басты салалардың бірі болып табылады.
Жүмысты орындау барысындағы негізгі мақсат болып экономиканың нақты секторын инвестициялау, қайта құру мен жаңа технологиялармен қаруландырудың экономикалық тиімділігін, оның жүргізілу барысын және қайта қаруландыруға инвестиция мен инновацияның маңыздылығын ашу, осы аталғандардың Қазақстандағы жүргізілу барысы мен мәселелерін, жетілдіру жолдарын талдау мен үсыну болып табылады.
1. Есеитугелов А. Долгосрочная стратегия развития экономики и размещение производительных сил в РК // Аль-Пари. №6, 2000 г.-56 б
2. Дәуренбекова Ә.Ы. "Бәсеке қабілетті өнеркэсіпті дамыту - индустриялық-инновациялық стратегияның басты бағыты" // Аль-Пари, №2-3. 2004 ж.-67 б
3. Кожахмедов Д.Б. "Машиностроение как основа формирования конкурентспособной экономики Казахстана" // Аль-Пари , № 1.2004г.-26 б
4. Купешова Сауле Телеухановна / "Теория и практика инновационного процесса в переходной экономике Республике Казахстан," - диссертация, Ал маты, 2002 г.-21 б
5. Инновационный менеджмент / К.Нарибаев, С.Джуманбаев, А.Нусупова. -Алматы: Қазақ унивеситеті. - 1998. – 31,33,45 б
6. Осианов М.Т. Иностранный капитал и инвестиции. - Алматы: 1997 г.-29,26 б
7. Ивашковский С.Н. - Макроэкономика: Учебник. - 2-е изд., испр., доп. - М.: Дело. 2002. -327 б
8. Любушкин Н.П. Анализ финансово-экономической деятельности предприятия. Учебное пособие для вузов. — Москва, 2000г.-189 б
9. Стратегия / "Қазақстан Республикасының Индустриялы-инновациялы дамуының 2003-2015 жылдарга арналгаи ұзақ мерзімді стратегиясы" -Алматы, 2003 ж.-23,27 б
10. И. Ә. Назарбаев. "Бэсеке қабілетті Қазакстан", "Бэсекеқабілетті
экономика" және "Бәсекеқабілеггі халык" деген Қазақстан халқына
Жолдауы. // Егемен Қазақстан, 19 наурыз, 2004 ж.-106 б
11 .Купешова СТ. Ғылыми-технологиялық және инновациялық саладагы
мемлекеттің орны //Саясат №2, 2005 -125 б
12.Статистический ежегодник. Алматы. - 2006г
13.Бердибек Сапарбаев «Обзор макроэкономической ситуации в Казахстане и
перспективы дальнейшего развития экономики страны» // РЦБК, №4, - 2007
г. 23-27 б
14.Н. Ә. Назарбаев. «Қазақстан элемдеп бэсекеге барынша қабілетті 50
елдің қатарына кіру стратегиясы» Жолдауы, Астана, 2006 жыл, 1
наурыз
15.Шарп У. Александр Г. Бейли Дж. Инвестиции - М: Инфра, 1998 г.12,142 б
16.Оспанов М.Т. Иностранный капитал и инвестиции. - Алматы: 1997 г.234 бет.
2. Дәуренбекова Ә.Ы. "Бәсеке қабілетті өнеркэсіпті дамыту - индустриялық-инновациялық стратегияның басты бағыты" // Аль-Пари, №2-3. 2004 ж.-67 б
3. Кожахмедов Д.Б. "Машиностроение как основа формирования конкурентспособной экономики Казахстана" // Аль-Пари , № 1.2004г.-26 б
4. Купешова Сауле Телеухановна / "Теория и практика инновационного процесса в переходной экономике Республике Казахстан," - диссертация, Ал маты, 2002 г.-21 б
5. Инновационный менеджмент / К.Нарибаев, С.Джуманбаев, А.Нусупова. -Алматы: Қазақ унивеситеті. - 1998. – 31,33,45 б
6. Осианов М.Т. Иностранный капитал и инвестиции. - Алматы: 1997 г.-29,26 б
7. Ивашковский С.Н. - Макроэкономика: Учебник. - 2-е изд., испр., доп. - М.: Дело. 2002. -327 б
8. Любушкин Н.П. Анализ финансово-экономической деятельности предприятия. Учебное пособие для вузов. — Москва, 2000г.-189 б
9. Стратегия / "Қазақстан Республикасының Индустриялы-инновациялы дамуының 2003-2015 жылдарга арналгаи ұзақ мерзімді стратегиясы" -Алматы, 2003 ж.-23,27 б
10. И. Ә. Назарбаев. "Бэсеке қабілетті Қазакстан", "Бэсекеқабілетті
экономика" және "Бәсекеқабілеггі халык" деген Қазақстан халқына
Жолдауы. // Егемен Қазақстан, 19 наурыз, 2004 ж.-106 б
11 .Купешова СТ. Ғылыми-технологиялық және инновациялық саладагы
мемлекеттің орны //Саясат №2, 2005 -125 б
12.Статистический ежегодник. Алматы. - 2006г
13.Бердибек Сапарбаев «Обзор макроэкономической ситуации в Казахстане и
перспективы дальнейшего развития экономики страны» // РЦБК, №4, - 2007
г. 23-27 б
14.Н. Ә. Назарбаев. «Қазақстан элемдеп бэсекеге барынша қабілетті 50
елдің қатарына кіру стратегиясы» Жолдауы, Астана, 2006 жыл, 1
наурыз
15.Шарп У. Александр Г. Бейли Дж. Инвестиции - М: Инфра, 1998 г.12,142 б
16.Оспанов М.Т. Иностранный капитал и инвестиции. - Алматы: 1997 г.234 бет.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 2
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА НАҚТЫ СЕКТОРДЫ КАЙТА
ҚҰРЫЛЫМДАУДЫҢ ЖӘНЕ ИНВЕСТИЦИЯЛАУДЫҢ ТИІМДІЛІП ... 3
1.1 Кәсіпорындарды қайта құрудың, кеңейтудің экономикалық тиімділігі
мен жүргізілу барысы 6
2. Инновация өнеркәсіпті құрылымдардың негізгі формасы ретіндегі кезеңдері
мен өнеркәсіп дамуы үшін маңыздылығы 9
3. Инвестиция және инвестициялық саясаттың экономикадағы орны мен маңызы
14
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БҮГІНГІ ТАНДАҒЫ
ӨНЕРКӘСІП САЛАСЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫ МЕН ҚАЙТА ҚҮРЫЛЫМДАУ
ШАРАЛАРЫНЫҢ ЖҮРГІЗІЛУ БАРЫСЫ 15
2.1 Өнеркэсіпте жаңа технологияларды игерудегі инвестициялык және
инновациялық саясат 19
2. Қазақстан Республикасының бүгінгі өнеркәсіптік жағдайы 24
3. Еліміз экономикасының нақты секторын инвестициялау мәселелері және шешу
жолдары 30
Үкіметтің 2006 – 2008 жылдарға арналған бағдарламасының басым
бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
ҚОРЫТЫНДЫ 35
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 37
КІРІСПЕ
Еліміз жоғары дамыған елдер қатарына қосылу үшін және экономикамыз
шикізаттық өндіріске тікелей байланысты емес түрақты экономикалык өсу үшін
реформалар жүргізіп және үзак мерзімді стратегиялар міндетті түрде керек
болды.
"Қазақстан өз азаматтары үшін өмір сүрудің жоғары стандартны жасай
отырып, элемнің тиімді дамып келе жатқан елдерінің қатарына қосылуға
тиіспіз. Біз мүны үлтымыз бен экономикамыз бәсекеге қабілетті болған
жағдайда ғана істей аламыз" деп Елбасымыздың "Қазақстан экономикалық,
элеуметтік және саяси жедел жаңару жолында" атты Қазақстан халқына
Жолдауында ерекше атап өтті.
Экономиканың негізгі секторы болып саналатын өнеркэсіпті кайта
қүрылымдау, кеңейту, қайта қаруландыру және жанама индустрияландыру уақыт
талабы болып отыр. Себебі, өнеркәсіп кез-келген мемлекет экоиомикасының түп
қазығын қүрайды десек, оны жоғары деңгейге көтеру үшін инновациялық-
инвестициялық ресурстармен қамтамасыз ету бәсекеге қабілетті тауар өндіруге
мүмкіндік берері сөзсіз.
Өйткені егемендік алғаннан кейінгі макроэкономикалық көрсеткіштерге
назар аударсақ үлттық экономикада 1998 жылдан бастап экономикалық өсу
байқалды. Тіпті соңғы екі-үш жылда ЖІӨ-нің өсу деңгейі 10% көлемінде болып
отыр. Бүл шама еліміз үшін үлкен жетістік, яғни әлем бойынша ЖІӨ өсімі
бойынша басты орындардамыз.
Бірақта мүндай жетістіктерге жетуіміз жер қойнауымыздағы минералды
қорымыздың бай болуымен және соңғы жылдары мұнай жэне метал бағасының
өсуімен тікелей байланысты. Еліміз экономикасы элі де Кеңес Одағы қүрып
кеткен шикізаттық негізде болып отыр. Ал дамыған елдердің қай-қайсысын алып
карамасақ олар шикізаттық өндірістен сервистік-технологиялық өндіріске өтіп
кеткен, ал шикізаттық өндіріспен даму жағынан артта калған жэне дамушы
елдер ғана айналысады екен.
Бүл тақырыптың өзектілігі Қазақстан өнеркэсібіндегі қызмет ететін
косіпорындарды қайта қүрудың, техникалық қайта қаруландырудың қажеттігі
жоғары шамада туындап отырған о л үлттық машина жасау өнеркэсіп орындарының
жағдайы болып табылады. Өйткені бүгінгі таңдағы машина жасау өнеркәсібі
біздің елімізде ғана емес, сондай-ақ дамыған шетелдердің өзінде де өте
күрделі, қайта қаруландыру мен жаңа технологияларды енгізуді қажет ететін
басты салалардың бірі болып табылады.
Жүмысты орындау барысындағы негізгі мақсат болып экономиканың нақты
секторын инвестициялау, қайта құру мен жаңа технологиялармен қаруландырудың
экономикалық тиімділігін, оның жүргізілу барысын және қайта қаруландыруға
инвестиция мен инновацияның маңыздылығын ашу, осы аталғандардың
Қазақстандағы жүргізілу барысы мен мәселелерін, жетілдіру жолдарын талдау
мен үсыну болып табылады.
Бүл мақсатқа жету үшін келесідей міндеттер қарастырылады:
1) Үлттық нақты секторды қайта қүру мен кеңейтудің қажеттігі мен
жүргізілу кезеңдерін талдау мен жанжақты зерттеу;
2) Өнеркэсіп саласында қызмет ететін кэсіпорындардың бүгінгі таңдағы
жағдайы мен шешуді кажет ететін мәселелерін анықтау;
3) Инновация мен инвестициялық саясат өнеркэсіпті тиімді қайта құрудың
жэые түбегейлі дамуға апаратын қүрылымдау формалары ретінде қарастырып
өту;
4) Қазақстан өнеркэсібіндегі кэсіпорындардың жағдайы мен оларды
қүрылымдау барысын, орын алып отырған мәселелерді талдау болып
табылады.
Жұмыстың қүрылымына келетін болсақ, бірінші бөлімде өнеркэсіпті қайта
қүрудың, кеңейтудің маңыздылығы жэне оны іске асырудағы ишювацияның
маңыздығы қарастырылса, ал екінші бөлімде Қазақстанның бүгінгі өнеркэсіптік
жағдайы, даму мэселелері мен шешеу жолдары және экономиканың накты саласын
инвестициялау туралы айтылды.
Сондықтан мен курстық жүмысымның тақырыбын бүгінгі таңда еліміз үшін
маңызды болып отырған "Экономиканыц нақты секторына инвестициялар, жаңа
технологияларды игеру және құрылымдау" деп алдым. Бұл тақырыптың өзектілігі
еліміз өз инвестициялық саясатын тиімді жүргізіп опы экоиомикада іске асыра
білсе, онда еліміз алдағы уақытта экономиканың шикізат бағытынан қол үзіп,
дамудың индустриялы-инновациялы жолына түсер еді.
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА НАҚТЫ СЕКТОРДЫ ҚАЙТА ҚҰРЫЛЫМДАУДЫҢ ЖӘНЕ
ИНВЕСТИЦИЯЛАУДЫҢ ТИІМДІЛІП
1.1 Кэсіпорындарды қайта кұрудың, кеңейтудің экономикалық тиімділігі мен
жүргізілу барысы
Қазіргі қоғамда кәсіпорын өте маңызды роль атқарады. Ол арқылы еңбек,
материалдық жәые қаржылық ресурстар қалыптасып, бір орталыққа жинақталады.
Осы кәсіпорындар арқылы қоғамның қажеттілігі болып табылатын тауарлар мен
қызметтер өндіріледі.
Кэсіпорындарды мемлекеттік басқару мемлекеттік тапсырыстар мен оларды
бөлумен айналысу негізінде сенімді қызмет атқарады. Ол кезде қаржылық
қамтамасыз ету өнімнің сапасы тапсырысты орындау мерзіміне және нарықтағы
сұранысқа байланысты болады.
Еліміздің 1991 жылы егемендігіы алып, экономикалық даму да мүлдем
баска құрылым және өзгеше ойлау мен әреке тетуге апаратын нарықтық
қатынастағы экономикаға өтуі өнеркәсіптік шаруашылықтарды қиын жағдайға
қалдырды. Бұл ауыр кезеңнен өтіп кетуге кептеген кэсіпорындардың шамасы
келмеді. Осының салдары негізінде елімізде өнеркәсіп саласында жаппай
күлдырау басталды. Бұд өз кезегінде негізгі қүралдардың басым бөлігінің
тозуы, бұрында мемлекет күшімен ұстап отырған заман талаптарына жауап бере
алмайтын өндірістер мен кэсіпорындар арты-артынан банкротқа ұшырап жатты.
Ол керіыістер ұлттық технологиялардың бәсеке қабілетсіздігі, шығынды
өндірістің қалыптасуы, қазіргі күралдардың моралды және физикалық тозуы,
мотивизациялаудың әлсіздігі, қызмет етіп отырған кәсіпоырндардың нарықтық
қатынастар механизмдеріне бейімделмеуі және қоғамда жалпы сұраныстың кемуі
мен тұрақсыздықтың орын алуы, эріптес мемлекеттермен жүйеленген байланыстың
үзілуі нәтижесінде орын алды. 1,56 б
Осы аталған кэсіпорындардың жан-жақты күлдырауын ескере келе елімізде
өндірісгің қүлдырауы соңғы 2000 жылға дейінгі аралықтарда жалғасын тапты.
Айта кететін жағдай елімізде бүгінгі таңда тек шикізат бағытында қызмет
ететін кэсіпорындарда ғана олардың өнеркәсіптік қүрылымын қайта қүрудың,
кеңейту жэне қайта қаруландырудың шаралары жүргізілуде, ал қалған
салалардағы (ауыл шаруашылығы, өңдеу салалары, машина жасау және жеңіл
өнеркәсіп) кәсіпорындарда әлі де болса өнеркәсіпті қайта қаруландыру мен
жетілдіру шаралары толық қанды іске аспай отыр.
Елімізде осы мәселелерді ескере отырып, сол жылдардан бастап әр түрлі
реформалар экономикалық саясаттар мен реттеу шаралары жүргізілді. Оларға:
кәсіпорындарды жаппай жекешелендіру, несиелеуді дамыту, әсіресе лизингтік
несиені жетілдіру, өнеркәсіп кэсіпорындарға мемлекеттік қолдау көрсету,
сонымен қатар ең маңыздысы 2003-2015 жылдарға арналған индустриялық-
инновациялық бағдарлама қабылдап, оның іске аса бастауы болып табылады.
Қазақстан онеркэсібіндегі қызмет ететін кәсіпорындарды қайта құрудың,
техникалық қайта қаруландырудың қажеттігі жоғары шамада туындап отырған ол
үлттык машина жасау онеркэсіп орындарының жағдайы болып табылады.
Өйткені бүгінгі таңдағы машина жасау өнеркәсібі біздің елімізде ғана емес,
сондай-ақ дамыған шетелдердің өзінде де өте күрделі, қайта қаруландыру мен
жаңа техпологияларды енгізуді қажет ететін басты салалардың бірі болып
табылады.
Ал Қазақсатнда осы аталған машина жасау өнеркәсібі құралдары мен өнім
өндіру технологиялары мүлдем ескірген, технологиялық әдістері заман
талабына сай емес және оларды қайта қүрылымдау дәрежесі мүлдем төмен болып
отыр. Яғни, бұл жерде мүнай саласына байланысты машина жасау кэсіпорындарын
есептемегенде. Себебі, еліміздегі батыс аймақсатьрда орналасқан мүнай
саласының қарқынды дамуына байланысты ондағы машина жасау жэне қүралдар
дайындау өнеркэсібі де мүнай саласымен бірге дамып, соңғы заман қүрал-
жабдықтарымен қамтамасыз етілген.
Өнеркэсіп орындарын қайта қүрылымдау нарықтық экономикада қызмет
ететін кәсіпорындардың барлығы үшін қажет жэне күрделі қызмет болып
табылады. Қайта қүрыылымдау өндірістің қүрылымын жэне өндіру
технологияларын, қаржы-инвестициялық механизмін, шаруашылық процестерді
басқару және өнімдерді нарықта өткізудің тиімді болып табылатын жана
күрылымдық формаларын енгізуден түрады. Яғни, кайта құрылымдау өнеркэсіптік
комплекс қүрылымын сапалы түрде, соңғы заман жетістіктеріне негіздеп
өзгерту шаралары болып табылады. 2, 67 б
Бүл аыықтаманың кең қоданылатыы қолданысында келесі үғымдармен тікелей
байланыста болады: кэсіпорынның құрылымын үйымдастырушылық, құқықтық,
экономикалық, техникалық жэне мамандану жағынан қайта қүру немесе жетілдіру
шаралары жиынтығын құрайды. Сондай-ақ осындай құрылымдау мен қайта
каруландырудың негізінде сапалы өнімдер өндірумен жэне өндірістің
тиімділігін дамытумен байланысты болады.
Кэсіпорынның қайта қүрылымдау түрлеріне келесіле ржатады:
1) Қаржылық қайта күрылымдаудың мэні кәсіпорынның қаржыларының
құрылымдарын талдау және олардың қайта қүрудың маңыздылығын арттыру;
2) Физикалық қайта құрудың өндіріс қуаттылығын, машина жэне қүрал-
жабдықтарды ауыстыру, яғни артык жүмыс күшін қысқарту және өндірістщ
өнімділігіи арттыру кіреді.
Бизнесті қайта қүрыылмдау кэсіпорынның ішкі және сырткы ортасына
маркетингтік зерттеу зерттеу жүргізу және соның барысында бизнестің
мақсатын, нарықтық қүрылымын, басқару жүйесін ұйымдастыру қарастырылды.
Қайта қүрылымдау отандық кәсіпорындардың қаржылық жағдайын
түрақтандырушы қүрал қызметін атқарады. Соңғы уақытта қаржыландыру
көздерінң құрылымында келесідей өзгерістер болды. Жергілікті жэне
республикалық бюджет капитал салымдарының үлесі : 1995 жылы 5%, 2000 жылы
8%. 1995 жылдан бастап өнеркэсіп кэсіпорындарының меншік каражаттары азая
бастады, оның 1995 жылғы шамасы 92% болса, ал 2000 жылы бұл шама 62%,
биылғы жылы 50% шамасында болып отыр. Инвесторлардың
қаржыландыру үлесі елеулі өсті, яғни 1995 жылы 2%, ал қазіргі уақытта 40%
шамасында.
Машина жасау кәсіпорындарының ұзақ уақыт мерзімде төлемқабілетсіздік
жағдайы эсіресе жанармайға тарифтердің жоғары болуы, элетр куатының
қымбаттауы, әлсіз несие саясаты мен мемлекеттік қолдаудың
жеткіліксіздігіыеы көрініс тапты. 3, 26 б
Сонымен машина жасау өнеркәсіптерін қайта құрылымдау комплекстік
формада жүргізіледі. Шетел тэжірибелері көрсеткендей машина жасау саласы
үздіксіз жаңарып отыруды талап етеді. Яғни, осының нәтижесінде ғана жоғары
рентабельділік пен бэсекеге қабілетті бола алады.
Бәсеке қабылеттілік ұғымының қасиеті болып табылатын жаңашылдық
жаңалықтың екі түрін игеру мүмкіндігіне сүйенеді. Бір түсы бүл өндірістің
техника-техпологиялық жаңартуымен байланысты техникалық жаңалық болып
табылады. мүның қүралы қүрал жабдықтар мен апаратура, өндірістің техникалық
күралдары жэне НОИОКР ді техникалық қамтамасы ету сондай-ақ өнімдерді
өндіру аясындағы жаңалықтарды игерудін әдістерімен тэсілдері кіреді.
Жаңашылдықтың келесі ажырамас бөлігіне - элеуметтік жаңалықтар жатады.
мүндайжаңылықтың техникалық базасы ретінде игерілген элеуметтік
техпологиялардың жиынтығы карастырылады. Кәсіп орынның бэсеке
қабілеттіліғін деңгейіие негізінен мынандай факторлар эсер етеді:
1) өндірістік технологияны жетілдіру дэрежесі мен ғылыми техникалық
деңғейі;
2) жаңа өнер табулармеы жаңашылдықтарды қолдану
3) қазіргі заманға сай автоматтандырылған жэне робаттандарылған өндіріс
қүралдарын еңгізу
Сонымен бейімділікмен жаңашылдық үйымның бэсеке қабілеттілік қасиетіи
қалыптастыруға қажетті жеткілікті жағдайларды айқындайды.
1.2 Инновация онеркэсіпті қүрылымдардың негізгі формасы ретіндегі кезеңдері
мен онеркэсіп дамуы үшін маңыздылығы
Инновация категориясының экономикалык анализде басты төрт аспектісін
корсетуге болады:
1) инновация - интелектуалды еңбек нэтижесі, яғни инновация арқылы
бэсекелестікке тотеп береді;
2) инновация — бэсекелестік күш, яғни нарықтың тепе-теңдігін бұзады;
3) жаңа онім жэне жаңа процесс қоғамға оң нэтижесін тгізеді;
4) инновация - экономикалық осу факторы ретінде. 4, 21 б
Осыпдагы тортінші асиекті біздіц еліміз үшін маңызды болып табылады.
Экономикалық эволюцияда көптеген ғалымдар түжырымы бойынша олар
техника - экономикалық зерттеуінде инновациялық процесс туралы келесі
әдістемелік негіздерін ұсынды:
1) экономикалық динамика мен экономикалық өсуді қозғаушы фактор инновация
л ық негіздегі бәсеке болып табылады;
2) экономикалық дамуда білім мен интелект басты рольде болуы керек;
3) интелектуалдық қызметті институционализациялау оның құрылымы мен
негізі болып табылады.
Инновациялық процестің негізгі кезеңдері
1) Алынған ойларды жүйелеу:
a) Рынок өзгерісі туралы ақпарат жинау, жаңалықтар, ҒЗТКЖ ұйымдарынан
алынған және маркетингтік зерттеулер, фирма аппараттарының сауда
делдалдарынан жинаған ақпараттары жэне т.б;
b) Фирманың жаңа өнім өндіру мүмкіншілігін жэне тәуекелдер деңгейін
анықтау;
c) Мақсаттық рынок жэне оның дамуы туралы ақпараттар жинау;
2) Жекелеген ойларды талдау жэне жаңа өнім идеясын зерттеу:
a) Мүмкіншіліктерді және ойды практикалық іске асыруды анықтау;
b) Фирма дамуы стратегиясына жаңа өнім өндіру жоспарының сәйкес келуі;
c) Болашақ өнімнің патенттік айқындығын анықтау;
3) Жаңа өнімнің экономикалық тиімділігіне анализ жасау лоне маркетингтік
бағдарлама күру: 5, 31 б
a) Өнім өндіру идеясының нақты жобаға айналу талдауын жасау;
b) Өнімнің техникалык-экономикалык сипатын анықтау, оның сапасына жэне
түтынушылык қасиетіне баға беру;
c) Потенциалды рынок сүранысына жэне сату көлеміне талдау жасау;
d) Жаңа өнімді өндіруге кететін шығындарды анықтап, өнімнің өз құнын өтеу
мерзімін белгілеу;
e) Жаңа онім өндіруге қажетті негізгі ресурстардың көздерін табу. Оларга:
техникалық машиналар, қүралдар, шикізаттар, материалдар, кадрлық
персоналдар жэне қаржылық ресурстар көздері жатады;
f) Жаңа өнімді игеру лоне оның рынокқа шыгу мерзімі;
g) Өнімнің пайдалылығын талдап, оған маркетингтік бағдарлама жасау;
4) Жаңа өнімді дайындау:
a) Жаңа өнім дамуының нақты бағдарламасын жасап дайындау;
b) Өнімнің техникалық жағдайын тексеру (экономикалық жэне әлеуметтік
қауіпсіздігі, оиы ондірудің қоршаған орта жағдайына эсері);
c) Тауардың атын белгілеп, оның тауарлық белгісін, оралуын, маркировкасын
жасау;
5) Рынокта жаңа өнімді тестілеу:
a) Өнімді 3 айда шектелген рынокта тестілеу жүргізу;
b) Сатылудың оптималды шараларын талдау;
c) Жарнама эдісі мен қүралдарын талдау;
d) Техникалық қызмет көрсетуді үйымдастыру;
6) Жаңа өнімді өндіріске енгізу туралы шешім қабылдау:
a) Жаңа өнімнің коммерциялық негіздемесі: сату көлемі, өнімнің
пайдалылыгы, сүранысты қанағаттаыдыру дәрежесі, өткізудің негізгі
каналдары мен эдістері, фирманың рыноктағы имиджі, түтынушылармен
байланыстың түрақтылығы;
b) Фирманың өндірістік мүмкіншіліктері бар ресурстарды тиімді пайдалануы
және маманданған қызметкерлермен толық қамтамасыз етілуі;
c) Қаржылық мүмкіншіліктер: инвестициялар, несиелер жэне гранттар;
d) Жаңа өнімде патенттік корғаныстың болуы. 5, 33 б
Жалпы алғанда өндіріске енетін жаңа техника күрделігіне қарай
конструкторлық сынақ жұмыстарының нақты түрлері 200-205-ге дейін жетеді.
Сондықтан бұл жүмыстарды тиімді басқару үшін кестелі графика қолданған
лайықты болады.
Технологиялық дайындау кезінде жаңа өнім қалай жасап шығарулуы керек
жолы іздестіріледі. Бүл қызмет бірнеше кезеңнен түрады:
Бірінші кезең - сызбалық технгологиялық бақылауды өткізу. Бұл жұмыс
сынақ үлгісін жасаи шығарарда басталады. Негізгі мақсаты - конструкция
қүрған кезде оны жасап шығару жолдарын заводтағы мүмкіншілікке сай
іздестіруі керек.
Екінші кезең, цехаралық технологиялық маршрутты қүру. Әр бөлшекке
арнап заводтың қай цехтарынан өтетінін көрсететін кеңістік жылжу схемасы
қүрылады.
Үшінші кезең - механикалық өңдеудің технологиялык процесін жасау.
Сызбаға қарап технологтар техникалық шарттарды, өндіріс программасын, қү-
рал-жабдық қүрамын, әр түрлі нормативтерді ескеріп жасайды.
Төртінші кезең — қүрастыру технологиялык процесін жасау.
Бесінші кезең - технологиялық жабдықтарды жобалау және жабдықтарды
жасап шығару.
Алтыншы кезең - технологияларды ақырғы рет түзеп, өндірісте қолдану.
Инновацияны жүзеге асыру үшін оны мемлекеттік қолдайтын қүкықтық
актілер, инновациялық қызметтердің іске асуы үшін оны қамтамаасыз ететін
қаржылық ипституттар жэне оны нақты түрде жүзеге асыратын мекемелер, ҒЗТКЖ
үйымдарын қалыптастыруымыз керек. 5, 45 б
2002 жылдың шілде айында қабылданған "Инновациялык қызмет" туралы Заңы
Республиканың ғылым саласына, ел экономикасына үлкен серпіліс әкелетін
жаңалық болды. Мақсаты отандық өндірістің инновацияларға сүранысын арттыру,
қолданбалы зерттеулерді қолға алу, үлттық технопарктер қүру, инновациялык
даму салаларының басым бағыттарын белгілеп, сол аркылы ел экномикасын ары
карай дамыту.
Шетелдік тэжірибе көрсеткендей, ғылыми-техникалық потенциал- кез-келген
мемлекеттің өркендеуінің кепілі. Экономикалық дамудың, мемлекет көркеюінің
негізгі жолы- ғылыми техникалық жэне инновациялык салада лидер болу.
Инновациялар жэне жаңалықтар экономиканың қүлдырауына төтеп беріп, ғылыми-
техникалық прогрестің белсенді түрде дамуына жағдай жасап, үлтық
экономиканың тиімділігі мен бәсекеге қабіліеттігін жоғарылатады. Бүл
айтылғандар машина жасау өнеркэсібіне тікелей қатысты болмақ.
Машина жасау кешенін дамытудың ұзақ мерзімдік стратегиясы Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2002 жылғы 9 қырқүйектегі қаулысымен бекітілді.
Оида оның негізгі даму бағыттары мен экономикаға қажетті салаларын көтеру
жолдары анықталды. Отандық ірі машина жасау заводтары өзінің мүмкіндігіне
қарай жүмыс істеумен шектеліп, қуаттарын барынша толық қолдана алмай отыр.
Олар тапсырыс бойынша жүмыс істеп, өз профилінен айрылып келеді. 6, 29 бет
.
2006 жылғы мәліметтері бойынша өңдеу өнеркәсібінде 670,7 млрд.
теңгенің өнімі өндіріліп, ол өткен жылмен салыстырғанда жалпы 7,9% жоғары,
ал соның ішінде машина жасау 30,2%-ға өскен.
Еліміздегі машина жасау саласының экспорттағы үлесі бар жоғы 7%.
Өйткені, экономикаға қүйылған инвестицияның 75% шикізат саласына тиесілі
болып отыр, яғни өңдеу өнеркэсібіне қарағанда 4 есе артық. Төмендегі 1-ші
кестеден еліміздегі өнеркәсіп өнімдерінің экспорттық жэне импорттық
құрылымын көре аламыз. Яғни, өнеркәсіптің негізғі дамуы жер қойнауымыздағы
шикізат байлығының себебінен болып отыр.
1.3 Инвестиция жэне инвестициялық саясаттың экономикадағы орны мен маңызы
Инвестиция дегеніміз табыс табу мақсатында кэсіпкерлік қызметке
салынған мүліктік және интелектуалдық қүндылықтардың барлық түрі.
Инвестициялық қызметтІң негізгі мақсаты кәсіпкерлік табыс табыс пен пайыз
алу болып табылады.
Коммерциялык практикада инвестицияның келесі үш түрін көрсетуге
болады:
1) Физикалық активтегі инвестициялар;
2) Ақшалай активтегі инвестициялар;
3) Материалдық емес активтегі инвестициялар.
Бағалы қағаздар арқылы жүргізілетін инвестицияларды портфельді
инвестициялар деп атайды. Қаржылық инвестицияларға — акционерлік
кэсіпорындар немесе мемлекет шығарған акциялар, облигациялар жэне басқа да
бағалы қағаздар, банктік депозиттерге салымдар жатады.
Ал физикалық активтегі инвестициялар нақты инвестициялар болып
табылады. Нақты инвестициялар бүл өндірістік капиталға ( құрылыс, машина
әне қүрал-жабдықтар, ақпарат тарту, байланыс) салынған капиталдық салымдар.
Бүлардың ба рлығы экономикада қозғалмайтын мүліктермен байланысты.
Сырткы инвестициялар тікелей жэне портфельді болып бөлінеді. Тікелей
немесе тура инвестициялар кэсіпорынды баскаруга қатысуға қүқықтар береді,
ал портфельді инвестицияларда мүндай күқықтар болмайды.
Инвестициялар соидай-ақ пассивті жэне активті инвестициялар болып
бөлінеді:
Пассивті инвестициялар - кэсіпорынның ескірген құрылғыларын жаңарту
және қызметкрлер мен жүмысшыларды даярлау мақсатында жүмсалатын
инвестициялар.
Активті инвестициялар - кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігін арттыру
мақсатында салынған инвестициялар.
Инвестициялық жобалау - бұл техникалық комплекстегі документтерді
талдау, яғни техника-экономикалық негіздегі ( сызбалар, түсіндірме
жазбалар, инвестициялық жобаның және т.б. материалдардың бизнес-планы).
Инвестициялық жобалаудың негізгі бөлігі инвестициялық жобаның құнын
анықтайтын смета құру болып табылады. Кәсіпорын жобасы техникалық,
цүрылыстыц және экономикалъщ бөлімдерден түрады.
Инвестициялық саясат немесе инвестициялық жоба үғымы екі мағынада
колнылады:
1) Бірінші - белгілі бір нэтижелерге жету мақсатында жэне кандай да
бір қызметті іске асыруға бағытталған іс-шаралар, әрекеттер
жиынтығы;
2) Екінші - қандай да бір қызметті іске асыруға негізделген ұйымдық-
қүқықтық жэне қаржы-есептік документтер жүйесі.
Жобаны эзірлеудіц эісәне іске асырудың кезеңдері:
1) Инвестициялық ойды қалыптастыру;
2) Инвестициялық мүмкіншіліктерді зерттеу мен талдау;
3) Құрылыстың, реконструкцияның, объектінің техникалық кайта
жабдықталуының техника-экономикалык негіздемесі;
4) Келісім-шарт документтерін дайындау;
5) Жобалық документтерді дайындау;
6) Құрылыстық-монтаждық жұмыстар;
7) Объектіні эксплуатациялау, экономикалық көрсеткіштерге талдау
жүргізу.
Ипвестицшшық ойды щшыптастыру келесі жағдайларды қарастырады:
1) Ойды таңдау және алдын-ала дэлелдеу;
2) Техникалық шешімнің инновациялық, патенттік жэне экологиялық
талдауы ( техника объектілері, ресурстар, қызметтер ), яғни жобаны
іске асыруға кедергі болатын ұйымдардың жағдайын ескеру;
3) Сертификациялық қажеттіліктердің орындалуын міндетті түрде тексеру;
4) Инвестициялық идеяның ұлттық, аймақтық жэне салалық басымдықтарын
алдын-ала көрсету;
5) Жобаны іске асыруға мүмкіншілігі бар кэсіпорынды, үйымды алдын-ала
іріктеу;
6) Реципиенттің ақпараттық меморандумын дайындау.
Инвестициялық саясатты қүра бастау мен оны іске асыру
мерзімін
инвестициялық цикл деп атайды. Инвестициялық цикл үш кезеңнен тұрады:
1) Инвестициялауға дейінгі кезең - алдын ала зерттеулер мен
инвестициялық жобаны қолдануға шешім қабылдағанға дейінгі мерзім;
2) Иіівсстициялық кезец - нақты түрде өндіріске немесе қызмет көрсету
саласына, құрылысқа инвестиция жұмсау;
3) Өндірістік кезең - кэсіпорынның шаруашылық қызметінің үдайы өндіріс
мерзім уақыты аралығы.
Осы кезеңдердің әрқайсысының периодтары мен жекелеген мақсаттары бар.
Инвестициялау алдындағы кезеңде инвестор жэне инвестиция тартушы
кэсіпорындар алдын ала эр түрлі зерттеулер жүргізіп, тиімді варианттарды
қарастырады. Бұл жағдайды келесі схемадан көруге болады:
Инвестиция объектілері болып жаңа инновациялық өнім немесе қызмет
түрін өндіруге бағытталған қүрылыс орындары, техникалық қайта жабдықталушы
және өндіріс көлемін кеңейтуші кәсіпорындар, ғимараттар, негізгі қорлар
жатады. Инвестиция объектілері жобаның көлеміне қарай келесідей ерекшеленуі
мүмкін: коммерциялық, элеуеттік, экономикалық, мемлекеттік маңызы бар
салалар, инновациялық жэне т.б. Сондай-ақ циклдық сипатына қарай өнімді
өндіруге толық қатысу немесе жекелеген жобалық-копс трукторлық жүмыстарга
катысу.
Инвестициялау алдындағы кезең
Жобаны іске
асырудағы
мүмкіншіліктерді
талдау
Жобаны
негіздеудегі
дайындақ кезең
Инвестиция туралы
жобаны бағалау
және шешім
Инвестициялар мен
потенцияалды
инвесторлардың
Қолда бар альтернативаларды алдын-ала негіздеу
Соңғы шешімді бекітуде жобаны
әлеуметтік-
Жобаны іске
асырудағы ішкі
жэне сыртқы
Жобаны
функционалды
зертеулер
Инвестициялаудың
тиімді көздерін
анықтау
Экономиканың макро
жэне микро
деңгейлерінде жобаны
іске асырудың
мүмкіншіліктерін
Техника-
экономикалық
негіздемесі
Инвестициялау
шараларының
органдарын күру
Жобаны эзірлеу, оған келісу жэне
Сурет 1 - Инвестициялық саясаттың жүзеге асу кезеңдері
Сондыктан да инвестициялык саясаттың негізгі мақсаты болып ғылыми-
тсхпикалық прогрестіц жаңа жетістіктерін, техникалық дамудың жаңа
сатыларына алып шығатын және өте тиімді өнеркәсіп салаларын зрттеу мен оны
іске асыру болып табылады. Инвестицияның қарқынды мөлшері эсіресе негізгі
өндіріс құрал-жабдықтарының 80% ескірген, өндірістік мүмкіншіліктері сан-
алуан болып келетін Қазақстан Республикасы үшін маңызы ерекше.
Елбасымыз атап көрсеткеніндей "мемлекетіміз әлем таныған, алдыңғы
қатарлы елдер қатарына қосылуы керек" деп атап көрсетті. Ал ол үшін ламу
жағынан артта калған жэне дамушы елдерге тән, шығындық өндіріске алыи
келетін шикізаітық экономикадан түрақты экономикалық өсуді
қамтамасыз ететін жоғары индустриялы-техникалық өндірісті қамтамасыз етіп,
бәсекеге қабілетті тауарлар мен қызметтер өндіруіміз керек. Ол үшін еліміз
экономикасына көп мөлшерде инвестиция тартылып және олар тиімді салаларға
жұмсалуы тиіс. Үлттық экономика үшін тиімді болып келетін өңдеуші салаларға
шетелдік иныесторлар қаржы салуға ынталы емес, себебі олар үшін
инвестицияны салып, одан жылдам пайда түсіретін шикізаттық өндірістер
тиімді болып отыр.
Қ.Р-ның Статистика агенттігі көрсеткендей, негізгі капиталды
инвестициялау негізінен шикізаттық салаларға тартылуда. Өйткені шетелдік
инвесторлар дайын онім шығаруға ынталы емес, себебі олар дайын, сапалы опім
шыгару арқылы оз елдеріне бэсекелес болуға үмтылмайды. Оларға керегі біздің
шикізатымыз болып отыр. Бүгінде шетел инвестицияларының 80% шикізаттық
өндіріске салынуда.
Инвестиция - экономикалық стратегияның маңызды элементі. Өйткені
қазіргі экономика жүйесін дамыту кезеңінде ішкі қаржылындыру көздерінің
мүмкіндіктері жетіспеуде, сондықтан да сыртқы капиталды тарту жэне оны
тиімді пайдалану мэселелері өте маңызды орын алуда.
Тікелей шетел инвестициялары қазіргі уақытта жаьанданып жатқан
экономиканың өндірістік негізі - халықаралық өндіріс жүйесін дамыту.
Халықаралық инвестициялаудың әлемнің жалпы дамуындағы маңыздылығы оның
капиталдардың жинақталған елдерден осы капиталға мүқтаж болып елдерге
ағылуы болып табылады. Ал осының нэтижесінде элемдік қоғамның түракты эрі
біркелкі дамуы қамтамасыз етіледі.
Әлемде салымдарының көлемі бойынша ең ірі 100 трансүлттык компаниялар
өндірісі дамыған елдерде орналасып, олардың шетелдерге инвестиция
салымдарының колемі 1,4 трлы доллардай бағаланып отыр. Осы аталған
компаниялар негізінен АҚШ, Жапония, Германия және Оңтүстік Корея елдері
жатады. Осы комианиялардың стратегиясы тікелей шетел инвестицияларыныц өсе
түсуін мақсат етеді. Әлемдегі осы алашқы 100 компанияның үлесі 42%-ды
қүрайды. Бүл трансүлттық компания л ардың негізгі бөлігі экономикасы
дамыған елдерге тэуелді, ал дамушы елден шыққан трансүлттық компаниялар
Оңтүстік Кореяның Дэу, Сингапурдың Крейтив технолджи (компютерлік
мультимедиялық рыноктың 60%-ын қүрайды) компания л ары жатады.
Соңғы 10-20 жылда шетелдік инвестициялардың басым бөлігі қазіргі жаңа
индустриялы елдер аталып кеткен Оңтүстік Шығыс Азия елдеріне бағытталды.
Осындай шетелдік инвестицияларды тиімді пайдалану жэне оларға қолайлы орта
қалыптастыруда шетелдік инвестициялардың алатын орны ерекше болды. Жоғарыда
атап өткен қазіргі шетелге инвестиция шығарушы елдер катарына кіріп отырған
Оңтүстік Корея Республикасының өзі кезінде үлттық экономикасын шетелдік
инвестициялар арқылы дамытқан болатын. 1992 жылы осы аталған елдер қатарына
кіретін Қытай ең көп шетел инвестицияларын қабылдаушы ел болды. Осының нег
ізінде Азиялық инвестициялық бумға Қытай экономикасы үлкен эсер етті.
Инвестициялык стратегия үзақ мерзімді кезеңдегі жоспарланған
инвестициялардың жэне шетелдік инвестициялардың тұрақты дамуын, оларды
тартудың жэне шығарудың тиімді жолдарын көрсету, жалпы болашақтагы
инвестициялық бағдарларды айқындайды. Ал осы инвестициялық стратегияның
іске асуы үшін кэсіпорын белгілі мерзім аралықтарында жэне рынок
қүрылымының өзгерісінде инвестициялық саясаттарды іске асырады. Осы
инвестициялық саясаттарды іске асырғанда келесі қағидаларды ескеру қажет:
1) Қарастырылып отырған шараларды экономикалық, ғылыми-техиикалық,
экологиялық жэне әлеуметтік тиімділіктерін максималдау;
2) Шетелдік капитал салымдарынан түсіп отыратын үхыныстарды тиімді
инвестициялау;
3) Пайдалы емес жобаларды іске асырғанда ақша ресурстарын тиімді
пайдалану;
4) Шетелдік инвестицияның тиімділігін арттыруда мемлекеттік
қолдауларды қажет ету;
5) Шетел инвесторларыннан несие және карыз алуда белгілі бір
жеңілдіктерге ие болу;
6) Инвестициялық тәуекелділіктерді минималдауды қамтамасыз ету жэне
инвестициялык ортадағы бэсекелікті ескеру;
1) Шетелдік инвестицияларды сақтандыру жэне коммерциялық
тэуекелділіктерге кепілдеме берілу жағдайлары.
2) Талданган инвестициялык саясаітың жағдайын сипаттағанда
инвестициялык жобаның техника-экономикалық негіздемесін
қалыптастыру болып табылады. Осы техника-экономикалық негізін
талдаганда оған барлық акционерлер, несиелеушілер және шетелдік
инвесторлар қатысады.
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БҮГІНГІ ТАҢДАҒЫ ӨНЕРКӘСІП САЛАСЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫ
МЕН ҚАЙТА Қ¥РЫЛЫМДАУ ШАРАЛАРЫНЫҢ
ЖҮРПЗІЛУ БАРЫСЫ
2.1 Өнеркәсіпте жаңа технологияларды игерудегі инвестициялық және
инновациялық саясат
Накты өмірде экономикалық өсудің экстенсивтік немесе интенсивтік
типтсрі таза түрде болмайды. Ғылыми техникалык жетістіктерді (ҒТГІ)
еыгізунегізінде жүзеге асырылатын, өсу факторларын саы жағынан жетілдіру,
қашан болмасын өндіріс құрал-жабдықтарын жэне жүмысшы күшіне инвестиция л
ар салымын жасауды тал an етеді. Жұмысшы күші мен қүрал-жабдықтардың өсуі,
олардың сапалық сипаттамаларына өзгеріс енгізеді. Сондықтан нақты
экономикалық өсуді талдағанда, оның теориялық үлгісін емес, өсу типтерін
басымырақ экстенсивтік және басымырақ интенсивті деп бөледі.
Оіідірісте қолданылатын сңбек пен капиталдың сәйкестігін белгілейтін
макроэкономикалык көрсеткіштердің өзгерістеріне эсер етуіне байланысты ҒТП
бірнеше түрге бөлінеді.
Егер ҒТП дамуында еңбектің капиталмен жабдықталуының эрбір белгіленген
шамасына өндіріс факторларының шекті өнімділігінің ылғи бір ғана көрсеткіші
сэйкес келсе, онда Хикс бойынша бейтарап ҒТП орын алады.
Егер еңбектің капиталмен жабдықталуы белгіленген жағдайда шекті ецбек
оиімділігі капиталдың шекті өнімділігіыен тез өсіп отырса, экономикаға
еңбекті үнемдейтін техникалық прогресс тэн болады. Керісінше жағдайда
-шекті еңбек өнімділігінің өсу қарқыны мен шекті капитал өнімділігінің
арақтынасы керісінше болғанда ҒТП капитал үнемдейтін типі пайда болады.
Егер ҒТП дамуында белгіленген еңбек өнімділігінің орта дэрежесіне
еңбектің шекті өнімділігінің бірдей шамасы сэйкес келсе, онда осындай түрі
Солоу бойынша бейтарап деп аталады 7, 327 б.
Осындагы төртінші аспекті біздің еліміз үшін маңызды болып табылады.
XX ғ. 50 жылдары америкаи оқымыстысы Роберт Солоу экономикальщ осудің
басты факторы ҒТП екендігін айтқан. Мүны Саймон Кузнецта қолдады. Оның
пікірінше үлттык онімнің тұрақты осуін, қоғамның түтынуын камтамасыз
етуде технологиялық прогрестің маңызы ерекше екенін айтты.
Экономикалық эволюцияда коптеген ғалымдар түжырымы бойынша олар
техника - экономикалық зерттеуінде инновациялық процесс туралы келесі
одістемелік негіздерін үсынды:
1) экономикалық динамика мен экономикалық осуді қозғаушы фактор
инновациялық негіздегі бәсеке болып табылады;
2) экономикальщ дамуда білім мен интелект басты рольде болуы
керек;
3) интелектуалдық қызметті институционализациялау оның қүрылымы мен
негізі болып табылады.
Экономикалық өсу сандық жэне сапалық өсуіне байланысты интенсивті эісәне
экстенсивті түрлері болады. Экстенцивті түріне:
1) Технологияда инвестицияның артуы;
2) Бос уақыты жоқ қызметкерлер санының артуы;
3) Тұтыыушы шикізат көлемдерінің, материалдардың, сыртқы
капиталдардың өсу қарқыны;
Интенцивті фактор л арға:
1) Ғылыми-техникалық прогресті дамыту, яғни инновациялық дамудың
жүзеге асуы;
2) Қызметкерлердің мамандық деңгейінің жоғарылауы, білім беруді
дамыту;
3) Ыегізгі жэне сыртқы қорларды қолдануды жақсарту;
4) Қызметкерлердің бос уақытының өсуі. 7, 314 б
Көріп отырғандай еліміз дамыған елдер қатарына қосылуы үшін
экономикалық өсудің интенцивті бағытының басымдырақ болуын қамтамасыз етуі
керек. Елде осы саясатты қолдау үшін оған тиімді жағдайлар жасауды мемлекет
өзіне басты қызмет етіп алғаны дүрыс.
Инвестициялық стратегия корпорацияның үзақ мерзімді кезеңдегі
жоспарлашан ипвестициялардыц тұрақты дамуыи, оларды тартудың және шығарудың
тиімді жолдарын корсету, жалпы болашақтағы инвестициялық баздарларды
айқындайды. Ал осы инвестициялық стратегияның іске асуы үшін кәсіпорын
белгілі мерзім аралықтарында жэне рынок құрылымының өзгерісінде
инвестициялық саясаттарды іске асырады. Осы инвестициялық саясаттарды іске
асырғанда келесі қағидаларды ескеру қажет:
1) Қарастырылып отырған шараларды экономикалық, ғылыми-техникалық,
экологиялық және элеуметтік тиімділіктерін максималдау;
2) Корпорацияның капитал салымдарынан түсіп отыратын пайдаларды
тиімді инвестициялау;
3) Пайдалы емес жобаларды іске асырғанда ақша ресурстарын тиімді
пайдалану;
4) Инвестицияның тиімділігін арттыруда мемлекеттік қолдауларды кажет
ету;
5) Шетел инвесторларыннан несие жэне қарыз алуда белгілі бір
жеңілдіктерге ие болу;
6) Инвестициялық тәуекелділіктерді минималдауды қамтамасыз ету жэне
инвестициялық ортадағы бәсекелікті ескеру;
Жаңа технологияларды игеруде корпорацияның инвестициялық саясатын
анықтағанда келесі факторларды ескеру қажет: 8, 189 б
1) Өидірілген өнімнің рыноктағы жағдайын, көлемін, сапасын жэне сол
өиімге рыноктық баға деңгейін анықтау;
2) Корпорацияның өнеркәсібінің техникалық мүмкіншілік деңгейін, оның
балансындағы аяқталмаған құрылысының және қүрылмаған қүралдарының
жағдайын талдау;
3) Қүрьшғыларды лизингке алу мүмкіншілігін ескеру;
4) Корпорацияның қаржы-экономикалық жағдайы (төлемқабілеттілігі,
баланстың өтімділігі, қаржылық тәуелсіздік деңгейі инвестициялық
қолайлылық жағдайы);
5) Корпорацияның өзіндік меншік жэне карыз капиталдарының
арақатынасы;
6) Инвестордың мемлекеттен тарапынан қолдау табатын жеңілділік
түрлері;
7) Капитал рыногын инвестициялаудың қаржылық жағдайы;
8) Инвестициялық жобаның коммерциялық және бюджеттік тиімділігі,
яғни корпорацияның негізінде іске асатын;
Талданған инвестициялық саясаттың жағдайын сипаттағанда инвестициялық
жобаның техника-экономикалық негіздемесін қалыптастыру болып табылады.
Иыдустриялық саясат дегеніміз мемлекеттің бэсекеге түсуге қабілетті
жэпе тиімді үлттық оыеркосіпті қалыптастыру үшін кәсіпкерлікке қолайлы
жағдайлар жасауга және қолдау көрсетуге бағытталған шаралар кешенін
білдіреді.
Яғни еліміз осы мәселелерді шешіп жоғары бэсекеқабілетті алдынғы
қатарлы елдер санатына қосылуы үшін, түрақты экономикалық өсуді және
экологиялық тиімді өндірісті қамтамасыз ету мақсатында "Қазақстан
Республикасының Индустриялы-инновациялы дамуының 2003-2015 жылдарға
арналган үзак мерзімді стратегиясын қабылдады жэне ол алғашқы жылдан бастап
оң нәтижелер бере бастады. Сондай-ақ Елбасымыз биылғы жылы "Бәсеке
қабілетті Қазакстан", "Бәсекеқабілетті экономика" жэне "Бәсекеқабілетті
халық" деген Қазақстан халқына Жолдауында, еліміз үшін өзекті мәселелердің
бірі Иыдустриалды-инновациялық стратегияның негізгі бағыттарын атап
көрсетті. 10
Стратегияның негізгі мақсаты - бәсекелестікке шыдайтын, импорт
алмастырушы және экспортқа бағытталған тауар шығаратын өнеркэсіптер қүрьш,
қызмет корсету саласыи мығымдау.
Индустриялық-инновациялық даму бағдарламасына сәйкес біз
экономиканың шикізаттық бағытынан арылып, Қазақстанның
индустрияландыруының тездетуге, машина жасау мен өнеркөсіп жабдықтарын
шығаруды жолға қоюға тиіспіз. Яғни инновация - негізгі қозғаушы күш болмақ.
Енді осы түрақты экономикалық өсудің бүгінгі таңдағы ең негізгі
қозғаушы факторы болып отырған Индустриялы-инновациялы даму стратегиясының
мақсаты мен міндеттері туралы тоқталып өтсем.
Стратегияның басты мақсаты шикізат бағытынан қол үзуге ықпал ететін
экономика салаларын эртараптандыру жолымен елдің түрақты дамуына қол
жеткізу; үзақ мерзімді жоспарда сервистік-технологиялық экономикаға өту
үшін жағдай жасау болып табылады.
Өңдеуші өнеркісіпте және қызмет корсету саласында бэсекеге түсуге
кабілетті жэне экспортқа негізделген тауарларды , жүмыстар жэне қызмет
көрсетулер өндірісі мемлкеітік индустриялық-инновациялық саясаттың басты
нысанасы болып табылады. 9, 23 б.
Дүниежүзілік экономиканың ғаламдануы аясында Қазақстанның қазіргі
таңдагы экоыомикасының дамуында мынадай мәселелер орын алуда: экономиканың
бір жақты шикізат бағыттылығы;
1) элемдік экономикаға ықпалдасудың әлсіздігі;
2) ел ішіндегі салааралық жэне өңіраралық
экономикалық ықпалдасудың босаңдығы;
3) ішкі рынокта тауарлар мен қызметтерге тұтыну
сұранысының, яғни кәсіпорындардың бір орталыққа
шоғырланбауы
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 2
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА НАҚТЫ СЕКТОРДЫ КАЙТА
ҚҰРЫЛЫМДАУДЫҢ ЖӘНЕ ИНВЕСТИЦИЯЛАУДЫҢ ТИІМДІЛІП ... 3
1.1 Кәсіпорындарды қайта құрудың, кеңейтудің экономикалық тиімділігі
мен жүргізілу барысы 6
2. Инновация өнеркәсіпті құрылымдардың негізгі формасы ретіндегі кезеңдері
мен өнеркәсіп дамуы үшін маңыздылығы 9
3. Инвестиция және инвестициялық саясаттың экономикадағы орны мен маңызы
14
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БҮГІНГІ ТАНДАҒЫ
ӨНЕРКӘСІП САЛАСЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫ МЕН ҚАЙТА ҚҮРЫЛЫМДАУ
ШАРАЛАРЫНЫҢ ЖҮРГІЗІЛУ БАРЫСЫ 15
2.1 Өнеркэсіпте жаңа технологияларды игерудегі инвестициялык және
инновациялық саясат 19
2. Қазақстан Республикасының бүгінгі өнеркәсіптік жағдайы 24
3. Еліміз экономикасының нақты секторын инвестициялау мәселелері және шешу
жолдары 30
Үкіметтің 2006 – 2008 жылдарға арналған бағдарламасының басым
бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
ҚОРЫТЫНДЫ 35
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 37
КІРІСПЕ
Еліміз жоғары дамыған елдер қатарына қосылу үшін және экономикамыз
шикізаттық өндіріске тікелей байланысты емес түрақты экономикалык өсу үшін
реформалар жүргізіп және үзак мерзімді стратегиялар міндетті түрде керек
болды.
"Қазақстан өз азаматтары үшін өмір сүрудің жоғары стандартны жасай
отырып, элемнің тиімді дамып келе жатқан елдерінің қатарына қосылуға
тиіспіз. Біз мүны үлтымыз бен экономикамыз бәсекеге қабілетті болған
жағдайда ғана істей аламыз" деп Елбасымыздың "Қазақстан экономикалық,
элеуметтік және саяси жедел жаңару жолында" атты Қазақстан халқына
Жолдауында ерекше атап өтті.
Экономиканың негізгі секторы болып саналатын өнеркэсіпті кайта
қүрылымдау, кеңейту, қайта қаруландыру және жанама индустрияландыру уақыт
талабы болып отыр. Себебі, өнеркәсіп кез-келген мемлекет экоиомикасының түп
қазығын қүрайды десек, оны жоғары деңгейге көтеру үшін инновациялық-
инвестициялық ресурстармен қамтамасыз ету бәсекеге қабілетті тауар өндіруге
мүмкіндік берері сөзсіз.
Өйткені егемендік алғаннан кейінгі макроэкономикалық көрсеткіштерге
назар аударсақ үлттық экономикада 1998 жылдан бастап экономикалық өсу
байқалды. Тіпті соңғы екі-үш жылда ЖІӨ-нің өсу деңгейі 10% көлемінде болып
отыр. Бүл шама еліміз үшін үлкен жетістік, яғни әлем бойынша ЖІӨ өсімі
бойынша басты орындардамыз.
Бірақта мүндай жетістіктерге жетуіміз жер қойнауымыздағы минералды
қорымыздың бай болуымен және соңғы жылдары мұнай жэне метал бағасының
өсуімен тікелей байланысты. Еліміз экономикасы элі де Кеңес Одағы қүрып
кеткен шикізаттық негізде болып отыр. Ал дамыған елдердің қай-қайсысын алып
карамасақ олар шикізаттық өндірістен сервистік-технологиялық өндіріске өтіп
кеткен, ал шикізаттық өндіріспен даму жағынан артта калған жэне дамушы
елдер ғана айналысады екен.
Бүл тақырыптың өзектілігі Қазақстан өнеркэсібіндегі қызмет ететін
косіпорындарды қайта қүрудың, техникалық қайта қаруландырудың қажеттігі
жоғары шамада туындап отырған о л үлттық машина жасау өнеркэсіп орындарының
жағдайы болып табылады. Өйткені бүгінгі таңдағы машина жасау өнеркәсібі
біздің елімізде ғана емес, сондай-ақ дамыған шетелдердің өзінде де өте
күрделі, қайта қаруландыру мен жаңа технологияларды енгізуді қажет ететін
басты салалардың бірі болып табылады.
Жүмысты орындау барысындағы негізгі мақсат болып экономиканың нақты
секторын инвестициялау, қайта құру мен жаңа технологиялармен қаруландырудың
экономикалық тиімділігін, оның жүргізілу барысын және қайта қаруландыруға
инвестиция мен инновацияның маңыздылығын ашу, осы аталғандардың
Қазақстандағы жүргізілу барысы мен мәселелерін, жетілдіру жолдарын талдау
мен үсыну болып табылады.
Бүл мақсатқа жету үшін келесідей міндеттер қарастырылады:
1) Үлттық нақты секторды қайта қүру мен кеңейтудің қажеттігі мен
жүргізілу кезеңдерін талдау мен жанжақты зерттеу;
2) Өнеркэсіп саласында қызмет ететін кэсіпорындардың бүгінгі таңдағы
жағдайы мен шешуді кажет ететін мәселелерін анықтау;
3) Инновация мен инвестициялық саясат өнеркэсіпті тиімді қайта құрудың
жэые түбегейлі дамуға апаратын қүрылымдау формалары ретінде қарастырып
өту;
4) Қазақстан өнеркэсібіндегі кэсіпорындардың жағдайы мен оларды
қүрылымдау барысын, орын алып отырған мәселелерді талдау болып
табылады.
Жұмыстың қүрылымына келетін болсақ, бірінші бөлімде өнеркэсіпті қайта
қүрудың, кеңейтудің маңыздылығы жэне оны іске асырудағы ишювацияның
маңыздығы қарастырылса, ал екінші бөлімде Қазақстанның бүгінгі өнеркэсіптік
жағдайы, даму мэселелері мен шешеу жолдары және экономиканың накты саласын
инвестициялау туралы айтылды.
Сондықтан мен курстық жүмысымның тақырыбын бүгінгі таңда еліміз үшін
маңызды болып отырған "Экономиканыц нақты секторына инвестициялар, жаңа
технологияларды игеру және құрылымдау" деп алдым. Бұл тақырыптың өзектілігі
еліміз өз инвестициялық саясатын тиімді жүргізіп опы экоиомикада іске асыра
білсе, онда еліміз алдағы уақытта экономиканың шикізат бағытынан қол үзіп,
дамудың индустриялы-инновациялы жолына түсер еді.
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА НАҚТЫ СЕКТОРДЫ ҚАЙТА ҚҰРЫЛЫМДАУДЫҢ ЖӘНЕ
ИНВЕСТИЦИЯЛАУДЫҢ ТИІМДІЛІП
1.1 Кэсіпорындарды қайта кұрудың, кеңейтудің экономикалық тиімділігі мен
жүргізілу барысы
Қазіргі қоғамда кәсіпорын өте маңызды роль атқарады. Ол арқылы еңбек,
материалдық жәые қаржылық ресурстар қалыптасып, бір орталыққа жинақталады.
Осы кәсіпорындар арқылы қоғамның қажеттілігі болып табылатын тауарлар мен
қызметтер өндіріледі.
Кэсіпорындарды мемлекеттік басқару мемлекеттік тапсырыстар мен оларды
бөлумен айналысу негізінде сенімді қызмет атқарады. Ол кезде қаржылық
қамтамасыз ету өнімнің сапасы тапсырысты орындау мерзіміне және нарықтағы
сұранысқа байланысты болады.
Еліміздің 1991 жылы егемендігіы алып, экономикалық даму да мүлдем
баска құрылым және өзгеше ойлау мен әреке тетуге апаратын нарықтық
қатынастағы экономикаға өтуі өнеркәсіптік шаруашылықтарды қиын жағдайға
қалдырды. Бұл ауыр кезеңнен өтіп кетуге кептеген кэсіпорындардың шамасы
келмеді. Осының салдары негізінде елімізде өнеркәсіп саласында жаппай
күлдырау басталды. Бұд өз кезегінде негізгі қүралдардың басым бөлігінің
тозуы, бұрында мемлекет күшімен ұстап отырған заман талаптарына жауап бере
алмайтын өндірістер мен кэсіпорындар арты-артынан банкротқа ұшырап жатты.
Ол керіыістер ұлттық технологиялардың бәсеке қабілетсіздігі, шығынды
өндірістің қалыптасуы, қазіргі күралдардың моралды және физикалық тозуы,
мотивизациялаудың әлсіздігі, қызмет етіп отырған кәсіпоырндардың нарықтық
қатынастар механизмдеріне бейімделмеуі және қоғамда жалпы сұраныстың кемуі
мен тұрақсыздықтың орын алуы, эріптес мемлекеттермен жүйеленген байланыстың
үзілуі нәтижесінде орын алды. 1,56 б
Осы аталған кэсіпорындардың жан-жақты күлдырауын ескере келе елімізде
өндірісгің қүлдырауы соңғы 2000 жылға дейінгі аралықтарда жалғасын тапты.
Айта кететін жағдай елімізде бүгінгі таңда тек шикізат бағытында қызмет
ететін кэсіпорындарда ғана олардың өнеркәсіптік қүрылымын қайта қүрудың,
кеңейту жэне қайта қаруландырудың шаралары жүргізілуде, ал қалған
салалардағы (ауыл шаруашылығы, өңдеу салалары, машина жасау және жеңіл
өнеркәсіп) кәсіпорындарда әлі де болса өнеркәсіпті қайта қаруландыру мен
жетілдіру шаралары толық қанды іске аспай отыр.
Елімізде осы мәселелерді ескере отырып, сол жылдардан бастап әр түрлі
реформалар экономикалық саясаттар мен реттеу шаралары жүргізілді. Оларға:
кәсіпорындарды жаппай жекешелендіру, несиелеуді дамыту, әсіресе лизингтік
несиені жетілдіру, өнеркәсіп кэсіпорындарға мемлекеттік қолдау көрсету,
сонымен қатар ең маңыздысы 2003-2015 жылдарға арналған индустриялық-
инновациялық бағдарлама қабылдап, оның іске аса бастауы болып табылады.
Қазақстан онеркэсібіндегі қызмет ететін кәсіпорындарды қайта құрудың,
техникалық қайта қаруландырудың қажеттігі жоғары шамада туындап отырған ол
үлттык машина жасау онеркэсіп орындарының жағдайы болып табылады.
Өйткені бүгінгі таңдағы машина жасау өнеркәсібі біздің елімізде ғана емес,
сондай-ақ дамыған шетелдердің өзінде де өте күрделі, қайта қаруландыру мен
жаңа техпологияларды енгізуді қажет ететін басты салалардың бірі болып
табылады.
Ал Қазақсатнда осы аталған машина жасау өнеркәсібі құралдары мен өнім
өндіру технологиялары мүлдем ескірген, технологиялық әдістері заман
талабына сай емес және оларды қайта қүрылымдау дәрежесі мүлдем төмен болып
отыр. Яғни, бұл жерде мүнай саласына байланысты машина жасау кэсіпорындарын
есептемегенде. Себебі, еліміздегі батыс аймақсатьрда орналасқан мүнай
саласының қарқынды дамуына байланысты ондағы машина жасау жэне қүралдар
дайындау өнеркэсібі де мүнай саласымен бірге дамып, соңғы заман қүрал-
жабдықтарымен қамтамасыз етілген.
Өнеркэсіп орындарын қайта қүрылымдау нарықтық экономикада қызмет
ететін кәсіпорындардың барлығы үшін қажет жэне күрделі қызмет болып
табылады. Қайта қүрыылымдау өндірістің қүрылымын жэне өндіру
технологияларын, қаржы-инвестициялық механизмін, шаруашылық процестерді
басқару және өнімдерді нарықта өткізудің тиімді болып табылатын жана
күрылымдық формаларын енгізуден түрады. Яғни, кайта құрылымдау өнеркэсіптік
комплекс қүрылымын сапалы түрде, соңғы заман жетістіктеріне негіздеп
өзгерту шаралары болып табылады. 2, 67 б
Бүл аыықтаманың кең қоданылатыы қолданысында келесі үғымдармен тікелей
байланыста болады: кэсіпорынның құрылымын үйымдастырушылық, құқықтық,
экономикалық, техникалық жэне мамандану жағынан қайта қүру немесе жетілдіру
шаралары жиынтығын құрайды. Сондай-ақ осындай құрылымдау мен қайта
каруландырудың негізінде сапалы өнімдер өндірумен жэне өндірістің
тиімділігін дамытумен байланысты болады.
Кэсіпорынның қайта қүрылымдау түрлеріне келесіле ржатады:
1) Қаржылық қайта күрылымдаудың мэні кәсіпорынның қаржыларының
құрылымдарын талдау және олардың қайта қүрудың маңыздылығын арттыру;
2) Физикалық қайта құрудың өндіріс қуаттылығын, машина жэне қүрал-
жабдықтарды ауыстыру, яғни артык жүмыс күшін қысқарту және өндірістщ
өнімділігіи арттыру кіреді.
Бизнесті қайта қүрыылмдау кэсіпорынның ішкі және сырткы ортасына
маркетингтік зерттеу зерттеу жүргізу және соның барысында бизнестің
мақсатын, нарықтық қүрылымын, басқару жүйесін ұйымдастыру қарастырылды.
Қайта қүрылымдау отандық кәсіпорындардың қаржылық жағдайын
түрақтандырушы қүрал қызметін атқарады. Соңғы уақытта қаржыландыру
көздерінң құрылымында келесідей өзгерістер болды. Жергілікті жэне
республикалық бюджет капитал салымдарының үлесі : 1995 жылы 5%, 2000 жылы
8%. 1995 жылдан бастап өнеркэсіп кэсіпорындарының меншік каражаттары азая
бастады, оның 1995 жылғы шамасы 92% болса, ал 2000 жылы бұл шама 62%,
биылғы жылы 50% шамасында болып отыр. Инвесторлардың
қаржыландыру үлесі елеулі өсті, яғни 1995 жылы 2%, ал қазіргі уақытта 40%
шамасында.
Машина жасау кәсіпорындарының ұзақ уақыт мерзімде төлемқабілетсіздік
жағдайы эсіресе жанармайға тарифтердің жоғары болуы, элетр куатының
қымбаттауы, әлсіз несие саясаты мен мемлекеттік қолдаудың
жеткіліксіздігіыеы көрініс тапты. 3, 26 б
Сонымен машина жасау өнеркәсіптерін қайта құрылымдау комплекстік
формада жүргізіледі. Шетел тэжірибелері көрсеткендей машина жасау саласы
үздіксіз жаңарып отыруды талап етеді. Яғни, осының нәтижесінде ғана жоғары
рентабельділік пен бэсекеге қабілетті бола алады.
Бәсеке қабылеттілік ұғымының қасиеті болып табылатын жаңашылдық
жаңалықтың екі түрін игеру мүмкіндігіне сүйенеді. Бір түсы бүл өндірістің
техника-техпологиялық жаңартуымен байланысты техникалық жаңалық болып
табылады. мүның қүралы қүрал жабдықтар мен апаратура, өндірістің техникалық
күралдары жэне НОИОКР ді техникалық қамтамасы ету сондай-ақ өнімдерді
өндіру аясындағы жаңалықтарды игерудін әдістерімен тэсілдері кіреді.
Жаңашылдықтың келесі ажырамас бөлігіне - элеуметтік жаңалықтар жатады.
мүндайжаңылықтың техникалық базасы ретінде игерілген элеуметтік
техпологиялардың жиынтығы карастырылады. Кәсіп орынның бэсеке
қабілеттіліғін деңгейіие негізінен мынандай факторлар эсер етеді:
1) өндірістік технологияны жетілдіру дэрежесі мен ғылыми техникалық
деңғейі;
2) жаңа өнер табулармеы жаңашылдықтарды қолдану
3) қазіргі заманға сай автоматтандырылған жэне робаттандарылған өндіріс
қүралдарын еңгізу
Сонымен бейімділікмен жаңашылдық үйымның бэсеке қабілеттілік қасиетіи
қалыптастыруға қажетті жеткілікті жағдайларды айқындайды.
1.2 Инновация онеркэсіпті қүрылымдардың негізгі формасы ретіндегі кезеңдері
мен онеркэсіп дамуы үшін маңыздылығы
Инновация категориясының экономикалык анализде басты төрт аспектісін
корсетуге болады:
1) инновация - интелектуалды еңбек нэтижесі, яғни инновация арқылы
бэсекелестікке тотеп береді;
2) инновация — бэсекелестік күш, яғни нарықтың тепе-теңдігін бұзады;
3) жаңа онім жэне жаңа процесс қоғамға оң нэтижесін тгізеді;
4) инновация - экономикалық осу факторы ретінде. 4, 21 б
Осыпдагы тортінші асиекті біздіц еліміз үшін маңызды болып табылады.
Экономикалық эволюцияда көптеген ғалымдар түжырымы бойынша олар
техника - экономикалық зерттеуінде инновациялық процесс туралы келесі
әдістемелік негіздерін ұсынды:
1) экономикалық динамика мен экономикалық өсуді қозғаушы фактор инновация
л ық негіздегі бәсеке болып табылады;
2) экономикалық дамуда білім мен интелект басты рольде болуы керек;
3) интелектуалдық қызметті институционализациялау оның құрылымы мен
негізі болып табылады.
Инновациялық процестің негізгі кезеңдері
1) Алынған ойларды жүйелеу:
a) Рынок өзгерісі туралы ақпарат жинау, жаңалықтар, ҒЗТКЖ ұйымдарынан
алынған және маркетингтік зерттеулер, фирма аппараттарының сауда
делдалдарынан жинаған ақпараттары жэне т.б;
b) Фирманың жаңа өнім өндіру мүмкіншілігін жэне тәуекелдер деңгейін
анықтау;
c) Мақсаттық рынок жэне оның дамуы туралы ақпараттар жинау;
2) Жекелеген ойларды талдау жэне жаңа өнім идеясын зерттеу:
a) Мүмкіншіліктерді және ойды практикалық іске асыруды анықтау;
b) Фирма дамуы стратегиясына жаңа өнім өндіру жоспарының сәйкес келуі;
c) Болашақ өнімнің патенттік айқындығын анықтау;
3) Жаңа өнімнің экономикалық тиімділігіне анализ жасау лоне маркетингтік
бағдарлама күру: 5, 31 б
a) Өнім өндіру идеясының нақты жобаға айналу талдауын жасау;
b) Өнімнің техникалык-экономикалык сипатын анықтау, оның сапасына жэне
түтынушылык қасиетіне баға беру;
c) Потенциалды рынок сүранысына жэне сату көлеміне талдау жасау;
d) Жаңа өнімді өндіруге кететін шығындарды анықтап, өнімнің өз құнын өтеу
мерзімін белгілеу;
e) Жаңа онім өндіруге қажетті негізгі ресурстардың көздерін табу. Оларга:
техникалық машиналар, қүралдар, шикізаттар, материалдар, кадрлық
персоналдар жэне қаржылық ресурстар көздері жатады;
f) Жаңа өнімді игеру лоне оның рынокқа шыгу мерзімі;
g) Өнімнің пайдалылығын талдап, оған маркетингтік бағдарлама жасау;
4) Жаңа өнімді дайындау:
a) Жаңа өнім дамуының нақты бағдарламасын жасап дайындау;
b) Өнімнің техникалық жағдайын тексеру (экономикалық жэне әлеуметтік
қауіпсіздігі, оиы ондірудің қоршаған орта жағдайына эсері);
c) Тауардың атын белгілеп, оның тауарлық белгісін, оралуын, маркировкасын
жасау;
5) Рынокта жаңа өнімді тестілеу:
a) Өнімді 3 айда шектелген рынокта тестілеу жүргізу;
b) Сатылудың оптималды шараларын талдау;
c) Жарнама эдісі мен қүралдарын талдау;
d) Техникалық қызмет көрсетуді үйымдастыру;
6) Жаңа өнімді өндіріске енгізу туралы шешім қабылдау:
a) Жаңа өнімнің коммерциялық негіздемесі: сату көлемі, өнімнің
пайдалылыгы, сүранысты қанағаттаыдыру дәрежесі, өткізудің негізгі
каналдары мен эдістері, фирманың рыноктағы имиджі, түтынушылармен
байланыстың түрақтылығы;
b) Фирманың өндірістік мүмкіншіліктері бар ресурстарды тиімді пайдалануы
және маманданған қызметкерлермен толық қамтамасыз етілуі;
c) Қаржылық мүмкіншіліктер: инвестициялар, несиелер жэне гранттар;
d) Жаңа өнімде патенттік корғаныстың болуы. 5, 33 б
Жалпы алғанда өндіріске енетін жаңа техника күрделігіне қарай
конструкторлық сынақ жұмыстарының нақты түрлері 200-205-ге дейін жетеді.
Сондықтан бұл жүмыстарды тиімді басқару үшін кестелі графика қолданған
лайықты болады.
Технологиялық дайындау кезінде жаңа өнім қалай жасап шығарулуы керек
жолы іздестіріледі. Бүл қызмет бірнеше кезеңнен түрады:
Бірінші кезең - сызбалық технгологиялық бақылауды өткізу. Бұл жұмыс
сынақ үлгісін жасаи шығарарда басталады. Негізгі мақсаты - конструкция
қүрған кезде оны жасап шығару жолдарын заводтағы мүмкіншілікке сай
іздестіруі керек.
Екінші кезең, цехаралық технологиялық маршрутты қүру. Әр бөлшекке
арнап заводтың қай цехтарынан өтетінін көрсететін кеңістік жылжу схемасы
қүрылады.
Үшінші кезең - механикалық өңдеудің технологиялык процесін жасау.
Сызбаға қарап технологтар техникалық шарттарды, өндіріс программасын, қү-
рал-жабдық қүрамын, әр түрлі нормативтерді ескеріп жасайды.
Төртінші кезең — қүрастыру технологиялык процесін жасау.
Бесінші кезең - технологиялық жабдықтарды жобалау және жабдықтарды
жасап шығару.
Алтыншы кезең - технологияларды ақырғы рет түзеп, өндірісте қолдану.
Инновацияны жүзеге асыру үшін оны мемлекеттік қолдайтын қүкықтық
актілер, инновациялық қызметтердің іске асуы үшін оны қамтамаасыз ететін
қаржылық ипституттар жэне оны нақты түрде жүзеге асыратын мекемелер, ҒЗТКЖ
үйымдарын қалыптастыруымыз керек. 5, 45 б
2002 жылдың шілде айында қабылданған "Инновациялык қызмет" туралы Заңы
Республиканың ғылым саласына, ел экономикасына үлкен серпіліс әкелетін
жаңалық болды. Мақсаты отандық өндірістің инновацияларға сүранысын арттыру,
қолданбалы зерттеулерді қолға алу, үлттық технопарктер қүру, инновациялык
даму салаларының басым бағыттарын белгілеп, сол аркылы ел экномикасын ары
карай дамыту.
Шетелдік тэжірибе көрсеткендей, ғылыми-техникалық потенциал- кез-келген
мемлекеттің өркендеуінің кепілі. Экономикалық дамудың, мемлекет көркеюінің
негізгі жолы- ғылыми техникалық жэне инновациялык салада лидер болу.
Инновациялар жэне жаңалықтар экономиканың қүлдырауына төтеп беріп, ғылыми-
техникалық прогрестің белсенді түрде дамуына жағдай жасап, үлтық
экономиканың тиімділігі мен бәсекеге қабіліеттігін жоғарылатады. Бүл
айтылғандар машина жасау өнеркэсібіне тікелей қатысты болмақ.
Машина жасау кешенін дамытудың ұзақ мерзімдік стратегиясы Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2002 жылғы 9 қырқүйектегі қаулысымен бекітілді.
Оида оның негізгі даму бағыттары мен экономикаға қажетті салаларын көтеру
жолдары анықталды. Отандық ірі машина жасау заводтары өзінің мүмкіндігіне
қарай жүмыс істеумен шектеліп, қуаттарын барынша толық қолдана алмай отыр.
Олар тапсырыс бойынша жүмыс істеп, өз профилінен айрылып келеді. 6, 29 бет
.
2006 жылғы мәліметтері бойынша өңдеу өнеркәсібінде 670,7 млрд.
теңгенің өнімі өндіріліп, ол өткен жылмен салыстырғанда жалпы 7,9% жоғары,
ал соның ішінде машина жасау 30,2%-ға өскен.
Еліміздегі машина жасау саласының экспорттағы үлесі бар жоғы 7%.
Өйткені, экономикаға қүйылған инвестицияның 75% шикізат саласына тиесілі
болып отыр, яғни өңдеу өнеркэсібіне қарағанда 4 есе артық. Төмендегі 1-ші
кестеден еліміздегі өнеркәсіп өнімдерінің экспорттық жэне импорттық
құрылымын көре аламыз. Яғни, өнеркәсіптің негізғі дамуы жер қойнауымыздағы
шикізат байлығының себебінен болып отыр.
1.3 Инвестиция жэне инвестициялық саясаттың экономикадағы орны мен маңызы
Инвестиция дегеніміз табыс табу мақсатында кэсіпкерлік қызметке
салынған мүліктік және интелектуалдық қүндылықтардың барлық түрі.
Инвестициялық қызметтІң негізгі мақсаты кәсіпкерлік табыс табыс пен пайыз
алу болып табылады.
Коммерциялык практикада инвестицияның келесі үш түрін көрсетуге
болады:
1) Физикалық активтегі инвестициялар;
2) Ақшалай активтегі инвестициялар;
3) Материалдық емес активтегі инвестициялар.
Бағалы қағаздар арқылы жүргізілетін инвестицияларды портфельді
инвестициялар деп атайды. Қаржылық инвестицияларға — акционерлік
кэсіпорындар немесе мемлекет шығарған акциялар, облигациялар жэне басқа да
бағалы қағаздар, банктік депозиттерге салымдар жатады.
Ал физикалық активтегі инвестициялар нақты инвестициялар болып
табылады. Нақты инвестициялар бүл өндірістік капиталға ( құрылыс, машина
әне қүрал-жабдықтар, ақпарат тарту, байланыс) салынған капиталдық салымдар.
Бүлардың ба рлығы экономикада қозғалмайтын мүліктермен байланысты.
Сырткы инвестициялар тікелей жэне портфельді болып бөлінеді. Тікелей
немесе тура инвестициялар кэсіпорынды баскаруга қатысуға қүқықтар береді,
ал портфельді инвестицияларда мүндай күқықтар болмайды.
Инвестициялар соидай-ақ пассивті жэне активті инвестициялар болып
бөлінеді:
Пассивті инвестициялар - кэсіпорынның ескірген құрылғыларын жаңарту
және қызметкрлер мен жүмысшыларды даярлау мақсатында жүмсалатын
инвестициялар.
Активті инвестициялар - кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігін арттыру
мақсатында салынған инвестициялар.
Инвестициялық жобалау - бұл техникалық комплекстегі документтерді
талдау, яғни техника-экономикалық негіздегі ( сызбалар, түсіндірме
жазбалар, инвестициялық жобаның және т.б. материалдардың бизнес-планы).
Инвестициялық жобалаудың негізгі бөлігі инвестициялық жобаның құнын
анықтайтын смета құру болып табылады. Кәсіпорын жобасы техникалық,
цүрылыстыц және экономикалъщ бөлімдерден түрады.
Инвестициялық саясат немесе инвестициялық жоба үғымы екі мағынада
колнылады:
1) Бірінші - белгілі бір нэтижелерге жету мақсатында жэне кандай да
бір қызметті іске асыруға бағытталған іс-шаралар, әрекеттер
жиынтығы;
2) Екінші - қандай да бір қызметті іске асыруға негізделген ұйымдық-
қүқықтық жэне қаржы-есептік документтер жүйесі.
Жобаны эзірлеудіц эісәне іске асырудың кезеңдері:
1) Инвестициялық ойды қалыптастыру;
2) Инвестициялық мүмкіншіліктерді зерттеу мен талдау;
3) Құрылыстың, реконструкцияның, объектінің техникалық кайта
жабдықталуының техника-экономикалык негіздемесі;
4) Келісім-шарт документтерін дайындау;
5) Жобалық документтерді дайындау;
6) Құрылыстық-монтаждық жұмыстар;
7) Объектіні эксплуатациялау, экономикалық көрсеткіштерге талдау
жүргізу.
Ипвестицшшық ойды щшыптастыру келесі жағдайларды қарастырады:
1) Ойды таңдау және алдын-ала дэлелдеу;
2) Техникалық шешімнің инновациялық, патенттік жэне экологиялық
талдауы ( техника объектілері, ресурстар, қызметтер ), яғни жобаны
іске асыруға кедергі болатын ұйымдардың жағдайын ескеру;
3) Сертификациялық қажеттіліктердің орындалуын міндетті түрде тексеру;
4) Инвестициялық идеяның ұлттық, аймақтық жэне салалық басымдықтарын
алдын-ала көрсету;
5) Жобаны іске асыруға мүмкіншілігі бар кэсіпорынды, үйымды алдын-ала
іріктеу;
6) Реципиенттің ақпараттық меморандумын дайындау.
Инвестициялық саясатты қүра бастау мен оны іске асыру
мерзімін
инвестициялық цикл деп атайды. Инвестициялық цикл үш кезеңнен тұрады:
1) Инвестициялауға дейінгі кезең - алдын ала зерттеулер мен
инвестициялық жобаны қолдануға шешім қабылдағанға дейінгі мерзім;
2) Иіівсстициялық кезец - нақты түрде өндіріске немесе қызмет көрсету
саласына, құрылысқа инвестиция жұмсау;
3) Өндірістік кезең - кэсіпорынның шаруашылық қызметінің үдайы өндіріс
мерзім уақыты аралығы.
Осы кезеңдердің әрқайсысының периодтары мен жекелеген мақсаттары бар.
Инвестициялау алдындағы кезеңде инвестор жэне инвестиция тартушы
кэсіпорындар алдын ала эр түрлі зерттеулер жүргізіп, тиімді варианттарды
қарастырады. Бұл жағдайды келесі схемадан көруге болады:
Инвестиция объектілері болып жаңа инновациялық өнім немесе қызмет
түрін өндіруге бағытталған қүрылыс орындары, техникалық қайта жабдықталушы
және өндіріс көлемін кеңейтуші кәсіпорындар, ғимараттар, негізгі қорлар
жатады. Инвестиция объектілері жобаның көлеміне қарай келесідей ерекшеленуі
мүмкін: коммерциялық, элеуеттік, экономикалық, мемлекеттік маңызы бар
салалар, инновациялық жэне т.б. Сондай-ақ циклдық сипатына қарай өнімді
өндіруге толық қатысу немесе жекелеген жобалық-копс трукторлық жүмыстарга
катысу.
Инвестициялау алдындағы кезең
Жобаны іске
асырудағы
мүмкіншіліктерді
талдау
Жобаны
негіздеудегі
дайындақ кезең
Инвестиция туралы
жобаны бағалау
және шешім
Инвестициялар мен
потенцияалды
инвесторлардың
Қолда бар альтернативаларды алдын-ала негіздеу
Соңғы шешімді бекітуде жобаны
әлеуметтік-
Жобаны іске
асырудағы ішкі
жэне сыртқы
Жобаны
функционалды
зертеулер
Инвестициялаудың
тиімді көздерін
анықтау
Экономиканың макро
жэне микро
деңгейлерінде жобаны
іске асырудың
мүмкіншіліктерін
Техника-
экономикалық
негіздемесі
Инвестициялау
шараларының
органдарын күру
Жобаны эзірлеу, оған келісу жэне
Сурет 1 - Инвестициялық саясаттың жүзеге асу кезеңдері
Сондыктан да инвестициялык саясаттың негізгі мақсаты болып ғылыми-
тсхпикалық прогрестіц жаңа жетістіктерін, техникалық дамудың жаңа
сатыларына алып шығатын және өте тиімді өнеркәсіп салаларын зрттеу мен оны
іске асыру болып табылады. Инвестицияның қарқынды мөлшері эсіресе негізгі
өндіріс құрал-жабдықтарының 80% ескірген, өндірістік мүмкіншіліктері сан-
алуан болып келетін Қазақстан Республикасы үшін маңызы ерекше.
Елбасымыз атап көрсеткеніндей "мемлекетіміз әлем таныған, алдыңғы
қатарлы елдер қатарына қосылуы керек" деп атап көрсетті. Ал ол үшін ламу
жағынан артта калған жэне дамушы елдерге тән, шығындық өндіріске алыи
келетін шикізаітық экономикадан түрақты экономикалық өсуді
қамтамасыз ететін жоғары индустриялы-техникалық өндірісті қамтамасыз етіп,
бәсекеге қабілетті тауарлар мен қызметтер өндіруіміз керек. Ол үшін еліміз
экономикасына көп мөлшерде инвестиция тартылып және олар тиімді салаларға
жұмсалуы тиіс. Үлттық экономика үшін тиімді болып келетін өңдеуші салаларға
шетелдік иныесторлар қаржы салуға ынталы емес, себебі олар үшін
инвестицияны салып, одан жылдам пайда түсіретін шикізаттық өндірістер
тиімді болып отыр.
Қ.Р-ның Статистика агенттігі көрсеткендей, негізгі капиталды
инвестициялау негізінен шикізаттық салаларға тартылуда. Өйткені шетелдік
инвесторлар дайын онім шығаруға ынталы емес, себебі олар дайын, сапалы опім
шыгару арқылы оз елдеріне бэсекелес болуға үмтылмайды. Оларға керегі біздің
шикізатымыз болып отыр. Бүгінде шетел инвестицияларының 80% шикізаттық
өндіріске салынуда.
Инвестиция - экономикалық стратегияның маңызды элементі. Өйткені
қазіргі экономика жүйесін дамыту кезеңінде ішкі қаржылындыру көздерінің
мүмкіндіктері жетіспеуде, сондықтан да сыртқы капиталды тарту жэне оны
тиімді пайдалану мэселелері өте маңызды орын алуда.
Тікелей шетел инвестициялары қазіргі уақытта жаьанданып жатқан
экономиканың өндірістік негізі - халықаралық өндіріс жүйесін дамыту.
Халықаралық инвестициялаудың әлемнің жалпы дамуындағы маңыздылығы оның
капиталдардың жинақталған елдерден осы капиталға мүқтаж болып елдерге
ағылуы болып табылады. Ал осының нэтижесінде элемдік қоғамның түракты эрі
біркелкі дамуы қамтамасыз етіледі.
Әлемде салымдарының көлемі бойынша ең ірі 100 трансүлттык компаниялар
өндірісі дамыған елдерде орналасып, олардың шетелдерге инвестиция
салымдарының колемі 1,4 трлы доллардай бағаланып отыр. Осы аталған
компаниялар негізінен АҚШ, Жапония, Германия және Оңтүстік Корея елдері
жатады. Осы комианиялардың стратегиясы тікелей шетел инвестицияларыныц өсе
түсуін мақсат етеді. Әлемдегі осы алашқы 100 компанияның үлесі 42%-ды
қүрайды. Бүл трансүлттық компания л ардың негізгі бөлігі экономикасы
дамыған елдерге тэуелді, ал дамушы елден шыққан трансүлттық компаниялар
Оңтүстік Кореяның Дэу, Сингапурдың Крейтив технолджи (компютерлік
мультимедиялық рыноктың 60%-ын қүрайды) компания л ары жатады.
Соңғы 10-20 жылда шетелдік инвестициялардың басым бөлігі қазіргі жаңа
индустриялы елдер аталып кеткен Оңтүстік Шығыс Азия елдеріне бағытталды.
Осындай шетелдік инвестицияларды тиімді пайдалану жэне оларға қолайлы орта
қалыптастыруда шетелдік инвестициялардың алатын орны ерекше болды. Жоғарыда
атап өткен қазіргі шетелге инвестиция шығарушы елдер катарына кіріп отырған
Оңтүстік Корея Республикасының өзі кезінде үлттық экономикасын шетелдік
инвестициялар арқылы дамытқан болатын. 1992 жылы осы аталған елдер қатарына
кіретін Қытай ең көп шетел инвестицияларын қабылдаушы ел болды. Осының нег
ізінде Азиялық инвестициялық бумға Қытай экономикасы үлкен эсер етті.
Инвестициялык стратегия үзақ мерзімді кезеңдегі жоспарланған
инвестициялардың жэне шетелдік инвестициялардың тұрақты дамуын, оларды
тартудың жэне шығарудың тиімді жолдарын көрсету, жалпы болашақтагы
инвестициялық бағдарларды айқындайды. Ал осы инвестициялық стратегияның
іске асуы үшін кэсіпорын белгілі мерзім аралықтарында жэне рынок
қүрылымының өзгерісінде инвестициялық саясаттарды іске асырады. Осы
инвестициялық саясаттарды іске асырғанда келесі қағидаларды ескеру қажет:
1) Қарастырылып отырған шараларды экономикалық, ғылыми-техиикалық,
экологиялық жэне әлеуметтік тиімділіктерін максималдау;
2) Шетелдік капитал салымдарынан түсіп отыратын үхыныстарды тиімді
инвестициялау;
3) Пайдалы емес жобаларды іске асырғанда ақша ресурстарын тиімді
пайдалану;
4) Шетелдік инвестицияның тиімділігін арттыруда мемлекеттік
қолдауларды қажет ету;
5) Шетел инвесторларыннан несие және карыз алуда белгілі бір
жеңілдіктерге ие болу;
6) Инвестициялық тәуекелділіктерді минималдауды қамтамасыз ету жэне
инвестициялык ортадағы бэсекелікті ескеру;
1) Шетелдік инвестицияларды сақтандыру жэне коммерциялық
тэуекелділіктерге кепілдеме берілу жағдайлары.
2) Талданган инвестициялык саясаітың жағдайын сипаттағанда
инвестициялык жобаның техника-экономикалық негіздемесін
қалыптастыру болып табылады. Осы техника-экономикалық негізін
талдаганда оған барлық акционерлер, несиелеушілер және шетелдік
инвесторлар қатысады.
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БҮГІНГІ ТАҢДАҒЫ ӨНЕРКӘСІП САЛАСЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫ
МЕН ҚАЙТА Қ¥РЫЛЫМДАУ ШАРАЛАРЫНЫҢ
ЖҮРПЗІЛУ БАРЫСЫ
2.1 Өнеркәсіпте жаңа технологияларды игерудегі инвестициялық және
инновациялық саясат
Накты өмірде экономикалық өсудің экстенсивтік немесе интенсивтік
типтсрі таза түрде болмайды. Ғылыми техникалык жетістіктерді (ҒТГІ)
еыгізунегізінде жүзеге асырылатын, өсу факторларын саы жағынан жетілдіру,
қашан болмасын өндіріс құрал-жабдықтарын жэне жүмысшы күшіне инвестиция л
ар салымын жасауды тал an етеді. Жұмысшы күші мен қүрал-жабдықтардың өсуі,
олардың сапалық сипаттамаларына өзгеріс енгізеді. Сондықтан нақты
экономикалық өсуді талдағанда, оның теориялық үлгісін емес, өсу типтерін
басымырақ экстенсивтік және басымырақ интенсивті деп бөледі.
Оіідірісте қолданылатын сңбек пен капиталдың сәйкестігін белгілейтін
макроэкономикалык көрсеткіштердің өзгерістеріне эсер етуіне байланысты ҒТП
бірнеше түрге бөлінеді.
Егер ҒТП дамуында еңбектің капиталмен жабдықталуының эрбір белгіленген
шамасына өндіріс факторларының шекті өнімділігінің ылғи бір ғана көрсеткіші
сэйкес келсе, онда Хикс бойынша бейтарап ҒТП орын алады.
Егер еңбектің капиталмен жабдықталуы белгіленген жағдайда шекті ецбек
оиімділігі капиталдың шекті өнімділігіыен тез өсіп отырса, экономикаға
еңбекті үнемдейтін техникалық прогресс тэн болады. Керісінше жағдайда
-шекті еңбек өнімділігінің өсу қарқыны мен шекті капитал өнімділігінің
арақтынасы керісінше болғанда ҒТП капитал үнемдейтін типі пайда болады.
Егер ҒТП дамуында белгіленген еңбек өнімділігінің орта дэрежесіне
еңбектің шекті өнімділігінің бірдей шамасы сэйкес келсе, онда осындай түрі
Солоу бойынша бейтарап деп аталады 7, 327 б.
Осындагы төртінші аспекті біздің еліміз үшін маңызды болып табылады.
XX ғ. 50 жылдары америкаи оқымыстысы Роберт Солоу экономикальщ осудің
басты факторы ҒТП екендігін айтқан. Мүны Саймон Кузнецта қолдады. Оның
пікірінше үлттык онімнің тұрақты осуін, қоғамның түтынуын камтамасыз
етуде технологиялық прогрестің маңызы ерекше екенін айтты.
Экономикалық эволюцияда коптеген ғалымдар түжырымы бойынша олар
техника - экономикалық зерттеуінде инновациялық процесс туралы келесі
одістемелік негіздерін үсынды:
1) экономикалық динамика мен экономикалық осуді қозғаушы фактор
инновациялық негіздегі бәсеке болып табылады;
2) экономикальщ дамуда білім мен интелект басты рольде болуы
керек;
3) интелектуалдық қызметті институционализациялау оның қүрылымы мен
негізі болып табылады.
Экономикалық өсу сандық жэне сапалық өсуіне байланысты интенсивті эісәне
экстенсивті түрлері болады. Экстенцивті түріне:
1) Технологияда инвестицияның артуы;
2) Бос уақыты жоқ қызметкерлер санының артуы;
3) Тұтыыушы шикізат көлемдерінің, материалдардың, сыртқы
капиталдардың өсу қарқыны;
Интенцивті фактор л арға:
1) Ғылыми-техникалық прогресті дамыту, яғни инновациялық дамудың
жүзеге асуы;
2) Қызметкерлердің мамандық деңгейінің жоғарылауы, білім беруді
дамыту;
3) Ыегізгі жэне сыртқы қорларды қолдануды жақсарту;
4) Қызметкерлердің бос уақытының өсуі. 7, 314 б
Көріп отырғандай еліміз дамыған елдер қатарына қосылуы үшін
экономикалық өсудің интенцивті бағытының басымдырақ болуын қамтамасыз етуі
керек. Елде осы саясатты қолдау үшін оған тиімді жағдайлар жасауды мемлекет
өзіне басты қызмет етіп алғаны дүрыс.
Инвестициялық стратегия корпорацияның үзақ мерзімді кезеңдегі
жоспарлашан ипвестициялардыц тұрақты дамуыи, оларды тартудың және шығарудың
тиімді жолдарын корсету, жалпы болашақтағы инвестициялық баздарларды
айқындайды. Ал осы инвестициялық стратегияның іске асуы үшін кәсіпорын
белгілі мерзім аралықтарында жэне рынок құрылымының өзгерісінде
инвестициялық саясаттарды іске асырады. Осы инвестициялық саясаттарды іске
асырғанда келесі қағидаларды ескеру қажет:
1) Қарастырылып отырған шараларды экономикалық, ғылыми-техникалық,
экологиялық және элеуметтік тиімділіктерін максималдау;
2) Корпорацияның капитал салымдарынан түсіп отыратын пайдаларды
тиімді инвестициялау;
3) Пайдалы емес жобаларды іске асырғанда ақша ресурстарын тиімді
пайдалану;
4) Инвестицияның тиімділігін арттыруда мемлекеттік қолдауларды кажет
ету;
5) Шетел инвесторларыннан несие жэне қарыз алуда белгілі бір
жеңілдіктерге ие болу;
6) Инвестициялық тәуекелділіктерді минималдауды қамтамасыз ету жэне
инвестициялық ортадағы бәсекелікті ескеру;
Жаңа технологияларды игеруде корпорацияның инвестициялық саясатын
анықтағанда келесі факторларды ескеру қажет: 8, 189 б
1) Өидірілген өнімнің рыноктағы жағдайын, көлемін, сапасын жэне сол
өиімге рыноктық баға деңгейін анықтау;
2) Корпорацияның өнеркәсібінің техникалық мүмкіншілік деңгейін, оның
балансындағы аяқталмаған құрылысының және қүрылмаған қүралдарының
жағдайын талдау;
3) Қүрьшғыларды лизингке алу мүмкіншілігін ескеру;
4) Корпорацияның қаржы-экономикалық жағдайы (төлемқабілеттілігі,
баланстың өтімділігі, қаржылық тәуелсіздік деңгейі инвестициялық
қолайлылық жағдайы);
5) Корпорацияның өзіндік меншік жэне карыз капиталдарының
арақатынасы;
6) Инвестордың мемлекеттен тарапынан қолдау табатын жеңілділік
түрлері;
7) Капитал рыногын инвестициялаудың қаржылық жағдайы;
8) Инвестициялық жобаның коммерциялық және бюджеттік тиімділігі,
яғни корпорацияның негізінде іске асатын;
Талданған инвестициялық саясаттың жағдайын сипаттағанда инвестициялық
жобаның техника-экономикалық негіздемесін қалыптастыру болып табылады.
Иыдустриялық саясат дегеніміз мемлекеттің бэсекеге түсуге қабілетті
жэпе тиімді үлттық оыеркосіпті қалыптастыру үшін кәсіпкерлікке қолайлы
жағдайлар жасауга және қолдау көрсетуге бағытталған шаралар кешенін
білдіреді.
Яғни еліміз осы мәселелерді шешіп жоғары бэсекеқабілетті алдынғы
қатарлы елдер санатына қосылуы үшін, түрақты экономикалық өсуді және
экологиялық тиімді өндірісті қамтамасыз ету мақсатында "Қазақстан
Республикасының Индустриялы-инновациялы дамуының 2003-2015 жылдарға
арналган үзак мерзімді стратегиясын қабылдады жэне ол алғашқы жылдан бастап
оң нәтижелер бере бастады. Сондай-ақ Елбасымыз биылғы жылы "Бәсеке
қабілетті Қазакстан", "Бәсекеқабілетті экономика" жэне "Бәсекеқабілетті
халық" деген Қазақстан халқына Жолдауында, еліміз үшін өзекті мәселелердің
бірі Иыдустриалды-инновациялық стратегияның негізгі бағыттарын атап
көрсетті. 10
Стратегияның негізгі мақсаты - бәсекелестікке шыдайтын, импорт
алмастырушы және экспортқа бағытталған тауар шығаратын өнеркэсіптер қүрьш,
қызмет корсету саласыи мығымдау.
Индустриялық-инновациялық даму бағдарламасына сәйкес біз
экономиканың шикізаттық бағытынан арылып, Қазақстанның
индустрияландыруының тездетуге, машина жасау мен өнеркөсіп жабдықтарын
шығаруды жолға қоюға тиіспіз. Яғни инновация - негізгі қозғаушы күш болмақ.
Енді осы түрақты экономикалық өсудің бүгінгі таңдағы ең негізгі
қозғаушы факторы болып отырған Индустриялы-инновациялы даму стратегиясының
мақсаты мен міндеттері туралы тоқталып өтсем.
Стратегияның басты мақсаты шикізат бағытынан қол үзуге ықпал ететін
экономика салаларын эртараптандыру жолымен елдің түрақты дамуына қол
жеткізу; үзақ мерзімді жоспарда сервистік-технологиялық экономикаға өту
үшін жағдай жасау болып табылады.
Өңдеуші өнеркісіпте және қызмет корсету саласында бэсекеге түсуге
кабілетті жэне экспортқа негізделген тауарларды , жүмыстар жэне қызмет
көрсетулер өндірісі мемлкеітік индустриялық-инновациялық саясаттың басты
нысанасы болып табылады. 9, 23 б.
Дүниежүзілік экономиканың ғаламдануы аясында Қазақстанның қазіргі
таңдагы экоыомикасының дамуында мынадай мәселелер орын алуда: экономиканың
бір жақты шикізат бағыттылығы;
1) элемдік экономикаға ықпалдасудың әлсіздігі;
2) ел ішіндегі салааралық жэне өңіраралық
экономикалық ықпалдасудың босаңдығы;
3) ішкі рынокта тауарлар мен қызметтерге тұтыну
сұранысының, яғни кәсіпорындардың бір орталыққа
шоғырланбауы
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz