Оқыту функциялары және оларды жүзеге асыру жолдарының педагогикалық негізі
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. ОҚЫТУ ФУНКЦИЯЛАРЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ЖОЛДАРЫНЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5
Оқыту функцияларының педагогика ғылымында қарастыру жайы ... . 5
Бастауыш сыныптарын оқыту функцияларын жүзеге асыру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
19
2. МАТЕМАТИКА САБАҚТАРЫНДА ОҚЫТУДЫҢ ДАМЫТУШЫЛЫҚ ФУНКЦИЯСЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ӘДІСТЕМЕСІ
26
3. сынып математика мазмұнын және оқыту нәтижесіне қойылатын талаптарды талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
26
Математика сабақтарында оқытудың дамытушылық функциясын жүзеге асыру тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
46
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 57
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 59
1. ОҚЫТУ ФУНКЦИЯЛАРЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ЖОЛДАРЫНЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5
Оқыту функцияларының педагогика ғылымында қарастыру жайы ... . 5
Бастауыш сыныптарын оқыту функцияларын жүзеге асыру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
19
2. МАТЕМАТИКА САБАҚТАРЫНДА ОҚЫТУДЫҢ ДАМЫТУШЫЛЫҚ ФУНКЦИЯСЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ӘДІСТЕМЕСІ
26
3. сынып математика мазмұнын және оқыту нәтижесіне қойылатын талаптарды талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
26
Математика сабақтарында оқытудың дамытушылық функциясын жүзеге асыру тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
46
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 57
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 59
Зерттеудің көкейкестілігі: Қазақстан Республикасының білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартында "математика курсының мазмұны арқылы танымдық және коммуникативтік іс-әрекетпен өздігінен білім алуға және еңбекке бейімделу арқылы баланы жеке тұлға ретінде қалыптастыру көзделген"[1,22].Осы мақсатқа жетудің пәрменді құралдарының бірі оқушыларға сапалы білім берудің тиімді жолдарын іздестіру өзекті мәселелердің бірі болып отыр. Бұл мақсат білім беру жүйесінің барлық буындарына, соның ішінде бастауыш буынға, зор жауапкершілік жүктейді.
Адамның жеке басының дамуында, қабілеттілігін жетілдіруде білім, білік, дағды маңызды роль атқарады. Бұл психологиялық үш категорияның өзара байланысы мен олардың мән мағынасын көрсететін педагогика мен психологияда ұзақ жылдар бойғы зертеулерінің нәтижесі айқын дәлел бола алады. Іс-әрекет жасауда, білім алып, біліктілікті меңгеру үшін алдымен дағдыға үйретудің маңызы зор.
«Адамда білім туа пайда болмайды, онда белгілі бір қабілеттіліктің нышаны болуы мүмкін, сонан соң өсе келе ғана білім алуға деген құштарлық пайда болады» - деп К.Д. Ушинский орынды айтқан.[4,52]
А.Байтұрсыновтың пікірі бойынша «бала білімді тәжірибе арқылы білімді өздігінен алу керек. Мұғалімнің қызметі – оның білімінің шеберлігінің ұзақ жолды қысқарту үшін, ол жолдан балалар қиналмай оңай өту үшін, керек білімді кешіктірмей, дер кезінде беріп отыру үшін, балаға жұмысты әліне қарай шағымдап берумен бетін белгілеген мақсатқа қарай тузеп отыру керек». [5,12]
Қазіргі кезде математиканы оқыту әдістемесі оқытудың көптеген жаңа технологияларын пайдалануға қолжеткізіп отыр.
Қазіргі заман педагогтарының жұмысы бала тәрбиесінің мәңгілік проблемаларын шешуге, яғни олардың оқуға ынтасыздығын өз бетімен жұмыс істей білмейтіндігін, мақсатсыздығын, логикалық ойлай алмайтындығын жоюға бағытталуы тиіс.
Жалпы білім беретін мектеп оқушыларының базалық математикалық құзыреттілігн қалыптстырудың ерекше әдістерін ТМД елдерінің ғалымдары зерттеді. Олар оқушылардың жалпы білімдік деңгейін арттыру, математикалық дайындығын жетілдіру және оқушылардың логикалық ойлауын дамыту мәселелерін шешуді әр түрлі концепциялар негізінде жүзеге асырылған. Мысалы, дамыта отырып оқыту мәселелері Л.С.Выготский, Л.В.Занков, Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов, И.С.Якиманская т.б. еңбектерінде математикалық білім берудің жеке тұлғаға бағытталған жаңа әдістемелері В.С.Аванесов, С.Н.Лысенкова, В.Ф.Шаталов, т.б. ізденулерінде зерттелген.
Біздің ғылыми және кәсіби әдебиеттерге жасалған талдауымыз, қазіргі кезде математиканы оқыту әдістемесінің бағыты даму үстінде екенін көрсетті. Демек, еліміздің оқыту жүйесінің дүниежүзілік мәні бар оқытуға гуманизациялық тұрғыдан келу мәселесіне бағыт ұстанған, және оқытудың дамытушылық функциясын жүзеге асыру кезеңінде оқушыларды математика пәніне қызықтыру проблемасы өзекті мәселелерінің біріне айналып отыр.
Осыған орай дипломдық жұмысымның тақырыбы үшінші сыныпта математика сабағын оқытуда дамутушылық функциясын жүзеге асыру» деп алдым.
Адамның жеке басының дамуында, қабілеттілігін жетілдіруде білім, білік, дағды маңызды роль атқарады. Бұл психологиялық үш категорияның өзара байланысы мен олардың мән мағынасын көрсететін педагогика мен психологияда ұзақ жылдар бойғы зертеулерінің нәтижесі айқын дәлел бола алады. Іс-әрекет жасауда, білім алып, біліктілікті меңгеру үшін алдымен дағдыға үйретудің маңызы зор.
«Адамда білім туа пайда болмайды, онда белгілі бір қабілеттіліктің нышаны болуы мүмкін, сонан соң өсе келе ғана білім алуға деген құштарлық пайда болады» - деп К.Д. Ушинский орынды айтқан.[4,52]
А.Байтұрсыновтың пікірі бойынша «бала білімді тәжірибе арқылы білімді өздігінен алу керек. Мұғалімнің қызметі – оның білімінің шеберлігінің ұзақ жолды қысқарту үшін, ол жолдан балалар қиналмай оңай өту үшін, керек білімді кешіктірмей, дер кезінде беріп отыру үшін, балаға жұмысты әліне қарай шағымдап берумен бетін белгілеген мақсатқа қарай тузеп отыру керек». [5,12]
Қазіргі кезде математиканы оқыту әдістемесі оқытудың көптеген жаңа технологияларын пайдалануға қолжеткізіп отыр.
Қазіргі заман педагогтарының жұмысы бала тәрбиесінің мәңгілік проблемаларын шешуге, яғни олардың оқуға ынтасыздығын өз бетімен жұмыс істей білмейтіндігін, мақсатсыздығын, логикалық ойлай алмайтындығын жоюға бағытталуы тиіс.
Жалпы білім беретін мектеп оқушыларының базалық математикалық құзыреттілігн қалыптстырудың ерекше әдістерін ТМД елдерінің ғалымдары зерттеді. Олар оқушылардың жалпы білімдік деңгейін арттыру, математикалық дайындығын жетілдіру және оқушылардың логикалық ойлауын дамыту мәселелерін шешуді әр түрлі концепциялар негізінде жүзеге асырылған. Мысалы, дамыта отырып оқыту мәселелері Л.С.Выготский, Л.В.Занков, Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов, И.С.Якиманская т.б. еңбектерінде математикалық білім берудің жеке тұлғаға бағытталған жаңа әдістемелері В.С.Аванесов, С.Н.Лысенкова, В.Ф.Шаталов, т.б. ізденулерінде зерттелген.
Біздің ғылыми және кәсіби әдебиеттерге жасалған талдауымыз, қазіргі кезде математиканы оқыту әдістемесінің бағыты даму үстінде екенін көрсетті. Демек, еліміздің оқыту жүйесінің дүниежүзілік мәні бар оқытуға гуманизациялық тұрғыдан келу мәселесіне бағыт ұстанған, және оқытудың дамытушылық функциясын жүзеге асыру кезеңінде оқушыларды математика пәніне қызықтыру проблемасы өзекті мәселелерінің біріне айналып отыр.
Осыған орай дипломдық жұмысымның тақырыбы үшінші сыныпта математика сабағын оқытуда дамутушылық функциясын жүзеге асыру» деп алдым.
1. Қ.Р. Бастауыш білімнің мемлекеттік стандарты А.Р.Б.К. 1998ж
2. «Қазақстан Республикасының гуманитарлық білім беру тұжырымдамасында». Астана, 1994
3. Қазақстан Республикасындағы тiл туралы Заңы, Астана, 2007
4. Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан-2030» атты Қазақстан халқына жолдауы. Астана, 1997
5. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы. Астана, 2007
6. С.Әбенбаев. Тәрбие теориясы мен әдістемесі. Алматы: «Дарын», 2004
7. В.А.Сухомлинский. Мектептің жас директорымен сырласу. Киев, 1980
8. Л.И. Маленкова. «Педагогики, родители, дети» Москва, 2000
9. Р.М.Қоянбаев. «Педагогика». Алматы, 2002, 202-203 б
10. Т.С.Сабыров. «Оқыту теориясының негіздері». Алматы, 1993.
11. Р.М.Қоянбаев, Қ.Т.Ыбыраимжанов «Жалпы бастауыш білім беру педагогикасы». Түркістан, 2000, 202 б
12. Мектепке дейінгі және мектеп жасындағы балалардың тәрбие тұжырымдамасы. Алматы, 1995
13. Оспанов Т. математика оқулығы, 1-сынып
14. Қоянбаев Ж.Б. Қоянбаев Р.М. педагогика Астана 1998ж
15. Каменский Я.А. Ұлы дидактика. А.1993ж
16. Сухомлинский А.В. калективтің құдірет күші А.мектеп 1973ж
17. Истомина Н.В. методика обучение математике начальных классах
18. Эльконин Д.В. Избранные психологические труды.
19. 8.Ахметов С. Бастауыш сыныптарда білім берудің тиімділігін артырудың жолдары. А.Рауан 1994ж.
20. 9.Бастауыш білім берудің құрылымы мен мазмұнын жаңартудың кейбір мәселелері А.Р.Б.К. 1993ж
21. 10.Бастауыш класстарда ғылым негіздерін оқытудың кейбір ерекшеліктері А.Р.Б.К. 1992 ж
22. 11.Выготский Л.С. вопросы детской психологи Санк-Петербург. 1997ж
23. 12.Педагогикалық ізденіс А.Р.1990
24. 13.Сарбасова Қ.А. Бастауыш сыныптарда матиматикадан сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыру.Қарғанды 2002ж
25. 14.Теәретические основы методики обучения математике в начальних классах Под\ред. Н.Б.Истоминой.-Москва-Воронеж, 1996-224с.
26. 15.Смагулов Е.Ж. Развитие смостоятельности мышления в процессе решения простых задач. Бастауыш мектеп -2003-10-60-61 беттер.
27. Бастауыш мектепте математиканы оқытудың нәтижесін бақылау ерекшеліктері // «Жастар – Қазақстанның стратегиялық потенциалы» атты жас ғалымдардың және студенттердің республикалық ғылыми-практикалық конференция материалдары. Талдықорған, 2007. – 193–195 бб.
28. Бастауыш мектеп жасындағы балаларды информатикаға оқыту бағдарламасы // «Қазақстан жоғары мектебі» Халықаралық ғылыми-педагогикалық журналының ғылыми қосымшасы «Ізденіс». – 2008. – №1/2. – 210– 214 бб.
29. Бастауыш мектепте математиканы оқытудың нәтижесін бақылаудың әдісінің маңызы. // VIII «Сәтбаев оқулары» атты жас ғалымдардың халықаралық ғылыми конференция материалдары. Павлодар, 2008. – 331–333 бб. (Медетбекова Н.Н. авторлық бірлестікте).
30. Бастауыш мектепте математиканы оқытудың нәтижесін бақылау үшін ақпараттық-коммуникациялық технологияны қолданудың әдістемелік аспектілері // «Қазақстан жоғары мектебі» Халықаралық ғылыми-педагогикалық журналының ғылыми қосымшасы «Ізденіс». – 2008. – №2. – 296– 298 бб. (Искакова Л.Т. Медетбекова Н.Н. авторлық бірлестікте).
31. Обучение информатике детей младшего школьного возраста в условиях общеобразовательного учреждения // (Психолого-педагогические основы профессионального формпрования личности в условиях перехода к двухуровневой модели образования» Международная научно-практическая конференция. – Пенза, 2008. – С. 199– 201. (В соавторстве с Искаковой Л.Т).
32. Бастауыш мектепте ақпараттық-коммуникациялық технологияны қолданып математиканы оқыту нәтижесін бақылау // Оқу-әдістемелік құрал «Нұрлы бейне» баспасы. Шымкент, 2008. – 56 б. (Искакова Л.Т. авторлық бірлестікте).
33. Бастауыш сынып оқушыларының білімін, біліктіліктерін, дағдыларын бақылауда ЭЕМ-сын қолданудың тиімділігі // «Бастауыш мектеп» ғылыми-әдістемелік педагогикалық журналы. Алматы, 2008. – №10. – 16– 18 бб.
34. Есептерді шығару барысында оқушыларды ойлауға үйрету жолдары // «Вестник» Кыргызского национального университета имени Жусупа Баласагуна. Бишкек, 2008. – 251–253 бб. (Тотикова Т. авторлық бірлестікте).
35. Организация занятий с младшими школьниками с использованием компьютерных средств. // Педагогический менеджмент и прогрессивные технологии в образовании. XVII Международная научно-методическая конференция. – Пенза, 2009. – С.211–213. (В соавторстве с Искаковой Л.Т).
2. «Қазақстан Республикасының гуманитарлық білім беру тұжырымдамасында». Астана, 1994
3. Қазақстан Республикасындағы тiл туралы Заңы, Астана, 2007
4. Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан-2030» атты Қазақстан халқына жолдауы. Астана, 1997
5. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы. Астана, 2007
6. С.Әбенбаев. Тәрбие теориясы мен әдістемесі. Алматы: «Дарын», 2004
7. В.А.Сухомлинский. Мектептің жас директорымен сырласу. Киев, 1980
8. Л.И. Маленкова. «Педагогики, родители, дети» Москва, 2000
9. Р.М.Қоянбаев. «Педагогика». Алматы, 2002, 202-203 б
10. Т.С.Сабыров. «Оқыту теориясының негіздері». Алматы, 1993.
11. Р.М.Қоянбаев, Қ.Т.Ыбыраимжанов «Жалпы бастауыш білім беру педагогикасы». Түркістан, 2000, 202 б
12. Мектепке дейінгі және мектеп жасындағы балалардың тәрбие тұжырымдамасы. Алматы, 1995
13. Оспанов Т. математика оқулығы, 1-сынып
14. Қоянбаев Ж.Б. Қоянбаев Р.М. педагогика Астана 1998ж
15. Каменский Я.А. Ұлы дидактика. А.1993ж
16. Сухомлинский А.В. калективтің құдірет күші А.мектеп 1973ж
17. Истомина Н.В. методика обучение математике начальных классах
18. Эльконин Д.В. Избранные психологические труды.
19. 8.Ахметов С. Бастауыш сыныптарда білім берудің тиімділігін артырудың жолдары. А.Рауан 1994ж.
20. 9.Бастауыш білім берудің құрылымы мен мазмұнын жаңартудың кейбір мәселелері А.Р.Б.К. 1993ж
21. 10.Бастауыш класстарда ғылым негіздерін оқытудың кейбір ерекшеліктері А.Р.Б.К. 1992 ж
22. 11.Выготский Л.С. вопросы детской психологи Санк-Петербург. 1997ж
23. 12.Педагогикалық ізденіс А.Р.1990
24. 13.Сарбасова Қ.А. Бастауыш сыныптарда матиматикадан сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыру.Қарғанды 2002ж
25. 14.Теәретические основы методики обучения математике в начальних классах Под\ред. Н.Б.Истоминой.-Москва-Воронеж, 1996-224с.
26. 15.Смагулов Е.Ж. Развитие смостоятельности мышления в процессе решения простых задач. Бастауыш мектеп -2003-10-60-61 беттер.
27. Бастауыш мектепте математиканы оқытудың нәтижесін бақылау ерекшеліктері // «Жастар – Қазақстанның стратегиялық потенциалы» атты жас ғалымдардың және студенттердің республикалық ғылыми-практикалық конференция материалдары. Талдықорған, 2007. – 193–195 бб.
28. Бастауыш мектеп жасындағы балаларды информатикаға оқыту бағдарламасы // «Қазақстан жоғары мектебі» Халықаралық ғылыми-педагогикалық журналының ғылыми қосымшасы «Ізденіс». – 2008. – №1/2. – 210– 214 бб.
29. Бастауыш мектепте математиканы оқытудың нәтижесін бақылаудың әдісінің маңызы. // VIII «Сәтбаев оқулары» атты жас ғалымдардың халықаралық ғылыми конференция материалдары. Павлодар, 2008. – 331–333 бб. (Медетбекова Н.Н. авторлық бірлестікте).
30. Бастауыш мектепте математиканы оқытудың нәтижесін бақылау үшін ақпараттық-коммуникациялық технологияны қолданудың әдістемелік аспектілері // «Қазақстан жоғары мектебі» Халықаралық ғылыми-педагогикалық журналының ғылыми қосымшасы «Ізденіс». – 2008. – №2. – 296– 298 бб. (Искакова Л.Т. Медетбекова Н.Н. авторлық бірлестікте).
31. Обучение информатике детей младшего школьного возраста в условиях общеобразовательного учреждения // (Психолого-педагогические основы профессионального формпрования личности в условиях перехода к двухуровневой модели образования» Международная научно-практическая конференция. – Пенза, 2008. – С. 199– 201. (В соавторстве с Искаковой Л.Т).
32. Бастауыш мектепте ақпараттық-коммуникациялық технологияны қолданып математиканы оқыту нәтижесін бақылау // Оқу-әдістемелік құрал «Нұрлы бейне» баспасы. Шымкент, 2008. – 56 б. (Искакова Л.Т. авторлық бірлестікте).
33. Бастауыш сынып оқушыларының білімін, біліктіліктерін, дағдыларын бақылауда ЭЕМ-сын қолданудың тиімділігі // «Бастауыш мектеп» ғылыми-әдістемелік педагогикалық журналы. Алматы, 2008. – №10. – 16– 18 бб.
34. Есептерді шығару барысында оқушыларды ойлауға үйрету жолдары // «Вестник» Кыргызского национального университета имени Жусупа Баласагуна. Бишкек, 2008. – 251–253 бб. (Тотикова Т. авторлық бірлестікте).
35. Организация занятий с младшими школьниками с использованием компьютерных средств. // Педагогический менеджмент и прогрессивные технологии в образовании. XVII Международная научно-методическая конференция. – Пенза, 2009. – С.211–213. (В соавторстве с Искаковой Л.Т).
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
Оқыту функциялары және оларды жүзеге асыру жолдарының педагогикалық
негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5
Оқыту функцияларының педагогика ғылымында қарастыру жайы ... . 5
Бастауыш сыныптарын оқыту функцияларын жүзеге асыру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
Математика сабақтарында оқытудың дамытушылық функциясын жүзеге асыру
Әдістемесі 26
3- сынып математика мазмұнын және оқыту нәтижесіне қойылатын талаптарды
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
..
Математика сабақтарында оқытудың дамытушылық функциясын жүзеге асыру
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
Пайдаланған әдебиеттер 59
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі: Қазақстан Республикасының білім берудің
мемлекеттік жалпыға міндетті стандартында "математика курсының мазмұны
арқылы танымдық және коммуникативтік іс-әрекетпен өздігінен білім алуға
және еңбекке бейімделу арқылы баланы жеке тұлға ретінде қалыптастыру
көзделген"[1,22].Осы мақсатқа жетудің пәрменді құралдарының бірі оқушыларға
сапалы білім берудің тиімді жолдарын іздестіру өзекті мәселелердің бірі
болып отыр. Бұл мақсат білім беру жүйесінің барлық буындарына, соның ішінде
бастауыш буынға, зор жауапкершілік жүктейді.
Адамның жеке басының дамуында, қабілеттілігін
жетілдіруде білім, білік, дағды маңызды роль атқарады. Бұл
психологиялық үш категорияның өзара байланысы мен олардың мән
мағынасын көрсететін педагогика мен психологияда ұзақ жылдар бойғы
зертеулерінің нәтижесі айқын дәлел бола алады. Іс-әрекет жасауда,
білім алып, біліктілікті меңгеру үшін алдымен дағдыға үйретудің
маңызы зор.
Адамда білім туа пайда болмайды, онда белгілі бір
қабілеттіліктің нышаны болуы мүмкін, сонан соң өсе келе ғана
білім алуға деген құштарлық пайда болады - деп К.Д. Ушинский
орынды айтқан.[4,52]
А.Байтұрсыновтың пікірі бойынша бала білімді тәжірибе арқылы білімді
өздігінен алу керек. Мұғалімнің қызметі – оның білімінің шеберлігінің
ұзақ жолды қысқарту үшін, ол жолдан балалар қиналмай оңай өту
үшін, керек білімді кешіктірмей, дер кезінде беріп отыру үшін,
балаға жұмысты әліне қарай шағымдап берумен бетін белгілеген
мақсатқа қарай тузеп отыру керек. [5,12]
Қазіргі кезде математиканы оқыту әдістемесі оқытудың көптеген жаңа
технологияларын пайдалануға қолжеткізіп отыр.
Қазіргі заман педагогтарының жұмысы бала тәрбиесінің мәңгілік проблемаларын
шешуге, яғни олардың оқуға ынтасыздығын өз бетімен жұмыс істей
білмейтіндігін, мақсатсыздығын, логикалық ойлай алмайтындығын жоюға
бағытталуы тиіс.
Жалпы білім беретін мектеп оқушыларының базалық математикалық
құзыреттілігн қалыптстырудың ерекше әдістерін ТМД елдерінің ғалымдары
зерттеді. Олар оқушылардың жалпы білімдік деңгейін арттыру, математикалық
дайындығын жетілдіру және оқушылардың логикалық ойлауын дамыту мәселелерін
шешуді әр түрлі концепциялар негізінде жүзеге асырылған. Мысалы, дамыта
отырып оқыту мәселелері Л.С.Выготский, Л.В.Занков, Д.Б.Эльконин,
В.В.Давыдов, И.С.Якиманская т.б. еңбектерінде математикалық білім берудің
жеке тұлғаға бағытталған жаңа әдістемелері В.С.Аванесов, С.Н.Лысенкова,
В.Ф.Шаталов, т.б. ізденулерінде зерттелген.
Біздің ғылыми және кәсіби әдебиеттерге жасалған талдауымыз, қазіргі
кезде математиканы оқыту әдістемесінің бағыты даму үстінде екенін көрсетті.
Демек, еліміздің оқыту жүйесінің дүниежүзілік мәні бар оқытуға
гуманизациялық тұрғыдан келу мәселесіне бағыт ұстанған, және оқытудың
дамытушылық функциясын жүзеге асыру кезеңінде оқушыларды математика пәніне
қызықтыру проблемасы өзекті мәселелерінің біріне айналып отыр.
Осыған орай дипломдық жұмысымның тақырыбы үшінші сыныпта математика
сабағын оқытуда дамутушылық функциясын жүзеге асыру деп алдым.
Оқушылардың бастауыш математикалық білім мазмұны бойынша
меңгерген білім, білік, дағдыларының деңгейін анықтауда соңғы кезде
олардың ақыл-ой іс-әрекетін орындауға машықтандырудың әр түрлі тәсілдері
математика пәні сабақтарында қолданылып жүр.
Зерттеу обьектісі: 3-сыныпта математиканы оқыту процесі.
Зерттеу пәні: 3-сынып математика оқытудың дамытушылық функциясын
іске асыру әдістемесі.
Зерттеудің мақсаты: 3-сынып математика сабағында оқытуда дамытушылық
функцияны жүзеге асырудын жолдарын іздестіру..
Зерттеу жұмыстың міндетті:
- оқыту функциясының педагогика ғылымында зерттелу жайымен танысу және
бастауыш сыныптағы жүзеге асыру жолдарын анықтау.
- 3-сынып математикасы мазмұнын және оқыту нәтижесіне қойылатын
талаптарын талдау, оқытудың дамытушылық функциясын жүзеге асыратын
сабақтар жүргізу.
Зерттеу жұмысының жаңалығы: математика сабақтарында дамыту
функцияларын жүзеге асырудың дидактикалық және әдістемелік ерекшеліктерін
зерттеу, тәрбиелік функцияны жүзеге асырудың әдістемесін ұсыну.
Зерттеудің болжамы: Егер оқытудың дамыту функциясы бастауыш
сыныптардың оқу-тәрбие үдерісінде дұрыс әрі орынды жоспарланып, тиімді
түрде іске асырылатын болса, онда оқушыларын теориялық білімді еңбекпен,
өмірмен байланыстыра жүргізуіне, оқушыларды еңбек тәрбиесіне баулуға,
оларды экономикалық, экологиялық біліммен қаруландыруға, кәсіптік бағдар
беруге тәрбиелеуге мүмкіндік туады..
Зерттеу жұмысын жүргізуде қолданылынған әдіс-тәсілдер:
Педагогикалық әдебиеттерді талдау, жинақтау, қорыту.
Дипломдық жұмысының құрылымы: кіріспеден, қорытындыдан және 2
тармақтан тұрады.
1. Оқыту функциялары және оларды жүзеге асыру жолдарының педагогикалық
негізі
1. Оқыту функциясының педагогика қарастыру жолдары
Оқыту процесінде окушылардың ақыл-ойы дамыиды, танымы, практикалық
іскерлігі және дағдысы қалыптасады. Оқыту процесін басқару үшін оның
құрылымын, бөліктерін және заңдылықтарын, олардың өзара байланысын жете
білу керек. Оқыту процесі жүйе ретінде қарастырылады, ол өзінің белгілі
құрылымы және бөліктері мен сипатталады; Олар:
Ғылыми білімнің, іскерліктің және дағдының жүйесі (білім беру
мазмұны).
Мұғалім, оның өмірге, ғылымға көзқарасы және оқушылармен қарым-
қатынасы (сабақ беру).
Окушылар, сынын ұжымы (оку ісәрекеті).
Оқыту әдістері.
Оқытудың материалдық құралдары: дидактикалық және оқытудың техникалық
құралдары.
Оқыту нәтижелері.
Білім — адамзаттың жинақтаған тәжірибесі, заттар мен құбылыстарды,
табиғат пен қоғаім заңдарын тану нәтижесі. Білімді жеке адамның игілігіне
айналдыру үшін, ойы ойлау операциясы—талдау, синтездеу, салыстыру, жіктеу
және жинақтау аркылы терең ұғыну қажет. Окушы ойлау операциясына сүйеніп,
ез білімін шындыққа айналдырады. Бұл дамытып оқытудың негізгі ережесі, яғни
окушылардың таным іс әрекетін дамыту, оларды өз бетімен ізденуге, зерттей
білуге және жаңа білімді еркін игеруге үйрету.
Іскерлік — алған білім негізінде окушылардың практикалык әрекеті іске
асырылады. Білімсіз қандай болса да іскерлік мүмкін емес. Мысалы, сауатты
жазу үшін грамматикалық ережелерді білу керек. Өлшеу сызғышын,
секундометрді пайдалану үшін физика біліміне сүйену қажет.
Дағды — бұл қайта-қайта орындалатын практикалық әрекеткін
машықтандыру. Мысалы, тез оку дағдысы — жүйелі турде жаттығу нәтижесі.
Сонымен, оку процесінде білімнің, іскерліктін байланысы, бірлігі
окушылардың таным қабілетінің дамуына мүмкіндік тугызады.
Оқыту екі жакты процесс, онда мұғалім мен окушылардың, ынтымақтастық
іс-әрекеттері жүзеге асырылады. Мұғалім окушыдарды білім алу әдістері мен
тәсілдеріне үйретеді. Бұл сабақ беру процесі. Окушылар сабақта түрлі іс-
әрекеттерінің барысында дамиды, олардың ғылыми көзқарастары қалыптасады.
Бұл оку процесі. Оку — бұл окушылар іс-әрекеттерінің яғни ерекше формасы.
Оқыту процесінің қозғаушы күштері оқытудың барысында койылатыи таным
және практикалық міндеттер меи окушылардың пакты білімі мен іскерлік
дәрежесі және ақыл-ой дамуының арасындағы қайшылық. Егер қойылған
міндеттерді шешуге окушылардың шамасы келмесе, онда каншылық оқытудың және
дамудың қозғаушы күштері бола алмайды. Қайшылык козғаушы күштері ретінде
пайда болу үшін қажетті шарт, ол окушылардың ыктимал мүмкіндіктеріне
сәйкес келуі кажет.
Оқыту процесінің өзіне тән функциялары бар. Олар оқытудың білім беру,
оқытудың тәрбиелік, оқытудың дамыту функциялары.
Оқытудың білім беру функциясы — бұл адам баласын білім байлығымен
қаруландыру, оны өз бетімен білім алуға іскерлік пен дағдыны игеруге
даярлау. Қазіргі кезенде білімді толық игеру үшін негізгі талаптарды еске
алған жөн. Олар:
білімнің толыктығы — негізгі идеяларға түсіну үшін оқыту процесінің
негізгі звеноларын, яғни танымдық іс-әрекетінің кезеңдерін іске асыруды
қамтамасыз ету;
білімнің жүйелілігі, үйлесімділігі, кисынды бірізділігі;
біліммің ұғымдылығы — окушылардың өз бетімеи ізденіп, білімді меңгеру
үшін олардың ойын дамыту;
білімнің әрекеттілігі-жаңа білім алу үшін бұрынғы білімді шеберлікпен
пайдалану мүмкіндігін жасау.
Сонымен, оқытудың білім беру функциясы қазіргі кезде ғылым негіздерін,
іскерлікті, дағдыны игергеп жоғары білімді адамды дайындауда әлеуметтік
міндетті шешуге бағытталуы қажет.[2,33]
Оқытудың тәрбиелік функциясы — оқытудың тәрбиелік ықпалы жайындағы
идея Я. А. Коменскийдің, И. Ф. Гербарттың, Ф. А. Дистервектің, Н. И.
Ппроговтың және К. Д. Ушинскийдің еңбектерінде мазмүндалған.
И. Ф. Гербарт оқыту адамгершілік тәрбиесінсіз мақсатсыз құрал деп
тұжырымдады.
Н. И. Ппрогов пен К. Д. Ушинский алғаш рет педагогика тарихында
оқытудың тәрбиелік сипатын, оның ғылыми мазмұнына тәүелді деді.
К. Д. Ушинскийдің педагогикалық теориясында оқыту және оку тәрбиенің
күдіретті құралы деп айтылғам. Тәрбиелей отырып оқыту, Ушинскийдің айтуы
бойынша, дамытып оқыту, яғни адамның байкағыштығын, ойып, есін, қиялын
дамыту, оны әлеуметтік және еңбек іс-әрекетіне дайындау.
Тәрбиелей отырып оқыту, ғылыми-теориялар мен ережелердің оқушылардың
дүниетанымы мен сеніміне айналуын сипаттайды, моральдык нормаларды, мінез-
құлықты игеруін қамтамасыз етуге әсер етеді. Окыта отырып тәрбиелеу,
оқушыларды өмірге, білім алуға тәрбиелейді, ақыл-ой қабілетін дамытады,
адамгершілік қасиетін калыптастырады.
Мектепте оқушыларға теориялық білім беру тәрбие проце-сінде тығыз
байланысты өткізіледі. Мысалы, әдебиет сабағын-ды Жас гвардия романындағы
кейіпкерлердің бейнесін мұғалім мазмүндай келіп, балаларға фашизмге деген
өшпенділікті адамгершілік принципі тұрғысынан түсіндіреді.
Сопымеп, оқыту окушыларды терең біліммен қаруландырады, ғылыми
көзқарастарын дамытады және тәрбиелейді.
Оқытудың дамыту функциясы. Белгілі психологтар Л. С. Выготский мен С.
Л. Рубинштейн ұсынған түжырымдамасы бо-йышна жеке адамның дамуы тәрбие мен
оқыту процесінде жетіледі. Тәрбие мен оқыту дамуды артына салып отырады.
Оқыту дамыта және тэрбиелей отырып жеке адамның таным-қабілетін
мақсатқа сәйкес жетілдіреді. Оқытудың осындай басты міндеттерінің бірі —
шәкірттердің таным-қабілетін дамыту.
Дамытып оқыту — бұл окушылардың таным ісәрекетте барынша дамыту, яғни
олардың ой-өрісін дамыту, өз безмен жаңа білімді іздеп табуға және оны
еркін игеруге үйрету Дамытып оқытудың міндеті — Ең таяу даму зонасын
жасау.
Таным қабілетін дамыту туралы Ресей ғалымдарының (II. Дайри, Т. И.
Махмутов, Л. В. Занков, М. Н. Скаткин, И. А. Лерпср, А. II. Пискунов т. б.)
тұжырымды үсыныстары мен пікірлері бар. Олардың идеяларының мәні мына
төмендегіге саяды:
Таным қабілетінің дамуы — бұл барлык мұғалімдердің барлык білімдер
бойынша оқыту процесіндегі мақсаттылык іс-әрекеті.
Оқушыларға білім беру және объективтік шындықты тану оқулыктың ролі.
3. Оқытудың әдістері мен формаларын жетілдіру.
Теориялык дайындығы, педагогикалық шеберлігі, білімдарлығы
окушылардың таным іс-әрекетін дамытудың иісшуіпі құралдарының бірі.
3. Оқыту — танымдық іс-әрекетінің психологиялық-педагогикалық
негіздері
Оку — оқыту процесіндегі окушылардың іс-әрекеті. Оқыту процесінің
логпкасы оның қүрылымын анықтайды, ал құрылымына оқыту процесінің звенолары
— танымдық іс-әрекетінің, кезецдері кіреді:
таным міндеттеріне жете түсіну;
жаңа материалды кабылдау;
ұғыну — жаңа оқу материалдарын түсініп жинактау процесі;
білімді, іскерлікті және дағдыны бекіту және жетілдіру;
білімді, іскерлікті және дағдыны практикада қолдана білу;
окушылардың жетістіктерін талдау, білімін, іскерлігін және дағдысын
тексеру, бағалау.
Енді оқыту процесінің звеноларына тоқталайық.
Таным міндеті түсінікті болса, оны окушылар өз бетімен ізденіп шешуге
тырысады, оқыту процесінің әрбір звеносына жеке-жеке дайындалады.
Қабылдау — адамға тікелей әсер ететін заттардың я құ-былыстардың адам
санасында бейпслеу процесі.( Сабак, үстінде окушылардың жаңа материалмеи
тапысуы түйсіктсн және қа-былдаудаи басталады. Ал түйсік сапаның сырткы
олеммеп бай-лаиысы. Сезім мүшелерімізғе әсер етіп, оның миымызда бейпе-
леуін түйсік деп атайды.
Окушыларды жаңа материалдармен тапыстыру, бацылау, эксперимент,
практикалық жұмыстар процесіпде тікслей кабылдау арқылы немесе жанама түрде
мұғалімпіц сөзі, эвристикалық әцгіме, окулык арқылы іске асырылады.
Ұғыну—бұл саналы түрде ғылыми білімді, заңдылықтарды үғу, фактілерді
жинақтау процесі, қорытыпды шығару. Ұғыну процесінде оқылатын материал
терең ойластырылады, дәлел-деніледі және бекітіледі.[3,22]
Бекіту — бұл окушылардың білімді берік ұғуының тиімді тәсілі. Сабақта
жада материалды алғашкы бекіту қолданылады. Өткен оқу материалын еске
түсіру үшін мұғалім күнделікті кайталауды жүргізіп отырады.
Оқу бағдарламасы бойынша накты тарауларды, оқу кур-сын толық
бітіргеннен кейін жинақтап қайталау басталады. Мұндай қайталау окушылардың
білімін бекіту және жүйеге келтіру үшін жүргізіледі.
Білімді, іскерлікті және дағдыны практикада қолдану окушылардың
өзіндік қасиетін дамытады. Окушылардың өз безмен дамуына лабораториялық
жұмыстар, практикалық және семинар сабақтары, үйрету машнналары, ауызша
және жазбаша жаттығу жұмыстары мүмкіндік туғызады.
Окушылардың жетістіктерін талдау, білімін, іскерлігін және дағдысын
тексеру, бағалау — бұл оқытудың кері байланыс.
Бастауыш бiлiм жалпы орта бiлiм беретiн мектептердiң бастауыш
сыныптарында немесе мектептiң өз бетiнше оқу-тәрбие берудi ұйымдастыратын
бiлiм мекемесiнiң бастауыш деңгейінде оқыту мен тәрбиелеудiң өзара
байланысы арқылы қамтамасыз етiледi.
Мектептiң бастауыш деңгейінде оқытудың мақсаты:
● оқытудың келесi деңгейіндегі оқу бағдарламаларын игерту мақсатында
оқушылардың танымдық қабiлеттіліктерін және бiлiктіліктерін дамытуды
қамтамасыз ететiн қарапайым бiлiм негiздерiн меңгерту;
● негiзгi оқу iс-әрекетi дағдыларын қалыптастыру;
● ұлттық дiлдi, елiміздiң мәдени-тарихи ерекшелiктерi мен дәстүрлерiн
ескере отырып, отандық және әлемдiк мәдениеттi таныту.
Жалпы бастауыш бiлiм оқуды, жазуды, санауды, оқу әрекетiнiң негiзгi
бiлiктерi мен дағдыларын, теориялық ойлаудың элементтерiн, оқу әрекеттерiне
өзiндiк бақылаудың қарапайым дағдыларын, өзiн-өзi ұстау және сөйлеу
мәдениетiн, жеке бас гигиенасы мен салауатты өмiр салтының негiздерiн
меңгертудi қамтамасыз етедi.
Мектепке дейiнгi жастағы балаларды бірінші сыныпқа қабылдауда олардың
функционалдық сауаттылық негiздерiн меңгеру дәрежесiн емес, оның мектепке
жалпы дайындығын тексере отырып, жоғарыда көрсетiлген мақсаттар бағдарға
алынады.
Тестiлеудiң, баламен әңгiмелесудiң барлық түрлерiнiң мақсаты - алдағы
оқыту үдерісіне баланың жеке даму ерекшелiктерiн ескере отырып түзетулер
енгiзу.
Мұғалiм үшінші сынып оқушыларымен жұмыс барысында мектепке дейiнгi
жастағы баланың жетiстiктерiнiң деңгейiн ескеруi, интенсивтi даму
жағдайында жеке жұмыс жүргiзуi, мектепке дейiнгi жаста қалыптаспаған
сапаларын түзету бойынша арнайы көмек жасауы тиiс.
Оқу жетiстiктерi мен даму деңгейлерi бойынша жасанды iрiктеу арқылы
балаларды топтастыруға болмайды.
Үшінші сынып оқушыларында оқуға деген ынта қалыптастыру, оларға белгiлi
бiр табысқа қол жеткiзетiндей жағдай жасау және оларды өзiн-өзi бақылауға
дайындау мақсатында оқу жылының Үшінші жартыжылдығында ынталандырудың
баға қоюды талап етпейтiн әдiстерi мен тәсiлдерi пайдаланылуы қажет.
Оқушылардың мектеп талаптарына бейiмделуiн жеңiлдету мақсатында оқу
жүктемесiн бiрте-бiрте өсiру арқылы сабақтардың сатылық режимi сақталады.
Сабақтар арасындағы үзiлiстердiң ұзақтығы оқушылардың белсендi демалыс және
ыстық тамақтандыру уақытын ескере отырып белгiленедi, алайда ол 10 минуттан
кем болмауы тиiс.
Бiрнеше ауысымда жұмыс iстейтiн бастауыш деңгейі бар бiлiм беру
ұйымдарында Үшінші сынып оқушылары Үшінші ауысымда сағат 9.00-ден бастап
оқытылуы тиiс.
1-тоқсанда ұзақтығы 35 минуттан болатын күнiне 3 сабақ, 2-тоқсаннан
бастап ұзақтығы 35 минуттан күнiне 4 сабақ өткiзiлуi тиiс.
Сабақ кестесi оқушылардың тамақтануы мен дем алуына жеткiлiктi
ұзақтықтағы үзiлiс жасалатындай етiп құрылуы қажет (Қазақстан Республикасы
Үкiметiнiң 2005 жылғы 11 наурыздағы 224 қаулысы).
Бастауыш мектептегi оқыту төмендегiлердi қамтамасыз ететiндей екi
деңгейде жүргiзiледi(
() оқушылардың жалпы бiлiмдiк дайындығы - ғылым негiздерiн оқыту оқу
жоспарларының инвариантты бөлiгiнде белгiленген пәндер тiзiмi мен оларға
арнайы бөлінген сағат көлемi негізінде жүзеге асырылады;
() оқушыларды жалпы дамыту дайындығы - қызығушылықтарына,
бейiмдiлiктерi мен қабiлеттерiне қарай олардың шығармашылық дамуына қажеттi
жағдайлар жасау.
Бастауыш бiлiм беру 2002жылы бекiтiлген Жалпы орта бiлiм берудiң
мемлекеттiк жалпыға мiндеттi стандартына сәйкес дайындалған оқу
бағдарламалары арқылы жүзеге асады. [4,22]
Математика пәнiн оқытудың мақсаты: математикалық бiлiм, бiлiк және
дағдыларды игерту; математика курсының мазмұны арқылы баланы тұлға ретiнде
қалыптастыру; танымдық iс-әрекетке, сондай-ақ өздiгiнен бiлiм алуға
дайындығын қалыптастыру.
Математика пәнi бойынша оқу жүктемесiнiң көлемi 1-2 сыныптарда аптасына
4 сағатты (оқу жылында 136 сағат), 3-4 сыныптарда аптасына 5 сағатты (оқу
жылында 170 сағат) құрайды.
Мектептiң бастауыш сатысында Математика пәнi бойынша базалық бiлiм
мазмұны: 1) терiс емес бүтiн сандардың арифметикасы; 2) алгебра
элементтерi; 3) геометрия элементтерi блоктарынан тұрады.
Әрбiр жаңа ұғымды енгiзгенде оның маңызы мен мазмұнын ашып-көрсетуге
мүмкiндiк беретiн белгiлi бiр iс-әрекет (практикалық жұмыс, есеп шығару)
жүзеге асырылып отырады. Осы мақсатта бастауыш математикалық бiлiм
мазмұнында мәтiндi есептер жүйесi қамтылды. Есеп шығарудың әртүрлi
тәсiлдерiмен таныстыру – олардың ең тиiмдiлерiн оқушылардың өздерi өз
беттерiмен iздестiрулерiне жағдай жасайды.
Математиканы оқытуда жинақталған бiлiмдi, бiлiктердi өзгертiлген
жағдайда қолдана алу маңызды рөл атқарады. Ол үшiн тапсырмалар жүйесi
алдымен жеңiлдеулерiн, одан кейiн бiртiндеп құрделiлерiн орындауда оқушылар
сәйкес бiлiм мен бiлiктердi меңгеретiндей, оларды есеп шығаруға
жаттықтыратындай етiп құрылуы қажет. Сонымен бiрге оқушылардың өз
ұсыныстарын негiздеуiне, өз ойларын дәл, түсiнiктi және тиянақты етiп
жеткiзе алуына үлкен мән берiлуi тиіс.
Мәтiндi есептердi шығаруда белгiлілер мен белгiсiздердi салыстыра
отырып, оқушылар олардың арасындағы негiзгi байланысты түсiнулерi және оны
математикалық қатынастар тiлiне ауыстыра алулары, есептердiң шығарылуын
математика тiлiнде рәсiмдей алулары қажет.
Периметр, аудан және көлем жөнiндегi геометриялық материалдарды оқып-
үйренуде сандық және құрамында бiр ғана әрпi бар әрiптi өрнектердi құруға,
оқуға, түрлендiруге, есептеуге қатысты бiлiктер мен дағдылар белсендi
пайдаланылады. Бұл алгебра мен геометрия элементтерiнiң арифметикалық
материалдармен табиғи бiрлiгiн тиiмдi жүзеге асыру жолдарының бiрi болып
табылады.
Негiзгi бақылау объектiлерi:
• 1 000 000 көлемiндегi сандарды оқу, жазу, және салыстыру;
• жазбаша амалдарды орындау (көп таңбалы сандарды бiр және екi
таңбалы сандарға қосу және азайту, көбейту мен бөлу);
• жүз көлемiндегi сандарды қалдықпен бөлу;
• 2-3 амалдан тұратын санды өрнектiң мәнiн табу (жақшалы және
жақшасыз);
• арифметикалық тәсiлмен мазмұнды есептердi шешу;
• тiктөртбұрыштың (шаршының ) периметрi мен ауданын есептеу.
Оқыту – қоғамдық құбылыс. Оның міндеттері мен мақсаттары және мазмұны
қоғам қажеттеріне байланысты өзгеріп отырады. Жастарға берілетін білім
мазмұны мен тәсілдерін белгілеуде шешуші роль атқаратын нәрсе – жеке
баланың мүддесі емес, қоғамдық мүдделер мен қажеттіліктер.
Оқыту тәрбиенің басты құралы болып табылады. Оқыту арқылы жастарға
біліммен қатар, белгілі бағытта тәрбие де беріледі. Оқытудан тыс балалар
мен жас өспірімдердің жан-жақты дамуы мүмкін емес. Оқыту процесінде
балалардың ғылыми дүниетанымын қалыптастыру, олардың рухани дамуын
жетілдіру – мұғалімдердің басты міндеттерінің бірі.
Оқытудың тәрбиелік сипатын күшейту, ең алдымен, оны өмірмен, еңбекпен
ойдағыдай байланыстыруды керек етеді. Оқу – бала үшін еңбек, оның тәрбиелік
мәні зор. Ол баланы жүйелі түрде ой еңбегімен шұғылдануға дағдыландырып,
оның жігері мен мінезін тәрбиелейді. Оқыту барысында ғылым негіздерін оқып
үйрену, ғылымның тарихымен және оның әдістерімен, ұлы ғалымдардың өмірімен
және қызметімен танысу, мұғалімнің білімі, мәдени дәрежесінің жоғары болуы
оқушыларға тәрбиелік жағынан үлкен ықпал етеді.[9, 7]
Оқыту – таным процесі. Өйткені онда ілгері қарай қозғалыс болады,
оқушы білмеуден білуге қарай жүгіріп отырады. Оқытудағы міндет – оқушыны
табиғат, қоғам және адам дамуының жалпы және негізгі заңдарымен
қаруландыру.
Баланың оқуы – жалпы адамның дұрыс дүние тану процесінің өзгеше бір
формасы. Дүниетану заңдары барлық адамдарға (балаларға да, ересектерге де,
ғалымдарға да), бірдей ортақ болады. Адамның дүние тану әрекеті біріңғай,
бір сатылы емес, диалектикалық сипатта болатындығын және оның белсенді
әрекет екенін есте сақтау керек.
Оқушылардың таным процесі өзіне тән ерекшелігі бар күрделі психикалық
процесс екенін де ұмытпау керек. Оқушының таным әрекеті мұғалімнің
басшылығымен іске асырылып отырады. Оқушы білімді қысқартылған,
педагогикалық тұрғыдан өзгертілген жолмен мұғалімнің және арнайы жазылған
оқулықтардың көмегіне сүйене отырып алады. Дүние тануда оқушы ғалым
адамдармен салыстырғанда өзі жаңадан ғылыми жаңалықтар ашпайды, ол –
ғылымда бұрын ашылған, зерттелінген фактілерді, заңдылықтарды ұғынуға
міндетті.
Оқушының нәтижелі оқуына әсер ететін сыртқы және ішкі күштер немесе
себептер болады. Оқушының білім алуда ілгері қарай басуына себепкер болатын
негізгі күш – түрлі қайшылықтар. Бала білмеуден білуге қарай қадам басқанда
әр түрлі қайшылықтар мен қиындықтарға кездеседі, оларды шешу, жеңу
нәтижесінде оқу міндеттері жүзеге асырылады. Оқыту процесіндегі ең негізгі
қайшылық: ол – педагогикалық міндет – талаптар мен оқушының
мүмкіндіктерінің (білім мен дағдысының және дамуының қазіргі деңгейі)
арасындағы қайшылық. Бұған тағы да оқушының теориялық білі мен
репродуктивтік ойлауы арасындағы қайшылықтар жатады. Осындай қайшылықтарды
шешу оқушының саналы түрде күш-жігері жұмсауын керек етеді және оның
дамуына үлкен әсер болады.
Баланың оқуына күшті әсер ететін себептердің бірі – мотивтер. Мотивтер
деп белгілі әрекетке итермелейтін, бағыттайтын себепті айтады.
Оқушының мотивтері оның қажеттері мен қызығуларына байланысты болады.
Бала жақсы оқу үшін білімнің өмірде керек екенін түсінуі және сол білімге
қызығуы қажет. Мотивтер баланың оқуға деген жағымды сезімдері мен
эмоцияларын тудырады.
Мысалы, оқушының жақсы оқуы мұғалімді жақсы көруіне немесе оның
сабақты қызғылықты жүргізуіне байланысты болуы мүмкін. Оқытудың сапасын
арттыруда балалардың білімге деген қоғамдық мәні бар, перспективалық және
интеллектік мотивтер қалыптастырудың маңызы зор. Бала мұғалімнен немесе ата
– анадан қорыққандықтан емес, болашақта жақсы маман болу қажетінен, Отан
үшін қызмет ету, сол сияқты ақыл-ой еңбегіне сүйіспеншілік, ғылымға
әуесқойшылық сезімнен туатын мотивтердің әсерінен оқуға ынталануы,
талаптануы тиіс. Осыған орай, оқыту процесінде оқушылардың білімге деген
қызығуларын қалыптастыру өте маңызды міндет болып табылады. Педагогика
ғылымының докторы, профессор Г.И.Щукина орта мектеп оқушыларының білімге
деген қызығуларын үш топқа бөледі:
1. Қызығудың анық емес түрі (аморфный интерес)
2. Кең тарапты қызығу.
3. Негізгі, тұрақты қызығу.
Қызығуды осылайша жіктеп қараудың дұрыстығы шүбә келтірмес.
Оқыту үдерісі оқушы мен мұғалімнің өзара бірлесіп жасайтын әрекетінен
құралатын күрделі әрекет. Оқыту – мұғалімнің білім берудегі жетекші әрекеті
болса, оқу – баланың өзінің танымдық, практикалық әрекеті. Оқыту қалай
болса солай жүрмейді, ұйымдасқан түрде жүзеге асырылады. [10, 201]
Оқытудың мазмұны, өзіне тән әдістері, ұйымдастыру формалары мен
нәтижесі болады. Ол – жастарға білім беру мен дағдыны меңгеруді көздейді.
Оқушы білім алу үшін оқу процесінде өзінің танымдық қабілеттерін арттырады.
Кейбір авторлар оқытуға анықтама бергенде, оны оқушының ойлау әрекетін
басқару деп қарайды. Мұндай анықтама дұрыс та сияқты, өйткені шынында да,
оқушының танымдық әрекеттері ішінде ойлау әрекеті жетекші роль атқарады.
Бірақ бұл көзқарас толықтыруды қажет етеді. Оқушының танымдық әрекеті тек
ойлаумен ғана шектелмейді. Оқыту баладан ойлау әрекетімен қатар, басқа да,
психикалық процестерді: сезімдер мен эмоцияларын, мотивтері мен
қызығуларын, жігері мен қабілеттерін т.б. жеке бастық қасиеттерін керек
етеді.
Оқыту ең алдымен ақыл-ой тәрбиесімен тығыз байланысты болады. Ақыл-ой
тәрбиесі балаларға білім берумен қатар, олардың танымдылық қабілеттерін
(байқағыштық, зейінділік, зеректік, еске сақтау, творчестволық қиял,
сөйлеу, ойлау) қалыптастыруға көмектеседі. Балаларға дұрыс тәрбие беру
үшін, ең алдымен оның мақсаты мен міндеттерін анықтап алу қажет. Ол үшін
қандай тәрбие беру керек және не үшін? – деген сұраққа жауап беруге
тиіспіз.
3 сынып
Математика . Оспанов К., Қосанов Б., Қайыңбаев Ж., Ерешева К.,
Құрманалина Ш– Алматы, Атамұра, 2003.
Білім беру бөлімінің функциялары, негізгі міндеттері және құқықтары.
Мекеме Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген функцияларды
жүзеге асырады:
1. ЖООларда педагогикалық мамандықтар дайындауға мемлекеттік білім
тапсырысының конкурсы негізінде орналастыру;
2. Заңмен белгіленген тәртіпте жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын
мектепке дейінгі тәрбие беру және оқыту, мектептен тыс ұйымдардың басшылары
лауазымдарына тағайындайды және босатады;
3. Саран қаласының аумағында мектепке дейінгі, орта жалпы, бастапқы
кәсіптік білім беру мәселелері бойынша жоғары тұрған органдарға
статистикалық есеп беру;
4. Жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын білім беру мемлекеттік
ұйымдарының жарғыларын бекіту;
5. Педагогикалық кадрларды қайта даярлауды, біліктілігін арттыруды және
әдістемелік кабинет арқылы қалалық деңгейде әдістемелік қамтамасыз етуді
жоспарлайды және ұйымдастырады;
6. Өз құзыретіні шегінде білім беру ұйымдары қызметкерлерін аттестация және
лицензиялау жүргізеді;
7. Білім беруді дамытудың аймақтық, бюджеттік бағдарламасын жүзеге асыру;
8. Мектепке дейінгі және мектеп жасындагы балаларды есепке алуды, олардың
міндетті орта білім алуына дейінгі оқуды ұйымдастырады;
9. 14 жасқа жетпеген кәмелет жасқа толмағандарды және ата-анасының
қамқорлығынсыз қалған 14 жастан 18 жасқа дейінгі кәмелет жасқа
толмағандарды қамқорлыққа және қамқоршылыққа алу бойынша өкілетті органның
функцияларын атқарады. Сондай балаларды барлық үлгідегі интернаттық
мекемелерге жайғастыру. Қамқоршылар қызметіне бақылауды жүзеге асыру.[6,23]
10. Білім беру ұйымдарының, мектептен тыс және мектепке дейінгі
кәсіпорындардың спорт имараттарының жұмыс істеуіне, салауатты өмір салтын
насихаттау бойынша жұмысты бақылау;
11. Аз қамтылған отбасдан шыққан балалар, жетім-балалар, мүгедек-балаларды
әлеумметтік қорғау және қолдауды қамтамасыз ету;
12. Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіпте білім беру
ұйымдарында оқушылардың медициналық қызмет алуын ұйымдастыру;
13. Кәсіптік мектептерде жұмыскерлер мен мамандар дайындауға мемлекеттік
білім тапсырысының конкурсы негізінде орналастыру;
14. Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген өзге басқа да
функцияларды жүзеге асыру.
Қазiргi кезде бiлiм беру ұйымдарында денсаулығында кемiстiгi бар
балаларды тәрбиелеу оқыту мәселелерi кенiнен қарастыруда. Оған байланысты
ата — аналардың әлеуметтiк сұраныстарына жауап беретiн, интеллект даму
денгейi бұзылған балаларды оқыту мәселесi аса көкей кестi. Ақыл-ой
кемiстiгi бар балаларды бiр қалыпты дамудағы құрдастармен бiрге жалпы бiлiм
беру мекемелерде оқыту арнайы педагогиқалық жайларды қамтамасыз талап
етедi.
Ауытқулары бар оқушылармен педагогиқалық түзету жұмыс процессiнде
интегрпровалық оқыту жағдайы. Интеллектiк бiр қатар негiзгi мiндеттердi
шешедi. Бiлiм беру мiндетi жалпы бiлiм беру түзету мектебiнiң және олардың
оқу жұмысына қызығушылықтарың арттырады. Оқушылардың бағдарлама
материалдарың игеруге бағытталған. Екiншi мiндет- түзетушiлiк оқушылардың
жоғары психиқалық функцияларын қалыптастыруға бағытталған (дефектолог
мұғалiмдер, логопед, психологтармен) мамандармен шешiледi.
Үшiншi мiндет — оқушылардың әлеуметтiк дамуы балалардың ұжымға
бейiмделуiне қатарластарымен бiрге дамуына бағытталған.
Мына iс шараларды өткiзу арқылы шешiледi. Қосымша сабақтар беру
бойынша саяхаттар мерекелер ұйымдастырылады.
Осы iс шаралар барысында назар аударатындар коммуникативтiк сөйлесу
құралын қалыптастыру сыныптастарымен бiрге даму және деңсаулық
мүмкiндiктерi шектеулi балалар арасында жеке тұлғалық өз-ара қарым-қатынас.
Сонымен қатар интеллект бұзылған оқушылардың тұлғалық сапаларын және
балалар ұжымындағы бiрдей мiнез — құлқы қурдастармен, жақсы әрекет жасауын
қалыптастыруға мүмкiндiк бередi.
Негiзгi интеллектi бұзылған оқушылар оқу пәнi бойынша бағдарламалық
материалды меңгеру кезiнде үлкен қиыншылықтарды сезiнедi (жазудан, оқудан,
математикадан). Бұл қиыншылықтар олардың жоғары психиқалық қызметiнiң даму
ерекшелiгiнен шартты түрде көрiнедi. Балаларда танымдық дамуында үлкен
игiлiк байқалады.
Мектеп жасына дейiнгi интеллектi бұзылған балалар адамдардың қарым-
қатынасын тусiнеде белгiлi киыншылықтарды сезiнедi. Осы мiндеттi шешу үшiн
бастауыш мектептiң интегрпровалық сыныптардың мұғалiмi интеллектiк бұзылған
оқушыға ерекше назар аударуы тиiс. Мұғалiмнiң негiзгi мiндетi : ақыл есiнде
кемшiлiктерi бар балалардың ұжымға бейiмделуiне көмектесу және қолдау
көрсету. Оқу жағдайында бiрдей қарым-қатынас жасау керек.[12,52]
Педагогтерге көбiнесе қиындық тұғызатын мәселе — түзету мектебiнiң оқу
әдiстемелiк құралдарының қабiлеттiлiгi. Жалпы бiлiм беру мектебi
жағдайындағы ақыл есiнде кемшiлiктерi бар балаларды оқыту бағдарламасының
үлгiлiк нұсқасын жоқтығы.
Ақыл есiнде кемiстiгi бар балаларды жалпы бiлiм беретiн мектеп
жағдайында оқытуға арнайы бөлмелер ашуға, мемлекет тарапынан қолдау
көрсетiлiп құралдарымен қамтамасыз етiлсе, бұл балаларды оқыту жеңiл.
Білімді де білікті, салиқалы да парасатты, жан- жақты жетілген жеке
тұлғаны тәрбиелеу мемлекеттік маңызды іс. Қазіргі жаңару кезеңінде біздің
қоғамымыздың ілгерілеу процесінде адам факторы және оны жан-жақты
жандандыру, ел өмірінің барлық жақтарын жаңарту бала тәрбиесінің мәнімен
оның проблемаларын құрделендіріп отыр. Осыған байланысты білім берудің
тиімділігі мен сапасын арттырудың негізгі бағыты- барлық тәрбиелік істе
әрбір баланы жеке тұлға деп танып біліп, жан- жақты қалыптастыру.
Мектеп оқушыларының жеке тұлғасын қалыптастыру мәселелері білім
мен тәрбие беру тұжырымдамасында негізгі орын алады. Сонда: Жеке тұлғаның
қалыптасуы- үздіксіз құрделі процесс. Әрбір балаға жеке тұлға ретінде
қарап, оның өзіне тән санасы, еркі, өзіндік әрекет жасай алатын қабілеті
бар екенін ескеріп, балалар мен жастардың білімге, ғылымға ықыласын
арттыру, олардың ақыл- ой қабілетін, жеке бас қасиеттерін дамытып, оны
қоғам талабына сай іске асыруға көмектесу,- деп атап көрсетіп, мектеп
алдындағы міндеттердің бірі етіп қояды.[4,78]
Жеке тұлғаны дамыту мәселелері- Л.С.Выготскийдің, М.Б.Блонскийдің,
С.Л.Рубинштейннің, Л.В.Занковтың, Д.В.Элькониннің еңбектерінің негізгі
арқауы.
Біздің республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік
білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу-
тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру
парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, басқаша
қарым- қатынас пайда болуда.
- білім мазмұны жаңа үрдістік біліктермен, ақпараттарды қабылдау
қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы
білім беру бағдарламаларының нақтылануымен байи түсуде;
- мектеп, отбасы және қоршаған әлеуметтік ортаның бала тәрбиесіндегі
бірлігіне ұмтылыс жасалуда;
- қоғамдық біліммен бара- бар педагогикалық технологияның кеңінен
қолданылуына және ғылымның роліне мән берілуде.
Оқыту технологиясын жетілдірудің психологиялық- педагогикалық
бағыттағы негізгі ой- тұжырымдары төмендегіше сипатталады:
- есте сақтауға негізделген оқып білім алудан бұрынғы меңгергендерді
пайдалана отырып, ақыл- ойды дамытатын оқуға көшу;
- білімнің статистикалық үлгісінен ақыл- ой әрекетінің динамикалық
құрылым жүйесіне көшу;
- оқушыға орташа деңгейде білім беретін бағдарламадан жекелеп, саралап
оқыту бағдарламасына өту.
Оқыту технологиясы мектепте оқу үрдісіне қажетті әдіс, тәсіл,
амал, дидактикалық талап секілді психологиялық- педагогикалық іс-
әрекеттердің жүйелі кешені ретінде пайдаланылады. Былайша айтқанда,
педагогикалық технология- оқу- тәрбие процесінің шығармашылықпен терең
ойластырылған көптеген факторлардың үйлесімділігі оқыту мен тәрбиелеудің
тиімділігін қамтамасыз ететін жанды құрамдас бөлігі.
Педагогикалық технологияны құруға қажетті тұжырымдама: а)
Рубинштейннің Ойлау барысында ойлау объектісін жаңа байланыстарға қосуға
педагогикалық- психологиялық негіз бар деген ойынан және ә) Выготскийдің
Оқыту процесінде оқушының ақыл- ойының дамуы актуальды даму аймағынан
жақын арадағы даму аймағына ауысуы туралы теориясынан алынған.
Педагогикалық технологияның ерекшелігі- сабақтың талабы- оқушы
арқылы, оның оқу іс- әрекетін ұйымдастыру арқылы, ойлау дағдыларын дамыта
отырып мақсатқа жетуді қарастырады, яғни оқушылардың оқудағы іс- әрекеті
арқылы олардың ойлау дағдыларын жетілдере отырып мақсат қою технологиясы.
Жаңа технологияға сәйкес оқыту моделі дамытушы модель, жеке тұлғаны
дамытуға бағытталған ол оқу процесінде мұғалім мен оқушы арасында субъект-
субъект қатынасын қалыптастырады. Мұндай оқытуда оқушы қызмет субъектісі,
ал педагог оқушының танымдық қызметін ұйымдастырушы, яғни технология-
белгілі педагогикалық жүйенің практикада (тәжірибеде) жүзеге асатын жобасы.
Педагогикалық жүйе бір- бірімен байланысты әдістер, педагогикалық
процестер, жеке тұлға қалыптастыруға әсер ететін нақты мақсатты, бағытты
педагогикалық әсер (Беспалько бойынша). Сонда Педагогикалық жүйе
(Пж) = Әж + Дпр
Әж- әдістемелік жүйе (мақсат, мазмұн, әдіс, сабақтың түрі, құралдар)
Дпр- дидактикалық процестер
Дпр = Ы + Әбн + Оә + Түзә + Бә + Басқ
Ы- ынта
Әбн- әрекеттің бағдарлық негіздері
Оә- орындаушылық әрекеттер, мысалы өздігімен деңгейлік тапсырмалар
орындау
Түз.ә- басқару әрекеттері (қатемен жұмыс)
Б.ә- бақылау әрекеттері (бақылау жұмыстары)
Басқ- педагогикалық басқару, болашақта оқушылар өзін- өзі басқарады.
Жеке тұлғаның дамуына оқу- тәрбие жұмыстары да ықпал етеді.
Оқушының жан- жақты үйлесімді дамуы үшін тәрбие жұмыстарына мынадай
талаптар қойылады.
1. Тәрбие жұмыстарын жоспарлы, жүйелі жүргізу.
2. Тәрбие жұмыстары оқушылардың шығармашылық істерін насихаттап,
ізденістерін дамытатындай болу керек.
3. Оқушылардың қызығушылығын арттырып, белсенділігін көтеру.
4. Ұжымдық, жеке іс- әрекеттің дамуы және оқушының әрекет етуіне жол
беру.
5. Басқалармен үйлесімді қарым- қатынас құруы, тұлғаның өзін- өзі
тануына тәрбиелеу.
6. Өзгелердің мүддесін, өз мүддесінен жоғары қою, кеңпейіл болу,
тәкәппарлыққа жол бермеу.
7. Достарының, отбасының, отанының сенімін ақтауға үйрету.
Қоғамның қай кезеңінде болсын, жеке тұлғаның жан- жақты тәрбие
алуын ұйымдастыруда оларға сапалы білім беру көзделген. Бұл мәселе ұлы
ғұламалар еңбектерінде кеңінен орын алып, өзіндік сабақтастығын тауып
келген.
Әл- Фараби өз еңбектерінде сапалы білім алу үшін тәрбиеленушілерді 2
топқа жатқызған.
1-ші топ- өз еркімен білімді меңгеруге ұмтылушылар. Оларды оқытудың
жеңілдігін, оларды өздеріне сенім арту керектігін атап көрсеткен.
2-ші топ- амалсыздан оқитындар. Ондай оқушыларды қатаң қадағалап оқыту
дегенді ұсынған. Яғни білімнің сапасы оқытушының қандай әдіс- тәсілдерді
қолданып оқытуына тікелей қатысты екендігін дәлелдейді.
Әл- Фараби педагогикалық ықпал ету әдістерін алғаш ұсынған, оның
тиімділігін, қолдану жолдарын дәлелдеп, білім сапасын арттырудың
мүмкіндіктерін көрсеткен. Әл- Фарабидің оқыту туралы ілімі, оны ғылыммен
байланыстыруы бүгінгі педагогикалық үрдістің негізгі тероиясы, әдісі болып
есептеледі.
Ұлы ғұламалар Ж.Баласағұнның пікірі де, ұлы ғұлама ақын Абай ойлары
да, Әл- Фарабидің пікірін қуаттап, толықтыра түседі. Об бүгінгі күні жеке
адамды қалыптастыруда ұлы ғұламалар еңбектеріндегі білімді меңгерудің әдіс-
тәсілдерін басшылыққа алсақ, педагогикалық үрдісті ұйымдастыру ұлттық
психологиямызға сай өз үйлесімін табары анық.
Әрбір бала- болашақ данышпан деген ойлы қағидаға мән берсек,
яғни табиғи таланттарды ашу, жас талапкерлердің жарқырап көрінуі үшін
мұғалімге жүктелер міндет аз емес, Ол міндет- оқушылардың шығармашылық
қабілетін, танымдық белсенділігін, ой- өрісін дамыту үшін аянбай еңбек ету,
оқушының жеке тұлғалық күшін дамыту. Осы идеяларды дамыту үшін оқытудың
және тәрбиелеудің жаңа технологияларын қолдана отырып, жеке тұлғаның
дамуына қолайлы жағдай жасау, негізгі құндылық- оқушы және оның жеке
тұлғасы.[6,22]
Оқушының жеке тұлға ретінде тәрбиелеуді ұйымдастыруда дамыта оқыту
технологиясы ерекше орын алады.
Дамыта оқыту- жеке тұлғаның барлық сапаларын тұтас сәйкестікке
дамытуға бағытталған. Дамыта оқытудың басты мақсаты- баланы оқыта отырып,
жалпы дамыту.
ХХ ғасырдың 30 жылдарының басында Л.С.Выготский оқыту идеясын
қозғады. Оқытудың гипотезасы бойынша білім- оқушының даму құралы. 1960-1990
жылдар арасында Л.В.Занковтың басшылығымен зерттеулер жүргізіп, дамыта
оқытудың тұжырымдамасы жасалды. Занков жасаған жаңа жүйенің негізі- өсіп
және дамып келе жатқан дара тұлға.
Дамыта оқыту оқушылардың танымдық әрекетін қалыптастыруға,
шығармашылық қабілеттері мен қызығушылығын арттыруға, білімге құштарлығын
оятуға баулиды. Оқушылардың оқуға сапалы және жауапты көзқарасын
тәрбиелеуге, өз бетімен білім алуға, қосымша әдебиеттерді оқып, ізденуге,
оқу еңбегін тиімді ұйымдастыруға, алған білімін өмірде тиімді пайдалануға
үйретеді.
Жаңа буын оқулықтарын оқытуда дамыта оқыту технологиясын қолдану
дегеніміз- келешек ұрпақтың еркін дамуына, жан- жақты білім алуына,
белсенді, шығармашық болуына жағдай жасау, жеке тұлғаны дамыту.
Жеке тұлғаның бойындағы қабілетін ашу- одан әрі жетілдіру дамыта
оқытудың негізінде зерттеушілік білігін және оңтайлы шешімін қабылдауға
ынталандыру арқылы баланың бойына еркіндік, мақсаткерлік, ар- намыс,
мақтаныш- сезім, дербестік, адамгершілік, еңбек сүйгіштік, белсенділік, өз
пікірін сапалы, шебер ортаға сала білу сияқты оқыта отырып, жалпы дамытуды
үнемі сабақта жүйелі жүзеге асырғанда жан- жақты гармониялық даму үшін
негіз жасалды.
Са Дамыта оқыту:
Ә - Мт - Мн - Әқ - Д - Р
Ә- әрекет Ә.қ- әдіс- құрал
Мт- мақсат Д- даму, нәтиже
Мн- міндет Р- рефлексия
Жас ұрпақты қоғамдық маңызды істерді сапалылықпен игеретін бұған
дейінгі адамзат жасаған игіліктерді жалғастыра алатын жан- жақты дамыған
тұлға ретінде қалыптастырудың негізі мектеп жасында қаланатыны белгілі.
Білім беру мазмұнын жаңарту, оқыту әдістерін жетілдіру оқушылар мен
мұғалімдердің өзара қарым- қатынасын жоғары деңгейде ұйымдастыру секілді
міндеттердің қай- қайсысы да әрекетсіз іске аспайды. Оқу- адамның саналы
өміріндегі басты әрекет. Оқу әрекеті мұғалімнің басшылығы арқылы оқушының
сана- сезімін дамытуға бағытталады.
Рубинштейн оқытудың мақсаты оқушыға белгілі бір білім туралы
мағлұмат беру емес, ең бастысы, оқушылардың бойындағы қабілеттерді дамыту,
балаға қандай материал ұсыну емес, оны бақылауға, ойлауға үйрету деп
көрсетеді.
Психолог- ғалым Д.Б.Эльконин Оқу әрекетінің басқа әрекет түрлерінен
аса бір ерекшелігі бар,- деп көрсетті. Онда бала мұғалімнің басшылығы
арқылы ғылыми түсініктерді ұсынып меңгерді. Бірақ бұл әрекет арқылы ол
ғылымға ешқандай өзгеріс әкелмейді. Сол түсініктерді меңгеру арқылы баланың
ойы, түсінігі туып санасы дамиды, ол ғылыми ұғымдармен жұмыс істеудің жаңа
тәсілдерін үйренеді. Оқу әрекеті - баланың өзгеру, өсу әрекеті.
Оқу әрекетінде оқушының субъект ретінде қалыптасу жолдарын баланың
жас кезеңдеріне байланыстыра келе Г.И.Шукина былай дейді: Оқу әрекеті
дамуы оқушының сипатының өзгеруіне қарай оқушының жеке басының дамуына
үлкен әсер етеді. Мыс: бастауыш сыныптарда оқушы негізінен, тапсырманы
орындаушы болса, орта сыныптарда ол жай орындаушы емес, белсенді орындаушы
деңгейіне көтеріледі, осы кезеңде оның шығармашылық ізденісінің алғы
шарттары қалыптаса бастайды да, жоғары сыныптарда оқушы өз бетінше
шығармашылықпен жұмыс істей білетін, әрекет иесі ретінде танылуы
тиіс.[3,26]
Оқушының жеке тұлға ретінде қалыптасуы, бір жағынан оқу
үрдісіндегі оқушының белсенділігінің, өздік ізденіс жасай білуінің,
қызығушылығының т.б. өзгеруіне байланысты болса, екінші жағынан
айналасындағы адамдармен қарым- қатынасына байланысты болады. Сондықтан
мұғалім оқушы бойындағы өзгерісті назардан тыс қалдырмай нақтылы
ситуацияларда оқушы белсенділігін, өз бетінше жұмыс істей білу қабілетін,
танымдық қызығушылығын, шығармашылық қабілетін дамытуға қажетті жағдай
туғызып отыру керек.
Соған сай міндеттер:
• оқушы мен мұғалімнің арасындағы жаңаша қарым- қатынасты орнықтыру S
=S;
• оқыту кезінде оқушының потенциалдық мүмкіндігі мен дербестігінің
дамуына жағдай жасау;
• оқытуды оқушыда оқу іс- әрекетін қалыптастыратындай етіп
ұйымдастыру;
• дарынды балалармен жұмыс істеудің жаңаша әдіс- тәсілдерін қолдану.
Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық, кәсіптік,
адамгершілік рухани, азаматтық, басқа да көптеген адами келбетінің
қалыптасуына игі әсерін тигізеді. Өзін- өзі дамытып, оқу- тәрбие үрдісін
тиімді ұйымдастыруға көмектеседі.
Білім берудің қазіргі жаңа құрылымымен оқу- әдістемелік мазмұнының
өзгеруі- мұғалімнің өз кәсіби шеберліктерін шыңдауды, жаңартуды талап
етеді. Ел президенті Н.Назарбаев Қазіргі заманда жастарға ақпаратты
техникамен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте
қажет деп атап көрсеткеніндей инновациялық әдіс- тәсілдерді кеңінен
қолдану жаңаша білім берудің бір шарты.
1.2 Бастауыш сыныптарын оқыту функцияларын жүзеге асыру жолдары
Адамның жеке басын қалыптастыру негізі бастауышта қаланатыны бәрімізге
белгілі. Бастауыш мектептің негізгі міндеттері – баланың жеке басының
алғашқы қалыптасуын қамтамассыз ету; олардың қабілеттерін ашып, дамыту,
оқуға деген ынтымақтастық тәжірибесінің берік дағдыларын меңгерту,-
делінген Қазақстан Республикасының Орта білімді дамыту тұжырымдамасында.
Осы міндетті ойдағыдай орындау үшін, әрбір жас балаға, оқыту, тәрбиелеу,
дамыту жұмыстарын ұштастыра жүргізіп, оқушыны жан-жақты қамтамасыз етуге
дайын болуымыз керек,- дейді көптеген педагогтарымыз (С. Рахметова, Ж.
Адамбаева).
Оқушыларға математика білімінің қыр-сырын жетік таныту, қабілеттерін
шыңдау, кез-келген ортада өзін еркін ұстауға, Қазақстан Республикасының
азаматы деген атқа лайық болатындай етіп тәрбиелеу – біздің міндетіміз
болмақ. Осы орайда оқушылардың білім деңгейін арттыру – маңызды іс. Бұл
мәселе көптеген жылдар бойы қарастырылып келе жатыр. Математика, оқыту
әдісіне сан алуан жетілдірулері болатындығына қарамастан, шәкірттер үшін
әрдайым қиын жұмыс болып қала береді - деген атақты ғалым Писарев Д.И.
Сондықтан, матеметиканың қиындығына, құрделілігіне қарамастан, болашақ
ұрпақты осы пәнге қызықтыру, білім деңгейін көтеру біз үшін орасан зор
жауапкершілікті қажет ететін оқыту әдісі болуы тиіс. Бұл бастауыш сыныпта
оқытуда орындалады.
Бүгінгі бөбек – ертеңгі азамат – қоғам иесі. Балғын бөбектерге ең алғаш
жол көрсетуші, бағыт беруші – бастауыш мектеп мұғалімдері. Ақ жүрек балғын
бөбектерге білім мен тәрбие есігін ашу бастауыш мектеп мұғалімдеріне
абыройлы да жауапты жұмыс жүктейді.
Ұстаздың әрбір қылығы оқушыға әсер қалдырып, оның ары қарай жетілуіне
ықпал ететіні бәрімізге белгілі. Мұғалім – оқушы атаулыға үлгі болатын
өмірінің сан алуан жолынан адаспай өтуде оған бағыт беріп, жөн сілтеуші,
баланы адамгершілікке, еңбек сүйгіштікке, адалдыққа және басқа да сол
сияқты ізгі қасиеттерге баулитын жан.[14,45]
Қазіргі заманымызда оқушының білім деңгейін көтеру мәселесі ең басты
мәселелердің бірі болып отыр. Оқушының білім деңгейін көтерудегі басты
тұлға – ұстаз екені бәрімізге белгілі.
Оқушының білім деңгейін көтеру дегеніміз – оқушыны жан-жақты тәрбиелеп,
ғылым негіздерінен берік білім беру, болашақ қоғамға пайдалы қызмет ететін
азамат етіп шығару. Оқушының бойындағы білімін ары қарай тереңдетіп,
жетілдіре түсу.
Оқушының білім деңгейін көтерудегі мұғалімнің іс-әрекеті деген не?-
деген сұраққа жауап іздеп көрейік.
Ғылыми-педагогикалық және психологиялық әдебиеттерді зерттеу барысында
біз ең алдымен іс-әрекет дегеніміз не деген сұраққа жауап іздедік.
Адамның психикалық өмірінің жан-жақты дамуы белгілі әрекетпен айналысуына
байланысты болады. Адам өмір сүру барысында өз психикасын түрлі жолмен
жарыққа шығарады.
Психология ғылымының докторы, профессор Қ. Жарықпаевтың пікірінше:
Әрекет дегеніміз түрлі қасиеттерді өтеуге байланысты белгілі мақсатқа
жетуге бағытталған процесс.
Бір мақсатқа біріккен әрекеттердің жиынтығын ғана іс-әрекет деп,-
анықтама берді психолог Ф.Н. Гоноболин. Ол белгілі бір ұзақ уақытқа
созылуымен сипатталады. Педагогикалық іс-әрекет туралы айтқанда біз
мұғалімнің бір рет жасаған әрекетін емес, ұзақ уақыт бойы педагогтік толып
жатқан қылықтары мен әрекеттерінен тұратын оның мектепке жасаған күнделікті
жүйелі еңбегін айтамыз.
Сонымен, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
Оқыту функциялары және оларды жүзеге асыру жолдарының педагогикалық
негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5
Оқыту функцияларының педагогика ғылымында қарастыру жайы ... . 5
Бастауыш сыныптарын оқыту функцияларын жүзеге асыру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
Математика сабақтарында оқытудың дамытушылық функциясын жүзеге асыру
Әдістемесі 26
3- сынып математика мазмұнын және оқыту нәтижесіне қойылатын талаптарды
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
..
Математика сабақтарында оқытудың дамытушылық функциясын жүзеге асыру
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
Пайдаланған әдебиеттер 59
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі: Қазақстан Республикасының білім берудің
мемлекеттік жалпыға міндетті стандартында "математика курсының мазмұны
арқылы танымдық және коммуникативтік іс-әрекетпен өздігінен білім алуға
және еңбекке бейімделу арқылы баланы жеке тұлға ретінде қалыптастыру
көзделген"[1,22].Осы мақсатқа жетудің пәрменді құралдарының бірі оқушыларға
сапалы білім берудің тиімді жолдарын іздестіру өзекті мәселелердің бірі
болып отыр. Бұл мақсат білім беру жүйесінің барлық буындарына, соның ішінде
бастауыш буынға, зор жауапкершілік жүктейді.
Адамның жеке басының дамуында, қабілеттілігін
жетілдіруде білім, білік, дағды маңызды роль атқарады. Бұл
психологиялық үш категорияның өзара байланысы мен олардың мән
мағынасын көрсететін педагогика мен психологияда ұзақ жылдар бойғы
зертеулерінің нәтижесі айқын дәлел бола алады. Іс-әрекет жасауда,
білім алып, біліктілікті меңгеру үшін алдымен дағдыға үйретудің
маңызы зор.
Адамда білім туа пайда болмайды, онда белгілі бір
қабілеттіліктің нышаны болуы мүмкін, сонан соң өсе келе ғана
білім алуға деген құштарлық пайда болады - деп К.Д. Ушинский
орынды айтқан.[4,52]
А.Байтұрсыновтың пікірі бойынша бала білімді тәжірибе арқылы білімді
өздігінен алу керек. Мұғалімнің қызметі – оның білімінің шеберлігінің
ұзақ жолды қысқарту үшін, ол жолдан балалар қиналмай оңай өту
үшін, керек білімді кешіктірмей, дер кезінде беріп отыру үшін,
балаға жұмысты әліне қарай шағымдап берумен бетін белгілеген
мақсатқа қарай тузеп отыру керек. [5,12]
Қазіргі кезде математиканы оқыту әдістемесі оқытудың көптеген жаңа
технологияларын пайдалануға қолжеткізіп отыр.
Қазіргі заман педагогтарының жұмысы бала тәрбиесінің мәңгілік проблемаларын
шешуге, яғни олардың оқуға ынтасыздығын өз бетімен жұмыс істей
білмейтіндігін, мақсатсыздығын, логикалық ойлай алмайтындығын жоюға
бағытталуы тиіс.
Жалпы білім беретін мектеп оқушыларының базалық математикалық
құзыреттілігн қалыптстырудың ерекше әдістерін ТМД елдерінің ғалымдары
зерттеді. Олар оқушылардың жалпы білімдік деңгейін арттыру, математикалық
дайындығын жетілдіру және оқушылардың логикалық ойлауын дамыту мәселелерін
шешуді әр түрлі концепциялар негізінде жүзеге асырылған. Мысалы, дамыта
отырып оқыту мәселелері Л.С.Выготский, Л.В.Занков, Д.Б.Эльконин,
В.В.Давыдов, И.С.Якиманская т.б. еңбектерінде математикалық білім берудің
жеке тұлғаға бағытталған жаңа әдістемелері В.С.Аванесов, С.Н.Лысенкова,
В.Ф.Шаталов, т.б. ізденулерінде зерттелген.
Біздің ғылыми және кәсіби әдебиеттерге жасалған талдауымыз, қазіргі
кезде математиканы оқыту әдістемесінің бағыты даму үстінде екенін көрсетті.
Демек, еліміздің оқыту жүйесінің дүниежүзілік мәні бар оқытуға
гуманизациялық тұрғыдан келу мәселесіне бағыт ұстанған, және оқытудың
дамытушылық функциясын жүзеге асыру кезеңінде оқушыларды математика пәніне
қызықтыру проблемасы өзекті мәселелерінің біріне айналып отыр.
Осыған орай дипломдық жұмысымның тақырыбы үшінші сыныпта математика
сабағын оқытуда дамутушылық функциясын жүзеге асыру деп алдым.
Оқушылардың бастауыш математикалық білім мазмұны бойынша
меңгерген білім, білік, дағдыларының деңгейін анықтауда соңғы кезде
олардың ақыл-ой іс-әрекетін орындауға машықтандырудың әр түрлі тәсілдері
математика пәні сабақтарында қолданылып жүр.
Зерттеу обьектісі: 3-сыныпта математиканы оқыту процесі.
Зерттеу пәні: 3-сынып математика оқытудың дамытушылық функциясын
іске асыру әдістемесі.
Зерттеудің мақсаты: 3-сынып математика сабағында оқытуда дамытушылық
функцияны жүзеге асырудын жолдарын іздестіру..
Зерттеу жұмыстың міндетті:
- оқыту функциясының педагогика ғылымында зерттелу жайымен танысу және
бастауыш сыныптағы жүзеге асыру жолдарын анықтау.
- 3-сынып математикасы мазмұнын және оқыту нәтижесіне қойылатын
талаптарын талдау, оқытудың дамытушылық функциясын жүзеге асыратын
сабақтар жүргізу.
Зерттеу жұмысының жаңалығы: математика сабақтарында дамыту
функцияларын жүзеге асырудың дидактикалық және әдістемелік ерекшеліктерін
зерттеу, тәрбиелік функцияны жүзеге асырудың әдістемесін ұсыну.
Зерттеудің болжамы: Егер оқытудың дамыту функциясы бастауыш
сыныптардың оқу-тәрбие үдерісінде дұрыс әрі орынды жоспарланып, тиімді
түрде іске асырылатын болса, онда оқушыларын теориялық білімді еңбекпен,
өмірмен байланыстыра жүргізуіне, оқушыларды еңбек тәрбиесіне баулуға,
оларды экономикалық, экологиялық біліммен қаруландыруға, кәсіптік бағдар
беруге тәрбиелеуге мүмкіндік туады..
Зерттеу жұмысын жүргізуде қолданылынған әдіс-тәсілдер:
Педагогикалық әдебиеттерді талдау, жинақтау, қорыту.
Дипломдық жұмысының құрылымы: кіріспеден, қорытындыдан және 2
тармақтан тұрады.
1. Оқыту функциялары және оларды жүзеге асыру жолдарының педагогикалық
негізі
1. Оқыту функциясының педагогика қарастыру жолдары
Оқыту процесінде окушылардың ақыл-ойы дамыиды, танымы, практикалық
іскерлігі және дағдысы қалыптасады. Оқыту процесін басқару үшін оның
құрылымын, бөліктерін және заңдылықтарын, олардың өзара байланысын жете
білу керек. Оқыту процесі жүйе ретінде қарастырылады, ол өзінің белгілі
құрылымы және бөліктері мен сипатталады; Олар:
Ғылыми білімнің, іскерліктің және дағдының жүйесі (білім беру
мазмұны).
Мұғалім, оның өмірге, ғылымға көзқарасы және оқушылармен қарым-
қатынасы (сабақ беру).
Окушылар, сынын ұжымы (оку ісәрекеті).
Оқыту әдістері.
Оқытудың материалдық құралдары: дидактикалық және оқытудың техникалық
құралдары.
Оқыту нәтижелері.
Білім — адамзаттың жинақтаған тәжірибесі, заттар мен құбылыстарды,
табиғат пен қоғаім заңдарын тану нәтижесі. Білімді жеке адамның игілігіне
айналдыру үшін, ойы ойлау операциясы—талдау, синтездеу, салыстыру, жіктеу
және жинақтау аркылы терең ұғыну қажет. Окушы ойлау операциясына сүйеніп,
ез білімін шындыққа айналдырады. Бұл дамытып оқытудың негізгі ережесі, яғни
окушылардың таным іс әрекетін дамыту, оларды өз бетімен ізденуге, зерттей
білуге және жаңа білімді еркін игеруге үйрету.
Іскерлік — алған білім негізінде окушылардың практикалык әрекеті іске
асырылады. Білімсіз қандай болса да іскерлік мүмкін емес. Мысалы, сауатты
жазу үшін грамматикалық ережелерді білу керек. Өлшеу сызғышын,
секундометрді пайдалану үшін физика біліміне сүйену қажет.
Дағды — бұл қайта-қайта орындалатын практикалық әрекеткін
машықтандыру. Мысалы, тез оку дағдысы — жүйелі турде жаттығу нәтижесі.
Сонымен, оку процесінде білімнің, іскерліктін байланысы, бірлігі
окушылардың таным қабілетінің дамуына мүмкіндік тугызады.
Оқыту екі жакты процесс, онда мұғалім мен окушылардың, ынтымақтастық
іс-әрекеттері жүзеге асырылады. Мұғалім окушыдарды білім алу әдістері мен
тәсілдеріне үйретеді. Бұл сабақ беру процесі. Окушылар сабақта түрлі іс-
әрекеттерінің барысында дамиды, олардың ғылыми көзқарастары қалыптасады.
Бұл оку процесі. Оку — бұл окушылар іс-әрекеттерінің яғни ерекше формасы.
Оқыту процесінің қозғаушы күштері оқытудың барысында койылатыи таным
және практикалық міндеттер меи окушылардың пакты білімі мен іскерлік
дәрежесі және ақыл-ой дамуының арасындағы қайшылық. Егер қойылған
міндеттерді шешуге окушылардың шамасы келмесе, онда каншылық оқытудың және
дамудың қозғаушы күштері бола алмайды. Қайшылык козғаушы күштері ретінде
пайда болу үшін қажетті шарт, ол окушылардың ыктимал мүмкіндіктеріне
сәйкес келуі кажет.
Оқыту процесінің өзіне тән функциялары бар. Олар оқытудың білім беру,
оқытудың тәрбиелік, оқытудың дамыту функциялары.
Оқытудың білім беру функциясы — бұл адам баласын білім байлығымен
қаруландыру, оны өз бетімен білім алуға іскерлік пен дағдыны игеруге
даярлау. Қазіргі кезенде білімді толық игеру үшін негізгі талаптарды еске
алған жөн. Олар:
білімнің толыктығы — негізгі идеяларға түсіну үшін оқыту процесінің
негізгі звеноларын, яғни танымдық іс-әрекетінің кезеңдерін іске асыруды
қамтамасыз ету;
білімнің жүйелілігі, үйлесімділігі, кисынды бірізділігі;
біліммің ұғымдылығы — окушылардың өз бетімеи ізденіп, білімді меңгеру
үшін олардың ойын дамыту;
білімнің әрекеттілігі-жаңа білім алу үшін бұрынғы білімді шеберлікпен
пайдалану мүмкіндігін жасау.
Сонымен, оқытудың білім беру функциясы қазіргі кезде ғылым негіздерін,
іскерлікті, дағдыны игергеп жоғары білімді адамды дайындауда әлеуметтік
міндетті шешуге бағытталуы қажет.[2,33]
Оқытудың тәрбиелік функциясы — оқытудың тәрбиелік ықпалы жайындағы
идея Я. А. Коменскийдің, И. Ф. Гербарттың, Ф. А. Дистервектің, Н. И.
Ппроговтың және К. Д. Ушинскийдің еңбектерінде мазмүндалған.
И. Ф. Гербарт оқыту адамгершілік тәрбиесінсіз мақсатсыз құрал деп
тұжырымдады.
Н. И. Ппрогов пен К. Д. Ушинский алғаш рет педагогика тарихында
оқытудың тәрбиелік сипатын, оның ғылыми мазмұнына тәүелді деді.
К. Д. Ушинскийдің педагогикалық теориясында оқыту және оку тәрбиенің
күдіретті құралы деп айтылғам. Тәрбиелей отырып оқыту, Ушинскийдің айтуы
бойынша, дамытып оқыту, яғни адамның байкағыштығын, ойып, есін, қиялын
дамыту, оны әлеуметтік және еңбек іс-әрекетіне дайындау.
Тәрбиелей отырып оқыту, ғылыми-теориялар мен ережелердің оқушылардың
дүниетанымы мен сеніміне айналуын сипаттайды, моральдык нормаларды, мінез-
құлықты игеруін қамтамасыз етуге әсер етеді. Окыта отырып тәрбиелеу,
оқушыларды өмірге, білім алуға тәрбиелейді, ақыл-ой қабілетін дамытады,
адамгершілік қасиетін калыптастырады.
Мектепте оқушыларға теориялық білім беру тәрбие проце-сінде тығыз
байланысты өткізіледі. Мысалы, әдебиет сабағын-ды Жас гвардия романындағы
кейіпкерлердің бейнесін мұғалім мазмүндай келіп, балаларға фашизмге деген
өшпенділікті адамгершілік принципі тұрғысынан түсіндіреді.
Сопымеп, оқыту окушыларды терең біліммен қаруландырады, ғылыми
көзқарастарын дамытады және тәрбиелейді.
Оқытудың дамыту функциясы. Белгілі психологтар Л. С. Выготский мен С.
Л. Рубинштейн ұсынған түжырымдамасы бо-йышна жеке адамның дамуы тәрбие мен
оқыту процесінде жетіледі. Тәрбие мен оқыту дамуды артына салып отырады.
Оқыту дамыта және тэрбиелей отырып жеке адамның таным-қабілетін
мақсатқа сәйкес жетілдіреді. Оқытудың осындай басты міндеттерінің бірі —
шәкірттердің таным-қабілетін дамыту.
Дамытып оқыту — бұл окушылардың таным ісәрекетте барынша дамыту, яғни
олардың ой-өрісін дамыту, өз безмен жаңа білімді іздеп табуға және оны
еркін игеруге үйрету Дамытып оқытудың міндеті — Ең таяу даму зонасын
жасау.
Таным қабілетін дамыту туралы Ресей ғалымдарының (II. Дайри, Т. И.
Махмутов, Л. В. Занков, М. Н. Скаткин, И. А. Лерпср, А. II. Пискунов т. б.)
тұжырымды үсыныстары мен пікірлері бар. Олардың идеяларының мәні мына
төмендегіге саяды:
Таным қабілетінің дамуы — бұл барлык мұғалімдердің барлык білімдер
бойынша оқыту процесіндегі мақсаттылык іс-әрекеті.
Оқушыларға білім беру және объективтік шындықты тану оқулыктың ролі.
3. Оқытудың әдістері мен формаларын жетілдіру.
Теориялык дайындығы, педагогикалық шеберлігі, білімдарлығы
окушылардың таным іс-әрекетін дамытудың иісшуіпі құралдарының бірі.
3. Оқыту — танымдық іс-әрекетінің психологиялық-педагогикалық
негіздері
Оку — оқыту процесіндегі окушылардың іс-әрекеті. Оқыту процесінің
логпкасы оның қүрылымын анықтайды, ал құрылымына оқыту процесінің звенолары
— танымдық іс-әрекетінің, кезецдері кіреді:
таным міндеттеріне жете түсіну;
жаңа материалды кабылдау;
ұғыну — жаңа оқу материалдарын түсініп жинактау процесі;
білімді, іскерлікті және дағдыны бекіту және жетілдіру;
білімді, іскерлікті және дағдыны практикада қолдана білу;
окушылардың жетістіктерін талдау, білімін, іскерлігін және дағдысын
тексеру, бағалау.
Енді оқыту процесінің звеноларына тоқталайық.
Таным міндеті түсінікті болса, оны окушылар өз бетімен ізденіп шешуге
тырысады, оқыту процесінің әрбір звеносына жеке-жеке дайындалады.
Қабылдау — адамға тікелей әсер ететін заттардың я құ-былыстардың адам
санасында бейпслеу процесі.( Сабак, үстінде окушылардың жаңа материалмеи
тапысуы түйсіктсн және қа-былдаудаи басталады. Ал түйсік сапаның сырткы
олеммеп бай-лаиысы. Сезім мүшелерімізғе әсер етіп, оның миымызда бейпе-
леуін түйсік деп атайды.
Окушыларды жаңа материалдармен тапыстыру, бацылау, эксперимент,
практикалық жұмыстар процесіпде тікслей кабылдау арқылы немесе жанама түрде
мұғалімпіц сөзі, эвристикалық әцгіме, окулык арқылы іске асырылады.
Ұғыну—бұл саналы түрде ғылыми білімді, заңдылықтарды үғу, фактілерді
жинақтау процесі, қорытыпды шығару. Ұғыну процесінде оқылатын материал
терең ойластырылады, дәлел-деніледі және бекітіледі.[3,22]
Бекіту — бұл окушылардың білімді берік ұғуының тиімді тәсілі. Сабақта
жада материалды алғашкы бекіту қолданылады. Өткен оқу материалын еске
түсіру үшін мұғалім күнделікті кайталауды жүргізіп отырады.
Оқу бағдарламасы бойынша накты тарауларды, оқу кур-сын толық
бітіргеннен кейін жинақтап қайталау басталады. Мұндай қайталау окушылардың
білімін бекіту және жүйеге келтіру үшін жүргізіледі.
Білімді, іскерлікті және дағдыны практикада қолдану окушылардың
өзіндік қасиетін дамытады. Окушылардың өз безмен дамуына лабораториялық
жұмыстар, практикалық және семинар сабақтары, үйрету машнналары, ауызша
және жазбаша жаттығу жұмыстары мүмкіндік туғызады.
Окушылардың жетістіктерін талдау, білімін, іскерлігін және дағдысын
тексеру, бағалау — бұл оқытудың кері байланыс.
Бастауыш бiлiм жалпы орта бiлiм беретiн мектептердiң бастауыш
сыныптарында немесе мектептiң өз бетiнше оқу-тәрбие берудi ұйымдастыратын
бiлiм мекемесiнiң бастауыш деңгейінде оқыту мен тәрбиелеудiң өзара
байланысы арқылы қамтамасыз етiледi.
Мектептiң бастауыш деңгейінде оқытудың мақсаты:
● оқытудың келесi деңгейіндегі оқу бағдарламаларын игерту мақсатында
оқушылардың танымдық қабiлеттіліктерін және бiлiктіліктерін дамытуды
қамтамасыз ететiн қарапайым бiлiм негiздерiн меңгерту;
● негiзгi оқу iс-әрекетi дағдыларын қалыптастыру;
● ұлттық дiлдi, елiміздiң мәдени-тарихи ерекшелiктерi мен дәстүрлерiн
ескере отырып, отандық және әлемдiк мәдениеттi таныту.
Жалпы бастауыш бiлiм оқуды, жазуды, санауды, оқу әрекетiнiң негiзгi
бiлiктерi мен дағдыларын, теориялық ойлаудың элементтерiн, оқу әрекеттерiне
өзiндiк бақылаудың қарапайым дағдыларын, өзiн-өзi ұстау және сөйлеу
мәдениетiн, жеке бас гигиенасы мен салауатты өмiр салтының негiздерiн
меңгертудi қамтамасыз етедi.
Мектепке дейiнгi жастағы балаларды бірінші сыныпқа қабылдауда олардың
функционалдық сауаттылық негiздерiн меңгеру дәрежесiн емес, оның мектепке
жалпы дайындығын тексере отырып, жоғарыда көрсетiлген мақсаттар бағдарға
алынады.
Тестiлеудiң, баламен әңгiмелесудiң барлық түрлерiнiң мақсаты - алдағы
оқыту үдерісіне баланың жеке даму ерекшелiктерiн ескере отырып түзетулер
енгiзу.
Мұғалiм үшінші сынып оқушыларымен жұмыс барысында мектепке дейiнгi
жастағы баланың жетiстiктерiнiң деңгейiн ескеруi, интенсивтi даму
жағдайында жеке жұмыс жүргiзуi, мектепке дейiнгi жаста қалыптаспаған
сапаларын түзету бойынша арнайы көмек жасауы тиiс.
Оқу жетiстiктерi мен даму деңгейлерi бойынша жасанды iрiктеу арқылы
балаларды топтастыруға болмайды.
Үшінші сынып оқушыларында оқуға деген ынта қалыптастыру, оларға белгiлi
бiр табысқа қол жеткiзетiндей жағдай жасау және оларды өзiн-өзi бақылауға
дайындау мақсатында оқу жылының Үшінші жартыжылдығында ынталандырудың
баға қоюды талап етпейтiн әдiстерi мен тәсiлдерi пайдаланылуы қажет.
Оқушылардың мектеп талаптарына бейiмделуiн жеңiлдету мақсатында оқу
жүктемесiн бiрте-бiрте өсiру арқылы сабақтардың сатылық режимi сақталады.
Сабақтар арасындағы үзiлiстердiң ұзақтығы оқушылардың белсендi демалыс және
ыстық тамақтандыру уақытын ескере отырып белгiленедi, алайда ол 10 минуттан
кем болмауы тиiс.
Бiрнеше ауысымда жұмыс iстейтiн бастауыш деңгейі бар бiлiм беру
ұйымдарында Үшінші сынып оқушылары Үшінші ауысымда сағат 9.00-ден бастап
оқытылуы тиiс.
1-тоқсанда ұзақтығы 35 минуттан болатын күнiне 3 сабақ, 2-тоқсаннан
бастап ұзақтығы 35 минуттан күнiне 4 сабақ өткiзiлуi тиiс.
Сабақ кестесi оқушылардың тамақтануы мен дем алуына жеткiлiктi
ұзақтықтағы үзiлiс жасалатындай етiп құрылуы қажет (Қазақстан Республикасы
Үкiметiнiң 2005 жылғы 11 наурыздағы 224 қаулысы).
Бастауыш мектептегi оқыту төмендегiлердi қамтамасыз ететiндей екi
деңгейде жүргiзiледi(
() оқушылардың жалпы бiлiмдiк дайындығы - ғылым негiздерiн оқыту оқу
жоспарларының инвариантты бөлiгiнде белгiленген пәндер тiзiмi мен оларға
арнайы бөлінген сағат көлемi негізінде жүзеге асырылады;
() оқушыларды жалпы дамыту дайындығы - қызығушылықтарына,
бейiмдiлiктерi мен қабiлеттерiне қарай олардың шығармашылық дамуына қажеттi
жағдайлар жасау.
Бастауыш бiлiм беру 2002жылы бекiтiлген Жалпы орта бiлiм берудiң
мемлекеттiк жалпыға мiндеттi стандартына сәйкес дайындалған оқу
бағдарламалары арқылы жүзеге асады. [4,22]
Математика пәнiн оқытудың мақсаты: математикалық бiлiм, бiлiк және
дағдыларды игерту; математика курсының мазмұны арқылы баланы тұлға ретiнде
қалыптастыру; танымдық iс-әрекетке, сондай-ақ өздiгiнен бiлiм алуға
дайындығын қалыптастыру.
Математика пәнi бойынша оқу жүктемесiнiң көлемi 1-2 сыныптарда аптасына
4 сағатты (оқу жылында 136 сағат), 3-4 сыныптарда аптасына 5 сағатты (оқу
жылында 170 сағат) құрайды.
Мектептiң бастауыш сатысында Математика пәнi бойынша базалық бiлiм
мазмұны: 1) терiс емес бүтiн сандардың арифметикасы; 2) алгебра
элементтерi; 3) геометрия элементтерi блоктарынан тұрады.
Әрбiр жаңа ұғымды енгiзгенде оның маңызы мен мазмұнын ашып-көрсетуге
мүмкiндiк беретiн белгiлi бiр iс-әрекет (практикалық жұмыс, есеп шығару)
жүзеге асырылып отырады. Осы мақсатта бастауыш математикалық бiлiм
мазмұнында мәтiндi есептер жүйесi қамтылды. Есеп шығарудың әртүрлi
тәсiлдерiмен таныстыру – олардың ең тиiмдiлерiн оқушылардың өздерi өз
беттерiмен iздестiрулерiне жағдай жасайды.
Математиканы оқытуда жинақталған бiлiмдi, бiлiктердi өзгертiлген
жағдайда қолдана алу маңызды рөл атқарады. Ол үшiн тапсырмалар жүйесi
алдымен жеңiлдеулерiн, одан кейiн бiртiндеп құрделiлерiн орындауда оқушылар
сәйкес бiлiм мен бiлiктердi меңгеретiндей, оларды есеп шығаруға
жаттықтыратындай етiп құрылуы қажет. Сонымен бiрге оқушылардың өз
ұсыныстарын негiздеуiне, өз ойларын дәл, түсiнiктi және тиянақты етiп
жеткiзе алуына үлкен мән берiлуi тиіс.
Мәтiндi есептердi шығаруда белгiлілер мен белгiсiздердi салыстыра
отырып, оқушылар олардың арасындағы негiзгi байланысты түсiнулерi және оны
математикалық қатынастар тiлiне ауыстыра алулары, есептердiң шығарылуын
математика тiлiнде рәсiмдей алулары қажет.
Периметр, аудан және көлем жөнiндегi геометриялық материалдарды оқып-
үйренуде сандық және құрамында бiр ғана әрпi бар әрiптi өрнектердi құруға,
оқуға, түрлендiруге, есептеуге қатысты бiлiктер мен дағдылар белсендi
пайдаланылады. Бұл алгебра мен геометрия элементтерiнiң арифметикалық
материалдармен табиғи бiрлiгiн тиiмдi жүзеге асыру жолдарының бiрi болып
табылады.
Негiзгi бақылау объектiлерi:
• 1 000 000 көлемiндегi сандарды оқу, жазу, және салыстыру;
• жазбаша амалдарды орындау (көп таңбалы сандарды бiр және екi
таңбалы сандарға қосу және азайту, көбейту мен бөлу);
• жүз көлемiндегi сандарды қалдықпен бөлу;
• 2-3 амалдан тұратын санды өрнектiң мәнiн табу (жақшалы және
жақшасыз);
• арифметикалық тәсiлмен мазмұнды есептердi шешу;
• тiктөртбұрыштың (шаршының ) периметрi мен ауданын есептеу.
Оқыту – қоғамдық құбылыс. Оның міндеттері мен мақсаттары және мазмұны
қоғам қажеттеріне байланысты өзгеріп отырады. Жастарға берілетін білім
мазмұны мен тәсілдерін белгілеуде шешуші роль атқаратын нәрсе – жеке
баланың мүддесі емес, қоғамдық мүдделер мен қажеттіліктер.
Оқыту тәрбиенің басты құралы болып табылады. Оқыту арқылы жастарға
біліммен қатар, белгілі бағытта тәрбие де беріледі. Оқытудан тыс балалар
мен жас өспірімдердің жан-жақты дамуы мүмкін емес. Оқыту процесінде
балалардың ғылыми дүниетанымын қалыптастыру, олардың рухани дамуын
жетілдіру – мұғалімдердің басты міндеттерінің бірі.
Оқытудың тәрбиелік сипатын күшейту, ең алдымен, оны өмірмен, еңбекпен
ойдағыдай байланыстыруды керек етеді. Оқу – бала үшін еңбек, оның тәрбиелік
мәні зор. Ол баланы жүйелі түрде ой еңбегімен шұғылдануға дағдыландырып,
оның жігері мен мінезін тәрбиелейді. Оқыту барысында ғылым негіздерін оқып
үйрену, ғылымның тарихымен және оның әдістерімен, ұлы ғалымдардың өмірімен
және қызметімен танысу, мұғалімнің білімі, мәдени дәрежесінің жоғары болуы
оқушыларға тәрбиелік жағынан үлкен ықпал етеді.[9, 7]
Оқыту – таным процесі. Өйткені онда ілгері қарай қозғалыс болады,
оқушы білмеуден білуге қарай жүгіріп отырады. Оқытудағы міндет – оқушыны
табиғат, қоғам және адам дамуының жалпы және негізгі заңдарымен
қаруландыру.
Баланың оқуы – жалпы адамның дұрыс дүние тану процесінің өзгеше бір
формасы. Дүниетану заңдары барлық адамдарға (балаларға да, ересектерге де,
ғалымдарға да), бірдей ортақ болады. Адамның дүние тану әрекеті біріңғай,
бір сатылы емес, диалектикалық сипатта болатындығын және оның белсенді
әрекет екенін есте сақтау керек.
Оқушылардың таным процесі өзіне тән ерекшелігі бар күрделі психикалық
процесс екенін де ұмытпау керек. Оқушының таным әрекеті мұғалімнің
басшылығымен іске асырылып отырады. Оқушы білімді қысқартылған,
педагогикалық тұрғыдан өзгертілген жолмен мұғалімнің және арнайы жазылған
оқулықтардың көмегіне сүйене отырып алады. Дүние тануда оқушы ғалым
адамдармен салыстырғанда өзі жаңадан ғылыми жаңалықтар ашпайды, ол –
ғылымда бұрын ашылған, зерттелінген фактілерді, заңдылықтарды ұғынуға
міндетті.
Оқушының нәтижелі оқуына әсер ететін сыртқы және ішкі күштер немесе
себептер болады. Оқушының білім алуда ілгері қарай басуына себепкер болатын
негізгі күш – түрлі қайшылықтар. Бала білмеуден білуге қарай қадам басқанда
әр түрлі қайшылықтар мен қиындықтарға кездеседі, оларды шешу, жеңу
нәтижесінде оқу міндеттері жүзеге асырылады. Оқыту процесіндегі ең негізгі
қайшылық: ол – педагогикалық міндет – талаптар мен оқушының
мүмкіндіктерінің (білім мен дағдысының және дамуының қазіргі деңгейі)
арасындағы қайшылық. Бұған тағы да оқушының теориялық білі мен
репродуктивтік ойлауы арасындағы қайшылықтар жатады. Осындай қайшылықтарды
шешу оқушының саналы түрде күш-жігері жұмсауын керек етеді және оның
дамуына үлкен әсер болады.
Баланың оқуына күшті әсер ететін себептердің бірі – мотивтер. Мотивтер
деп белгілі әрекетке итермелейтін, бағыттайтын себепті айтады.
Оқушының мотивтері оның қажеттері мен қызығуларына байланысты болады.
Бала жақсы оқу үшін білімнің өмірде керек екенін түсінуі және сол білімге
қызығуы қажет. Мотивтер баланың оқуға деген жағымды сезімдері мен
эмоцияларын тудырады.
Мысалы, оқушының жақсы оқуы мұғалімді жақсы көруіне немесе оның
сабақты қызғылықты жүргізуіне байланысты болуы мүмкін. Оқытудың сапасын
арттыруда балалардың білімге деген қоғамдық мәні бар, перспективалық және
интеллектік мотивтер қалыптастырудың маңызы зор. Бала мұғалімнен немесе ата
– анадан қорыққандықтан емес, болашақта жақсы маман болу қажетінен, Отан
үшін қызмет ету, сол сияқты ақыл-ой еңбегіне сүйіспеншілік, ғылымға
әуесқойшылық сезімнен туатын мотивтердің әсерінен оқуға ынталануы,
талаптануы тиіс. Осыған орай, оқыту процесінде оқушылардың білімге деген
қызығуларын қалыптастыру өте маңызды міндет болып табылады. Педагогика
ғылымының докторы, профессор Г.И.Щукина орта мектеп оқушыларының білімге
деген қызығуларын үш топқа бөледі:
1. Қызығудың анық емес түрі (аморфный интерес)
2. Кең тарапты қызығу.
3. Негізгі, тұрақты қызығу.
Қызығуды осылайша жіктеп қараудың дұрыстығы шүбә келтірмес.
Оқыту үдерісі оқушы мен мұғалімнің өзара бірлесіп жасайтын әрекетінен
құралатын күрделі әрекет. Оқыту – мұғалімнің білім берудегі жетекші әрекеті
болса, оқу – баланың өзінің танымдық, практикалық әрекеті. Оқыту қалай
болса солай жүрмейді, ұйымдасқан түрде жүзеге асырылады. [10, 201]
Оқытудың мазмұны, өзіне тән әдістері, ұйымдастыру формалары мен
нәтижесі болады. Ол – жастарға білім беру мен дағдыны меңгеруді көздейді.
Оқушы білім алу үшін оқу процесінде өзінің танымдық қабілеттерін арттырады.
Кейбір авторлар оқытуға анықтама бергенде, оны оқушының ойлау әрекетін
басқару деп қарайды. Мұндай анықтама дұрыс та сияқты, өйткені шынында да,
оқушының танымдық әрекеттері ішінде ойлау әрекеті жетекші роль атқарады.
Бірақ бұл көзқарас толықтыруды қажет етеді. Оқушының танымдық әрекеті тек
ойлаумен ғана шектелмейді. Оқыту баладан ойлау әрекетімен қатар, басқа да,
психикалық процестерді: сезімдер мен эмоцияларын, мотивтері мен
қызығуларын, жігері мен қабілеттерін т.б. жеке бастық қасиеттерін керек
етеді.
Оқыту ең алдымен ақыл-ой тәрбиесімен тығыз байланысты болады. Ақыл-ой
тәрбиесі балаларға білім берумен қатар, олардың танымдылық қабілеттерін
(байқағыштық, зейінділік, зеректік, еске сақтау, творчестволық қиял,
сөйлеу, ойлау) қалыптастыруға көмектеседі. Балаларға дұрыс тәрбие беру
үшін, ең алдымен оның мақсаты мен міндеттерін анықтап алу қажет. Ол үшін
қандай тәрбие беру керек және не үшін? – деген сұраққа жауап беруге
тиіспіз.
3 сынып
Математика . Оспанов К., Қосанов Б., Қайыңбаев Ж., Ерешева К.,
Құрманалина Ш– Алматы, Атамұра, 2003.
Білім беру бөлімінің функциялары, негізгі міндеттері және құқықтары.
Мекеме Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген функцияларды
жүзеге асырады:
1. ЖООларда педагогикалық мамандықтар дайындауға мемлекеттік білім
тапсырысының конкурсы негізінде орналастыру;
2. Заңмен белгіленген тәртіпте жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын
мектепке дейінгі тәрбие беру және оқыту, мектептен тыс ұйымдардың басшылары
лауазымдарына тағайындайды және босатады;
3. Саран қаласының аумағында мектепке дейінгі, орта жалпы, бастапқы
кәсіптік білім беру мәселелері бойынша жоғары тұрған органдарға
статистикалық есеп беру;
4. Жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын білім беру мемлекеттік
ұйымдарының жарғыларын бекіту;
5. Педагогикалық кадрларды қайта даярлауды, біліктілігін арттыруды және
әдістемелік кабинет арқылы қалалық деңгейде әдістемелік қамтамасыз етуді
жоспарлайды және ұйымдастырады;
6. Өз құзыретіні шегінде білім беру ұйымдары қызметкерлерін аттестация және
лицензиялау жүргізеді;
7. Білім беруді дамытудың аймақтық, бюджеттік бағдарламасын жүзеге асыру;
8. Мектепке дейінгі және мектеп жасындагы балаларды есепке алуды, олардың
міндетті орта білім алуына дейінгі оқуды ұйымдастырады;
9. 14 жасқа жетпеген кәмелет жасқа толмағандарды және ата-анасының
қамқорлығынсыз қалған 14 жастан 18 жасқа дейінгі кәмелет жасқа
толмағандарды қамқорлыққа және қамқоршылыққа алу бойынша өкілетті органның
функцияларын атқарады. Сондай балаларды барлық үлгідегі интернаттық
мекемелерге жайғастыру. Қамқоршылар қызметіне бақылауды жүзеге асыру.[6,23]
10. Білім беру ұйымдарының, мектептен тыс және мектепке дейінгі
кәсіпорындардың спорт имараттарының жұмыс істеуіне, салауатты өмір салтын
насихаттау бойынша жұмысты бақылау;
11. Аз қамтылған отбасдан шыққан балалар, жетім-балалар, мүгедек-балаларды
әлеумметтік қорғау және қолдауды қамтамасыз ету;
12. Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіпте білім беру
ұйымдарында оқушылардың медициналық қызмет алуын ұйымдастыру;
13. Кәсіптік мектептерде жұмыскерлер мен мамандар дайындауға мемлекеттік
білім тапсырысының конкурсы негізінде орналастыру;
14. Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген өзге басқа да
функцияларды жүзеге асыру.
Қазiргi кезде бiлiм беру ұйымдарында денсаулығында кемiстiгi бар
балаларды тәрбиелеу оқыту мәселелерi кенiнен қарастыруда. Оған байланысты
ата — аналардың әлеуметтiк сұраныстарына жауап беретiн, интеллект даму
денгейi бұзылған балаларды оқыту мәселесi аса көкей кестi. Ақыл-ой
кемiстiгi бар балаларды бiр қалыпты дамудағы құрдастармен бiрге жалпы бiлiм
беру мекемелерде оқыту арнайы педагогиқалық жайларды қамтамасыз талап
етедi.
Ауытқулары бар оқушылармен педагогиқалық түзету жұмыс процессiнде
интегрпровалық оқыту жағдайы. Интеллектiк бiр қатар негiзгi мiндеттердi
шешедi. Бiлiм беру мiндетi жалпы бiлiм беру түзету мектебiнiң және олардың
оқу жұмысына қызығушылықтарың арттырады. Оқушылардың бағдарлама
материалдарың игеруге бағытталған. Екiншi мiндет- түзетушiлiк оқушылардың
жоғары психиқалық функцияларын қалыптастыруға бағытталған (дефектолог
мұғалiмдер, логопед, психологтармен) мамандармен шешiледi.
Үшiншi мiндет — оқушылардың әлеуметтiк дамуы балалардың ұжымға
бейiмделуiне қатарластарымен бiрге дамуына бағытталған.
Мына iс шараларды өткiзу арқылы шешiледi. Қосымша сабақтар беру
бойынша саяхаттар мерекелер ұйымдастырылады.
Осы iс шаралар барысында назар аударатындар коммуникативтiк сөйлесу
құралын қалыптастыру сыныптастарымен бiрге даму және деңсаулық
мүмкiндiктерi шектеулi балалар арасында жеке тұлғалық өз-ара қарым-қатынас.
Сонымен қатар интеллект бұзылған оқушылардың тұлғалық сапаларын және
балалар ұжымындағы бiрдей мiнез — құлқы қурдастармен, жақсы әрекет жасауын
қалыптастыруға мүмкiндiк бередi.
Негiзгi интеллектi бұзылған оқушылар оқу пәнi бойынша бағдарламалық
материалды меңгеру кезiнде үлкен қиыншылықтарды сезiнедi (жазудан, оқудан,
математикадан). Бұл қиыншылықтар олардың жоғары психиқалық қызметiнiң даму
ерекшелiгiнен шартты түрде көрiнедi. Балаларда танымдық дамуында үлкен
игiлiк байқалады.
Мектеп жасына дейiнгi интеллектi бұзылған балалар адамдардың қарым-
қатынасын тусiнеде белгiлi киыншылықтарды сезiнедi. Осы мiндеттi шешу үшiн
бастауыш мектептiң интегрпровалық сыныптардың мұғалiмi интеллектiк бұзылған
оқушыға ерекше назар аударуы тиiс. Мұғалiмнiң негiзгi мiндетi : ақыл есiнде
кемшiлiктерi бар балалардың ұжымға бейiмделуiне көмектесу және қолдау
көрсету. Оқу жағдайында бiрдей қарым-қатынас жасау керек.[12,52]
Педагогтерге көбiнесе қиындық тұғызатын мәселе — түзету мектебiнiң оқу
әдiстемелiк құралдарының қабiлеттiлiгi. Жалпы бiлiм беру мектебi
жағдайындағы ақыл есiнде кемшiлiктерi бар балаларды оқыту бағдарламасының
үлгiлiк нұсқасын жоқтығы.
Ақыл есiнде кемiстiгi бар балаларды жалпы бiлiм беретiн мектеп
жағдайында оқытуға арнайы бөлмелер ашуға, мемлекет тарапынан қолдау
көрсетiлiп құралдарымен қамтамасыз етiлсе, бұл балаларды оқыту жеңiл.
Білімді де білікті, салиқалы да парасатты, жан- жақты жетілген жеке
тұлғаны тәрбиелеу мемлекеттік маңызды іс. Қазіргі жаңару кезеңінде біздің
қоғамымыздың ілгерілеу процесінде адам факторы және оны жан-жақты
жандандыру, ел өмірінің барлық жақтарын жаңарту бала тәрбиесінің мәнімен
оның проблемаларын құрделендіріп отыр. Осыған байланысты білім берудің
тиімділігі мен сапасын арттырудың негізгі бағыты- барлық тәрбиелік істе
әрбір баланы жеке тұлға деп танып біліп, жан- жақты қалыптастыру.
Мектеп оқушыларының жеке тұлғасын қалыптастыру мәселелері білім
мен тәрбие беру тұжырымдамасында негізгі орын алады. Сонда: Жеке тұлғаның
қалыптасуы- үздіксіз құрделі процесс. Әрбір балаға жеке тұлға ретінде
қарап, оның өзіне тән санасы, еркі, өзіндік әрекет жасай алатын қабілеті
бар екенін ескеріп, балалар мен жастардың білімге, ғылымға ықыласын
арттыру, олардың ақыл- ой қабілетін, жеке бас қасиеттерін дамытып, оны
қоғам талабына сай іске асыруға көмектесу,- деп атап көрсетіп, мектеп
алдындағы міндеттердің бірі етіп қояды.[4,78]
Жеке тұлғаны дамыту мәселелері- Л.С.Выготскийдің, М.Б.Блонскийдің,
С.Л.Рубинштейннің, Л.В.Занковтың, Д.В.Элькониннің еңбектерінің негізгі
арқауы.
Біздің республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік
білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу-
тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру
парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, басқаша
қарым- қатынас пайда болуда.
- білім мазмұны жаңа үрдістік біліктермен, ақпараттарды қабылдау
қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы
білім беру бағдарламаларының нақтылануымен байи түсуде;
- мектеп, отбасы және қоршаған әлеуметтік ортаның бала тәрбиесіндегі
бірлігіне ұмтылыс жасалуда;
- қоғамдық біліммен бара- бар педагогикалық технологияның кеңінен
қолданылуына және ғылымның роліне мән берілуде.
Оқыту технологиясын жетілдірудің психологиялық- педагогикалық
бағыттағы негізгі ой- тұжырымдары төмендегіше сипатталады:
- есте сақтауға негізделген оқып білім алудан бұрынғы меңгергендерді
пайдалана отырып, ақыл- ойды дамытатын оқуға көшу;
- білімнің статистикалық үлгісінен ақыл- ой әрекетінің динамикалық
құрылым жүйесіне көшу;
- оқушыға орташа деңгейде білім беретін бағдарламадан жекелеп, саралап
оқыту бағдарламасына өту.
Оқыту технологиясы мектепте оқу үрдісіне қажетті әдіс, тәсіл,
амал, дидактикалық талап секілді психологиялық- педагогикалық іс-
әрекеттердің жүйелі кешені ретінде пайдаланылады. Былайша айтқанда,
педагогикалық технология- оқу- тәрбие процесінің шығармашылықпен терең
ойластырылған көптеген факторлардың үйлесімділігі оқыту мен тәрбиелеудің
тиімділігін қамтамасыз ететін жанды құрамдас бөлігі.
Педагогикалық технологияны құруға қажетті тұжырымдама: а)
Рубинштейннің Ойлау барысында ойлау объектісін жаңа байланыстарға қосуға
педагогикалық- психологиялық негіз бар деген ойынан және ә) Выготскийдің
Оқыту процесінде оқушының ақыл- ойының дамуы актуальды даму аймағынан
жақын арадағы даму аймағына ауысуы туралы теориясынан алынған.
Педагогикалық технологияның ерекшелігі- сабақтың талабы- оқушы
арқылы, оның оқу іс- әрекетін ұйымдастыру арқылы, ойлау дағдыларын дамыта
отырып мақсатқа жетуді қарастырады, яғни оқушылардың оқудағы іс- әрекеті
арқылы олардың ойлау дағдыларын жетілдере отырып мақсат қою технологиясы.
Жаңа технологияға сәйкес оқыту моделі дамытушы модель, жеке тұлғаны
дамытуға бағытталған ол оқу процесінде мұғалім мен оқушы арасында субъект-
субъект қатынасын қалыптастырады. Мұндай оқытуда оқушы қызмет субъектісі,
ал педагог оқушының танымдық қызметін ұйымдастырушы, яғни технология-
белгілі педагогикалық жүйенің практикада (тәжірибеде) жүзеге асатын жобасы.
Педагогикалық жүйе бір- бірімен байланысты әдістер, педагогикалық
процестер, жеке тұлға қалыптастыруға әсер ететін нақты мақсатты, бағытты
педагогикалық әсер (Беспалько бойынша). Сонда Педагогикалық жүйе
(Пж) = Әж + Дпр
Әж- әдістемелік жүйе (мақсат, мазмұн, әдіс, сабақтың түрі, құралдар)
Дпр- дидактикалық процестер
Дпр = Ы + Әбн + Оә + Түзә + Бә + Басқ
Ы- ынта
Әбн- әрекеттің бағдарлық негіздері
Оә- орындаушылық әрекеттер, мысалы өздігімен деңгейлік тапсырмалар
орындау
Түз.ә- басқару әрекеттері (қатемен жұмыс)
Б.ә- бақылау әрекеттері (бақылау жұмыстары)
Басқ- педагогикалық басқару, болашақта оқушылар өзін- өзі басқарады.
Жеке тұлғаның дамуына оқу- тәрбие жұмыстары да ықпал етеді.
Оқушының жан- жақты үйлесімді дамуы үшін тәрбие жұмыстарына мынадай
талаптар қойылады.
1. Тәрбие жұмыстарын жоспарлы, жүйелі жүргізу.
2. Тәрбие жұмыстары оқушылардың шығармашылық істерін насихаттап,
ізденістерін дамытатындай болу керек.
3. Оқушылардың қызығушылығын арттырып, белсенділігін көтеру.
4. Ұжымдық, жеке іс- әрекеттің дамуы және оқушының әрекет етуіне жол
беру.
5. Басқалармен үйлесімді қарым- қатынас құруы, тұлғаның өзін- өзі
тануына тәрбиелеу.
6. Өзгелердің мүддесін, өз мүддесінен жоғары қою, кеңпейіл болу,
тәкәппарлыққа жол бермеу.
7. Достарының, отбасының, отанының сенімін ақтауға үйрету.
Қоғамның қай кезеңінде болсын, жеке тұлғаның жан- жақты тәрбие
алуын ұйымдастыруда оларға сапалы білім беру көзделген. Бұл мәселе ұлы
ғұламалар еңбектерінде кеңінен орын алып, өзіндік сабақтастығын тауып
келген.
Әл- Фараби өз еңбектерінде сапалы білім алу үшін тәрбиеленушілерді 2
топқа жатқызған.
1-ші топ- өз еркімен білімді меңгеруге ұмтылушылар. Оларды оқытудың
жеңілдігін, оларды өздеріне сенім арту керектігін атап көрсеткен.
2-ші топ- амалсыздан оқитындар. Ондай оқушыларды қатаң қадағалап оқыту
дегенді ұсынған. Яғни білімнің сапасы оқытушының қандай әдіс- тәсілдерді
қолданып оқытуына тікелей қатысты екендігін дәлелдейді.
Әл- Фараби педагогикалық ықпал ету әдістерін алғаш ұсынған, оның
тиімділігін, қолдану жолдарын дәлелдеп, білім сапасын арттырудың
мүмкіндіктерін көрсеткен. Әл- Фарабидің оқыту туралы ілімі, оны ғылыммен
байланыстыруы бүгінгі педагогикалық үрдістің негізгі тероиясы, әдісі болып
есептеледі.
Ұлы ғұламалар Ж.Баласағұнның пікірі де, ұлы ғұлама ақын Абай ойлары
да, Әл- Фарабидің пікірін қуаттап, толықтыра түседі. Об бүгінгі күні жеке
адамды қалыптастыруда ұлы ғұламалар еңбектеріндегі білімді меңгерудің әдіс-
тәсілдерін басшылыққа алсақ, педагогикалық үрдісті ұйымдастыру ұлттық
психологиямызға сай өз үйлесімін табары анық.
Әрбір бала- болашақ данышпан деген ойлы қағидаға мән берсек,
яғни табиғи таланттарды ашу, жас талапкерлердің жарқырап көрінуі үшін
мұғалімге жүктелер міндет аз емес, Ол міндет- оқушылардың шығармашылық
қабілетін, танымдық белсенділігін, ой- өрісін дамыту үшін аянбай еңбек ету,
оқушының жеке тұлғалық күшін дамыту. Осы идеяларды дамыту үшін оқытудың
және тәрбиелеудің жаңа технологияларын қолдана отырып, жеке тұлғаның
дамуына қолайлы жағдай жасау, негізгі құндылық- оқушы және оның жеке
тұлғасы.[6,22]
Оқушының жеке тұлға ретінде тәрбиелеуді ұйымдастыруда дамыта оқыту
технологиясы ерекше орын алады.
Дамыта оқыту- жеке тұлғаның барлық сапаларын тұтас сәйкестікке
дамытуға бағытталған. Дамыта оқытудың басты мақсаты- баланы оқыта отырып,
жалпы дамыту.
ХХ ғасырдың 30 жылдарының басында Л.С.Выготский оқыту идеясын
қозғады. Оқытудың гипотезасы бойынша білім- оқушының даму құралы. 1960-1990
жылдар арасында Л.В.Занковтың басшылығымен зерттеулер жүргізіп, дамыта
оқытудың тұжырымдамасы жасалды. Занков жасаған жаңа жүйенің негізі- өсіп
және дамып келе жатқан дара тұлға.
Дамыта оқыту оқушылардың танымдық әрекетін қалыптастыруға,
шығармашылық қабілеттері мен қызығушылығын арттыруға, білімге құштарлығын
оятуға баулиды. Оқушылардың оқуға сапалы және жауапты көзқарасын
тәрбиелеуге, өз бетімен білім алуға, қосымша әдебиеттерді оқып, ізденуге,
оқу еңбегін тиімді ұйымдастыруға, алған білімін өмірде тиімді пайдалануға
үйретеді.
Жаңа буын оқулықтарын оқытуда дамыта оқыту технологиясын қолдану
дегеніміз- келешек ұрпақтың еркін дамуына, жан- жақты білім алуына,
белсенді, шығармашық болуына жағдай жасау, жеке тұлғаны дамыту.
Жеке тұлғаның бойындағы қабілетін ашу- одан әрі жетілдіру дамыта
оқытудың негізінде зерттеушілік білігін және оңтайлы шешімін қабылдауға
ынталандыру арқылы баланың бойына еркіндік, мақсаткерлік, ар- намыс,
мақтаныш- сезім, дербестік, адамгершілік, еңбек сүйгіштік, белсенділік, өз
пікірін сапалы, шебер ортаға сала білу сияқты оқыта отырып, жалпы дамытуды
үнемі сабақта жүйелі жүзеге асырғанда жан- жақты гармониялық даму үшін
негіз жасалды.
Са Дамыта оқыту:
Ә - Мт - Мн - Әқ - Д - Р
Ә- әрекет Ә.қ- әдіс- құрал
Мт- мақсат Д- даму, нәтиже
Мн- міндет Р- рефлексия
Жас ұрпақты қоғамдық маңызды істерді сапалылықпен игеретін бұған
дейінгі адамзат жасаған игіліктерді жалғастыра алатын жан- жақты дамыған
тұлға ретінде қалыптастырудың негізі мектеп жасында қаланатыны белгілі.
Білім беру мазмұнын жаңарту, оқыту әдістерін жетілдіру оқушылар мен
мұғалімдердің өзара қарым- қатынасын жоғары деңгейде ұйымдастыру секілді
міндеттердің қай- қайсысы да әрекетсіз іске аспайды. Оқу- адамның саналы
өміріндегі басты әрекет. Оқу әрекеті мұғалімнің басшылығы арқылы оқушының
сана- сезімін дамытуға бағытталады.
Рубинштейн оқытудың мақсаты оқушыға белгілі бір білім туралы
мағлұмат беру емес, ең бастысы, оқушылардың бойындағы қабілеттерді дамыту,
балаға қандай материал ұсыну емес, оны бақылауға, ойлауға үйрету деп
көрсетеді.
Психолог- ғалым Д.Б.Эльконин Оқу әрекетінің басқа әрекет түрлерінен
аса бір ерекшелігі бар,- деп көрсетті. Онда бала мұғалімнің басшылығы
арқылы ғылыми түсініктерді ұсынып меңгерді. Бірақ бұл әрекет арқылы ол
ғылымға ешқандай өзгеріс әкелмейді. Сол түсініктерді меңгеру арқылы баланың
ойы, түсінігі туып санасы дамиды, ол ғылыми ұғымдармен жұмыс істеудің жаңа
тәсілдерін үйренеді. Оқу әрекеті - баланың өзгеру, өсу әрекеті.
Оқу әрекетінде оқушының субъект ретінде қалыптасу жолдарын баланың
жас кезеңдеріне байланыстыра келе Г.И.Шукина былай дейді: Оқу әрекеті
дамуы оқушының сипатының өзгеруіне қарай оқушының жеке басының дамуына
үлкен әсер етеді. Мыс: бастауыш сыныптарда оқушы негізінен, тапсырманы
орындаушы болса, орта сыныптарда ол жай орындаушы емес, белсенді орындаушы
деңгейіне көтеріледі, осы кезеңде оның шығармашылық ізденісінің алғы
шарттары қалыптаса бастайды да, жоғары сыныптарда оқушы өз бетінше
шығармашылықпен жұмыс істей білетін, әрекет иесі ретінде танылуы
тиіс.[3,26]
Оқушының жеке тұлға ретінде қалыптасуы, бір жағынан оқу
үрдісіндегі оқушының белсенділігінің, өздік ізденіс жасай білуінің,
қызығушылығының т.б. өзгеруіне байланысты болса, екінші жағынан
айналасындағы адамдармен қарым- қатынасына байланысты болады. Сондықтан
мұғалім оқушы бойындағы өзгерісті назардан тыс қалдырмай нақтылы
ситуацияларда оқушы белсенділігін, өз бетінше жұмыс істей білу қабілетін,
танымдық қызығушылығын, шығармашылық қабілетін дамытуға қажетті жағдай
туғызып отыру керек.
Соған сай міндеттер:
• оқушы мен мұғалімнің арасындағы жаңаша қарым- қатынасты орнықтыру S
=S;
• оқыту кезінде оқушының потенциалдық мүмкіндігі мен дербестігінің
дамуына жағдай жасау;
• оқытуды оқушыда оқу іс- әрекетін қалыптастыратындай етіп
ұйымдастыру;
• дарынды балалармен жұмыс істеудің жаңаша әдіс- тәсілдерін қолдану.
Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық, кәсіптік,
адамгершілік рухани, азаматтық, басқа да көптеген адами келбетінің
қалыптасуына игі әсерін тигізеді. Өзін- өзі дамытып, оқу- тәрбие үрдісін
тиімді ұйымдастыруға көмектеседі.
Білім берудің қазіргі жаңа құрылымымен оқу- әдістемелік мазмұнының
өзгеруі- мұғалімнің өз кәсіби шеберліктерін шыңдауды, жаңартуды талап
етеді. Ел президенті Н.Назарбаев Қазіргі заманда жастарға ақпаратты
техникамен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте
қажет деп атап көрсеткеніндей инновациялық әдіс- тәсілдерді кеңінен
қолдану жаңаша білім берудің бір шарты.
1.2 Бастауыш сыныптарын оқыту функцияларын жүзеге асыру жолдары
Адамның жеке басын қалыптастыру негізі бастауышта қаланатыны бәрімізге
белгілі. Бастауыш мектептің негізгі міндеттері – баланың жеке басының
алғашқы қалыптасуын қамтамассыз ету; олардың қабілеттерін ашып, дамыту,
оқуға деген ынтымақтастық тәжірибесінің берік дағдыларын меңгерту,-
делінген Қазақстан Республикасының Орта білімді дамыту тұжырымдамасында.
Осы міндетті ойдағыдай орындау үшін, әрбір жас балаға, оқыту, тәрбиелеу,
дамыту жұмыстарын ұштастыра жүргізіп, оқушыны жан-жақты қамтамасыз етуге
дайын болуымыз керек,- дейді көптеген педагогтарымыз (С. Рахметова, Ж.
Адамбаева).
Оқушыларға математика білімінің қыр-сырын жетік таныту, қабілеттерін
шыңдау, кез-келген ортада өзін еркін ұстауға, Қазақстан Республикасының
азаматы деген атқа лайық болатындай етіп тәрбиелеу – біздің міндетіміз
болмақ. Осы орайда оқушылардың білім деңгейін арттыру – маңызды іс. Бұл
мәселе көптеген жылдар бойы қарастырылып келе жатыр. Математика, оқыту
әдісіне сан алуан жетілдірулері болатындығына қарамастан, шәкірттер үшін
әрдайым қиын жұмыс болып қала береді - деген атақты ғалым Писарев Д.И.
Сондықтан, матеметиканың қиындығына, құрделілігіне қарамастан, болашақ
ұрпақты осы пәнге қызықтыру, білім деңгейін көтеру біз үшін орасан зор
жауапкершілікті қажет ететін оқыту әдісі болуы тиіс. Бұл бастауыш сыныпта
оқытуда орындалады.
Бүгінгі бөбек – ертеңгі азамат – қоғам иесі. Балғын бөбектерге ең алғаш
жол көрсетуші, бағыт беруші – бастауыш мектеп мұғалімдері. Ақ жүрек балғын
бөбектерге білім мен тәрбие есігін ашу бастауыш мектеп мұғалімдеріне
абыройлы да жауапты жұмыс жүктейді.
Ұстаздың әрбір қылығы оқушыға әсер қалдырып, оның ары қарай жетілуіне
ықпал ететіні бәрімізге белгілі. Мұғалім – оқушы атаулыға үлгі болатын
өмірінің сан алуан жолынан адаспай өтуде оған бағыт беріп, жөн сілтеуші,
баланы адамгершілікке, еңбек сүйгіштікке, адалдыққа және басқа да сол
сияқты ізгі қасиеттерге баулитын жан.[14,45]
Қазіргі заманымызда оқушының білім деңгейін көтеру мәселесі ең басты
мәселелердің бірі болып отыр. Оқушының білім деңгейін көтерудегі басты
тұлға – ұстаз екені бәрімізге белгілі.
Оқушының білім деңгейін көтеру дегеніміз – оқушыны жан-жақты тәрбиелеп,
ғылым негіздерінен берік білім беру, болашақ қоғамға пайдалы қызмет ететін
азамат етіп шығару. Оқушының бойындағы білімін ары қарай тереңдетіп,
жетілдіре түсу.
Оқушының білім деңгейін көтерудегі мұғалімнің іс-әрекеті деген не?-
деген сұраққа жауап іздеп көрейік.
Ғылыми-педагогикалық және психологиялық әдебиеттерді зерттеу барысында
біз ең алдымен іс-әрекет дегеніміз не деген сұраққа жауап іздедік.
Адамның психикалық өмірінің жан-жақты дамуы белгілі әрекетпен айналысуына
байланысты болады. Адам өмір сүру барысында өз психикасын түрлі жолмен
жарыққа шығарады.
Психология ғылымының докторы, профессор Қ. Жарықпаевтың пікірінше:
Әрекет дегеніміз түрлі қасиеттерді өтеуге байланысты белгілі мақсатқа
жетуге бағытталған процесс.
Бір мақсатқа біріккен әрекеттердің жиынтығын ғана іс-әрекет деп,-
анықтама берді психолог Ф.Н. Гоноболин. Ол белгілі бір ұзақ уақытқа
созылуымен сипатталады. Педагогикалық іс-әрекет туралы айтқанда біз
мұғалімнің бір рет жасаған әрекетін емес, ұзақ уақыт бойы педагогтік толып
жатқан қылықтары мен әрекеттерінен тұратын оның мектепке жасаған күнделікті
жүйелі еңбегін айтамыз.
Сонымен, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz