Қазақстан Республикасының қарулы күштерінің қалыптасуы мен дамуы (1991-2010 ж.ж)

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 48 бет
Таңдаулыға:

Әл - Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

Тарих факультеті Қазақстанның жаңа және қазіргі заман тарихы кафедрасы Диплом жұмысы

Қазақстан Республикасының қарулы күштерінің

қалыптасуы мен дамуы (1991-2010 ж. ж)

Орындаған: Қайыров Е. Б.

4 курс студенті

Ғылыми жетекші: Мекебаев Т. Қ.

т. ғ. к., доцент

Қорғауға жіберілді

«___»2010

Кафедра меңгерушісі:

т. ғ. д., профессор Қаражан Қ. С.

Алматы 2010

Мазмұны

Кіріспе

1. Қазақстан Республикасының Қарулы Күшінің құрылуы мен модернизациясы

1. 1. Қазақстан Республикасының Қарулы Күшінің алғашқы кезеңдегі қалыптасуы мен әскери құрылымы

1. 2. Қазақстан Республикасының Қарулы Күшінің әскери білім беру жүйесі мен әлеуметтік жағдайы

2. Қазақстан Республикасының Қарулы Күшінің реформалары және оның қоғамдағы маңызы

2. 1. Қазақстан Республикасының Әскери Доктринасы

2. 2. Қорғаныс Күшінің техникасы мен қару - жарағы

Қорытынды

Пайдаланған әдебиеттер тізімі

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі.

ХХІ ғасырдың келуімен жер бетінде қарулы қақтығыстар сейіле қойған жоқ. Әлем жұртшылығы үлкен саясаттағы ел мүдделерін дипломатиялық жолмен шешудің жолдарын игере алмай жатыр. Бір сөзбен айтқанда, білектің күшін игілікке жұмсап, найзаның ұшын тот бастыратын заман әлі орнай қоймады. Керісінше, әлемдегі мемлекеттер әскери бюджеттерін үсті-үстіне еселеп, қарудың небір атасын ойлап тауып, жанталасып бағуда. Демек, бейбітсүйгіш Қазақстан да өзінің қорғаныс саласын жұрт қатарлы жетілдіруге, айналасын айбарымен сескендіріп тұруға мәжбүр.

Қазақ елі - қашаннан жауынгер, намысшыл, елжанды халық. Бесігінен «Батырлар жырын» жаттап өсетін ұлы халықтың ұрпағы «Ер Төстік» ертегісімен есейген, жоңғарлармен шайқаста жауын шауып, Ұлы отан соғысы ұрыстарында Берлинге дейін басып кірген, кешегі Ауған соғыстарынан да абыроймен оралып, Отан алдындағы борыштарын жанкештілікпен өтейтін - нағыз ержүрек халық.

Ерлік ешқашан ұмытылмайды, ол жылдар өткен сайын мәртебесі өсіп, айбындана түседі. Аға ұрпақтың жауынгерлік дәстүрлері төл Қарулы Күштеріміздің қатарында қызмет атқарып жүрген бүгінгі қазақстандық жауынгерлердің сапында лайықты жалғасын табуда.

Қазақстан Қарулы Күштерінің қатарында әскери қызмет атқару әрбір қазақ азаматының аса маңызды әрі құрметті міндетінің бірі болып табылады. Ал оның тарихын білу абыройын асқақтады. Қарулы Күштер қатарында қызмет ету - Отанымызды қорғаудағы қасиетті борышыңды өтеу деген сөз. Отанды қорғауды біздің елімізге шабуыл жасаған сыртқы жаулармен қарулы күрес деп қана түсінбеу керек. Біз Отанымыздың күш-қуатын нығайта отырып, оны бейбіт уақытта да қорғауға ат салысамыз.

Қазіргі кезде Отан қорғаушылар қатарында қазақтың ержүрек азаматтары сап түзеп тұр. Олар армиямыздың, халқымыздың қаһармандық дәстүрлеріне адал, Еліміз қауіпсіздігінің, бейбітшілікті қорғаудың мүдделері талап еткен, агрессия құрбандықтарына көмектесу керек болған әрбір сәтте қазақ жауынгері дүние жүзінің алдында қандай да болсын қиыншылықтарды жеңуге әзір тұратын, қалтқысыз, әрі ержүрек патриот, интернационалист ретінде көрінеді.

Қазіргі армия жауынгердің ерік-жігері мен психологиялық төзімділігіне үлкен талап қояды. Ол әскери техникаларды, оның ішінде өте күрделі әскери машиналарды, ракета комплекстері мен радио электрондық жүйелерді, атомдық сүңгуір қайықтары мен дыбыстан жылдам ұшатын әуе кемелерін шебер меңгере білуі керек. Бұл жерде жауынгердің ұйымшылдығы мен тәртіптілігі қажет. Ал әскери тәртіпті білу, оны орындауға әзір тұру - өзіңнің жеке басыңды қалыптастыру мен әскери қызметке дайындалу жолындағы маңызды қадам деген сөз.

Қазақстан Республикасының Конституциясының 36-бабында былай деп жазылған: " Қазақстан Республикасын қорғау - оның әрбір азаматының қасиетті парызы және міндеті. Республика азаматтары заңда белгіленген тәртіп пен түрлер бойынша әскери қызмет атқарады”.

Осыдан келе мынадай ой түйіндейміз, Қазақстан Республикасының Қарулы күшінің тарихы мен оның қоғамдағы алатын орнын ерекше зерттеуіміз керек. Бұл тақырыптың тарих ғылымында теориялық және практикалық және жастарды патриоттық сезімде тәрбиелеуде зор маңызы бар, өз зерттеуін күтіп тұрған тақырып деген қорытынды жасауға болады. Бұл зерттеліп отырылған тақырыптың өзектілігінің айғағы.

Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері. Тақырыптың маңыздылығы мен оның бүгінгі күндегі өзектілігін ескере отырып, автор нақты тарихи материалдар негізінде Қазақстан Республикасының Қарулы күшінің тарихының қалыптасу мен даму деңгейін ашып көрсету мен зерттеуді диплом жұмысының басты мақсаты етіп алды. Көрсетілген мақсатқа жету үшін төмендегідей міндеттер белгіленген:

Ең бастысы әрине, қарастырып отырған мәселеміздің негізі 1991 жылы КСРО ыдырағаннан кейін қазақ әскерінің сол тұстағы тарихи жағдайға баға беру:
Қазақстан Республикасының Қарулы күшінің кадр дайындауындағы негізгі оқыту жүйесі мен алғашқы тәуелсіз елдің оқу орындарының қалыптасуына сипаттама беру.
Қазақстан үкіметінің қорғаныс саласын қаржыландыру саясаты, әскер қатарындағы жауынгерлердің әл-ауқаты мен жаңа үлгідегі техниканың қамтамасыз етілуін диплом тақырыбында ашып көрсету.
Қазақстан Республикасының Қарулы күшінің доктринасы мен бүгінгі жағдайы мен мәртебесі негіз болып алынады.

Диплом жұмысның хронологиялық шеңбері. Зерттеу 1991-2010 жылдар аралығын қамтиды. Осы аралықта Қазақстан Республикасының Қарулы күшінің қалыптасу процесін кен ауқымда қарастыруға болады. Әр жылы әскердің жаңа модернизациясы жүре бастады. Соның салдарынан карулы күштің әскер қатары мен техникасы үлкен жетістікке жетті. Негізгі мақсат сапалы және ұтқыр әскерді жабдықтау және оны заман талабына дайындау еді.

Диплом жұмысының зерттелу деңгейі. Диплом жұмысының жан жақты ашылуына арнайы еңбектер, баспасөзден алынған мәліметтер және елбасының жарлықтары мен қорғаныс министрлігінің қатарында жүрген лауазымды шендері бар адамдардың сұхпаттарына сүйене отырып жазылған. Негізінде табылған көптеген зерттеу еңбектері орыс тілінде жарық көрген. Оған себеп менің пайымдауымша әліде әскер қатарында кеңестік жүйеде білім алған орыс тілді азаматтардың көптігі және қазақ тілінде шыққан еңбектер кеңестік кезендегі кітаптардың аудармасы деп айтуға да болады. Жалпылама айтқанда, гуманитарлық негіздегі әскери кітаптар анық және талапқа сай жазылған. Ал кәсіби немесе маманданған техникалық негіздегі кітаптардың сапасы өте төмен деп айтуға тура келеді. Оның себебі әлі де сөздердің аудармасын анықтай алмай жатыр. Ол қарулы күшіміздің - ақсандаған тұсы.

Тікелей зертеу жұмыстарына келетін болсақ, Жазылған еңбектердің арасында ең құндысы алғашқы қорғаныс министрі Сағадат Нұрмағамбетовтың енбегі зор. Оның «Мой передний край» деген естелік - кітабын айтып кеткен жөн. Осы еңбекте алғашқы министр ұлы отан соғысының ауыртпашылығын және жеңістің қадірін өскелен жас ұрпаққа өнеге және үлгі болсын деп аманат етіп жазды. Кітапта алғашқы үкіметтің бастауымен Қазақ КСР мемлекеттік қорғаныс комитеті құрылуының маңыздылығын атап көрсетті. Естелігінде КСРО ыдырағаннан кейін Тәуелсіз Қазақстанның Қарулы күшінің қалыптасу қадамдары жазылған.

Диплом жазуда үлкен көмегін тигізген Бауыржан Момышұлының «Психология войны» деген еңбегін айтуға болады. Осы еңбекті алудағы негізгі себеп жас ұрпақты тәрбиелеу және отанды сүю махаббатын ояту болатын. Кітапта «Қарулы күштер Отанымыздың тәуелсіздігі мен егемендігінің басты қорғаны» деп жазылған.

2000 жылы профессор, генерал майор А. Б. Тасболатовтың «Развитие профессионального военного обучение в Республике Казахстан » деген монографиясы дүниеге келді. Еңбек тарихи және мұрағат еңбектеріне сүйеніп жазылып, Тәуелсіз Қазақстанның жедел түрде қимылдайтын, жоғары кәсіптік әскер құру мәселесін жазып өтеді. Басты көңіл аударатыны әскери кадр дайындау және әскери білім берудің концепциясы.

Әскери құрылысты нығайтуда профессор, полковник Қ. С. Серікбаевтың «Военная безопасность страны. Проблемы и перспективы военной реформы» деген еңбегі тақырыпты ашуға көп үлес қосты. Осы кітапта жас мемлекеттің әскери реформаларды дұрыс жүргізу еліміздің қауіпсіздігінің негізгі кепілі екенігін автор баса назар аударады.

Ерекше тоқталатын еңбек профессор Қ. Р. Аманжолов пен әскери академияның төрағасы, профессор А. Б Тасболатовтың «Қазақстанның әскери тарихы» болып табылады. Осы еңбек тарихи және мұрағат еңбектеріне сүйене отырып, ежелгі кезден бастап әскери саланың теориялық негізін құрады. Осы зерттеу жұмысында Қазақ хандығының әскери құрылысы және жоңғарлармен күресте әскери өнердің қыр сыры жазылған. Жоңғарлармен болған шайқаста көзге түскен қолбасшылардың, батырлардың соғыстағы тәжірибелерге еңбекте көп назар аударған. Азаматтық және Ұлы Отан соғысында құрылған әскери бөлімшелер туралы толықтай мәлімет берілген. Еңбекте Қазақстан Республикасының қарулы күштерінің қалыптасуы мен дамуы және оның жетістіктері жазылған.

Жоғарыда аталған зерттеу жұмыстары диплом жұмысы барысында кеңінен әрі, барынша қолданылды.

Диплом жұмысының деректік негізі. Әрине, аталған мәселеміздің деректік негізін 1991-2010 жылдар аралығында үкімет қаулылары, тарихи жазбалар немесе зерттеулер болып табылады. Жалпы, осы тақырыпқа орай тарихи зерттеудің бірнеше жанры пайда болды. Ең алғашқы болып құжаттар жинағы шығып, басшылардың мінбеден сөйлеген сөздері мен жоғарғы әскери қолбасшының айтқан сөздері баспа беттерінде жарық көріп, біздер үшін тарихи дерекке айналды. Сонымен қатар, мемлекеттік қайраткерлер С. Нұрмұғамбетовтың, Д. Ахметовтың, М. Алтынбаевтың еңбектерін келтіруге болады. Осындай тарихи деректерге сүйене отырып Қазақстан Республикасының қарулы күштерінің бет бейнесі айқын білінеді.

Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы. Аталған диплом жұмысын жазу барысында мен алдыма қойған мақсаттарыма жете отырып, өзім үшін төмендегідей жаңалықтар жасадым. Мысалы:

- Диплом жұмысына керекті материалдарды іздеп жүрген кезде Қазақстан Республикасының қарулы күштерінің әлеуметтік жағдайы, қаржыландыруы және әскер қатарындағылардың алатын жалақылары мәлім болды.

- қолда бар, яғни табылған деректер мен зерттеулер негізінде Доктринаның қоғамда алатын орны ерекше екендігіне толық сенемін.

- диплом жазу барысында жоғары маманданған саны аз, сапасы жоғары кәсіби әскердің Қазақстанда керек екендігіне толық көз жеткіздім.

Диплом жұмысының сыннан өтуі. Аяқтау жұмысы әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті Қазақстаннның жаңа және қазіргі заманғы тарихы кафедрасында дайындалып, талқыланып, қорғауға ұсынылды.

Диплом жұмысының құрылымы. Жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1. Қазақстан Республикасының Қарулы Күшінің құрылуы мен модернизациясы

1. 1. Қазақстан Республикасының Қарулы Күшінің алғашқы кезеңдегі қалыптасуы мен әскери құрылымы

Қазақстанның егемендігі күрделі геосаяси процестер жағдайында қалыптасты. Бұрынғы КСРО-ның оңтүстік шекаралары тұрақсыздық белдемі әрі әскери қақтығыстар болуы мүмкін аймақтар ретінде сипатталды. Ауғанстандағы соғыс (1979-1989) мемлекеттік шекараларды аттап өтіп, айқын әскери қатерге айналды. Қазақстан территориясында КСРО-ның оңтүстік-шығыс шекараларын қорғауға арналған КСРО Қарулы Күштерінің жалпы саны 200 мың адамнан тұратын әсекери топтары орналасты. Оның құрамында стратегиялық ядролық күштердің, 40 жалпы әскери армияның бірлестіктері, құрамалары және бөлімдері, 73 әуе армиясының, 37 әуе шабуылынан қорғаныс күштері корпусы, 56 аралас авиациялық әскеи-әуе күштері корпусы, сондай-ақ тыл және техникалық жабдықтау құрамалары мен бөлімдері болды. Қалыптасқан жағдай Қазақстанда орналасқан әскерге жақсы жолға қойылған қатаң бақылау орнатылуын талап етті. Ел басшылығы бұл үшін барлық қажет шараларды қолданды. 1991 жылы 21 тамызда Қазақстан Президентінің " Қазақ КСР- інің Қауіпсіздік кеңесін құру туралы” Жарлығы шықты. Жарияланған егемендікті қорғау үшін, сондай-ақ, елдегі және республикадағы әскери саясатқа іс жүзінде ықпал ету үшін республикалық қорғаныс мекемесін құру обьективті қажеттілікке айналды. Әскери қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі Қазақстанның мемлекеттік саясатын біртіндеп жүзеге асыра отырып, 1991 жылы 25 қазанда Қазақстан Президенті " Қазақ КСР Мемлекеттік қорғаныс комитетін құру туралы” Жарлық шығарды. Мемлекеттік қорғаныс комитетінің төрағасы болып генерал-лейтенант С. Қ. Нұрмағамбетов тағайындалды. Қазақстанның мемлекеттік Қорғаныс комитеті Азаматтық қорғаныс штабы мен Қазақ республикалық әскери комиссариатының негізінде құрылды. Оған "әскери жасақтарға бақылауды” жүзеге асыру, сонымен бірге әскерлердің орын алмастырып, әр түрлі әскери жаттығулар жүргізуін, әскери мүліктердің республикадан тысқары жерлерге тасымалдануын, армияның әскери қызметіндегі басқа да бағыттарды "назарда” ұстау міндеті жүктелді. Қазақстанның Мемлекеттік қорғаныс комитеті әскери-кадрлық саясатын КСРО Біріккен Қарулы Күштері Бас қолбасшылығының келісімімен жүргізіп отырды. Мысалға, Қазақстанда тұрған бөлімдер мен құрамалардағы полк командирінен бастап жоғары қызметтерге офицерлердің тағайындалуы міндетті түрде республика басшылығымен келісілуі керек болды. Тәуелсіз Мемлекекеттер Достастығын (ТМД) құру туралы 1991 жылғы 21 желтоқсандағы ортақ әскери-стратегиялық кеңістікті және бірыңғай қолбасшылықты сақтау және қолдау туралы сөз болды. Алайда, сол жылғы желтоқсанның ортасында Украина президенті, одан соң Әзербайжан мен Молдова президенттері өздерін стратегиялық күштерден басқа, өз республикаларының территориясында тұрған әскердің бас қолбасшысы етіп жариялады. 1992 жылдың басында бірыңғай қолбасшылықты сақтау ғана емес, ТМД елдері Қарулы Күштерін біріктірудің өзі мүмкін емес екендігі белгілі болды. Бұл басқа да бұрынғы одақтас республикаларды дербес армия құруға мәжбүр етті. [8, 4б]

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.