Оңтүстік Қазақстан облысының тәлімі егіншілігінде биологиялық тыңайтқыштармен өңдеудің күздік бидайдың өнім құрылымына әсері

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 48 бет
Таңдаулыға:

Ф. 7. 15-06

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ

МИНИСТРЛІГІ

М. ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК

УНИВЕРСИТЕТІ

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

050801 мамандығы - «Агрономия»

Шымкент, 2013 ж.

Ф. 7. 15-07

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ

МИНИСТРЛІГІ

М. ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК

УНИВЕРСИТЕТІ

«Қорғауға жіберілді»

Кафедра меңгерушісі

(ғыл. дәрежесі, атағы Т. А. Ә)

«»2013 ж.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Оңтүстік Қазақстан облысының тәлімі егіншілігінде биологиялық

тыңайтқыштармен өңдеудің күздік бидайдың өнім құрылымына әсері

050801 мамандығы - «Агрономия»

Орындаған Қосжанова Ұлжалғас Қалдыбайқызы .

ғылыми жетекшісі

а. ш. ғ. к., аға оқытушы Б. Б. Исабеков

Шымкент, 2013ж.

Ф. 7. 15-08

Қ А З А Қ С Т А Н Р Е С П У Б Л И К А С Ы Н Ы Ң

Б І Л І М Ж Ә Н Е Ғ Ы Л Ы М М И Н И С Т Р Л І Г І

М. ӘУЕЗОВ атындағы ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК

УНИВЕРСИТЕТІ

Агроөнеркәсіп факультет

Агротехнология кафедрасы

Мамандығы ___ 050801-Агрономия

«БЕКІТЕМІН»

Кафедра меңгерушісі

Агротехнология

(кафдраның атауы)

(каф. меңгерушісінің А. Т. Ә)

«»2013 ж.

д и п л о м д ы қ ж ұ м ы с т ы (ж о б а н ы) о р ы н д а у ғ а

Т А П С Ы Р М А №

Студент Қосжанова Ұлжалғас Қалдыбайқызы АП-09-1К ₁

Жұмыстың (жобаның) тақырыбы: Оңтүстік Қазақстан облысының тәлімі егіншілігінде биологиялық

тыңайтқыштармен өңдеудің күздік бидайдың өнім құрылымына әсері

Университет бойынша бұйрығымен бекітілген.

Жұмысты (жобаны) аяқтау мерзімі

Жұмысты (жобаны) орындауға берілген мәліметтер

Жеке тапсырма

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ МАЗМҰНЫ

№ р/с

Бөлімдері

Орындалу

мерзімі

Кеңесші

№ р/с: 1

Бөлімдері: 2

Орындалумерзімі: 3

Кеңесші: 4

№ р/с:

Бөлімдері:

Орындалумерзімі:

Кеңесші:

№ р/с:

Бөлімдері:

Орындалумерзімі:

Кеңесші:

№ р/с:

Бөлімдері:

Орындалумерзімі:

Кеңесші:

№ р/с:

Бөлімдері:

Орындалумерзімі:

Кеңесші:

№ р/с:

Бөлімдері:

Орындалумерзімі:

Кеңесші:

№ р/с:

Бөлімдері:

Орындалумерзімі:

Кеңесші:

№ р/с:

Бөлімдері:

Орындалумерзімі:

Кеңесші:

Графикалық материалдар тізімі

№

р/с

Сызулар атаулары

Парақтар

саны

Орындалу мерзімі

Кеңесші

№р/с:

Сызулар атаулары:

Парақтарсаны:

Орындалу мерзімі:

Кеңесші:

№р/с:

Сызулар атаулары:

Парақтарсаны:

Орындалу мерзімі:

Кеңесші:

№р/с:

Сызулар атаулары:

Парақтарсаны:

Орындалу мерзімі:

Кеңесші:

№р/с:

Сызулар атаулары:

Парақтарсаны:

Орындалу мерзімі:

Кеңесші:

Тапсырманың берілген күні2013 ж.

Дипломдық жұмыстың (жобаның) ғылыми жетекшісі Б. Б. Исабеков

(қолы) (А. Ә. Т)

Тапсырманы орындауға алған студент

(қолы) (А. Ә. Т)

Ф. 7. 15-11

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТА (ЖОБАДА)

КЕЛІСІМ ПАРАҒЫ

Тақырыбы:

Топ студенті

( А. Ж. Т., қолы)

Кеңесшілері:

Тіршілік қауіпсіздігі Экономика

(дәрежесі, атағы, А. Ж. Т) (дәрежесі, атағы, А. Ж. Т)

(күні, қолы) (күні, қолы)

Қоршаған ортаны қорғау Бизнесті жоспарлау

(дәрежесі, атағы, А. Ж. Т) (дәрежесі, атағы, А. Ж. Т)

(күні, қолы) (күні, қолы)

Нормобақылау

(дәрежесі, атағы, А. Ж. Т)

(күні, қолы)

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

Тақырыптың зерттелу деңгейі және болашағы (әдебиеттік шолу) . . . 5

2 Тәлімі аймақтың табиғи жағдайлары . . . 19

2. 1 Жер бедері мен климаты . . . 19

2. 2 Өсімдік және топырақ жамылғысы . . . 20

2. 3 Зерттеу жүргізілген жылдардағы ауа райының ерекшеліктері . . . 21

2. 4 Тәжірибе үлгілері және зерттеулердің әдістемелері . . . 23

3 ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ

3. 1 Ауыспалы егістердегі арпаның өсу және даму ерекшеліктері . . . 25

3. 1. 3 Топырақтың қоректік режимі . . . 31

Арпа дақылын әртүрлі егу тәсіліне байланысты топырақтағы қарашірік мөлшерінің молаюына әсері

3. 1. 2Топырақ ылғалдылығының ағымы және егістіктің ылғалмен қамтылу дәрежесі . . . 26

3. 1. 4 Тұқымның егістік өнгіштігі . . . 33

3. 1. Арпа дақылының құрғақшылыққа төзімділігі және даму кезеңдерінің ұзақтығы . . . 37

3. 2 Тәлімі арпа егістігінің фитосанитарлық жағдайын оңтайландыру

3. 2. 1 Егістіктің арамшөптермен ластануы . . . 40

4 Арпа дақылының өнім түзуіне егу тәсілінің әсері

4. 1 Өнімнің мөлшері мен құрылымы . . . 43

5 Егу тәсіліне байланысты арпа дақылын өсірудің экономикалық тиімділігі . . . 47

6 Еңбекті қорғау . . . 50

6. 1 Индивидуалды қорғау құралдары . . . 51

6. 2 Электр қауіпсіздігі . . . 52

6. 3 Жекетапсырма . . . 52

7 Кәсіпшілік қауіпсіздікті денсаулыққа әсерін басқару және бағалау . . . 53

7. 1 Жобаланатын өндірісті қауіп-қатерлерін талдау . . . 54

7. 2 Минералды тыңайтқыштар, жеке химикаттармен жұмыс атқаруда еңбек қауіпсіздігі . . . 54

7. 3 Шаруашылықта өрт қауіпсіздігі жағдайына сипаттама . . . 55

БИЗНЕС - ЖОСПАР56

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 59

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 61

Аннотация

Бұл дипломдық жұмыстың мақсаты - Оңтүстік Қазақстан облысының тәлімі жерлерінде өсірлетін күздік бидайдың өнім құрылымын арттыру жолдарын қарастыруда биологиялық тыңайтқыштармен өңдеудің ғылыми негіздерін жасау. Бұл мәселені жүзеге асыру үшін алдымызға төмендегідей міндеттер қойылды:

- астық дақылдарының өнімділігін арттыруда биологиялық тыңайтқыштарды пайдаланудың тұжырымдамасын жасау;

- биотыңатқыштарды қолдануда күздік бидайдың өнім қалыптастыру ерекшеліктеріне фенологиялық бақылау жүргізу;

күздік бидай өнімділігі мен оны құрайтын элементтердің биотыңайтқыш пен қоректену аясына тәуелділігін анықтау;

күздік бидай егістігінде кездесетін арамшөптердің дақылдың өнімділігіне әсері және олармен химиялық күресу жолдарын жетілдіру;

- тәлімі егіншілікте күздік бидайды өсіруде биологиялық тыңайтқыштармен өңдеудің экономикалық тиімділігін анықтау.

Дипломдық жұмыс ___ беттен тұрады.

Нормативтік сілтемелер

Дипломдық жұмысты дайындау кезінде мынадай үлгі-талаптарға сілтемелер жасалды:

1. МҮТ 7. 32 -2001 мемлекетаралық үлгі -талап. Ғылыми -зерттеу жұмысы жайындағы есеп. Құрылымы мен рәсімдеу ережелері.

2. МҮТ 7. 1 -84. Ақпарат, кітапхана және баспа істері жөніндегі үлгі-талаптар жүйесі. Құжаттың әдеби көрсеткіштер сипаттамасы. Құжат жасаудың жалпы талаптары мен ережелері.

белгілеулер

Дипломдық жұмыста төмендегідей белгілер мен қысқартылған сөздер пайдаланылды:

ж. ж. - жылдар

ж. б. - және басқалар

т. б. - тағы басқа

ц/га - 1 гектар жерден центнер есебімен алынған өнім мөлшері

см - сантиметр

% - пайыз

м - метр

ц - центнер

қысқартылған сөздер

АШҒЗИ - ауыл шаруашылығы ғылыми -зерттеу институты

г/см ³ - 1 куб сантиметрдегі грамм есебі

< - кіші

> - үлкен

ҒЗИ - ғылыми-зерттеу институты

млрд. - милиард

P - фосфор

N - азот

кг/га - 1 гектарда килограмм есебі

ә. е. з. - әсер етуші зат

с. е. - су ерітінді

э. к. - эмульсиялы концентрат

с. д. т. - суға дайындалған түйіршік

т. с. с. - тағы сол сияқты

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі . Оңтүстік Қазақстан обылысының тәлімі егіншілік жағдайы орналасқан аумағына және агроклиматтық өзгешілігіне байланысты әртүрлі болып келеді. Облыс көлемінде ауыл шаруашылық мақсатында пайдаланатын жалпы егістік жердің 50 пайыздан астамы, яғни 795 мың гектарын тәлімі егіншілік құрайды. Соңғы жылдардағы мәліметтерге сүйенсек ауыл шаруашылығы дақылдарының егістік аумағы 462 мың гектар жерді қамтыды. Аталған белдеулердің топырағы сұр ауыл шаруашылық дақылдарын өсіруге жарамдылығымен ерекшеленеді. Сұр топырақты аймақтың өзіне тән ерекшелігі - ол тау етегінен басталып, төменгі жазықтарға қарай созылып жатқан ұлан ғайыр еңіс. Тау етегіндегі жазықтықтың топырақ түзуші жыныстары - ашық сұр, кәдімгі сұр, күңгірт сұр түсті, құмдақ және саздақ топырақтар. Белдеу төмендеген сайын топырақ түзуші жыныстар жеңіл құмдақ пен саздаққа айналады. Тәлімі аймақтың климаты шұғыл континенталды, тәуліктік және ауа температурасының ауытқуы басым әрі жауын- шашын шамалы, тұрақсыз болып келеді. Аймақта егілетін дақылдардың өсіп дамуы мен өнім түзуіне, сондай ақ агротехникалық іс- шараларды дұрыс сапалы жүргізуге тікелей әсер етуші негізгі фактор, жергілікті топырақ - климат ерекшелігі, нақты айтқанда топырақ құрлымы мен құнарлылығы, бір жылда түсетін жауын шашын мөлшері және белдеудің теңіз деңгейінен биіктігі елеулі әсер етеді.

Қазақстанның оңтүстігіндегі тәлімі аймақта өсірілетін негізгі дақылдар: бидай, арпа, мақсары, жоңышқа және табиғи жайлымдар мен шабындықтар құрайды.

Қазіргі таңда бұл аймақта өсірілетін ауыл шаруашылық дақылдарынан алынытын өнімділік көрсеткіші өте төмен. Себебі, шағын және орта шаруа қожалықтары қажетті техника және агрегаттармен қамтамасыз етілуі сын көтермейді, егіншілікте ғылыми тұрғыда дәлелденген ауыспалы егіс мүлде жүргізілмейді, танапқа жылда бір дақыл егіледі, органикалық, минералды тыңайтқаштармен негізгі және үстеп қоректендіру жүргізілмейді, себілетін тұқым сапасы төмен, егістік танаптардың фитосанитарлық жағдайы жылдан жылға нашарлап барады. Бұл өз кезегінде топырақ құнарлылығының төмендеп, жарамсыз жерлердің көбейуі мен егістік алқаптардың айналымнан шығуы нәтижесінде дақылдардың өнім құрылымы мен сапасына және егістік жерлердің азайыуына елеулі әсерін тигізуде.

Алайда топырақ құнарлылығын сақтау және арттыру, егістік алқаптарды айналымға қайта енгізу бүгінгі күнде аграрлық саланың өзекті мәселесі екені анық.

Әрбір жылдық қалыптасқан ауа райы ерекшелігі көктемгі дала жұмыстарын уақтылы және сапалы жүргізуге өзіндік қиыншылықтар туғызатыны белгілі, атап айтқанда көктемнің ерте шығуына байланысты жауын-шашын мөлшерінің аз түсуі, күннің бірден ысуынан құрғақшылық пен қуаңшылық болып топырақтың кеуіп кетуі, қардың тез еруі мен көктемгі нөсерлі жауын - шашын әсерінен су және жел эрозияларына ұшырауынан ауыл шаруашылық дақылдарының өнімділігін едәуір төмендетіп қана қоймай топырақтың беткі қабатының құнарсыздануына әкеледі.

Табиғаттың осындай қолайсыз теріс құбылыстарымен күресу немесе алдын алу үшін құрғақшылыққа төзімді екпе дақылдардарды егу, егіншілікте топырақ қорғау жүйесін іске асыра отырып, ғылыми тұрғыда дәлелденген ауыспалы егісті енгізу, топырақты өңдеудің жаңа жүйесін қалыптастыру, топырақтың беткі қабатын құрғақшылық пен қуаңшылықтан және жел, су эрозиясынан қорғайтын тиімді агротәсілдерді қолдану қажет.

Тәлімі егіншілікте ауыл шаруашылық дақылдарынан тұрақты мол өнім алудың негізі кепілі егілетін тұқымды биологиялық тыңайтқыштармен өңдеп дақылды мерзімінде себу.

Егіншілік саласындағы ғылыми-техникалық жетістіктерді ұтымды пайдалана отырып, биологиялық тыңайтқыштармен өңдеуді қолдану күздік бидайды өнімділігін арттырып қана қоймайды шығын көлемін азайтады.

Сонымен қатар, топырақ ылғалын сақтап, оны ұтымды пайдалануға мүмкіндік береді, минералды тыңайтқыштарға балама ретінде биологиялық тыңайтқыштармен өңдеуде қаржылай шығын үнемделеді. Екпе дақылдардың аудандастырыған жоғары сапалы жаңа сортарын биологиялық тыңайтқыштармен өңдеуді қолға алу нәтижесінде дақылдардың өнімділігін арттыруға болатынын дәлелдеу жұмыстың негізгі мақсаты болып табылады. .

Оңтүстік Қазақстан өңірінде күздік бидай негізі дәнді дақылдарының бірі болып саналады. Оның егіс көлемі Оңтүстік Қазақстан облысында жыл сайын 220-250 мың гектарды құрайды. Ауыл шаруашылығы дақылдарын заман талабына сай нарықтық экономикалық бәсекеге байланысты шығынды аз жұмсап, өнімді жоғарылату бүгінгі ғылымның басты бағытына ие болмақ. Қазіргі кезде шағын, орта шаруа қожалықтарында және өндірістік кәсіпорындарда күздік бидайдың өнімділігі күрт төмендеп кетті. Ол бұл дақылдың агротехнологиялық күтіп -баптау жұмыстарының дер кезінде жүргізілмеуі және ауыспалы егіс жүйесінің игерілмеуінің әсерінен төмендеп отыр. Ауыл шаруашылығы өндірісін реформалау нәтижесінде Оңтүстік Қазақстан дәнді дақылдарының түсімі 6, 9-22, 1 ц/га деңгейіне ауытқыды. Тәлімі егіншілік жағдайында қазіргі кезде аудандастырылған сорттардың потенциалдық өнімділігі 40-45 ц/га болатындығы белгілі.

Зерттеудің мақсаты Оңтүстік Қазақстан облысының тәлімі жерлерінде өсірлетін күздік бидайдың өнім құрылымын арттыру жолдарын қарастыруда биологиялық тыңайтқыштармен өңдеудің ғылыми негіздерін жасау. Бұл мәселені жүзеге асыру үшін алдымызға төмендегідей міндеттер қойылды:

- астық дақылдарының өнімділігін арттыруда биологиялық тыңайтқыштарды пайдаланудың тұжырымдамасын жасау;

- биотыңатқыштарды қолдануда күздік бидайдың өнім қалыптастыру ерекшеліктеріне фенологиялық бақылау жүргізу;

күздік бидай өнімділігі мен оны құрайтын элементтердің биотыңайтқыш пен қоректену аясына тәуелділігін анықтау;

күздік бидай егістігінде кездесетін арамшөптердің дақылдың өнімділігіне әсері және олармен химиялық күресу жолдарын жетілдіру;

Ғылыми жаңалығы Қазақстанның оңтүстігіндегі тәлімі аймақта күздік бидайдың өнімділігін арттыруды жетілдіруде тұқымды биологиялық тыңайтқыштармен өңдеуді минералды азот тыңайтқышымен үтеп қоректендіру жолдарымен салыстыра зерттеу.

ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ

Астық дақылдарының өнімділігін арттырудағы тыңайтқыштардың маңызы

Бүгінгі таңда ауылшаруашылығындағы егістік жерлердің топырақ құнарлылығын сақтау және арттыру, егістік алқаптарды айналымға қайта енгізу аграрлық саланың өзекті мәселесі [1] .

Р. Қ. Жапаев, Ж. О. Оспанбаев [3] пікірлерінше тыңайтқыштардың тиімділігі күрделі кешенді жағдайлармен белгілі болады: олар топырақ құнарлылығы, ауыл шаруашылық дақылдарының биологиялық ерекшеліктері, агротехника тәсілдері, қолданылған тыңайтқыштардың мөлшері мен сапасы, сондай-ақ табиғи және ауа райы жағдайларының ерекшеліктеріне тікелей байланысты. Тыңайтқыш қолдану жүйесі құрғақ егіншілік жағдайында ерекше маңызға ие, өйткені ылғал кем жерлерде топырақтағы ылғал қорының тиімді пайдалануына тыңайтқыштардың оң әсері зор.

Қазіргі нарық экономикасы кезінде егіншілік танапта топырақ құнарлылығын арттырып, жаңа технология негізінде жүргізу қажет. Бұл жаңа технология өсімдіктердің тіршілік кезеңінде топырақты жеткілікті деңгейде минералды және органикалық заттармен қамтамасыз ететін минералды тыңайтқыштардың орнын алмастыратын микробиологиялық активті биотыңайтқыштар дайындап қолдануға негізделеді.

Су -өсімдік өміріндегі негізгі факторлардың бірі. Ол тұқымның көктеп шығатын кезінде, өсімдік тіршілігінің алғашқы күнінен бастап, өсіп-дамуының барлық кезеңдеріне қажет. Топырақтың ылғал сиымдылығы механикалық құрамына, қарашірік мөлшеріне және қалыптасуына байланысты болады, сонымен қатар күздік бидайдың сумен қамтамасыз етілуі олардың агротехникалық шаралар жиынтығына тәуелді. Ылғалдың кіріс бөлігі оның көктемгі ылғал қорынан және маусым (вегетация) кезіндегі жауын-шашыннан тұрады, ал негізгі шығын бөлігі -булану мен транспирация. Ылғал қорының ең көбі көктемде жиналады, яғни дәнді дақылдардың дамып жетілуі үшін көктемгі жауын-шашынның маңызы зор [4] .

Ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіруде өндіріске қарқынды, экономикалық тиімді технологияны енгізу астық өндіруді арттырудың қайнар көзі болып табылады. Соның ішінде бидай - бүкіл әлемде 148 елдің негізгі азық-түлігіне жатады және көптеген елдердің экономикасында ерекше орын алады. Қазіргі таңда Қазақстанда бірінші рет әрі қарқынды, әрі тиімді жалдап себу тәсілі қолданылуда. Дәстүрлі технологиямен салыстырғанда егу мөлшерін 2-2, 5есе төмендетеді, суару мерзіміне кететін судың мөлшерін 20-30% үнемдейді, түрлі агротехникалық шараларды, қатар аралық өңдеу жұмыстарын жүргізуде, арамшөптермен күресуде, тыңайтқыш енгізуде тиімділігі жоғары. Күздік бидайдан мол өнім алуда себу мерзімі өте маңызды роль атқарады. Дәнді дақылдар егістігінде мол өнім құрылуының негізі -танаптағы өсімдіктер мен масақтағы сабақтар саны, түптенуі, масақтағы дәндер саны және олардың салмағы қоректендіруге тікелей байланысты болады. Масақ өнімділігіне сәйкес дән өнімі де артады [5, 6] .

М. А. Егоров [7] топырақтың жоғарғы қабатындағы фосфордың көп болуын олардың төменгі қабаттардан жылжуына себеп болатын өсімдік тіршілігімен түсіндіреді, себілетін дақылдардың жоғары және тұрақты өнімін алу үшін топырақта қоректік заттардың резервті қорын жасау қажет. Бұл, әсіресе жуылып кетпейтін және ұзақ уақыт өзінің тұрақты әсерін сақтайтын фосфор элементіне тиісті екендігін айтады.

Зерттеу нәтижелерінде фосфор аясында азот тыңайтқыштарын енгізу мерзімі, мөлшері және тәсілдерінің өнім құрылымына әсері берілген. Сөйтіп бір масақтағы дән санының құралуы, біріншіден, азотпен қоректену жағдайына әсер етеді. Сонымен қатар тыңайтқыштардың тиімділігін төмендетпеу үшін мезгілінде енгізу, яғни өсімдіктің қоректік затқа сұранысы артқан мерзімінде енгізу қажет, одан кейін азот тыңайтқыштарымен үстеп қоректендіру масақтағы дән санын көбейтеді және масақтану кезеңінде дәннің дұрыс толысып пісуіне, 1000 дән салмағының ұлғаюы нәтижесінде өнімділіктің артуына мүмкіндік береді [8] .

Дәнді дақылдар басқа да тірі ағзалар сияқты өзінің өніп-өсу кезеңінде әр түрлі даму сатыларынан өтеді. Ауыл шаруашылығы дақылдары өнімдерінің басты көрсеткіштерінің бірі -өсімдіктер вегетациясы кезеңінде түзілетін құрғақ заттар. Мұның өзі өсімдіктерде өтетін әр түрлі физиологиялық процесстерге (фотосинтез, өсімдіктердің тыныс алуы, көмірсутектер мен ақуыздардың алмасуы) байланысты болады. Өсімдіктердің жеке кезеңдері кезінде құрғақ заттардың түзілуіне тыңайтқыштар жоғары әсер ететіні белгілі [9, 10] .

Тыңайтқыштарды қолдану кезінде өсімдіктердегі құрғақ заттар салмағының артуы түптенуден дән салу кезеңіне дейін байқалады. Сонымен қатар өсімдіктің құрғақ затының артуы топырақ ерекшелігіне, ауа райы мен жауын-шашын мөлшеріне байланысты болады. Күздік бидай құрғақ затты жинақтаған кезде азотты тез сіңіреді. Күздік бидайдың түптену дәуірі мен дәннің толық пісуіне дейін азотпен жақсы қамтамасыз етілуі оның өнімділігін көбейтеді. Бидай сабақтанудан бастап масақтану кезеңіне дейін азот сіңіруі кемиді. Вегетацияның соңында ол өсімдікте 50% дейін кемуі мүмкін, ал ескі жапырақтардағы калийдің төмендеуі жаңбырмен шайылу әсерінен болады [11] .

Ғылыми -зерттеу мекемелерінің мәліметтері бойынша, күздік бидайды суармалы жерлерде тыңайтқыш қолданбай өсірсе, онда бұл дақыл дәндерінің құрамындағы ақуыз бен клейковинаның мөлшері азайып, нанның сапасы және өнімділігі төмендейді. Жаздық бидай егісін гибберсибпен өңдегенде берілген тыңайтқыштар мөлшеріне қарай дақылдың түптенуі, өнімді (масақты) сабақтардың саны артып, әрбір сабақтағы жапырақ көлемі, әсіресе жоғарғы үш жапырақтың көлемі ұлғаяды. Тек фосфор тыңайтқышы Р ₉₀ кг/га берілгенде немесе тыңайтқыш берілмеген (бақылау) нұсқаларда егістікті гибберсиб өсу реттегішімен өңдегенде қосымша өнім алынған жоқ. Азот тыңайтқышы мөлшері көбейтілген (N ₁₂₀ P ₉₀ кг/га) және бөлшектеп берілген (N ₉₀ P ₉₀ + N ₃₀ P ₃₀ кг/га) нұсқаларындағы егістікті гибберсиб өсу реттегішімен өңдегенде ең жоғарғы дән өнімі алынып, қосымша өнім 3, 3-3, 7 ц/га болды. Сонымен, дағдарысты Арал өңірі жағдайында күріш ауыспалы егісіндегі топырағы тұздалған танаптарда өсірілген жаздық бидай егісін гибберсиб өсу реттегішімен өңдегенде ең жоғары дән өнімі (31, 4-36, 2 ц/га) егістікке тыңайтқыштар қолайлы мөлшерде берілгенде алынды. Яғни, гибберсиб өсу реттегіші тыңайтқыштардың оң әсерін күшейте түседі. Жаздық бидай өніміне гибберсибтің және тыңайтқыштар мөлшеріне әсері [12] .

Қазіргі таңда Павлодар АШҒЗИ ғалымдары АТМ-4 (Аспалы тарақтаушы модель) тарақтаушы қондырғының көмегімен орылған егістік және дәнді дақылдар сабағының негізінде күзгі-қысқы және көктемгі жауын-шашыннан ылғал қорын жинайтын энергия үнемдейтін, табиғи жағдайды имитациялайтын жаңа технологияны ойлап тапты және өндіріске енгізді [13] .

Дәнді дақылдарды жинау бұл жағдайда дәннің толық піскен кезеңінде өсімдік тамырында тұрған кезде дәндік бөлігін тарап алу арқылы жүргізіледі. Таралған өсімдік түбірлері тік күйінде қалып және жасалған түр биіктігін 93-97 пайызға сақтайды. Осы жағдайда, күзде қалдырылған аңыздық топырақ қабатын эрозиядан берік сақтайды, ал қыс кезінде, алғашқы қар жауғаннан бастап, егістікте желдің қай бағытта соққанына қарамастан, белгілі механикаландырылған қар тоқтатушысыз-ақ қар тоқтатылады. Егістіктен қар бұл жағдайда мүлдем жоғалмайды. Көктемде қар кеткен соң аңыздық топырақ қабатын жел және су эрозиясынан, топырақ бетіне тура түскен күн сәулесінен, үлкен жаңбыр тамшыларынан және физикалық буланудан жақсы сақтайды [14, 15] .

Сонымен бірге егістіктерде табиғи процесстер имитациясын жасауға табиғи органикалық зат алмасуына үлкен мүмкіндіктер бар. Егіс алқаптарында ылғал жинаушы ретінде еріген қар суларын тиімді пайдаланып, осындай тәсілді құрғақшылықты болдырмауға қарсы күресте қолданылып және топырақтың құнарлығын сақтау мен арттыруға себепші ретінде қаралуы қажет [16, 17, 18] .

Қазіргі ауыл шаруашылығы өндірісінде жоғары коэффицентті топырақты қорғау және энергия қорын үнемдеуші технологиялар: топырақты жеңіл өңдеу, органикалық және минералдық тыңайтқыштарды қолдану ең жоғарғы көрсеткіштерді иеленеді. Солтүстік Кубан тәжірибе бекетінде ұзақ уақыт (1974-2003 жж. ) жүргізілген тәжірибеде топырақтың агрофизикалық және агрохимия-лық қасиетттеріне байланысты топырақты негізгі өңдеу жүйесі және органоминералдық тыңайтқыштардың әсері мен бірге егістіктің ластануы және өсірілген дақылдың өнімділігі қарастырылды. Зерттеу алты танапты астықты отамалы егістікте дақылдар қатары күздік бидай-жүгері -күздік бидай -күздік бидай -күнбағыс -күздік бидай, қоректік ая ортасы N ₉₅ P ₅₀ K ₄₅ мөлшерінде жүргізілді [19] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.