Кәсіпкерлік қызметтің банкроттықтан сақтандыру жолдары
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1.КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТІҢ БАНКРОТТЫҒЫ МЕН ТӨЛЕМ ҚАБІЛЕТСІЗДІГІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Кәсiпкерлік қызметіндегі банкроттықтың экономикалық маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Кәсiпкерлік қызметтің банкроттығы мен төлем қабілетсіздігінің пайда болуы және оларға ықпал етуші факторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
2. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КӘСIПОРЫННЫҢ ТАБЫСТЫ ДАМУ СИПАТЫ МЕН БАНКРОТТЫҚТАН АЛДЫН АЛУЫ ... ... ... ... ... ...10
2.1. «Туран Строй» ЖШС.нің экономикалық жағдайын бағалау ... ...10
2.2 Кәсіпорынның банкроттықтан алдын алуы мен оны бақылап отыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
3.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БАНКРОТТЫҚ КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР КӨЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
1.КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТІҢ БАНКРОТТЫҒЫ МЕН ТӨЛЕМ ҚАБІЛЕТСІЗДІГІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Кәсiпкерлік қызметіндегі банкроттықтың экономикалық маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Кәсiпкерлік қызметтің банкроттығы мен төлем қабілетсіздігінің пайда болуы және оларға ықпал етуші факторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
2. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КӘСIПОРЫННЫҢ ТАБЫСТЫ ДАМУ СИПАТЫ МЕН БАНКРОТТЫҚТАН АЛДЫН АЛУЫ ... ... ... ... ... ...10
2.1. «Туран Строй» ЖШС.нің экономикалық жағдайын бағалау ... ...10
2.2 Кәсіпорынның банкроттықтан алдын алуы мен оны бақылап отыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
3.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БАНКРОТТЫҚ КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР КӨЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
Қазақстан Республикасы кәсiпорындарында соңғы жылдары еліміздің экономикалық нарықтық қатынастарға өтуіне байланысты түбегейлі өзгерістер орын алуда.Нарықтық экономикаға өту біздің қаржы саясаты үшін кәспорынның банкроттығы ұғымының пайда болуына әкелді. Тұрақсыз экономикалық даму, жоғарғы инфляция, салық саясатының тұрақсыздығы, саяси тұрақсыздық, кәсiпорын менеджерлері біліктілігінің жеткіліксіздігі жағдайында банкроттықтың мәні артады. Банкроттық дағдарыстық жағдай және оны жою үшін қаржылық басқарудың арнайы әдістері қажет.
Қазіргі уақытта кез келген кәсiпорынның шаруашылық субъектісі ретінде құқық жағдайларын едәуір нығайтып, олардың көптеген өндірістік және қаржылық мәселелерді өз бетінше шешуіне мол мүмкіншілік ашты. Атап айтқанда, ішкі және сыртқы рынокта билікті серіктерін таңдауға қол жетті, өйткені болашақтағы бірлескен іс-әрекеттің тиімділігі көбінесе осыған байланысты болды. Дегенмен, шаруашылық субъектілер мен кәсiпорындардың көпшілігі төлемқабілетсіз және дәрменсіз болуы экономиканың дамуының ұзақмерзімді перспективасы жолында күрделі кедергі болды.
Жалпы әрбір кәсiпорын үшін кәсiпорынның бәсекеқабілеттілігін арттыру мақсатында жүзеге асырылып жатқан шаралардың маңыздылығы дағдарысқа қарсы басқарудың рөлін атқарады. Осыған сәйкес кәсiпорындар өндірген өнімдердің бағасын төмендету, өткізу көлемін көбейту, әрі нарықтағы тауарлардың сапалық көрсеткіштер жағынан ерекшеленетін өнім түрлерін өндіру арқылы нарықтағы жағдайын нығайтуға ұмтылады.
Жоғары денгейдегі бәсеке жағдайында әрбір кәсiпорын мақсаты төлемқабілетті және қаржылай тұрақты болу. Дегенмен, кейбір кәсiпорындар сот шешімі бойынша төлемқабілетсіз деп танылып, банкротқа ұшырайды.
Банкроттық-кәсiпорынның ұдайы өндіріс капиталының шаруашылық механизмінің балансының бұзылуынан, яғни оның қаржылық және инвестициялық саясатының тиімсіз болуынан туындайды. Сондықтан шаруашылық қызметтің негізгі көрсеткіштерінің өсу денгейінің тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін және қаржылық дағдарысы жағдайынан шығу үшін кәсiпорынның жағдайын жақсартуға бағыттылған бағдарлама жасау керек.
Банкроттық – нарықтық экономика жағдайында объективті экономикалық құбылыс болғандықтан Қазақстанда ол оны сауықтырудың құралына айналмады.
Сондықтан бұл жұмыстың мақсаты – кәсiпорынлардың банкротқа, төлемқабілетсіз болу себептері, оның салдары және оның алдын алу бағыттарын анықтау, дағдарысқа қарсы басқарудың ролі мен маңызын зерттеу болып табылады.
Қазіргі уақытта кез келген кәсiпорынның шаруашылық субъектісі ретінде құқық жағдайларын едәуір нығайтып, олардың көптеген өндірістік және қаржылық мәселелерді өз бетінше шешуіне мол мүмкіншілік ашты. Атап айтқанда, ішкі және сыртқы рынокта билікті серіктерін таңдауға қол жетті, өйткені болашақтағы бірлескен іс-әрекеттің тиімділігі көбінесе осыған байланысты болды. Дегенмен, шаруашылық субъектілер мен кәсiпорындардың көпшілігі төлемқабілетсіз және дәрменсіз болуы экономиканың дамуының ұзақмерзімді перспективасы жолында күрделі кедергі болды.
Жалпы әрбір кәсiпорын үшін кәсiпорынның бәсекеқабілеттілігін арттыру мақсатында жүзеге асырылып жатқан шаралардың маңыздылығы дағдарысқа қарсы басқарудың рөлін атқарады. Осыған сәйкес кәсiпорындар өндірген өнімдердің бағасын төмендету, өткізу көлемін көбейту, әрі нарықтағы тауарлардың сапалық көрсеткіштер жағынан ерекшеленетін өнім түрлерін өндіру арқылы нарықтағы жағдайын нығайтуға ұмтылады.
Жоғары денгейдегі бәсеке жағдайында әрбір кәсiпорын мақсаты төлемқабілетті және қаржылай тұрақты болу. Дегенмен, кейбір кәсiпорындар сот шешімі бойынша төлемқабілетсіз деп танылып, банкротқа ұшырайды.
Банкроттық-кәсiпорынның ұдайы өндіріс капиталының шаруашылық механизмінің балансының бұзылуынан, яғни оның қаржылық және инвестициялық саясатының тиімсіз болуынан туындайды. Сондықтан шаруашылық қызметтің негізгі көрсеткіштерінің өсу денгейінің тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін және қаржылық дағдарысы жағдайынан шығу үшін кәсiпорынның жағдайын жақсартуға бағыттылған бағдарлама жасау керек.
Банкроттық – нарықтық экономика жағдайында объективті экономикалық құбылыс болғандықтан Қазақстанда ол оны сауықтырудың құралына айналмады.
Сондықтан бұл жұмыстың мақсаты – кәсiпорынлардың банкротқа, төлемқабілетсіз болу себептері, оның салдары және оның алдын алу бағыттарын анықтау, дағдарысқа қарсы басқарудың ролі мен маңызын зерттеу болып табылады.
1. Қазақстан Республикасының «Банкроттық туралың Заңы;2001ж
2 Дүйсенбаев Ш., Төлегенов Ә.Т., Жумагалиева А.Т., «Кәсiпорынның қаржылық жағдайын талдауң, Алматы 2001 ж.
3 Ковалев А.П. «Финансовый анализ и диагностика банкротстваң Учебное пособие, М.-1994г.,54 б;
4 Антикризисное управление, Под ред. Э.М. Короткова, 2003, 95 б.
5 Ковалев А.П. «Анализ финансов по состоянию предприятияң М. 1995,
54б.
6.Бердалиев К.Б.,Тұрсынбаева А.А.Менеджмент теориясы мен тәжірибесі, Алматы-2002ж.;
7. Назарбаев Н.А. Қазақстан-2030,Алматы-1997ж.;
8. Бердалиев К.Б. Қазақстан экономикасын басқару А-2001
9 Банкротство и Антикризисное управление предприятием Мухамбетов Т.И., Нукущев А.Г. алматы 2000г.
10.Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкерлік Үмбеталиев А.Д., Керімбек Ғ.Е.
11.Институт банкротство и неостоятельности казахстанский предприятий становление и пути совершенствование; автореферат. Алматы 2007г.
12. Банкроттық рәсімдерде төлем қабілеті жоқ борышкерлердің мүлкімен істерін басқару жөніндегі қызметті лицензиялау ережесін және оған қойылатын біліктілік талаптарын бекіту туралы. Егемен Қазақстан 2007 17 тамыз.
13. Қазақстан Республикасының заңнамалы өкілетіне банкроттың мәселелері бойынша өзгерістермен толықтырулар енгізу туралы. Егенмен Қазақстан 2008 26 шілде.
14. Д. Кунанбаева.
Механизм банкротства в обеспечении конкурентоспособности экономики, экономика и статистика 2006 №1
15. Целью регулирования не является полное устроение риска и банкротства. Бахмутова Е. Мир Финансов 2007 февраль №2.
16. Гужвина О.Г. Учет анализ банкротств- ростав Дону Финекс 2006.
2 Дүйсенбаев Ш., Төлегенов Ә.Т., Жумагалиева А.Т., «Кәсiпорынның қаржылық жағдайын талдауң, Алматы 2001 ж.
3 Ковалев А.П. «Финансовый анализ и диагностика банкротстваң Учебное пособие, М.-1994г.,54 б;
4 Антикризисное управление, Под ред. Э.М. Короткова, 2003, 95 б.
5 Ковалев А.П. «Анализ финансов по состоянию предприятияң М. 1995,
54б.
6.Бердалиев К.Б.,Тұрсынбаева А.А.Менеджмент теориясы мен тәжірибесі, Алматы-2002ж.;
7. Назарбаев Н.А. Қазақстан-2030,Алматы-1997ж.;
8. Бердалиев К.Б. Қазақстан экономикасын басқару А-2001
9 Банкротство и Антикризисное управление предприятием Мухамбетов Т.И., Нукущев А.Г. алматы 2000г.
10.Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкерлік Үмбеталиев А.Д., Керімбек Ғ.Е.
11.Институт банкротство и неостоятельности казахстанский предприятий становление и пути совершенствование; автореферат. Алматы 2007г.
12. Банкроттық рәсімдерде төлем қабілеті жоқ борышкерлердің мүлкімен істерін басқару жөніндегі қызметті лицензиялау ережесін және оған қойылатын біліктілік талаптарын бекіту туралы. Егемен Қазақстан 2007 17 тамыз.
13. Қазақстан Республикасының заңнамалы өкілетіне банкроттың мәселелері бойынша өзгерістермен толықтырулар енгізу туралы. Егенмен Қазақстан 2008 26 шілде.
14. Д. Кунанбаева.
Механизм банкротства в обеспечении конкурентоспособности экономики, экономика и статистика 2006 №1
15. Целью регулирования не является полное устроение риска и банкротства. Бахмутова Е. Мир Финансов 2007 февраль №2.
16. Гужвина О.Г. Учет анализ банкротств- ростав Дону Финекс 2006.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІ
ТҰРАР РЫСҚҰЛОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ЭКОНОМИКА
УНИВЕРСИТЕТІ
Экономика кафедрасы
Курстық жұмыс
Тақырыбы:Кәсіпкерлік қызметтің банкроттықтан сақтандыру жолдары.
Тексерген: аға оқытушы
Абылханұлы Д.
Орындаған: Ауғанбаева M.
Экономика 403г.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... 3
1.КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТІҢ БАНКРОТТЫҒЫ МЕН ТӨЛЕМ ҚАБІЛЕТСІЗДІГІНІҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ..5
1. Кәсiпкерлік қызметіндегі банкроттықтың экономикалық
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...5
2. Кәсiпкерлік қызметтің банкроттығы мен төлем қабілетсіздігінің
пайда болуы және оларға ықпал етуші
факторлар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... .6
2. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КӘСIПОРЫННЫҢ ТАБЫСТЫ ДАМУ СИПАТЫ МЕН БАНКРОТТЫҚТАН
АЛДЫН АЛУЫ ... ... ... ... ... ...10
2.1. Туран Строй ЖШС-нің экономикалық жағдайын бағалау ... ...10
2.2 Кәсіпорынның банкроттықтан алдын алуы мен оны бақылап
отыру ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .13
3.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БАНКРОТТЫҚ КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .. 22
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .23
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР КӨЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасы кәсiпорындарында соңғы жылдары еліміздің
экономикалық нарықтық қатынастарға өтуіне байланысты түбегейлі өзгерістер
орын алуда.Нарықтық экономикаға өту біздің қаржы саясаты үшін кәспорынның
банкроттығы ұғымының пайда болуына әкелді. Тұрақсыз экономикалық даму,
жоғарғы инфляция, салық саясатының тұрақсыздығы, саяси тұрақсыздық,
кәсiпорын менеджерлері біліктілігінің жеткіліксіздігі жағдайында
банкроттықтың мәні артады. Банкроттық дағдарыстық жағдай және оны жою үшін
қаржылық басқарудың арнайы әдістері қажет.
Қазіргі уақытта кез келген кәсiпорынның шаруашылық субъектісі ретінде
құқық жағдайларын едәуір нығайтып, олардың көптеген өндірістік және
қаржылық мәселелерді өз бетінше шешуіне мол мүмкіншілік ашты. Атап
айтқанда, ішкі және сыртқы рынокта билікті серіктерін таңдауға қол жетті,
өйткені болашақтағы бірлескен іс-әрекеттің тиімділігі көбінесе осыған
байланысты болды. Дегенмен, шаруашылық субъектілер мен кәсiпорындардың
көпшілігі төлемқабілетсіз және дәрменсіз болуы экономиканың дамуының
ұзақмерзімді перспективасы жолында күрделі кедергі болды.
Жалпы әрбір кәсiпорын үшін кәсiпорынның бәсекеқабілеттілігін арттыру
мақсатында жүзеге асырылып жатқан шаралардың маңыздылығы дағдарысқа қарсы
басқарудың рөлін атқарады. Осыған сәйкес кәсiпорындар өндірген өнімдердің
бағасын төмендету, өткізу көлемін көбейту, әрі нарықтағы тауарлардың
сапалық көрсеткіштер жағынан ерекшеленетін өнім түрлерін өндіру арқылы
нарықтағы жағдайын нығайтуға ұмтылады.
Жоғары денгейдегі бәсеке жағдайында әрбір кәсiпорын мақсаты
төлемқабілетті және қаржылай тұрақты болу. Дегенмен, кейбір кәсiпорындар
сот шешімі бойынша төлемқабілетсіз деп танылып, банкротқа ұшырайды.
Банкроттық-кәсiпорынның ұдайы өндіріс капиталының шаруашылық
механизмінің балансының бұзылуынан, яғни оның қаржылық және инвестициялық
саясатының тиімсіз болуынан туындайды. Сондықтан шаруашылық қызметтің
негізгі көрсеткіштерінің өсу денгейінің тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін
және қаржылық дағдарысы жағдайынан шығу үшін кәсiпорынның жағдайын
жақсартуға бағыттылған бағдарлама жасау керек.
Банкроттық – нарықтық экономика жағдайында объективті экономикалық
құбылыс болғандықтан Қазақстанда ол оны сауықтырудың құралына айналмады.
Сондықтан бұл жұмыстың мақсаты – кәсiпорынлардың банкротқа,
төлемқабілетсіз болу себептері, оның салдары және оның алдын алу бағыттарын
анықтау, дағдарысқа қарсы басқарудың ролі мен маңызын зерттеу болып
табылады.
Қойылған мақсатқа сәйкес және мәселенің зерттелу маңыздылығына қарай
міндеттері:
-банкроттықң ұғымының әлеуметтік-эконмикалық, экономикалық-құқықтық
мазмұнын ашу;
-кәсiпорындағы дағдарыстық жағдайлардың пайда болу себептері мен
белгілерін анықтау;
-кәсiпорын дәрменсіздігінің даму кезеңдерін сипаттау;
-дағдарысқа қарсы басқарудың кәсiпорында дамуын жетілдіру;
Зерттеу объектісі ретінде банкроттыққа ұшыраған кәсiпорындарды атауға
болады.
Зерттеу пәні банкроттықтың алдын алу шаралары бойынша теориялық және
практикалық мәселелер жиынтығы және Қазақстан кәсiпорындарда оны шешудің
жаңа бағыттарын талап ететін мәселелер.
Зерттеу жұмысының әдістемесі мен әдістеріне негізінен отандық және
шетелдік ғалымдардың осы мәселе бойынша еңбектері мен ғылыми мақалалары,
сонымен бірге ғылыми семинарлар мен конференциялар материалдары, баспа
жариялымдары, т.б. жатады.
Зерттеу әдістемесі жүйелілік, салыстырмалық, болжау, талдау, т.б.
әдістерге негізделген.
Жұмыстың зерттелу барысындағы ақпараттық негізі Қазақстанның
заңшығарушылық актілері мен нормативтік құжаттары, банкроттық кәсiпорынның
қаржы-экономикалық жағдайын сауықтыру сұрақтары бойынша мәліметтер, сонымен
қатар әсіресе орыс ғалымдарының кәсiпорынның қаржы жағдайын талдау мен
банкроттыққа жол бермеу шаралары бойынша ғылыми еңбектері мен оқу
құралдары.
Жұмыстың ғылыми жаңашылдығы. Зерттеу барысында жаңа қорытынды деп
танылған ұсыныстар көрініс тапты, атап айтсақ:
-кәсiпорынның "дағдарыс алдындағы" жағдайының пайда болуын негіздейтін
факторлары мен белгілері сипатталды;
-кәсiпорындағы дағдарысқа дейінгі кезеңнің тұрақтылығын сақтау мен
дағдарысқа қарсы басқаруды жетілдіру бойынша ұсыныстардың жүзеге асуы;
Курс жумысы кiрiспе, үш тарау, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер
тiзiмен тұрады.
1.КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТІҢ БАНКРОТТЫҒЫ МЕН ТӨЛЕМ ҚАБІЛЕТСІЗДІГІНІҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
1. Кәсiпкерлік қызметтіндегі банкроттықтың экономикалық маңызы
Нарық жағдайында кәсiпорынның өміршеңдігінің кепілі оның қаржы-
экономикалық тұрақтылығы болып табылады. Бірақ бірқатар отандық
кәсiпорынлардың қаржылық нәтижесі мен экономикалық дамуы ойдағыдай қолданыс
таба алмай, дәрменсіз немесе банкроттық жағдайға душар болуда.
Банкроттық нарық шаруашылығының бір категориясы ретінде соттың шешімі
мен немесе кредитордың келісімі бойынша соттан тыс ресми түрде жарияланады.
Қазақстан Республикасының Банкроттық туралың 07.04.1995 жылғы № 2173
Заңына сәйкес, ол қарызын төлей алмайтын, ақшалай міндеттемелер талабын
қанағаттандыра алмау, сонымен қатар өзіне тиісті мүлік есебінен бюджет пен
бюджеттен тыс қорларға міндетті төлемдерді қамтамасыз ете алмау жатады
1,12б. Басқаша айтқанда, шаруашылық субъектісінің қарызды төлей алмауы,
ағымдағы операциялық қызметті қаржыландыра алмауы, қарыздардың,
мідеттемелердің өсуіне байланысты жедел міндеттемелерді өтеу қабілетсіздігі
немесе борышкердің балансының қанағаттанарлықсыз құрылымына байланысты
ұғымдар кіреді.
Банкроттық-кәсiпорынның ұдайы өндіріс капиталының шаруашылық
механизмінің балансының бұзылуынан, яғни оның қаржылық және инвестициялық
саясатының тиімсіз болуынан туындайды. Сондықтан шаруашылық қызметтің
негізгі көрсеткіштерінің өсу денгейінің тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін
және қаржылық дағдарысы жағдайынан шығу үшін кәсiпорынның жағдайын
жақсартуға бағыттылған бағдарлама жасау керек.
Дегенмен көптеген ғалымдар банкроттықты құқықтық қатынастарды
сипаттайтын категория ретінде қарастырады. Құқықтық тұрғысынан банкроттық –
ол сот шешімімен немесе борышкердің жариялауы бойынша борышкердің қаржы
міндеттемелері бойынша кредиторлардың талабын толық қанағаттандыруға
дәрменсіздігі. Банкроттық – кәсiпорынның жойылуына негіз болатын оның
төлемқабілетсіздігінің құқықтық танылуы болып табылады. Құқықтық бағыттың
негізі соттың дәрменсіз деп тануы.
Жалпы әрбір кәсiпорын үшін кәсiпорынның бәсекеқабілеттілігін арттыру
мақсатында жүзеге асырылып жатқан шаралардың маңыздылығы дағдарысқа қарсы
басқарудың рөлін атқарады. Осыған сәйкес кәсiпорындар өндірген өнімдердің
бағасын төмендету, өткізу көлемін көбейту, әрі нарықтағы тауарлардың
сапалық көрсеткіштер жағынан ерекшеленетін өнім түрлерін өндіру арқылы
нарықтағы жағдайын нығайтуға ұмтылады.
Сонымен, банкроттық деп кредиторлар мен борышкерлер арасындағы
соңғылардың төлемқабілетсіздігі мен міндеттемелері бойынша уақытылы қарызын
төлей алмауы бойынша қатынастарын сипаттайтын экономикалық категория болып
табылады.
Кез келген басқару қызметі өз деңгейінде тәуекел сипатына ие болады.
Қазақстандағы нарықтық қатынастардың қалыптасуы басқару шешімдерінің
қабылдау күрдешілікті мен олардың нәтижесін болжау күрделілігімен
сипатталады. Коммерциялық ұйымдар пайданы максимализациялауға ұмтылуда
заңдылыққа сүйенеді: пайда көп болған сайын, тәуекел де көп болады. Мұндай
жағдай үш мүмкін болатын экономикалық нәтижесінен сипатталады: теріс
(жеңілу, жоғалту, банкроттық, зиян), нөлдік, оң (жеңіс, пайда, табыс).
Кәсiпорындықтың соңғы нәтежиесі-өндірілген өнім мен қызмет болып
табылады. Жалпы кәсiпорынның табысты дамуын қарастыруға болады,ол 4
сатыдан тұрады:
1) Жаңа идеяларды іздеу мен бағалау.
Барынша көп табыс келтіру-кәсiпорынлықтың ең қозғаушы факторы.
Кәсіпкерлер өзіне тиімді өзгерістер,яғни жұмыстарына жаңалықтарды енгізеді,
мақсаты-пайда табу. Нарыққа жаңа тауар ұсынған алғашқы фирма оларды
белгілі бір уақытқа дейін баламалы құннан жоғары бағамен сатады. Міне осы
қабілет әдеттегіден ерекше шешім қабылдау қабілетін және іске
шығармашылықпен қарау іскерлік әлемінде жоғары бағаланады.
2) Бизнес-жоспарды құру.
Бизнес-жоспарды құру -күрделі мәселелердің бірі, яғни өзіне нарық
сегменттерін қосатын, оның қөлемін және негізгі сипаттамаларын, маркетинг
жоспарын, өндірістік және қаржылық жоспарларды қамтамасыз ету болып
табылады.
3) Қажетті ресурстарды табу.
Бұл ең бастысы қандай ресурстар қажеттігін нақты бағалау; бастапқы
деңгейден қаталама деңгейді ажырата білу; ресурстар жетіспеушілігімен
байланысты теріс зардаптарды бағалау жұмыстары жүзеге асырылады.
4) Құрылған кәсiпорынлы басқару.
Әрбір кәсiпорынлы басқару мәселесі - нақтыланған өнім стилінің
басқарушысынан тұрады, ұйымдық құрылым құруды ұйымдастыру, табыстың
шешуші тетіктерін және де әлсіз жақтарын табу арқылы шешім
қабылдаудан тұрады5.
1.2. Кәсiпкерліктің қызметтінің банкроттығы мен төлем қабілетсіздігінің
пайда болу және оларға ықпал етуші факторлар.
Банкроттық кәсiпорынның ұдайы өндіріс капиталының шаруашылық
механизмінің балансының бұзылуынан, яғни оның қаржылық және инвестициялық
саясатының тиімсіз болуынан туындайды.
Жалпы абсолютті төлемқабілетті кәсiпорын деп міндеттемелері жоқ және
капиталының құрамы толық өзіндік капитал болып табылатын төлемқабілетті
кәсiпорынлар жатады. Кәсiпорынның төлемқабілетсіздігі міндеттемелердің
мөлшеріне тура пропорционалды және пайда көлеміне кері пропорционалды
болады.Сондықтан кәсiпорынның төлемқабілетсіздігінің негізгі себептеріне, 1-
ден, пайда көлемінің төмендеуіне әсер ететін факторлар, 2-ден,
міндеттемелердің өсуіне әсер ететін факторлар жатады.
Жоғарыдағы аталған төлемқабілетсіздіктің жалпы себептерінің жиыны
мемлекет өндірісі мен нарыққа тәуелсіз өз міндеттемелері бойынша уақытылы
есептесу қиндықтарына душар болған барлық кәсiпорынларға тән.
Сонымен бірге, ақшалай ағымдарды жоспарлау мен басқарудың болмауынан
жағдай қиындайды.
Жалпы төлемқабілетсіздіктің ерекше себептеріне 1-ден, нарық
тапсырысынан артта қалушылық, яғни ұсынылатын ассортимент, сапа, баға, т.б.
туралы айтуға болады; 2-ден, кәсiпорынның қанағаттанарлықсыз қаржылық
басқарылуы, яғни оның міндеттемеге жүктелуі. Бұл жағдайда қаржылық басқару
дертіне ұшырайды.
Кәсiпорындардың жаппай банкроттыққа ұшырауы жағымсыз әлеуметтік
қиындықтарға соқтыруы мүмкін, сондықтан нарықтық экономикасы дамыған
елдерде, оларды толық күйреуден қорғау мен алдын алудың белгілі мезанизмі
қалыптасқан. Осы механизмнің негізгі элементтері мыналар:
-банкроттықты құқықтық реттеу;
-кәсiпорынның банкроттығы жайында актілерді жүзеге асыруға шешім
қабылдау процестерінің нормативтік-әдістемелік, экономикалық, ұйымдық
қамтамасыз етілуі;
-келешегі бар (перспективалы) тауар өндірушілерді қолдау
мақсатында төлем қабілеті жоқ кәсiпорынларға мемлекеттік қаржылық көмек
шаралары;
-банкроттық процедураға қатысушыларға экономикалық көмек
көрсету;
-кең ауқымды қоғам үшін банкрот жайында ақпараттар жариялылығын
қамтамасыз ету;
Сонымен бірге банкроттыққа сыртқы және ішкі факторлар әсер етеді.
Сыртқы факторларға халықаралық, ұлттық, рыногтық, ал ішкі факторларға
фирманың бәсекелестік ортасы, қызмет принципі, ресурстар мен оларды
пайдалану, маркетингтік стратегиялар мен саясаты және қаржы менеджменті
жатады. Сыртқы факторлар:
1.Халықаралық факторлар.
1.1.Жалпыэкономикалық: -экономикалық даму циклдылығы;
-дүниежүзілік қаржы жүйесінің жағдайы;-транұлттық банктердің қаржы
саясаты;
1.2.Халықаралық саясаттың тұрақтылығы:-халықаралық келісім-шарт жасасу;
-еркін экономикалық аймақтар құру;-тарифтік келісімдер;
-халықаралық маркетингі.
1.3.Халықаралық бәсеке:-бірлескен кәсiпорынлар құру;-лицензиялық сауда;-
фирмлық бәсекенің нарықтығы үлесін арттыру;
2.Ұлттық факторлар.
2.1.Саяси:-қаржы жүйесінің жағдайы;-меншікке деген қатынас;-мемлекеттік
жер саясатының принциптері;-мемлекеттің кәсіпкерлікке қарым-қатынасы;-салық
саясаты;-монополизмді шектеу;-бәсекені қолдау;-тұтынушылар мен
кәсіпкерлерді құқын қорғау шаралары;
2.2.Экономико-демографиялық факторлар:-халықтың табысының деңгейі;-
сатып алушылардың қабілеттілік денгейі;-несие алу мүмкіндігі;-кәсіпкерлік
белсенділігі;
3.Рыногтық факторлар.
3.1.Психологиялық:-тұтынушылардың таңдауы, талғамы, әдеттері мен
дәстүрлері, тұтынушы нормасы;
3.2.Ғылыми-технологиялық:-технологи ялық жаңалықтар;-өнімнің бәсекелік
қабілеттілігі; (денгенмен банкроттықтың ең күшті сыртқы факторы
технологиялық өзгерулер-ірі ғылыми-технологиялық қозғалыстар болып
саналады). Ішкі факторлар:
1.Фирманың бәсекелік ортасы:-саланың қызметінің мақсаты;-
дәстүрлер, репутация және имидж;-персоналдың біліктілік құрамы;-нарықтағы
үлесі және циклдық кезеңдері.
2.Қызметтің принциптері:-меншік формасы;-басқарудың
ұйымдастырушылық формасы;-инновациялық қызмет;-өндірісті басқару жүйесін
ұйымдастыру;-өндірістің диверсификациясы.
3.Ресурстар мен оларды пайдалану:-өндірісітің әдістері мен
құрылымын жетілдіру;-өндірістік циклдың ұзақтылығы;-өндірістік қорладың
денгейі;-қаражаттар айналымы.
4.Маркетингтік стратегиялар мен саясаты:-нарықты сегменттеу;-тауар
саясаты;-баға саясаты;-өткізу, сату саясаты;-стратегиялық мақсаттар мен
сатуды болжау.
5.Қаржы менеджменті:-баланстың құрылымы;-төлемқабілеттілік;-
өтімділік;-капиталдың құны.
Жалпы төлемқабілетсіздіктің ерекше себептеріне 1-ден, нарық
тапсырысынан артта қалушылық, яғни ұсынылатын ассортимент, сапа, баға, т.б.
туралы айтуға болады; 2-ден, кәсiпорынның қанағаттанарлықсыз қаржылық
басқарылуы, яғни оның міндеттемеге жүктелуі. Бұл жағдайда қаржылық басқару
дертіне ұшырайды 5,9б.
Кәсiпорынның дәрменсіз, төлемқабілетсіз қызмет атқаруы келесі
факторларға байланысты:
1. Акция қаражаттырының қозғалысының жалпы міндеттемелерге қатынасын
көрсететін көрсеткіштің айтарлықтай шамасы;
2. Төмен рентабельдік
3. Тұрақсыз табыс
4. Акционерлік қоғамдық акциясының бағасы бірден төмендеуі;
5. Дивиденд төлемдерінің азаюы;
6. Тұрақты шығындардың жалпы шығындарға қатынасының жоғарғы көрсеткіші;
7. Акцияның нарықтық құны мен оның баланстық құны арасындағы
айырмшылықтың орны алуы;
8. Айналымнан тыс активтердің қажетті деңгейін қолдауда қабілетсіздік
таныту
9. Қарыз міндеттемелерінің жоғарғы мөлшері;
Ал сапалық факторларына:
1.Қаржы есебі жүйесінің нашарлығы және шығындарды бақылауға
қабілетсіздігі;
2. Басшылық тәжірибесіздігі
3. Міндеттемелерін уақытылы өтей алмау;
4. Заңсыз іс-әрекеттердің орын алуы;
5. Кәсiпорынлы басқаруда бөліксіздік таныту;
6. Қосымша қаржылану көздерін алуға кәсiпорынның қабілетсіздігі;
7. Басшылықтың сыртқы ортадағы өзгерістерге тез бейімделе алмауы;
8. Бухгалтерлік және қаржы есебінің жеткіліксіз сапалы жүйесі;
9. Қарыз келісім-шарттарын жиі қарау;
10. Жалға беру мен жалға алу келісім-шарттарын жиі құрастыру;
2. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КӘСIПОРЫННЫҢ ТАБЫСТЫ ДАМУ СИПАТЫ МЕН БАНКРОТТЫҚТАН АЛДЫН
АЛУЫ.
2.1 . Туран Строй ЖШС-нің экономикалық жағдайын бағалау.
ЖШС ҚР территориясында 1999 жылдан бастап жөндеу және құрылыс
жұмыстарын жүзеге асыратын өндірістік кәсіпорын болып табылады.
Фирма жетекшілері мен қызметкерлері-өз жұмысының жоғары білікті маманы
болып табылады. Олар негізінен Қазақ политехникалық институтының, қаргіше
айтқанда Қ.И. Сатпаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университетінің
Басты қазақ архитекторлық құрылыс академиясының түлектері болып
саналады.Осы мамандардың шаруашылық объектісін рекконструкциялау мен
құрылыс жұмыстары сияқты тапсырыстармен байланысты күрделі сұрақтарды
шешуде үлкен тәжірибесі бар.
Туран Строй жшc бірнеше бөлімшелерден тұрады, олар Екібастұз
(Диапозон ЖШС) , Павлодар (Миг ЖШС), Астана (Горизонт ЖШС ) Алматы
қалаларында ( ПК Энергокомплекс) орналасқан. Ғылымның техникалық базасы,
арнайы техникамен ұйымдастырылған және құрылғыларды жөндейтін және оларды
дайындайтын ұстаханалары бар, сонымен бірге Қарасай ауданындағы Каменка
ауылында және Жамбыл облысының Ұзынағаш ауылында орналасқан жер учаскілері
бар.
Туран Строй жшc-нің КЕГОК АҚ, Алматыэнерго, Астанаэнергосервис
АҚ, КазХром ТҰК, Ақсу ферроқорытпа зауыты, Жамбыл ауданындағы Қ.И.
Сәтбаев атындағы ҚазНТУ, Алматы политехникалық колледжі, Халықаралық
Қазақ-Түрік Университеті, сонымен қатар, Алматы облысының Автомобиль
жолдары мен көлік құралдардың басқармасы, қалалық құрылыстың басқармасы,
Алматы облысы Жамбыл ауданының әкімшілігімен тендерларда қатысқан
тәжірибесі бар және келісімшарттардағы барлық міндеттемелерді орындады.
1 – кесте. Туран Строй ЖШС-тің техника-экономикалық көрсеткіштері
№ Көрсеткіштер өлшем 2006 ж 2007ж Ауытқу
бірлігі
+ ; - %
1 Өнімді өткізуден мың 250834,3 905276 654441,7 2,6 есе
түскен табыс теңге
2 Өткізілген өнімнің мың 183769,8 756074 572304,2 3,12есе
өзіндік құны теңге
3 Жалпы табыс мың 67064,5 140202 73137,5 109
теңге
4 Кезең шығындары мың 4593,4 212137 207543,6 45,18есе
теңге
5 Негізгі қызметтен мың 62476,1 71935 9458,9 15,1
түскен табыс теңге
6 Негізгі емес мың 7122,7 77299 70176,3 9,85 есе
қызметтен түскен теңге
табыс
7 Салық салынғанға мың 69598,8 149234 79635,2 114
дейінгі жиынтық теңге
табыс
8 Таза табыс мың 48719 104463,8 55744,6 114
теңге
9 Өткізілген өнімнің теңге 0,73 1,07 0,34 46,6
бір теңгеге кеткен
шығындар
10 Өнім % 33 9,5 -23,5
рентабельділігі
11 Сату % 19,4 11,5 -7,9
рентабельділігі
12 Өндіріс % 89,7 172,4 82,7
рентабельділігі
13 Жұмыскерлер саны адам 865 872 7 0,81
14 Бір жұмыскердің мың 289,9 1038 748,1 2,58 есе
еңбек өнімділігі теңге
15 Жұмыскерлердің мың 174001,5 174989,1 987,6 0,57
жылдық еңбекақы теңге
қоры
16 Бір жұмыскердің теңге 16763,2 16722,9 -40,3 -0,24
орта айлық
еңбекақысы
17 Негізгі құралдардыңмың 5074,4 8302,5 3228,1 63,6
орта жылдық құны теңге
18 Айналым мың 69676,2 73006,1 3329,9 4,8
құралдарының орта теңге
жылдық құны немесе
қалдығы
19 Бір айналым күн 101 29 -72 -71,3
ұзақтығы
20 Айналым 3,60 12,4 8,8 2,44 есе
коэффициенті
21 Қор қайтарымы теңге 49,4 109 59,6 120,6
22 Қор сыйымдылығы теңге 0,02 0,009 0,011 55
23 Қормен қарулану 5,9 9,5 3,6 61
Берілген көрсеткіштер бойынша факторлық талдау
1 көрсеткіш, өнімді өткізуден өткізуден түскен түсім: әрине өнімді
өткізу ол кәсіпорынның шығарылған өнімінің ең соңғы кезеңі деп айтсақ
болады және ол кәсіпорын үшін өте мағызды. Бұл өнімді өткізу жұмсының
эффектісі оның цехтерінен, түскен табыстарының талдауында және тағы басқа
қаржы көрсеткіштерінде байқалады, яғни өнімді өткізіуден түскен табыс 2006
жылға қарағанда, 2007жылы 905276теңге болып, 654441,7– теңгеге артты немесе
2,6 есе.
2 көрсеткіш, өткізілген өнімнің өзіндік құны. Бұл кәсіпорын жұмысшының
қалай жүріп жатқанын сипаттайтын көрсеткіш, яғни бұдан кәсіпорынның
қаржылық жұмысы, өндіріс жұмысының кеңдігі, шаруашылық субъектілерінің
қаржылық денгейін көруге болады. Жалпы алғанда өнімнің өзіндік құны
2007жылы, 2006 жылға қарағанда 572304,2 тгеңгеге өсті немесе 31,14 есе-ге
деп айтсақ болады.
3 көрсеткіш, жиынтық табыс. Жиынтық табыстың соммасы 2006 жылы 2007
жылмен салыстырғанда 73137,5 теңгеге яғни 109 %-ға өсті.
4 көрсеткіш, кезең шығындары. Бұл көрсеткіш жалпы шығындар, өнімді
өткізуге кеткен шығындар, пайыз шығындары курстық ерекшелік шығындары.
Осылардың қосындысы кезең шығындарын береді және мұны 2006 жылмен
салыстырғанда 2007 жылы 207543,6 теңгеге кеміді немесе 45,18 есені құрады,
7 көрсеткіш, салық салғанға дейінгі таза табыс. 2007жылы 2006 жылмен
салыстырғанда 79635,2 теңгеге өскен
8 көрсеткіш, таза табыс. Бұл көрсеткішті есептеу үшін:салық салудан
кейінгі жиынтық табыс пен төтенше жағдайлардан болған жиынтық табысты
(шығынды) қосу (шегеру) арқылы анықталады. Осы 2007 жылы таза табыс 114
пайызға өсті немесе 55744,6 теңге деп айтсақ болады.
11 көрсеткіш, сату рентабельділігі. 2007 жылы 7,9 теңгеге дейін кеміген.
Себебі, өнімнің өзіндік құны 3,12 есе өскен.
12 көрсеткіш, өндіріс рентабельділігі. Осы көрсеткіш кәсіпорын
өндірісіннің эффектілігін есептеуде қолданылатын ең негізгі көрсеткіш болып
табылады. Ол өндірістегі 1 тенгеден алынған пайданы көрсетеді. Өндіріс
рентабельділігі 82,7 пайызға өскен.
14 көрсеткіш, жұмысшылардың еңбек өнімділігі. Өндіріс қызметінің
нәтижелігін көрсететін маңызды көрсеткіш. Бұл көрсеткіш бір адамның орташа
жылдық өндіру көлемін сипаттайды. Ол 2007 жылы 2,58 есеге өскен. Бұл жақсы
нәтиже.
17 көрсеткіш, өндірістегі негізгі құралдардың орташа жылдық құны. Бұл
көрсеткіш кәсіпорынның орналасқан жерін, мекемесін тасымалдайтын
транспортты, машиналары жатады және бұлардың қосындысы арқылы негізгі
құралдардың орташа жылдық құнын табу үшін, осы көрсеткіштің бәрін қосып, әр
жылды жеке – жеке бөлеміз. Бұл көрсеткіш 2007 жылы 8302,5 тенгені құрапды.
20 көрсеткіш айналым коэффициенті. Біздің есептерге сүйенсек бұл
көрсеткіш 172 пайызға өскен.
Осы көрсеткішті есептеу үшін біз:
айналым коэффициенті = өткізілген өнімнен түскен түсімағымдағы активтер.
21 көрсеткіш, қор қайтарымдылығы. Негізгі өндірістік қорларды
пайдаланудағы жалпы көрсеткіш ретінде, кәсәпорынның эффектілігін көрсетеді.
Осы көрсеткішті 2006 салыстырғанда 2007 жылы 120,6 пайызға өскен. Осы
көрсеткішті есептеу үшін біз:
қор қайтарым. = өнімді өткізуден түскен түсім негізгі қордың (орт)
22 көрсеткіш, қор сиымдылығы. Бұл көрсеткіш қор қайтарымдылық
көрсеткішіне кері көрсеткіш болып табылады. Оның қасиеті сонда, оның алымын
бірнеше бөлек цех және құрал – жабдықтар группаларға бөліптастауға болады.
Бұл техникалық өндірістік учаскілеріне деген жерін, қор пайдаланудағы жалпы
көрсеткішін анықтауға мүмкіншілік береді. Қор сиымдылығы былтырғы, яғни
2006 жылы 2007 жылмен салыстырғанда 55 пайызға өсті. Осы көрсеткішті
есептеу үшін біз:
қор сыйымдылығы = негізгі қордың (орт) өнімді өткізуден түскен түсім.
Бұл бөлімде негізгі өндірістік көрсеткіштерге талдау жасалып, қаржылық
жағдайға көзіміз жетті.
Қортындылай келе, кәсіпорын жұмысы тұрақты түрде істеуде. Тек қана
ауытқулар көлемі мен мөлшері айтарлықтай үлкен емес.
Жалпы өзіндік құн мөлшерін төмендету тетіктері қарастырылуда
2.2 Кәсіпорынның банкроттықтан алдын алуы мен оны бақылап отыру
Кәсіпорынның дағдарысқа ұшырауының алдын негұрлым ертерек алуда бақылау
жүйесін қалыптастырудың маңызы ерекше. Оның негізгі бағыттары жөнінде
мыналарды көрсетуге болады:
• Кәсіпорынның негізгі кызметі бойынша өз әріптестерінің, тауарлы
өнімді ... жалғасы
МИНИСТРЛІГІ
ТҰРАР РЫСҚҰЛОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ЭКОНОМИКА
УНИВЕРСИТЕТІ
Экономика кафедрасы
Курстық жұмыс
Тақырыбы:Кәсіпкерлік қызметтің банкроттықтан сақтандыру жолдары.
Тексерген: аға оқытушы
Абылханұлы Д.
Орындаған: Ауғанбаева M.
Экономика 403г.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... 3
1.КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТІҢ БАНКРОТТЫҒЫ МЕН ТӨЛЕМ ҚАБІЛЕТСІЗДІГІНІҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ..5
1. Кәсiпкерлік қызметіндегі банкроттықтың экономикалық
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...5
2. Кәсiпкерлік қызметтің банкроттығы мен төлем қабілетсіздігінің
пайда болуы және оларға ықпал етуші
факторлар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... .6
2. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КӘСIПОРЫННЫҢ ТАБЫСТЫ ДАМУ СИПАТЫ МЕН БАНКРОТТЫҚТАН
АЛДЫН АЛУЫ ... ... ... ... ... ...10
2.1. Туран Строй ЖШС-нің экономикалық жағдайын бағалау ... ...10
2.2 Кәсіпорынның банкроттықтан алдын алуы мен оны бақылап
отыру ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .13
3.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БАНКРОТТЫҚ КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .. 22
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .23
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР КӨЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасы кәсiпорындарында соңғы жылдары еліміздің
экономикалық нарықтық қатынастарға өтуіне байланысты түбегейлі өзгерістер
орын алуда.Нарықтық экономикаға өту біздің қаржы саясаты үшін кәспорынның
банкроттығы ұғымының пайда болуына әкелді. Тұрақсыз экономикалық даму,
жоғарғы инфляция, салық саясатының тұрақсыздығы, саяси тұрақсыздық,
кәсiпорын менеджерлері біліктілігінің жеткіліксіздігі жағдайында
банкроттықтың мәні артады. Банкроттық дағдарыстық жағдай және оны жою үшін
қаржылық басқарудың арнайы әдістері қажет.
Қазіргі уақытта кез келген кәсiпорынның шаруашылық субъектісі ретінде
құқық жағдайларын едәуір нығайтып, олардың көптеген өндірістік және
қаржылық мәселелерді өз бетінше шешуіне мол мүмкіншілік ашты. Атап
айтқанда, ішкі және сыртқы рынокта билікті серіктерін таңдауға қол жетті,
өйткені болашақтағы бірлескен іс-әрекеттің тиімділігі көбінесе осыған
байланысты болды. Дегенмен, шаруашылық субъектілер мен кәсiпорындардың
көпшілігі төлемқабілетсіз және дәрменсіз болуы экономиканың дамуының
ұзақмерзімді перспективасы жолында күрделі кедергі болды.
Жалпы әрбір кәсiпорын үшін кәсiпорынның бәсекеқабілеттілігін арттыру
мақсатында жүзеге асырылып жатқан шаралардың маңыздылығы дағдарысқа қарсы
басқарудың рөлін атқарады. Осыған сәйкес кәсiпорындар өндірген өнімдердің
бағасын төмендету, өткізу көлемін көбейту, әрі нарықтағы тауарлардың
сапалық көрсеткіштер жағынан ерекшеленетін өнім түрлерін өндіру арқылы
нарықтағы жағдайын нығайтуға ұмтылады.
Жоғары денгейдегі бәсеке жағдайында әрбір кәсiпорын мақсаты
төлемқабілетті және қаржылай тұрақты болу. Дегенмен, кейбір кәсiпорындар
сот шешімі бойынша төлемқабілетсіз деп танылып, банкротқа ұшырайды.
Банкроттық-кәсiпорынның ұдайы өндіріс капиталының шаруашылық
механизмінің балансының бұзылуынан, яғни оның қаржылық және инвестициялық
саясатының тиімсіз болуынан туындайды. Сондықтан шаруашылық қызметтің
негізгі көрсеткіштерінің өсу денгейінің тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін
және қаржылық дағдарысы жағдайынан шығу үшін кәсiпорынның жағдайын
жақсартуға бағыттылған бағдарлама жасау керек.
Банкроттық – нарықтық экономика жағдайында объективті экономикалық
құбылыс болғандықтан Қазақстанда ол оны сауықтырудың құралына айналмады.
Сондықтан бұл жұмыстың мақсаты – кәсiпорынлардың банкротқа,
төлемқабілетсіз болу себептері, оның салдары және оның алдын алу бағыттарын
анықтау, дағдарысқа қарсы басқарудың ролі мен маңызын зерттеу болып
табылады.
Қойылған мақсатқа сәйкес және мәселенің зерттелу маңыздылығына қарай
міндеттері:
-банкроттықң ұғымының әлеуметтік-эконмикалық, экономикалық-құқықтық
мазмұнын ашу;
-кәсiпорындағы дағдарыстық жағдайлардың пайда болу себептері мен
белгілерін анықтау;
-кәсiпорын дәрменсіздігінің даму кезеңдерін сипаттау;
-дағдарысқа қарсы басқарудың кәсiпорында дамуын жетілдіру;
Зерттеу объектісі ретінде банкроттыққа ұшыраған кәсiпорындарды атауға
болады.
Зерттеу пәні банкроттықтың алдын алу шаралары бойынша теориялық және
практикалық мәселелер жиынтығы және Қазақстан кәсiпорындарда оны шешудің
жаңа бағыттарын талап ететін мәселелер.
Зерттеу жұмысының әдістемесі мен әдістеріне негізінен отандық және
шетелдік ғалымдардың осы мәселе бойынша еңбектері мен ғылыми мақалалары,
сонымен бірге ғылыми семинарлар мен конференциялар материалдары, баспа
жариялымдары, т.б. жатады.
Зерттеу әдістемесі жүйелілік, салыстырмалық, болжау, талдау, т.б.
әдістерге негізделген.
Жұмыстың зерттелу барысындағы ақпараттық негізі Қазақстанның
заңшығарушылық актілері мен нормативтік құжаттары, банкроттық кәсiпорынның
қаржы-экономикалық жағдайын сауықтыру сұрақтары бойынша мәліметтер, сонымен
қатар әсіресе орыс ғалымдарының кәсiпорынның қаржы жағдайын талдау мен
банкроттыққа жол бермеу шаралары бойынша ғылыми еңбектері мен оқу
құралдары.
Жұмыстың ғылыми жаңашылдығы. Зерттеу барысында жаңа қорытынды деп
танылған ұсыныстар көрініс тапты, атап айтсақ:
-кәсiпорынның "дағдарыс алдындағы" жағдайының пайда болуын негіздейтін
факторлары мен белгілері сипатталды;
-кәсiпорындағы дағдарысқа дейінгі кезеңнің тұрақтылығын сақтау мен
дағдарысқа қарсы басқаруды жетілдіру бойынша ұсыныстардың жүзеге асуы;
Курс жумысы кiрiспе, үш тарау, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер
тiзiмен тұрады.
1.КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТІҢ БАНКРОТТЫҒЫ МЕН ТӨЛЕМ ҚАБІЛЕТСІЗДІГІНІҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
1. Кәсiпкерлік қызметтіндегі банкроттықтың экономикалық маңызы
Нарық жағдайында кәсiпорынның өміршеңдігінің кепілі оның қаржы-
экономикалық тұрақтылығы болып табылады. Бірақ бірқатар отандық
кәсiпорынлардың қаржылық нәтижесі мен экономикалық дамуы ойдағыдай қолданыс
таба алмай, дәрменсіз немесе банкроттық жағдайға душар болуда.
Банкроттық нарық шаруашылығының бір категориясы ретінде соттың шешімі
мен немесе кредитордың келісімі бойынша соттан тыс ресми түрде жарияланады.
Қазақстан Республикасының Банкроттық туралың 07.04.1995 жылғы № 2173
Заңына сәйкес, ол қарызын төлей алмайтын, ақшалай міндеттемелер талабын
қанағаттандыра алмау, сонымен қатар өзіне тиісті мүлік есебінен бюджет пен
бюджеттен тыс қорларға міндетті төлемдерді қамтамасыз ете алмау жатады
1,12б. Басқаша айтқанда, шаруашылық субъектісінің қарызды төлей алмауы,
ағымдағы операциялық қызметті қаржыландыра алмауы, қарыздардың,
мідеттемелердің өсуіне байланысты жедел міндеттемелерді өтеу қабілетсіздігі
немесе борышкердің балансының қанағаттанарлықсыз құрылымына байланысты
ұғымдар кіреді.
Банкроттық-кәсiпорынның ұдайы өндіріс капиталының шаруашылық
механизмінің балансының бұзылуынан, яғни оның қаржылық және инвестициялық
саясатының тиімсіз болуынан туындайды. Сондықтан шаруашылық қызметтің
негізгі көрсеткіштерінің өсу денгейінің тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін
және қаржылық дағдарысы жағдайынан шығу үшін кәсiпорынның жағдайын
жақсартуға бағыттылған бағдарлама жасау керек.
Дегенмен көптеген ғалымдар банкроттықты құқықтық қатынастарды
сипаттайтын категория ретінде қарастырады. Құқықтық тұрғысынан банкроттық –
ол сот шешімімен немесе борышкердің жариялауы бойынша борышкердің қаржы
міндеттемелері бойынша кредиторлардың талабын толық қанағаттандыруға
дәрменсіздігі. Банкроттық – кәсiпорынның жойылуына негіз болатын оның
төлемқабілетсіздігінің құқықтық танылуы болып табылады. Құқықтық бағыттың
негізі соттың дәрменсіз деп тануы.
Жалпы әрбір кәсiпорын үшін кәсiпорынның бәсекеқабілеттілігін арттыру
мақсатында жүзеге асырылып жатқан шаралардың маңыздылығы дағдарысқа қарсы
басқарудың рөлін атқарады. Осыған сәйкес кәсiпорындар өндірген өнімдердің
бағасын төмендету, өткізу көлемін көбейту, әрі нарықтағы тауарлардың
сапалық көрсеткіштер жағынан ерекшеленетін өнім түрлерін өндіру арқылы
нарықтағы жағдайын нығайтуға ұмтылады.
Сонымен, банкроттық деп кредиторлар мен борышкерлер арасындағы
соңғылардың төлемқабілетсіздігі мен міндеттемелері бойынша уақытылы қарызын
төлей алмауы бойынша қатынастарын сипаттайтын экономикалық категория болып
табылады.
Кез келген басқару қызметі өз деңгейінде тәуекел сипатына ие болады.
Қазақстандағы нарықтық қатынастардың қалыптасуы басқару шешімдерінің
қабылдау күрдешілікті мен олардың нәтижесін болжау күрделілігімен
сипатталады. Коммерциялық ұйымдар пайданы максимализациялауға ұмтылуда
заңдылыққа сүйенеді: пайда көп болған сайын, тәуекел де көп болады. Мұндай
жағдай үш мүмкін болатын экономикалық нәтижесінен сипатталады: теріс
(жеңілу, жоғалту, банкроттық, зиян), нөлдік, оң (жеңіс, пайда, табыс).
Кәсiпорындықтың соңғы нәтежиесі-өндірілген өнім мен қызмет болып
табылады. Жалпы кәсiпорынның табысты дамуын қарастыруға болады,ол 4
сатыдан тұрады:
1) Жаңа идеяларды іздеу мен бағалау.
Барынша көп табыс келтіру-кәсiпорынлықтың ең қозғаушы факторы.
Кәсіпкерлер өзіне тиімді өзгерістер,яғни жұмыстарына жаңалықтарды енгізеді,
мақсаты-пайда табу. Нарыққа жаңа тауар ұсынған алғашқы фирма оларды
белгілі бір уақытқа дейін баламалы құннан жоғары бағамен сатады. Міне осы
қабілет әдеттегіден ерекше шешім қабылдау қабілетін және іске
шығармашылықпен қарау іскерлік әлемінде жоғары бағаланады.
2) Бизнес-жоспарды құру.
Бизнес-жоспарды құру -күрделі мәселелердің бірі, яғни өзіне нарық
сегменттерін қосатын, оның қөлемін және негізгі сипаттамаларын, маркетинг
жоспарын, өндірістік және қаржылық жоспарларды қамтамасыз ету болып
табылады.
3) Қажетті ресурстарды табу.
Бұл ең бастысы қандай ресурстар қажеттігін нақты бағалау; бастапқы
деңгейден қаталама деңгейді ажырата білу; ресурстар жетіспеушілігімен
байланысты теріс зардаптарды бағалау жұмыстары жүзеге асырылады.
4) Құрылған кәсiпорынлы басқару.
Әрбір кәсiпорынлы басқару мәселесі - нақтыланған өнім стилінің
басқарушысынан тұрады, ұйымдық құрылым құруды ұйымдастыру, табыстың
шешуші тетіктерін және де әлсіз жақтарын табу арқылы шешім
қабылдаудан тұрады5.
1.2. Кәсiпкерліктің қызметтінің банкроттығы мен төлем қабілетсіздігінің
пайда болу және оларға ықпал етуші факторлар.
Банкроттық кәсiпорынның ұдайы өндіріс капиталының шаруашылық
механизмінің балансының бұзылуынан, яғни оның қаржылық және инвестициялық
саясатының тиімсіз болуынан туындайды.
Жалпы абсолютті төлемқабілетті кәсiпорын деп міндеттемелері жоқ және
капиталының құрамы толық өзіндік капитал болып табылатын төлемқабілетті
кәсiпорынлар жатады. Кәсiпорынның төлемқабілетсіздігі міндеттемелердің
мөлшеріне тура пропорционалды және пайда көлеміне кері пропорционалды
болады.Сондықтан кәсiпорынның төлемқабілетсіздігінің негізгі себептеріне, 1-
ден, пайда көлемінің төмендеуіне әсер ететін факторлар, 2-ден,
міндеттемелердің өсуіне әсер ететін факторлар жатады.
Жоғарыдағы аталған төлемқабілетсіздіктің жалпы себептерінің жиыны
мемлекет өндірісі мен нарыққа тәуелсіз өз міндеттемелері бойынша уақытылы
есептесу қиндықтарына душар болған барлық кәсiпорынларға тән.
Сонымен бірге, ақшалай ағымдарды жоспарлау мен басқарудың болмауынан
жағдай қиындайды.
Жалпы төлемқабілетсіздіктің ерекше себептеріне 1-ден, нарық
тапсырысынан артта қалушылық, яғни ұсынылатын ассортимент, сапа, баға, т.б.
туралы айтуға болады; 2-ден, кәсiпорынның қанағаттанарлықсыз қаржылық
басқарылуы, яғни оның міндеттемеге жүктелуі. Бұл жағдайда қаржылық басқару
дертіне ұшырайды.
Кәсiпорындардың жаппай банкроттыққа ұшырауы жағымсыз әлеуметтік
қиындықтарға соқтыруы мүмкін, сондықтан нарықтық экономикасы дамыған
елдерде, оларды толық күйреуден қорғау мен алдын алудың белгілі мезанизмі
қалыптасқан. Осы механизмнің негізгі элементтері мыналар:
-банкроттықты құқықтық реттеу;
-кәсiпорынның банкроттығы жайында актілерді жүзеге асыруға шешім
қабылдау процестерінің нормативтік-әдістемелік, экономикалық, ұйымдық
қамтамасыз етілуі;
-келешегі бар (перспективалы) тауар өндірушілерді қолдау
мақсатында төлем қабілеті жоқ кәсiпорынларға мемлекеттік қаржылық көмек
шаралары;
-банкроттық процедураға қатысушыларға экономикалық көмек
көрсету;
-кең ауқымды қоғам үшін банкрот жайында ақпараттар жариялылығын
қамтамасыз ету;
Сонымен бірге банкроттыққа сыртқы және ішкі факторлар әсер етеді.
Сыртқы факторларға халықаралық, ұлттық, рыногтық, ал ішкі факторларға
фирманың бәсекелестік ортасы, қызмет принципі, ресурстар мен оларды
пайдалану, маркетингтік стратегиялар мен саясаты және қаржы менеджменті
жатады. Сыртқы факторлар:
1.Халықаралық факторлар.
1.1.Жалпыэкономикалық: -экономикалық даму циклдылығы;
-дүниежүзілік қаржы жүйесінің жағдайы;-транұлттық банктердің қаржы
саясаты;
1.2.Халықаралық саясаттың тұрақтылығы:-халықаралық келісім-шарт жасасу;
-еркін экономикалық аймақтар құру;-тарифтік келісімдер;
-халықаралық маркетингі.
1.3.Халықаралық бәсеке:-бірлескен кәсiпорынлар құру;-лицензиялық сауда;-
фирмлық бәсекенің нарықтығы үлесін арттыру;
2.Ұлттық факторлар.
2.1.Саяси:-қаржы жүйесінің жағдайы;-меншікке деген қатынас;-мемлекеттік
жер саясатының принциптері;-мемлекеттің кәсіпкерлікке қарым-қатынасы;-салық
саясаты;-монополизмді шектеу;-бәсекені қолдау;-тұтынушылар мен
кәсіпкерлерді құқын қорғау шаралары;
2.2.Экономико-демографиялық факторлар:-халықтың табысының деңгейі;-
сатып алушылардың қабілеттілік денгейі;-несие алу мүмкіндігі;-кәсіпкерлік
белсенділігі;
3.Рыногтық факторлар.
3.1.Психологиялық:-тұтынушылардың таңдауы, талғамы, әдеттері мен
дәстүрлері, тұтынушы нормасы;
3.2.Ғылыми-технологиялық:-технологи ялық жаңалықтар;-өнімнің бәсекелік
қабілеттілігі; (денгенмен банкроттықтың ең күшті сыртқы факторы
технологиялық өзгерулер-ірі ғылыми-технологиялық қозғалыстар болып
саналады). Ішкі факторлар:
1.Фирманың бәсекелік ортасы:-саланың қызметінің мақсаты;-
дәстүрлер, репутация және имидж;-персоналдың біліктілік құрамы;-нарықтағы
үлесі және циклдық кезеңдері.
2.Қызметтің принциптері:-меншік формасы;-басқарудың
ұйымдастырушылық формасы;-инновациялық қызмет;-өндірісті басқару жүйесін
ұйымдастыру;-өндірістің диверсификациясы.
3.Ресурстар мен оларды пайдалану:-өндірісітің әдістері мен
құрылымын жетілдіру;-өндірістік циклдың ұзақтылығы;-өндірістік қорладың
денгейі;-қаражаттар айналымы.
4.Маркетингтік стратегиялар мен саясаты:-нарықты сегменттеу;-тауар
саясаты;-баға саясаты;-өткізу, сату саясаты;-стратегиялық мақсаттар мен
сатуды болжау.
5.Қаржы менеджменті:-баланстың құрылымы;-төлемқабілеттілік;-
өтімділік;-капиталдың құны.
Жалпы төлемқабілетсіздіктің ерекше себептеріне 1-ден, нарық
тапсырысынан артта қалушылық, яғни ұсынылатын ассортимент, сапа, баға, т.б.
туралы айтуға болады; 2-ден, кәсiпорынның қанағаттанарлықсыз қаржылық
басқарылуы, яғни оның міндеттемеге жүктелуі. Бұл жағдайда қаржылық басқару
дертіне ұшырайды 5,9б.
Кәсiпорынның дәрменсіз, төлемқабілетсіз қызмет атқаруы келесі
факторларға байланысты:
1. Акция қаражаттырының қозғалысының жалпы міндеттемелерге қатынасын
көрсететін көрсеткіштің айтарлықтай шамасы;
2. Төмен рентабельдік
3. Тұрақсыз табыс
4. Акционерлік қоғамдық акциясының бағасы бірден төмендеуі;
5. Дивиденд төлемдерінің азаюы;
6. Тұрақты шығындардың жалпы шығындарға қатынасының жоғарғы көрсеткіші;
7. Акцияның нарықтық құны мен оның баланстық құны арасындағы
айырмшылықтың орны алуы;
8. Айналымнан тыс активтердің қажетті деңгейін қолдауда қабілетсіздік
таныту
9. Қарыз міндеттемелерінің жоғарғы мөлшері;
Ал сапалық факторларына:
1.Қаржы есебі жүйесінің нашарлығы және шығындарды бақылауға
қабілетсіздігі;
2. Басшылық тәжірибесіздігі
3. Міндеттемелерін уақытылы өтей алмау;
4. Заңсыз іс-әрекеттердің орын алуы;
5. Кәсiпорынлы басқаруда бөліксіздік таныту;
6. Қосымша қаржылану көздерін алуға кәсiпорынның қабілетсіздігі;
7. Басшылықтың сыртқы ортадағы өзгерістерге тез бейімделе алмауы;
8. Бухгалтерлік және қаржы есебінің жеткіліксіз сапалы жүйесі;
9. Қарыз келісім-шарттарын жиі қарау;
10. Жалға беру мен жалға алу келісім-шарттарын жиі құрастыру;
2. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КӘСIПОРЫННЫҢ ТАБЫСТЫ ДАМУ СИПАТЫ МЕН БАНКРОТТЫҚТАН АЛДЫН
АЛУЫ.
2.1 . Туран Строй ЖШС-нің экономикалық жағдайын бағалау.
ЖШС ҚР территориясында 1999 жылдан бастап жөндеу және құрылыс
жұмыстарын жүзеге асыратын өндірістік кәсіпорын болып табылады.
Фирма жетекшілері мен қызметкерлері-өз жұмысының жоғары білікті маманы
болып табылады. Олар негізінен Қазақ политехникалық институтының, қаргіше
айтқанда Қ.И. Сатпаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университетінің
Басты қазақ архитекторлық құрылыс академиясының түлектері болып
саналады.Осы мамандардың шаруашылық объектісін рекконструкциялау мен
құрылыс жұмыстары сияқты тапсырыстармен байланысты күрделі сұрақтарды
шешуде үлкен тәжірибесі бар.
Туран Строй жшc бірнеше бөлімшелерден тұрады, олар Екібастұз
(Диапозон ЖШС) , Павлодар (Миг ЖШС), Астана (Горизонт ЖШС ) Алматы
қалаларында ( ПК Энергокомплекс) орналасқан. Ғылымның техникалық базасы,
арнайы техникамен ұйымдастырылған және құрылғыларды жөндейтін және оларды
дайындайтын ұстаханалары бар, сонымен бірге Қарасай ауданындағы Каменка
ауылында және Жамбыл облысының Ұзынағаш ауылында орналасқан жер учаскілері
бар.
Туран Строй жшc-нің КЕГОК АҚ, Алматыэнерго, Астанаэнергосервис
АҚ, КазХром ТҰК, Ақсу ферроқорытпа зауыты, Жамбыл ауданындағы Қ.И.
Сәтбаев атындағы ҚазНТУ, Алматы политехникалық колледжі, Халықаралық
Қазақ-Түрік Университеті, сонымен қатар, Алматы облысының Автомобиль
жолдары мен көлік құралдардың басқармасы, қалалық құрылыстың басқармасы,
Алматы облысы Жамбыл ауданының әкімшілігімен тендерларда қатысқан
тәжірибесі бар және келісімшарттардағы барлық міндеттемелерді орындады.
1 – кесте. Туран Строй ЖШС-тің техника-экономикалық көрсеткіштері
№ Көрсеткіштер өлшем 2006 ж 2007ж Ауытқу
бірлігі
+ ; - %
1 Өнімді өткізуден мың 250834,3 905276 654441,7 2,6 есе
түскен табыс теңге
2 Өткізілген өнімнің мың 183769,8 756074 572304,2 3,12есе
өзіндік құны теңге
3 Жалпы табыс мың 67064,5 140202 73137,5 109
теңге
4 Кезең шығындары мың 4593,4 212137 207543,6 45,18есе
теңге
5 Негізгі қызметтен мың 62476,1 71935 9458,9 15,1
түскен табыс теңге
6 Негізгі емес мың 7122,7 77299 70176,3 9,85 есе
қызметтен түскен теңге
табыс
7 Салық салынғанға мың 69598,8 149234 79635,2 114
дейінгі жиынтық теңге
табыс
8 Таза табыс мың 48719 104463,8 55744,6 114
теңге
9 Өткізілген өнімнің теңге 0,73 1,07 0,34 46,6
бір теңгеге кеткен
шығындар
10 Өнім % 33 9,5 -23,5
рентабельділігі
11 Сату % 19,4 11,5 -7,9
рентабельділігі
12 Өндіріс % 89,7 172,4 82,7
рентабельділігі
13 Жұмыскерлер саны адам 865 872 7 0,81
14 Бір жұмыскердің мың 289,9 1038 748,1 2,58 есе
еңбек өнімділігі теңге
15 Жұмыскерлердің мың 174001,5 174989,1 987,6 0,57
жылдық еңбекақы теңге
қоры
16 Бір жұмыскердің теңге 16763,2 16722,9 -40,3 -0,24
орта айлық
еңбекақысы
17 Негізгі құралдардыңмың 5074,4 8302,5 3228,1 63,6
орта жылдық құны теңге
18 Айналым мың 69676,2 73006,1 3329,9 4,8
құралдарының орта теңге
жылдық құны немесе
қалдығы
19 Бір айналым күн 101 29 -72 -71,3
ұзақтығы
20 Айналым 3,60 12,4 8,8 2,44 есе
коэффициенті
21 Қор қайтарымы теңге 49,4 109 59,6 120,6
22 Қор сыйымдылығы теңге 0,02 0,009 0,011 55
23 Қормен қарулану 5,9 9,5 3,6 61
Берілген көрсеткіштер бойынша факторлық талдау
1 көрсеткіш, өнімді өткізуден өткізуден түскен түсім: әрине өнімді
өткізу ол кәсіпорынның шығарылған өнімінің ең соңғы кезеңі деп айтсақ
болады және ол кәсіпорын үшін өте мағызды. Бұл өнімді өткізу жұмсының
эффектісі оның цехтерінен, түскен табыстарының талдауында және тағы басқа
қаржы көрсеткіштерінде байқалады, яғни өнімді өткізіуден түскен табыс 2006
жылға қарағанда, 2007жылы 905276теңге болып, 654441,7– теңгеге артты немесе
2,6 есе.
2 көрсеткіш, өткізілген өнімнің өзіндік құны. Бұл кәсіпорын жұмысшының
қалай жүріп жатқанын сипаттайтын көрсеткіш, яғни бұдан кәсіпорынның
қаржылық жұмысы, өндіріс жұмысының кеңдігі, шаруашылық субъектілерінің
қаржылық денгейін көруге болады. Жалпы алғанда өнімнің өзіндік құны
2007жылы, 2006 жылға қарағанда 572304,2 тгеңгеге өсті немесе 31,14 есе-ге
деп айтсақ болады.
3 көрсеткіш, жиынтық табыс. Жиынтық табыстың соммасы 2006 жылы 2007
жылмен салыстырғанда 73137,5 теңгеге яғни 109 %-ға өсті.
4 көрсеткіш, кезең шығындары. Бұл көрсеткіш жалпы шығындар, өнімді
өткізуге кеткен шығындар, пайыз шығындары курстық ерекшелік шығындары.
Осылардың қосындысы кезең шығындарын береді және мұны 2006 жылмен
салыстырғанда 2007 жылы 207543,6 теңгеге кеміді немесе 45,18 есені құрады,
7 көрсеткіш, салық салғанға дейінгі таза табыс. 2007жылы 2006 жылмен
салыстырғанда 79635,2 теңгеге өскен
8 көрсеткіш, таза табыс. Бұл көрсеткішті есептеу үшін:салық салудан
кейінгі жиынтық табыс пен төтенше жағдайлардан болған жиынтық табысты
(шығынды) қосу (шегеру) арқылы анықталады. Осы 2007 жылы таза табыс 114
пайызға өсті немесе 55744,6 теңге деп айтсақ болады.
11 көрсеткіш, сату рентабельділігі. 2007 жылы 7,9 теңгеге дейін кеміген.
Себебі, өнімнің өзіндік құны 3,12 есе өскен.
12 көрсеткіш, өндіріс рентабельділігі. Осы көрсеткіш кәсіпорын
өндірісіннің эффектілігін есептеуде қолданылатын ең негізгі көрсеткіш болып
табылады. Ол өндірістегі 1 тенгеден алынған пайданы көрсетеді. Өндіріс
рентабельділігі 82,7 пайызға өскен.
14 көрсеткіш, жұмысшылардың еңбек өнімділігі. Өндіріс қызметінің
нәтижелігін көрсететін маңызды көрсеткіш. Бұл көрсеткіш бір адамның орташа
жылдық өндіру көлемін сипаттайды. Ол 2007 жылы 2,58 есеге өскен. Бұл жақсы
нәтиже.
17 көрсеткіш, өндірістегі негізгі құралдардың орташа жылдық құны. Бұл
көрсеткіш кәсіпорынның орналасқан жерін, мекемесін тасымалдайтын
транспортты, машиналары жатады және бұлардың қосындысы арқылы негізгі
құралдардың орташа жылдық құнын табу үшін, осы көрсеткіштің бәрін қосып, әр
жылды жеке – жеке бөлеміз. Бұл көрсеткіш 2007 жылы 8302,5 тенгені құрапды.
20 көрсеткіш айналым коэффициенті. Біздің есептерге сүйенсек бұл
көрсеткіш 172 пайызға өскен.
Осы көрсеткішті есептеу үшін біз:
айналым коэффициенті = өткізілген өнімнен түскен түсімағымдағы активтер.
21 көрсеткіш, қор қайтарымдылығы. Негізгі өндірістік қорларды
пайдаланудағы жалпы көрсеткіш ретінде, кәсәпорынның эффектілігін көрсетеді.
Осы көрсеткішті 2006 салыстырғанда 2007 жылы 120,6 пайызға өскен. Осы
көрсеткішті есептеу үшін біз:
қор қайтарым. = өнімді өткізуден түскен түсім негізгі қордың (орт)
22 көрсеткіш, қор сиымдылығы. Бұл көрсеткіш қор қайтарымдылық
көрсеткішіне кері көрсеткіш болып табылады. Оның қасиеті сонда, оның алымын
бірнеше бөлек цех және құрал – жабдықтар группаларға бөліптастауға болады.
Бұл техникалық өндірістік учаскілеріне деген жерін, қор пайдаланудағы жалпы
көрсеткішін анықтауға мүмкіншілік береді. Қор сиымдылығы былтырғы, яғни
2006 жылы 2007 жылмен салыстырғанда 55 пайызға өсті. Осы көрсеткішті
есептеу үшін біз:
қор сыйымдылығы = негізгі қордың (орт) өнімді өткізуден түскен түсім.
Бұл бөлімде негізгі өндірістік көрсеткіштерге талдау жасалып, қаржылық
жағдайға көзіміз жетті.
Қортындылай келе, кәсіпорын жұмысы тұрақты түрде істеуде. Тек қана
ауытқулар көлемі мен мөлшері айтарлықтай үлкен емес.
Жалпы өзіндік құн мөлшерін төмендету тетіктері қарастырылуда
2.2 Кәсіпорынның банкроттықтан алдын алуы мен оны бақылап отыру
Кәсіпорынның дағдарысқа ұшырауының алдын негұрлым ертерек алуда бақылау
жүйесін қалыптастырудың маңызы ерекше. Оның негізгі бағыттары жөнінде
мыналарды көрсетуге болады:
• Кәсіпорынның негізгі кызметі бойынша өз әріптестерінің, тауарлы
өнімді ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz