Бңбек құқығы туралы
Кіріспе
1. Бңбек құқығы
1.1 Еңбек құқығы туралы түсінік
1.2 Еңбек құқығының қайнар көздері мен қағидалары
1.3 Еңбек құқық қатынасы
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
1. Бңбек құқығы
1.1 Еңбек құқығы туралы түсінік
1.2 Еңбек құқығының қайнар көздері мен қағидалары
1.3 Еңбек құқық қатынасы
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Біздің Ата заңымызда немесе Қазақстан Республикасының конституциясында 24-бапта, 1-тарауда былай деп айтылған: «Әркімнің еңбек ету бостандығын, қызмет пен кәсіп түрін еркін таңдауына құқығы бар. Еріксіз еңбекке соттың үкімі бойынша не төтенше жағдайда немесе соғыс жағдайында ғана жол беріледі.»
Құқықтың әрбір саласы қоғамдық қатынастардың, өзінің мазмүны мен ерекшеліктерімен басқалардан өзгеше келетін белгілі бір тобын реттейді. Еңбек қүқығының пәнін ашу ең алдымен қүқықтың осы саласының нормаларымен реттелетін қоғамдық қатынастар шеңберін анықтау қажет.
Кейінгі кезеңде Республикамыздың қалыптасып келе жатқан еңбекті ұйымдастырудың нарықтық нысандарының дамуы мемелекет меншігінде болған кәсіпорын, мекеме, ұйымдары жекешелендіруді, жеке меншіктің дамуына әкеледі. Мұның барлығы еңбек қатынастарын реттеуде жаңаша көзқарасты талап етеді. Сондықтан, еңбек құқығы еңбек ету үрдісінің технологиясын реттемейді, еңбекті үйымдастыру мен қолдану жөніндегі әлеуметтік байланыстарды реттейді, яғни еңбек құқығының пәні - еңбек емес, еңбектің әлеуметтік құрылымы, немесе адамдардың еңбек ету барысындағы қатынастары болып табылады. Басқаша айтқанда, еңбек құқығының пәні-еңбекке қаблеттілікті іске асыру, еңбекті үйымдастыру мен басқару жөніндегі мемелекеттік және жеке ұйымдарды азаматтардың еңбегін қолдану жөнінде қалыптасқан жеке дара да, сондай-ақ үжымдық та қоғамдық қатынастарды құрайды.
Жеке еңбек шарты еңбек құқығының негізгі институттарының қатарына жатады. Оның қоғамдық ролі, еңбек ету бостандығын, қызмет түрі мен мамандық таңдау бостандығын, еңбекті үйымдастыру мен қолдануда негізге алынатын қүқықтар мен бостандықтарды жариялайтын Қазақстан Республикасының Конституциясымен анықталады.
Құқықтың әрбір саласы қоғамдық қатынастардың, өзінің мазмүны мен ерекшеліктерімен басқалардан өзгеше келетін белгілі бір тобын реттейді. Еңбек қүқығының пәнін ашу ең алдымен қүқықтың осы саласының нормаларымен реттелетін қоғамдық қатынастар шеңберін анықтау қажет.
Кейінгі кезеңде Республикамыздың қалыптасып келе жатқан еңбекті ұйымдастырудың нарықтық нысандарының дамуы мемелекет меншігінде болған кәсіпорын, мекеме, ұйымдары жекешелендіруді, жеке меншіктің дамуына әкеледі. Мұның барлығы еңбек қатынастарын реттеуде жаңаша көзқарасты талап етеді. Сондықтан, еңбек құқығы еңбек ету үрдісінің технологиясын реттемейді, еңбекті үйымдастыру мен қолдану жөніндегі әлеуметтік байланыстарды реттейді, яғни еңбек құқығының пәні - еңбек емес, еңбектің әлеуметтік құрылымы, немесе адамдардың еңбек ету барысындағы қатынастары болып табылады. Басқаша айтқанда, еңбек құқығының пәні-еңбекке қаблеттілікті іске асыру, еңбекті үйымдастыру мен басқару жөніндегі мемелекеттік және жеке ұйымдарды азаматтардың еңбегін қолдану жөнінде қалыптасқан жеке дара да, сондай-ақ үжымдық та қоғамдық қатынастарды құрайды.
Жеке еңбек шарты еңбек құқығының негізгі институттарының қатарына жатады. Оның қоғамдық ролі, еңбек ету бостандығын, қызмет түрі мен мамандық таңдау бостандығын, еңбекті үйымдастыру мен қолдануда негізге алынатын қүқықтар мен бостандықтарды жариялайтын Қазақстан Республикасының Конституциясымен анықталады.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 30.08.1995
2. Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі 15.05.2007
3. Уваров В.Н. ҚР еңбек құқығы Алматы 2002.
4. Қағазов О. ҚР еңбек құқығы Алматы 2003
5. Ахметов А, Ахметова Г Еңбек құқығы Алматы 2005.
6. Гусов К.Н., Толкунова В.Н. Трудовое права Москва «Юрист» 2000
7. Скала В.И. Трудовые отношения в РК Алматы 2001.
8. Смирнов О.В. Трудовое права. Москва, «Проспект», 1999
9. Сотов П.В. Сборник трудовых документов, Москва., 1997
10. Хамзин А.Ш. Трудовое права РК Астана 2004.
11. Абузярова В.Н. Алматы, 1997.
12. Айымханова ҚР еңбек құқығы
13. Егемен Қазақстан 2002.
14. «Мемлекеттік қызмет туралы» ҚР Заңы 23.06.1999 жылғы
2. Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі 15.05.2007
3. Уваров В.Н. ҚР еңбек құқығы Алматы 2002.
4. Қағазов О. ҚР еңбек құқығы Алматы 2003
5. Ахметов А, Ахметова Г Еңбек құқығы Алматы 2005.
6. Гусов К.Н., Толкунова В.Н. Трудовое права Москва «Юрист» 2000
7. Скала В.И. Трудовые отношения в РК Алматы 2001.
8. Смирнов О.В. Трудовое права. Москва, «Проспект», 1999
9. Сотов П.В. Сборник трудовых документов, Москва., 1997
10. Хамзин А.Ш. Трудовое права РК Астана 2004.
11. Абузярова В.Н. Алматы, 1997.
12. Айымханова ҚР еңбек құқығы
13. Егемен Қазақстан 2002.
14. «Мемлекеттік қызмет туралы» ҚР Заңы 23.06.1999 жылғы
М а з мұ н ы
Кіріспе
1. Бңбек құқығы
1.1 Еңбек құқығы туралы түсінік
1.2 Еңбек құқығының қайнар көздері мен қағидалары
1.3 Еңбек құқық қатынасы
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Біздің Ата заңымызда немесе Қазақстан Республикасының конституциясында
24-бапта, 1-тарауда былай деп айтылған: Әркімнің еңбек ету бостандығын,
қызмет пен кәсіп түрін еркін таңдауына құқығы бар. Еріксіз еңбекке соттың
үкімі бойынша не төтенше жағдайда немесе соғыс жағдайында ғана жол
беріледі.
Құқықтың әрбір саласы қоғамдық қатынастардың, өзінің мазмүны мен
ерекшеліктерімен басқалардан өзгеше келетін белгілі бір тобын реттейді.
Еңбек қүқығының пәнін ашу ең алдымен қүқықтың осы саласының нормаларымен
реттелетін қоғамдық қатынастар шеңберін анықтау қажет.
Кейінгі кезеңде Республикамыздың қалыптасып келе жатқан еңбекті
ұйымдастырудың нарықтық нысандарының дамуы мемелекет меншігінде болған
кәсіпорын, мекеме, ұйымдары жекешелендіруді, жеке меншіктің дамуына
әкеледі. Мұның барлығы еңбек қатынастарын реттеуде жаңаша көзқарасты талап
етеді. Сондықтан, еңбек құқығы еңбек ету үрдісінің технологиясын
реттемейді, еңбекті үйымдастыру мен қолдану жөніндегі әлеуметтік
байланыстарды реттейді, яғни еңбек құқығының пәні - еңбек емес, еңбектің
әлеуметтік құрылымы, немесе адамдардың еңбек ету барысындағы қатынастары
болып табылады. Басқаша айтқанда, еңбек құқығының пәні-еңбекке
қаблеттілікті іске асыру, еңбекті үйымдастыру мен басқару жөніндегі
мемелекеттік және жеке ұйымдарды азаматтардың еңбегін қолдану жөнінде
қалыптасқан жеке дара да, сондай-ақ үжымдық та қоғамдық қатынастарды
құрайды.
Жеке еңбек шарты еңбек құқығының негізгі институттарының қатарына
жатады. Оның қоғамдық ролі, еңбек ету бостандығын, қызмет түрі мен мамандық
таңдау бостандығын, еңбекті үйымдастыру мен қолдануда негізге алынатын
қүқықтар мен бостандықтарды жариялайтын Қазақстан Республикасының
Конституциясымен анықталады.
І. Еңбек құқығы
1.1 Еңбек құқығы туралы түсінік
Еңбек - адамның өз қажеттерін қанағаттандыру үшін табиғат заттарының
түрін өзгертуге және оны өз керегіне бейімдеуге бағытталған мақсатқа сай
істелетін қызметі; қоғамның өмір сүруінің негізгі, адамзат тіршілігінің
мәңгілік, табиғи шарты. Еңбек - адамдардың өмірі үшін материалдық, рухани
және басқа да құныдылықтар жасауға бағытталған адам қызметі.
Құқықтың әрбір саласы қоғамдық қатынастардың, өзінің мазмүны мен
ерекшеліктерімен басқалардан өзгеше болып келетін белгілі тобын реттейді.
Еңбек қүқығының пәнін ашу үшін ең алдымен қүқықтың осы саласының
нормаларымен реттелетін қоғамдық қатынастар шеңберін анықтау қажет.
Қазақстан Республикасында қалыптасып келе жатқан еңбекті
ұйымдастырудың нарықтық нысандарының дамуы мемлекет меншігінде болған
кәсіпорын, мекеме, ұйымдарды жекешелендіруді, жеке меншіктітің дамуына
әкеледі. Мұның бәрі еңбек қатынастарын реттеуде жаңаша көзқарасты талап
етеді. Соныдқтан, еңбек қүқығы еңбек ету процессінің технологиясын
реттемейді, еңбекті үйымдастыру мен қолдану жөніндегі әлеуметтік
байланыстарды реттейді, яғни еңбек қүқығының пәні еңбек емес, еңбектің
әлеуметтік қүрылымы, немесе адамдардың еңбек ету барысндағы қатынастары
болып табылады.
Ал жалпылама алғанда еңбек қүқығы дегеніміздің өзі - меншігі мен
шаруашылық түріне байланыссыз жүмысшылардың барлық категориясыныңжалдамалы
еңбекке байланысты қоғамдық еңбек қатынастарын реттейтін құқықтың жеке
саласы.
Еңбек қатынастары - тараптардың әдетте жеке еңбек және ұжымдық шарттар
негізінде белгілі бір еңбек қызметін жүзеге асыруы жөнінде туындайтын жүмыс
беруші мен қызметкер арасындағы қатынастар.
Еңбек қатынастары саласындағы қүзыретті органдардың барлық жағдайларда
қолдануға есептелген нормативтік нүхқаулардан түратын құқықтық актілер
еңбек қүдығының көздері болып табылады. Әдебиетте бүл көздер еңбек туралы
нормативтік актілері, еңбек туралы заң актілер, еңбек қүқығының
нормативтік актілер және т.б. деп аталады.
Еңбек туралы нормативтік-құқықтық актілер Қазақстан Республикасының
Еңбек туралы Заңына сәйкес болуы қажет. Олар мыналардан тұрады:
1. Заңдар және Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар
жарлықтарынан;
2. Қазақстан Республикасы Президентінің жарлықтарынан және
Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулыларынан;
3. Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің және Жоғарғы Сотының
нормативтік қаулыларынан;
4. Министрліктер мен ведомстволпрдың нормативтік құқықтық
актілерінен түрады.
Жұмыс берушілер мен қызметкерлердің еңбек қатынастарын реттейтін
негізгі заңға 1999 жылғы 10 желтоқсанда қабылданған Қазақстан
Республикасындағы Еңбек туралы Заң жатады, осы заң қабылданғаннан кейін
мынадай заңдар өз күшін сақтаған:
• 1992 жылы 4 шілде қабылданған ¥жымдық шарт туралы
• 1993 жылы 22 қаңтарда қабылданған Кәсіптік одақтар туралы
• 1993 жылы 9 сәуірде қабылданған Кәсіптік одақтар туралы
• 1996 жылы 8 шілде қабылданған Үжымдық еңбек даулар мен ереуілдер
туралы• 2001 жылы 23 қаңтарда қабылданған Халықтың
жұмыспен қамтылуы туралы заңдар.
1.2. Еңбек құқықтарының қайнар көздері мен қағидалары
Еңбек құқығының қағидаттары – еңбек қатынастарын және олармен тығыз
байланысты басқа да қоғамдық қатынастарды реттеу үшін негізге алынатын
бастапқы идеялар, постулаттар.
Республиканың Ата заңыңда ең6ек саласындағы қатынастарды құқықтық
реттеудің негізгі кағидаттары баянды етiлген: еңбек бостандығы және
өзінің еңбекке қабiлеттiлiгіне epкін билiк ету, қызмет пен кәсіп түрін
таңдау мүмкіңдiгi; ерiксiз еңбекке тыйым салу және жұмыссыздықтан қopғay
(24-6ап); денсаулықты сақтау құқығы (29-6ап); 6iрлестiктен бостандығынa
құқығы (23-6ап); құқықтар мен бостандықтарды заңмен тыйым салынбаған 6арлық
әдістермен қорғау құқығы (13-6ап): еңбегі үшін ешқандай кемсiтушiлiксiз
және жалақының ең аз мөлшерінен кем емес еңбекақы алу құқығы (24,28
баптap); демалуға құқығы (24-6ап). Бұл конституциялық қағидаттар еңбек
қатынастарын реттеудің салааралық қағидаттары жатады.
Еңбек құқығының салалық қағидаттарына мыналар жатады:
1. Еңбек шартын жасасу бостандығы;
2. Қауiпсiздiк пен тазалық талаптарына сай еңбек жағдайларымен
қамтамасыз ету;
3. Заңдарда белгленген ең төмен жалақы мөлшерінен кем емес еңбекке
ақы алу кепілдiгi;
4. Демалыс пен жұмыс режимінің қалыпты жағдайларына мемлекеттiк
кепілдiктердің берiлуi;
5. Еңбек тәртібін қамтамасыз ету;
6. Кәсіби бiлiктiлiктi арттыру кепілдiгi;
7. Өндірістiк кәсіптiк мүдделердi қамтамасыз ету және қopray үшін
кәсіптiк одақтарrа бiрiгу;
8. Еңбек құқығы нормаларының бірлігі және дифференциясы (арнайы түрлерде
бөлінуі).
Еңбек құқығының қайнар көздері деп еңбек қатынастары саласындағы
өкілетті органдардың барлық қажетті жағдайларда қолдануға болатын
нормативтік нұсқаулары белгіленген құқықтық актілерді айтады.
Кең мағынада нормативтiк құқықтық aктi дегенiмiз рефенеңдумда
қабылданған не уәкiлеттi орган немесе мемлекеттiк лауазымды адам
қабылдаған, құқықтық нормаларды белгiлейтін, олардың қолданылуын
өзгертетін, тоқтататын немесе тоқтата тұратын белгіленген нысаңдағы
жазбаша ресми құжат.
Қолданыстағы құжаттарда қайнар көздер еңбек туралы нормативтiк
актілер, еңбек туралы заң актілерi, еңбек құқығының нормативтiк
актілерi, еңбек туралы заңдар деп аталады.
Еңбек заңнамасына мынадай еңбек туралы нормативтiк құқықтық
актілер кiредi:
1. Еңбек қатынастарын құқықтық реттеу негiздерін айқындайтын, тiкелей
қолданылатын басты заң Қазақстан Республикасының Конституциясы. Барлық
еңбек туралы нормативтiк құқықтық актілер Ата Заңға сәйкес келуге тиic.
2.Қазақстан Республикасының аумағындағы еңбек қатынастарын
реттейтін Қазақстан Республикасындағы Еңбек туралы Қазақстан
Республикасының Заңы және cоған сәйкес қабылданған заңдар және Қазақстан
Республикасы Президентінің. Жарлықтары;
3. Қазақстан Республикасы Президертінің Жарлықтары;
4. Қазақстан Республикасы Yкіметінің қаулылары;
5. Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің нормативтiк
қаулылары;
6. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтiк
қаулылары;
7. Министрлiктер мен ведомстволардың нормативтiк құқықтық
актілерi;
8. Жергілікті маслихаттардың өз құзыретi шегiндегі нормативтiк
актілерi;
9. Локальды (Жергілікті) нормативтiк актілер;
10. Жұмыс берушінің актілерi.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабының 4 тармақшасына
сәйкес азаматтардың құқықтарына бостандықтары мен міңдеттеріне қатысты
еңбек туралы норматвитік құқыктық актілердің ресми жариялануы оларды
қолданудың міңдеттi шарты болып табылады.
Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттарда Қазақтан
Республикасы еңбек туралы нормативтік құқықтық актілеріңдегiден өзгеше
ережелер белгіленсе, аталған шарттық ережелерi қолданылады. Халықаралық
шарттан оны қолдану үшін республика iшiлiк нормативтiк құқықтык aктi шығару
талап етiлетін жағдайлардан басқа, халықаралық шарттар еңбек қатынастарына
тiкелей қолданылады.
Азаматтардың Қазақстан Республикасындағы еңбек бостандығына
конституuиялық құқығын iскe асыру npoцесінe туындайтын еңбек қатынастарын
реттейтін негізгі заң 1999 жылғы 10 желтоксанда қабылданған Қазақстан
Республикасындағы еңбек туралы Заң болып табылады. Бұл Заң 2000 жылдын 1
қаңтарынан бастап қолданысқа еңгiзiлдi. Қазақстан Республикасындағы еңбек
туралы Қазақстан Республикасының заңыңа сәйкес Қазақ KCP-інің 1972 жылғы
21 шiлдедегi Еңбек туралы заңдар кодекci 2000 жылдың 1 қаңтарынан бастап
республика ayмағынa өз күшін жойды.
Еңбек туралы Заңның күшi егер конституцияда, заңдарда және Қазақстан
Республикасы бекiткен халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе, республика
aумағынa еңбек қызметiмен айналысатын шетелдiктерге және азаматтығы жоқ
адамдарға да қолданылады. Сондай- ақ республика аумағында орналасқан,
құрылтайшылары немесе меншiк иелерi (толығынан немесе iшінара) шетелдiк
заңды немесе жеке тұлғалар болып табылатын ұйымдардың қызметкерлеріне
Қазақстан Республикасының еңбек туралы заңдары қолданылады.
Еңбек туралы негізгі заң 9 тараудан, 109 баптан тұрады, және еңбек
қатынастарының осы Заңға қайшы келмейтің бөлiгін сақтап қалған заңдар мен
басқа нормативтiк құқықтық актілер реттемейтің саласын айкындайды. Оларға,
мысалы, мына заңдар жатады: 1992 жылы 4 шiлдеде қабылданған Ұжымдық
шарттар туралы, 1993 жылы 22 каңтарда қабылданған Еңбектi қopғay туралы,
1993 жылғы 9 сәуiрде қабылданған кәciптiк одақтар туралы, 1996 жылы 8
шiлдеде қабылданған Ұжымдық еңбек даулары мен ереуiлдер туралы), 2001
жылғы 23 каңтарда қабылданған Халықты жұмыспен қамту туралы және т.б.
Нарық жағдайында еңбек құқығын жүзеге асыруда Қазақстан
Респу6ликасының Үкіметi қабылданған қаулылардың маңызы зор.
Мысалы, Қазақстан Республикасы Yкіметінің 1996 жылғы 9 қаңтарда
қабылданған Қазақстан Респу6ликасының Экономика саласындағы жұмыскерлердің
жалақысы туралы қаулысы. Онда барлық экономика саласындағы қызметкерлерге
арналған жалпы тарифтiк тор бекiтiлген.
Жергілікті маслихаттардың, әкімдiктердің өз ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Бңбек құқығы
1.1 Еңбек құқығы туралы түсінік
1.2 Еңбек құқығының қайнар көздері мен қағидалары
1.3 Еңбек құқық қатынасы
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Біздің Ата заңымызда немесе Қазақстан Республикасының конституциясында
24-бапта, 1-тарауда былай деп айтылған: Әркімнің еңбек ету бостандығын,
қызмет пен кәсіп түрін еркін таңдауына құқығы бар. Еріксіз еңбекке соттың
үкімі бойынша не төтенше жағдайда немесе соғыс жағдайында ғана жол
беріледі.
Құқықтың әрбір саласы қоғамдық қатынастардың, өзінің мазмүны мен
ерекшеліктерімен басқалардан өзгеше келетін белгілі бір тобын реттейді.
Еңбек қүқығының пәнін ашу ең алдымен қүқықтың осы саласының нормаларымен
реттелетін қоғамдық қатынастар шеңберін анықтау қажет.
Кейінгі кезеңде Республикамыздың қалыптасып келе жатқан еңбекті
ұйымдастырудың нарықтық нысандарының дамуы мемелекет меншігінде болған
кәсіпорын, мекеме, ұйымдары жекешелендіруді, жеке меншіктің дамуына
әкеледі. Мұның барлығы еңбек қатынастарын реттеуде жаңаша көзқарасты талап
етеді. Сондықтан, еңбек құқығы еңбек ету үрдісінің технологиясын
реттемейді, еңбекті үйымдастыру мен қолдану жөніндегі әлеуметтік
байланыстарды реттейді, яғни еңбек құқығының пәні - еңбек емес, еңбектің
әлеуметтік құрылымы, немесе адамдардың еңбек ету барысындағы қатынастары
болып табылады. Басқаша айтқанда, еңбек құқығының пәні-еңбекке
қаблеттілікті іске асыру, еңбекті үйымдастыру мен басқару жөніндегі
мемелекеттік және жеке ұйымдарды азаматтардың еңбегін қолдану жөнінде
қалыптасқан жеке дара да, сондай-ақ үжымдық та қоғамдық қатынастарды
құрайды.
Жеке еңбек шарты еңбек құқығының негізгі институттарының қатарына
жатады. Оның қоғамдық ролі, еңбек ету бостандығын, қызмет түрі мен мамандық
таңдау бостандығын, еңбекті үйымдастыру мен қолдануда негізге алынатын
қүқықтар мен бостандықтарды жариялайтын Қазақстан Республикасының
Конституциясымен анықталады.
І. Еңбек құқығы
1.1 Еңбек құқығы туралы түсінік
Еңбек - адамның өз қажеттерін қанағаттандыру үшін табиғат заттарының
түрін өзгертуге және оны өз керегіне бейімдеуге бағытталған мақсатқа сай
істелетін қызметі; қоғамның өмір сүруінің негізгі, адамзат тіршілігінің
мәңгілік, табиғи шарты. Еңбек - адамдардың өмірі үшін материалдық, рухани
және басқа да құныдылықтар жасауға бағытталған адам қызметі.
Құқықтың әрбір саласы қоғамдық қатынастардың, өзінің мазмүны мен
ерекшеліктерімен басқалардан өзгеше болып келетін белгілі тобын реттейді.
Еңбек қүқығының пәнін ашу үшін ең алдымен қүқықтың осы саласының
нормаларымен реттелетін қоғамдық қатынастар шеңберін анықтау қажет.
Қазақстан Республикасында қалыптасып келе жатқан еңбекті
ұйымдастырудың нарықтық нысандарының дамуы мемлекет меншігінде болған
кәсіпорын, мекеме, ұйымдарды жекешелендіруді, жеке меншіктітің дамуына
әкеледі. Мұның бәрі еңбек қатынастарын реттеуде жаңаша көзқарасты талап
етеді. Соныдқтан, еңбек қүқығы еңбек ету процессінің технологиясын
реттемейді, еңбекті үйымдастыру мен қолдану жөніндегі әлеуметтік
байланыстарды реттейді, яғни еңбек қүқығының пәні еңбек емес, еңбектің
әлеуметтік қүрылымы, немесе адамдардың еңбек ету барысндағы қатынастары
болып табылады.
Ал жалпылама алғанда еңбек қүқығы дегеніміздің өзі - меншігі мен
шаруашылық түріне байланыссыз жүмысшылардың барлық категориясыныңжалдамалы
еңбекке байланысты қоғамдық еңбек қатынастарын реттейтін құқықтың жеке
саласы.
Еңбек қатынастары - тараптардың әдетте жеке еңбек және ұжымдық шарттар
негізінде белгілі бір еңбек қызметін жүзеге асыруы жөнінде туындайтын жүмыс
беруші мен қызметкер арасындағы қатынастар.
Еңбек қатынастары саласындағы қүзыретті органдардың барлық жағдайларда
қолдануға есептелген нормативтік нүхқаулардан түратын құқықтық актілер
еңбек қүдығының көздері болып табылады. Әдебиетте бүл көздер еңбек туралы
нормативтік актілері, еңбек туралы заң актілер, еңбек қүқығының
нормативтік актілер және т.б. деп аталады.
Еңбек туралы нормативтік-құқықтық актілер Қазақстан Республикасының
Еңбек туралы Заңына сәйкес болуы қажет. Олар мыналардан тұрады:
1. Заңдар және Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар
жарлықтарынан;
2. Қазақстан Республикасы Президентінің жарлықтарынан және
Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулыларынан;
3. Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің және Жоғарғы Сотының
нормативтік қаулыларынан;
4. Министрліктер мен ведомстволпрдың нормативтік құқықтық
актілерінен түрады.
Жұмыс берушілер мен қызметкерлердің еңбек қатынастарын реттейтін
негізгі заңға 1999 жылғы 10 желтоқсанда қабылданған Қазақстан
Республикасындағы Еңбек туралы Заң жатады, осы заң қабылданғаннан кейін
мынадай заңдар өз күшін сақтаған:
• 1992 жылы 4 шілде қабылданған ¥жымдық шарт туралы
• 1993 жылы 22 қаңтарда қабылданған Кәсіптік одақтар туралы
• 1993 жылы 9 сәуірде қабылданған Кәсіптік одақтар туралы
• 1996 жылы 8 шілде қабылданған Үжымдық еңбек даулар мен ереуілдер
туралы• 2001 жылы 23 қаңтарда қабылданған Халықтың
жұмыспен қамтылуы туралы заңдар.
1.2. Еңбек құқықтарының қайнар көздері мен қағидалары
Еңбек құқығының қағидаттары – еңбек қатынастарын және олармен тығыз
байланысты басқа да қоғамдық қатынастарды реттеу үшін негізге алынатын
бастапқы идеялар, постулаттар.
Республиканың Ата заңыңда ең6ек саласындағы қатынастарды құқықтық
реттеудің негізгі кағидаттары баянды етiлген: еңбек бостандығы және
өзінің еңбекке қабiлеттiлiгіне epкін билiк ету, қызмет пен кәсіп түрін
таңдау мүмкіңдiгi; ерiксiз еңбекке тыйым салу және жұмыссыздықтан қopғay
(24-6ап); денсаулықты сақтау құқығы (29-6ап); 6iрлестiктен бостандығынa
құқығы (23-6ап); құқықтар мен бостандықтарды заңмен тыйым салынбаған 6арлық
әдістермен қорғау құқығы (13-6ап): еңбегі үшін ешқандай кемсiтушiлiксiз
және жалақының ең аз мөлшерінен кем емес еңбекақы алу құқығы (24,28
баптap); демалуға құқығы (24-6ап). Бұл конституциялық қағидаттар еңбек
қатынастарын реттеудің салааралық қағидаттары жатады.
Еңбек құқығының салалық қағидаттарына мыналар жатады:
1. Еңбек шартын жасасу бостандығы;
2. Қауiпсiздiк пен тазалық талаптарына сай еңбек жағдайларымен
қамтамасыз ету;
3. Заңдарда белгленген ең төмен жалақы мөлшерінен кем емес еңбекке
ақы алу кепілдiгi;
4. Демалыс пен жұмыс режимінің қалыпты жағдайларына мемлекеттiк
кепілдiктердің берiлуi;
5. Еңбек тәртібін қамтамасыз ету;
6. Кәсіби бiлiктiлiктi арттыру кепілдiгi;
7. Өндірістiк кәсіптiк мүдделердi қамтамасыз ету және қopray үшін
кәсіптiк одақтарrа бiрiгу;
8. Еңбек құқығы нормаларының бірлігі және дифференциясы (арнайы түрлерде
бөлінуі).
Еңбек құқығының қайнар көздері деп еңбек қатынастары саласындағы
өкілетті органдардың барлық қажетті жағдайларда қолдануға болатын
нормативтік нұсқаулары белгіленген құқықтық актілерді айтады.
Кең мағынада нормативтiк құқықтық aктi дегенiмiз рефенеңдумда
қабылданған не уәкiлеттi орган немесе мемлекеттiк лауазымды адам
қабылдаған, құқықтық нормаларды белгiлейтін, олардың қолданылуын
өзгертетін, тоқтататын немесе тоқтата тұратын белгіленген нысаңдағы
жазбаша ресми құжат.
Қолданыстағы құжаттарда қайнар көздер еңбек туралы нормативтiк
актілер, еңбек туралы заң актілерi, еңбек құқығының нормативтiк
актілерi, еңбек туралы заңдар деп аталады.
Еңбек заңнамасына мынадай еңбек туралы нормативтiк құқықтық
актілер кiредi:
1. Еңбек қатынастарын құқықтық реттеу негiздерін айқындайтын, тiкелей
қолданылатын басты заң Қазақстан Республикасының Конституциясы. Барлық
еңбек туралы нормативтiк құқықтық актілер Ата Заңға сәйкес келуге тиic.
2.Қазақстан Республикасының аумағындағы еңбек қатынастарын
реттейтін Қазақстан Республикасындағы Еңбек туралы Қазақстан
Республикасының Заңы және cоған сәйкес қабылданған заңдар және Қазақстан
Республикасы Президентінің. Жарлықтары;
3. Қазақстан Республикасы Президертінің Жарлықтары;
4. Қазақстан Республикасы Yкіметінің қаулылары;
5. Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің нормативтiк
қаулылары;
6. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтiк
қаулылары;
7. Министрлiктер мен ведомстволардың нормативтiк құқықтық
актілерi;
8. Жергілікті маслихаттардың өз құзыретi шегiндегі нормативтiк
актілерi;
9. Локальды (Жергілікті) нормативтiк актілер;
10. Жұмыс берушінің актілерi.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабының 4 тармақшасына
сәйкес азаматтардың құқықтарына бостандықтары мен міңдеттеріне қатысты
еңбек туралы норматвитік құқыктық актілердің ресми жариялануы оларды
қолданудың міңдеттi шарты болып табылады.
Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттарда Қазақтан
Республикасы еңбек туралы нормативтік құқықтық актілеріңдегiден өзгеше
ережелер белгіленсе, аталған шарттық ережелерi қолданылады. Халықаралық
шарттан оны қолдану үшін республика iшiлiк нормативтiк құқықтык aктi шығару
талап етiлетін жағдайлардан басқа, халықаралық шарттар еңбек қатынастарына
тiкелей қолданылады.
Азаматтардың Қазақстан Республикасындағы еңбек бостандығына
конституuиялық құқығын iскe асыру npoцесінe туындайтын еңбек қатынастарын
реттейтін негізгі заң 1999 жылғы 10 желтоксанда қабылданған Қазақстан
Республикасындағы еңбек туралы Заң болып табылады. Бұл Заң 2000 жылдын 1
қаңтарынан бастап қолданысқа еңгiзiлдi. Қазақстан Республикасындағы еңбек
туралы Қазақстан Республикасының заңыңа сәйкес Қазақ KCP-інің 1972 жылғы
21 шiлдедегi Еңбек туралы заңдар кодекci 2000 жылдың 1 қаңтарынан бастап
республика ayмағынa өз күшін жойды.
Еңбек туралы Заңның күшi егер конституцияда, заңдарда және Қазақстан
Республикасы бекiткен халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе, республика
aумағынa еңбек қызметiмен айналысатын шетелдiктерге және азаматтығы жоқ
адамдарға да қолданылады. Сондай- ақ республика аумағында орналасқан,
құрылтайшылары немесе меншiк иелерi (толығынан немесе iшінара) шетелдiк
заңды немесе жеке тұлғалар болып табылатын ұйымдардың қызметкерлеріне
Қазақстан Республикасының еңбек туралы заңдары қолданылады.
Еңбек туралы негізгі заң 9 тараудан, 109 баптан тұрады, және еңбек
қатынастарының осы Заңға қайшы келмейтің бөлiгін сақтап қалған заңдар мен
басқа нормативтiк құқықтық актілер реттемейтің саласын айкындайды. Оларға,
мысалы, мына заңдар жатады: 1992 жылы 4 шiлдеде қабылданған Ұжымдық
шарттар туралы, 1993 жылы 22 каңтарда қабылданған Еңбектi қopғay туралы,
1993 жылғы 9 сәуiрде қабылданған кәciптiк одақтар туралы, 1996 жылы 8
шiлдеде қабылданған Ұжымдық еңбек даулары мен ереуiлдер туралы), 2001
жылғы 23 каңтарда қабылданған Халықты жұмыспен қамту туралы және т.б.
Нарық жағдайында еңбек құқығын жүзеге асыруда Қазақстан
Респу6ликасының Үкіметi қабылданған қаулылардың маңызы зор.
Мысалы, Қазақстан Республикасы Yкіметінің 1996 жылғы 9 қаңтарда
қабылданған Қазақстан Респу6ликасының Экономика саласындағы жұмыскерлердің
жалақысы туралы қаулысы. Онда барлық экономика саласындағы қызметкерлерге
арналған жалпы тарифтiк тор бекiтiлген.
Жергілікті маслихаттардың, әкімдiктердің өз ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz