Заем (қарыз) түсінігі
Кіріспе
ІІ Заем түсінігі және заем шартының мазмұны мен мәселелері
2.1 Заем (қарыз) түсінігі мен түрлері
2.2 Заем шартының мазмұны мен мәселелері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
ІІ Заем түсінігі және заем шартының мазмұны мен мәселелері
2.1 Заем (қарыз) түсінігі мен түрлері
2.2 Заем шартының мазмұны мен мәселелері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Қазіргі кездегі банктер заемдық операцияларды ең жаңа технологияларды пайдалана отырып, жоғары деңгейде қызметтердің кең спекторын көрсетеді. Мемлекеттік органдардың, жеке тұлғалардың, тағы да басқа кәсіпкерлікпен айналысатын ұйымдардың, кәсіпорындардың тұтыну және инвестициялық мақсаттарына несие (заем) беру - банктердің негізгі экономикалық функциясы болып табылады. Банктердің несиелік функцияларын дұрыс орындауы клиенттердің қаржылық, экономикалық жағдайларына әсерін тигізеді, себебі, банктік несиелер жаңа кәсіпорындардың құрылуын, жаңа жұмыс орындардың пайда болуын және олардың экономикалық өмірін қамтамасыз етеді.
Дамыған елдерде заем түсінігі үлкен роль атқарады. Қазіргі уақытта өнеркәсібі өркендеген мемлекеттерге заем шарттары айналыс шығындарын азайтуға өндіріс ауқымын дамытуға мүмкіндік туғызады.
Қазақстанның ұлттық экономикасын дамытудың стратегиялық мақсаттарын орындау әлеуметтік-экономикалық процестерді мемлекеттік реттеуді түбегейлі жақсартуды көздейді. Тұрақты экономикалық дамуды қамтамасыз етіп, соның негізінде халықтың тұрмыс жағдайын көтеру үшін ең алдымен мемлекеттік қаржы саласында мемлекеттік басқарудың нысандары мен әдістерін жетілдіру қажет. 1990-шы жылдардың басындағы Қазақстан экономикасын қайта құру әлеуметтік-экономикалық реформаларды қаржыландыруға және ұлттық экономиканың тұрақты дамуын қамтамасыз етуге өз қаржы қорының тапшылығымен (жетіспеуімен) сипатталды. Бұл несие капиталының сыртқы және ішкі нарығында мемлекетті қарыз алу қажеттігін туғызды. Қаржы нарықтарынан қаражатты қарызға алу әлеуметтік-экономикалық даму мұқтаждары мен мемлекеттің өз қаржы қоры тапшылығының арасындағы қайшылықты жоюға мүмкіндік берді. Несиелер мен қарыздар алу арқылы қосымша мемлекеттік шығындарды қаржыландырудың жағымсыз салдары ақша шығару практикасын қолданудан гөрі азырақ болды.
Дамыған елдерде заем түсінігі үлкен роль атқарады. Қазіргі уақытта өнеркәсібі өркендеген мемлекеттерге заем шарттары айналыс шығындарын азайтуға өндіріс ауқымын дамытуға мүмкіндік туғызады.
Қазақстанның ұлттық экономикасын дамытудың стратегиялық мақсаттарын орындау әлеуметтік-экономикалық процестерді мемлекеттік реттеуді түбегейлі жақсартуды көздейді. Тұрақты экономикалық дамуды қамтамасыз етіп, соның негізінде халықтың тұрмыс жағдайын көтеру үшін ең алдымен мемлекеттік қаржы саласында мемлекеттік басқарудың нысандары мен әдістерін жетілдіру қажет. 1990-шы жылдардың басындағы Қазақстан экономикасын қайта құру әлеуметтік-экономикалық реформаларды қаржыландыруға және ұлттық экономиканың тұрақты дамуын қамтамасыз етуге өз қаржы қорының тапшылығымен (жетіспеуімен) сипатталды. Бұл несие капиталының сыртқы және ішкі нарығында мемлекетті қарыз алу қажеттігін туғызды. Қаржы нарықтарынан қаражатты қарызға алу әлеуметтік-экономикалық даму мұқтаждары мен мемлекеттің өз қаржы қоры тапшылығының арасындағы қайшылықты жоюға мүмкіндік берді. Несиелер мен қарыздар алу арқылы қосымша мемлекеттік шығындарды қаржыландырудың жағымсыз салдары ақша шығару практикасын қолданудан гөрі азырақ болды.
1. Ақша, заем, банктер. М.С. Саниев А. 2009 ж.
2. Ақша айналысы және заем А. 2004 ж. Мақыш Серік Биханұлы
3. Ақша, заем, банктер. Валюта қатынастары, Баян Кошенова А. 2008 ж
4. Мемлекеттік қарызды басқару жүйесін теориялық негіздеу// <ТҰРАН>
Университетінің хабаршысы. 2009. №1-2(34),б.154-158.
5. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік сыртқы қарызды басқару стратегиясы: қаржы-экономикалық тетіктері және құралдары // Мадіханова Қ.А Экономика ғылымдарының кандидаты дәрежесіне іздену үшін дайындалған диссертацияның авторефераты -2008ж – Алматы
6. Мемлекеттік қарызды өтеу жолдары // Т.Рысқұлов атындағы ҚазЭУ хабаршысы.- 2007.- №2 (56).- 156-160б
7. Ілиясова Қ.Қ, Құлпыбаев С. Қаржы-Алматы, 2005ж
8. Еліміздегі макроэкономикалық ахуал мен сыртқы қарызы жағдайының өзара байланысы//Қаржы –қаражат журналы.-2009. №5.- 84-89 б.
9. Банкілердің және басқа секторлардың сыртқы қарызының даму жағдайы //Халқаралық Бизнес Университетінің Жаршысы. 2008- №1(7).-73-75б
10. Қазақстандағы мемлекеттік қарыз қызметінің заңды негізі // Қазақ еңбек және әлеуметтік академиясының хабаршысы.- Алматы, 2007.- № 1 (14).- 78-81б
11. Ильясов К. «Қаржы- қаражат» -2008ж №6,б.23-25.
12. Берстембаева Р. «Қаржы- қаражат» -2008ж №5,б.48.
13. Қазақстандағы мемлекеттік қарыз қызметінің заңды негізі // Қазақ еңбек және әлеуметтік академиясының хабаршысы.- Алматы, 2007.- № 1 (14).- 78-81б
14. Тілеужанoва М.Ә. Макроэкoномика: Оқулық-Алматы 2008ж
2. Ақша айналысы және заем А. 2004 ж. Мақыш Серік Биханұлы
3. Ақша, заем, банктер. Валюта қатынастары, Баян Кошенова А. 2008 ж
4. Мемлекеттік қарызды басқару жүйесін теориялық негіздеу// <ТҰРАН>
Университетінің хабаршысы. 2009. №1-2(34),б.154-158.
5. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік сыртқы қарызды басқару стратегиясы: қаржы-экономикалық тетіктері және құралдары // Мадіханова Қ.А Экономика ғылымдарының кандидаты дәрежесіне іздену үшін дайындалған диссертацияның авторефераты -2008ж – Алматы
6. Мемлекеттік қарызды өтеу жолдары // Т.Рысқұлов атындағы ҚазЭУ хабаршысы.- 2007.- №2 (56).- 156-160б
7. Ілиясова Қ.Қ, Құлпыбаев С. Қаржы-Алматы, 2005ж
8. Еліміздегі макроэкономикалық ахуал мен сыртқы қарызы жағдайының өзара байланысы//Қаржы –қаражат журналы.-2009. №5.- 84-89 б.
9. Банкілердің және басқа секторлардың сыртқы қарызының даму жағдайы //Халқаралық Бизнес Университетінің Жаршысы. 2008- №1(7).-73-75б
10. Қазақстандағы мемлекеттік қарыз қызметінің заңды негізі // Қазақ еңбек және әлеуметтік академиясының хабаршысы.- Алматы, 2007.- № 1 (14).- 78-81б
11. Ильясов К. «Қаржы- қаражат» -2008ж №6,б.23-25.
12. Берстембаева Р. «Қаржы- қаражат» -2008ж №5,б.48.
13. Қазақстандағы мемлекеттік қарыз қызметінің заңды негізі // Қазақ еңбек және әлеуметтік академиясының хабаршысы.- Алматы, 2007.- № 1 (14).- 78-81б
14. Тілеужанoва М.Ә. Макроэкoномика: Оқулық-Алматы 2008ж
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
ІІ Заем түсінігі және заем шартының мазмұны мен мәселелері
2.1 Заем (қарыз) түсінігі мен түрлері
2.2 Заем шартының мазмұны мен мәселелері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Қазіргі кездегі банктер заемдық операцияларды ең жаңа технологияларды
пайдалана отырып, жоғары деңгейде қызметтердің кең спекторын көрсетеді.
Мемлекеттік органдардың, жеке тұлғалардың, тағы да басқа кәсіпкерлікпен
айналысатын ұйымдардың, кәсіпорындардың тұтыну және инвестициялық
мақсаттарына несие (заем) беру - банктердің негізгі экономикалық функциясы
болып табылады. Банктердің несиелік функцияларын дұрыс орындауы
клиенттердің қаржылық, экономикалық жағдайларына әсерін тигізеді, себебі,
банктік несиелер жаңа кәсіпорындардың құрылуын, жаңа жұмыс орындардың пайда
болуын және олардың экономикалық өмірін қамтамасыз етеді.
Дамыған елдерде заем түсінігі үлкен роль атқарады. Қазіргі уақытта
өнеркәсібі өркендеген мемлекеттерге заем шарттары айналыс шығындарын
азайтуға өндіріс ауқымын дамытуға мүмкіндік туғызады.
Қазақстанның ұлттық экономикасын дамытудың стратегиялық мақсаттарын
орындау әлеуметтік-экономикалық процестерді мемлекеттік реттеуді түбегейлі
жақсартуды көздейді. Тұрақты экономикалық дамуды қамтамасыз етіп, соның
негізінде халықтың тұрмыс жағдайын көтеру үшін ең алдымен мемлекеттік қаржы
саласында мемлекеттік басқарудың нысандары мен әдістерін жетілдіру қажет.
1990-шы жылдардың басындағы Қазақстан экономикасын қайта құру әлеуметтік-
экономикалық реформаларды қаржыландыруға және ұлттық экономиканың тұрақты
дамуын қамтамасыз етуге өз қаржы қорының тапшылығымен (жетіспеуімен)
сипатталды. Бұл несие капиталының сыртқы және ішкі нарығында мемлекетті
қарыз алу қажеттігін туғызды. Қаржы нарықтарынан қаражатты қарызға алу
әлеуметтік-экономикалық даму мұқтаждары мен мемлекеттің өз қаржы қоры
тапшылығының арасындағы қайшылықты жоюға мүмкіндік берді. Несиелер мен
қарыздар алу арқылы қосымша мемлекеттік шығындарды қаржыландырудың жағымсыз
салдары ақша шығару практикасын қолданудан гөрі азырақ болды.
ІІ Заем түсінігі және заем шартының мазмұны мен мәселелері
2.1 Заем (қарыз) түсінігі мен түрлері
Қаржылық-заем ұйымдар заем алушыға қолайлы болуын әділ түйсініп, заем
бағдарламалардың санын ұдайы кеңейтіп отырады. Бірақ қолайлылық ылғи тиімді
бола бермейді. Бірақ, алдымен мұның дұрыс тәсіл екендігіне көз жеткізіп
алған абзал.
Тұрмысты жөндеудің көптеген жылдарға созылатын уақыттар әлі де елдің
есінде. Тойға тартылған қаражатқа ең қажетті заттар алынып, содан кейін жас
отбасы жыл сайын жиһаз, кір жуатын машина, теледидарға ақша жи- нап есі
шығатын.
Бүгінгі таңда ақша жинау қауіпті. Сонымен қатар, барлық қажеттіні
жылдам сатып алудың тәсілі де бар.
Жаппай сұраныс тауарларын заемлеу жеке бағытты ерекшелеп шығарды –
тұтынушылық заемлеу. Банк заем- дарының бұл түрінің ерекшеліктері: қарыздың
кішігірім со- масы, рәсімдеудің қолайлылығы мен қарапайымдылығы, жо- ғары
таза табыссыз заем рәсімдеу мүмкіндігі.
Банктер әсіресе қамсыздандырылған заемдарды бергенді жақсы көреді,
мысалы, ипотекалық (өсімі 01.01.2001 және 01.10.2007аралығында 72,6% -
683,6 млрд теңгеге дейін құрады), шағын бизнес бойынша заемдер (өсімі
01.01.2001 және 01.10.2007 аралығында 75,2% - 1508,2 млрд теңгеге дейін
құрады). Кішігірім тұтынушылық заемдер аса сақтықпен беріледі (өсімі
01.01.2001 және 01.10.2007 аралығында 55,5% - 1208,1 млрд теңгеге дейін
құрады). Заем алушылар үшін мұндай сақтық – жақсы белгі болып табылады.
Заемдер қаншалықты ұқыпты беріліп, заем алушылардың таңдалуы көбінесе
барлық клиенттерді несиелеу шарттарына байланысты болып келеді, бір
клиенттерге қатысты тәуекелдің туындауын заемгерлер әдетте басқалардың
есебінен өтеуге тырысады.
Дүние жүзінде заемдардың ең бір танымал түрлерінің бірі дүкенде тауар
сатып алуға арналған банк заемы немесе жедел заемлер болып табылады. Олар
кассадан алшақтамай, сол жерде-ақ рәсімделеді.
Тауарды таңдап алып, сіз бірден заем шарт жасаса ала-сыз (банк
кеңесшілері дүкенде жұмыс істейді). Бірақ, мұндай жеделдік қосымша шығынға
батыруы мүмкін. Банктің жарам- ды кепілі мен заем алушыны жан-жақты
бағалауға уақыты болмайды ғой. Заем ұйымдар заем алушыға берілген қаражатты
жоғалту қаупін азайтудың басқа бір тәсілін тапқан: пайдалануда қарапайым
болып келетін тұтынушылық заемлерінің болмысы күрделі болып келеді. Мысалы,
банк 27 пайыздық мөлшерлеме белгілейді, бұл ретте шартта осы көрсеткішті
еселеуі мүмкін. Заемге қызмет көрсету үшін ай сайын комиссия көрсетіледі.
Сонымен қатар, заем ұйым түрлі қосымша комиссиялар алады: есепшотты ашу,
қолма- қол ақша аудару, төлемді енгізу мен кешіктіру үшін төлем алу және
т.б.. Нәтижесінде, жай ғана бір заем кәдімгідей ауыртпалығы бар қаржылық
салымға айналып кетеді.
Мұндай заемнің толық құнын есептеу, тіпті заемні рәсімдеу мен беру
ісіне бөлінген шектеулі уақыт ішінде түрлі банктердегі шарттарды салыстырып
байқау тек математика профессорының қолынан ғана келеді.
Осыған байланысты, өткен жылдан бастап, Қазақстанның Ұлттық банкі
банктерді тиімді пайыздық мөлшерлемелерді (ТПМ) ашып көрсетуге міндеттеді.
Бұл көрсеткіш заем алушыға банктік заем ұсыныстардың нақты бағасын
салыстыру мүмкіндігін берді. Айталық, А банкінде тиімді мөлшерлеме жылына
35% құраса, ал Б банкінде – жылына 40% құраса, бірінші банктегі заем
арзандау болып келеді.
ТПМ күрделі әдістеме бойынша есептеледі. Ол заем алушының банкке
төлеген барлық пайыздарды, комиссия- лар мен заемні пайдалану үшін беретін
алымдарды ғана емес, үшінші тұлғалардың пайдасына заемнің шеңберінде
төлемдерді төлеуді қарастырады. Мысалы, заем өтінімді қарастыру, заемні
беру мен сүйемелдеу үшін комиссиядан бөлек, есепке заем алушының өмірі мен
банкке кепіл ретінде берілетін мүлікті сақтандыру бойынша қызметтер де
алынады.
Бірақ, әлі күнге дейін осы ақпаратты беру механизмі әлі жолға
қойылмаған және көптеген банктер тиімді мөлшерлемелерді көп көрсетпеу
тәсілін іздестіруде.
Берілетін заемдар бойынша жылдық тиімді сыйақы мөлшерлемесі
Жылдық тиімді сыйақы мөлшерлемесі (ЖТСМ) - өкілетті органның
нормативтік құқықтық актілеріне сәйкес есеп- телетін қызметтер бойынша
тиімді, дұрыс, жылдық, салыстырмалы есептеудегі сыйақы мөлшерлемесі;
– Берілетін заемдар бойынша жылдық тиімді сыйақы мөлшерлемесі келесі
формула бойынша есептеледі:
мұндағы:
APR - жылдық тиімді сыйақы мөлшерлемесі;
D – бірінші заемның сомасы;
k – банк заемдарын алу бойынша клиент төлемдерінің жалпы сомасы мен
бірінші заемды алу күнінде оған байланысты
банктің барлық қызметтері;
L - бірінші заемды алу күнінде енгізілген заемдарға байланысты
депозиттер сомасы;
n – клиенттің соңғы төлемінің реттік нөмірі;
j - бірінші заемды алған күннен кейінгі клиент төлемінің реттік
нөмірі;
Sj – клиентке j-төлем нөмірі, оның ішінде кезекті заемдар, заемдарға
байланысты депозиттер бойынша сыйақылар, депозиттерді қайтару, сонымен
қатар тұрғынүйқұрылысжинақ жүйесіндегі мемлекеттік сыйақылары;
tj –бірінші заем берілген күннен бастап клиентке j-төлем нөмірі
берілген сәтке дейінгі кезең (күндерде);
m - клиенттің соңғы төлемінің реттік нөмірі;
i - клиент төлемінің реттік нөмірі;
Pi - бірінші заем алынған күннен бастап клиентке j-төлем сомасы, оның
ішінде заемдар бойынша сыйақы мен осы Ережелердің 5 тармағына сәйкес
депозиттер мен төлемдер енгізу;
ti - бірінші заем берілген күннен бастап клиентке j-төлем нөмірі
берілген сәтке дейінгі кезең (күндерде).30
23.09.2006ж. №215 ҚҚА Басқармасының қаулысымен бекітілген қаржылық
қызметтер бойынша сыйақы көлемдері туралы ақпаратты тарату барысында екінші
деңгейлі банктер сыйақы мөлшерлемелерін есептеу ережелері.
1. Жылдық тиімді сыйақы мөлшерлемелерін есептеу барысында есептелетін
комиссияларға қатысты (әрі қарай – ЖТСМ). 23.09.2006ж. №215 ҚҚА
Басқармасының қаулысымен бекітілген қаржылық қызметтер бойынша сыйақы
көлемдері туралы ақпаратты тарату барысын- да екінші деңгейлі банктердің
(әрі қарай – Банк) сыйақы мөлшерлемелерін есептеу ережелерінің (әрі қарай –
Ере- желер) 4 тармағы 5 абзацына сәйкес k көрсеткішіне банк заемдарын
және оған байланысты банктің барлық қызметтерін алуға бірінші заем алынған
күні клиент төлемдерінің жалпы сомасы кіреді.
Ережелердің 5 тармағында сыйақы мөлшерлемелерінен басқа, клиент
төлемдерінің жалпы сомасына тек заем алу мен қызмет көрсетуге байланысты
төлемдер ғана жатады.
Бұл ретте Ережелердің 7 тармағының 2 абзацына сәйкес, клиент жүзеге
асырған төлемдер жәненемесе клиентке жасалған төлемдер оны нақты төлеу
сәтінде ескерілетіні қарастырылады.
Осылайша, банктік заем шартына қол қою барысында клиенттің аталмыш
заемға байланысты төлемдері ғана ескерілетін болады.
Ұстап қалу мүмкіндігі шартқа қойылатын күні белгісіз комиссиялар
(мысалы, заемні мерзімінен бұрын өтеу үшін, шартты бұзғаны үшін) нақты
төлемдер бойынша ескерілуі мүмкін, яғни, клиенттің талабы және өзінің
бастамасы бойынша банк алдында жасалған ЖТСМ-сін қайта есептейді.
Бұл ретте, Ережелердің 10 тармағында қызмет көрсету туралы шартта
банк комиссиясы алатын (сыйақы мен басқа да төлемдер) және тиімді сыйақы
мөлшерлемелерінің көлеміне әсер ететін операциялар тізімі, олардың мөлшері
немесе оларды анықтау тәртібіне сілтемелер, сонымен қатар сыйақы
мөлшерлемелерін өзгерту тәртібі мен мерзімдері қамтылады.
2. Банк комиссиялары болмаған жағдайда ЖТСМ мәндерінің өзгерістеріне
байланысты.
Банк комиссиялары болмаған жағдайда, ЖТСМ заемнің көлеміне емес,
аударымдардың номиналды мөлшерлемесі мен санына байланысты екендігін атап
кеткен жөн.
Бұл ретте, банктің номиналды мөлшерлемесінен ЖТСМ айырмашылығы (асуы)
заем және негізгі борышты өтеу бойынша пайыздар аударымдарының түрі
жиілігіне бай- ланысты болып келеді.
Қандай да бір қосымша комиссиялар болмаған жағдайда шарт әрекетінің
мерзімі соңында негізгі борышты және пайыздарды төлеу арқылы 1 жыл мерзімге
заем берілген жағдайда ЖТСМ банктің номиналды мөлшерлемесімен сәйкес
келеді.
3. Келесі жағдайларда ЖТСМ мөлшеріне қатысты:
заем мөлшері – 500 000 теңге;
мерзімі - 60 ай;
мөлшерлеме – жылына 16 %;
комиссия – жоқ.
Ай сайынғы аннуитеттік төлем 12 159, 03 теңгені құрайды;
ЖТСМ – 17,24 %.31
Қазіргі таңда банктердің барлығы банктің заем өнімдері туралы барлық
ақпарат тасымалдағыштарда тиімді пайыздық мөлшерлемені көрсетіп отыруға
міндетті болып табылады. Шын мәнінде, аталған мәліметтерді тек қаржылық
тұрғыдан білімді заем алушылар ғана дұрыс қолдана алады. Ал клиенттердің
көпшілігін жеке әңгіме барысында банктің сауда бөлімінің мамандары
адастырады. Сонымен қатар, кей жағдайларда (көбінесе заем карталарға
қатысты) аталған ақпарат клиентті үркітеді, өйткені кейде мөлшерлемелер 50%-
ға жетеді. Клиент қажетті мәліметтерді тура шарт жасасар алдында ғана
алады.
Алдында айтылғандай, тауарлық заем салыстырмалы түрде аз ғана сомаға
беріледі. Бірақ, осындай шағын заемлер заем алушы үшін қауіпті болып
табылады. Бір қарағанда, ұялы телефон үшін алынып, өтелмеген заемнің
теледидар немесе кір жуу машинасына жаңа заемды рәсімдеу үшін кедергі
болмайтын сияқты. Бірақ көп төлем отбасылық бюджет үшін ауыр болып кетуі
мүмкін. Тіпті, адамның жаңа қарыздарды рәсімдеуге жақын тұратын құмарлықты
білдіретін заемге құмарлық деген арнайы термин де пайда болған.
Шағын және орта бизнес субъектiлерiн заемлеудiң алғышарттары.
Банктердiң тәжiрiбесiнде қолданылатын заемлеу процесiнiң өзiндiк
алғышарттары болады. Әрбiр банкте пайдаланылатын заемлеу механизмiнiң
элементтерi несиелік операциялардың сапалы сипатын бере отырып, олардың
жүзеге асырылу техникасын бiлдiредi. заемлеу алғышарттары келесiдей:
заемге деген өтiнiштi қарау;
несиелік қабiлетiн талдау;
несиелік келiсiм шарт жасау;
заем беру;
несиелік мёмiленiң орындалуына бақылау жасау.
2.2 Заем шартының мазмұны мен мәселелері
Қарыз алушыларға заем беру барысында банктер Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкi туралы 30.03.1995 ж. және Қазақстан
Республикасындағы банктер жёне банктiк қызметтер туралы 30.08.1995 ж. ҚР
Президентiнiң заң күшi бар жарлықтарын басшалылыққа алады. Заемлер төлем
қабiлетi бар қарыз алушыларға заемнi қайтарудың нақты көздерiнiң және
тұрақты қамтамасыз ету формаларының бар болуына қарай берiледi.
Бiрiншi алғышарт. Банкке келiп түскен заемге деген өтiнiштi қарау.
Кез келген несиелік операциялар осыдан басталады. Мұндай құжаттарда қарыз
алушы мен сұралатын заем туралы негiзi мәлiметтер: мақсаты, мөлшерi, түрi,
мерзiмi, мүмкiн болар қамтамасыз ету мүлкi көрсетiледi. Банктiң қоятын
талаптарына байланысты өтiнiшке қосымша, яғни несиелік операциялар сипатына
байланысты құжаттар берiледi. Клиенттердiң әртүрлi топтары үшiн әртүрлi
құжаттар пакетi әзiрленуi мүмкiн. Мысал ретiндегi құжаттар пакетiнiң
құрамына жататындар:
1) Құрылтайшылық құжаттардың жарғының жалға алу шарттарының тiркелген
куәлiктерiнiң немесе патенттерiнiң, нотариалды куәландырылған жердi
пайдалануға құқығын куәландыратын құжаттар, азаматтардың тілқұжаттары
және клиенттiң заем алуға құқығын растайтын басқа да құжаттардың
көшiрмелерi;
2) Қарыз алушының соңғы екi жылдағы балансы жёне оған қосымша мәлiметтер;
3) Заемленетiн жобаның рентабельдiлiк деңгейiн және заемнiң қайтарылу
мерзiмiн сипаттайтын техникалық - экономикалық негiздеме;
4) Заемленетiн мәмiлелердi растайтын келiсiм шарттар көшiрмелерi
(материалдық құндылықтарды жабдықтауға және сатуға арналған шарттар,
тауарлы материалды құндылықтар шотының көшiрмелерi);
5) Басқа банктерден алған заемлер туралы мәлiметтер (шоттар бойынша
көшiрме);
6) Қамтамасыз ету мақсатында кепiлге берiлген мүлiкке қарыз алуышының
меншiк құқығын растайтын құжаттар;
7) Заемнi қайтаруға байланысты мiндеттеменi куәландыратын құжаттар;
8) Қызметiн жаңадан бастаған, яғни қаржылық есептер және басқа да
құжаттары жоқ кәсiпорынның және барлық басқа да кәсiпорындардың
бизнес-жоспары.
Қажет жағдайларда банк қарыз алушыдан заемды қайтаруын қамтамасыз
ететiн басқа да құжаттар мен мәлiметтердi талап ете алады. Сонымен қатар,
банкпен тұрақты несиелік қатынаста болатын қарыз алушылар үшiн кейбiр
құжаттар тiзiмi қысқаруы мүмкiн. Қарыз алушы банкке заем алуға өтiнiш
жасаған уақытта, банк заемлеудегi оның мүмкiндiгiн алдын-ала бағалау үшiн
есеп карточкасын толтыруы мүмкiн. Онда - фирманың жетекшiсi мен қарыз алушы
өкiлiнiң аты-жөнi; Қызмет және меншiк түрi; клиенттiң заңды мекен жайы;
есеп айырысу және валюталық шот ашқан банктiң аты және реквизиттерi;
негiзгi құрылтайшылары; ол сұрайтын заемнiң мақсаты, сомасы және мерзiмi;
соңғы есептiк күнге берiлген баланс құрылымы және басқа да көрсеткiштер
жазылады. Тапсырылған құжаттарды оқып, талдау барасында банк қарыз алушының
алған ссудасын қайтару қабiлетiн бағалау кезiнде, шешiм қабылдау үшiн аса
маңызы бар. Бағалау техника-экономикалық есеп негiзiнде жасалады.
Екiншi алғышарт. Қарыз алушының несиелік қабiлетiн талдау. Яғни, оның
ссуда бойынша қарызды уақтылы және толық көлемде қайтару қабiлетiн
бағалауды бiлдiредi. Заемнi қайтара алмау тәуекелi әртүрлi факторлардың
әсерiнен болуы мүмкiн, сондықтан да, банк клиентке заем беруге шешiм
қабылдамас бұрын оның несиелік қабiлетiн талдайды. Бұл көрсеткiш банктң
өтiмдiлiгiне ықпал ететiн бiрден-бiр фактор. Қарыз алушының несиелік
қабiлетiне талдау жасау барысында келесiдей факторлар есепке алынады:
Ссудаға қатысты қабiлеттiлiгi. Қазыр алушыға ссуданы бере отырып,
қарыз алушының атынан шығатын тұлғаның құқықтық құжатын анықтайтын жарғысы
және нұсқаумен танысуға тиiс;
қарыз алушының iскерлiк репутациясы. Несиелік мәмiлеге тиiстi
репутация деп, қарыз алушының қарызды қайтаруға дайындығын ғана емес,
сондай ақ келiсiм шартқа байланысты барлық мiндеттемелердi орындауы
түсiндiрледi;
табыс алу қабiлетi. Банк қарыз алушының ссуданы қайтаруға жеткiлiктi
қаражатты табу қабiлетiне баға беруi қажет;
Қарыз алушының табыс алу қабiлетiн анықтау барысында сату көлемiне,
баға шағындарына, шығыстарға әсер ететiн факторлар есепке алынады. Бұл
факторларға: қарыз алушы кәсiпорынның орналасқан жерi, оның тауарлары мен
қызметтерiнiң сапасы, шикiзат құны қызметкерлерiнiң бiлiктiлiгi жатады.
Заемлеудегi шетелдiк тәжiрибедегi бұл факторларға қоса жарнамалау
тиiмдiлiгi, бәсеке сияқты факторлар ескерiледi. Қарыз алушының несиелік
қабiлетiн бағалаудағы басты фактор оның қаржылық жағдайы болып табылады. Ол
қарыз алушының қызметiн көрсететiн көрсеткiш ретiнде қызмет ете отырып,
меншiктi және заемдық қаражаттарды орналастыру және пайдалану
құрылымдарымен, сондай-ақ пайданы алу, бөлу және тиiмдi пайдаланумен
сипатталады. Қарыз алушының қаржылық жағдайы оның төлем қабiлетiнен
көрiнедi:
шаруашылық шарттарына сәйкес төлем талаптарын уақтылы қанағаттандыру;
заемнi қайтару;
жұмыскерлер мен қызметкерлерге жалақы төлеу;
бюджетке төлемдер мен салықтарды төлеу.
Қарыз алушының қаржылық жағдайы жақсы болса, ол барлық мiндеттемелер
бойынша есеп айырыса алады.
Қарыз алушының несиелік қабiлетiн банктiк талдау шектеулi және кең
көлемде жасалады. Қарыз алушының несиелік қабiлетiн талдау үшiн оның
тиiмдiлiгiн, төлем қабiлеттiлiгiн, шаруашылық-қаржылық қызметiн жан жақты
бағалауға мүмкiндiк беретiн көрсеткiштер жүйесiн ұсынатын көптеген
әдiстемелер қолданылады. Қазақстан Республикасында ҚР Ұлттық банкiнде
перспективалық зерттеулер орталығында дайындалып, ҚР Ұлттық Банк
Директоратының 27 қыркүйек 1994 ж. Мәжiлiсiнде №26 қаулы бойынша бекiтiлген
Қарыз алушының несиелік қабiлетiн банктердi талдауына байланысты
әдiстемелiк нұсқауың жекелеген банктердiң дайындаған Қарыз алушының
қаржылық жағдайын бағалау әдiстемесi сияқты ёдiстемелiк нұсқаулар
қолданылады.
Қарыз алушылар негзгi коэффициенттер көрсеткiшiне байланысты заем
қаблеттiлiгiнiң үш классымен анықталады. Қарыз алушыларды класс бойынша
бөлiп қарастыру Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi ұсынып отырған
коэффициенттер негiзiнде жүзеге асырылады .
Үшiншi алғышарт. Несиелік келiсiм шарт жасау. Қазiргi заемлеудiң
басты ерекшелiгi бойынша банк қарыз алушының несiелiк қабiлетiн тексерiп
болғаннан кейiн несиелік келiсiм шарт жасау үшiн заемлеу субъектiсiмен
қатынасқа түседi. Заемлеуге байланысты барлық сұрақтарды банк пен қарыз
алушы келiсiм шарт негiзiнде шешедi. Несиелік келiсiм шарт екi жақтың өзара
мiндеттемелерiн және жауапкершiлiктерiн анықтайды. Онда: заемлеу мақсаты
және объектiсi, заемнiң мөлшерi, ссуданы беру мерзiмi және қайтару шарттары
заемнi қамтамасыз ету формасы, заем үшiн төленетiн сыйақы мөлшерi, заемнiң
қозғалысын және клиенттiң қаржылық жағдайын бақылау үшiн қарыз алушының
тiзiмi, олардың берiлу мерзiмдерi, сондай-ақ заем беру процесiндегi банктiң
бақылау қызметi көрсетiледi. Несиелік келiсiм шарттың мазмұнын келiсушi
жақтардың өздерi анықтайды. Бұл жерде екiншi деңгейдегi банктер оның типтiк
формаларын пайдаланады. Несиелік келiсiм шарттың мазмұнында заемлеу
механизмi, оның негiзi элементтерi (заем түрлерi және объектiлерi, сомасы,
заемнiң бағасы, заемлеу әдiстерi және ссудалық шот формалары, ссуданың
қамтамасыз етiлу және қайтару тәсiлдерi, банк бақылауы) және банк
ссудаларының қозғалысы қарастырылады.
Төртiншi алғышарт. Заем беру процесi. Бұл кезең ссудалық шот
формасын, ссуданы берудi құжаттау тәртiбiн (қосымша құжаттар толтырылуы
мүмкiн), ссуданы беру тәсiлiн анықтайтын, заемлеудi ұйымдастыру және
техникалық шарттарын қамтиды.
Заем берудi құжаттау тәртiбi ссудалық шот формаларына байланысты
ажыратылады. Жәй судалық шот ашылған қарыз алушы запастарының жинақталуына
байланысты заемге деген өзiнiң қажеттiлiгiн бiлдiредi. Осы мақсатта ол
банкке заемленетiн тауарлы материалды құндылықтардың төленген нормативтен
жоғары қалдығының қозғалысы туралы мәлiметтер бередi, банк соның негiзiнде
ссудаға деген қажеттiлiктi мерзiмдi мiндеттемелер арқылы құжаттайды. Арнайы
ссудалық шот бойынша берiлген заем әр алған сайын құжатталмайды, себебi ол
шот ашу барысындағы өтiнiш мiндеттемесi негiзiнде жүргiзiледi.
Заемнiң көлемiне байланысты әртүрлi берiлу тәсiлдерi болады.
Бiрiншiсi - заем клиенттiң шотына толығымен аударылып, қажет болған
жағдайда жұмсалынады. Екiншiсi - заем алуға құқығы қосымша қаражаттарға
деген қажеттiлiктiң туындауына байланысты берiледi. Үшiншiсi - белгiлi бiр
соманы алуға клиенттiң құқығы бола отырып, ол оны алудан бас тартады.
Мысалы артық сыйақы төлегiсi келмейдi. Заемнiң мөлшерi оны беру барысында
заемлеу ережелерiне сәйкес анықталады.
Бесiншi алғышарт. Заемнi қайтару және оған сыйақы төлеуiне бақылау
жасау. Бұл несиелік операциялардың маңызды кезеңi. Ссудалар бойынша қазырғы
қайтару тәсiлi ссудалық шот формасында, банк қаражаттарының пайдалану
ұзақтығына және олардың төлем айналымын құраудағы рөлiне байланысты.
Ссуданы қайтару мерзiмi беру уақытында мерзiмдi мiндеттемелермен
құжатталады: егерде ссуда тұтас қайтарылатын болса, онда бiр ғана мерзiмдi
мiндеттеме толтырылады, ал ссуда бөлiп-бөлiп қайтарылатын болса, онда әр
төлемге әр түрлi мерзiмдi мiндеттеме толтырылады. Арнайы ссудалық шот
бойынша банкке қарызы тiкелей осы шотқа келiп түсетiн түсiмдер есебiнен
қайтарылады.
Ссуданың қайтарылуына бақылау жасау үшiн банкте ссудалар бойынша
мерзiмдi мiндеттемелердiң картотекасын жүргiзедi. Банк қызметкелерi
күнделiктi қайтарылатын мерзiмi жеткен ссудаларды қарай отырып, қарыз
алушының есеп айырысу шотынан қаражаттарды шегеруге үкiм ордерiн бередi.
Жартылай қайтаруға байланысты төлемдер уақыты жеткен кезде мерзiмдi
мiндеттеменiң келесi бетiне тиiстi белгiлерiн жасайды. Егерде қарыз
алушының есеп айырысу шоты басқа банкте ашылған болса, ссуда бойынша
қарызды және сыйақыны кайтару қарыз алушының төлем тапсырмасы негiзiнде
жүргiзiледi. Жекелеген жағдайларда қарыз алушының қаржылық қиындақтарға
кезiгуiне байланысты банк қайтару мерзiмiн кейiнге қалдыруға рұқсат етуi
мүмкiн, бiрақ бұл қарыз жоғары сыйақымен құжатталады. сыйақы мөлшерi оны
төлеу мерзiмi және тәртiбi, сондай ақ оларды iздестiру механизмi несиелік
келiсiм шартта анықталады. сыйақы ай сайын, тоқсан сайын есептеледi және
қайтару кестесiне сәйкес iздестiрiлуi мүмкiн. Банктiк тәжiрибеде ссуда
бойынша жай және күрделi сыйақы есептеу формулалары қолданылады.
Жай проценттер бiрiншiден қысқа мерзiмдi заемлеу үшiн қолданылады.
Олар бойынша проценттердi есептеу және төлеу келiсiм шартта көрсетiледi:
S=P(1+n*i),
мұнда: S - заем бойынша барлық соманың көлемi
P - бастапқы қарыз
i - пайыздық мөлшерлеме
n - мерзiмi
Банк тәжiрибесiнде күрделi проценттер ұзақ мерзiмдi заемлеу кезiнде
қолданылуы мүмкiн. Мұнда мәмiле аяқталғанға дейін немесе алушыға есептелген
сома төленбейдi, ал негiзгi қарыз сомасы өсiп отырады. Оны мына формуламен
көрсетуге болады:
S=P(1+i)n
Банк несиелік келiсiм шарттың орындалуына, қарыз алушының алған
заемнi пайдалануына және оны толық қайтаруына бақылау жасайды. Осы мақсатта
қарыз алушының шаруашылық қызметiне, оның қаржылық жағдайына талдау жасап,
қажет болған жағдайларда, ақшалай және есеп айырысу құжаттарын,
бухгалтерлiк жазуларын, есептiк материалдарын тексередi. Осы жерде қарыз
алушыдан алған барлық қаржы ақпараттар түрлерi мен басқадай ақпараттар,
сондай ақ басқа да көздер пайдаланылады. Әрбiр банктiң өзiнiң клиентiнiң
несиелік iсiн (несиелік досье) жүргiзу жүйесi болады. несиелік келiсiм
шартқа байланысты өз мiндеттемелерiн орындамаған қарыз алушыға әрi қарай
заемлеудi тоқтау туралы ескерту жасауға; несиелік шартта қарастырылғандай
заемнi берудi тоқтатуға құқығы бар. Қарыз алушы несиелік келiсiмнiң
шарттарын жүйелi түрде орындамаған жағдайда банк заемнi мерзiмiнен бұрын
қайтаруды талап етуге құқылы. Заемлеу процесiне жасалатын бақылау банктiң
несиелік портфелiн мерзiмдi түрде тексерiп отырумен де толықтырылады.
Өйткенi, банктiң несиелік портфелi оның табыс көзi және несиелік
операцияларды жүргiзу барысындағы тәуекел көзi болып табылады. Банктiң
тұрақтылығы, өтiмдiлiгi және репутациясы көбiне оның несиелік портфелiнiң
құрылымы мен сапасына байланысты болып келедi. Қарыз алушының несиелік
қабiлетiн талдау негiзiнде банктер рейтингi бойынша ссудаларды жiктейдi, ол
өз кезегiнде оларға несиелік портфелдiң құрамын бақылауға және қажет кезде
оны қайта қарап отыруға мүмкiндiк бередi.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкiнiң әдiстемелiк нұсқауларына
сәйкес екiншi деңгейдегi коммерциялық банктер ссудалар бойынша мүмкiн болар
зияндарға арнайы резервтер (провизиялар) құрады. Резерв мөлшерi есептiк
күнге берiлген заемлердiң жалпы сомасына байланысты. Елдегi экономикалық
жағдайларға байланысты жалпы тәуекелге есептелетiн ең төменгi резерв
мөлшерi 5 %-тi құрайды.
Банк ұсынатын заемлер сапасы бойынша заемнi қайтару мерзiмiне, қарыз
алушының қаржылық жағдайына, қарыз алушы мен банк арасындағы байланысқа,
несиелік тарихына, заемнi қамтамасыз етуiне және оның өтiмдiлiгiне
байланысты келесi топтарға бөлiнедi:
стандартты
күмәндi (субстандартты, қанағаттанарлықсыз, тәуекелi жоғары күмәндi
заем)
үмiтсiз
Стандартты заем - бұл заемнiң сапасы күмән тудырмайды және оны
қайтару мерзiмi әлi басталмаған заем, яғни:
-қарыз алушының қаржылық-шаруашылық жағдайы тұрақты субъект болып
табылады, сонымен қатар меншiктi капитал толығымен қамтылған;
-сенiмдi және өтiмдi қамтамасыз етiлген заем. Осы категориядағы
заемлер қайтарылмай қалуы мүмкiн емес.
Субстандартты заем келесi жағдайларда белгiленедi:
-30 күнге дейін негiзгi қарызды немесе сыйақыны қайтару бойынша
төлемдердi кiдiрту;
-пролонгация;
Бұл топқа сонымен қатар қаржылық жағдайы тұрақты, бiрақ кейбiр
қанағаттанарлықсыз көрсеткiштерi анықталған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
ІІ Заем түсінігі және заем шартының мазмұны мен мәселелері
2.1 Заем (қарыз) түсінігі мен түрлері
2.2 Заем шартының мазмұны мен мәселелері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Қазіргі кездегі банктер заемдық операцияларды ең жаңа технологияларды
пайдалана отырып, жоғары деңгейде қызметтердің кең спекторын көрсетеді.
Мемлекеттік органдардың, жеке тұлғалардың, тағы да басқа кәсіпкерлікпен
айналысатын ұйымдардың, кәсіпорындардың тұтыну және инвестициялық
мақсаттарына несие (заем) беру - банктердің негізгі экономикалық функциясы
болып табылады. Банктердің несиелік функцияларын дұрыс орындауы
клиенттердің қаржылық, экономикалық жағдайларына әсерін тигізеді, себебі,
банктік несиелер жаңа кәсіпорындардың құрылуын, жаңа жұмыс орындардың пайда
болуын және олардың экономикалық өмірін қамтамасыз етеді.
Дамыған елдерде заем түсінігі үлкен роль атқарады. Қазіргі уақытта
өнеркәсібі өркендеген мемлекеттерге заем шарттары айналыс шығындарын
азайтуға өндіріс ауқымын дамытуға мүмкіндік туғызады.
Қазақстанның ұлттық экономикасын дамытудың стратегиялық мақсаттарын
орындау әлеуметтік-экономикалық процестерді мемлекеттік реттеуді түбегейлі
жақсартуды көздейді. Тұрақты экономикалық дамуды қамтамасыз етіп, соның
негізінде халықтың тұрмыс жағдайын көтеру үшін ең алдымен мемлекеттік қаржы
саласында мемлекеттік басқарудың нысандары мен әдістерін жетілдіру қажет.
1990-шы жылдардың басындағы Қазақстан экономикасын қайта құру әлеуметтік-
экономикалық реформаларды қаржыландыруға және ұлттық экономиканың тұрақты
дамуын қамтамасыз етуге өз қаржы қорының тапшылығымен (жетіспеуімен)
сипатталды. Бұл несие капиталының сыртқы және ішкі нарығында мемлекетті
қарыз алу қажеттігін туғызды. Қаржы нарықтарынан қаражатты қарызға алу
әлеуметтік-экономикалық даму мұқтаждары мен мемлекеттің өз қаржы қоры
тапшылығының арасындағы қайшылықты жоюға мүмкіндік берді. Несиелер мен
қарыздар алу арқылы қосымша мемлекеттік шығындарды қаржыландырудың жағымсыз
салдары ақша шығару практикасын қолданудан гөрі азырақ болды.
ІІ Заем түсінігі және заем шартының мазмұны мен мәселелері
2.1 Заем (қарыз) түсінігі мен түрлері
Қаржылық-заем ұйымдар заем алушыға қолайлы болуын әділ түйсініп, заем
бағдарламалардың санын ұдайы кеңейтіп отырады. Бірақ қолайлылық ылғи тиімді
бола бермейді. Бірақ, алдымен мұның дұрыс тәсіл екендігіне көз жеткізіп
алған абзал.
Тұрмысты жөндеудің көптеген жылдарға созылатын уақыттар әлі де елдің
есінде. Тойға тартылған қаражатқа ең қажетті заттар алынып, содан кейін жас
отбасы жыл сайын жиһаз, кір жуатын машина, теледидарға ақша жи- нап есі
шығатын.
Бүгінгі таңда ақша жинау қауіпті. Сонымен қатар, барлық қажеттіні
жылдам сатып алудың тәсілі де бар.
Жаппай сұраныс тауарларын заемлеу жеке бағытты ерекшелеп шығарды –
тұтынушылық заемлеу. Банк заем- дарының бұл түрінің ерекшеліктері: қарыздың
кішігірім со- масы, рәсімдеудің қолайлылығы мен қарапайымдылығы, жо- ғары
таза табыссыз заем рәсімдеу мүмкіндігі.
Банктер әсіресе қамсыздандырылған заемдарды бергенді жақсы көреді,
мысалы, ипотекалық (өсімі 01.01.2001 және 01.10.2007аралығында 72,6% -
683,6 млрд теңгеге дейін құрады), шағын бизнес бойынша заемдер (өсімі
01.01.2001 және 01.10.2007 аралығында 75,2% - 1508,2 млрд теңгеге дейін
құрады). Кішігірім тұтынушылық заемдер аса сақтықпен беріледі (өсімі
01.01.2001 және 01.10.2007 аралығында 55,5% - 1208,1 млрд теңгеге дейін
құрады). Заем алушылар үшін мұндай сақтық – жақсы белгі болып табылады.
Заемдер қаншалықты ұқыпты беріліп, заем алушылардың таңдалуы көбінесе
барлық клиенттерді несиелеу шарттарына байланысты болып келеді, бір
клиенттерге қатысты тәуекелдің туындауын заемгерлер әдетте басқалардың
есебінен өтеуге тырысады.
Дүние жүзінде заемдардың ең бір танымал түрлерінің бірі дүкенде тауар
сатып алуға арналған банк заемы немесе жедел заемлер болып табылады. Олар
кассадан алшақтамай, сол жерде-ақ рәсімделеді.
Тауарды таңдап алып, сіз бірден заем шарт жасаса ала-сыз (банк
кеңесшілері дүкенде жұмыс істейді). Бірақ, мұндай жеделдік қосымша шығынға
батыруы мүмкін. Банктің жарам- ды кепілі мен заем алушыны жан-жақты
бағалауға уақыты болмайды ғой. Заем ұйымдар заем алушыға берілген қаражатты
жоғалту қаупін азайтудың басқа бір тәсілін тапқан: пайдалануда қарапайым
болып келетін тұтынушылық заемлерінің болмысы күрделі болып келеді. Мысалы,
банк 27 пайыздық мөлшерлеме белгілейді, бұл ретте шартта осы көрсеткішті
еселеуі мүмкін. Заемге қызмет көрсету үшін ай сайын комиссия көрсетіледі.
Сонымен қатар, заем ұйым түрлі қосымша комиссиялар алады: есепшотты ашу,
қолма- қол ақша аудару, төлемді енгізу мен кешіктіру үшін төлем алу және
т.б.. Нәтижесінде, жай ғана бір заем кәдімгідей ауыртпалығы бар қаржылық
салымға айналып кетеді.
Мұндай заемнің толық құнын есептеу, тіпті заемні рәсімдеу мен беру
ісіне бөлінген шектеулі уақыт ішінде түрлі банктердегі шарттарды салыстырып
байқау тек математика профессорының қолынан ғана келеді.
Осыған байланысты, өткен жылдан бастап, Қазақстанның Ұлттық банкі
банктерді тиімді пайыздық мөлшерлемелерді (ТПМ) ашып көрсетуге міндеттеді.
Бұл көрсеткіш заем алушыға банктік заем ұсыныстардың нақты бағасын
салыстыру мүмкіндігін берді. Айталық, А банкінде тиімді мөлшерлеме жылына
35% құраса, ал Б банкінде – жылына 40% құраса, бірінші банктегі заем
арзандау болып келеді.
ТПМ күрделі әдістеме бойынша есептеледі. Ол заем алушының банкке
төлеген барлық пайыздарды, комиссия- лар мен заемні пайдалану үшін беретін
алымдарды ғана емес, үшінші тұлғалардың пайдасына заемнің шеңберінде
төлемдерді төлеуді қарастырады. Мысалы, заем өтінімді қарастыру, заемні
беру мен сүйемелдеу үшін комиссиядан бөлек, есепке заем алушының өмірі мен
банкке кепіл ретінде берілетін мүлікті сақтандыру бойынша қызметтер де
алынады.
Бірақ, әлі күнге дейін осы ақпаратты беру механизмі әлі жолға
қойылмаған және көптеген банктер тиімді мөлшерлемелерді көп көрсетпеу
тәсілін іздестіруде.
Берілетін заемдар бойынша жылдық тиімді сыйақы мөлшерлемесі
Жылдық тиімді сыйақы мөлшерлемесі (ЖТСМ) - өкілетті органның
нормативтік құқықтық актілеріне сәйкес есеп- телетін қызметтер бойынша
тиімді, дұрыс, жылдық, салыстырмалы есептеудегі сыйақы мөлшерлемесі;
– Берілетін заемдар бойынша жылдық тиімді сыйақы мөлшерлемесі келесі
формула бойынша есептеледі:
мұндағы:
APR - жылдық тиімді сыйақы мөлшерлемесі;
D – бірінші заемның сомасы;
k – банк заемдарын алу бойынша клиент төлемдерінің жалпы сомасы мен
бірінші заемды алу күнінде оған байланысты
банктің барлық қызметтері;
L - бірінші заемды алу күнінде енгізілген заемдарға байланысты
депозиттер сомасы;
n – клиенттің соңғы төлемінің реттік нөмірі;
j - бірінші заемды алған күннен кейінгі клиент төлемінің реттік
нөмірі;
Sj – клиентке j-төлем нөмірі, оның ішінде кезекті заемдар, заемдарға
байланысты депозиттер бойынша сыйақылар, депозиттерді қайтару, сонымен
қатар тұрғынүйқұрылысжинақ жүйесіндегі мемлекеттік сыйақылары;
tj –бірінші заем берілген күннен бастап клиентке j-төлем нөмірі
берілген сәтке дейінгі кезең (күндерде);
m - клиенттің соңғы төлемінің реттік нөмірі;
i - клиент төлемінің реттік нөмірі;
Pi - бірінші заем алынған күннен бастап клиентке j-төлем сомасы, оның
ішінде заемдар бойынша сыйақы мен осы Ережелердің 5 тармағына сәйкес
депозиттер мен төлемдер енгізу;
ti - бірінші заем берілген күннен бастап клиентке j-төлем нөмірі
берілген сәтке дейінгі кезең (күндерде).30
23.09.2006ж. №215 ҚҚА Басқармасының қаулысымен бекітілген қаржылық
қызметтер бойынша сыйақы көлемдері туралы ақпаратты тарату барысында екінші
деңгейлі банктер сыйақы мөлшерлемелерін есептеу ережелері.
1. Жылдық тиімді сыйақы мөлшерлемелерін есептеу барысында есептелетін
комиссияларға қатысты (әрі қарай – ЖТСМ). 23.09.2006ж. №215 ҚҚА
Басқармасының қаулысымен бекітілген қаржылық қызметтер бойынша сыйақы
көлемдері туралы ақпаратты тарату барысын- да екінші деңгейлі банктердің
(әрі қарай – Банк) сыйақы мөлшерлемелерін есептеу ережелерінің (әрі қарай –
Ере- желер) 4 тармағы 5 абзацына сәйкес k көрсеткішіне банк заемдарын
және оған байланысты банктің барлық қызметтерін алуға бірінші заем алынған
күні клиент төлемдерінің жалпы сомасы кіреді.
Ережелердің 5 тармағында сыйақы мөлшерлемелерінен басқа, клиент
төлемдерінің жалпы сомасына тек заем алу мен қызмет көрсетуге байланысты
төлемдер ғана жатады.
Бұл ретте Ережелердің 7 тармағының 2 абзацына сәйкес, клиент жүзеге
асырған төлемдер жәненемесе клиентке жасалған төлемдер оны нақты төлеу
сәтінде ескерілетіні қарастырылады.
Осылайша, банктік заем шартына қол қою барысында клиенттің аталмыш
заемға байланысты төлемдері ғана ескерілетін болады.
Ұстап қалу мүмкіндігі шартқа қойылатын күні белгісіз комиссиялар
(мысалы, заемні мерзімінен бұрын өтеу үшін, шартты бұзғаны үшін) нақты
төлемдер бойынша ескерілуі мүмкін, яғни, клиенттің талабы және өзінің
бастамасы бойынша банк алдында жасалған ЖТСМ-сін қайта есептейді.
Бұл ретте, Ережелердің 10 тармағында қызмет көрсету туралы шартта
банк комиссиясы алатын (сыйақы мен басқа да төлемдер) және тиімді сыйақы
мөлшерлемелерінің көлеміне әсер ететін операциялар тізімі, олардың мөлшері
немесе оларды анықтау тәртібіне сілтемелер, сонымен қатар сыйақы
мөлшерлемелерін өзгерту тәртібі мен мерзімдері қамтылады.
2. Банк комиссиялары болмаған жағдайда ЖТСМ мәндерінің өзгерістеріне
байланысты.
Банк комиссиялары болмаған жағдайда, ЖТСМ заемнің көлеміне емес,
аударымдардың номиналды мөлшерлемесі мен санына байланысты екендігін атап
кеткен жөн.
Бұл ретте, банктің номиналды мөлшерлемесінен ЖТСМ айырмашылығы (асуы)
заем және негізгі борышты өтеу бойынша пайыздар аударымдарының түрі
жиілігіне бай- ланысты болып келеді.
Қандай да бір қосымша комиссиялар болмаған жағдайда шарт әрекетінің
мерзімі соңында негізгі борышты және пайыздарды төлеу арқылы 1 жыл мерзімге
заем берілген жағдайда ЖТСМ банктің номиналды мөлшерлемесімен сәйкес
келеді.
3. Келесі жағдайларда ЖТСМ мөлшеріне қатысты:
заем мөлшері – 500 000 теңге;
мерзімі - 60 ай;
мөлшерлеме – жылына 16 %;
комиссия – жоқ.
Ай сайынғы аннуитеттік төлем 12 159, 03 теңгені құрайды;
ЖТСМ – 17,24 %.31
Қазіргі таңда банктердің барлығы банктің заем өнімдері туралы барлық
ақпарат тасымалдағыштарда тиімді пайыздық мөлшерлемені көрсетіп отыруға
міндетті болып табылады. Шын мәнінде, аталған мәліметтерді тек қаржылық
тұрғыдан білімді заем алушылар ғана дұрыс қолдана алады. Ал клиенттердің
көпшілігін жеке әңгіме барысында банктің сауда бөлімінің мамандары
адастырады. Сонымен қатар, кей жағдайларда (көбінесе заем карталарға
қатысты) аталған ақпарат клиентті үркітеді, өйткені кейде мөлшерлемелер 50%-
ға жетеді. Клиент қажетті мәліметтерді тура шарт жасасар алдында ғана
алады.
Алдында айтылғандай, тауарлық заем салыстырмалы түрде аз ғана сомаға
беріледі. Бірақ, осындай шағын заемлер заем алушы үшін қауіпті болып
табылады. Бір қарағанда, ұялы телефон үшін алынып, өтелмеген заемнің
теледидар немесе кір жуу машинасына жаңа заемды рәсімдеу үшін кедергі
болмайтын сияқты. Бірақ көп төлем отбасылық бюджет үшін ауыр болып кетуі
мүмкін. Тіпті, адамның жаңа қарыздарды рәсімдеуге жақын тұратын құмарлықты
білдіретін заемге құмарлық деген арнайы термин де пайда болған.
Шағын және орта бизнес субъектiлерiн заемлеудiң алғышарттары.
Банктердiң тәжiрiбесiнде қолданылатын заемлеу процесiнiң өзiндiк
алғышарттары болады. Әрбiр банкте пайдаланылатын заемлеу механизмiнiң
элементтерi несиелік операциялардың сапалы сипатын бере отырып, олардың
жүзеге асырылу техникасын бiлдiредi. заемлеу алғышарттары келесiдей:
заемге деген өтiнiштi қарау;
несиелік қабiлетiн талдау;
несиелік келiсiм шарт жасау;
заем беру;
несиелік мёмiленiң орындалуына бақылау жасау.
2.2 Заем шартының мазмұны мен мәселелері
Қарыз алушыларға заем беру барысында банктер Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкi туралы 30.03.1995 ж. және Қазақстан
Республикасындағы банктер жёне банктiк қызметтер туралы 30.08.1995 ж. ҚР
Президентiнiң заң күшi бар жарлықтарын басшалылыққа алады. Заемлер төлем
қабiлетi бар қарыз алушыларға заемнi қайтарудың нақты көздерiнiң және
тұрақты қамтамасыз ету формаларының бар болуына қарай берiледi.
Бiрiншi алғышарт. Банкке келiп түскен заемге деген өтiнiштi қарау.
Кез келген несиелік операциялар осыдан басталады. Мұндай құжаттарда қарыз
алушы мен сұралатын заем туралы негiзi мәлiметтер: мақсаты, мөлшерi, түрi,
мерзiмi, мүмкiн болар қамтамасыз ету мүлкi көрсетiледi. Банктiң қоятын
талаптарына байланысты өтiнiшке қосымша, яғни несиелік операциялар сипатына
байланысты құжаттар берiледi. Клиенттердiң әртүрлi топтары үшiн әртүрлi
құжаттар пакетi әзiрленуi мүмкiн. Мысал ретiндегi құжаттар пакетiнiң
құрамына жататындар:
1) Құрылтайшылық құжаттардың жарғының жалға алу шарттарының тiркелген
куәлiктерiнiң немесе патенттерiнiң, нотариалды куәландырылған жердi
пайдалануға құқығын куәландыратын құжаттар, азаматтардың тілқұжаттары
және клиенттiң заем алуға құқығын растайтын басқа да құжаттардың
көшiрмелерi;
2) Қарыз алушының соңғы екi жылдағы балансы жёне оған қосымша мәлiметтер;
3) Заемленетiн жобаның рентабельдiлiк деңгейiн және заемнiң қайтарылу
мерзiмiн сипаттайтын техникалық - экономикалық негiздеме;
4) Заемленетiн мәмiлелердi растайтын келiсiм шарттар көшiрмелерi
(материалдық құндылықтарды жабдықтауға және сатуға арналған шарттар,
тауарлы материалды құндылықтар шотының көшiрмелерi);
5) Басқа банктерден алған заемлер туралы мәлiметтер (шоттар бойынша
көшiрме);
6) Қамтамасыз ету мақсатында кепiлге берiлген мүлiкке қарыз алуышының
меншiк құқығын растайтын құжаттар;
7) Заемнi қайтаруға байланысты мiндеттеменi куәландыратын құжаттар;
8) Қызметiн жаңадан бастаған, яғни қаржылық есептер және басқа да
құжаттары жоқ кәсiпорынның және барлық басқа да кәсiпорындардың
бизнес-жоспары.
Қажет жағдайларда банк қарыз алушыдан заемды қайтаруын қамтамасыз
ететiн басқа да құжаттар мен мәлiметтердi талап ете алады. Сонымен қатар,
банкпен тұрақты несиелік қатынаста болатын қарыз алушылар үшiн кейбiр
құжаттар тiзiмi қысқаруы мүмкiн. Қарыз алушы банкке заем алуға өтiнiш
жасаған уақытта, банк заемлеудегi оның мүмкiндiгiн алдын-ала бағалау үшiн
есеп карточкасын толтыруы мүмкiн. Онда - фирманың жетекшiсi мен қарыз алушы
өкiлiнiң аты-жөнi; Қызмет және меншiк түрi; клиенттiң заңды мекен жайы;
есеп айырысу және валюталық шот ашқан банктiң аты және реквизиттерi;
негiзгi құрылтайшылары; ол сұрайтын заемнiң мақсаты, сомасы және мерзiмi;
соңғы есептiк күнге берiлген баланс құрылымы және басқа да көрсеткiштер
жазылады. Тапсырылған құжаттарды оқып, талдау барасында банк қарыз алушының
алған ссудасын қайтару қабiлетiн бағалау кезiнде, шешiм қабылдау үшiн аса
маңызы бар. Бағалау техника-экономикалық есеп негiзiнде жасалады.
Екiншi алғышарт. Қарыз алушының несиелік қабiлетiн талдау. Яғни, оның
ссуда бойынша қарызды уақтылы және толық көлемде қайтару қабiлетiн
бағалауды бiлдiредi. Заемнi қайтара алмау тәуекелi әртүрлi факторлардың
әсерiнен болуы мүмкiн, сондықтан да, банк клиентке заем беруге шешiм
қабылдамас бұрын оның несиелік қабiлетiн талдайды. Бұл көрсеткiш банктң
өтiмдiлiгiне ықпал ететiн бiрден-бiр фактор. Қарыз алушының несиелік
қабiлетiне талдау жасау барысында келесiдей факторлар есепке алынады:
Ссудаға қатысты қабiлеттiлiгi. Қазыр алушыға ссуданы бере отырып,
қарыз алушының атынан шығатын тұлғаның құқықтық құжатын анықтайтын жарғысы
және нұсқаумен танысуға тиiс;
қарыз алушының iскерлiк репутациясы. Несиелік мәмiлеге тиiстi
репутация деп, қарыз алушының қарызды қайтаруға дайындығын ғана емес,
сондай ақ келiсiм шартқа байланысты барлық мiндеттемелердi орындауы
түсiндiрледi;
табыс алу қабiлетi. Банк қарыз алушының ссуданы қайтаруға жеткiлiктi
қаражатты табу қабiлетiне баға беруi қажет;
Қарыз алушының табыс алу қабiлетiн анықтау барысында сату көлемiне,
баға шағындарына, шығыстарға әсер ететiн факторлар есепке алынады. Бұл
факторларға: қарыз алушы кәсiпорынның орналасқан жерi, оның тауарлары мен
қызметтерiнiң сапасы, шикiзат құны қызметкерлерiнiң бiлiктiлiгi жатады.
Заемлеудегi шетелдiк тәжiрибедегi бұл факторларға қоса жарнамалау
тиiмдiлiгi, бәсеке сияқты факторлар ескерiледi. Қарыз алушының несиелік
қабiлетiн бағалаудағы басты фактор оның қаржылық жағдайы болып табылады. Ол
қарыз алушының қызметiн көрсететiн көрсеткiш ретiнде қызмет ете отырып,
меншiктi және заемдық қаражаттарды орналастыру және пайдалану
құрылымдарымен, сондай-ақ пайданы алу, бөлу және тиiмдi пайдаланумен
сипатталады. Қарыз алушының қаржылық жағдайы оның төлем қабiлетiнен
көрiнедi:
шаруашылық шарттарына сәйкес төлем талаптарын уақтылы қанағаттандыру;
заемнi қайтару;
жұмыскерлер мен қызметкерлерге жалақы төлеу;
бюджетке төлемдер мен салықтарды төлеу.
Қарыз алушының қаржылық жағдайы жақсы болса, ол барлық мiндеттемелер
бойынша есеп айырыса алады.
Қарыз алушының несиелік қабiлетiн банктiк талдау шектеулi және кең
көлемде жасалады. Қарыз алушының несиелік қабiлетiн талдау үшiн оның
тиiмдiлiгiн, төлем қабiлеттiлiгiн, шаруашылық-қаржылық қызметiн жан жақты
бағалауға мүмкiндiк беретiн көрсеткiштер жүйесiн ұсынатын көптеген
әдiстемелер қолданылады. Қазақстан Республикасында ҚР Ұлттық банкiнде
перспективалық зерттеулер орталығында дайындалып, ҚР Ұлттық Банк
Директоратының 27 қыркүйек 1994 ж. Мәжiлiсiнде №26 қаулы бойынша бекiтiлген
Қарыз алушының несиелік қабiлетiн банктердi талдауына байланысты
әдiстемелiк нұсқауың жекелеген банктердiң дайындаған Қарыз алушының
қаржылық жағдайын бағалау әдiстемесi сияқты ёдiстемелiк нұсқаулар
қолданылады.
Қарыз алушылар негзгi коэффициенттер көрсеткiшiне байланысты заем
қаблеттiлiгiнiң үш классымен анықталады. Қарыз алушыларды класс бойынша
бөлiп қарастыру Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi ұсынып отырған
коэффициенттер негiзiнде жүзеге асырылады .
Үшiншi алғышарт. Несиелік келiсiм шарт жасау. Қазiргi заемлеудiң
басты ерекшелiгi бойынша банк қарыз алушының несiелiк қабiлетiн тексерiп
болғаннан кейiн несиелік келiсiм шарт жасау үшiн заемлеу субъектiсiмен
қатынасқа түседi. Заемлеуге байланысты барлық сұрақтарды банк пен қарыз
алушы келiсiм шарт негiзiнде шешедi. Несиелік келiсiм шарт екi жақтың өзара
мiндеттемелерiн және жауапкершiлiктерiн анықтайды. Онда: заемлеу мақсаты
және объектiсi, заемнiң мөлшерi, ссуданы беру мерзiмi және қайтару шарттары
заемнi қамтамасыз ету формасы, заем үшiн төленетiн сыйақы мөлшерi, заемнiң
қозғалысын және клиенттiң қаржылық жағдайын бақылау үшiн қарыз алушының
тiзiмi, олардың берiлу мерзiмдерi, сондай-ақ заем беру процесiндегi банктiң
бақылау қызметi көрсетiледi. Несиелік келiсiм шарттың мазмұнын келiсушi
жақтардың өздерi анықтайды. Бұл жерде екiншi деңгейдегi банктер оның типтiк
формаларын пайдаланады. Несиелік келiсiм шарттың мазмұнында заемлеу
механизмi, оның негiзi элементтерi (заем түрлерi және объектiлерi, сомасы,
заемнiң бағасы, заемлеу әдiстерi және ссудалық шот формалары, ссуданың
қамтамасыз етiлу және қайтару тәсiлдерi, банк бақылауы) және банк
ссудаларының қозғалысы қарастырылады.
Төртiншi алғышарт. Заем беру процесi. Бұл кезең ссудалық шот
формасын, ссуданы берудi құжаттау тәртiбiн (қосымша құжаттар толтырылуы
мүмкiн), ссуданы беру тәсiлiн анықтайтын, заемлеудi ұйымдастыру және
техникалық шарттарын қамтиды.
Заем берудi құжаттау тәртiбi ссудалық шот формаларына байланысты
ажыратылады. Жәй судалық шот ашылған қарыз алушы запастарының жинақталуына
байланысты заемге деген өзiнiң қажеттiлiгiн бiлдiредi. Осы мақсатта ол
банкке заемленетiн тауарлы материалды құндылықтардың төленген нормативтен
жоғары қалдығының қозғалысы туралы мәлiметтер бередi, банк соның негiзiнде
ссудаға деген қажеттiлiктi мерзiмдi мiндеттемелер арқылы құжаттайды. Арнайы
ссудалық шот бойынша берiлген заем әр алған сайын құжатталмайды, себебi ол
шот ашу барысындағы өтiнiш мiндеттемесi негiзiнде жүргiзiледi.
Заемнiң көлемiне байланысты әртүрлi берiлу тәсiлдерi болады.
Бiрiншiсi - заем клиенттiң шотына толығымен аударылып, қажет болған
жағдайда жұмсалынады. Екiншiсi - заем алуға құқығы қосымша қаражаттарға
деген қажеттiлiктiң туындауына байланысты берiледi. Үшiншiсi - белгiлi бiр
соманы алуға клиенттiң құқығы бола отырып, ол оны алудан бас тартады.
Мысалы артық сыйақы төлегiсi келмейдi. Заемнiң мөлшерi оны беру барысында
заемлеу ережелерiне сәйкес анықталады.
Бесiншi алғышарт. Заемнi қайтару және оған сыйақы төлеуiне бақылау
жасау. Бұл несиелік операциялардың маңызды кезеңi. Ссудалар бойынша қазырғы
қайтару тәсiлi ссудалық шот формасында, банк қаражаттарының пайдалану
ұзақтығына және олардың төлем айналымын құраудағы рөлiне байланысты.
Ссуданы қайтару мерзiмi беру уақытында мерзiмдi мiндеттемелермен
құжатталады: егерде ссуда тұтас қайтарылатын болса, онда бiр ғана мерзiмдi
мiндеттеме толтырылады, ал ссуда бөлiп-бөлiп қайтарылатын болса, онда әр
төлемге әр түрлi мерзiмдi мiндеттеме толтырылады. Арнайы ссудалық шот
бойынша банкке қарызы тiкелей осы шотқа келiп түсетiн түсiмдер есебiнен
қайтарылады.
Ссуданың қайтарылуына бақылау жасау үшiн банкте ссудалар бойынша
мерзiмдi мiндеттемелердiң картотекасын жүргiзедi. Банк қызметкелерi
күнделiктi қайтарылатын мерзiмi жеткен ссудаларды қарай отырып, қарыз
алушының есеп айырысу шотынан қаражаттарды шегеруге үкiм ордерiн бередi.
Жартылай қайтаруға байланысты төлемдер уақыты жеткен кезде мерзiмдi
мiндеттеменiң келесi бетiне тиiстi белгiлерiн жасайды. Егерде қарыз
алушының есеп айырысу шоты басқа банкте ашылған болса, ссуда бойынша
қарызды және сыйақыны кайтару қарыз алушының төлем тапсырмасы негiзiнде
жүргiзiледi. Жекелеген жағдайларда қарыз алушының қаржылық қиындақтарға
кезiгуiне байланысты банк қайтару мерзiмiн кейiнге қалдыруға рұқсат етуi
мүмкiн, бiрақ бұл қарыз жоғары сыйақымен құжатталады. сыйақы мөлшерi оны
төлеу мерзiмi және тәртiбi, сондай ақ оларды iздестiру механизмi несиелік
келiсiм шартта анықталады. сыйақы ай сайын, тоқсан сайын есептеледi және
қайтару кестесiне сәйкес iздестiрiлуi мүмкiн. Банктiк тәжiрибеде ссуда
бойынша жай және күрделi сыйақы есептеу формулалары қолданылады.
Жай проценттер бiрiншiден қысқа мерзiмдi заемлеу үшiн қолданылады.
Олар бойынша проценттердi есептеу және төлеу келiсiм шартта көрсетiледi:
S=P(1+n*i),
мұнда: S - заем бойынша барлық соманың көлемi
P - бастапқы қарыз
i - пайыздық мөлшерлеме
n - мерзiмi
Банк тәжiрибесiнде күрделi проценттер ұзақ мерзiмдi заемлеу кезiнде
қолданылуы мүмкiн. Мұнда мәмiле аяқталғанға дейін немесе алушыға есептелген
сома төленбейдi, ал негiзгi қарыз сомасы өсiп отырады. Оны мына формуламен
көрсетуге болады:
S=P(1+i)n
Банк несиелік келiсiм шарттың орындалуына, қарыз алушының алған
заемнi пайдалануына және оны толық қайтаруына бақылау жасайды. Осы мақсатта
қарыз алушының шаруашылық қызметiне, оның қаржылық жағдайына талдау жасап,
қажет болған жағдайларда, ақшалай және есеп айырысу құжаттарын,
бухгалтерлiк жазуларын, есептiк материалдарын тексередi. Осы жерде қарыз
алушыдан алған барлық қаржы ақпараттар түрлерi мен басқадай ақпараттар,
сондай ақ басқа да көздер пайдаланылады. Әрбiр банктiң өзiнiң клиентiнiң
несиелік iсiн (несиелік досье) жүргiзу жүйесi болады. несиелік келiсiм
шартқа байланысты өз мiндеттемелерiн орындамаған қарыз алушыға әрi қарай
заемлеудi тоқтау туралы ескерту жасауға; несиелік шартта қарастырылғандай
заемнi берудi тоқтатуға құқығы бар. Қарыз алушы несиелік келiсiмнiң
шарттарын жүйелi түрде орындамаған жағдайда банк заемнi мерзiмiнен бұрын
қайтаруды талап етуге құқылы. Заемлеу процесiне жасалатын бақылау банктiң
несиелік портфелiн мерзiмдi түрде тексерiп отырумен де толықтырылады.
Өйткенi, банктiң несиелік портфелi оның табыс көзi және несиелік
операцияларды жүргiзу барысындағы тәуекел көзi болып табылады. Банктiң
тұрақтылығы, өтiмдiлiгi және репутациясы көбiне оның несиелік портфелiнiң
құрылымы мен сапасына байланысты болып келедi. Қарыз алушының несиелік
қабiлетiн талдау негiзiнде банктер рейтингi бойынша ссудаларды жiктейдi, ол
өз кезегiнде оларға несиелік портфелдiң құрамын бақылауға және қажет кезде
оны қайта қарап отыруға мүмкiндiк бередi.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкiнiң әдiстемелiк нұсқауларына
сәйкес екiншi деңгейдегi коммерциялық банктер ссудалар бойынша мүмкiн болар
зияндарға арнайы резервтер (провизиялар) құрады. Резерв мөлшерi есептiк
күнге берiлген заемлердiң жалпы сомасына байланысты. Елдегi экономикалық
жағдайларға байланысты жалпы тәуекелге есептелетiн ең төменгi резерв
мөлшерi 5 %-тi құрайды.
Банк ұсынатын заемлер сапасы бойынша заемнi қайтару мерзiмiне, қарыз
алушының қаржылық жағдайына, қарыз алушы мен банк арасындағы байланысқа,
несиелік тарихына, заемнi қамтамасыз етуiне және оның өтiмдiлiгiне
байланысты келесi топтарға бөлiнедi:
стандартты
күмәндi (субстандартты, қанағаттанарлықсыз, тәуекелi жоғары күмәндi
заем)
үмiтсiз
Стандартты заем - бұл заемнiң сапасы күмән тудырмайды және оны
қайтару мерзiмi әлi басталмаған заем, яғни:
-қарыз алушының қаржылық-шаруашылық жағдайы тұрақты субъект болып
табылады, сонымен қатар меншiктi капитал толығымен қамтылған;
-сенiмдi және өтiмдi қамтамасыз етiлген заем. Осы категориядағы
заемлер қайтарылмай қалуы мүмкiн емес.
Субстандартты заем келесi жағдайларда белгiленедi:
-30 күнге дейін негiзгi қарызды немесе сыйақыны қайтару бойынша
төлемдердi кiдiрту;
-пролонгация;
Бұл топқа сонымен қатар қаржылық жағдайы тұрақты, бiрақ кейбiр
қанағаттанарлықсыз көрсеткiштерi анықталған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz