Табыстар мен шығыстар есебі туралы
Кіріспе 3
I. ТАБЫСТАР МЕН ШЫҒЫСТАР ОЛАРДЫҢ МӘНІ МЕН МАЗМҰНЫ 4
1.1Табыстар мен шығыстар есебінің ұйымдастырылуы 5
1.2 Жылдық жиынтық табыстың есебі 6
1.3 Кезең шығыстарының есебі 14
1.4 Негізгі емес қызметтер бойынша шығыстардың есебі 18
ІІ. "ҚАЗМҰНАЙГАЗ" АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМНЫҢ ҰЙЫМДЫҚ.ЭКОНОМИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
2.1 " ҚАЗМҰНАЙГАЗ " Акционерлік қоғамының экономикалық жағдайы ... ... ... ... ... 22
2.2 " ҚАЗМҰНАЙГАЗ " Акционерлік қоғамының бухгалтерлік есебінің ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
ІІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖОСПАРЛАУ БАҒДАРЛАМАСЫ ... ... ... ... .27
3.1. Аудитттік жоспарлау сатысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
3.2 Жалпы жоспар құрастыру мен аудит бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
Қорытынды 34
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 36
I. ТАБЫСТАР МЕН ШЫҒЫСТАР ОЛАРДЫҢ МӘНІ МЕН МАЗМҰНЫ 4
1.1Табыстар мен шығыстар есебінің ұйымдастырылуы 5
1.2 Жылдық жиынтық табыстың есебі 6
1.3 Кезең шығыстарының есебі 14
1.4 Негізгі емес қызметтер бойынша шығыстардың есебі 18
ІІ. "ҚАЗМҰНАЙГАЗ" АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМНЫҢ ҰЙЫМДЫҚ.ЭКОНОМИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
2.1 " ҚАЗМҰНАЙГАЗ " Акционерлік қоғамының экономикалық жағдайы ... ... ... ... ... 22
2.2 " ҚАЗМҰНАЙГАЗ " Акционерлік қоғамының бухгалтерлік есебінің ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
ІІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖОСПАРЛАУ БАҒДАРЛАМАСЫ ... ... ... ... .27
3.1. Аудитттік жоспарлау сатысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
3.2 Жалпы жоспар құрастыру мен аудит бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
Қорытынды 34
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 36
Бүгінгі таңда ел экономикасының нарықтық жолға көшуіне байланысты жаңа кәсіпкерлік қызметтердің пайда бола бастауына сәйкес әрбір мекеменің, кәсіпорынның және фираманың табыстары мен шығыстары бухгалтерлік есеппен байланысты есептеліп отырады.
Негізгі және негізгі емес қызметтерден алынған табыс жылдық жиынтық табысты құрайды. Табыс сондай-ақ тауарлы–материалдық запастарды сатқаннан, қызмет көрсеткеннен, кәсіпорынға жататын активтерді пайдалануға беруден, пайыздардан, (проценттерден) роялтиден және дивиденттерден алынуы мүмкін. Табыс өнімдерден, тауарлардан және көрсеткен қызметтерден алынады, олардың сатылу құны тараптар аясында жасалған келісім шартта (контрактіде) анықталады.
Шығыстар өнім өндіруге кетеді және олар өндіріс көлеміне тәуелді емес, тұрақты сипатқа ма, сатылған өнінің көрсетілген қызметінің нақты бір түрімен байланысты емес. Шаруашылықты жүргізуші адам еш нәрсе өндірмесе де, белгілі бір кезеңдердің барысында кезең шығыстарын жасайды.
Табыстар мен шығыстар негізгі және негізгі емес қызметтерден алынады.
Табыстар мен шығыстардың ұйымдастырылуы:
- Жылдық жиынтық табыстың есебі;
- Негізгі қызметтен (әрекет етуден) түскен табыстың есебі;
- Негізгі емес қызметтен (әрекет етуден) түскен табыстың есебі;
- Сатылған тауарлардың (қызметтердің, жұмыстардың) өзіндік құнының есебі;
- Негізгі емес қызметтер бойынша шығыстардың есебі;
- Кезең шығыстарының есебі;
- Төтенше жағдайлардан және тоқтатылған операциялардан түсетін табыстардың (зияндардың) есебі.
Негізгі және негізгі емес қызметтерден алынған табыс жылдық жиынтық табысты құрайды. Табыс сондай-ақ тауарлы–материалдық запастарды сатқаннан, қызмет көрсеткеннен, кәсіпорынға жататын активтерді пайдалануға беруден, пайыздардан, (проценттерден) роялтиден және дивиденттерден алынуы мүмкін. Табыс өнімдерден, тауарлардан және көрсеткен қызметтерден алынады, олардың сатылу құны тараптар аясында жасалған келісім шартта (контрактіде) анықталады.
Шығыстар өнім өндіруге кетеді және олар өндіріс көлеміне тәуелді емес, тұрақты сипатқа ма, сатылған өнінің көрсетілген қызметінің нақты бір түрімен байланысты емес. Шаруашылықты жүргізуші адам еш нәрсе өндірмесе де, белгілі бір кезеңдердің барысында кезең шығыстарын жасайды.
Табыстар мен шығыстар негізгі және негізгі емес қызметтерден алынады.
Табыстар мен шығыстардың ұйымдастырылуы:
- Жылдық жиынтық табыстың есебі;
- Негізгі қызметтен (әрекет етуден) түскен табыстың есебі;
- Негізгі емес қызметтен (әрекет етуден) түскен табыстың есебі;
- Сатылған тауарлардың (қызметтердің, жұмыстардың) өзіндік құнының есебі;
- Негізгі емес қызметтер бойынша шығыстардың есебі;
- Кезең шығыстарының есебі;
- Төтенше жағдайлардан және тоқтатылған операциялардан түсетін табыстардың (зияндардың) есебі.
1. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп». В.Н. Радостовец, Т.Ғ.Ғабдуллин, В.В. Радостовец, О.И. Шмидт. Алматы 2003ж.
2. «Бухгалтерлік есеп». В.Л. Назарова. Алматы. Экономика 2005ж.
3. «Бухгалтерлік есеп принциптері». Қ.К.Кеулімжаев, З.Н. Әжібаева, Н.А. Құдайбергенов. Экономикс. 2003ж.
4. «Бухгалтерлік есеп». С.Б.Баймуханова, Ә.Ж. Балапанова. Алматы. 2003ж.
5. «Бухгалтерлік теоремасы». Әбдіманапов.
6. «Қазіргі бухгалтерлік есеп». Сейдахметова.
2. «Бухгалтерлік есеп». В.Л. Назарова. Алматы. Экономика 2005ж.
3. «Бухгалтерлік есеп принциптері». Қ.К.Кеулімжаев, З.Н. Әжібаева, Н.А. Құдайбергенов. Экономикс. 2003ж.
4. «Бухгалтерлік есеп». С.Б.Баймуханова, Ә.Ж. Балапанова. Алматы. 2003ж.
5. «Бухгалтерлік теоремасы». Әбдіманапов.
6. «Қазіргі бухгалтерлік есеп». Сейдахметова.
ЖОСПАР
Кіріспе 3
I. ТАБЫСТАР МЕН ШЫҒЫСТАР ОЛАРДЫҢ МӘНІ МЕН МАЗМҰНЫ 4
1.1Табыстар мен шығыстар есебінің ұйымдастырылуы 5
1.2 Жылдық жиынтық табыстың есебі 6
1.3 Кезең шығыстарының есебі 14
1.4 Негізгі емес қызметтер бойынша шығыстардың есебі 18
ІІ. "ҚАЗМҰНАЙГАЗ" АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМНЫҢ ҰЙЫМДЫҚ-ЭКОНОМИКАЛЫҚ
СИПАТТАМАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
2.1 " ҚАЗМҰНАЙГАЗ " Акционерлік қоғамының экономикалық
жағдайы ... ... ... ... ... 22
2.2 " ҚАЗМҰНАЙГАЗ " Акционерлік қоғамының бухгалтерлік есебінің
ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
ІІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖОСПАРЛАУ БАҒДАРЛАМАСЫ ... ... ... ... .27
3.1. Аудитттік жоспарлау
сатысы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 28
3.2 Жалпы жоспар құрастыру мен аудит
бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
Қорытынды
34
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 36
Кіріспе
Бүгінгі таңда ел экономикасының нарықтық жолға көшуіне байланысты жаңа
кәсіпкерлік қызметтердің пайда бола бастауына сәйкес әрбір мекеменің,
кәсіпорынның және фираманың табыстары мен шығыстары бухгалтерлік есеппен
байланысты есептеліп отырады.
Негізгі және негізгі емес қызметтерден алынған табыс жылдық жиынтық
табысты құрайды. Табыс сондай-ақ тауарлы–материалдық запастарды сатқаннан,
қызмет көрсеткеннен, кәсіпорынға жататын активтерді пайдалануға беруден,
пайыздардан, (проценттерден) роялтиден және дивиденттерден алынуы мүмкін.
Табыс өнімдерден, тауарлардан және көрсеткен қызметтерден алынады, олардың
сатылу құны тараптар аясында жасалған келісім шартта (контрактіде)
анықталады.
Шығыстар өнім өндіруге кетеді және олар өндіріс көлеміне тәуелді емес,
тұрақты сипатқа ма, сатылған өнінің көрсетілген қызметінің нақты бір
түрімен байланысты емес. Шаруашылықты жүргізуші адам еш нәрсе өндірмесе де,
белгілі бір кезеңдердің барысында кезең шығыстарын жасайды.
Табыстар мен шығыстар негізгі және негізгі емес қызметтерден алынады.
Табыстар мен шығыстардың ұйымдастырылуы:
- Жылдық жиынтық табыстың есебі;
- Негізгі қызметтен (әрекет етуден) түскен табыстың есебі;
- Негізгі емес қызметтен (әрекет етуден) түскен табыстың есебі;
- Сатылған тауарлардың (қызметтердің, жұмыстардың) өзіндік құнының
есебі;
- Негізгі емес қызметтер бойынша шығыстардың есебі;
- Кезең шығыстарының есебі;
- Төтенше жағдайлардан және тоқтатылған операциялардан түсетін
табыстардың (зияндардың) есебі.
I. Табыстар мен шығыстар, олардың мәні, мазмұны және есептілігі.
Жалпы, табыстар болып – белгілі бір мекеменің немесе кәсіпорынның
күнделікті өндірістен түсетін пайдасын қарастырамыз, ал шығыстар – осы
өндірістен өнім, яғни пайда алу үшін жұмсалған шығындары және де ол
өндіріске қажетті құрал – жабдықтары, материалдар және шикізатқа т.б.
жұмсалынатын қаржылай активтер болып табылады.
Табыс дайын өнімдерден, сатып алынған тауарлардан және көресеткен
қызметтерден алынады, олардың сатылу құны тараптар аясында жасалған келісім
шартта (контрактіде) анықталады. Ал, мәлімеден шығатын табыс сомасы
бағасынан немесе сатудан жасалатын жеңілдіктерін ескере отырып, олардың
(мәліменің) құндарын өлшейді. Сатып алушылардың алған активтері үшін
төлеген сомасын сату құны деп атайды. Сату құнын анықтаған кезде, тараптар
өздерінің келісім шарттарында бухгалтерлік есептің мынадай басты
қағидаларына көңіл бөледі: есептеу, шындық, яғни, ескі жақты да бірдей
көру, сақтық жасау т.б. Тауарлардан түскен табыс келесі жағдайды сақтаған
кезде танылады: табыс сомасын үлкен деңгейдегі дәлдікпен бағалағанда, яғни
екі тарап та мәлімеге қатысқан кезде, сатушы қандай соманы сұрап отырғанын
және қандай соманы сатып алушы төлейтіндігін білген жағдайда; мәлімемен
байланысты экономикалық олжаны және соны субъектінің алу ықтималдығы бар
болуы мүмкін. Ал, бұл сатушының сатқан тауары үшін келісім – шартта
көрсетілген (айтылған) соманы сатып алушының төлейтіндігі туралы сенімін
білдіреді.
Көрсеткен қызметтен және орындалған жұмыстан алынған табыстар, мына
жағдайларды қоспағанда, тауарды сатқаннан алынатын табыс ретінде танылады:
- есеп беру күніне мәліменің аяқталу кезеңі үлкен деңгейдегі дәлдікпен
анықталса;
- мәлімені жүргізу кезінде жұмсалған шығыстары да үлкен деңгейдегі
дәлдікпен бағаланса.
Субъект барынша дәлдік деңгейде табысын анықтай алады, ол: мәлімеге
қатысушылармен төлем жағдайы мен тәсіліне, күтілетін компенсациясына әрбір
тараптың құқығына қатысты мәселелер бойынша мәлімеге қатысушылармен ортақ
шешімге келген жағдайда қол жеткізеді.
Қызмет көрсетудің, яғни мәліменің нәтижесінде үлкен деңгейдегі дәлдікпен
табысты анықтау мүмкін болмаған жағдайда, табыс жұмсалған шығыс мөлшерінде
танылады, яғни ол сол шығыстың орнын жабады.
Өнім өндіруге кеткен шығыстардан кезеңдік шығыстар емес, тұрақты сипатқа
ие, сатылған түрімен байланысты емес, шаруашылық жүргізуші субъект еш
нәрсе өндірмесе де, белгілі бір кезеңдердің барысында кезең шығыстарын
жасайды.
Кезең шығыстарына мыналар жатады:
- жалпы және әкімшілік шығыстар;
- пайыз бойынша шығыстар;
- тауарлар мен материалдық запастарды сату бойынша шығыстар.
Табыстар мен шығыстар туралы есептілік мекеменің қаржы шаруашылық
қызметінің қорытындыларын көрсетеді және келесі мақсаттар үшін қолданылады:
1. Инвесторлар мен кредиторларға қажетті аппараттарды дайындайды;
2. Ақшалай ағымның өзгерістерін болжайды.
Осы есептіліктегі табыстар 2 әдіс арқылы анықталуы мүмкін:
1. Капиталға жету әдісіне таза активтерді қолданады;
2. Келісім шарттар әдісі бойынша табыстар мен шығыстар шоттарын қолдану
арқылы пайдалылар мен зияндар белгіленеді.
Кәсіпорынның қаржы шаруашылық нәтижелерінің есептілікте тіркеген кезде
келесідей халықаралық стандарттар қолданылады:
1. Аралық қаржылық есепкерлік- Қ.Е.Х.С.-34.
2. Консолидацияланған қаржылық есепкерлік және туынды компанияларға
жасалған инвестицияның есебі- Қ.Е.Х.С.-27.
3. Қаржылық есепкерлікті ашып көрсету- Қ.Е.Х.С.-1.
Аталған стандарттарға сәйкес табыстар мен шығыстар туралы есептілік
келесі бөліктерден тұрады:
1. Сипаттамасы бойынша –екі жақты болады: табыстар мен шығыстар;
2. Функциялары бойынша – көрсеткіштердің категорияларына байланысты:
а) операциондық қызметтердің қорытындылары: Негізгі және негізгі емес
табыстары мен шығыстары;
б) шығыстардың жіктелуіне байланысты өндірістік шығыстар өткізу бойынша
шығындар әкімшілік шығындар.
Келтірілген есептілікте реттелмейтін баптар көрсетіледі, оларға қосымша
табыстар мен шығыстар қатыстырылады және есептік мерзімнің соңында жиынтық
табыс пен зиян шотына кіргізіледі.
Табыстар мен шығыстар туралы есептілік 2 түрлі болуы мүмкін:
1. Бөлінбеген табыс есептілік ретінде, бұл жерде таза табыстар немесе
зиян табыстардың түзетілуі бөлінбеген пайда шоты белгіленеді.
2. Акционерлік капитал туралы есептіліктің 2-ші бөлігінде табыстар мен
шығыстар тіркеледі.
II.Табыстар мен шығыстар есебінің ұйымдастырылуы
2.1. Жылдық жиынтық табыстың есебі
Табыс дайын өнімдерден, сатып алынған тауарлардан және көрсеткен
қызметтерден алынады, олардың сатылу құны тараптар аясында жасалған келісім-
шартта (контрактіде) анықталады. Ал мәлімеден шығатын табыс сомасы
бағасынан немесе сатудан жасалатын жеңілдіктерін ескере отырып, олардың
(мәліменің) құндарын өлшейді. Сатып алушылырдың алған активтер үшін төлеген
сомасын сату құны деп атайды. Сату құнын анықтаған кезде, тараптар
өздерінің келісімшарттарында бухгалтерлік есептің мынадай басты
қағидаларына көңіл бөледі: есептеу, шындық, алаламау, яғни, екі жақты да
бірдей көру, сақтық жасау т.б. Тауарды сатқаннан түскен табыс келесі
жағдайды сақтаған кезде танылады: табыс сомасын үлкен деңгейдегі дәлдікпен
бағалағанда, яғни екі тарап та мәлімеге қатысқан кезде, сатушы қандай
соманы сұрап отырғаннын және қандай соманы сатып алушы төлейтіндігін білген
жағдайда; мәлімемен байланысты экономикалық олжаны алушы төлейтіндігін
білген жағдайда; мәмілемен байланысты экономикалық олжаны және соны
субъектінің алу ықтималдығы бар болуы мүмкін. Ал бұл сатушының сатқан
тауары үшін келісім –шартта көрсетілген (айтылған) соманы сатып алушының
төлейтіндігі туралы сенімін білдіреді.
Келесі шарт сатушыдан сатып алушыға өтетін меншік құқығы болып табылады,
бұл әдетте берілген кезден басталады, ал егер сатушы меншік иесі ретінде
құқығын және міндеттемесін сақтаған болса, онда ол сатылған болып
табылмайды және табыс міндеттемесін сақтаған болса, онда ол сатылған болып
табылмайды және табыс танылмайды; мәліме бойынша күтілетін шығын үлкен
нөлдік деңгейдегі бағалауды қажет етеді.
Көрсеткен қызметтен және орындалған жұмыстан алынған табыстар, мына
жағдайларды қоспағанда, тауарды сатқаннан алынатын табыс ретінде танылады:
- есеп беру күніне мәміленің аяқталу кезеңі үлкен деңгейдегі дәлдікпен
анықталса;
- мәмілені жүргізу кезінде жұмсалған шығыстары да, мәмілені аяқтау үшін
қажет шығыстары да үлкен деңгейдегі дәлдікпен бағаланса.
Субъект барынша дәлдік деңгейде табысын анықтай алады, ол: мәмілеге
қатысушылармен төлем жағдайы мен тәсіліне, күтілетін компенсациясына әрбір
тараптың құқығына қатысты мәселелер бойынша мәмілеге қатысушылармен ортақ
шешімге келген жағдайда қол жеткізеді.
Мәміленің сипатына қарап оның аяқталу кезеңін анықтаған кезде мына
әдістердің бірін пайдаланады:
- белгілі бір күнге жалпы мәміле бойынша жасалған шығыстардың пайыздық
қатынасы;
- белгілі бір күнге жалпы мәміле бойынша орындалған қызметтің пайыздық
қатынасы;
- орындалған жұмысты талдау.
Аралық негізде жасалатын төлемдер, яғни сатып алушылардан алынған
аванстар, табыс болып танылмайды.
Қызмет көрсетудің, яғни мәміленің нәтижесінде үлкен деңгейдегі дәлдікпен
табысты анықтау мүмкін болмаған жағдайда, табыс жұмсалған шығыс мөлшерінде
танылады, яғни ол сол шығыстың орнын жабады.
Негізгі қызметтен (әрекет етуден) түскен табыстың есебі. Негізгі
қызметтерден түскен табыстардың есебі 70-бөлімшесінің Негізгі қызметтен
түскен табыстар шоттарында ұйымдастырылады. Бұл топқа мына төмендегі
синтетикалық, әрі пассивтік шоттар жатады:
701- Дайын өнімді (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түскен табыс шоты.
Бұл шотта өнімді сатудан, орындалған жұмыстардан және сыртқа көрсетілген
қызметтерден түсетін табыстар көрсетіледі. Аталған шотты өнімді, жұмыстарды
және қызметтерді жасайтын материалдық өндіріс саласындағы кәсіпорындар
пайдаланады. Есепті кезең бойы 701- шоттың кредитінде дайын өнімді,
жұмыстарды және қызметтерді сатудан түскен табыс сомалары жинақталады.
701- шоты бойынша жасалған шоттардың корреспонденциясы төменде
келтірілген.
Қатар Шаруашылық операцияларының Сомасы, Шоттар
№ мазмұны теңге Корреспонденциясы
дебет кредит
1 2 3 4 5
1. Салықтық шот –фактураның және 500000 1210 6010
накладнойдың негізінде
келісімді бағасы бойынша дайын
өнім босатылады.
ҚҚС сомасына, 16% 80000 1210 3130
2. Жұмыстары қабылдау актілерінің200000 1210 6010
негізінде, негізгі және
қосалқы өндірістердің
цехтарында орындалған жұмыстар
мен қызметтер
ҚҚС сомасына (16%) 32000 1210 6010
3. Сатып алушылар ұсынған шоты 812000 1040 2110
бойынша есеп айырысу шотына
қаражат келіп түсті 812000
теңге (580000+232000)
Дайын өнімді, жұмыстарды және қызметтердің сатудан түскен табыс сомасы
есепті кезеңнің аяғында 571 Жиынтық табыс (зиян) шотына көшіріліп
жазылады. Бұл кезде 701-шоты дебеттеледі де, 571- шоты кредиттеледі.
702- Алынған тауарларды сатудан түскен табыс шоты. Бұл шотта алынған
тауарларды сатудан түскен табыстар көрініс табады. Бұл шотты сауда, сондай-
ақ жабдықтау, делдалдық саласында және сыртқы сауда жұмысын ұйымдастыруда
қолданады. Саудамен, делдалдық қызметпен және экспорттық –импорттық
опреациялармен айланысатын кез келген өнеркәсіптік, ауылшаруашылық және
басқа кәсіпорындар жоғарыда келтірілген 701-шот бойынша жасалған
корреспонденциямен бірдей болып келеді.
703-Құрылыс –монтаждау, жобалау- зерттеу, геологиялық барлау, ғылыми-
зерттеу және басқа жұмыстарынан түскен табыс шоты. Шотты құрылыс-
монтаждау, геологиялық барлау, жобалау- зерттеу және ғылыми-зерттеу
кәсіпорындары мен ұйымдары тапсырыс берушілердің жұмыстарын орындағаннан
түскен табысты көрсету үшін пайдаланады. Аталған шотт, кәсіпорындар
келтірілген жұмыстардың түрлерін орындалуы қарастырылған болса ғана
пайдалана алады. Шоттарының корреспонденциясы 701-шот бойынша жасалған
шоттардың корреспонденциясымен бірдей болып келген.
704- Жүктерді және жолаушыларды тасымалдау бойынша көрсетілген
қызметтерден түсетін табыс шоты. Шотты теміржол, автокөлік, әуе жолы,
теңіз жолы, су жолы және көліктің басқа да түрлері (метро, трамвай,
троллейбус) жүктерді және жолаушыларды тасымалдау бойынша тиісті
қызметтерінен түскен табыстарды есепке алу үшін қолданады. Шоттарының
корреспенденциясы 701-шот бойынша келтірген шоттардың корреспонденциясымен
бірдей болып келеді.
705- Жалдан алынатын табыс шоты мүлікті жалға бергеннен түсетін
табыстар туралы ақпараттарды жинақтауға арналған.
Мүлікті жалға бергені үшін алынатын жал төлемін есептегене 705 Жалғадан
алынатын табыс шоты кредиттеледі де, мына төмендегі шоттар:
321- Тараптардың берешегі, 322 Тәуелді серіктестердің берешегі, 323
Бірге бақыланатын заңды тұлғалардың берешегі -бас және тәуелді
серіктестердің есептелген жал төлемінің сомаларына;
334- Басқадай дебиторлық берешек -әр түрлі жалға алушылардың есептелген
жал төлемінің сомаларына;
611-Болашақ кезеңдердің табыстары -қазіргі есептік кезеңге
жатқызылмайтын, алдын ала төленген (441-ші т.б. шоттардың дебеті, 611-
шоттың кредиті) жол төлемінің сомаларына дебеттеледі.
705- шотта есепке алынған табыстар жыл аяғында 571- Жылдық жиынтық табыс
(зиян) шотына көшіріліп жазылады, яғни 705-шоттың дебеті, 571- шоттың
кредит бойынша көрсетіледі.
706- Байланыс ұйымдарының көрсеткен қызметтерінен түскен табыс шоты;
707-Сақтандыру компанияларының қызметінен түскен табыс шоты; 708-
Инвестициялық қызметтен түскен табыс шоты. Бұл шоттар экономиканың тиісті
салаларында алынған табыстардың есебіне арналған. Алынған табыстардың
сомаларының көрініс беруі 701-ші және басқа шоттарда есепке алынған өнімді
(жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түскен табыстардың көрініс беруімен
бірдей болып келеді. Сақтандыру төлемдері сақтандыру келісім шарты бойынша
немесе сақтандыру полисі бойынша реттеледі, сақтандыру төлеміне жататын
сома 303 шотының дебетінде және 707 шотының кредитінде көрініс табады,
содан әрі қарай сақтандырудан түскен сақтандыру төлемі ақша қаражаттарын
есептейтін шоттардың дебетіне, 303 шотының кредитіне жатқызылады. Жылдың
аяғында 706-708 шоттар жабылады (706,707,708- шоттарының дебеті, 571-шоттың
кредиті).
709-Негізгі қызметпен түскен басқа да табыстар шоты. Бұл шотта негізгі
қызметті жүзеге асырудан келген, жоғарыдағы келтірілген шоттарда есепке
түспеген табыстар көрініс табады.
Мұндай табыстарға кәсіпорын қызметінің басқа түрлері бойынша жасалған
өнімді, жұмыстарды және қызметтерді сатудан (өсімдік шаруашылығы, мал
шаруашылығы т.б. өнімін сатудан) түскен табыстар жатады. 709- шоттағы
табыстарды көрсету жөніндегі жазбалар 701-ші және 702-ші шоттар бойынша
келтірілген жазбалармен бірдей болып келеді.
709- шоттың кредиті бойынша негізгі қызметтен түскен басқа да
табыстардың сомасы көрсетілуі мүмкін.
Жылдың аяғында 709- шотта есепке алынған табыстардың сомалары негізгі
табыс шотына көшіріліп жазылады (709- шоттың дебеті, 571- шоттың кредиті).
701-709 шоттар бойынша талдау есебі ведомоста бір айда және жыл басынан
бері алынған табыстардың басынан аяғына дейін жинақталған түрлері бойынша
жүргізіледі.
Негізгі емес қызметтен (әрекет етуден) түскен табыстың есебі. Негізгі
емес қызметтен түскен табыстың есебін есептеу үшін шоттардың Бас
жоспарының Негізгі емес қызметтен түскен табыстың есебі деп аталатын
бөлімшесі арналған және оған келесі пассивтік күрделі шоттар жатады. 721-
шоты Материалдық емес активтерді сатудан түскен табыс материалдық емес
активтерді сатудан келген табыстарды жинақтауға арналған.
Материалдық емес активтерді сатқан кезде мынадай шоттардың
корреспонденциясы жасалады (қысқартылып алынған).
ҚатарШаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы,Шоттар
№ корреспонденция
теңге сы
дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Материалдық емес активтер сатылады: 7410 2730
қалдық құнына 170000 2740 6210
тозған (тозу) сомасы 30000 1210
босатылған (босату) құнына 211000 1040-101
0
2 Сатылған материалдық емес активтер 33760 1210 3130
бойынша есептелген ҚҚС сомасына (16%) 1040-101
0
3 Жыл соңында, 721 және 841 шоттарында 6210 7410
есептелген сомасы, жиынтық жылдық
табыс (зиян) шотына есептен
шығарылады:
табыс 211000
-шығыс 170000
722- шоты Негізгі құралдарды сатудан түскен табыс негізгі құралдарды
сатудан түскен табыстарына жинақтауға арналған.
Негізгі құралдарды сатқанда мынадай шоттардың корреспонденциясы жасалады
(қысқартылып алынған).
ҚатарШаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы,Шоттар
№ корреспонденцияс
теңге ы
дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Негізгі құралдар сатылады: 7410 2411-
қалдық құнына 300000 2421, 2416,
негізгі құралдардың тозу сомасына 50000 2422-24282412-
босатылған (босату) құнына 390000 , 2429 2416,
1210 2417
6210
2 Сатылған материалдық емес активтер 62400 1210 3130
бойынша есептелген ҚҚС сомасына (16%) 1040-1010
3 Жыл соңында, 721 және 842 шоттарында 6210 7410
есептелген сомасы, жиынтық жылдық
табыс (зиян) шотына есептен
шығарылады: 390000
табыс 300000
-шығыс
723-шоты Бағалы қағаздардың сатудан түскен табыс бағалы қағаздарды
сатудан алынған табыстар туралы ақпаратты жинақтауға арналған.
723- шот бойы жасалған шоттардың корреспонденциясы төменде келтірілген
(қысқартылып алынған).
ҚатарШаруашылық операцияларының Сомасы, Шоттар
№ мазмұны теңге корреспонденциясы
дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Кәсіпорын өзі алған бағасы 7410 1150
бойынша акцияларды,
облигацияларды және басқа 60000
бағалы қағаздарды сатты
2 Өздері алған бағалы қағаздары 2110 6210
үшін, сатып алушыларға шотты 200000
ұсынады
3 Бағалы қағаздарды сатудан 1040,10106210
алынған жалпы түсімі кассаға 200000
және есеп айырысу шотына
келіп түскен
4 Алынған бағалы қағаздар үшін, 6210
бас кәсіпорынға шоты ұсынған 100000
5 Кәсіпорын өз қызметкерлеріне 2150 6210
және басқа адамдарға шотын 200000
ұсынған
6 Есептен шығарылған қаржылық 7410 6210
инвестицияларға қатысты қайта
бағалау сомалары табыстарға 170000
көшіріліп жазылады
7 Жылдың аяғында бағалы 6210 7410
қағаздарды сатудан алынған
табыстардың сомасы жиынтық
табыс шотына көшіріліп
жазылады: 870000
-табыс 600000
- шығыс
724-Акция бойынша дивиденттер және пайыздар түріндегі табыстар шоты
ұзақ мерзімді жалға берілгеннен қарыздарды (заемдарды), сатып алынған
бағалы қағаздарды, пайыз түрінде алынған табыстарды, акция бойынша алынған
дивиденттерді есептеуге арналған.
Пайыз түрінде алынатын табыстар 5 БЕС сәйкес активтерден алынатын шынайы
табыстарды уақытша қатынастық негізінде ескереді. Мысалы, субъектің тауарды
сатып алушыларда 24% жылдық мөлшердегі векселі бар делік. Қарыз сомасынан
вексель бойынша ай сайынғы табысы 2% (2412) құраған. Табыстан төленетін
дивидендтер акционерлердің оны алуы туралы құқы белгіленсе ғана танылады.
Акциялар бойынша дивиденттерді, сатып алынған бағалы қағаздар бойынша
есептелінген пайыздарды, берілген қарыздарды алған кезде келесі шоттар
корреспонденциясы жасалады.
ҚатарШаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы,Шоттар
№ корреспонденци
теңге ясы
дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Кәсіпорынға тиісті акциялар бойынша 2170 6110
дивиденттері, алынған бағалы қағаздар
үшін пайызы, ұзақ мерзімді жалға үшін
төленетін жалға ақысы есептелінеді 120000
2 Өткен есепті кезеңдерінде алынған 3520 6110
табысы яғни 611 Болашақ кезеңдерінің
табыс шотында ескерілген сомасы, осы
есептік кезеңге жатқызылады (алдын ала20000
төлеген жалға төлемі)
3 Атаулы (номиналдық) құнынан төмен 1130 6110
бағаға алынған бағалы бағалы
қағаздардан түскен табыс сомасына 40000
4 Жылдың аяғында, алынған табыс сомасы, 6110
жиынтық табыс шотына көшіріліп 180000
жазылады
Алынған табыстар 571-Жиынтық табыс (зиян) шотына көшіріліп жазылғаннан
кейін 724- шоты жабылады.
725- Бағам айырмашылығынан түскен табыс шоты айырбасталатын
конверттелетін шетелдік валюталарына шаққандағы теңге бағамының өзгерісі
кезеңде пайда болатын бағамдық айырманы есепке алуға арналған.
Бағам айырмашылығынан алынған табысқа шоттардың мынадай
корреспонденциясын құрайды.
ҚатарШаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы,Шоттар
№ корреспонденцияс
теңге ы
дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Дебиторлармен есеп айырысу шоты мен 1210 6250
ақша қаражаттары бойынша бағамдық
айырмасынан түскен табыс:
-сатып алушылармен және тапсырыс 60000
берушілермен
-бас (тәуелді) серіктестермен 10000 6250
- берілген аванстар бойынша 15000 1610, 6250
2910
-ақша қаражаттарының шоттары бойынша 160000 1070, 6250
1050,
1020
2 Кредиторлармен есеп айырысу шоттары 6250
бойынша бағамдық айырмасынан түскен
табыс: 50000
-бас (тәуелді) серіктестермен
-алынған аванстар бойынша 60000 3510,4416250
0
-жабдықтаушылармен және 30000 4110,4436250
мердігерлермен т.б. 0
- несиелік операциялар бойынша 20000 6250
3 Жыл аяғында бағам айырмашылықтарының 6250
сомалары жиынтық табыс (зиян) шотына
көшіріліп жазылады 4050000
Жыл аяғында 725-шоты бойынша қалдық қалмауға керек.
726-Атқарушы үкімет органдарының субсидиялары шоты үкімет органдарынан
алынған субсидиялардың сомалары туралы ақпараттың есебін есепке алады.
Субсидия дегеніміз- үкімет органдарының заңды тұлғаларға беретін, әдетте,
ақшалай жәрдемақысы.
Жыл аяғында, әдетте, 726- шоты бойынша қалдық қалмауы керек және ол 571
шотымен жабылуы тиіс. Алайда, кәсіпорын субсидияларды қандай да бір
мақсатты шараларға жүзеге асыратын болса, (мысалы, жергілікті бюджеттен
жергілікті жолдарды күтіп ұстауға және жөндеуге алса) онда ол жылдан жылға
ауысуы мүмкін, бірақ дегенмен де 726 шотының жабылуын қамтамассыз ету
керек. 726 шоты бойынша келесі шоттар корреспонденциясы жасалады.
ҚатарШаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы,Шоттар
№ корреспонденци
теңге ясы
дебет креди
т
1 2 3 4 5
1 Кәсіпорын атқарушы үкімет органдарынан 1070,104
субсидияларды мына мақсаттарға алады: 0 1010
- мектепке дейінгі балалар мекемелерін
күтіп ұстауға 300000
2 - әлеуметтік сала объектілерін 1070,104
(клубтарды, кітапханалардағы, 0 1010
мұражайларды, ауруханаларды,
емханаларды, емдеу пунктерін, 200000
стационарды және басқаларын) күтіп
ұстауға
3 -каратиндік шараларды, індетпен 1040,101
күресуді, жергілікті жолдарды күтіп 0
ұстауды, безгек масасымен күресуді
және басқа мақсатты шараларды жүзеге 600000
асыруға
727- Басқа да шоты кәсіпорынның негізгі емес қызметінен түскен
табыстарды есепке алуға арналған. Атап айтқанда, бұл шотта табыстардың
мынадай түрлері көрініс табады:
- негізгі құралдарды түгендеу кезінде анықталған негізгі құралдардың
есепке алынбағандары (122-126 шоттарының дебеті, 727-шотының кредиті);
- түгендеу кезіндегі анықталған материалдардың, дайын өнімдердің және
алынған тауарлардың есепке алынбағандары (201-206, 208, 221, 222, 223-
шоттарының дебеті, 727 шоттының кредиті);
- түгендеу кезінде анықталған ақша қаражатының есепке алынбағандары
(451,452 шоттарының дебеті, 727 шоттының кредиті);
- тіркелген активтерді ағымдағы жалғаға бергеннен түскен табыстары (334
шотыныңдебеті, 727 шотының кредиті);
- қысқа мерзімді қаржылық инвестицияның ағымдағы құнының өзгеруінің
нәтижесінде алынған табыстары (401-403 шоттарының дебеті, 727 шотының
кредиті)
ҚатарШаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы,Шоттар
№ корреспонденцияс
теңге ы
дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Заңды және жеке тұлғалардан тегін 2730 6280
алынған активтер:
- материалдық емес активтер 200000
- негізгі құралдар 150000 2411-2936280
0
- материалдар 60000 1310-1316280
5 1317
- сатып алынған тауарлар 40000 1330 6280
-акциялар, облигациялар және басқа 1150 6280
бағалы қағаздар 50000
-ұлттық және шетелдік валютадағы ақша 80000 1010,1026280
қаражаты 0
2 Кәсіпорынға келтірілген зиян үшін, 3350,3436280
қызметкерлердің еңбек ақысынан 0
(кідірістер, қызметкерлердің кінәсінен
төленген айыппұлдар және басқа 20000
өндірістен тыс шығындар) ұсталынған,
сомалары
3 Заңды және жеке тұлғалардан ұсталған 2150,2186280
айыппулдар, өсімдер сомасы 30000 0 2810
4 Ағымдағы жалғаға берілген негізгі 2180,2816280
құралдардан түскен табыс 10000 0
1040,101
0
5 Қысқа мерзімді инвестициялардың 1150 6280
ағымдағы құнының өзгеру інінен түскен 30000
табыс
6 Сомасының айырмасынан түскен табыс 1500 2180,2816280
0
Келтірілген жазбалардан кейін 727- шот жабылуға тиіс.
721-727 –шоттары бойынша талдау есебі кәсіпорынның өздері әзірлеген
номенклатуралық баптары бойынша жасалған тізімдемесіне және кәсіпорынның
есеп саясатына сәйкес жүргізіледі.
Табыстың белгілерін ашу. Субъекті қаржылық есеп берген кезде түсіндірме
жазбасын бірге тапсырады, онда: көрсетілген қызметтен түсетін табыстарды
анықтаудың жолдары; дивидендтер, роялти, пайыздан алынатын табыс,
көрсетілетін қызмет, тауарды сатудың нәтижесінде пайда болатын табыстарымен
қоса есептік кезең үшін танылатын, табыс түрінің әрбір мәнді сомасы ашылуы
тиіс. Тауарды айырбастау немесе қызмет көрсету нәтижесінде пайда болатын
табыстар сомасы бөлек ашып көрсетіледі.
2.2 Кезең шығыстарының есебі
Өнім өндіруге кеткен шығыстардан кезеңдік шығыстар болады және олар
өндіріс көлеміне тәуелді емес, тұрақты сипатқа ие, сатылған өнімнің,
көрсетілген қызметтің нақты бір түрімен байланысты емес. Шаруашылық
жүргізуші субъект еш нәрсе өндірмесе де, белгілі бір кезеңдердің барысында
кезең шығыстарын жасайды.
Кезең шығыстарына мыналар жатады:
- жалпы және әкімшілік шығыстар;
- пайыз бойынша шығыстар;
- тауарлы- материалдық запастарды сату бойынша шығыстар.
Бұл шығыстар тауарлы- материалдық запастардың қалдығына жатқызылмайды,
олар өзі орын алған есептік кезеңнің жиынтық табысын азайтып есептен
шығарылады. Олар сатылмаған өнімнің және аяқталмаған өндірістің
қалдықтарына жатқызылмайды.
Жалпы және әкімшілік шығысы. Шығыстың бұл түріне бүкіл және өндірістік
–шаруашылық қызметін басқаруға байланысты кезеңдік шығыстар жатады. Бұл
шығыстардың есебі 821 Жалпы және әкімшілік шығыстар деп аталатын активтік
шотта жүргізіледі.
Жалпы және әкімшілік шығындарының талдамалы есеб келесі шығыс баптарының
типтік номенклатурасы бойынша жүргізіледі.
БаптаШығыс баптарының мазмұны
р
№
1 2
1 Әкімшілік персоналдарға жататын,
қызметкерлердің еңбек ақысы
2 Шаруашылық және қызмет көрсетумен айналысатын
қызметкерлердің еңбек ақысы
3 Басқару әкімшілік аппаратын, субъектінің қызмет
көрсететін құрылымдық бөлімшелерін, материалдық
–техникалық және транспорттық қызмет
көрсететіндерін ұстау. Оның ішінде қызмет
бабында пайдаланатын жеңіл транспортын ұстаудың
шығысы және қызмет бабы үшін жеке жеңіл
транспортын пайдалану шығысын компенсациялау
4 Байланыс торабы, дабыл қағу құралдар, есептеу
орталықтары және басқа да өндіріске жатпайтын
техникалық құралдары (жалпы шаруашылыққа
арналған негізгі құралдардың тозуы;
ғимараттардағы ағымдық жөндеуге және ұстауға
кеткен шығыстары және жалпы шаруашылыққа
арналған инвентары)
5 Қазба саласындағы дайындық жұмыстары бойынша
шығындары, егер олар күрделі шығындарға
жатпайтын болса (яғни негізгі қор ретінде
капиталанбайтын болса )
6 Субъектінің салынып жатқан объектісін басқаруға
кеткен шығыны, егерде олар болмаса, онда оның
орнын техникалық қадағалаушылар атқарады,
сондай-ақ жанадан салынған объектіні
пайдалануға кеткен шығындары
7 Жобаларда және ҚМЖ (СМР) бітпегендерді қалпына
келтіру бойынша шығыстары, сондай- ақ бақылау
жүргізумен байланысты шығыстары және басқа да
шығындары
8 Әкімшілік басқару жүйесін және құралын
жетілдірумен байланысты шығыстары
9 Банкі көрсеткен қызметін төлеу
10 Басқа ұйымдардың жалпы шаруашылықты басқаруды
жүзеге асыруға көрсеткен қызметі үшін төлем
жасау, егерде кәсіпорында ондай функционалдық
қызметі болмаса
11 Әкімшілік басқару персоналдарына жұмсалған
іссапар шығыстары
12 Кеңселік, баспалық, почта-телеграфтық және
телефондық шығыстары
13 Өкілеттік шығыстары
14 Қызмет көрсететін өндіріс пен шаруашылықтарды
ұстау бойынша шығыстары
15 Жұмыс күшін қабылдауды ұйымдастыруға,
мамандарды оқытуға, компенсацияға, комиссиондық
шығыстарға кеткен шығындары
16 Жалпы шаруашылық арналымындағы негізгі
құралдарды жалғаға беру бойынша шығыстары
17 Салықтар, алымдар
18 Коммуналдық қызмет, қызметкерлердің еңбегін
қорғау, өртке қарсы қоғау шығыстары, сауықтыру
шығыстары, директорлар кеңесіне кеткен шығыстар
және басқа да жалпы шаруашылық сипаттағы
шығыстары
19 Тауарлы –материалдық запастарының қоймада кем
шығуын қалпына келтіру шығындары, нормадан тыс
жоғалтулар және басқа да өндірістік емес
шығыстары
20 Орташа жалақы деңгейінде, уақытша еңбекке
жарамсыздығына жәрдем ақы төлеу
21 Басқару аппаратының еңбек стажын төлеу, яғни
бір жолғы марапаттау төлемдерін жасау
22 Ақпараттық және аудиторлық (кеңестік) қызметті
төлеу
23 Денсаулық сақтау объектілерін, мектеп жасына
дейінгі ұйымдары, мәдениет, спорт, тұрғын үй
қорларына ұстау шығыстары
24 Кәсіпорынды қайта құрудан босаған
еңбеккерлерге, қысқарған қызметкерлерге, армия
қатарына шақырылған азаматтарға төлем жасау
25 Сот шығындары
26 Табысты жасырғанда төленетін айыппұлдар мен
өсімақылар
27 Ұрланған, жоғалған мүліктердің материалды
жауапты тұлғалары табылмаған немесе
дәлелденбеген жағдайда, оларды қалпына
келтіруге кеткен шығындары және т.б.
Қажет болған жағдайда кәсіпорын осы келтірілген типтік номенклатураны
толықтыра алады немесе кәсіпорын оларды әрбір экономика саласының
ерекшеліктеріне қарап қысқартуға да, біріктіруге де құқы бар. Жалпы және
әкімшілік шығыстар 821 шотта көрініс табады, ал онымен байланысты шоттар
корреспонденциясы мынадай.
ҚатарШаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы,Шоттар
№ корреспонденцияс
теңге ы
дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Материалдық емес активтер бойынша 7210 2740
амортизация есептелінеді 80,0
2 Құрылысты салуға байланысты, бірақ 7210 2930
оның бастапқы құнына кірмейтін
шығындар есептен шығарылды (кадрларды
даярлау, құрылысты консервациялау,
перспективалық сипаттағы шығындар, 320,0
көрмелерді безендіруге жұмсалатын
шығындар т.б.)
3 Әкімшілік мақсатта пайдаланатын 7210 2121-242
негізгі құралдар бойынша амортизация 90,0 8 2429
есептелінді
4 Жалпы және әкімшілік қажеттілігі үшін 7210 1310-131
шикізаттар 110,0 5, 1317
мен материалдар шығындары
5 Жалпы мұқтаждықтар үшін пайдаланған 7210
дайын өнімдер (тәжірибелер жасау т.б.)20,0
6 Күдікті қарыздар бойынша резерв 190,0 7210 1290
жасалынды
7 Есеп беруге тиісті адамдардың 7210 2150
іс-сапарға және шаруашылық шығындарына
берілген сомалары жұмсалды 70
8 Болашақ кезеңдерінің шығындарының осы 7210 2920
есепті кезеңге қатысты үлесі есептен 60,0
шығарылды
9 Әкімшілік және жалпы шаруашылық 7210 3350,423
қызметкерлеріне еңбек ақысы 296,0 0
есептелінді
10 Жалпы және әкімшілік персоналдарының 7210 3140
еңбек ақысынан аударымдар жасалды,
әлеуметтік салық есептелінді (21%) 55,9
11 Қабылданған жұмыстардың және 7210 3310
көрсетілген қызметтердің (жарық жылу,
газ және басқаларының) құны көрсетілді82,3
12 Қызметкерлер болып табылатын басқа да 7210
мамандарға жалақы есептелінді 83,0
13 Қызметкерлер тұлғаларының еңбек 7210 3140
ақысының аударымдар жасалды,
әлеуметтік салық есептелінді (21%) 15,7
14 Негізгі құралдарды жөндеуге резервтер 7210 3220
құрылды 149,0
15 Ағымдағы жал бойынша шығыс есептелінді71,0 7210 1630,424
0
16 Істелген жұмыстар мен көрсетілген 7210 8010
қызметтер қабылданады:
-негізгі өндіріс цехтарынан 140,0
-қосалқы өндіріс цехтарынан 160,0 7210 8030
-әлеуметтік сала объектілерінен 7210
(моншалар, кір жуатын орындар, тұрғын
үй және коммуналдық шаруашылықтар 30,0
т.б.)
17 Бюджетке төленуге жататын, салықтар 7210 3140
есептелінді (транспорт құралдарынын
салығы, мүлік салығы, жер салығы т.б.)170,0
18 Белгіленген норма шегінде, өкілетті 7210 1010,321
шығыстары төленді (есептелінді) 105,0 0,
4430,215
0
19 Сақтандыру полисін алумен байланысты 7210 2920
шығыстары көрсетілді 205,0
20 Айыппұл санкциялары, өсімдері 7210 4110,354
есептелінді (төленді) 100,0 0,
4430,104
0
21 Есепті кезеңнің аяғында жалпы және 7210
әкімшілік шығындарының сомасы
қаржылық- шаруашылық қызметінің
нәтижесіне (жиынтық табысты азайтады) 2602,9
көшіріліп жазылады
Жалпы және әкімшілік шығыстары жиынтық табысқа есептен шығарылғаннан
кейін 821 шоты жабылуы тиіс.
Пайыздар (проценттер) бойынша шығысқа – банк несиесі және
жабдықтаушылардың берген несиесі бойынша, мүлікті жалға беру бойынша
төленетін пайыздар (проценттер) жатады.
Пайыздар (марапаттау)- несие алушының ақша капиталын несиеге алғаны үшін
несие берушіге төлентін табыстың бір бөлігі. Пайызды өтудің көзі қарыз
капиталын пайдалану процесінен туындайтын құн болып табылады.
Пайыздар бойынша шығатын шығындардың есебі 831- Пайыздар бойынша
шығындар деп аталатын шотта жүргізіледі. Бұл –активтік, күрделі шот.
Пайыздар бойынша шығындардың талдамалық есебі проценттердің түрлері бойынша
ведомоста жүргізіледі.
Пайыздардың барлық түрлерін есептегенде 831- шоты дебеттеледі де, 684-
Төлемге арналған проценттер шоты кредиттеледі.
Пайыздардың барлық түрлерінің төлемі 684- шотының дебеті және:
-пайыздар арнаулы шоттардан төленгенде 432 –Банкідегі арнаулы шоттардағы
ақша шотының;
- пайыздар валюталық шоттардан төленгенде 431, 432- шоттарының;
пайыздар нақты ақшалай төленгенде 451- шотының кредиті бойынша көрініс
береді.
Бұл жазбадан кейін 831- шоты жабылуы тиіс.
2.3. Негізгі емес қызметтер бойынша шығыстардың есебі
Негізгі емес қызметтердің шығысын есептеу үшін 84 Негізгі емес қызметтер
бойынша шығысы деп аталатын бөлімше шоттары арналған.
Бұл бөлімшенің шоттары өткізілген активтердің барлық түрлерінің өзіндік
құны, сондай-ақ бағам айырмашылықтарынан алынған сомалар туралы ақпаратты
жинақтауға арналған.
841- Материалдық емес активтерді сату бойынша шығыстар шоты сатылған
материалдық емес активтердің құны туралы ақпаратты жинақтауға арналған.
841- шоты бойынша жасалған шоттардың корреспонденциясы төменде
келтірілген (қысқартылып алынған).
ҚатарШаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы,Шоттар
№ корреспонденци
теңге ясы
дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Сатылған материалдық емес активтер, 2740 2730
өздерінің белгіленген тәртібінде
есептеп шығарылады:
- материалдық емес активтердің өз
сатушысында болған кезінде, оны 30000
пайдаланғаны үшін, есептелген тозу
сомасына
- сатылған материалдық емес 7410 2730
активтердің қалдық құнына (тозу сомасы
бастапқы құнынан алынып тасталды) 270000
2 Материалдық емес активтерді сақтауға 7410
байланысты шыққан шығыны жыл аяғында
жиынтық табыс (зиян) шотына көшіріліп 270000
жазылады
Жыл аяғында шығындардың барлығы табыс (зиян) шотына көшірілгеннен кейін,
841 шоты жабылуы тиіс.
842-Негізгі құралдарды сату бойынша шығысы шоты –бұл шот сатылған
негізгі құралдардың (ұзақ мерзімді жалға берілген негізгі құралдарды
қосағанда) құны туралы ақпараттарды жинақтау үшін пайдаланады.
ҚатарШаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы,Шоттар
№ корреспонденциясы
теңге
дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Сатылған негізгі құралдар белгіленген 2421-2422412-2416
тәртіпте есептен шығарылады: 8 2429 2417
- негізгі құралдар өзінің сатушысында
болған кезде, оны пайдаланғаны үшін,
есептелінген тозу сомасына 200000
- баланстық құнына (тозу сомасы 7410 2412-2416
бастапқы құнынан алынып тасталынды) 800000 2417
2 Негізгі құралдарды сатуға байланысты 7410
шыққан шығыны жыл аяғында жиынтық
табыс (зиян) шотына көшіріліп жазылады800000
842- шоты есепті жылдың соңында жабылады.
843- Бағалы қағаздарды сату бойынша шығыстар шоты- сатылған бағалы
қағаздар құнын есептеп шығару туралы ақпаратты жинақтауға арналған.
Қысқартылған түрінде келтірілген шоттар корреспонденциясын береміз.
ҚатарШаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы,Шоттар
№ корреспонденцияс
теңге ы
дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Дебитордың және ақша қаражаттарның 7430 1210
шоттары бойынша бағамдық айырмасы
бойынша жасалатын шығыстары:
- сатып алушылармен және тапсырыс
берушілермен 131,4
- бас (тәуелді) серіктестерімен 16,0 7430
- берілген аванстар бойынша 9,5 7430 1610,291
0
- ақша қаражатының шоттары бойынша 28,3 7430 1070,102
0
2 Кредиторлармен есеп айырысу шоттары 7430
бойынша бағамдық айырмасы бойынша
шығыстары:
- бас (тәуелді) серіктестерімен 89,6
-алынған аванстар бойынша 48,3 7430 3510,441
0
-жабдықтаушылармен және 7430 3310,411
мердігерлермен, сондай-ақ басқалармен 111 0
3 Жыл аяғында бағам айырмашылығы бойынша 7430
шыққан шығындардың сомалары жиынтық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 3
I. ТАБЫСТАР МЕН ШЫҒЫСТАР ОЛАРДЫҢ МӘНІ МЕН МАЗМҰНЫ 4
1.1Табыстар мен шығыстар есебінің ұйымдастырылуы 5
1.2 Жылдық жиынтық табыстың есебі 6
1.3 Кезең шығыстарының есебі 14
1.4 Негізгі емес қызметтер бойынша шығыстардың есебі 18
ІІ. "ҚАЗМҰНАЙГАЗ" АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМНЫҢ ҰЙЫМДЫҚ-ЭКОНОМИКАЛЫҚ
СИПАТТАМАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
2.1 " ҚАЗМҰНАЙГАЗ " Акционерлік қоғамының экономикалық
жағдайы ... ... ... ... ... 22
2.2 " ҚАЗМҰНАЙГАЗ " Акционерлік қоғамының бухгалтерлік есебінің
ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
ІІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖОСПАРЛАУ БАҒДАРЛАМАСЫ ... ... ... ... .27
3.1. Аудитттік жоспарлау
сатысы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 28
3.2 Жалпы жоспар құрастыру мен аудит
бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
Қорытынды
34
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 36
Кіріспе
Бүгінгі таңда ел экономикасының нарықтық жолға көшуіне байланысты жаңа
кәсіпкерлік қызметтердің пайда бола бастауына сәйкес әрбір мекеменің,
кәсіпорынның және фираманың табыстары мен шығыстары бухгалтерлік есеппен
байланысты есептеліп отырады.
Негізгі және негізгі емес қызметтерден алынған табыс жылдық жиынтық
табысты құрайды. Табыс сондай-ақ тауарлы–материалдық запастарды сатқаннан,
қызмет көрсеткеннен, кәсіпорынға жататын активтерді пайдалануға беруден,
пайыздардан, (проценттерден) роялтиден және дивиденттерден алынуы мүмкін.
Табыс өнімдерден, тауарлардан және көрсеткен қызметтерден алынады, олардың
сатылу құны тараптар аясында жасалған келісім шартта (контрактіде)
анықталады.
Шығыстар өнім өндіруге кетеді және олар өндіріс көлеміне тәуелді емес,
тұрақты сипатқа ма, сатылған өнінің көрсетілген қызметінің нақты бір
түрімен байланысты емес. Шаруашылықты жүргізуші адам еш нәрсе өндірмесе де,
белгілі бір кезеңдердің барысында кезең шығыстарын жасайды.
Табыстар мен шығыстар негізгі және негізгі емес қызметтерден алынады.
Табыстар мен шығыстардың ұйымдастырылуы:
- Жылдық жиынтық табыстың есебі;
- Негізгі қызметтен (әрекет етуден) түскен табыстың есебі;
- Негізгі емес қызметтен (әрекет етуден) түскен табыстың есебі;
- Сатылған тауарлардың (қызметтердің, жұмыстардың) өзіндік құнының
есебі;
- Негізгі емес қызметтер бойынша шығыстардың есебі;
- Кезең шығыстарының есебі;
- Төтенше жағдайлардан және тоқтатылған операциялардан түсетін
табыстардың (зияндардың) есебі.
I. Табыстар мен шығыстар, олардың мәні, мазмұны және есептілігі.
Жалпы, табыстар болып – белгілі бір мекеменің немесе кәсіпорынның
күнделікті өндірістен түсетін пайдасын қарастырамыз, ал шығыстар – осы
өндірістен өнім, яғни пайда алу үшін жұмсалған шығындары және де ол
өндіріске қажетті құрал – жабдықтары, материалдар және шикізатқа т.б.
жұмсалынатын қаржылай активтер болып табылады.
Табыс дайын өнімдерден, сатып алынған тауарлардан және көресеткен
қызметтерден алынады, олардың сатылу құны тараптар аясында жасалған келісім
шартта (контрактіде) анықталады. Ал, мәлімеден шығатын табыс сомасы
бағасынан немесе сатудан жасалатын жеңілдіктерін ескере отырып, олардың
(мәліменің) құндарын өлшейді. Сатып алушылардың алған активтері үшін
төлеген сомасын сату құны деп атайды. Сату құнын анықтаған кезде, тараптар
өздерінің келісім шарттарында бухгалтерлік есептің мынадай басты
қағидаларына көңіл бөледі: есептеу, шындық, яғни, ескі жақты да бірдей
көру, сақтық жасау т.б. Тауарлардан түскен табыс келесі жағдайды сақтаған
кезде танылады: табыс сомасын үлкен деңгейдегі дәлдікпен бағалағанда, яғни
екі тарап та мәлімеге қатысқан кезде, сатушы қандай соманы сұрап отырғанын
және қандай соманы сатып алушы төлейтіндігін білген жағдайда; мәлімемен
байланысты экономикалық олжаны және соны субъектінің алу ықтималдығы бар
болуы мүмкін. Ал, бұл сатушының сатқан тауары үшін келісім – шартта
көрсетілген (айтылған) соманы сатып алушының төлейтіндігі туралы сенімін
білдіреді.
Көрсеткен қызметтен және орындалған жұмыстан алынған табыстар, мына
жағдайларды қоспағанда, тауарды сатқаннан алынатын табыс ретінде танылады:
- есеп беру күніне мәліменің аяқталу кезеңі үлкен деңгейдегі дәлдікпен
анықталса;
- мәлімені жүргізу кезінде жұмсалған шығыстары да үлкен деңгейдегі
дәлдікпен бағаланса.
Субъект барынша дәлдік деңгейде табысын анықтай алады, ол: мәлімеге
қатысушылармен төлем жағдайы мен тәсіліне, күтілетін компенсациясына әрбір
тараптың құқығына қатысты мәселелер бойынша мәлімеге қатысушылармен ортақ
шешімге келген жағдайда қол жеткізеді.
Қызмет көрсетудің, яғни мәліменің нәтижесінде үлкен деңгейдегі дәлдікпен
табысты анықтау мүмкін болмаған жағдайда, табыс жұмсалған шығыс мөлшерінде
танылады, яғни ол сол шығыстың орнын жабады.
Өнім өндіруге кеткен шығыстардан кезеңдік шығыстар емес, тұрақты сипатқа
ие, сатылған түрімен байланысты емес, шаруашылық жүргізуші субъект еш
нәрсе өндірмесе де, белгілі бір кезеңдердің барысында кезең шығыстарын
жасайды.
Кезең шығыстарына мыналар жатады:
- жалпы және әкімшілік шығыстар;
- пайыз бойынша шығыстар;
- тауарлар мен материалдық запастарды сату бойынша шығыстар.
Табыстар мен шығыстар туралы есептілік мекеменің қаржы шаруашылық
қызметінің қорытындыларын көрсетеді және келесі мақсаттар үшін қолданылады:
1. Инвесторлар мен кредиторларға қажетті аппараттарды дайындайды;
2. Ақшалай ағымның өзгерістерін болжайды.
Осы есептіліктегі табыстар 2 әдіс арқылы анықталуы мүмкін:
1. Капиталға жету әдісіне таза активтерді қолданады;
2. Келісім шарттар әдісі бойынша табыстар мен шығыстар шоттарын қолдану
арқылы пайдалылар мен зияндар белгіленеді.
Кәсіпорынның қаржы шаруашылық нәтижелерінің есептілікте тіркеген кезде
келесідей халықаралық стандарттар қолданылады:
1. Аралық қаржылық есепкерлік- Қ.Е.Х.С.-34.
2. Консолидацияланған қаржылық есепкерлік және туынды компанияларға
жасалған инвестицияның есебі- Қ.Е.Х.С.-27.
3. Қаржылық есепкерлікті ашып көрсету- Қ.Е.Х.С.-1.
Аталған стандарттарға сәйкес табыстар мен шығыстар туралы есептілік
келесі бөліктерден тұрады:
1. Сипаттамасы бойынша –екі жақты болады: табыстар мен шығыстар;
2. Функциялары бойынша – көрсеткіштердің категорияларына байланысты:
а) операциондық қызметтердің қорытындылары: Негізгі және негізгі емес
табыстары мен шығыстары;
б) шығыстардың жіктелуіне байланысты өндірістік шығыстар өткізу бойынша
шығындар әкімшілік шығындар.
Келтірілген есептілікте реттелмейтін баптар көрсетіледі, оларға қосымша
табыстар мен шығыстар қатыстырылады және есептік мерзімнің соңында жиынтық
табыс пен зиян шотына кіргізіледі.
Табыстар мен шығыстар туралы есептілік 2 түрлі болуы мүмкін:
1. Бөлінбеген табыс есептілік ретінде, бұл жерде таза табыстар немесе
зиян табыстардың түзетілуі бөлінбеген пайда шоты белгіленеді.
2. Акционерлік капитал туралы есептіліктің 2-ші бөлігінде табыстар мен
шығыстар тіркеледі.
II.Табыстар мен шығыстар есебінің ұйымдастырылуы
2.1. Жылдық жиынтық табыстың есебі
Табыс дайын өнімдерден, сатып алынған тауарлардан және көрсеткен
қызметтерден алынады, олардың сатылу құны тараптар аясында жасалған келісім-
шартта (контрактіде) анықталады. Ал мәлімеден шығатын табыс сомасы
бағасынан немесе сатудан жасалатын жеңілдіктерін ескере отырып, олардың
(мәліменің) құндарын өлшейді. Сатып алушылырдың алған активтер үшін төлеген
сомасын сату құны деп атайды. Сату құнын анықтаған кезде, тараптар
өздерінің келісімшарттарында бухгалтерлік есептің мынадай басты
қағидаларына көңіл бөледі: есептеу, шындық, алаламау, яғни, екі жақты да
бірдей көру, сақтық жасау т.б. Тауарды сатқаннан түскен табыс келесі
жағдайды сақтаған кезде танылады: табыс сомасын үлкен деңгейдегі дәлдікпен
бағалағанда, яғни екі тарап та мәлімеге қатысқан кезде, сатушы қандай
соманы сұрап отырғаннын және қандай соманы сатып алушы төлейтіндігін білген
жағдайда; мәлімемен байланысты экономикалық олжаны алушы төлейтіндігін
білген жағдайда; мәмілемен байланысты экономикалық олжаны және соны
субъектінің алу ықтималдығы бар болуы мүмкін. Ал бұл сатушының сатқан
тауары үшін келісім –шартта көрсетілген (айтылған) соманы сатып алушының
төлейтіндігі туралы сенімін білдіреді.
Келесі шарт сатушыдан сатып алушыға өтетін меншік құқығы болып табылады,
бұл әдетте берілген кезден басталады, ал егер сатушы меншік иесі ретінде
құқығын және міндеттемесін сақтаған болса, онда ол сатылған болып
табылмайды және табыс міндеттемесін сақтаған болса, онда ол сатылған болып
табылмайды және табыс танылмайды; мәліме бойынша күтілетін шығын үлкен
нөлдік деңгейдегі бағалауды қажет етеді.
Көрсеткен қызметтен және орындалған жұмыстан алынған табыстар, мына
жағдайларды қоспағанда, тауарды сатқаннан алынатын табыс ретінде танылады:
- есеп беру күніне мәміленің аяқталу кезеңі үлкен деңгейдегі дәлдікпен
анықталса;
- мәмілені жүргізу кезінде жұмсалған шығыстары да, мәмілені аяқтау үшін
қажет шығыстары да үлкен деңгейдегі дәлдікпен бағаланса.
Субъект барынша дәлдік деңгейде табысын анықтай алады, ол: мәмілеге
қатысушылармен төлем жағдайы мен тәсіліне, күтілетін компенсациясына әрбір
тараптың құқығына қатысты мәселелер бойынша мәмілеге қатысушылармен ортақ
шешімге келген жағдайда қол жеткізеді.
Мәміленің сипатына қарап оның аяқталу кезеңін анықтаған кезде мына
әдістердің бірін пайдаланады:
- белгілі бір күнге жалпы мәміле бойынша жасалған шығыстардың пайыздық
қатынасы;
- белгілі бір күнге жалпы мәміле бойынша орындалған қызметтің пайыздық
қатынасы;
- орындалған жұмысты талдау.
Аралық негізде жасалатын төлемдер, яғни сатып алушылардан алынған
аванстар, табыс болып танылмайды.
Қызмет көрсетудің, яғни мәміленің нәтижесінде үлкен деңгейдегі дәлдікпен
табысты анықтау мүмкін болмаған жағдайда, табыс жұмсалған шығыс мөлшерінде
танылады, яғни ол сол шығыстың орнын жабады.
Негізгі қызметтен (әрекет етуден) түскен табыстың есебі. Негізгі
қызметтерден түскен табыстардың есебі 70-бөлімшесінің Негізгі қызметтен
түскен табыстар шоттарында ұйымдастырылады. Бұл топқа мына төмендегі
синтетикалық, әрі пассивтік шоттар жатады:
701- Дайын өнімді (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түскен табыс шоты.
Бұл шотта өнімді сатудан, орындалған жұмыстардан және сыртқа көрсетілген
қызметтерден түсетін табыстар көрсетіледі. Аталған шотты өнімді, жұмыстарды
және қызметтерді жасайтын материалдық өндіріс саласындағы кәсіпорындар
пайдаланады. Есепті кезең бойы 701- шоттың кредитінде дайын өнімді,
жұмыстарды және қызметтерді сатудан түскен табыс сомалары жинақталады.
701- шоты бойынша жасалған шоттардың корреспонденциясы төменде
келтірілген.
Қатар Шаруашылық операцияларының Сомасы, Шоттар
№ мазмұны теңге Корреспонденциясы
дебет кредит
1 2 3 4 5
1. Салықтық шот –фактураның және 500000 1210 6010
накладнойдың негізінде
келісімді бағасы бойынша дайын
өнім босатылады.
ҚҚС сомасына, 16% 80000 1210 3130
2. Жұмыстары қабылдау актілерінің200000 1210 6010
негізінде, негізгі және
қосалқы өндірістердің
цехтарында орындалған жұмыстар
мен қызметтер
ҚҚС сомасына (16%) 32000 1210 6010
3. Сатып алушылар ұсынған шоты 812000 1040 2110
бойынша есеп айырысу шотына
қаражат келіп түсті 812000
теңге (580000+232000)
Дайын өнімді, жұмыстарды және қызметтердің сатудан түскен табыс сомасы
есепті кезеңнің аяғында 571 Жиынтық табыс (зиян) шотына көшіріліп
жазылады. Бұл кезде 701-шоты дебеттеледі де, 571- шоты кредиттеледі.
702- Алынған тауарларды сатудан түскен табыс шоты. Бұл шотта алынған
тауарларды сатудан түскен табыстар көрініс табады. Бұл шотты сауда, сондай-
ақ жабдықтау, делдалдық саласында және сыртқы сауда жұмысын ұйымдастыруда
қолданады. Саудамен, делдалдық қызметпен және экспорттық –импорттық
опреациялармен айланысатын кез келген өнеркәсіптік, ауылшаруашылық және
басқа кәсіпорындар жоғарыда келтірілген 701-шот бойынша жасалған
корреспонденциямен бірдей болып келеді.
703-Құрылыс –монтаждау, жобалау- зерттеу, геологиялық барлау, ғылыми-
зерттеу және басқа жұмыстарынан түскен табыс шоты. Шотты құрылыс-
монтаждау, геологиялық барлау, жобалау- зерттеу және ғылыми-зерттеу
кәсіпорындары мен ұйымдары тапсырыс берушілердің жұмыстарын орындағаннан
түскен табысты көрсету үшін пайдаланады. Аталған шотт, кәсіпорындар
келтірілген жұмыстардың түрлерін орындалуы қарастырылған болса ғана
пайдалана алады. Шоттарының корреспонденциясы 701-шот бойынша жасалған
шоттардың корреспонденциясымен бірдей болып келген.
704- Жүктерді және жолаушыларды тасымалдау бойынша көрсетілген
қызметтерден түсетін табыс шоты. Шотты теміржол, автокөлік, әуе жолы,
теңіз жолы, су жолы және көліктің басқа да түрлері (метро, трамвай,
троллейбус) жүктерді және жолаушыларды тасымалдау бойынша тиісті
қызметтерінен түскен табыстарды есепке алу үшін қолданады. Шоттарының
корреспенденциясы 701-шот бойынша келтірген шоттардың корреспонденциясымен
бірдей болып келеді.
705- Жалдан алынатын табыс шоты мүлікті жалға бергеннен түсетін
табыстар туралы ақпараттарды жинақтауға арналған.
Мүлікті жалға бергені үшін алынатын жал төлемін есептегене 705 Жалғадан
алынатын табыс шоты кредиттеледі де, мына төмендегі шоттар:
321- Тараптардың берешегі, 322 Тәуелді серіктестердің берешегі, 323
Бірге бақыланатын заңды тұлғалардың берешегі -бас және тәуелді
серіктестердің есептелген жал төлемінің сомаларына;
334- Басқадай дебиторлық берешек -әр түрлі жалға алушылардың есептелген
жал төлемінің сомаларына;
611-Болашақ кезеңдердің табыстары -қазіргі есептік кезеңге
жатқызылмайтын, алдын ала төленген (441-ші т.б. шоттардың дебеті, 611-
шоттың кредиті) жол төлемінің сомаларына дебеттеледі.
705- шотта есепке алынған табыстар жыл аяғында 571- Жылдық жиынтық табыс
(зиян) шотына көшіріліп жазылады, яғни 705-шоттың дебеті, 571- шоттың
кредит бойынша көрсетіледі.
706- Байланыс ұйымдарының көрсеткен қызметтерінен түскен табыс шоты;
707-Сақтандыру компанияларының қызметінен түскен табыс шоты; 708-
Инвестициялық қызметтен түскен табыс шоты. Бұл шоттар экономиканың тиісті
салаларында алынған табыстардың есебіне арналған. Алынған табыстардың
сомаларының көрініс беруі 701-ші және басқа шоттарда есепке алынған өнімді
(жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түскен табыстардың көрініс беруімен
бірдей болып келеді. Сақтандыру төлемдері сақтандыру келісім шарты бойынша
немесе сақтандыру полисі бойынша реттеледі, сақтандыру төлеміне жататын
сома 303 шотының дебетінде және 707 шотының кредитінде көрініс табады,
содан әрі қарай сақтандырудан түскен сақтандыру төлемі ақша қаражаттарын
есептейтін шоттардың дебетіне, 303 шотының кредитіне жатқызылады. Жылдың
аяғында 706-708 шоттар жабылады (706,707,708- шоттарының дебеті, 571-шоттың
кредиті).
709-Негізгі қызметпен түскен басқа да табыстар шоты. Бұл шотта негізгі
қызметті жүзеге асырудан келген, жоғарыдағы келтірілген шоттарда есепке
түспеген табыстар көрініс табады.
Мұндай табыстарға кәсіпорын қызметінің басқа түрлері бойынша жасалған
өнімді, жұмыстарды және қызметтерді сатудан (өсімдік шаруашылығы, мал
шаруашылығы т.б. өнімін сатудан) түскен табыстар жатады. 709- шоттағы
табыстарды көрсету жөніндегі жазбалар 701-ші және 702-ші шоттар бойынша
келтірілген жазбалармен бірдей болып келеді.
709- шоттың кредиті бойынша негізгі қызметтен түскен басқа да
табыстардың сомасы көрсетілуі мүмкін.
Жылдың аяғында 709- шотта есепке алынған табыстардың сомалары негізгі
табыс шотына көшіріліп жазылады (709- шоттың дебеті, 571- шоттың кредиті).
701-709 шоттар бойынша талдау есебі ведомоста бір айда және жыл басынан
бері алынған табыстардың басынан аяғына дейін жинақталған түрлері бойынша
жүргізіледі.
Негізгі емес қызметтен (әрекет етуден) түскен табыстың есебі. Негізгі
емес қызметтен түскен табыстың есебін есептеу үшін шоттардың Бас
жоспарының Негізгі емес қызметтен түскен табыстың есебі деп аталатын
бөлімшесі арналған және оған келесі пассивтік күрделі шоттар жатады. 721-
шоты Материалдық емес активтерді сатудан түскен табыс материалдық емес
активтерді сатудан келген табыстарды жинақтауға арналған.
Материалдық емес активтерді сатқан кезде мынадай шоттардың
корреспонденциясы жасалады (қысқартылып алынған).
ҚатарШаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы,Шоттар
№ корреспонденция
теңге сы
дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Материалдық емес активтер сатылады: 7410 2730
қалдық құнына 170000 2740 6210
тозған (тозу) сомасы 30000 1210
босатылған (босату) құнына 211000 1040-101
0
2 Сатылған материалдық емес активтер 33760 1210 3130
бойынша есептелген ҚҚС сомасына (16%) 1040-101
0
3 Жыл соңында, 721 және 841 шоттарында 6210 7410
есептелген сомасы, жиынтық жылдық
табыс (зиян) шотына есептен
шығарылады:
табыс 211000
-шығыс 170000
722- шоты Негізгі құралдарды сатудан түскен табыс негізгі құралдарды
сатудан түскен табыстарына жинақтауға арналған.
Негізгі құралдарды сатқанда мынадай шоттардың корреспонденциясы жасалады
(қысқартылып алынған).
ҚатарШаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы,Шоттар
№ корреспонденцияс
теңге ы
дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Негізгі құралдар сатылады: 7410 2411-
қалдық құнына 300000 2421, 2416,
негізгі құралдардың тозу сомасына 50000 2422-24282412-
босатылған (босату) құнына 390000 , 2429 2416,
1210 2417
6210
2 Сатылған материалдық емес активтер 62400 1210 3130
бойынша есептелген ҚҚС сомасына (16%) 1040-1010
3 Жыл соңында, 721 және 842 шоттарында 6210 7410
есептелген сомасы, жиынтық жылдық
табыс (зиян) шотына есептен
шығарылады: 390000
табыс 300000
-шығыс
723-шоты Бағалы қағаздардың сатудан түскен табыс бағалы қағаздарды
сатудан алынған табыстар туралы ақпаратты жинақтауға арналған.
723- шот бойы жасалған шоттардың корреспонденциясы төменде келтірілген
(қысқартылып алынған).
ҚатарШаруашылық операцияларының Сомасы, Шоттар
№ мазмұны теңге корреспонденциясы
дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Кәсіпорын өзі алған бағасы 7410 1150
бойынша акцияларды,
облигацияларды және басқа 60000
бағалы қағаздарды сатты
2 Өздері алған бағалы қағаздары 2110 6210
үшін, сатып алушыларға шотты 200000
ұсынады
3 Бағалы қағаздарды сатудан 1040,10106210
алынған жалпы түсімі кассаға 200000
және есеп айырысу шотына
келіп түскен
4 Алынған бағалы қағаздар үшін, 6210
бас кәсіпорынға шоты ұсынған 100000
5 Кәсіпорын өз қызметкерлеріне 2150 6210
және басқа адамдарға шотын 200000
ұсынған
6 Есептен шығарылған қаржылық 7410 6210
инвестицияларға қатысты қайта
бағалау сомалары табыстарға 170000
көшіріліп жазылады
7 Жылдың аяғында бағалы 6210 7410
қағаздарды сатудан алынған
табыстардың сомасы жиынтық
табыс шотына көшіріліп
жазылады: 870000
-табыс 600000
- шығыс
724-Акция бойынша дивиденттер және пайыздар түріндегі табыстар шоты
ұзақ мерзімді жалға берілгеннен қарыздарды (заемдарды), сатып алынған
бағалы қағаздарды, пайыз түрінде алынған табыстарды, акция бойынша алынған
дивиденттерді есептеуге арналған.
Пайыз түрінде алынатын табыстар 5 БЕС сәйкес активтерден алынатын шынайы
табыстарды уақытша қатынастық негізінде ескереді. Мысалы, субъектің тауарды
сатып алушыларда 24% жылдық мөлшердегі векселі бар делік. Қарыз сомасынан
вексель бойынша ай сайынғы табысы 2% (2412) құраған. Табыстан төленетін
дивидендтер акционерлердің оны алуы туралы құқы белгіленсе ғана танылады.
Акциялар бойынша дивиденттерді, сатып алынған бағалы қағаздар бойынша
есептелінген пайыздарды, берілген қарыздарды алған кезде келесі шоттар
корреспонденциясы жасалады.
ҚатарШаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы,Шоттар
№ корреспонденци
теңге ясы
дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Кәсіпорынға тиісті акциялар бойынша 2170 6110
дивиденттері, алынған бағалы қағаздар
үшін пайызы, ұзақ мерзімді жалға үшін
төленетін жалға ақысы есептелінеді 120000
2 Өткен есепті кезеңдерінде алынған 3520 6110
табысы яғни 611 Болашақ кезеңдерінің
табыс шотында ескерілген сомасы, осы
есептік кезеңге жатқызылады (алдын ала20000
төлеген жалға төлемі)
3 Атаулы (номиналдық) құнынан төмен 1130 6110
бағаға алынған бағалы бағалы
қағаздардан түскен табыс сомасына 40000
4 Жылдың аяғында, алынған табыс сомасы, 6110
жиынтық табыс шотына көшіріліп 180000
жазылады
Алынған табыстар 571-Жиынтық табыс (зиян) шотына көшіріліп жазылғаннан
кейін 724- шоты жабылады.
725- Бағам айырмашылығынан түскен табыс шоты айырбасталатын
конверттелетін шетелдік валюталарына шаққандағы теңге бағамының өзгерісі
кезеңде пайда болатын бағамдық айырманы есепке алуға арналған.
Бағам айырмашылығынан алынған табысқа шоттардың мынадай
корреспонденциясын құрайды.
ҚатарШаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы,Шоттар
№ корреспонденцияс
теңге ы
дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Дебиторлармен есеп айырысу шоты мен 1210 6250
ақша қаражаттары бойынша бағамдық
айырмасынан түскен табыс:
-сатып алушылармен және тапсырыс 60000
берушілермен
-бас (тәуелді) серіктестермен 10000 6250
- берілген аванстар бойынша 15000 1610, 6250
2910
-ақша қаражаттарының шоттары бойынша 160000 1070, 6250
1050,
1020
2 Кредиторлармен есеп айырысу шоттары 6250
бойынша бағамдық айырмасынан түскен
табыс: 50000
-бас (тәуелді) серіктестермен
-алынған аванстар бойынша 60000 3510,4416250
0
-жабдықтаушылармен және 30000 4110,4436250
мердігерлермен т.б. 0
- несиелік операциялар бойынша 20000 6250
3 Жыл аяғында бағам айырмашылықтарының 6250
сомалары жиынтық табыс (зиян) шотына
көшіріліп жазылады 4050000
Жыл аяғында 725-шоты бойынша қалдық қалмауға керек.
726-Атқарушы үкімет органдарының субсидиялары шоты үкімет органдарынан
алынған субсидиялардың сомалары туралы ақпараттың есебін есепке алады.
Субсидия дегеніміз- үкімет органдарының заңды тұлғаларға беретін, әдетте,
ақшалай жәрдемақысы.
Жыл аяғында, әдетте, 726- шоты бойынша қалдық қалмауы керек және ол 571
шотымен жабылуы тиіс. Алайда, кәсіпорын субсидияларды қандай да бір
мақсатты шараларға жүзеге асыратын болса, (мысалы, жергілікті бюджеттен
жергілікті жолдарды күтіп ұстауға және жөндеуге алса) онда ол жылдан жылға
ауысуы мүмкін, бірақ дегенмен де 726 шотының жабылуын қамтамассыз ету
керек. 726 шоты бойынша келесі шоттар корреспонденциясы жасалады.
ҚатарШаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы,Шоттар
№ корреспонденци
теңге ясы
дебет креди
т
1 2 3 4 5
1 Кәсіпорын атқарушы үкімет органдарынан 1070,104
субсидияларды мына мақсаттарға алады: 0 1010
- мектепке дейінгі балалар мекемелерін
күтіп ұстауға 300000
2 - әлеуметтік сала объектілерін 1070,104
(клубтарды, кітапханалардағы, 0 1010
мұражайларды, ауруханаларды,
емханаларды, емдеу пунктерін, 200000
стационарды және басқаларын) күтіп
ұстауға
3 -каратиндік шараларды, індетпен 1040,101
күресуді, жергілікті жолдарды күтіп 0
ұстауды, безгек масасымен күресуді
және басқа мақсатты шараларды жүзеге 600000
асыруға
727- Басқа да шоты кәсіпорынның негізгі емес қызметінен түскен
табыстарды есепке алуға арналған. Атап айтқанда, бұл шотта табыстардың
мынадай түрлері көрініс табады:
- негізгі құралдарды түгендеу кезінде анықталған негізгі құралдардың
есепке алынбағандары (122-126 шоттарының дебеті, 727-шотының кредиті);
- түгендеу кезіндегі анықталған материалдардың, дайын өнімдердің және
алынған тауарлардың есепке алынбағандары (201-206, 208, 221, 222, 223-
шоттарының дебеті, 727 шоттының кредиті);
- түгендеу кезінде анықталған ақша қаражатының есепке алынбағандары
(451,452 шоттарының дебеті, 727 шоттының кредиті);
- тіркелген активтерді ағымдағы жалғаға бергеннен түскен табыстары (334
шотыныңдебеті, 727 шотының кредиті);
- қысқа мерзімді қаржылық инвестицияның ағымдағы құнының өзгеруінің
нәтижесінде алынған табыстары (401-403 шоттарының дебеті, 727 шотының
кредиті)
ҚатарШаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы,Шоттар
№ корреспонденцияс
теңге ы
дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Заңды және жеке тұлғалардан тегін 2730 6280
алынған активтер:
- материалдық емес активтер 200000
- негізгі құралдар 150000 2411-2936280
0
- материалдар 60000 1310-1316280
5 1317
- сатып алынған тауарлар 40000 1330 6280
-акциялар, облигациялар және басқа 1150 6280
бағалы қағаздар 50000
-ұлттық және шетелдік валютадағы ақша 80000 1010,1026280
қаражаты 0
2 Кәсіпорынға келтірілген зиян үшін, 3350,3436280
қызметкерлердің еңбек ақысынан 0
(кідірістер, қызметкерлердің кінәсінен
төленген айыппұлдар және басқа 20000
өндірістен тыс шығындар) ұсталынған,
сомалары
3 Заңды және жеке тұлғалардан ұсталған 2150,2186280
айыппулдар, өсімдер сомасы 30000 0 2810
4 Ағымдағы жалғаға берілген негізгі 2180,2816280
құралдардан түскен табыс 10000 0
1040,101
0
5 Қысқа мерзімді инвестициялардың 1150 6280
ағымдағы құнының өзгеру інінен түскен 30000
табыс
6 Сомасының айырмасынан түскен табыс 1500 2180,2816280
0
Келтірілген жазбалардан кейін 727- шот жабылуға тиіс.
721-727 –шоттары бойынша талдау есебі кәсіпорынның өздері әзірлеген
номенклатуралық баптары бойынша жасалған тізімдемесіне және кәсіпорынның
есеп саясатына сәйкес жүргізіледі.
Табыстың белгілерін ашу. Субъекті қаржылық есеп берген кезде түсіндірме
жазбасын бірге тапсырады, онда: көрсетілген қызметтен түсетін табыстарды
анықтаудың жолдары; дивидендтер, роялти, пайыздан алынатын табыс,
көрсетілетін қызмет, тауарды сатудың нәтижесінде пайда болатын табыстарымен
қоса есептік кезең үшін танылатын, табыс түрінің әрбір мәнді сомасы ашылуы
тиіс. Тауарды айырбастау немесе қызмет көрсету нәтижесінде пайда болатын
табыстар сомасы бөлек ашып көрсетіледі.
2.2 Кезең шығыстарының есебі
Өнім өндіруге кеткен шығыстардан кезеңдік шығыстар болады және олар
өндіріс көлеміне тәуелді емес, тұрақты сипатқа ие, сатылған өнімнің,
көрсетілген қызметтің нақты бір түрімен байланысты емес. Шаруашылық
жүргізуші субъект еш нәрсе өндірмесе де, белгілі бір кезеңдердің барысында
кезең шығыстарын жасайды.
Кезең шығыстарына мыналар жатады:
- жалпы және әкімшілік шығыстар;
- пайыз бойынша шығыстар;
- тауарлы- материалдық запастарды сату бойынша шығыстар.
Бұл шығыстар тауарлы- материалдық запастардың қалдығына жатқызылмайды,
олар өзі орын алған есептік кезеңнің жиынтық табысын азайтып есептен
шығарылады. Олар сатылмаған өнімнің және аяқталмаған өндірістің
қалдықтарына жатқызылмайды.
Жалпы және әкімшілік шығысы. Шығыстың бұл түріне бүкіл және өндірістік
–шаруашылық қызметін басқаруға байланысты кезеңдік шығыстар жатады. Бұл
шығыстардың есебі 821 Жалпы және әкімшілік шығыстар деп аталатын активтік
шотта жүргізіледі.
Жалпы және әкімшілік шығындарының талдамалы есеб келесі шығыс баптарының
типтік номенклатурасы бойынша жүргізіледі.
БаптаШығыс баптарының мазмұны
р
№
1 2
1 Әкімшілік персоналдарға жататын,
қызметкерлердің еңбек ақысы
2 Шаруашылық және қызмет көрсетумен айналысатын
қызметкерлердің еңбек ақысы
3 Басқару әкімшілік аппаратын, субъектінің қызмет
көрсететін құрылымдық бөлімшелерін, материалдық
–техникалық және транспорттық қызмет
көрсететіндерін ұстау. Оның ішінде қызмет
бабында пайдаланатын жеңіл транспортын ұстаудың
шығысы және қызмет бабы үшін жеке жеңіл
транспортын пайдалану шығысын компенсациялау
4 Байланыс торабы, дабыл қағу құралдар, есептеу
орталықтары және басқа да өндіріске жатпайтын
техникалық құралдары (жалпы шаруашылыққа
арналған негізгі құралдардың тозуы;
ғимараттардағы ағымдық жөндеуге және ұстауға
кеткен шығыстары және жалпы шаруашылыққа
арналған инвентары)
5 Қазба саласындағы дайындық жұмыстары бойынша
шығындары, егер олар күрделі шығындарға
жатпайтын болса (яғни негізгі қор ретінде
капиталанбайтын болса )
6 Субъектінің салынып жатқан объектісін басқаруға
кеткен шығыны, егерде олар болмаса, онда оның
орнын техникалық қадағалаушылар атқарады,
сондай-ақ жанадан салынған объектіні
пайдалануға кеткен шығындары
7 Жобаларда және ҚМЖ (СМР) бітпегендерді қалпына
келтіру бойынша шығыстары, сондай- ақ бақылау
жүргізумен байланысты шығыстары және басқа да
шығындары
8 Әкімшілік басқару жүйесін және құралын
жетілдірумен байланысты шығыстары
9 Банкі көрсеткен қызметін төлеу
10 Басқа ұйымдардың жалпы шаруашылықты басқаруды
жүзеге асыруға көрсеткен қызметі үшін төлем
жасау, егерде кәсіпорында ондай функционалдық
қызметі болмаса
11 Әкімшілік басқару персоналдарына жұмсалған
іссапар шығыстары
12 Кеңселік, баспалық, почта-телеграфтық және
телефондық шығыстары
13 Өкілеттік шығыстары
14 Қызмет көрсететін өндіріс пен шаруашылықтарды
ұстау бойынша шығыстары
15 Жұмыс күшін қабылдауды ұйымдастыруға,
мамандарды оқытуға, компенсацияға, комиссиондық
шығыстарға кеткен шығындары
16 Жалпы шаруашылық арналымындағы негізгі
құралдарды жалғаға беру бойынша шығыстары
17 Салықтар, алымдар
18 Коммуналдық қызмет, қызметкерлердің еңбегін
қорғау, өртке қарсы қоғау шығыстары, сауықтыру
шығыстары, директорлар кеңесіне кеткен шығыстар
және басқа да жалпы шаруашылық сипаттағы
шығыстары
19 Тауарлы –материалдық запастарының қоймада кем
шығуын қалпына келтіру шығындары, нормадан тыс
жоғалтулар және басқа да өндірістік емес
шығыстары
20 Орташа жалақы деңгейінде, уақытша еңбекке
жарамсыздығына жәрдем ақы төлеу
21 Басқару аппаратының еңбек стажын төлеу, яғни
бір жолғы марапаттау төлемдерін жасау
22 Ақпараттық және аудиторлық (кеңестік) қызметті
төлеу
23 Денсаулық сақтау объектілерін, мектеп жасына
дейінгі ұйымдары, мәдениет, спорт, тұрғын үй
қорларына ұстау шығыстары
24 Кәсіпорынды қайта құрудан босаған
еңбеккерлерге, қысқарған қызметкерлерге, армия
қатарына шақырылған азаматтарға төлем жасау
25 Сот шығындары
26 Табысты жасырғанда төленетін айыппұлдар мен
өсімақылар
27 Ұрланған, жоғалған мүліктердің материалды
жауапты тұлғалары табылмаған немесе
дәлелденбеген жағдайда, оларды қалпына
келтіруге кеткен шығындары және т.б.
Қажет болған жағдайда кәсіпорын осы келтірілген типтік номенклатураны
толықтыра алады немесе кәсіпорын оларды әрбір экономика саласының
ерекшеліктеріне қарап қысқартуға да, біріктіруге де құқы бар. Жалпы және
әкімшілік шығыстар 821 шотта көрініс табады, ал онымен байланысты шоттар
корреспонденциясы мынадай.
ҚатарШаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы,Шоттар
№ корреспонденцияс
теңге ы
дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Материалдық емес активтер бойынша 7210 2740
амортизация есептелінеді 80,0
2 Құрылысты салуға байланысты, бірақ 7210 2930
оның бастапқы құнына кірмейтін
шығындар есептен шығарылды (кадрларды
даярлау, құрылысты консервациялау,
перспективалық сипаттағы шығындар, 320,0
көрмелерді безендіруге жұмсалатын
шығындар т.б.)
3 Әкімшілік мақсатта пайдаланатын 7210 2121-242
негізгі құралдар бойынша амортизация 90,0 8 2429
есептелінді
4 Жалпы және әкімшілік қажеттілігі үшін 7210 1310-131
шикізаттар 110,0 5, 1317
мен материалдар шығындары
5 Жалпы мұқтаждықтар үшін пайдаланған 7210
дайын өнімдер (тәжірибелер жасау т.б.)20,0
6 Күдікті қарыздар бойынша резерв 190,0 7210 1290
жасалынды
7 Есеп беруге тиісті адамдардың 7210 2150
іс-сапарға және шаруашылық шығындарына
берілген сомалары жұмсалды 70
8 Болашақ кезеңдерінің шығындарының осы 7210 2920
есепті кезеңге қатысты үлесі есептен 60,0
шығарылды
9 Әкімшілік және жалпы шаруашылық 7210 3350,423
қызметкерлеріне еңбек ақысы 296,0 0
есептелінді
10 Жалпы және әкімшілік персоналдарының 7210 3140
еңбек ақысынан аударымдар жасалды,
әлеуметтік салық есептелінді (21%) 55,9
11 Қабылданған жұмыстардың және 7210 3310
көрсетілген қызметтердің (жарық жылу,
газ және басқаларының) құны көрсетілді82,3
12 Қызметкерлер болып табылатын басқа да 7210
мамандарға жалақы есептелінді 83,0
13 Қызметкерлер тұлғаларының еңбек 7210 3140
ақысының аударымдар жасалды,
әлеуметтік салық есептелінді (21%) 15,7
14 Негізгі құралдарды жөндеуге резервтер 7210 3220
құрылды 149,0
15 Ағымдағы жал бойынша шығыс есептелінді71,0 7210 1630,424
0
16 Істелген жұмыстар мен көрсетілген 7210 8010
қызметтер қабылданады:
-негізгі өндіріс цехтарынан 140,0
-қосалқы өндіріс цехтарынан 160,0 7210 8030
-әлеуметтік сала объектілерінен 7210
(моншалар, кір жуатын орындар, тұрғын
үй және коммуналдық шаруашылықтар 30,0
т.б.)
17 Бюджетке төленуге жататын, салықтар 7210 3140
есептелінді (транспорт құралдарынын
салығы, мүлік салығы, жер салығы т.б.)170,0
18 Белгіленген норма шегінде, өкілетті 7210 1010,321
шығыстары төленді (есептелінді) 105,0 0,
4430,215
0
19 Сақтандыру полисін алумен байланысты 7210 2920
шығыстары көрсетілді 205,0
20 Айыппұл санкциялары, өсімдері 7210 4110,354
есептелінді (төленді) 100,0 0,
4430,104
0
21 Есепті кезеңнің аяғында жалпы және 7210
әкімшілік шығындарының сомасы
қаржылық- шаруашылық қызметінің
нәтижесіне (жиынтық табысты азайтады) 2602,9
көшіріліп жазылады
Жалпы және әкімшілік шығыстары жиынтық табысқа есептен шығарылғаннан
кейін 821 шоты жабылуы тиіс.
Пайыздар (проценттер) бойынша шығысқа – банк несиесі және
жабдықтаушылардың берген несиесі бойынша, мүлікті жалға беру бойынша
төленетін пайыздар (проценттер) жатады.
Пайыздар (марапаттау)- несие алушының ақша капиталын несиеге алғаны үшін
несие берушіге төлентін табыстың бір бөлігі. Пайызды өтудің көзі қарыз
капиталын пайдалану процесінен туындайтын құн болып табылады.
Пайыздар бойынша шығатын шығындардың есебі 831- Пайыздар бойынша
шығындар деп аталатын шотта жүргізіледі. Бұл –активтік, күрделі шот.
Пайыздар бойынша шығындардың талдамалық есебі проценттердің түрлері бойынша
ведомоста жүргізіледі.
Пайыздардың барлық түрлерін есептегенде 831- шоты дебеттеледі де, 684-
Төлемге арналған проценттер шоты кредиттеледі.
Пайыздардың барлық түрлерінің төлемі 684- шотының дебеті және:
-пайыздар арнаулы шоттардан төленгенде 432 –Банкідегі арнаулы шоттардағы
ақша шотының;
- пайыздар валюталық шоттардан төленгенде 431, 432- шоттарының;
пайыздар нақты ақшалай төленгенде 451- шотының кредиті бойынша көрініс
береді.
Бұл жазбадан кейін 831- шоты жабылуы тиіс.
2.3. Негізгі емес қызметтер бойынша шығыстардың есебі
Негізгі емес қызметтердің шығысын есептеу үшін 84 Негізгі емес қызметтер
бойынша шығысы деп аталатын бөлімше шоттары арналған.
Бұл бөлімшенің шоттары өткізілген активтердің барлық түрлерінің өзіндік
құны, сондай-ақ бағам айырмашылықтарынан алынған сомалар туралы ақпаратты
жинақтауға арналған.
841- Материалдық емес активтерді сату бойынша шығыстар шоты сатылған
материалдық емес активтердің құны туралы ақпаратты жинақтауға арналған.
841- шоты бойынша жасалған шоттардың корреспонденциясы төменде
келтірілген (қысқартылып алынған).
ҚатарШаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы,Шоттар
№ корреспонденци
теңге ясы
дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Сатылған материалдық емес активтер, 2740 2730
өздерінің белгіленген тәртібінде
есептеп шығарылады:
- материалдық емес активтердің өз
сатушысында болған кезінде, оны 30000
пайдаланғаны үшін, есептелген тозу
сомасына
- сатылған материалдық емес 7410 2730
активтердің қалдық құнына (тозу сомасы
бастапқы құнынан алынып тасталды) 270000
2 Материалдық емес активтерді сақтауға 7410
байланысты шыққан шығыны жыл аяғында
жиынтық табыс (зиян) шотына көшіріліп 270000
жазылады
Жыл аяғында шығындардың барлығы табыс (зиян) шотына көшірілгеннен кейін,
841 шоты жабылуы тиіс.
842-Негізгі құралдарды сату бойынша шығысы шоты –бұл шот сатылған
негізгі құралдардың (ұзақ мерзімді жалға берілген негізгі құралдарды
қосағанда) құны туралы ақпараттарды жинақтау үшін пайдаланады.
ҚатарШаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы,Шоттар
№ корреспонденциясы
теңге
дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Сатылған негізгі құралдар белгіленген 2421-2422412-2416
тәртіпте есептен шығарылады: 8 2429 2417
- негізгі құралдар өзінің сатушысында
болған кезде, оны пайдаланғаны үшін,
есептелінген тозу сомасына 200000
- баланстық құнына (тозу сомасы 7410 2412-2416
бастапқы құнынан алынып тасталынды) 800000 2417
2 Негізгі құралдарды сатуға байланысты 7410
шыққан шығыны жыл аяғында жиынтық
табыс (зиян) шотына көшіріліп жазылады800000
842- шоты есепті жылдың соңында жабылады.
843- Бағалы қағаздарды сату бойынша шығыстар шоты- сатылған бағалы
қағаздар құнын есептеп шығару туралы ақпаратты жинақтауға арналған.
Қысқартылған түрінде келтірілген шоттар корреспонденциясын береміз.
ҚатарШаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы,Шоттар
№ корреспонденцияс
теңге ы
дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Дебитордың және ақша қаражаттарның 7430 1210
шоттары бойынша бағамдық айырмасы
бойынша жасалатын шығыстары:
- сатып алушылармен және тапсырыс
берушілермен 131,4
- бас (тәуелді) серіктестерімен 16,0 7430
- берілген аванстар бойынша 9,5 7430 1610,291
0
- ақша қаражатының шоттары бойынша 28,3 7430 1070,102
0
2 Кредиторлармен есеп айырысу шоттары 7430
бойынша бағамдық айырмасы бойынша
шығыстары:
- бас (тәуелді) серіктестерімен 89,6
-алынған аванстар бойынша 48,3 7430 3510,441
0
-жабдықтаушылармен және 7430 3310,411
мердігерлермен, сондай-ақ басқалармен 111 0
3 Жыл аяғында бағам айырмашылығы бойынша 7430
шыққан шығындардың сомалары жиынтық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz