Жылқы – халық медицинасында

Жылқы өнімдерін қазақ тұрмысында әртүрлі ауруларды емдеуге кеңінен пайдаланады. «Жылқының сүті мен еті жақпаған ауру адам, сауықпайды, өледі» деген сөз халық арасында кең тараған. Жылқы өнімдерінің ішінде емге қолданылуы жағынан бірінші орында әрине, қымыз тұрады. Себебі қандай науқас болсын қазақ қымыздың тікелей емдігі болмаса да, ауырған адамды әлдендіру үшін негізгі емімен қатар қымыз беріп отырған. «Қымыз қырық түрлі дертке ем» дейді қазақ мақалы. Негізінде қымызбен өкпе (туберкулез) ауруын емдеу кең етек алған. «Көксаумен ауырған адамға, қайнатылған сиырдың, жылқының майын балға қосып ішкізеді. Мейлінше көп қымыз береді. Өкпесі ауырған адам жүрек майын шикілей аз-аздап жеуі керек». (І) Қымыздан басқа осы уақытқа дейін зерттелмей келе жатқан халық медицинасындағы ел арасынан жинастырған материалдарға сүйене отырып жылқының басқа да емдік өнімдері қарастырылды. Белінен шойырылып жүре алмай қалған адамды ту биенің терісіне түсіреді. Алдымен жаңа сойылған жылқының терісінің ішіне ерменді қайнатып құяды, сонан соң екі адам терінің екі жағынан ұстап бұрайды, бір адам сол мезетте ағаш тоқпақпен теріні тоқпақтайды, сонда тері қызып, ысиды, ыстық теріге науқасты жалаңаш күйінде денесін, басын ғана шығарып орап тастайды. Алдымен адамның денесі 15-20 минут шамасында қалтырап, қалшылдап тоңады, соңынан денесі қызып терлейді, біртіндеп теріге үйрене бастайды. Өстіп науқас адам 1,5-2 сағат тері ішінде жату қажет. Осылай 7 күнде 3 рет түседі, емдеу 21 күнге созылады, науқас осы уақыт ішінде жылы үйден шықпауы керек. Теріге түсудің екінші түрі – үш жылғы ту биенің терісіне күнара небәрі үш рет түсуге болады, одан әрі тері кеуіп, не иістеніп кетеді. (XVІ.) Аса қатерлі ауруларды емдеу үшін бірнеше жылқы сойылатын болған.