Муниципалды құрылымдар әлеуметтік-экономикалық жүйе ретінде
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3 I Муниципалды құрылымдар әлеуметтік.экономикалық жүйе
ретінде
1.1 Муниципалды құрылымдар органдардың құрылуы мен дамуы ... ... ... .4
1.2 Муниципалды құрылымдар органдар және олардың функционалдық қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.3 Муниципалдық басқарудың шет елдік үлгілері (Германдық үлгі) ... ... 12
ІІ Муниципалды құрылымдардың функционалдық қызметі
2.1 муниципалды құрылымдар мекеменің негізгі міндеті мен
функциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2.2 муниципалды құрылымдар халықты әлеуметтік қорғау саясатының
негізінде жүзеге асырылатын шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
ІІІ Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
ретінде
1.1 Муниципалды құрылымдар органдардың құрылуы мен дамуы ... ... ... .4
1.2 Муниципалды құрылымдар органдар және олардың функционалдық қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.3 Муниципалдық басқарудың шет елдік үлгілері (Германдық үлгі) ... ... 12
ІІ Муниципалды құрылымдардың функционалдық қызметі
2.1 муниципалды құрылымдар мекеменің негізгі міндеті мен
функциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2.2 муниципалды құрылымдар халықты әлеуметтік қорғау саясатының
негізінде жүзеге асырылатын шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
ІІІ Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
Тақырыптың өзектілігі:Қазақстанда бүгінгі таңда әлеуметтік- экономикалық жаңару мен саяси демократияландырудың жаңа кезеңіне қадам басқалы тұр. Еліміз тәуелсіздік алған жылдардан бері, мемлекетіміз әлеуметтік бағытқа үлкен мән беріп келеді, себебі біз нарықтық әлеуметтік бағытты таңдадық.
Бірақ елімізде жүргізіліп отырған әлеуметтік саясат, әрине мемлекеттің қаржылық мүмкіндігіне, экономикалық дамуға байланысты. Соңғы жылдардағы экономикамыздың қарқында өсуі, ЖІӨ еселеп жоғарлауы әлеуметтік салаға құйылатын қаржының көлемін ұлғайтты. Бұның бәрі түптеп келгенде халықтың әлеуметтік жағдайын жақсартуға бағытталған мемлекетіміздің сындарлы саясатына байланысты.
Әлеуметтік-саяси шаралардың мақсаты нарықтық еркіндік принципінің әлеуметтік өтеу принципімен және әр адамның лайықты өмір сүруге ажырамас құқығының үйлесімімен қамтамасыз етілуі қажет, ал бұл міндеттерді шешуге және халықтың әлеуметтік әлсіз қабатына адамға лайықты өмір сүру деңгейін қамтамасыз етуге бағытталған мемлекеттік шаралардың жиынтығы оның әлеуметтік саясатын анықтайды.
Мемлекеттің әлеуметтік саясаты сол елдің бастан кешіріп отырған экономикалық даму кезеңінен, сол мемлекеттің ұстанып отырған экономикалық саясатынан және тағы да басқа факторлардан тәуелді болады.
Еліміз әлеуметтік саясаттың қалыптасуы мен дамуында, әлеуметтік саясаттың заңнамалық негізін, негізгі бағыттарын жасап алды. Негізгі білім, денсаулық, демографиялық жағдай, халықты әлеуметтік қорғау мен қамсыздандыруға, зейнетақы төлеу, халықты жұмыспен қамту саясаты болып келеді.
Жалпы, біздің елдегі бұдан бірнеше жыл бұрын пайда болған децентрализациялау саясаты сол кездегі қаржы мен жауапкерлік тапшылығынан әлеуметтік салаларды орталық органдардың жергілікті билікке ысыра салу ниетінен туғанын да жасырмаған абзал. Енді әлеуметтік салаларға қаржы құйылып, қан жүгіре бастағасын бұл саясатты қайта қарау ниетінің туып отырғаны тағы бар. Оның үстіне миллиондаған бюджет қаржысы қоғамдық бақылаудан тыс қалғаннан кейін, оны жергілікті билік біржақты пайдалану және жемқорлық пен ысырап етудің үлгісін жасап отыры да бір шындықтың ұшы.
Бірақ елімізде жүргізіліп отырған әлеуметтік саясат, әрине мемлекеттің қаржылық мүмкіндігіне, экономикалық дамуға байланысты. Соңғы жылдардағы экономикамыздың қарқында өсуі, ЖІӨ еселеп жоғарлауы әлеуметтік салаға құйылатын қаржының көлемін ұлғайтты. Бұның бәрі түптеп келгенде халықтың әлеуметтік жағдайын жақсартуға бағытталған мемлекетіміздің сындарлы саясатына байланысты.
Әлеуметтік-саяси шаралардың мақсаты нарықтық еркіндік принципінің әлеуметтік өтеу принципімен және әр адамның лайықты өмір сүруге ажырамас құқығының үйлесімімен қамтамасыз етілуі қажет, ал бұл міндеттерді шешуге және халықтың әлеуметтік әлсіз қабатына адамға лайықты өмір сүру деңгейін қамтамасыз етуге бағытталған мемлекеттік шаралардың жиынтығы оның әлеуметтік саясатын анықтайды.
Мемлекеттің әлеуметтік саясаты сол елдің бастан кешіріп отырған экономикалық даму кезеңінен, сол мемлекеттің ұстанып отырған экономикалық саясатынан және тағы да басқа факторлардан тәуелді болады.
Еліміз әлеуметтік саясаттың қалыптасуы мен дамуында, әлеуметтік саясаттың заңнамалық негізін, негізгі бағыттарын жасап алды. Негізгі білім, денсаулық, демографиялық жағдай, халықты әлеуметтік қорғау мен қамсыздандыруға, зейнетақы төлеу, халықты жұмыспен қамту саясаты болып келеді.
Жалпы, біздің елдегі бұдан бірнеше жыл бұрын пайда болған децентрализациялау саясаты сол кездегі қаржы мен жауапкерлік тапшылығынан әлеуметтік салаларды орталық органдардың жергілікті билікке ысыра салу ниетінен туғанын да жасырмаған абзал. Енді әлеуметтік салаларға қаржы құйылып, қан жүгіре бастағасын бұл саясатты қайта қарау ниетінің туып отырғаны тағы бар. Оның үстіне миллиондаған бюджет қаржысы қоғамдық бақылаудан тыс қалғаннан кейін, оны жергілікті билік біржақты пайдалану және жемқорлық пен ысырап етудің үлгісін жасап отыры да бір шындықтың ұшы.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы
2. Телебаев Г.Т. Некоторые проблемы введения местного самоуправления
в Республике Казахстан // Саясат, 2001, №1, С. 10-12.
3. internet: www. dppin.е11аt,kg/rus/.../htm.
4. Чеботарев А. Проблемы формирования системы местного самоуправления в Республике Казахстан // Правовая реформа в Казахстане. - № 1 (5). – 2000. – с. 12-16.
5. ҚР Заң жобасы «ҚР Муниципалды шаруашылық ресурстары туралы
Заңы».
6. Калиулы Ж., Марданов К. Местное самоуправление: взгляд со стороны
7. Деловое обозрение «РЕСПУБЛИКА» - № 38(70) от 4 октября 2001- с. 4.
8. Кубаев К.Е. Экономическая модель местного самоуправления //
Материалы конференции Ассоциации экономистов Казахстана. - Караганда, 2003
9. Жиренчин К.А., Ахметов М. Развитие института местного самоуправления в законодательстве современного Казахстана // Саясат. - №6. – 1998. – с. 60-64.
10. Кубаев К.Е. Формирование принципов и функции местного
самоуправления в Республике Казахстан // Транзитная экономика. - № 4-5. – 2002. - с.5-13.
11. Постников А.Е., Сафарова М.Р., Цивилева Е.Д. Обзор законов о местном самоуправлении государств - участников СНГ //Вестник Межпарламентской ассамблеи, №4, 1994, С. 35-49.
12. Воронин А.Г., Лапин В.А., Широков А.Н. Основы управления муниципальным хозяйством. М. МОНФ. 1997 г.
13. Белиспаев А.М. Децентрализация власти и развитие местного самоуправления в Республике Казахстан // Саясат № 4-5 – 2000
14.
15. Местное самоуправление в зарубежных странах (информационный обзор) / Под ред. Н.П. Медведева и др. - М.: Юрид. лит., 1994, 80 с.
16. internet: www. iatp.unibel.by/jornals/... htm.
2. Телебаев Г.Т. Некоторые проблемы введения местного самоуправления
в Республике Казахстан // Саясат, 2001, №1, С. 10-12.
3. internet: www. dppin.е11аt,kg/rus/.../htm.
4. Чеботарев А. Проблемы формирования системы местного самоуправления в Республике Казахстан // Правовая реформа в Казахстане. - № 1 (5). – 2000. – с. 12-16.
5. ҚР Заң жобасы «ҚР Муниципалды шаруашылық ресурстары туралы
Заңы».
6. Калиулы Ж., Марданов К. Местное самоуправление: взгляд со стороны
7. Деловое обозрение «РЕСПУБЛИКА» - № 38(70) от 4 октября 2001- с. 4.
8. Кубаев К.Е. Экономическая модель местного самоуправления //
Материалы конференции Ассоциации экономистов Казахстана. - Караганда, 2003
9. Жиренчин К.А., Ахметов М. Развитие института местного самоуправления в законодательстве современного Казахстана // Саясат. - №6. – 1998. – с. 60-64.
10. Кубаев К.Е. Формирование принципов и функции местного
самоуправления в Республике Казахстан // Транзитная экономика. - № 4-5. – 2002. - с.5-13.
11. Постников А.Е., Сафарова М.Р., Цивилева Е.Д. Обзор законов о местном самоуправлении государств - участников СНГ //Вестник Межпарламентской ассамблеи, №4, 1994, С. 35-49.
12. Воронин А.Г., Лапин В.А., Широков А.Н. Основы управления муниципальным хозяйством. М. МОНФ. 1997 г.
13. Белиспаев А.М. Децентрализация власти и развитие местного самоуправления в Республике Казахстан // Саясат № 4-5 – 2000
14.
15. Местное самоуправление в зарубежных странах (информационный обзор) / Под ред. Н.П. Медведева и др. - М.: Юрид. лит., 1994, 80 с.
16. internet: www. iatp.unibel.by/jornals/... htm.
Жоспар
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3 I
Муниципалды құрылымдар әлеуметтік-экономикалық жүйе
ретінде
1. Муниципалды құрылымдар органдардың құрылуы мен дамуы ... ... ... .4
2. Муниципалды құрылымдар органдар және олардың функционалдық
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
3. Муниципалдық басқарудың шет елдік үлгілері (Германдық
үлгі) ... ... 12
ІІ Муниципалды құрылымдардың функционалдық қызметі
2.1 муниципалды құрылымдар мекеменің негізгі міндеті мен
функциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..18
2.2 муниципалды құрылымдар халықты әлеуметтік қорғау саясатының
негізінде жүзеге асырылатын
шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
ІІІ Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..39
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі:Қазақстанда бүгінгі таңда әлеуметтік-
экономикалық жаңару мен саяси демократияландырудың жаңа кезеңіне қадам
басқалы тұр. Еліміз тәуелсіздік алған жылдардан бері, мемлекетіміз
әлеуметтік бағытқа үлкен мән беріп келеді, себебі біз нарықтық әлеуметтік
бағытты таңдадық.
Бірақ елімізде жүргізіліп отырған әлеуметтік саясат, әрине мемлекеттің
қаржылық мүмкіндігіне, экономикалық дамуға байланысты. Соңғы жылдардағы
экономикамыздың қарқында өсуі, ЖІӨ еселеп жоғарлауы әлеуметтік салаға
құйылатын қаржының көлемін ұлғайтты. Бұның бәрі түптеп келгенде халықтың
әлеуметтік жағдайын жақсартуға бағытталған мемлекетіміздің сындарлы
саясатына байланысты.
Әлеуметтік-саяси шаралардың мақсаты нарықтық еркіндік принципінің
әлеуметтік өтеу принципімен және әр адамның лайықты өмір сүруге ажырамас
құқығының үйлесімімен қамтамасыз етілуі қажет, ал бұл міндеттерді шешуге
және халықтың әлеуметтік әлсіз қабатына адамға лайықты өмір сүру деңгейін
қамтамасыз етуге бағытталған мемлекеттік шаралардың жиынтығы оның
әлеуметтік саясатын анықтайды.
Мемлекеттің әлеуметтік саясаты сол елдің бастан кешіріп отырған
экономикалық даму кезеңінен, сол мемлекеттің ұстанып отырған экономикалық
саясатынан және тағы да басқа факторлардан тәуелді болады.
Еліміз әлеуметтік саясаттың қалыптасуы мен дамуында, әлеуметтік
саясаттың заңнамалық негізін, негізгі бағыттарын жасап алды. Негізгі білім,
денсаулық, демографиялық жағдай, халықты әлеуметтік қорғау мен
қамсыздандыруға, зейнетақы төлеу, халықты жұмыспен қамту саясаты болып
келеді.
Жалпы, біздің елдегі бұдан бірнеше жыл бұрын пайда болған
децентрализациялау саясаты сол кездегі қаржы мен жауапкерлік тапшылығынан
әлеуметтік салаларды орталық органдардың жергілікті билікке ысыра салу
ниетінен туғанын да жасырмаған абзал. Енді әлеуметтік салаларға қаржы
құйылып, қан жүгіре бастағасын бұл саясатты қайта қарау ниетінің туып
отырғаны тағы бар. Оның үстіне миллиондаған бюджет қаржысы қоғамдық
бақылаудан тыс қалғаннан кейін, оны жергілікті билік біржақты пайдалану
және жемқорлық пен ысырап етудің үлгісін жасап отыры да бір шындықтың ұшы.
1 МУНИЦИПАЛДЫ ҚҰРЫЛЫМДАР ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖҮЙЕ РЕТІНДЕ
1.1 Муниципалды құрылымдар органдардың құрылуы мен дамуы
Кеңестік одақтың ыдырау нәтижесінің Еуразия құрлығына жаңа
мемлекеттердің бой көтеріп, олардың жаңа жүйенің жетегіне жармасып, жаңа
қоғам құруына итермеледі. Аталмыш он жыл кеңестік менталитеттің сарсаңға
түсе ыдырап, соны психология мен тың көзқарасқа негізделген жаңа әрекет
қана жаңа қоғам тудыратынын мойындатуда. Сонымен, келмеске кеткен
кеңесшілдік жойылғанымен, алдымыздан жаңа қоғам құрудың объективті жағдайы
біз күткендей құшағын жаймады. Осылайша, егемен болумен жүріп, он бес
жылдың қалай өткенін де байқамай қалыппыз. Егемендік дегеніміз - жаңа
мемлекет құру екен. Ал, біз оның үстіне жаңа формациялы қоғамды қолға
алудамыз. Сондықтан да, бұл мемлекеттің қалыптасып дамуы заман талабына
жауап беретіндей жаңа тұжырымға негізделген мемлекеттік құрылымдарды дамыту
қажет болғандықтан, өз тарапымыздан сондай жаңа мемлекеттік құрылым
тұжырымдамасын қоғамдық ортаға ұсынуды жөн санадық.
Аталмыш тұжырым тұрғысынан биліктің қазір қолға алып отырған әкімшілік
реформасы біржақты және елдің әкімшілік құрылымын жетілдіруге қатыссыз,
тақырып жете қарастырылмаған. Сондықтан бұл реформаның нәтижесі қаншалықты
тиімді болатындығы қазырғы қордаланған мәселе тұрғысынан қандай болатыны
түсінікті.
Басқа жағынан алғанда, жоғарғы атқарушы салалық органдар мемлекеттік
міндетті белгілегенімен, оның барысы мен нәтижесіне жауап беретіндей
міндеттен ада болған сыңай бар. Мәселен, қазырғы кезде жергілікті
жерлердегі білім сапасы мен деңгейі облыс әкімдерінің рейтингісін анықтауға
тікелей қатысты шама болып отыр, ал министрлік рейтингісінің бұған қатысы
жоқ. Осылайша, әр сала бойынша мемлекеттік міндеттің атқарылу рейтингісі
жоғарғы атқару органдарынан аластатылған, мұнымен бірге олардың үнемі
болуға тиісті жауаптылығы та шайылып отыр.
Жалпы, біздің елдегі бұдан бірнеше жыл бұрын пайда болған
децентрализациялау саясаты сол кездегі қаржы мен жауапкерлік тапшылығынан
әлеуметтік салаларды орталық органдардың жергілікті билікке ысыра салу
ниетінен туғанын да жасырмаған абзал. Енді әлеуметтік салаларға қаржы
құйылып, қан жүгіре бастағасын бұл саясатты қайта қарау ниетінің туып
отырғаны тағы бар. Оның үстіне миллиондаған бюджет қаржысы қоғамдық
бақылаудан тыс қалғаннан кейін, оны жергілікті билік біржақты пайдалану
және жемқорлық пен ысырап етудің үлгісін жасап отыры да бір шындықтың ұшы.
Аталмыш жайтты тағы бір жағынан алып қарағанда, елдегі облыстық
мемлекеттік басқарым звеносы қолына мемлекетті федерациялауға алғышарт
жасау үстінде: жергілікті барлық билік пен адам, бизнес, табиғат ресурсын
бақылау және оларды үйлестіру мен жұмсау шоғырланғандықтан, облыстық
әкімдікті жергілікті аумақтағы саяси суперсубъектіге айналуына мәжбүр
етуде. Өйткені, облыстық мемлекеттік басқарым звеносын бақылау біржақты да
тігіңкі түрде жоғарыдан төмен бағытталған, ал көлденең сипатты түрдегі
қоғамдық және халықтық бақылау жоқтың қасы; тіпті болған күннің өзінде
жергілікті өкілдік органдар әкімдік құрсауынан шыға алмайды. Сөйтіп,
облыстық мемлекеттік басқарым, әсіресе, атқару билігінің басты тұтқасы
болып отырғанымен, оның нықты звеносы болып отыр деуге келмейді. Бұл жағдай
елді демократияландыру бастамасына кедергі келтіріп қоймай, оған қарсы
бірден бір звено екені тағы шындық. Бәрінен бұрын бұл звенолық билік
жергілікті бизнестің алаңсыз дамуына бірден бір тұсау болып, жергілікті
жекедара корпорацияларды қалыптастырды, өздерінен тәуелсіз бизнесті бұғауда
ұстап отыр. Бұл жерде, коррупциялық арқаудың негізі де, осы облыстық
басқарым звеносында жатқанын жасыра алмаймыз.
Әкімшілік - аумақтық бөлініс пен жергілікті басқарым субъектісі.
Қазақстанның әкімшілік – аумақтық бөлінісі (ӘБ) жаңа формацияға орай,
ырықты (либералды) экономикалық қатынастың сипаты, демографиялық ахуал мен
аумақтық әлеует ескеріле отырып, қайта құрылуы қажет. Нақтылай айтқанда, ӘБ
қазырғы облыстық звеноның кеңестік иерархиялы-тоталитарлық жүйенің сипаты
ретінде жойылып, делдал әкімшілік бөліністі уақыт талабына сай мемлекеттік
органдармен алмастыру арқылы басы артық әкімшіл - әміршіл жүйенің түбірімен
аласталуына батыл әрекет жасалған жөн.Қысқасы, әкімшілік-аумақтық бөлініс
пен жергілікті басқарым субъектісін барынша тиімді етіп реформалау
қажеттігі туып отыр. Бұл - жергілікті атқару билігін де әртараптандыру
керек деген сөз. Аталмыш жоба ел аумағының байтақтығы мен халық
тығыздығының селдірлігін үйлестіре басқаруға жауап беруі тиіс. Сөйтіп,
аумақтардың шын мәнінде біркелкі түрде нығаюына алғышарт жасалғаны абзал .
Ел аумағы облыстарды жойып, тек қана аудандарға жіктелген бөліністен
тұруы - біздің демографиямызға да, аумақты билеу саясатымызға да сәйкес, әр
аудан Муниципалды құрылымдарқ мүдде мен мемлекеттік төменгі ауқымдағы
мүдденің объектісі болғанда, ал жергілікті мемлекеттік басқарым Жергілікті
өзіндік меңгеріммен (Местное самоуправление) қабыса отырып, жергілікті
билік субъектісі болса ғана интенсивті даму жолына түсетін боламыз. Елдің
әкімшілік бөлінісін экономикалық-әлеуметтік әлеуетіне орай үш сипатты:
- индустриялы немесе мегаполисті аудан (МА);
- агро-индустриалы немесе провинциялы аудан (ПА);
- агросекторлы немесе ауылды аудан (АА) түрде жіктеп, оларға сәйкес
мемлекеттік мәртебе берілу керек. Сонда ел бойынша шамамен 20 шақты МА, 60-
қа тарта ПА және 120-дай АА болмақ.
МА – ды қазырғы және бұрынғы облыс орталықтары мен оларға таяу
поселкелер, селолар мен ауылдар аумағының жиынтығы құрайды; ал ПА–ға
индустриялық комбинаттар құраушы шағын қалалар мен оған таяу поселкелер,
шағын қала, селолар мен ауылдар аумағы бірігеді. АА болса, негізгі
экономикасы ауыл шаруашылығына негізделген шалғайдағы елді мекендер мен
шағын қала, поселкелерден тұрады. Елді бұлайша үш сипатты аудандарға жіктеу
мемлекет тарапынан оларды ерекшелігіне орай дифференциалды дамыту мен
аумақтарды өзара интеграциялау мүддесін көздеуге итермелейді. Осылайша үш
түлік аудандардан құрылған аумақты бір аймаққа біріктіру арқылы елде бес
аймақтық бөлініс жасақтауға болады. Бірақ бұл аймақтарды қазырғы облыс не
губерния ретінде қабылдамау керек. Аймақтарға әкімшілік немесе жергілікті
өзіндік меңгерім тән болмайды, аумақтық саясат негізінен жоғарғы
мемлекеттік билікті төменгі мемлекеттік әкімшілік әлеуетпен ұштастыратындай
өңірлік (аймақтық) министрліктер арқылы экономикалы-әлеуметтік салада
үйлестіріліп отырады. Бұрынғы облыстық әкімге де, министрліктерге де қарап
келген аудандық, облыстық деңгейдегі мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорындар
енді барынша тәуелсіз қызмет ете отырып, тікелей өз ведомостволарына
бағынатын болады. Ал, оларды шаруашылық-жарақ жағынан жергілікті әкімдік
арнайы бөлінген мемлекеттік қаржымен қамтамасыз етіп отыруы тиіс. Сонда,
денсаулық пен білім саласындағы былықтар үшін жергілікті әкім емес, жауапты
жоғарғы орган болмақ, ал әкім әлгі мекемелердің ғимараты мен коммуналдық
қызметіне жауап бермек. Бұл жағдай елдегі меншік түрінің нақ па нақ үшке
бөлінуін талап етеді: мемлекеттік, Муниципалды құрылымдарқ және жекеменшік.
Сонымен, ел аумағы шартты түрде бес өңірге: шығыс, батыс, оңтұстық,
солтұстық және орталық болып бөлінеді. Оның әрқайсысына шамамен әлгі үш
сипаттағы 40 ауданды шоғырландыруға болады. Алайда, бұл аймақтар
әкімшілік–аумақтық бөлініске жатпағандықтан, аймақ бойынша өкіметтік билік
тармақтары (мәслихат, сот) болмайды, бар болғаны жоғарғы мемлекеттік
органдардың аймақтық бөлімшелері болуы мүмкін. Сөйтіп, мемлекеттік өкімет
қазіргідей 3 сөрелі (ярусты) емес 2 сөрелі болып нығаяды: жоғарғы және
төменгі. Сот билігін алсақ – Ұлттық (Жоғарғы) Сот және аудандық
(төңіректік) сот, өкілдік билік – Парламент және аудандық (ауылдық,
қалалық, поселкелік) мәслихаттар, ал атқару билігі – Президент-Үкімет және
аудандық деңгейдегі мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорындар. Ал, аудандық
(ауылдық қалалық, поселкелік) әкімдіктер Жергілікті Өзіндік Меңгерімнің
(ЖӨМ) құрылымы болып табылады, бірақ заң жүзінде белгіленген мемлекеттік
кейбір қызметтерді жергілікті аумақта атқару жүктелетін болады. Сөйтіп,
аудандық деңгейде мемлекеттік басқарым мен жергілікті меңгерім тоғысады.
Атқару билігінің қызметін нақтылайтын болсақ; Министрлер кабинеті Президент
белгілеген міндеттің стратегиялық және тактикалық шешімін анықтап, іске
асырады; Аймақтық министрлік шешімді іске асыруды аймақ бойынша
ұйымдастырады, үйлестіреді және бақылайды. Аудандық әкімдіктер Муниципалды
құрылымдарқ мүліктерге қожалық етіп, Муниципалды құрылымдарқ органдарды
басқарады. Жергілікті өкіметтің атқару саласы бойынша сәйкес түрде ауыл,
поселке меңгерушілері мәслихаттарда сайланады. Ал, аудан әкімі бастапқы
кезеңде Президент ұсынысымен бірнеше кандидат ішінен аудандық мәслихатта
сайланып, кейін жергілікті сайлауда таңдалуы мүмкін. Мегополистік
аудандардағы қалалық маңайлар (городские районы) жергілікті өзіндік
меңгерім субъектісі болғаны жөн және олардың әкімдері сайлаушылардың
тікелей сайлауымен болғаны абзал. Ондай жағдайда ірі қала әкімдері -
әмірлер (мэр) ауданның стратегиясы мен тактикасын жасақтаумен және іске
асырумен айналысады да, ал коммуналдық және басқа шаруашылық әкімдердің
құзырына көшетін болады. Әмірді бастапқы кезеңде Президент тағайындап,
кейіннен қалалық мәслихат сайлауы ықтимал. Жалпы, ең көп дауыс алған
(пайыздық көрсеткіш бойынша) әрбір қалалық маңай (городские районы)
депутаттарының, айталық, 20 пайызынан қалалық (Мегополисті аудандық)
мәслихат құрылғаны жөн .
Әрбір аудан Муниципалды құрылымдарқ деңгейдегі дербестікке ие болып,
өзін өзі басқарады, соған орай әр ауданның қажеті мен мүмкіндігіне сәйкес
мәдениет, білім, денсаулық, тәртіп қорғау және коммуналдық т.б. сала
бойынша меншігі болуы керек.
Аудандық бюджет жергілікті салықтан құралады, ол жетпеген жағдайда
аймақтық министрлік құзырымен дотация көлемі анықталып, мемлекеттік
бюджеттен толықтырылады.Сөйтіп, әкімшілік өз құзыры, белгілі бір мөлшерде
өз қаражаты, мүлкі арқылы жергілікті мәселелерді шешумен өзін өзі
басқарудың толыққанды бірлігі болады, сондай-ақ, атқарушы биліктің тігіңкі
бағыныстағы төменгі звеносы ретінде атқарушы өкіл болып табылады.
Мемлекеттік бағыныстағы шаруашылық субъектілерінің қызметін өзіне
тиісті аймақ мүддесінің экономикалық, әлеуметтік және басқа салалары
бойынша белгіленген мақсатқа жұмылдыра отырып, сәйкес Аймақтық министрлік
сол аймақтағы жойылған облыстық әкімшіліктердің саяси, экономикалық,
меншіктік, құрылымдық мұрагері болып табылады. Бұл құрылымның ісі мығым
болуы үшін Министрлер кабинеті жөніндегі заңда арнайы бір тарау Аймақтық
Министрлік жөнінде болып, ал Министрдің Министрлер Кабинетінің мүшесі болуы
қажет болмақ.
Әкімшілік – аумақтық бөліністің бұлайша әлпеттенуі әр сала бойынша
бұрынғы облыстық мекеме, органдардың құзыры сол аумақтағы аудандық
мекемелер мен Аймақтық министрліктер арасында бөліске түседі. Айталық,
бұрынғы облыстық Ішкі Істер басқармалары біріктіріліп, сол аймақ бойынша
ІІМ аймақтық департаментін құрайды. Ал, Муниципалды құрылымдарқ өкімет
қарауында учаскелік милиционерлер тобы мен бюджет шамасына қарай өзге де
бөлімшелер болуы мүмкін.
1. Муниципалды құрылымдар органдар және олардың функционалдық қызметі
Муниципалды құрылымдар органдар дегеніміз - (лат. municipalium)
белгілі бір аймақ ауқымында жалпы заңнама негізінде келесідей шешімдер
қабылдауға жауапты жергілікті басқару органдары
• Жергілікті салықтық төлемдерді енгізу;
• Жергілікті бюджетті құру және үлестіру;
• Аймақ тұрғындарына бағытталған әлеуметтік шараларды іске асыру.
Муниципалды құрылымдар меншікке Муниципалды құрылымдар билік органдар
иелігіндегі меншік жатады.
Муниципалды құрылымдар бюджет дегеніміз – жергілікті салықтар мен
төлемдерден құралатын және аймақ тұрғындарына бағытталған әлеуметтік
шараларды іске асыру мен жергілікті бюджеттіі үлестіруге жұмсалатын бюджет
болып табылады.
Муниципалды құрылымдар меншік мемлекеттік және басқа меншік түрлерімен
салыстырғанда өте ерекше болып табылады. Муниципал - латынның
municipals немесе немістің munizipalitet сөздурінен шыққан қаланы
басқару деген ұғымды білдіреді. Ал, латынның municipium сөзі қаланы
өзін - өзі басқару құқығын білдіреді. Әдетте Муниципалды құрылымдарқ
меншікке өкімет ұйымдары мүлік және әкімшілік – аумақтық құрылымдары
басқару жатады.
Қазақстан Республикасында осындай мүліктер коммуналды меншік деп
аталады. Әр түрлі эканомикалық жүйе шеңберінде меншіктің басқа түрінің
басым болуы, оның басқа түрінің мейлі бұрынғы, мейлі қазіргі түрінің
болуына жоққа шығармайды. Меншіктің барлық түрінің араласуы мен өзара іс-
әрекеті, экономикаға және барлық қоғамның дамуына оң әсер етеді.
Муниципалды құрылымдар қрылымдар тарапынан халыөты әлеуметтік қорғау
шараларына келесілер кіреді:
Тағайындалған айлық зейнетақының (жәрдемақының) орташа мөлшері еңбек
және әлеуметтік қорғау органдарында есепте тұрған барлық зейнеткерлерге
(жәрдемақы алушыларға) тағайындалған айлық зейнетақылардың
(жәрдемақылардың) жалпы сомасының олардың санына қатынасы ретінде
есептеледі. Зейнетақы алушылар саны – зейнетақымен қамсыздандыру туралы
заңнамада көзделген жағдайларда ай сайынғы ақшалай сома тағайындалған
адамдардың есепті кезең аяғындағы (басындағы) саны. Зейнеткерлердің жалпы
саны әлеуметтік қорғау органдарында есепте тұрған зейнеткерлердің дербес
шоттарының саны бойынша есептеледі.
Қарттар және мүгедектерге (үлкендер мен балалар) арналған интернат-
үйлері - күтім, тұрмыстық және медициналық қызмет көрсетуді қажет ететін
қарттар мен мүгедектерге тұрақты тұруға арналған медициналық-әлеуметтік
мекеме.
Мүгедектердің саны мүгедек деп тану кезеңіне қарамастан еңбек және
әлеуметтік қорғау органдарында есепте тұрған мүгедектердің құрамын
сипаттайды.
Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы принципі – істерді
басқаруды өз еркімен жүзеге асыра алатын, өз органдарын қалыптастырған,
тұрғындардың өмірін ұйымдастыру мен өздерінің қызметтік негізі жатқан,
түбірлі бастауы мен идеясында Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымыдың
табиғи белгіленген құбылыстығын айғақтайды.
Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы принцпінде жергілікті
биліктің даму тенденциясы мен объективті заңдылық талаптары өз бейнесін
табады. Оған мыналыр тән:
• Принцптер муниципалдық биліктің құрылысы мен қызмет өтуін айқындайды.
• Принцптер Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы мәнін, өзіне ғана
тән ерекше белгілері мен бейнесін түсіндіруге көмектеседі.
• принцптер жергіліктіөзін-өзі басқару жүйесі сапасының бағалық критеийі
ретінде де жүре алады. Жергілікті өзін-өзі бақару принцптерінің бастауы
мен идеясына жауап бере алуына байланысты болады.
• Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы принцпі, Муниципалды құрылымды
басқарудың құрылымы институты дамуының сабақтастығының сақталуына жағдай
жасап, Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымыдың белгілерімен немесе
пішімінің мәнін бейнелей алады.
• Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы принцпі өзінің құқықтық
негізін Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы туралы Еуропалық
хартиядан алады. Еуропа кеңесіне мүше елдердің муниципалдық заңдылығының
құқықтық фундаменті ретінде қызмет етеді
Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы принциптерін жүзеге асыру
муниципалды жұмысты ұйымдастыру түрі мен әдісі жүйесін көрсетілген
принциптерге сай, сондай-ақ заңда бекітілген құқықтар мен муниципалды
құрылым жарғысына байланысты қамтамасыз етілуі тиіс.
Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымыдың жалпы принциптеріне
мыналар жатады:
а) Жергілікті мәндегі сұрақтарды шешудегі еркіндіктер;
ә) Жергіліктіөзін-өзі басқарудың ұйымдық ерекшелігі, жалпы
міндеттері мен қызметтері жүзеге асыруда мемлекеттік билік орамдары өзара
байның өзара байланысы мен мемлекеттік басқару жүйесіндегі органдармен
өзара әрекеттесуі жатады;
б) Жергіліктіөзін-өзі басқаруда өз өкілеттілігіне сай метериалдық не
қаржылық ресурстары;
в) Жергіліктіөзін-өзі басқарудың тұрғындар алдындағы органдар мен
лауазымды тұлғалардың жауапкершілігі;
г) адам мен азаматтардың құқықтары мен еркіндігін сақтау;
д) Жергіліктіөзін-өзі басқаруды ұйымдастырушының және әрекетінің
заңдылығы;
е) Жергіліктіөзін-өзі басқару әрекетінің жариялылығы;
ж) Жергіліктіөзін-өзі басқару қызметінің бір жақты бастамасы мен
коллекциялылығы;
з) Жергіліктіөзін-өзі басқаруда мемлекеттік кепіл;
и) әр принципті жеке-жеке қарастырамыз.
А) жергілікті маңызы бар сұрақтарды шешуде еркін іс-әрекет.
Жергіліктіөзін-өзі басқаруда дербес іс-әрекетті нығайта отырып
муниципалды құқық нормаларының мазмұнын айқындайтын мынадай негізгі
белгілерін анықтаймыз:
• Жергілікті маңызы бар сұрақтарды дербес түрде шешуде жергілікті
референдум, муниципалды сайлау т.б. да тікелей шешім қабылдау түрлерін
де және сол сияқты сайламалы және Муниципалды құрылымды басқарудың
құрылымы арқылы жүзеге асырылады.
• Аталған принциптерді жүзеге асыру Муниципалды құрылымды басқарудың
құрылымыда қаржы-экономикалық қаматамасыз етуді дербестендіру арқылы
жүреді. Жергіліктіөзін-өзі басқару органдары муниципалды меншікті
дербес басқарып, жергілікті бюджетті қалыптастырады, бекітеді және
атқарады, жергілікті салым мен салықты бекітеді.
• Жергілікті сұрақтарды шешуде Жергіліктіөзін-өзі басқару органдарының
әрекеттеріне мемлекеттік биліктің араласуына тиым салады, Муниципалды
құрылымды басқарудың құрылымыдың дербестігіне муниципалды заң
кепілдік береді. Муниципалды білім беру пәндерді жүргізудің өзі
белгілеген жалпыға міндетті ережелерін бекітіп муниципалды білім
берудің жоспары мен даму бағдарламасын қабылдайды.
Бұл шешімдерді азаматтар өз еріктерімен қабылдаған жағдайда,
Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы органдары мен лауазымды тұлғалар
шешімі, сол муниципалды территория аумағында орналасқан ұйымдық құқықтың
түріне тәуелсіз өндірістер, мекеме мен ұйымдар үшін атқарылуы міндетті
болып табылады.
Осы шешімдерді орындамау және талапқа сай атқармау оларға заңға
сәйкес жауапкершілік жүктейді.
• Муниципалды құрылымдардың дербестігі өз өкіметтілігі шегіндегі
муниципалды құқық нормаларымен кепілдендірілген. Муниципалды құрылымды
басқарудың құрылымы өкілеттілік шегі Қазақстан Республикасы
Конституциясы, заң, Конституция және субъектілер жарғысымен
бекітіледі. Жегілікті өзін-өзі басқару органдары заң бекіткен
шекарадағы басқа билік органдарының құзыреттілігіне кірмейтін оған
қатысы жоқ, бірақ әртүрлі мәселерді өз ынта-ықыласына қарай өз
еріктерімен толық жүзеге асыруға ерікті.
В) Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымыдың ұйымдастырушылық
ерекшелігі, ондағы мемлектті басқару жүйесіндегі органдар және мемлекеттік
билік органдарымен өзара әрекеттесе отырып, ортақ міндет пен қызметтерін
жүзеге асыруы:
Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы органдары мемлекеттік
билік органдары жүйесіне енбейді. Мемлекет осылайша Муниципалды құрылымды
басқарудың құрылымыды өзінше бір деңгей ретінде халықтың өз билігіне өз
еркімен жүзеге асыру түрінде қабылдады. Халық өз билігін тікелей немесе
Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы органдары мен мемлекеттік билік
органдары арқылы жүзеге асыра алады.
Бұл аталған принцип бойынша муниципалды білім беру жергілікті
талаптарға жауап бере отырып және тиімді басқаруды қамтамасыз етеді. Сөйте
отырып өзінің ішкі әкімшілік құрылымдарын анықтап, жалпы заңдылықтың
ережелерін бұзбауы керек. Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы
органдарының құрылымын тұрғын халық өзі таңдап, анықтауы керек
Осы аталған принциптің негізінде Муниципалды құрылымды басқарудың
құрылымы органдары мен лауазым иелері мемлекеттік органдармен және лауазым
иелерімен өзара қатынасы құрылады. Ол заңда былай орнықтырылған:
а) Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы органдарының құрылуы
Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымыдағы лауазым иелеріне
тағайындалған билік органдарымен мемлекеттік лауазым иелеріне рұқсат
береді;
ә) Мемлекеттік билік органдары мен мемлекеттік лауазым иелерінің
Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымыда жүзеге асыруға рұқсат
етілмейді;
б) Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымыдағы лауазым иелері
мемлекеттік қызметкер категориясына жатпайды;
в) Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы органдарының және ондағы
лауазым иелерінің шешімі, осы шешімді қабылдаған органдар мен лауазым
иелері ғана өздері жойып немесе сын шешімі бойынша ондағы жарамсыз деп
танылады.
Сонымен қатар муниципалды заң арқылы Муниципалды құрылымды
басқарудың құрылымы органдарын мемлекеттік органдардың заңсыз араласуынан
қорғауды қамтамасыз етіп қана қоймай, олардың ортасындағы тығыз қарым-
қатынасты да орнатады
2. Муниципалдық басқарудың шетелдік үлгілері (Германдық үлгі).
Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымыдың Англосаксондық жүйесі.
(кейде Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымыдың Америкалық түрі деп те
аталады.) Бұндай жүйе Америка Құрама Штаттарында, Канада, Австралия, Жаңа
Зеландия сияқты келімсектер елінде кең тараған.
Англосаксондық жүйенің басты ерекшелігі – жергілікті сайланбалы органды
бақылап, қамқоршы болып отыратын орталық үкіметтің өкілінің болмауы.
Дегенмен мемлекеттік басқару жүйесінің Муниципалды құрылымды басқарудың
құрылымыға ықпал етіп отыратын механизмі бар. Мысалы, Англиядағы қоршаған
ортаны қорғау министрлігі жергілікті қауымның құзіретіне берілген мәселенің
іске асырылуын толық бақылап отырады. Қысқасы, мемлекет Муниципалды
құрылымды басқарудың құрылымыдың өз өкілеттігі деңгейінде жұмыс жасауын
ғана қадағалайды. Ал қажет деп тапқан жағдайда, түрлі қаржы механизмдерін
пайдалана отырып (субвенция, дотация, т.б.) жергілікті қауымның
бағдарламаларына әсер ете алады. Бұл жүйенің екінші бір ерекшелігі –
Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы органдары заң бойынша рұқсат
етілген мәселелерді ғана жүзеге асыра алады. Муниципалитет жеке
автономиялық құрылым есебінде парламенттің берілген билігін ғана іске
асырады. Муниципалдық басқарманың құқықтық негізін – статуттарды –
парламент белгілеп береді.
Орталық үкімет пен муниципалитеттің өзара қарым-қатынасы заңмен
белгіленеді.
Өмірдің барлық саласына бақылау қойып, алақандарында ұстаған билік
орындары жергілікті жердің мәселесін шешуді де халыққа бергісі келмеді.
Жергілікті өкілді орган – мәслихат (бұрынғы – Кеңес депутаттары) – халық
билігі ретінде қалғанымен, шын мәніндегі билік тұтқасы ауылдарда – совхоз
директорларында болса, аудандарда – аудандық партия комитеттерінің қолында
болды.
Бірқатар елдерде барлық жергілікті мәселелерді шешу міндеті Орталық
үкіметтің өкілі болып саналатын, жоғарыдан тағайындалған, бастықтың қолына
беріледі. Ол әр жерде әр түрлі аталады (губернатор, префект, комиссар,
т.б.). Бұлар мемлекеттік әкімшілктің бір құрамы болып табылатын жергілікті
басқару аппараттарына жетекшілік етеді. Бұндай құрылым – тікелей
мемлекеттік басқару деп аталады .
Өркениеті мемлекеттердің көпшілігінде жергілікті жұмыстарды
муниципалдық органдар жүзеге асрыады. (Басқарудың муниципальды түрінің
пайда болғанына 2000 жылдан асты. Рим мемлекетінің римдіктермен бірдей
құқығы бар азаматтар орналасқан жерлер мен қалаларды муниципия деп
атаған.) Бұл органдардың негізгі ерекшеліктері – халықтың сайлауы
нәтижесінде басқарушылардың анықталуы және өздерінен жоғарғы тұрған
мемлекеттк органға тікелей бағынышты болмауында. Нақтырақ айтсақ, олардың
үстінен қарайтын ешқандай орган болмайды. Мысалы, Словакияның Муниципалды
құрылымды басқарудың құрылымы органы мемлекет тарапынан әділетсіздік
көрсе, тікелей Парламентке шағымданады. Осындай сайланбалы басқарудың түрін
муниципалдық, коммуналдық Кеңес немесе графство Кеңесі, т.б. деп атайды.
Муниципалдық атқарушы органның басшысы (мэр, бургомистер, староста, т.б.)
сайланған Кеңес мүшелерінің ішінен тікелей сайлау арқылы бекітіледі де
өзінің қол астында жұмыс істейтін чиновниктер мен кеңесшілерді өзі
тағайындайды.
Әрине, тікелей мемлекеттік басқаруға қарағанда муниципалдық басқару –
демократиялық қоғамға жақындау. Бірақ мұнда да әкімшілік атқару органы бар
және оның жұмысының тиімділігі қаржы мүмкіндігіне тікелей байланысты.
Мемлекеттің территориялық құрылымы
Мемлекеттік билігі таралатын барлық жер (аймақ, өлке, қала, ауыл) – сол
мемлекеттің территориясы болып табылады. Ал мемлекеттің территориялық
құрылымы – мемлекет пен оның территорясын құрайтын жеке бөліктердің
арасындағы қарым-қатынасқа негізделеді. Бұл жерде мемлекеттің рөлін үкімет
атқарса, территория құрайтын жеке бөліктердің қызметін облыстар, өлкелер
мен аудандар т.б. атқарады. Бұның түрлері әр елде әр түрлі (провинция,
департамент, қауым, т.б.).
Мемлекет өз қызметін тиімді жүргізу үшін әкімшілік-территиориялық
бөліктер құрады. Солар арқылы үкімет өзінің билігін жүргізеді, жалпы
мемлекеттік саясатты жүзеге асырады.
Әкімшілік-территориялық құрылымның географиялық құрылымнан үлкен
айырмашылығы бар, себебі бұл жерде жергілкті биліктің жүйесін жасап,
белгілі бір заңның нормасын белгілеу қажет, сонымен бірге олардың
(жергілкті билік жүйесінің) өзінен жоғары тұратын билік деңгейімен және
мемлекеттік басқару органымен ара қатынасын заңдастыру шарт. Әкімшілік-
территориялық құрылымның өмірдік қажеттілігінен туғаны сөзсіз. Мемлекеттің
территориясы кеңейіп, бір қаланың деңгейінен шыққан уақытта, сол шеткері
жатқан жерлерге билік жүргізу мақсатында арнайы басқару органы құралады.
Патша немесе хан (монарх) шексіз билік құрып отырған кезінде елдік
әкімшілік-территориялық бөлінісі өте қарапайым болатын. Елді қандай
бөліктерге бөлу қажеттігін патшаның өзі шешті және оның әрқайсысының басына
өзінің басқарушыларын қойды.
Әрина, патша да көзді жұмып, мына жер мынадай өлке болсан, оған мына
қалалар немесе ауылдар жататын болсын деп жобамен айта салмағаны белгілі.
Белгілі бір өлкені, керек десеңіз ауылды, жеке субъекті етіп алу үшін
ондағы адамдардың экономикалық ерекшелігін, тарихын, ұлтын, т.б. ескеру
қажет.
Сонымен қатар, әкімшілікті тиімді жүргізудің талаптары да назардан тыс
қалмауы қажет. Бұлар – елдің қорғаныс мүддесі, тәртіп бақылау, алым-салықты
жинау, т.б.
Үлкен, ірі мемлекеттердің әкімшілік-территориялық құрылымы көп сатылы
болып келеді. Шағын территориялық бөліктер, өздерінен ірі территорияларға
қосылады. Демек төменгі сатыдағы чиновник жоғарғы сатыдағы чиновнокке
бағынышты болды, соның билігіне түсті. Оның өзі өзінің алдында тұрған (одан
да ірі) территориялық-әкімшілікке бағынады. Осы көп сатылы бағыныштылықтың
соңы үкіметтің (орталықтың) билігіне алып барды .
Европа тарихына көз жіберсеңіз, шағын немесе ұсақ феодалдық
мемлекеттердің бір орталыққа бірігіп, ірі мемлекет құрғанын көреміз. Осы
жағдайда кейбір шағын мемлекетер өздерінің ішкі билік жүйесін сақтап та
қалатын еді (Германиядағы Бавария немесе Италиядағы Сицилия). Осы
құбылыспен бірге мемлекеттердің де бірігуін көруге болады. Әрине, көп
жағдайда бұл – зорлықпен, қырғын соғыспен жүрып отырды, жеңіске жеткен
мемлекет, жеңілген елдің белгілі бір территориясын тартып алатын. Ал кейде
әлсіз мемлекет өзінің, мемлекеттік белгісін сақтай отырып, өзінен күшті
мемлееттің қол астына кіруге де мәжбүр болатын.
Абсолюттік билік әлсіреп, қоғам дамыған сайын, төменгі сатыдағы
территоияларда – қалалар мен ауылдарда - өзін-өзі басқару жүйесі қалыптаса
бастады. Кейіннен бұл құбылыс ірі қалаларға да тарады.
Қазіргі кезеңде мемлекеттің территориялық құрылымы, олардың арасындағы
қарым-қатынас, билік түрлерінің бөлінісі Конституция мен заңдар арқылы
реттелінеді. Ерекше көңіл қоятын тағы бір мәселе – территориялық құрылымның
түрі мен ондағы басқару жүйесі мемлекеттің заң шығарушы және атқарушы
құрылымның жүйесіне де әсер етеді.
Қазақстан өзінің тәуелсіздігін жариялап, демократиялық қоғам құруға бел
байлаған күннен бастап, жаңа мемлекеттік құрылымның түрлерін енгізу міндеті
күн тәртібінде тұрды. Халықтық биліктің, азаматтық қоғамның алғашқы
баспалдағы болып табылатын Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы
жүйесінің соңғы Конституциядан орын алудың өзі осының айғағы.
Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы мәселесі Қазақстан үшін,
қазақ халқы үшін мүлдем жаңа, жат құбылыс деп айтуға болмайды. Атам
заманнан бері әр ауыл, әрбір аймақ өзінің ішкі мәселесін өздері шешкен,
оған хан да, сұлтан да араласпаған. Белгілі бір қауымның (ата, ру) ішкі
жұмысын былай қойғанда, ауыл арасындағы, ата-ру арасындағы кикілжіңдер,
талас-тартыстар ауыл ақсақалдарынан артылса ара биге жүгінумен, соның
билігімен аяқталған. Орталық мемлекеттік билік болып табылатын – Хан билігі
жергілкті мәселелерді шешуге ешқашан араласпайтын. Ханның жұмысы – елдің
саяси бағыты, көрші елдермен қарым-қатынас, соғыс пен бітім жасау,
мемлекеттік алым-салық, қысқасы, ұлттық өмірдің негізгі бағытын белгілеу
болып табылады. Ал ұлыстың ісі – сол жердегі өмір сүретін жандардың өздері
ғана шеше алатын жұмыстар. (Осы жерде бұрынғы тоталитарлық қоғам негізінен
шығатын, ақылға симайтын, бірақ, өкінішке орай, өмір шындығы болып
табылатын бір қызықты айта кеткен дұрыс сияқты. Бір орталыққа қатаң
бағындырылған тоталитарлық құрылым әр ауданның, одан қалды колхоз,
совхоздың қай уақытта егін сеуіп, қашан жинауына дейін өздері шешетін. Егін
пісіп, жерге түсіп, ысырап болып жатса да, егіншілер ауданнан не облыстан
түсетін нұсқауды күтіп отыратын... Бұл, бүгіндері шектен шыққан ақымақтық
сияқты көрінетіні сөзсіз, бірақ халықты құл етіп ұстау мен тырнақтай да
билік бермеудің тамаша әдісі болатын)
Қазақ халқының жергілікті мәселелерін көзі қарақты, көкірегі ояу,
өмірлік тәжірибесі бар сол жердің азаматтары шешетін. Оның жұрттан асқан
бай болуы да немесе жасы тоқсаннан асқан қарт болуы да шарт емес, әңгіме
сол жердегі халықтың, жұртшылықтың сенімінде ғана болатын. Тым күрделі,
тұрғындардың барлығына қатысы бар мәселелер ауылдың сыйлы адамдарының бас
қосуында шешілетін. Керек десеңіз, қазақтар тығыз отырған жерлерде бүгінге
дейін мәслихат деген сөз (демек, ұғым) сақталған. Үлкен ас берудің
алдында сол асты ұйымдастырушылар ет жақындарының ішіндегі үлкен адамдардың
бірнешеуін шақырып, бір мал сойып, мәслихат өткізеді. Осы отырыстың үстінде
алдағы болатын астың барлық мәселесі сөз болады: жұмыстар бөлініп, жауапты
адамдар тағайындалады, қанша мал сойылып, қандай үйлерге қонақ
түсірілетініне дейін нақты белгіленіп қойылады
Ұлтымыздың өзін-өзі басқарудың тағы бір көрінісі – асар болып табылады.
Жалғыз-жарым жанның қолынан келе бермейтін (жора-жолдастарының көмегімен де
жүзеге асуы екіталай) көптеген адамдардың бір мезгілде, жұмыла жұмыс
жасауын талап ететін кезеңде асар жасалынады. Әсіресе үй салғанда сол үйдің
төбесін жабуға келгендеасарға шақырып, қауымның көмегіне сүйенеді.
2. Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымыдың европалық жүйесі.
(кейде континентальдық жүйе деп те аталады.)
Көптеген батыс елдері Англосаксондық жүйеден көрі европалық жүйені
таңдап алған. Бұл жүйенің басты ерекшелігі – жергілікті мемлекеттік басқару
мен өзін-өзі басқарудың қатар жүргізілуі. Дегенмен бұл жүйеде орталық
үікметтің жергілікті органдарды әкімшілік тұрғысынан бақылауға
(қамқорлыққа) алуы басым. Орталық үкіметтің қолында сол бақылауды
жүргізетін түрлі бюрократтық әдіс-тәсілдер де баршылық. Мысалы, жергілікті
органдардың шешімін қолдау не қолдамау, шешімді уақытша тоқтату, кері
шақырып алу, жергілікті органды тарату, т.б. Осылардың бәрі бір ғана
мақсатты көздейтіні анық, ол – Жергілікті қауымның қызметін Орталыққа
тәуелді ету.
Бургомистр мен бөлім меңгерушілері қалалық Кеңес сайлайды. Бургомистр
бөлім меңгерушілерінің көмегімен басшылық жасайды. Сонымен қатар ол –
кеңестің де төрағасы.
сайлайды
сайлайды
басқарады
сайлайды
жасақтайды бақылайды
басқарады
сайлайды
Cурет 4 Муниципалды басқару жүйесінің солтүстік германдық үлгісі
(Төменгі Саксония, Солтүстік Рейн-Вестфалия)
Муниципалдық кеңес Кеңестің төрағасы және қауымның өкілі ретінде
бургомистрді, басқару органының жетекшісі ретінде қауымның директорын
сайлайды. Өкілдік орган, магистраттық құрылым секілді, атқарушы органға
қарағанда күштірек болады.
басқарады
бақылайды
құрайды
сайлайды басқарады
сайлайды
(Баден-Вюрттемберг, Бавария)
Сурет 5 Муниципалды басқару жүйесінің оңтүстік германдық үлгісі
Бұл үлгі бойынша муниципалдық Кеңес пен бургомистрді азаматтар тікелей
сайлайды. Бургомистрдің қызметі өте маңызды: ол басқару ісін жүргізеді
және, сонымен қоса, муниципалдық Кеңестің төрағасы болады.
мүше
сайлайды
басқарады
сайлайды
жасақтайды
бақылайды басқарады
сайлайды
Сурет 6 Жаңа құрылған бес федеральдық жерлердің коммуналдық құрылымы
Муниципалдық жиналыс төрағаны немесе президиумды жіәне басқарудың
жетекшісі ретінде бургомистрді сайлайды. Бұл жағдайда өкілдік орган мен
атқарушы органдардың ара жігі нақты ашық.
– Муниципалдық немесе қалалық Кеңес бургомистрді, ал кей жағдайда,
бөлім меңгерушілерін сайлайды.
– Бургомистер муниципалдық парламенттің төрағасы және әкімшіліктің
(атқарушы органының) жетекшісі болып табылады.
– Кейде бургомистер мен бөлім меңгерушілері президиум құрайды да
кеңестік құқық туралы, даму туралы не жеке мәселелер жөніндегі шешімнің
жобасын дайындайды.
Франциядағы Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымыдың негізін
коммуналар құрайды. Әрбір коммуна өз Кеңестерін сайлайды, ал Кеңес өзінің
құрамынан мэр сайлап алады. Мэр өз жұмысын муниципалдық Кеңестің
бақылауымен жүзеге асырады.
2 МУНИЦИПАЛДЫ ҚҰРЫЛЫМДАРДЫҢ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ ҚЫЗМЕТІ
2.1 Муниципалды құрылымдар мекеменің негізгі міндеті мен
функциялары
Муниципалды құрылымдар мекеменің негізгі міндеттері:
1) аймақтағы саяси жоспарлауды ұйымдастыру; мемлекетік органдардың ішкі
саясат саласындағы қызметін үйлестіруді жан-жақты қамтамасыз ету;
3) Басқарманың құзырындағы мәселелер бойынша жүзеге асырылатын
бағдарламаларды қаржыландыруды қамтамасыз ету; мемлекеттік қызметкерлерді
даярлау, қайта даярлау және біліктіліктерін арттыру мәселелері бойынша
жергілікті атқарушы органдардың қызметін үйлестіреді;
5) аймақтағы қоғамдық-саяси ахуалды болжау және мониторинг, талдауды
ұйымдастыру; саяси партиялар және өзге де қоғамдық бірлестіктердің қызметін
ұйымдастыру;
7) басқарушылық шешімдер қабылдау үшін практикалық ұсыныстар әзірлеу;
аймақтық деңгейде мемлекеттік ақпараттық саясатты іске асыру;
9) аймақтық бұқаралық ақпарат құралдарының мемлекеттік тапсырысты
орындаудағы қызметін үйлестіру; үкіметтік емес ұйымдардың (ҮЕҰ) қызметін
үйлестіру;
11) мемлекеттік билік органдарымен өзара әрекеттестік пен
ынтымақтастықты ұйымдастыру; қоғамның әлеуметтік мәні бар мәселелерін
шешуге ҮЕҰ-ын тарту;
13) мемлекеттік жастар саясатын жүзеге асыру; саяси партиялар, қоғамдық-
саяси қозғалыстар, діни бірлестіктердің қызметіне мониторинг жүргізу; саяси
партиялар, қоғамдық-саяси қозғалыстар, діни бірлестіктермен өзара
әрекеттестік орнатуға арналған концептуалдық негіздер мен практикалық
ұсыныстар әзірлеу;
Жергілікті өзін-өзі басқару мекемелерінің функциялары. Басқарма
заңдарда белгіленген тәртіппен төмендегі фунцияларды орындайды:
1) ішкі саясат саласы бойынша аймақтағы мемлекеттік органдардың
стратегиялық, шұғыл, жедел және арнайы жоспарларын үйлестіру, ішкі саясат
саласындағы бірыңғай аймақтық іс-әрекет жоспарын келісімге келтіру және
әзірлеу; ақпараттық-идеологиялық, ұйымдастырушылық және қоғамдық-саяси
кешенді шараларды ұйымдастыру үшін саяси мәні бар жылдық және тоқсандық
оқиғалық қатарын қалыптастыру;
2) мемлекеттік ішкі саясаттың негізгі басымдықтарын, Қазақстан
Республикасының заңдылықтарын, Президенттің Қазақстан халқына Жолдауларын,
әлеуметтік-экономикалық және саяси дамудың мемлекеттік бағдарламаларын
насихаттау мен түсіндіру бойынша бағдарламаларды әзірлеу және іске асыру
жөніндегі жұмысты үйлестіруге қатысу; аймақтағы мемлекеттік органдардың
ішкі саясат мәселелері бойынша жұмысын, саяси жоспарлауын жақсарту
жөніндегі ұсыныстарды үйлестіру;
3) басқарма өкілеттігі деңгейінде бөлім құзырына кіретін облыс Әкімінің
шешімдері, өкімдері, заң актілері, концептуалдық құжаттардың жобаларын
даярлау және зерделеуге қатысу; ішкі саясат басқармасы құзырына кіретін
ішкі саясат мәселелері бойынша жергілікті бюджеттік бағдарламаларды
әкімшілік қамтамасыз ету;
4) басқарманың қаржылық-экономикалық жұмысын жүзеге асыру; басқарманың
ұйымдастыру-кадрмен жұмысын жүзеге асыру, кадрлармен және кадр резервімен
тиімді жұмыс жүргізу бойынша шешімдерді іске асыру; бос мемлекеттік
әкімшілік қызметке конкурс өткізу бойыншаи Басқарманың дипломдық
комиссиясының, Басқарма қызметкерлерін аттестациядан өткізу үшін
атестациялық комиссияның, еңбек өтілін белгілеу жөніндегі комиссиясының
қызметін ұйымдастыру;
5) Басқарма қызметкерлерін марапаттауға ұсыну үшін құжаттар әзірлеу;
құжаттардың уақытылы және сапалы орындалуын бақылау;
6) ҚР Президентінің және Премьер-Министрінің, Президент Әкімшілігінің
және Премьер-Министр Кеңсесінің тапсырмаларының, Президенттің Жарлықтары
мен шешімдерінің, Үкімет пен Премьер-Министрдің, министрліктер мен
ведомстволардың, Әкім мен Әкімнің орынбасарларының, Басқарма басшылығының
қаулылары мен шешімдерінің, Басқарма құзырына кіретін мәселелер бойынша
мемлекеттік бағдарламалар мен шаралардың орындалуын қадағалау; Басқарма
құзырына кіретін мәселелер бойынша ҚР Президенті Әкімшілігіне, ҚР
Үкіметіне, министрліктер мен ведомстволарға ақпараттық материалдарды беру
Графигіне сәйкес мониторинг және талдау ұйымдастыру, сонымен қатар сол
ақпараттың уақытылы берілуін қамтамасыз ету;
7) ішкі саясат мәселелері бойынша облыс Әкіміне, ішкі саясат
басқармасының бөлімдеріне талдау материалдарын, мемлекет саясатын жетілдіру
бойынша ұсыныстар даярлау. Орталықтағы және жергілікті жерлердегі маңызды
саяси оқиғалар, сонымен қатар, қоғамдық-саяси ахуал, діни, ақпараттық-
насихаттау және идеология салаларындағы өзгерістер т.б. жөнінде басшылықты
уақытылы хабардар ету; саяси партиялар, кәсіподақтар, қоғамдық-саяси
қозғалыстар, діни бірлестіктер, тәуелсіз ғылыми-зерттеу орталықтары,
қоғамдық пікір жөнінде компьютерлік деректер базасын қалыптастыру және
жедел режимде болуын қамтамасыз ету;
8) ішкі саясат мәселелері бойынша аудандар мен қалалардан, атқарушы
органдардан Әкім аппаратына ақпарат беру жүйесін ұйымдастыру; үкіметік емес
талдау және ғылыми орталықтармен өзара әрекеттестікте ақпарат көздері
шеңберін кеңейту. Басқарма құзырына кіретін мәселелер бойынша анықтамалық
және өзге әдебиеттерді, мерзімді баспасөздің тақырыптық материалдарын
сапалы жетілдіруді қалыптастыру; аймақтағы ішкі саясат процестерін,
қоғамдық пікірді, азаматтардың электоралдық көңіл-күйін, мемлекеттік
органдардың жұмысын жан-жақты зерделеп, талдау;
9) аудан, қалалардың орталық және атқарушы органдарымен мониторинг
жүргізудің жүйесі мен әдістемесін және берілетін ақпараттың сапасын
жетілдіру мәселелері бойынша өзара әрекеттестік жүргізу; монитринг
жүргізуді жетілдіру бойынша әдістемелік жұмысты, төменгі жүйелердегі
қызметкерлермен мониторинг мәселелері бойынша семинар-тренингтер
ұйымдастыру; елдегі және шет мемлекеттердегі талдау жұмыстарының
тәжірибесін зерделеу .
10) оқиғалық қатар және ішкі саясат саласындағы іс-әрекет жоспары
тұрғысынан аймақтағы мемлекеттік органдардың медиа-жоспарлауын жүзеге асыру
және үйлестіру; аймақтық БАҚ-тардың заңдылықтарды сақтау және лицензиялық
шарттарды орындау қызметіне мониторинг өткізу;
11) аймақтық БАҚ-тардың ақпараттық саясатты жүргізуде мемлекеттік
тапсырысты жүзеге асыруын ұйымдастыру; мемлекеттік органдардың аймақтық БАҚ-
тармен өзара әрекеттестігін ұйымдастыру және үйлестіру, мемлекеттік
органдардың қызметін жариялауда нақтылы шараларды даярлау және өткізу,
журналистердің кәсіби ұйымдармен өзара әрекеттестігін қамтамасыз ету;
жергілікті атқарушы органдардың ақпараттық-түсіндіру жұмысын, Қазақстан-
2030 Стратегиясын, ҚР Президентінің Қазақстан халқына Жолдауларын
түсіндіру бойынша ақпараттық-насихат топтарының қызметін үйлестіру;
облыстық діни бірлестіктермен байланыс жөніндегі Кеңестің, ҮЕҰ-мен облыс
Әкімі жанындағы кеңестік-мәслихаттық органдардың қызметіне ақпараттық
қолдау көрсету;
12) аймақтағы көкейтесті мәселелер және оларды шешуге құзырлы билік
органдарының қызметі бойынша ақпараттық материалдар (баспа релиздерін,
бағдарламалар) даярлау; аймақтағы көкейтесті ішкі саясат мәселелерінің
жедел жарыққа шығарылуын ұйымдастыру, дағдарыстық РR тобын қамтамасыз
ету;
13) мемлекеттік органдардың ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын әдістемелік
қамтамасыз етуді, аудан, қала әкімдіктері аппараттарының қызметкерлері үшін
ақпараттық-насихаттау мәселелері бойынша оқыту, семинар-тренингтер өткізуді
ұйымдастыру; Қазақстан Республикасының ҮЕҰ-рды мемлекеттік қолдау
Концепциясына сәйкес ҮЕҰ-мен өзара әрекеттестікті жүзеге асыру; 2006-2008
жылдарға арналған ҮЕҰ-ды мемлекеттік қолдаудың облыстық бағдарламасын
жүзеге асыру;
14) аймақтық ҮЕҰ-ға ұйымдастырушылық-тәжірибелік, әдістемелік,
кеңестік, ақпараттық қолдау көрсету; ҮЕҰ-ға арнап ақпараттық-әдістемелік
материалдар даярлау; облыс Әкімі жанындағы ҮЕҰ-мен кеңестік-мәслихаттық
орган мен ҮЕҰ ақпарттық орталығының жұмысына жәрдем көрсету; аймақтағы
қоғамдық процестерді демократияландыруға бағытталған ғылыми-практикалық
шараларды даярлау және өткізу;
15) діни бірлестіктермен, үкіметтік емес ұйымдармен және өзге қоғамдық
бірлестіктермен тұрғылықты өзара әрекеттестік жүйесін ұйымдастыру; ішкі
саяси тұрақтылықты қамтамасыз ету, конфессияаралық төзімділік және қоғамды
топтастыру жұмыстарын ұйымдастыру; облыс Әкімі жанындағы ҮЕҰ-мен, діни
бірлестіктермен қатынас жөніндегі кеңестердің, өзге кеңестік-мәслихаттық
органдардың жұмысын және өзара әрекеттестігін үйлестіру және ұйымдастыру;
16) қоғамдық саяси ахуалға, діни бірлестіктердің, ҮЕҰ -дың, басқа да
қоғамдық ұйымдардың қызметіне монитринг жүргізу арқылы облыс халқының
қоғамдық пікірін зерделеу; жаңадан құрылған діни бірлестіктерді
экспертизадан өткізу үшін эксперттік комиссияның жұмысын үйлестіру;
аймақтық саяси партиялар мен діни бірлестіктердің қызметі туралы ақпарат
жинау және талдау; аймақтағы ішкі саяси ахуалды, партиялық құрылымды талдау
және болжау; аймақтық деңгейде саяси партиялар, қоғамдық қозғалыстардың
қызметі туралы есептік және жалпылама баяндамалар (жылдық, жартыжылдық,
тоқсандық, декадалық) даярлау;
17) саяси партиялар, қоғамдық–саяси қозғалыстар, діни бірлестіктермен
өзара әрекеттестік мәселелері бойынша ғылыми-практикалық конференциялар,
семинарлар, тренингтер, дөңгелек үстелдер т.б. ұйымдастыру және өткізу;
саяси партиялар, қоғамдық–саяси қозғалыстар, діни бірлестіктер қызметі
туралы ақпараттық-анықтамалық материалдар даярлау;
Өмірдің барлық саласына бақылау қойып, алақандарында ұстаған үкімет
(демек сол үкіметтің өзін билеп отырған коммунистік партия) жергілікті
жердің билігін де ешкімге бергісі келмейді. Жергілікті өкілді орган –
мәслихат (бұрынғы – Кеңес депутаттары) халық билігінің белгісі ретінде
қалғанмен, шын мәніндегі билік – ауылдарда – совхоз директорларында болса,
аудандарда – аудандық партия комитеттерінің қолында болаты [9,34]
Демократиялық қоғамға қадам бастық деп жариялаған Қазақстан үшін нағыз
тоталитарлық жүйенің белгісі болып табылатын жоғарыдағы құрылымның келмеске
кетуі заңды құбылыс еді. Бірақ Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы
жүйесінің қоғамдық өмірге енуі де өте күрделі мәселе болып отыр. 1995 жылғы
Конституцияға енген 89-баптың әр жолының мағынасын ашып көрсететін, оны
жүзеге асыратын тетіктердің анықтап беретін заң әлі де қабылданған жоқ.
Біз енді Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы жүйесінің құрылысы
нақты да анық:
а) Жергілікті бір әкімшілік-территориялық жердің тұрғындары заңды
сайлау (тікелей, жасырын, тең) арқылы сол территорияның барлық ішкі
мәселелерін шешуге құқықты өкілдік орган сайлайды. Шартты түрде сол органды
Кеңес деп аталық.
ә) Кеңес өздерінің арасынан бір адамды Атқару органының (кейде
муниципалитет деп те аталады) басшысы етіп сайлайды не тағайындайды. Кей
жерлерде Атқару органының басшысы да Кеңес мүшелері сияқты сайлау арқылы
анықталады. Шартты түрде бұл орында отырған адамды – Жетекші деп аталық.
Ол азамат Атқарушы органды өзі жасақтайды. Сол жердің қажеттіліктеріне
қарай әр түрлі саладағы бөлімдер ашады. Оның басшыларын тағайындайды,
құрамын анықтайды, міндеттерін нақтылайды, қысқасы, жалпы басшылық жасайды.
г) Кеңес не оның мүшелері Жетекшінің атқару жұмысына тікелей араласа
алмайды, бірақ түрлі саладағы комиссия құру арқылы олардың қызметтерін
бақылап отырады. Сонымен қатар сол терриорияның жалпы даму жоспары,
әлеуметітк, экономикалық бағытын да Кеңес айқындайды. Кеңес мүшелері көп
жерлерде жалақы да алмайды.
2. Қазақстандағы Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымыдың
алдындағы жағдай – өте қызық та күрделі...
Конституцияға сай нақты Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы
жүйесі қоғамдық өмірімізге енсе, жергілікті деңгейде қос үкіметтің орнауы
ғажап емес. Оның біреуі – қазір өмірде бар жергілікті басқару (өкілдік
органы – жергілікті мәслихат, атқарушы органы - әкімшілік) да, екіншісі –
Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы болмақ (өкілдік органы – Кеңес,
ал атқарушы органы – муниципалитет). Бүгінгі жергілікті халық өкілдері
болып табылатын мәслихат – мемлекеттік басқарудың өкілдік түрі болып
саналады да, оның шешімін жүзеге асыратын, оған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3 I
Муниципалды құрылымдар әлеуметтік-экономикалық жүйе
ретінде
1. Муниципалды құрылымдар органдардың құрылуы мен дамуы ... ... ... .4
2. Муниципалды құрылымдар органдар және олардың функционалдық
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
3. Муниципалдық басқарудың шет елдік үлгілері (Германдық
үлгі) ... ... 12
ІІ Муниципалды құрылымдардың функционалдық қызметі
2.1 муниципалды құрылымдар мекеменің негізгі міндеті мен
функциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..18
2.2 муниципалды құрылымдар халықты әлеуметтік қорғау саясатының
негізінде жүзеге асырылатын
шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
ІІІ Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..39
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі:Қазақстанда бүгінгі таңда әлеуметтік-
экономикалық жаңару мен саяси демократияландырудың жаңа кезеңіне қадам
басқалы тұр. Еліміз тәуелсіздік алған жылдардан бері, мемлекетіміз
әлеуметтік бағытқа үлкен мән беріп келеді, себебі біз нарықтық әлеуметтік
бағытты таңдадық.
Бірақ елімізде жүргізіліп отырған әлеуметтік саясат, әрине мемлекеттің
қаржылық мүмкіндігіне, экономикалық дамуға байланысты. Соңғы жылдардағы
экономикамыздың қарқында өсуі, ЖІӨ еселеп жоғарлауы әлеуметтік салаға
құйылатын қаржының көлемін ұлғайтты. Бұның бәрі түптеп келгенде халықтың
әлеуметтік жағдайын жақсартуға бағытталған мемлекетіміздің сындарлы
саясатына байланысты.
Әлеуметтік-саяси шаралардың мақсаты нарықтық еркіндік принципінің
әлеуметтік өтеу принципімен және әр адамның лайықты өмір сүруге ажырамас
құқығының үйлесімімен қамтамасыз етілуі қажет, ал бұл міндеттерді шешуге
және халықтың әлеуметтік әлсіз қабатына адамға лайықты өмір сүру деңгейін
қамтамасыз етуге бағытталған мемлекеттік шаралардың жиынтығы оның
әлеуметтік саясатын анықтайды.
Мемлекеттің әлеуметтік саясаты сол елдің бастан кешіріп отырған
экономикалық даму кезеңінен, сол мемлекеттің ұстанып отырған экономикалық
саясатынан және тағы да басқа факторлардан тәуелді болады.
Еліміз әлеуметтік саясаттың қалыптасуы мен дамуында, әлеуметтік
саясаттың заңнамалық негізін, негізгі бағыттарын жасап алды. Негізгі білім,
денсаулық, демографиялық жағдай, халықты әлеуметтік қорғау мен
қамсыздандыруға, зейнетақы төлеу, халықты жұмыспен қамту саясаты болып
келеді.
Жалпы, біздің елдегі бұдан бірнеше жыл бұрын пайда болған
децентрализациялау саясаты сол кездегі қаржы мен жауапкерлік тапшылығынан
әлеуметтік салаларды орталық органдардың жергілікті билікке ысыра салу
ниетінен туғанын да жасырмаған абзал. Енді әлеуметтік салаларға қаржы
құйылып, қан жүгіре бастағасын бұл саясатты қайта қарау ниетінің туып
отырғаны тағы бар. Оның үстіне миллиондаған бюджет қаржысы қоғамдық
бақылаудан тыс қалғаннан кейін, оны жергілікті билік біржақты пайдалану
және жемқорлық пен ысырап етудің үлгісін жасап отыры да бір шындықтың ұшы.
1 МУНИЦИПАЛДЫ ҚҰРЫЛЫМДАР ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖҮЙЕ РЕТІНДЕ
1.1 Муниципалды құрылымдар органдардың құрылуы мен дамуы
Кеңестік одақтың ыдырау нәтижесінің Еуразия құрлығына жаңа
мемлекеттердің бой көтеріп, олардың жаңа жүйенің жетегіне жармасып, жаңа
қоғам құруына итермеледі. Аталмыш он жыл кеңестік менталитеттің сарсаңға
түсе ыдырап, соны психология мен тың көзқарасқа негізделген жаңа әрекет
қана жаңа қоғам тудыратынын мойындатуда. Сонымен, келмеске кеткен
кеңесшілдік жойылғанымен, алдымыздан жаңа қоғам құрудың объективті жағдайы
біз күткендей құшағын жаймады. Осылайша, егемен болумен жүріп, он бес
жылдың қалай өткенін де байқамай қалыппыз. Егемендік дегеніміз - жаңа
мемлекет құру екен. Ал, біз оның үстіне жаңа формациялы қоғамды қолға
алудамыз. Сондықтан да, бұл мемлекеттің қалыптасып дамуы заман талабына
жауап беретіндей жаңа тұжырымға негізделген мемлекеттік құрылымдарды дамыту
қажет болғандықтан, өз тарапымыздан сондай жаңа мемлекеттік құрылым
тұжырымдамасын қоғамдық ортаға ұсынуды жөн санадық.
Аталмыш тұжырым тұрғысынан биліктің қазір қолға алып отырған әкімшілік
реформасы біржақты және елдің әкімшілік құрылымын жетілдіруге қатыссыз,
тақырып жете қарастырылмаған. Сондықтан бұл реформаның нәтижесі қаншалықты
тиімді болатындығы қазырғы қордаланған мәселе тұрғысынан қандай болатыны
түсінікті.
Басқа жағынан алғанда, жоғарғы атқарушы салалық органдар мемлекеттік
міндетті белгілегенімен, оның барысы мен нәтижесіне жауап беретіндей
міндеттен ада болған сыңай бар. Мәселен, қазырғы кезде жергілікті
жерлердегі білім сапасы мен деңгейі облыс әкімдерінің рейтингісін анықтауға
тікелей қатысты шама болып отыр, ал министрлік рейтингісінің бұған қатысы
жоқ. Осылайша, әр сала бойынша мемлекеттік міндеттің атқарылу рейтингісі
жоғарғы атқару органдарынан аластатылған, мұнымен бірге олардың үнемі
болуға тиісті жауаптылығы та шайылып отыр.
Жалпы, біздің елдегі бұдан бірнеше жыл бұрын пайда болған
децентрализациялау саясаты сол кездегі қаржы мен жауапкерлік тапшылығынан
әлеуметтік салаларды орталық органдардың жергілікті билікке ысыра салу
ниетінен туғанын да жасырмаған абзал. Енді әлеуметтік салаларға қаржы
құйылып, қан жүгіре бастағасын бұл саясатты қайта қарау ниетінің туып
отырғаны тағы бар. Оның үстіне миллиондаған бюджет қаржысы қоғамдық
бақылаудан тыс қалғаннан кейін, оны жергілікті билік біржақты пайдалану
және жемқорлық пен ысырап етудің үлгісін жасап отыры да бір шындықтың ұшы.
Аталмыш жайтты тағы бір жағынан алып қарағанда, елдегі облыстық
мемлекеттік басқарым звеносы қолына мемлекетті федерациялауға алғышарт
жасау үстінде: жергілікті барлық билік пен адам, бизнес, табиғат ресурсын
бақылау және оларды үйлестіру мен жұмсау шоғырланғандықтан, облыстық
әкімдікті жергілікті аумақтағы саяси суперсубъектіге айналуына мәжбүр
етуде. Өйткені, облыстық мемлекеттік басқарым звеносын бақылау біржақты да
тігіңкі түрде жоғарыдан төмен бағытталған, ал көлденең сипатты түрдегі
қоғамдық және халықтық бақылау жоқтың қасы; тіпті болған күннің өзінде
жергілікті өкілдік органдар әкімдік құрсауынан шыға алмайды. Сөйтіп,
облыстық мемлекеттік басқарым, әсіресе, атқару билігінің басты тұтқасы
болып отырғанымен, оның нықты звеносы болып отыр деуге келмейді. Бұл жағдай
елді демократияландыру бастамасына кедергі келтіріп қоймай, оған қарсы
бірден бір звено екені тағы шындық. Бәрінен бұрын бұл звенолық билік
жергілікті бизнестің алаңсыз дамуына бірден бір тұсау болып, жергілікті
жекедара корпорацияларды қалыптастырды, өздерінен тәуелсіз бизнесті бұғауда
ұстап отыр. Бұл жерде, коррупциялық арқаудың негізі де, осы облыстық
басқарым звеносында жатқанын жасыра алмаймыз.
Әкімшілік - аумақтық бөлініс пен жергілікті басқарым субъектісі.
Қазақстанның әкімшілік – аумақтық бөлінісі (ӘБ) жаңа формацияға орай,
ырықты (либералды) экономикалық қатынастың сипаты, демографиялық ахуал мен
аумақтық әлеует ескеріле отырып, қайта құрылуы қажет. Нақтылай айтқанда, ӘБ
қазырғы облыстық звеноның кеңестік иерархиялы-тоталитарлық жүйенің сипаты
ретінде жойылып, делдал әкімшілік бөліністі уақыт талабына сай мемлекеттік
органдармен алмастыру арқылы басы артық әкімшіл - әміршіл жүйенің түбірімен
аласталуына батыл әрекет жасалған жөн.Қысқасы, әкімшілік-аумақтық бөлініс
пен жергілікті басқарым субъектісін барынша тиімді етіп реформалау
қажеттігі туып отыр. Бұл - жергілікті атқару билігін де әртараптандыру
керек деген сөз. Аталмыш жоба ел аумағының байтақтығы мен халық
тығыздығының селдірлігін үйлестіре басқаруға жауап беруі тиіс. Сөйтіп,
аумақтардың шын мәнінде біркелкі түрде нығаюына алғышарт жасалғаны абзал .
Ел аумағы облыстарды жойып, тек қана аудандарға жіктелген бөліністен
тұруы - біздің демографиямызға да, аумақты билеу саясатымызға да сәйкес, әр
аудан Муниципалды құрылымдарқ мүдде мен мемлекеттік төменгі ауқымдағы
мүдденің объектісі болғанда, ал жергілікті мемлекеттік басқарым Жергілікті
өзіндік меңгеріммен (Местное самоуправление) қабыса отырып, жергілікті
билік субъектісі болса ғана интенсивті даму жолына түсетін боламыз. Елдің
әкімшілік бөлінісін экономикалық-әлеуметтік әлеуетіне орай үш сипатты:
- индустриялы немесе мегаполисті аудан (МА);
- агро-индустриалы немесе провинциялы аудан (ПА);
- агросекторлы немесе ауылды аудан (АА) түрде жіктеп, оларға сәйкес
мемлекеттік мәртебе берілу керек. Сонда ел бойынша шамамен 20 шақты МА, 60-
қа тарта ПА және 120-дай АА болмақ.
МА – ды қазырғы және бұрынғы облыс орталықтары мен оларға таяу
поселкелер, селолар мен ауылдар аумағының жиынтығы құрайды; ал ПА–ға
индустриялық комбинаттар құраушы шағын қалалар мен оған таяу поселкелер,
шағын қала, селолар мен ауылдар аумағы бірігеді. АА болса, негізгі
экономикасы ауыл шаруашылығына негізделген шалғайдағы елді мекендер мен
шағын қала, поселкелерден тұрады. Елді бұлайша үш сипатты аудандарға жіктеу
мемлекет тарапынан оларды ерекшелігіне орай дифференциалды дамыту мен
аумақтарды өзара интеграциялау мүддесін көздеуге итермелейді. Осылайша үш
түлік аудандардан құрылған аумақты бір аймаққа біріктіру арқылы елде бес
аймақтық бөлініс жасақтауға болады. Бірақ бұл аймақтарды қазырғы облыс не
губерния ретінде қабылдамау керек. Аймақтарға әкімшілік немесе жергілікті
өзіндік меңгерім тән болмайды, аумақтық саясат негізінен жоғарғы
мемлекеттік билікті төменгі мемлекеттік әкімшілік әлеуетпен ұштастыратындай
өңірлік (аймақтық) министрліктер арқылы экономикалы-әлеуметтік салада
үйлестіріліп отырады. Бұрынғы облыстық әкімге де, министрліктерге де қарап
келген аудандық, облыстық деңгейдегі мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорындар
енді барынша тәуелсіз қызмет ете отырып, тікелей өз ведомостволарына
бағынатын болады. Ал, оларды шаруашылық-жарақ жағынан жергілікті әкімдік
арнайы бөлінген мемлекеттік қаржымен қамтамасыз етіп отыруы тиіс. Сонда,
денсаулық пен білім саласындағы былықтар үшін жергілікті әкім емес, жауапты
жоғарғы орган болмақ, ал әкім әлгі мекемелердің ғимараты мен коммуналдық
қызметіне жауап бермек. Бұл жағдай елдегі меншік түрінің нақ па нақ үшке
бөлінуін талап етеді: мемлекеттік, Муниципалды құрылымдарқ және жекеменшік.
Сонымен, ел аумағы шартты түрде бес өңірге: шығыс, батыс, оңтұстық,
солтұстық және орталық болып бөлінеді. Оның әрқайсысына шамамен әлгі үш
сипаттағы 40 ауданды шоғырландыруға болады. Алайда, бұл аймақтар
әкімшілік–аумақтық бөлініске жатпағандықтан, аймақ бойынша өкіметтік билік
тармақтары (мәслихат, сот) болмайды, бар болғаны жоғарғы мемлекеттік
органдардың аймақтық бөлімшелері болуы мүмкін. Сөйтіп, мемлекеттік өкімет
қазіргідей 3 сөрелі (ярусты) емес 2 сөрелі болып нығаяды: жоғарғы және
төменгі. Сот билігін алсақ – Ұлттық (Жоғарғы) Сот және аудандық
(төңіректік) сот, өкілдік билік – Парламент және аудандық (ауылдық,
қалалық, поселкелік) мәслихаттар, ал атқару билігі – Президент-Үкімет және
аудандық деңгейдегі мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорындар. Ал, аудандық
(ауылдық қалалық, поселкелік) әкімдіктер Жергілікті Өзіндік Меңгерімнің
(ЖӨМ) құрылымы болып табылады, бірақ заң жүзінде белгіленген мемлекеттік
кейбір қызметтерді жергілікті аумақта атқару жүктелетін болады. Сөйтіп,
аудандық деңгейде мемлекеттік басқарым мен жергілікті меңгерім тоғысады.
Атқару билігінің қызметін нақтылайтын болсақ; Министрлер кабинеті Президент
белгілеген міндеттің стратегиялық және тактикалық шешімін анықтап, іске
асырады; Аймақтық министрлік шешімді іске асыруды аймақ бойынша
ұйымдастырады, үйлестіреді және бақылайды. Аудандық әкімдіктер Муниципалды
құрылымдарқ мүліктерге қожалық етіп, Муниципалды құрылымдарқ органдарды
басқарады. Жергілікті өкіметтің атқару саласы бойынша сәйкес түрде ауыл,
поселке меңгерушілері мәслихаттарда сайланады. Ал, аудан әкімі бастапқы
кезеңде Президент ұсынысымен бірнеше кандидат ішінен аудандық мәслихатта
сайланып, кейін жергілікті сайлауда таңдалуы мүмкін. Мегополистік
аудандардағы қалалық маңайлар (городские районы) жергілікті өзіндік
меңгерім субъектісі болғаны жөн және олардың әкімдері сайлаушылардың
тікелей сайлауымен болғаны абзал. Ондай жағдайда ірі қала әкімдері -
әмірлер (мэр) ауданның стратегиясы мен тактикасын жасақтаумен және іске
асырумен айналысады да, ал коммуналдық және басқа шаруашылық әкімдердің
құзырына көшетін болады. Әмірді бастапқы кезеңде Президент тағайындап,
кейіннен қалалық мәслихат сайлауы ықтимал. Жалпы, ең көп дауыс алған
(пайыздық көрсеткіш бойынша) әрбір қалалық маңай (городские районы)
депутаттарының, айталық, 20 пайызынан қалалық (Мегополисті аудандық)
мәслихат құрылғаны жөн .
Әрбір аудан Муниципалды құрылымдарқ деңгейдегі дербестікке ие болып,
өзін өзі басқарады, соған орай әр ауданның қажеті мен мүмкіндігіне сәйкес
мәдениет, білім, денсаулық, тәртіп қорғау және коммуналдық т.б. сала
бойынша меншігі болуы керек.
Аудандық бюджет жергілікті салықтан құралады, ол жетпеген жағдайда
аймақтық министрлік құзырымен дотация көлемі анықталып, мемлекеттік
бюджеттен толықтырылады.Сөйтіп, әкімшілік өз құзыры, белгілі бір мөлшерде
өз қаражаты, мүлкі арқылы жергілікті мәселелерді шешумен өзін өзі
басқарудың толыққанды бірлігі болады, сондай-ақ, атқарушы биліктің тігіңкі
бағыныстағы төменгі звеносы ретінде атқарушы өкіл болып табылады.
Мемлекеттік бағыныстағы шаруашылық субъектілерінің қызметін өзіне
тиісті аймақ мүддесінің экономикалық, әлеуметтік және басқа салалары
бойынша белгіленген мақсатқа жұмылдыра отырып, сәйкес Аймақтық министрлік
сол аймақтағы жойылған облыстық әкімшіліктердің саяси, экономикалық,
меншіктік, құрылымдық мұрагері болып табылады. Бұл құрылымның ісі мығым
болуы үшін Министрлер кабинеті жөніндегі заңда арнайы бір тарау Аймақтық
Министрлік жөнінде болып, ал Министрдің Министрлер Кабинетінің мүшесі болуы
қажет болмақ.
Әкімшілік – аумақтық бөліністің бұлайша әлпеттенуі әр сала бойынша
бұрынғы облыстық мекеме, органдардың құзыры сол аумақтағы аудандық
мекемелер мен Аймақтық министрліктер арасында бөліске түседі. Айталық,
бұрынғы облыстық Ішкі Істер басқармалары біріктіріліп, сол аймақ бойынша
ІІМ аймақтық департаментін құрайды. Ал, Муниципалды құрылымдарқ өкімет
қарауында учаскелік милиционерлер тобы мен бюджет шамасына қарай өзге де
бөлімшелер болуы мүмкін.
1. Муниципалды құрылымдар органдар және олардың функционалдық қызметі
Муниципалды құрылымдар органдар дегеніміз - (лат. municipalium)
белгілі бір аймақ ауқымында жалпы заңнама негізінде келесідей шешімдер
қабылдауға жауапты жергілікті басқару органдары
• Жергілікті салықтық төлемдерді енгізу;
• Жергілікті бюджетті құру және үлестіру;
• Аймақ тұрғындарына бағытталған әлеуметтік шараларды іске асыру.
Муниципалды құрылымдар меншікке Муниципалды құрылымдар билік органдар
иелігіндегі меншік жатады.
Муниципалды құрылымдар бюджет дегеніміз – жергілікті салықтар мен
төлемдерден құралатын және аймақ тұрғындарына бағытталған әлеуметтік
шараларды іске асыру мен жергілікті бюджеттіі үлестіруге жұмсалатын бюджет
болып табылады.
Муниципалды құрылымдар меншік мемлекеттік және басқа меншік түрлерімен
салыстырғанда өте ерекше болып табылады. Муниципал - латынның
municipals немесе немістің munizipalitet сөздурінен шыққан қаланы
басқару деген ұғымды білдіреді. Ал, латынның municipium сөзі қаланы
өзін - өзі басқару құқығын білдіреді. Әдетте Муниципалды құрылымдарқ
меншікке өкімет ұйымдары мүлік және әкімшілік – аумақтық құрылымдары
басқару жатады.
Қазақстан Республикасында осындай мүліктер коммуналды меншік деп
аталады. Әр түрлі эканомикалық жүйе шеңберінде меншіктің басқа түрінің
басым болуы, оның басқа түрінің мейлі бұрынғы, мейлі қазіргі түрінің
болуына жоққа шығармайды. Меншіктің барлық түрінің араласуы мен өзара іс-
әрекеті, экономикаға және барлық қоғамның дамуына оң әсер етеді.
Муниципалды құрылымдар қрылымдар тарапынан халыөты әлеуметтік қорғау
шараларына келесілер кіреді:
Тағайындалған айлық зейнетақының (жәрдемақының) орташа мөлшері еңбек
және әлеуметтік қорғау органдарында есепте тұрған барлық зейнеткерлерге
(жәрдемақы алушыларға) тағайындалған айлық зейнетақылардың
(жәрдемақылардың) жалпы сомасының олардың санына қатынасы ретінде
есептеледі. Зейнетақы алушылар саны – зейнетақымен қамсыздандыру туралы
заңнамада көзделген жағдайларда ай сайынғы ақшалай сома тағайындалған
адамдардың есепті кезең аяғындағы (басындағы) саны. Зейнеткерлердің жалпы
саны әлеуметтік қорғау органдарында есепте тұрған зейнеткерлердің дербес
шоттарының саны бойынша есептеледі.
Қарттар және мүгедектерге (үлкендер мен балалар) арналған интернат-
үйлері - күтім, тұрмыстық және медициналық қызмет көрсетуді қажет ететін
қарттар мен мүгедектерге тұрақты тұруға арналған медициналық-әлеуметтік
мекеме.
Мүгедектердің саны мүгедек деп тану кезеңіне қарамастан еңбек және
әлеуметтік қорғау органдарында есепте тұрған мүгедектердің құрамын
сипаттайды.
Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы принципі – істерді
басқаруды өз еркімен жүзеге асыра алатын, өз органдарын қалыптастырған,
тұрғындардың өмірін ұйымдастыру мен өздерінің қызметтік негізі жатқан,
түбірлі бастауы мен идеясында Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымыдың
табиғи белгіленген құбылыстығын айғақтайды.
Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы принцпінде жергілікті
биліктің даму тенденциясы мен объективті заңдылық талаптары өз бейнесін
табады. Оған мыналыр тән:
• Принцптер муниципалдық биліктің құрылысы мен қызмет өтуін айқындайды.
• Принцптер Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы мәнін, өзіне ғана
тән ерекше белгілері мен бейнесін түсіндіруге көмектеседі.
• принцптер жергіліктіөзін-өзі басқару жүйесі сапасының бағалық критеийі
ретінде де жүре алады. Жергілікті өзін-өзі бақару принцптерінің бастауы
мен идеясына жауап бере алуына байланысты болады.
• Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы принцпі, Муниципалды құрылымды
басқарудың құрылымы институты дамуының сабақтастығының сақталуына жағдай
жасап, Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымыдың белгілерімен немесе
пішімінің мәнін бейнелей алады.
• Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы принцпі өзінің құқықтық
негізін Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы туралы Еуропалық
хартиядан алады. Еуропа кеңесіне мүше елдердің муниципалдық заңдылығының
құқықтық фундаменті ретінде қызмет етеді
Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы принциптерін жүзеге асыру
муниципалды жұмысты ұйымдастыру түрі мен әдісі жүйесін көрсетілген
принциптерге сай, сондай-ақ заңда бекітілген құқықтар мен муниципалды
құрылым жарғысына байланысты қамтамасыз етілуі тиіс.
Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымыдың жалпы принциптеріне
мыналар жатады:
а) Жергілікті мәндегі сұрақтарды шешудегі еркіндіктер;
ә) Жергіліктіөзін-өзі басқарудың ұйымдық ерекшелігі, жалпы
міндеттері мен қызметтері жүзеге асыруда мемлекеттік билік орамдары өзара
байның өзара байланысы мен мемлекеттік басқару жүйесіндегі органдармен
өзара әрекеттесуі жатады;
б) Жергіліктіөзін-өзі басқаруда өз өкілеттілігіне сай метериалдық не
қаржылық ресурстары;
в) Жергіліктіөзін-өзі басқарудың тұрғындар алдындағы органдар мен
лауазымды тұлғалардың жауапкершілігі;
г) адам мен азаматтардың құқықтары мен еркіндігін сақтау;
д) Жергіліктіөзін-өзі басқаруды ұйымдастырушының және әрекетінің
заңдылығы;
е) Жергіліктіөзін-өзі басқару әрекетінің жариялылығы;
ж) Жергіліктіөзін-өзі басқару қызметінің бір жақты бастамасы мен
коллекциялылығы;
з) Жергіліктіөзін-өзі басқаруда мемлекеттік кепіл;
и) әр принципті жеке-жеке қарастырамыз.
А) жергілікті маңызы бар сұрақтарды шешуде еркін іс-әрекет.
Жергіліктіөзін-өзі басқаруда дербес іс-әрекетті нығайта отырып
муниципалды құқық нормаларының мазмұнын айқындайтын мынадай негізгі
белгілерін анықтаймыз:
• Жергілікті маңызы бар сұрақтарды дербес түрде шешуде жергілікті
референдум, муниципалды сайлау т.б. да тікелей шешім қабылдау түрлерін
де және сол сияқты сайламалы және Муниципалды құрылымды басқарудың
құрылымы арқылы жүзеге асырылады.
• Аталған принциптерді жүзеге асыру Муниципалды құрылымды басқарудың
құрылымыда қаржы-экономикалық қаматамасыз етуді дербестендіру арқылы
жүреді. Жергіліктіөзін-өзі басқару органдары муниципалды меншікті
дербес басқарып, жергілікті бюджетті қалыптастырады, бекітеді және
атқарады, жергілікті салым мен салықты бекітеді.
• Жергілікті сұрақтарды шешуде Жергіліктіөзін-өзі басқару органдарының
әрекеттеріне мемлекеттік биліктің араласуына тиым салады, Муниципалды
құрылымды басқарудың құрылымыдың дербестігіне муниципалды заң
кепілдік береді. Муниципалды білім беру пәндерді жүргізудің өзі
белгілеген жалпыға міндетті ережелерін бекітіп муниципалды білім
берудің жоспары мен даму бағдарламасын қабылдайды.
Бұл шешімдерді азаматтар өз еріктерімен қабылдаған жағдайда,
Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы органдары мен лауазымды тұлғалар
шешімі, сол муниципалды территория аумағында орналасқан ұйымдық құқықтың
түріне тәуелсіз өндірістер, мекеме мен ұйымдар үшін атқарылуы міндетті
болып табылады.
Осы шешімдерді орындамау және талапқа сай атқармау оларға заңға
сәйкес жауапкершілік жүктейді.
• Муниципалды құрылымдардың дербестігі өз өкіметтілігі шегіндегі
муниципалды құқық нормаларымен кепілдендірілген. Муниципалды құрылымды
басқарудың құрылымы өкілеттілік шегі Қазақстан Республикасы
Конституциясы, заң, Конституция және субъектілер жарғысымен
бекітіледі. Жегілікті өзін-өзі басқару органдары заң бекіткен
шекарадағы басқа билік органдарының құзыреттілігіне кірмейтін оған
қатысы жоқ, бірақ әртүрлі мәселерді өз ынта-ықыласына қарай өз
еріктерімен толық жүзеге асыруға ерікті.
В) Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымыдың ұйымдастырушылық
ерекшелігі, ондағы мемлектті басқару жүйесіндегі органдар және мемлекеттік
билік органдарымен өзара әрекеттесе отырып, ортақ міндет пен қызметтерін
жүзеге асыруы:
Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы органдары мемлекеттік
билік органдары жүйесіне енбейді. Мемлекет осылайша Муниципалды құрылымды
басқарудың құрылымыды өзінше бір деңгей ретінде халықтың өз билігіне өз
еркімен жүзеге асыру түрінде қабылдады. Халық өз билігін тікелей немесе
Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы органдары мен мемлекеттік билік
органдары арқылы жүзеге асыра алады.
Бұл аталған принцип бойынша муниципалды білім беру жергілікті
талаптарға жауап бере отырып және тиімді басқаруды қамтамасыз етеді. Сөйте
отырып өзінің ішкі әкімшілік құрылымдарын анықтап, жалпы заңдылықтың
ережелерін бұзбауы керек. Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы
органдарының құрылымын тұрғын халық өзі таңдап, анықтауы керек
Осы аталған принциптің негізінде Муниципалды құрылымды басқарудың
құрылымы органдары мен лауазым иелері мемлекеттік органдармен және лауазым
иелерімен өзара қатынасы құрылады. Ол заңда былай орнықтырылған:
а) Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы органдарының құрылуы
Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымыдағы лауазым иелеріне
тағайындалған билік органдарымен мемлекеттік лауазым иелеріне рұқсат
береді;
ә) Мемлекеттік билік органдары мен мемлекеттік лауазым иелерінің
Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымыда жүзеге асыруға рұқсат
етілмейді;
б) Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымыдағы лауазым иелері
мемлекеттік қызметкер категориясына жатпайды;
в) Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы органдарының және ондағы
лауазым иелерінің шешімі, осы шешімді қабылдаған органдар мен лауазым
иелері ғана өздері жойып немесе сын шешімі бойынша ондағы жарамсыз деп
танылады.
Сонымен қатар муниципалды заң арқылы Муниципалды құрылымды
басқарудың құрылымы органдарын мемлекеттік органдардың заңсыз араласуынан
қорғауды қамтамасыз етіп қана қоймай, олардың ортасындағы тығыз қарым-
қатынасты да орнатады
2. Муниципалдық басқарудың шетелдік үлгілері (Германдық үлгі).
Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымыдың Англосаксондық жүйесі.
(кейде Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымыдың Америкалық түрі деп те
аталады.) Бұндай жүйе Америка Құрама Штаттарында, Канада, Австралия, Жаңа
Зеландия сияқты келімсектер елінде кең тараған.
Англосаксондық жүйенің басты ерекшелігі – жергілікті сайланбалы органды
бақылап, қамқоршы болып отыратын орталық үкіметтің өкілінің болмауы.
Дегенмен мемлекеттік басқару жүйесінің Муниципалды құрылымды басқарудың
құрылымыға ықпал етіп отыратын механизмі бар. Мысалы, Англиядағы қоршаған
ортаны қорғау министрлігі жергілікті қауымның құзіретіне берілген мәселенің
іске асырылуын толық бақылап отырады. Қысқасы, мемлекет Муниципалды
құрылымды басқарудың құрылымыдың өз өкілеттігі деңгейінде жұмыс жасауын
ғана қадағалайды. Ал қажет деп тапқан жағдайда, түрлі қаржы механизмдерін
пайдалана отырып (субвенция, дотация, т.б.) жергілікті қауымның
бағдарламаларына әсер ете алады. Бұл жүйенің екінші бір ерекшелігі –
Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы органдары заң бойынша рұқсат
етілген мәселелерді ғана жүзеге асыра алады. Муниципалитет жеке
автономиялық құрылым есебінде парламенттің берілген билігін ғана іске
асырады. Муниципалдық басқарманың құқықтық негізін – статуттарды –
парламент белгілеп береді.
Орталық үкімет пен муниципалитеттің өзара қарым-қатынасы заңмен
белгіленеді.
Өмірдің барлық саласына бақылау қойып, алақандарында ұстаған билік
орындары жергілікті жердің мәселесін шешуді де халыққа бергісі келмеді.
Жергілікті өкілді орган – мәслихат (бұрынғы – Кеңес депутаттары) – халық
билігі ретінде қалғанымен, шын мәніндегі билік тұтқасы ауылдарда – совхоз
директорларында болса, аудандарда – аудандық партия комитеттерінің қолында
болды.
Бірқатар елдерде барлық жергілікті мәселелерді шешу міндеті Орталық
үкіметтің өкілі болып саналатын, жоғарыдан тағайындалған, бастықтың қолына
беріледі. Ол әр жерде әр түрлі аталады (губернатор, префект, комиссар,
т.б.). Бұлар мемлекеттік әкімшілктің бір құрамы болып табылатын жергілікті
басқару аппараттарына жетекшілік етеді. Бұндай құрылым – тікелей
мемлекеттік басқару деп аталады .
Өркениеті мемлекеттердің көпшілігінде жергілікті жұмыстарды
муниципалдық органдар жүзеге асрыады. (Басқарудың муниципальды түрінің
пайда болғанына 2000 жылдан асты. Рим мемлекетінің римдіктермен бірдей
құқығы бар азаматтар орналасқан жерлер мен қалаларды муниципия деп
атаған.) Бұл органдардың негізгі ерекшеліктері – халықтың сайлауы
нәтижесінде басқарушылардың анықталуы және өздерінен жоғарғы тұрған
мемлекеттк органға тікелей бағынышты болмауында. Нақтырақ айтсақ, олардың
үстінен қарайтын ешқандай орган болмайды. Мысалы, Словакияның Муниципалды
құрылымды басқарудың құрылымы органы мемлекет тарапынан әділетсіздік
көрсе, тікелей Парламентке шағымданады. Осындай сайланбалы басқарудың түрін
муниципалдық, коммуналдық Кеңес немесе графство Кеңесі, т.б. деп атайды.
Муниципалдық атқарушы органның басшысы (мэр, бургомистер, староста, т.б.)
сайланған Кеңес мүшелерінің ішінен тікелей сайлау арқылы бекітіледі де
өзінің қол астында жұмыс істейтін чиновниктер мен кеңесшілерді өзі
тағайындайды.
Әрине, тікелей мемлекеттік басқаруға қарағанда муниципалдық басқару –
демократиялық қоғамға жақындау. Бірақ мұнда да әкімшілік атқару органы бар
және оның жұмысының тиімділігі қаржы мүмкіндігіне тікелей байланысты.
Мемлекеттің территориялық құрылымы
Мемлекеттік билігі таралатын барлық жер (аймақ, өлке, қала, ауыл) – сол
мемлекеттің территориясы болып табылады. Ал мемлекеттің территориялық
құрылымы – мемлекет пен оның территорясын құрайтын жеке бөліктердің
арасындағы қарым-қатынасқа негізделеді. Бұл жерде мемлекеттің рөлін үкімет
атқарса, территория құрайтын жеке бөліктердің қызметін облыстар, өлкелер
мен аудандар т.б. атқарады. Бұның түрлері әр елде әр түрлі (провинция,
департамент, қауым, т.б.).
Мемлекет өз қызметін тиімді жүргізу үшін әкімшілік-территиориялық
бөліктер құрады. Солар арқылы үкімет өзінің билігін жүргізеді, жалпы
мемлекеттік саясатты жүзеге асырады.
Әкімшілік-территориялық құрылымның географиялық құрылымнан үлкен
айырмашылығы бар, себебі бұл жерде жергілкті биліктің жүйесін жасап,
белгілі бір заңның нормасын белгілеу қажет, сонымен бірге олардың
(жергілкті билік жүйесінің) өзінен жоғары тұратын билік деңгейімен және
мемлекеттік басқару органымен ара қатынасын заңдастыру шарт. Әкімшілік-
территориялық құрылымның өмірдік қажеттілігінен туғаны сөзсіз. Мемлекеттің
территориясы кеңейіп, бір қаланың деңгейінен шыққан уақытта, сол шеткері
жатқан жерлерге билік жүргізу мақсатында арнайы басқару органы құралады.
Патша немесе хан (монарх) шексіз билік құрып отырған кезінде елдік
әкімшілік-территориялық бөлінісі өте қарапайым болатын. Елді қандай
бөліктерге бөлу қажеттігін патшаның өзі шешті және оның әрқайсысының басына
өзінің басқарушыларын қойды.
Әрина, патша да көзді жұмып, мына жер мынадай өлке болсан, оған мына
қалалар немесе ауылдар жататын болсын деп жобамен айта салмағаны белгілі.
Белгілі бір өлкені, керек десеңіз ауылды, жеке субъекті етіп алу үшін
ондағы адамдардың экономикалық ерекшелігін, тарихын, ұлтын, т.б. ескеру
қажет.
Сонымен қатар, әкімшілікті тиімді жүргізудің талаптары да назардан тыс
қалмауы қажет. Бұлар – елдің қорғаныс мүддесі, тәртіп бақылау, алым-салықты
жинау, т.б.
Үлкен, ірі мемлекеттердің әкімшілік-территориялық құрылымы көп сатылы
болып келеді. Шағын территориялық бөліктер, өздерінен ірі территорияларға
қосылады. Демек төменгі сатыдағы чиновник жоғарғы сатыдағы чиновнокке
бағынышты болды, соның билігіне түсті. Оның өзі өзінің алдында тұрған (одан
да ірі) территориялық-әкімшілікке бағынады. Осы көп сатылы бағыныштылықтың
соңы үкіметтің (орталықтың) билігіне алып барды .
Европа тарихына көз жіберсеңіз, шағын немесе ұсақ феодалдық
мемлекеттердің бір орталыққа бірігіп, ірі мемлекет құрғанын көреміз. Осы
жағдайда кейбір шағын мемлекетер өздерінің ішкі билік жүйесін сақтап та
қалатын еді (Германиядағы Бавария немесе Италиядағы Сицилия). Осы
құбылыспен бірге мемлекеттердің де бірігуін көруге болады. Әрине, көп
жағдайда бұл – зорлықпен, қырғын соғыспен жүрып отырды, жеңіске жеткен
мемлекет, жеңілген елдің белгілі бір территориясын тартып алатын. Ал кейде
әлсіз мемлекет өзінің, мемлекеттік белгісін сақтай отырып, өзінен күшті
мемлееттің қол астына кіруге де мәжбүр болатын.
Абсолюттік билік әлсіреп, қоғам дамыған сайын, төменгі сатыдағы
территоияларда – қалалар мен ауылдарда - өзін-өзі басқару жүйесі қалыптаса
бастады. Кейіннен бұл құбылыс ірі қалаларға да тарады.
Қазіргі кезеңде мемлекеттің территориялық құрылымы, олардың арасындағы
қарым-қатынас, билік түрлерінің бөлінісі Конституция мен заңдар арқылы
реттелінеді. Ерекше көңіл қоятын тағы бір мәселе – территориялық құрылымның
түрі мен ондағы басқару жүйесі мемлекеттің заң шығарушы және атқарушы
құрылымның жүйесіне де әсер етеді.
Қазақстан өзінің тәуелсіздігін жариялап, демократиялық қоғам құруға бел
байлаған күннен бастап, жаңа мемлекеттік құрылымның түрлерін енгізу міндеті
күн тәртібінде тұрды. Халықтық биліктің, азаматтық қоғамның алғашқы
баспалдағы болып табылатын Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы
жүйесінің соңғы Конституциядан орын алудың өзі осының айғағы.
Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы мәселесі Қазақстан үшін,
қазақ халқы үшін мүлдем жаңа, жат құбылыс деп айтуға болмайды. Атам
заманнан бері әр ауыл, әрбір аймақ өзінің ішкі мәселесін өздері шешкен,
оған хан да, сұлтан да араласпаған. Белгілі бір қауымның (ата, ру) ішкі
жұмысын былай қойғанда, ауыл арасындағы, ата-ру арасындағы кикілжіңдер,
талас-тартыстар ауыл ақсақалдарынан артылса ара биге жүгінумен, соның
билігімен аяқталған. Орталық мемлекеттік билік болып табылатын – Хан билігі
жергілкті мәселелерді шешуге ешқашан араласпайтын. Ханның жұмысы – елдің
саяси бағыты, көрші елдермен қарым-қатынас, соғыс пен бітім жасау,
мемлекеттік алым-салық, қысқасы, ұлттық өмірдің негізгі бағытын белгілеу
болып табылады. Ал ұлыстың ісі – сол жердегі өмір сүретін жандардың өздері
ғана шеше алатын жұмыстар. (Осы жерде бұрынғы тоталитарлық қоғам негізінен
шығатын, ақылға симайтын, бірақ, өкінішке орай, өмір шындығы болып
табылатын бір қызықты айта кеткен дұрыс сияқты. Бір орталыққа қатаң
бағындырылған тоталитарлық құрылым әр ауданның, одан қалды колхоз,
совхоздың қай уақытта егін сеуіп, қашан жинауына дейін өздері шешетін. Егін
пісіп, жерге түсіп, ысырап болып жатса да, егіншілер ауданнан не облыстан
түсетін нұсқауды күтіп отыратын... Бұл, бүгіндері шектен шыққан ақымақтық
сияқты көрінетіні сөзсіз, бірақ халықты құл етіп ұстау мен тырнақтай да
билік бермеудің тамаша әдісі болатын)
Қазақ халқының жергілікті мәселелерін көзі қарақты, көкірегі ояу,
өмірлік тәжірибесі бар сол жердің азаматтары шешетін. Оның жұрттан асқан
бай болуы да немесе жасы тоқсаннан асқан қарт болуы да шарт емес, әңгіме
сол жердегі халықтың, жұртшылықтың сенімінде ғана болатын. Тым күрделі,
тұрғындардың барлығына қатысы бар мәселелер ауылдың сыйлы адамдарының бас
қосуында шешілетін. Керек десеңіз, қазақтар тығыз отырған жерлерде бүгінге
дейін мәслихат деген сөз (демек, ұғым) сақталған. Үлкен ас берудің
алдында сол асты ұйымдастырушылар ет жақындарының ішіндегі үлкен адамдардың
бірнешеуін шақырып, бір мал сойып, мәслихат өткізеді. Осы отырыстың үстінде
алдағы болатын астың барлық мәселесі сөз болады: жұмыстар бөлініп, жауапты
адамдар тағайындалады, қанша мал сойылып, қандай үйлерге қонақ
түсірілетініне дейін нақты белгіленіп қойылады
Ұлтымыздың өзін-өзі басқарудың тағы бір көрінісі – асар болып табылады.
Жалғыз-жарым жанның қолынан келе бермейтін (жора-жолдастарының көмегімен де
жүзеге асуы екіталай) көптеген адамдардың бір мезгілде, жұмыла жұмыс
жасауын талап ететін кезеңде асар жасалынады. Әсіресе үй салғанда сол үйдің
төбесін жабуға келгендеасарға шақырып, қауымның көмегіне сүйенеді.
2. Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымыдың европалық жүйесі.
(кейде континентальдық жүйе деп те аталады.)
Көптеген батыс елдері Англосаксондық жүйеден көрі европалық жүйені
таңдап алған. Бұл жүйенің басты ерекшелігі – жергілікті мемлекеттік басқару
мен өзін-өзі басқарудың қатар жүргізілуі. Дегенмен бұл жүйеде орталық
үікметтің жергілікті органдарды әкімшілік тұрғысынан бақылауға
(қамқорлыққа) алуы басым. Орталық үкіметтің қолында сол бақылауды
жүргізетін түрлі бюрократтық әдіс-тәсілдер де баршылық. Мысалы, жергілікті
органдардың шешімін қолдау не қолдамау, шешімді уақытша тоқтату, кері
шақырып алу, жергілікті органды тарату, т.б. Осылардың бәрі бір ғана
мақсатты көздейтіні анық, ол – Жергілікті қауымның қызметін Орталыққа
тәуелді ету.
Бургомистр мен бөлім меңгерушілері қалалық Кеңес сайлайды. Бургомистр
бөлім меңгерушілерінің көмегімен басшылық жасайды. Сонымен қатар ол –
кеңестің де төрағасы.
сайлайды
сайлайды
басқарады
сайлайды
жасақтайды бақылайды
басқарады
сайлайды
Cурет 4 Муниципалды басқару жүйесінің солтүстік германдық үлгісі
(Төменгі Саксония, Солтүстік Рейн-Вестфалия)
Муниципалдық кеңес Кеңестің төрағасы және қауымның өкілі ретінде
бургомистрді, басқару органының жетекшісі ретінде қауымның директорын
сайлайды. Өкілдік орган, магистраттық құрылым секілді, атқарушы органға
қарағанда күштірек болады.
басқарады
бақылайды
құрайды
сайлайды басқарады
сайлайды
(Баден-Вюрттемберг, Бавария)
Сурет 5 Муниципалды басқару жүйесінің оңтүстік германдық үлгісі
Бұл үлгі бойынша муниципалдық Кеңес пен бургомистрді азаматтар тікелей
сайлайды. Бургомистрдің қызметі өте маңызды: ол басқару ісін жүргізеді
және, сонымен қоса, муниципалдық Кеңестің төрағасы болады.
мүше
сайлайды
басқарады
сайлайды
жасақтайды
бақылайды басқарады
сайлайды
Сурет 6 Жаңа құрылған бес федеральдық жерлердің коммуналдық құрылымы
Муниципалдық жиналыс төрағаны немесе президиумды жіәне басқарудың
жетекшісі ретінде бургомистрді сайлайды. Бұл жағдайда өкілдік орган мен
атқарушы органдардың ара жігі нақты ашық.
– Муниципалдық немесе қалалық Кеңес бургомистрді, ал кей жағдайда,
бөлім меңгерушілерін сайлайды.
– Бургомистер муниципалдық парламенттің төрағасы және әкімшіліктің
(атқарушы органының) жетекшісі болып табылады.
– Кейде бургомистер мен бөлім меңгерушілері президиум құрайды да
кеңестік құқық туралы, даму туралы не жеке мәселелер жөніндегі шешімнің
жобасын дайындайды.
Франциядағы Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымыдың негізін
коммуналар құрайды. Әрбір коммуна өз Кеңестерін сайлайды, ал Кеңес өзінің
құрамынан мэр сайлап алады. Мэр өз жұмысын муниципалдық Кеңестің
бақылауымен жүзеге асырады.
2 МУНИЦИПАЛДЫ ҚҰРЫЛЫМДАРДЫҢ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ ҚЫЗМЕТІ
2.1 Муниципалды құрылымдар мекеменің негізгі міндеті мен
функциялары
Муниципалды құрылымдар мекеменің негізгі міндеттері:
1) аймақтағы саяси жоспарлауды ұйымдастыру; мемлекетік органдардың ішкі
саясат саласындағы қызметін үйлестіруді жан-жақты қамтамасыз ету;
3) Басқарманың құзырындағы мәселелер бойынша жүзеге асырылатын
бағдарламаларды қаржыландыруды қамтамасыз ету; мемлекеттік қызметкерлерді
даярлау, қайта даярлау және біліктіліктерін арттыру мәселелері бойынша
жергілікті атқарушы органдардың қызметін үйлестіреді;
5) аймақтағы қоғамдық-саяси ахуалды болжау және мониторинг, талдауды
ұйымдастыру; саяси партиялар және өзге де қоғамдық бірлестіктердің қызметін
ұйымдастыру;
7) басқарушылық шешімдер қабылдау үшін практикалық ұсыныстар әзірлеу;
аймақтық деңгейде мемлекеттік ақпараттық саясатты іске асыру;
9) аймақтық бұқаралық ақпарат құралдарының мемлекеттік тапсырысты
орындаудағы қызметін үйлестіру; үкіметтік емес ұйымдардың (ҮЕҰ) қызметін
үйлестіру;
11) мемлекеттік билік органдарымен өзара әрекеттестік пен
ынтымақтастықты ұйымдастыру; қоғамның әлеуметтік мәні бар мәселелерін
шешуге ҮЕҰ-ын тарту;
13) мемлекеттік жастар саясатын жүзеге асыру; саяси партиялар, қоғамдық-
саяси қозғалыстар, діни бірлестіктердің қызметіне мониторинг жүргізу; саяси
партиялар, қоғамдық-саяси қозғалыстар, діни бірлестіктермен өзара
әрекеттестік орнатуға арналған концептуалдық негіздер мен практикалық
ұсыныстар әзірлеу;
Жергілікті өзін-өзі басқару мекемелерінің функциялары. Басқарма
заңдарда белгіленген тәртіппен төмендегі фунцияларды орындайды:
1) ішкі саясат саласы бойынша аймақтағы мемлекеттік органдардың
стратегиялық, шұғыл, жедел және арнайы жоспарларын үйлестіру, ішкі саясат
саласындағы бірыңғай аймақтық іс-әрекет жоспарын келісімге келтіру және
әзірлеу; ақпараттық-идеологиялық, ұйымдастырушылық және қоғамдық-саяси
кешенді шараларды ұйымдастыру үшін саяси мәні бар жылдық және тоқсандық
оқиғалық қатарын қалыптастыру;
2) мемлекеттік ішкі саясаттың негізгі басымдықтарын, Қазақстан
Республикасының заңдылықтарын, Президенттің Қазақстан халқына Жолдауларын,
әлеуметтік-экономикалық және саяси дамудың мемлекеттік бағдарламаларын
насихаттау мен түсіндіру бойынша бағдарламаларды әзірлеу және іске асыру
жөніндегі жұмысты үйлестіруге қатысу; аймақтағы мемлекеттік органдардың
ішкі саясат мәселелері бойынша жұмысын, саяси жоспарлауын жақсарту
жөніндегі ұсыныстарды үйлестіру;
3) басқарма өкілеттігі деңгейінде бөлім құзырына кіретін облыс Әкімінің
шешімдері, өкімдері, заң актілері, концептуалдық құжаттардың жобаларын
даярлау және зерделеуге қатысу; ішкі саясат басқармасы құзырына кіретін
ішкі саясат мәселелері бойынша жергілікті бюджеттік бағдарламаларды
әкімшілік қамтамасыз ету;
4) басқарманың қаржылық-экономикалық жұмысын жүзеге асыру; басқарманың
ұйымдастыру-кадрмен жұмысын жүзеге асыру, кадрлармен және кадр резервімен
тиімді жұмыс жүргізу бойынша шешімдерді іске асыру; бос мемлекеттік
әкімшілік қызметке конкурс өткізу бойыншаи Басқарманың дипломдық
комиссиясының, Басқарма қызметкерлерін аттестациядан өткізу үшін
атестациялық комиссияның, еңбек өтілін белгілеу жөніндегі комиссиясының
қызметін ұйымдастыру;
5) Басқарма қызметкерлерін марапаттауға ұсыну үшін құжаттар әзірлеу;
құжаттардың уақытылы және сапалы орындалуын бақылау;
6) ҚР Президентінің және Премьер-Министрінің, Президент Әкімшілігінің
және Премьер-Министр Кеңсесінің тапсырмаларының, Президенттің Жарлықтары
мен шешімдерінің, Үкімет пен Премьер-Министрдің, министрліктер мен
ведомстволардың, Әкім мен Әкімнің орынбасарларының, Басқарма басшылығының
қаулылары мен шешімдерінің, Басқарма құзырына кіретін мәселелер бойынша
мемлекеттік бағдарламалар мен шаралардың орындалуын қадағалау; Басқарма
құзырына кіретін мәселелер бойынша ҚР Президенті Әкімшілігіне, ҚР
Үкіметіне, министрліктер мен ведомстволарға ақпараттық материалдарды беру
Графигіне сәйкес мониторинг және талдау ұйымдастыру, сонымен қатар сол
ақпараттың уақытылы берілуін қамтамасыз ету;
7) ішкі саясат мәселелері бойынша облыс Әкіміне, ішкі саясат
басқармасының бөлімдеріне талдау материалдарын, мемлекет саясатын жетілдіру
бойынша ұсыныстар даярлау. Орталықтағы және жергілікті жерлердегі маңызды
саяси оқиғалар, сонымен қатар, қоғамдық-саяси ахуал, діни, ақпараттық-
насихаттау және идеология салаларындағы өзгерістер т.б. жөнінде басшылықты
уақытылы хабардар ету; саяси партиялар, кәсіподақтар, қоғамдық-саяси
қозғалыстар, діни бірлестіктер, тәуелсіз ғылыми-зерттеу орталықтары,
қоғамдық пікір жөнінде компьютерлік деректер базасын қалыптастыру және
жедел режимде болуын қамтамасыз ету;
8) ішкі саясат мәселелері бойынша аудандар мен қалалардан, атқарушы
органдардан Әкім аппаратына ақпарат беру жүйесін ұйымдастыру; үкіметік емес
талдау және ғылыми орталықтармен өзара әрекеттестікте ақпарат көздері
шеңберін кеңейту. Басқарма құзырына кіретін мәселелер бойынша анықтамалық
және өзге әдебиеттерді, мерзімді баспасөздің тақырыптық материалдарын
сапалы жетілдіруді қалыптастыру; аймақтағы ішкі саясат процестерін,
қоғамдық пікірді, азаматтардың электоралдық көңіл-күйін, мемлекеттік
органдардың жұмысын жан-жақты зерделеп, талдау;
9) аудан, қалалардың орталық және атқарушы органдарымен мониторинг
жүргізудің жүйесі мен әдістемесін және берілетін ақпараттың сапасын
жетілдіру мәселелері бойынша өзара әрекеттестік жүргізу; монитринг
жүргізуді жетілдіру бойынша әдістемелік жұмысты, төменгі жүйелердегі
қызметкерлермен мониторинг мәселелері бойынша семинар-тренингтер
ұйымдастыру; елдегі және шет мемлекеттердегі талдау жұмыстарының
тәжірибесін зерделеу .
10) оқиғалық қатар және ішкі саясат саласындағы іс-әрекет жоспары
тұрғысынан аймақтағы мемлекеттік органдардың медиа-жоспарлауын жүзеге асыру
және үйлестіру; аймақтық БАҚ-тардың заңдылықтарды сақтау және лицензиялық
шарттарды орындау қызметіне мониторинг өткізу;
11) аймақтық БАҚ-тардың ақпараттық саясатты жүргізуде мемлекеттік
тапсырысты жүзеге асыруын ұйымдастыру; мемлекеттік органдардың аймақтық БАҚ-
тармен өзара әрекеттестігін ұйымдастыру және үйлестіру, мемлекеттік
органдардың қызметін жариялауда нақтылы шараларды даярлау және өткізу,
журналистердің кәсіби ұйымдармен өзара әрекеттестігін қамтамасыз ету;
жергілікті атқарушы органдардың ақпараттық-түсіндіру жұмысын, Қазақстан-
2030 Стратегиясын, ҚР Президентінің Қазақстан халқына Жолдауларын
түсіндіру бойынша ақпараттық-насихат топтарының қызметін үйлестіру;
облыстық діни бірлестіктермен байланыс жөніндегі Кеңестің, ҮЕҰ-мен облыс
Әкімі жанындағы кеңестік-мәслихаттық органдардың қызметіне ақпараттық
қолдау көрсету;
12) аймақтағы көкейтесті мәселелер және оларды шешуге құзырлы билік
органдарының қызметі бойынша ақпараттық материалдар (баспа релиздерін,
бағдарламалар) даярлау; аймақтағы көкейтесті ішкі саясат мәселелерінің
жедел жарыққа шығарылуын ұйымдастыру, дағдарыстық РR тобын қамтамасыз
ету;
13) мемлекеттік органдардың ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын әдістемелік
қамтамасыз етуді, аудан, қала әкімдіктері аппараттарының қызметкерлері үшін
ақпараттық-насихаттау мәселелері бойынша оқыту, семинар-тренингтер өткізуді
ұйымдастыру; Қазақстан Республикасының ҮЕҰ-рды мемлекеттік қолдау
Концепциясына сәйкес ҮЕҰ-мен өзара әрекеттестікті жүзеге асыру; 2006-2008
жылдарға арналған ҮЕҰ-ды мемлекеттік қолдаудың облыстық бағдарламасын
жүзеге асыру;
14) аймақтық ҮЕҰ-ға ұйымдастырушылық-тәжірибелік, әдістемелік,
кеңестік, ақпараттық қолдау көрсету; ҮЕҰ-ға арнап ақпараттық-әдістемелік
материалдар даярлау; облыс Әкімі жанындағы ҮЕҰ-мен кеңестік-мәслихаттық
орган мен ҮЕҰ ақпарттық орталығының жұмысына жәрдем көрсету; аймақтағы
қоғамдық процестерді демократияландыруға бағытталған ғылыми-практикалық
шараларды даярлау және өткізу;
15) діни бірлестіктермен, үкіметтік емес ұйымдармен және өзге қоғамдық
бірлестіктермен тұрғылықты өзара әрекеттестік жүйесін ұйымдастыру; ішкі
саяси тұрақтылықты қамтамасыз ету, конфессияаралық төзімділік және қоғамды
топтастыру жұмыстарын ұйымдастыру; облыс Әкімі жанындағы ҮЕҰ-мен, діни
бірлестіктермен қатынас жөніндегі кеңестердің, өзге кеңестік-мәслихаттық
органдардың жұмысын және өзара әрекеттестігін үйлестіру және ұйымдастыру;
16) қоғамдық саяси ахуалға, діни бірлестіктердің, ҮЕҰ -дың, басқа да
қоғамдық ұйымдардың қызметіне монитринг жүргізу арқылы облыс халқының
қоғамдық пікірін зерделеу; жаңадан құрылған діни бірлестіктерді
экспертизадан өткізу үшін эксперттік комиссияның жұмысын үйлестіру;
аймақтық саяси партиялар мен діни бірлестіктердің қызметі туралы ақпарат
жинау және талдау; аймақтағы ішкі саяси ахуалды, партиялық құрылымды талдау
және болжау; аймақтық деңгейде саяси партиялар, қоғамдық қозғалыстардың
қызметі туралы есептік және жалпылама баяндамалар (жылдық, жартыжылдық,
тоқсандық, декадалық) даярлау;
17) саяси партиялар, қоғамдық–саяси қозғалыстар, діни бірлестіктермен
өзара әрекеттестік мәселелері бойынша ғылыми-практикалық конференциялар,
семинарлар, тренингтер, дөңгелек үстелдер т.б. ұйымдастыру және өткізу;
саяси партиялар, қоғамдық–саяси қозғалыстар, діни бірлестіктер қызметі
туралы ақпараттық-анықтамалық материалдар даярлау;
Өмірдің барлық саласына бақылау қойып, алақандарында ұстаған үкімет
(демек сол үкіметтің өзін билеп отырған коммунистік партия) жергілікті
жердің билігін де ешкімге бергісі келмейді. Жергілікті өкілді орган –
мәслихат (бұрынғы – Кеңес депутаттары) халық билігінің белгісі ретінде
қалғанмен, шын мәніндегі билік – ауылдарда – совхоз директорларында болса,
аудандарда – аудандық партия комитеттерінің қолында болаты [9,34]
Демократиялық қоғамға қадам бастық деп жариялаған Қазақстан үшін нағыз
тоталитарлық жүйенің белгісі болып табылатын жоғарыдағы құрылымның келмеске
кетуі заңды құбылыс еді. Бірақ Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы
жүйесінің қоғамдық өмірге енуі де өте күрделі мәселе болып отыр. 1995 жылғы
Конституцияға енген 89-баптың әр жолының мағынасын ашып көрсететін, оны
жүзеге асыратын тетіктердің анықтап беретін заң әлі де қабылданған жоқ.
Біз енді Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы жүйесінің құрылысы
нақты да анық:
а) Жергілікті бір әкімшілік-территориялық жердің тұрғындары заңды
сайлау (тікелей, жасырын, тең) арқылы сол территорияның барлық ішкі
мәселелерін шешуге құқықты өкілдік орган сайлайды. Шартты түрде сол органды
Кеңес деп аталық.
ә) Кеңес өздерінің арасынан бір адамды Атқару органының (кейде
муниципалитет деп те аталады) басшысы етіп сайлайды не тағайындайды. Кей
жерлерде Атқару органының басшысы да Кеңес мүшелері сияқты сайлау арқылы
анықталады. Шартты түрде бұл орында отырған адамды – Жетекші деп аталық.
Ол азамат Атқарушы органды өзі жасақтайды. Сол жердің қажеттіліктеріне
қарай әр түрлі саладағы бөлімдер ашады. Оның басшыларын тағайындайды,
құрамын анықтайды, міндеттерін нақтылайды, қысқасы, жалпы басшылық жасайды.
г) Кеңес не оның мүшелері Жетекшінің атқару жұмысына тікелей араласа
алмайды, бірақ түрлі саладағы комиссия құру арқылы олардың қызметтерін
бақылап отырады. Сонымен қатар сол терриорияның жалпы даму жоспары,
әлеуметітк, экономикалық бағытын да Кеңес айқындайды. Кеңес мүшелері көп
жерлерде жалақы да алмайды.
2. Қазақстандағы Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымыдың
алдындағы жағдай – өте қызық та күрделі...
Конституцияға сай нақты Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы
жүйесі қоғамдық өмірімізге енсе, жергілікті деңгейде қос үкіметтің орнауы
ғажап емес. Оның біреуі – қазір өмірде бар жергілікті басқару (өкілдік
органы – жергілікті мәслихат, атқарушы органы - әкімшілік) да, екіншісі –
Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы болмақ (өкілдік органы – Кеңес,
ал атқарушы органы – муниципалитет). Бүгінгі жергілікті халық өкілдері
болып табылатын мәслихат – мемлекеттік басқарудың өкілдік түрі болып
саналады да, оның шешімін жүзеге асыратын, оған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz