Биосферадағы бео, гео, химиялық айналымдар

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Биосфера- өзін құрайтын 3 құрамдас бөлігімен сипатталады. Олар - атмосфера, гидросфера, және литосфера.

Атмосфера- біздің планетамыздың ғарыш кеңістігімен шектесіп жатқан аралығы. Атмосфера арқылы Жер мен ғарыш зат алмасады. Жерге атмосфера арқылы ғарыштан шаң- тозаң, метеорит материалдары түсіп жатса. өзі сутегі. Гелий сияқты жеңіл газдарды жоғалтып отырады. Атмосфера арқылы сол сияқты жерге күн радияциясы еркін өтіп жкр бетіндегі жылу режимін реттей отырып, ондағы атмосфералық газдардың малекуласын ыдыратып және атомдарды иондарға айналдырып жатады. Сондықтан атмосфераың жоғарғы қабаттары иондардан тұрады. Ол қабатты ғылыми тілде - ионосфера қабаты деп те атайды. Негізінен жер бетінен жоғары қарай - тропосфера, мезосфера, ионосфера, және экзосфера қабаттарын ажыратуға болады. Әрбір қабаттың өзінің атқаратын функциясы, газдық құрамы, биіктік деңгейі, тығыздығы т. б газдар өте аз көлем алады. Мәселен атмосферадағы барлық газдар көлемін салыстырсақ: азот - 78, 08%; оттегі - 20, 95%, аргон - 0, 93%, көмірқышқыл газы - 0, 03% алса, қалған газдар 0, 01% үлес алатыны белгілі.

Атмосфера қабаттарының ішінде азон қабатының рөлі ерекше. Озонның негізгі массасы жер бетінен 10- 50 км биіктікте, яғни тропосфера мен стратосфера қабаттары аралығында жатыр. Оның негізгі атқаратын функциясы ғарыштан жер бетіне еркін өтетін ультракүлкін сәулелерді сіңіріп немесе кеиін шағылыстырып отырады. Ал, радияциялық сәулелердің жерге өтіп кетуі тіршілік үшін өте қауіпті. Соңғы жылдары жер шарында озонның жұқаруы проблмасы тұрғындарды алаңдатуда. Озонның жұқаруы туралы мәліметтер көп. 1996 жылы бір топ ғалымдарға химиялық экология саласы бойынша Нобель силығы берілді. Озонды бүлдіретін адам баласының өз қолымен өндіретін химиялық зат - хлорфторкөміртегі екені дәлелденді. Оның көзі - өндірісте, автокөліктерде, ракеталарда қолдалынатын химиялық қосылыстар. Оларды фреондар деп атайды. Оның әсер ету механизмі төмендегідей: фреондар атмосфераның жоғарғы қабатында көтеріліп ультракүлгін сәулелердің әсерінен ыдырап кеңістікке хлор бөлінеді. Хлор - озон малекуласын ыдыратып отырады. Нәтижесінде хлордың бір малекуласы озонның он мыңдаған малекуласын жойып жібереді. Осылайша озон қабаты жұқара бастайды. Соңғы жылдары планета тұрғындары озонның жұқаруы проблемасы өте қауіпті екенін түсініп, 1987 жылы Монреаль келісіміне қол қойды.

Ауа бассейінің тағы бір өзекті мәселесі - қышқыл жауындар. Қышқыл жауындар терминін алғаш рет ағылшын инженері Роберт Смит енгізген. Қышқыл жауындар - азот пен күкірт қышқылдарының жауынның құрамындағы мөлшерінің көбейіп кетуінен болады. Ал, аталған химиялық қосылыстарының көбейіп кетуінің негізгі көздері: көмір, сланц, мазут т. б отындарын жаққанда ауаға азот пен күкірттің қос тотығының бөлінуі болып табылады.

Соңғы жылдары қышқыл жауындар проблемасын шешу бағытында халықаралық келісімдер жасалуда. Оның негізгі көзі - өнеркәсіптерден бөлінетін мөлшерін азайту қолға алынуда.

Ауаның тазалығы автокөліктерден бөлінетін зиянды заттардан да бұзылуы күн тәртібінде тұр. Соңғы жылдары автокөліктердің жиілеуі бұл проблманы қиындата түсуде.

Дүние жүзіндегі ірі қалаларда фотохимиялық тұмша түзілу процесі жиі байқалып отырады. Аталған зиянды зат өсімдіктер мен жануарлар дүниесіне және адам баласына зияны туралы көп жазылуда. Осыған орай, шет елдерде және біздің республикамызда атмосфераны қорғау мақсатында автокөліктердің моторларын жетілдіру, нейтрализаторлар орнату, газбен, электр қуатымен жүретін автокөліктер шығар, сутегі отынын пайдалану, электромобильдер шығару және жанар майлардың альтернативті түрлерін шығару жолдарын іздестіруде.

Биосфераның гидросфера қабаты - жер шарының 3 тен 2 бөлігін алып жатыр. Су әлемінде алғашқы тіршілік нышаны байқалғаннан бері - гидросфера қабығы планетаның бүкіл тыныс- тіршілігін реттеуде неғізгі рөл атқарып келеді. Барлық заттар суда еріген күйінде болып, оның үлкен және кіші айналымы арқылы зат алмасу процесі тұрақты жүреді де, одан әрі биосфера шегіндегі биогеохимиялық айналымға ұласуда. Нәтижесінде, жер шарындағы барлық судың 94 %. Мұхиттар мен теңіздердің, ал қалған 6 пайызы өзен, көлдер, жер асты сулары, мұздықтардың үлесіне тиіп, оның сарқылмайтын табиғат қор екені адамзатты болашаққа деген сенімін мәңгілік етуде.

Литосфераның химиялық құрылымына келсек негізінен: оттегі, кремний, магний, натрий және тегі, кремний, алюминий, темір, кальций, магний, калий элементтерінен тұрады. Оның ішінде оттегінің үлес салмағы 47, 35% және 92% көлем алуы ерекше жағдай. Оттегі басқа химиялық элементтерден тығыз қосылыс ретінде минералды жыныстардың негізін құрайды. Жалпы алғанда жер қабығының 9, 2% - тау жыныстары, 20% - метаморфологиялық, ал 70, 8% магматикалық жыныстар алып жатыр.

Академик В. И Вернадский биосферадағы тіршілік процестерін зерттей келе химиялық элементтердің бір тобын тірі заттар - деп атады. Олар биофильді заттар деп аталатын сутегі, оттегі, көміртегі оттегі, азот, фосфор және күкірт элементтер еді. Биофильді элементтердің атомы тірі организмдердің денесінде күрделі органикалық қосылыстар түзе отырып, көмірсулары, липидтер, белоктар және нуклеин қышқылдарын құрайды. Ал, бұл органикалық затар тіршілік тірегі екені мәлім.

В. И Вернадский биосфералық қалыптасу және даму эволюциясындағы тірі заттардың ролін ерекше бғалады. Әсіресе, тірі организмдер оған қоса адам баласының іс - әрекеттерінің биосфера шегіндегі биогеохимиялық фактор ретіндегі рөлін бағалай келіп биосфера өзін - өзі реттеп отыратын табиғат жүйе екендігін дәлелдеді. Яғни, планетадағы ең жоғарғы сатыдағы дамыған тіршіліктің ұйытқысы - түрі организммен байланысты екенін баса айтты. Шын мәнінде тірі организмдер ғарыштық энергияны жердегі химиялық энергияға айналдыра отырып планетадағы тіршіліктің көп түрлілігіне әкеледі. Осының бәрі биосферадағы химиялық элементтердің миграциясы болып табылады. Бұл процестер табиғаттағы зат және энергия айналымдарымен шектеліп, биосфера шегіндегі ғаламдық зат алмасулардың үздіксіз қозғаушы күшіне айналады.

Ең басты биосферадағы айналымдардың қалдықсыз жүруі. Нәтижесінде биосфеа деп аталатын үйімізде ешбір басы артық зиянды қосылыстар түзілейді, бәріде қайтадан айналымға түсіп табиғаттың өзін - өзі тазартуы жүріп жатады. Ол процестердің ең басты қозғаушы күші - Күн екені есте шығармауымыз керек.

В. Н Вернадский табиғаттағы зат айналымдарының тұрақты даму процесіндегі адамның рөліне ерекше мән берді. Тіпті, оның дәлелдеуінше адам баласы теңдесі жоқ биосферадағы ең қуатты геологиялық күш ретінде бағалады.

Биосферадағы био, гео, химиялық айналымдар.

1. Табиғаттағы су айналымдар - бұл атмосфералық жауын - шашын, жер бетілік және жер астылық ағысындағы сулардың транспирациясы, булану, атмосферадағы су буының тасмалы, оның конденсацияланып, қайтадан жауын - шашын болып түсуі арқылы жүретін жердегі айналымы, табиғаттағы су айналымы негізінде су бір агрегат күйден екінші агрегат күйге өтіп, атмосфера мен литосфера беті, литосфераның ішкі қайнауы арасында жүреді. Табиғатқа антропогендік әсерлер - ластанушылар, климаттың өзгеруі, өсімдіктер, топ құрылымы, жасанды су қоймалары т. б су айналымына әсер етеді.

2. Оттек айналымы.

Оттегі қалыпты жағдайда түсі, иісі, дәмі жоқ газ. Ол жер бетінде су көп тараған элементтердің бірі. Байланысқан күйде жердің су қабатының 6-7 массасын алады. Гидросферадағы оттектің массасы 85, 8 г. Жердегі барлық бос оттек массасы құрлықта және бүкіл әлемдік мұхиттағы жасыл өсімдіктердегі фотосинтез процесі кезінде түзіледі және сақталады. Қалыпты жағдайда оттегі малекуласы 2 атомды, электр зарядтарында 3 атомды оттек түзіледі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.