Қазақстандағы туризмді дамытудағы қолданылатын PR-технологиялар туралы ақпарат
Кіріспе
1. Қазақстандағы туризмді дамытудағы қолданылатын PR.технологиялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.1 Туристік өнімінің құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2 Қонақ үй өнімінің құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.3 Сатуды ынталандыру және туристік өнімді пропагандау ... ... ... ... .11
1.4 Туристік мекемелердің қызметіндегі паблик рилейшнз ... ... ... ... ...21
1.5 Туристік қызметтің маркетингі мен менеджменті ... ... ... ... ... ... ... .28
1.6 Бұқаралық ақпарат құралдарымен тиімді байланыс ... ... ... ... ... ... ..30
1.7 Туризмдегі жарнама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
2. Қазақстандағы туризмнің проблемалары мен дамуы ... ... ... ... ... ... ... .40
2.1. Туризм түсінігі, классификациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
2.2. Қазақстандағы туризм дамуының проблемалары мен қазіргі
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
2.3. Туристік нарықты реттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59
ҚОРЫТЫНДЫ
СІЛТЕМЕЛЕР
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Қазақстандағы туризмді дамытудағы қолданылатын PR.технологиялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.1 Туристік өнімінің құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2 Қонақ үй өнімінің құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.3 Сатуды ынталандыру және туристік өнімді пропагандау ... ... ... ... .11
1.4 Туристік мекемелердің қызметіндегі паблик рилейшнз ... ... ... ... ...21
1.5 Туристік қызметтің маркетингі мен менеджменті ... ... ... ... ... ... ... .28
1.6 Бұқаралық ақпарат құралдарымен тиімді байланыс ... ... ... ... ... ... ..30
1.7 Туризмдегі жарнама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
2. Қазақстандағы туризмнің проблемалары мен дамуы ... ... ... ... ... ... ... .40
2.1. Туризм түсінігі, классификациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
2.2. Қазақстандағы туризм дамуының проблемалары мен қазіргі
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
2.3. Туристік нарықты реттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59
ҚОРЫТЫНДЫ
СІЛТЕМЕЛЕР
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Соңғы жылдардағы еліміздегі жанданып келе жатқан салалардың бірі – туризм. Ресми мәліметтерге жүгінсек, сырттан түсетін инвестицияның 10 пайызға жуығы туризмнен келеді екен. Бұл сала экономикамызға кәдімгідей табыс әкелуде, қомақты қаржы түсіруге барлық мүмкіндік бар. Ендігі міндет – туризмді ел экономикасына тұрақты үлес қосатын салаға айналдыру. Бірақ, сыртқы елдерге шығатын туристер саны Қазақстандағы демалушылардың санынан көп. Мысалы, 2005 жылғы мәліметтерге сүйенсек, шетелге барып қайтқандардың саны 4,3 млн., ал елімізге келгендер саны 3,7 млн. адам болды. Мұның себебі неде? Біріншіден, біздегі қонақ үй, туристік қызмет бағасы шетелдегі туристік қызмет бағасынан артық болмаса кем емес. Екіншіден, отандық туристік қызмет көрсету еуропалық стандарттан төмен. Бұл ащы да болса шындық. Табиғат аясында демалғысы келетіндер жөндеуден өтпеген ойқы-шойқы жолдардан қашып, Алакөл, Қапшағай, Балқаштан гөрі Ыстықкөлге баруды артық көреді. Қырғызстан бюджетінің 70-80 пайызын туризм құрайды. Қырғызстанға үлкен пайда әкеліп отырған, экономикасындағы басым бағыттардың бірі - Ыстықкөлдегі негізгі демалушылар да Қазақстан азаматтары екен. Мысалы, өткен жылы Ыстықкөлге демалушылардың жалпы саны 1 миллионға жуық болса, соның 700 мыңға жуығы қазақтар және негізінен алматылықтар. Ал егер 117 шақырымдық Қаскелең-Шырпықты төте жолы ашылса, Ыстықкөлге демалатын қазақтардың саны 2-3 есе өсері даусыз. Жылына тек туризмен 165 миллион доллар пайда көріп отырған қырғыз елі бұл жобаның іске асуына мүдделі.
Туризм саласын дамытуға соңғы жылдары ден қойыла бастады. Елбасы жолдауында туризм саласын кластерлік жолмен дамыту жоспары бар. Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына 2007 жылғы жолдауында Қазақстан бизнесінің инновациялық белсенділігін көтермелеу жөнінде баса айтылған. Жолдауда сонымен бірге көлік инфрақұрылымын нысаналы түрде қолдап, жаңартып және кеңейтіп отыру, еліміздің транзиттік әлеуетін барынша пайдалану, көлік жүйемізді әлемдік жүйеге кіріктіру, әуе тасымалы саласын белсенді дамыту, аэропорттарымыз бен авиация саласын ұлттық экономиканың талаптары мен халықаралық деңгейге сәйкес келтіру, әуе қызметінің сапасын, қауіпсіздігін арттыру және құнын төмендету үшін жергілікті авиация нарығындағы бәсекелестікті дамыту үшін барлық жағдай жасалуы керектігі айтылған /1.
Халықаралық маңызы бар негізгі автожолдарды халықаралық стандарттарға сәйкес келтіруге қажетті стратегияны жарты жылдың ішінде әзірлеу Үкіметке тапсырылды.
Туризм саласын дамытуға соңғы жылдары ден қойыла бастады. Елбасы жолдауында туризм саласын кластерлік жолмен дамыту жоспары бар. Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына 2007 жылғы жолдауында Қазақстан бизнесінің инновациялық белсенділігін көтермелеу жөнінде баса айтылған. Жолдауда сонымен бірге көлік инфрақұрылымын нысаналы түрде қолдап, жаңартып және кеңейтіп отыру, еліміздің транзиттік әлеуетін барынша пайдалану, көлік жүйемізді әлемдік жүйеге кіріктіру, әуе тасымалы саласын белсенді дамыту, аэропорттарымыз бен авиация саласын ұлттық экономиканың талаптары мен халықаралық деңгейге сәйкес келтіру, әуе қызметінің сапасын, қауіпсіздігін арттыру және құнын төмендету үшін жергілікті авиация нарығындағы бәсекелестікті дамыту үшін барлық жағдай жасалуы керектігі айтылған /1.
Халықаралық маңызы бар негізгі автожолдарды халықаралық стандарттарға сәйкес келтіруге қажетті стратегияны жарты жылдың ішінде әзірлеу Үкіметке тапсырылды.
1. Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. Астана, 2007 жыл, 28 ақпан.
2. Пузикова Е.П., Честпиков В.А. Международный туристический бизнес. М., 1997. С.3.
3. Г.Г.Почепцов. Паблик рилейшнз для профессионалов. «Рефл-бук» «Ваклер», 2003. 327 б.
4. Г.Г.Почепцов. Паблик рилейшнз для профессионалов. «Рефл-бук» «Ваклер», 2003. 330 б.
5. Қазақстан туризмінің статистикалық жинағы. Алматы, 2006 жыл. – 131 бет.
6. Қазақстандағы туризм бәсекеге қабілетті ме? // Түркістан. 2006. 1 маусым (№22). – 12 бет.
7. Т.Лян мен А.Спесивцева. K-TAU Travel // Есть контакт. №2, март, 2007.
8. Е.Уралбаев. Турфирмы губят природу // Свобода слова. 31 мамыр, 2007 жыл. 19 б.
9. М.Найманбаев. Природу спасет туризм // Свобода слова. 24 мамыр, 2007 жыл. 20 б.
10. Қазақстан туризмі 2005 жыл. Статистикалық жинағы. Алматы, 2006 жыл.
11. Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. Астана, 2007 жыл, 28 ақпан.
12. Пузикова Е.П., Честпиков В.А. Международный туристический бизнес. М., 1997.
13. Г.Г.Почепцов. Паблик рилейшнз для профессионалов. «Рефл-бук» «Ваклер», 2003.
14. Г.Г.Почепцов. Паблик рилейшнз для профессионалов. «Рефл-бук» «Ваклер», 2003.
15. Қазақстан туризмі 2005 жыл. Статистикалық жинағы. Алматы, 2006 жыл.
16. Қазақстан туризмі 2004 жыл. Статистикалық жинағы. Алматы, 2005 жыл.
17. Қазақстан туризмі 2003 жыл. Статистикалық жинағы. Алматы, 2004 жыл.
18. Қазақстан туризмі 2002 жыл. Статистикалық жинағы. Алматы, 2003 жыл.
19. Матанцев А.Н. Эффективность рекламы. Москва, 2002.
20. А.И.Ковалев., В.В.Войленко. Маркетинговый анализ. М., 2000.
21. Арман Дейан. Реклама. Санкт-Петербург, 2003.
22. Дженнифер Ротондо., Майк Ротондо. Презентация бизнес-проектов. М., 2005.
23. Блэк С. «Паблик рилэйшнз. Что это такое?» - М.: Новость, 1990.
24. Викентьев И.Л. «Приёмы рекламы и Public Relations», ч.1: СПб Изд.дом "Бизнес-Пресса", 1999.
25. Почепцов Г.Г. «Паблик рилейшнз для профессионалов». М.: «Рефл-Бук», «Ваклер» - 2000.
2. Пузикова Е.П., Честпиков В.А. Международный туристический бизнес. М., 1997. С.3.
3. Г.Г.Почепцов. Паблик рилейшнз для профессионалов. «Рефл-бук» «Ваклер», 2003. 327 б.
4. Г.Г.Почепцов. Паблик рилейшнз для профессионалов. «Рефл-бук» «Ваклер», 2003. 330 б.
5. Қазақстан туризмінің статистикалық жинағы. Алматы, 2006 жыл. – 131 бет.
6. Қазақстандағы туризм бәсекеге қабілетті ме? // Түркістан. 2006. 1 маусым (№22). – 12 бет.
7. Т.Лян мен А.Спесивцева. K-TAU Travel // Есть контакт. №2, март, 2007.
8. Е.Уралбаев. Турфирмы губят природу // Свобода слова. 31 мамыр, 2007 жыл. 19 б.
9. М.Найманбаев. Природу спасет туризм // Свобода слова. 24 мамыр, 2007 жыл. 20 б.
10. Қазақстан туризмі 2005 жыл. Статистикалық жинағы. Алматы, 2006 жыл.
11. Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. Астана, 2007 жыл, 28 ақпан.
12. Пузикова Е.П., Честпиков В.А. Международный туристический бизнес. М., 1997.
13. Г.Г.Почепцов. Паблик рилейшнз для профессионалов. «Рефл-бук» «Ваклер», 2003.
14. Г.Г.Почепцов. Паблик рилейшнз для профессионалов. «Рефл-бук» «Ваклер», 2003.
15. Қазақстан туризмі 2005 жыл. Статистикалық жинағы. Алматы, 2006 жыл.
16. Қазақстан туризмі 2004 жыл. Статистикалық жинағы. Алматы, 2005 жыл.
17. Қазақстан туризмі 2003 жыл. Статистикалық жинағы. Алматы, 2004 жыл.
18. Қазақстан туризмі 2002 жыл. Статистикалық жинағы. Алматы, 2003 жыл.
19. Матанцев А.Н. Эффективность рекламы. Москва, 2002.
20. А.И.Ковалев., В.В.Войленко. Маркетинговый анализ. М., 2000.
21. Арман Дейан. Реклама. Санкт-Петербург, 2003.
22. Дженнифер Ротондо., Майк Ротондо. Презентация бизнес-проектов. М., 2005.
23. Блэк С. «Паблик рилэйшнз. Что это такое?» - М.: Новость, 1990.
24. Викентьев И.Л. «Приёмы рекламы и Public Relations», ч.1: СПб Изд.дом "Бизнес-Пресса", 1999.
25. Почепцов Г.Г. «Паблик рилейшнз для профессионалов». М.: «Рефл-Бук», «Ваклер» - 2000.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1. Қазақстандағы туризмді дамытудағы қолданылатын PR-
технологиялар ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.1 Туристік өнімінің
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... 7
1.2 Қонақ үй өнімінің
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.3 Сатуды ынталандыру және туристік өнімді
пропагандау ... ... ... ... .11
1.4 Туристік мекемелердің қызметіндегі паблик
рилейшнз ... ... ... ... ...21
1.5 Туристік қызметтің маркетингі мен
менеджменті ... ... ... ... ... ... ... .28
1.6 Бұқаралық ақпарат құралдарымен тиімді
байланыс ... ... ... ... ... ... ..3 0
1.7 Туризмдегі
жарнама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .33
2. Қазақстандағы туризмнің проблемалары мен
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .4 0
2.1. Туризм түсінігі,
классификациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
2.2. Қазақстандағы туризм дамуының проблемалары мен қазіргі
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .48
2.3. Туристік нарықты
реттеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
9
ҚОРЫТЫНДЫ
СІЛТЕМЕЛЕР
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
К ІРІСПЕ
Соңғы жылдардағы еліміздегі жанданып келе жатқан салалардың бірі –
туризм. Ресми мәліметтерге жүгінсек, сырттан түсетін инвестицияның 10
пайызға жуығы туризмнен келеді екен. Бұл сала экономикамызға кәдімгідей
табыс әкелуде, қомақты қаржы түсіруге барлық мүмкіндік бар. Ендігі міндет
– туризмді ел экономикасына тұрақты үлес қосатын салаға айналдыру. Бірақ,
сыртқы елдерге шығатын туристер саны Қазақстандағы демалушылардың санынан
көп. Мысалы, 2005 жылғы мәліметтерге сүйенсек, шетелге барып
қайтқандардың саны 4,3 млн., ал елімізге келгендер саны 3,7 млн. адам
болды. Мұның себебі неде? Біріншіден, біздегі қонақ үй, туристік қызмет
бағасы шетелдегі туристік қызмет бағасынан артық болмаса кем емес.
Екіншіден, отандық туристік қызмет көрсету еуропалық стандарттан төмен.
Бұл ащы да болса шындық. Табиғат аясында демалғысы келетіндер жөндеуден
өтпеген ойқы-шойқы жолдардан қашып, Алакөл, Қапшағай, Балқаштан гөрі
Ыстықкөлге баруды артық көреді. Қырғызстан бюджетінің 70-80 пайызын
туризм құрайды. Қырғызстанға үлкен пайда әкеліп отырған, экономикасындағы
басым бағыттардың бірі - Ыстықкөлдегі негізгі демалушылар да Қазақстан
азаматтары екен. Мысалы, өткен жылы Ыстықкөлге демалушылардың жалпы саны
1 миллионға жуық болса, соның 700 мыңға жуығы қазақтар және негізінен
алматылықтар. Ал егер 117 шақырымдық Қаскелең-Шырпықты төте жолы ашылса,
Ыстықкөлге демалатын қазақтардың саны 2-3 есе өсері даусыз. Жылына тек
туризмен 165 миллион доллар пайда көріп отырған қырғыз елі бұл жобаның
іске асуына мүдделі.
Туризм саласын дамытуға соңғы жылдары ден қойыла бастады. Елбасы
жолдауында туризм саласын кластерлік жолмен дамыту жоспары бар.
Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына 2007 жылғы жолдауында Қазақстан
бизнесінің инновациялық белсенділігін көтермелеу жөнінде баса айтылған.
Жолдауда сонымен бірге көлік инфрақұрылымын нысаналы түрде қолдап,
жаңартып және кеңейтіп отыру, еліміздің транзиттік әлеуетін барынша
пайдалану, көлік жүйемізді әлемдік жүйеге кіріктіру, әуе тасымалы саласын
белсенді дамыту, аэропорттарымыз бен авиация саласын ұлттық экономиканың
талаптары мен халықаралық деңгейге сәйкес келтіру, әуе қызметінің
сапасын, қауіпсіздігін арттыру және құнын төмендету үшін жергілікті
авиация нарығындағы бәсекелестікті дамыту үшін барлық жағдай жасалуы
керектігі айтылған 1.
Халықаралық маңызы бар негізгі автожолдарды халықаралық стандарттарға
сәйкес келтіруге қажетті стратегияны жарты жылдың ішінде әзірлеу Үкіметке
тапсырылды.
2004 жылы “Қазақстанда туристік кластердің даму мүмкіндіктері” деген
тақырыппен өткен талқылауда маркетингтік және талдамалық-зерттеу орталығы
мен АҚШ-тың бірнеше зерттеу компаниялары бас қосып, Қазақстан туризмінің
мүмкіндіктерін және оның бәсекеге қабілеттілігін талқылады. Онда
Қазақстанның туристік операторлары мен компаниялардың басшылары, өкілдері
қатысып Қазақстандық туризмнің қазіргі жағдайы мен оның дамуына кедергі
келтіріп отырған төмендегідей факторларды анықтады:
1. Туризм саласында еңбек ететіндердің еңбекақысын көтеру;
2. Қазақстан елшіліктерінен туристік визаларға рұқсат алудың
қиындықтары;
3. 3-4 жұлдызды арзан қонақ үйлер мен мотельдердің жоқтығы т.б.
Бұл шарадан соң Алматы қаласы мен облысында экологиялық туризмді және
аймақтағы табиғи ландшафтарға зиян келтірмей табиғи күйін сақтай отырып
пайдалану туралы мақсат қойылды. Алматы қаласы мен облысы туристік
кластерді жүзеге асыруға қолайлы деп табылады. Себебі, мұнда қонақ үйлер,
санаторийлер, ойын-сауық орталықтары, тау, қорықтар т.б. обьектілер
шоғырланған. Дегенмен, Қазақстандағы туризм өз деңгейінде дами алмай отыр,
туризм ошақтары жергілікті және халықаралық деңгейде танымал емес.
Туризмнен түскен кіріс көзі өз деңгейінен төмен. Туризм жөніндегі жағымсыз
қоғамдық пікір де жоқ емес, туризм, спорт т.б. салалардағы қоғамдық
білімдердің төмендігі байқалады. Туризмге қатысты ақпараттар ағыны аз. Бұл
еліміздегі туризмнің дамуына кедергі келтіріп отыр.
Алматы облысында туризмнің дамуына ықпал ету үшін туризм ошақтарын
Қазақстанға және шетелдерге кеңінен таныту имиджін көтеру керек.
Туризм – бизнес. Осы бизнестің түрінің ойдағыдай дамып, тұтынушылардың
көңілінен шығуы PR-ға да байланысты. PR – маркетинг, менеджмент және
журналистиканы байланыстыратын күрделі мамандық. Өркениетті әлем паблик
рилейшнздің құралдарын жоғары экономикалық, саяси және әлеуметтік
мақсаттарға жету үшін қолданады. PR – нарықтық процестердің дамуымен
байланысты пайда болды, ол мекеме, компания, фирманың өзін-өзі дамытуына,
жетілдіруіне көмектеседі. Туризм саласындағы PR-дың ролі жоғары. Ол:
1) Туристік фирмаға ішкі, сыртқы қоғамдық топтармен байланыс орнатуға
ықпал етеді.
2) Әлеуметтік проблемаларды шешуге көмектеседі.
3) Бәсекеде табысқа жетуге көмектеседі.
4) Туристік фирмаларға өмір сүруге, дамуға, барлық стандарттарға
(халықаралық) сай болуға мүмкіндік береді.
Туристік фирма өзін көрсетуі, имиджін қалыптастыруы керек. PR-дың
міндеті соған көмектесу, фирманың жетекшілеріне ақыл-кеңес беру, қауіп-
қатерді алдын-ала сезіп, уақытында ескерту, проблемаларды көріп, шешуге
мүдделі болу, қызметкерлер арасындағы тиімді өзара байланысты
қалыптастырып, қоғам мен туристік фирманың арасында үйлесімділікке
негізделген жылы қарым-қатынас орнату. Паблик рилейшнз жаңа коммуникациялық
технологиялардың дамуымен күрделене түседі.
Олай болса, халықаралық стандарттарға сай осы саланы жетілдіру,
Қазақстандағы туризм инфрақұрылымының дамуы PR-менеджерлерге де үлкен
жауапкершілік жүктейді. Диплом жұмысында Қазақстанға деген шетелдік
туристердің қызығушылығын арттыру үшін не істеу керек?, - деген сұраққа да
жауап ізделінді. Ең біріншіден, осы салаға жеке кәсіпкерлерді жұмылдырсақ,
бұл проблеманы шешуге болатын сияқты.
Диплом жұмысына материалдар іздеу кезінде мерзімді басылым беттерінен
туризмнің дамуына байланысты, туризм саласындағы проблемалар жөнінде
проблемалық мақалаларды кездестірдік және тағы бір көзіміздің жеткені,
Қазақстанда дүниежүзілік туризм ассоциациясының негізінде жарнамалау және
еліміздің имиджін қалыптастыру үшін жасалған жобалар мүлдем жоқ деуге
болады. Біз байқаған тағы бір кемшілік – тур жасайтын орындарға
тасымалдайтын көлік пен жолдардың дамымағандығы. Қазақстандағы туризмді
дамытуда PR-коммуникацияның маңызы аса зор, яғни, әлемдік бұқаралық ақпарат
құралдарымен байланыс орнатып Қазақстанның туристік обьектілері жайында
ақпарат тарату, жарнама жасау қажет. Жарнама саласында да кемшіліктер
жеткілікті. Диплом жұмысында Қазақстандағы туризм жарнамасына кеңінен
тоқталып, талдауға тырыстық.
Көптеген елдер осы саладан табыс тауып отыр. Қазақстанда табиғаты
әсем, таңғажайып көріністерімен таңғалдыратын жерлер аз емес. Бурабайды
айтпағанда, Көлсай, әлемге танымал Хан-Тәңірі мен Шарын шатқалының өзі неге
тұрады? Осы көркем табиғатпен танысқан шетелдіктер таңданыстарын жасыра
алмаған. Сондықтан табиғаты әсем Қазақстанның осы салада дамып, пайда
табуына мүмкіндік мол.
Бұл диплом жұмысында Қазақстандағы туризмнің экономиканың кірісті
саласы мен бәсекеге қабілетті индустрия ретінде қалыптасуы үшін PR
саласында қандай шараларды іс жүзіне асыруға болады?, - деген сауалға жауап
іздеуге тырыстық. Бітіру жұмысының жаңалығы осында. Диплом жұмысында
Қазақстанның туристік имиджін қалыптастырудағы PR-технологиялардың ролі,
туризм саласындағы PR-дың өз деңгейінде қолданылмауы салдарынан етек алып
отырған проблемалар ашылды. Алматы қаласында тіркеліп, облысында қызмет
етіп отырған кейбір туристік (шетелдік) фирмалар түрлі заң бұзушылықтарға
барып, табиғаттың, экологияның бұзылуына жол беріп отыр, миллиондаған
қаржыларды жеке қалтасына басып, мемлекетке түкке тұрғысыз тиын-тебенмен
салық төлеуде. Бұның зиянын жергілікті қарапайым халық шегіп отыр.
Туризмнен түскен пайда жеке адамдардың мүддесіне емес, еліміздің
экономикасына үлес қосуы керек. Осындай қордалы проблемалар тақырыптың
өзектілігін көрсетеді.
Туризмнің пайдалы тұстарын экономикалық зерделеу үрдісі БАҚ-та жиі
көрініс беріп жүр. Әрине, бұл саланың дамуы үшін мемлекет аз жұмыс атқарып
отырған жоқ, тек атқарушы биліктердің салғырттығы жоғарыдағыдай
келеңсіздіктерді туғызып отыр. Индустрия және сауда министрлігінің Сауда
және туризм қызметін реттеу комитеті туризмді қалыптастырып, дамыту
бағытында бірталай игі істер тындырды. Бүгінде 2006-2010 жылдарға арналған
туризм саласын дамыту бағдарламасы әзірленіп жатыр. Бұл бағдарламадағы өте
маңызды міндеттердің бірі – туризм саласындағы мемлекеттік саясатты жүзеге
асырудың нақты әлеуметтік-экономикалық жағдайда жаңаша іс жүргізу жолдарын
іздестіру. Халықаралық ынтымақтастық бағытын тереңдете түсу. Бұл бағдарлама
мемлекеттік саясат туризмді экономиканың кірісі мол саласы ретінде
танитындығын көрсетеді. Индустрия және сауда министрлігінің Сауда және
туризм қызметін реттеу комитетінің бюджеті жылдан-жылға өсіп келеді. 2005
жылы ол 32 миллионға бағаланса, 2006 жылы 411 миллионды құрады. Республика
дамуына бағытталған бүкіл инвестиция көлемінің 0,46 пайызы туризм саласына
тиесілі. Бұл қаржының көп бөлігі Қазақстанның туристік имиджін
қалыптастыруға және шетелде танымал болуына бағытталады. Батыстың ВВС, СNN,
Discavery телеарналары мен жергілікті мерзімді басылымдары Қазақстанды
жарнамалау мақсатында еліміздің тарихы, табиғаты, шипалы өңірлері жайлы
хабарлар тарататын болады.
Туризм саласындағы инвестициялық саясаттың тағы бір маңызды мәселесі –
шағын және орта кәсіпкерлікті қолдап, дамыту мақсатында туристік ұйымдарға
ұзақ мерзімді несие беріліп отыр. Бүгінгі таңда республика бойынша туристік
нысандардың 98,4 пайызы шағын кәсіпкерлік ретінде тіркелген. Олар Бурабай
ұлттық саябағы, Алтынемел, Қатонқарағай, Баянауыл, Қарқаралы ұлттық табиғи
саябақтары. Туризм саласын дамыту мақсатында республиканың Білім және ғылым
министрлігіне 2006-2007 оқу жылдары туризм мамандығына 400-ге жуық грант
бөлінді. Бүгінде Қазақстанның 39 жоғары оқу орны туризм менеджері,
халықаралық туризм менеджері, ақпараттық технология менеджері, қоғаммен
байланыс менеджері, сауда менеджері, аудармашылар мен гид-нұсқаушылар
мамандықтары бойынша студенттерді дайындауда.
Жұмыстың зерттелу деңгейіне тоқталсақ, туризм және PR-ға байланысты
еңбектерді кездестірмедік, жалпы туризмге байланысты қорғалған докторлық,
кандидаттық бірнеше (6) диссертациялар бар екен. Сонымен бірге ҚР
Статистика жөніндегі агенттігі жыл сайын Қазақстан Республикасындағы туризм
жайлы статистикалық жинақтарды шығарып тұрады. Дипломда Қазақстан мерзімді
басылымдарындағы туризм жайлы мақалаларға шолу жасалады.
1. Қазақстандағы туризмді дамытудағы қолданылатын PR-технологиялар
1.1 Туристік өнімнің құрылымы
Туризм нарығында алға шығу процесі,негізінен,тартымды туристік өнімге
байланысты. Өнім термині сапаның немесе нақты және абстрактті заттың
негізін көрсетуде. (мысалы,мейрамхана ас дайындаушысымен дайындалған тағам
немесе туристік орнының мәдениетімен,өмірімен таныстыратын гидтың
қызметі)Бірақ туристік өнім жоғарыда атап өткендей, бір уақытта өте қиын
бір біріне ұқсамайтың элементтердің бірігуін ұсынады:Бұл туристерді
қызықтырып,сол жерге сапар шегуіне мақсат болатын табиғи ресурстар
(ауа,су,кун,ландшафт және т.б.),тарихи,мәдени,архитектуралық орындар;
Құрал-жабдық(туристерді қабылдау,мейрамханалар,демалыс,спор т
саймандары),сапардың басты мақсаты болмаса да,онсыз бір сапар өте
алмайды.Өйткені ол жоқ кезде бар сапарда көптеген қиыншылықтар туындайды.
Туристермен қолданатын түрлі көліктердің сәніне қараған жол жүру
құралдары.
Осындай мүмкіндіктер тез жүрген көліктерге қарағанда экономикалық
жағынан берілуінен бағалануда.
Көптеген жағдайда туристік өнім-бұл туристік ұйымдардың күштерінен
туған результаттар. Туризм маркетингі түрлі сфералардың өнімдерін
біріктіріп зерттеуге бағытталған.Бұған алушыларды қанағаттандыратын
сұраныстары мен өндірушілердің үлкен пайда алуы үшін екі жаққа пайда
әкелетін шешімге келуі болып табылатын ақпараттық байланыс та қосылуда.
Механизмдері.
Пакеттік тур
Қонақ үйлер Туристік оператор
Түрлері Самолёт
1. Регулярлық
рейстер
2. Чартер
3. тұрумен
(оплата:
бару-тұру-қайту)
4. Шатл - чартер
Сурет 1. Турөнімді жасауға қатысатын механизмдер []
Туристік продуктінің анализін істеген кезде мына сұраққа нақты жауап
алу керек:Турист нені алады?
Өйткені керекті кезге дейін туристік өнім алушыға бағалы болып
келмейді.Адамдар нарықта тауарды емес,олардың адамдық қажеттілігін
қанағаттандыратын функционалдық мүмкіншіліктерді сатып алуға тырысады.
Осылай,турист қонақ үйде жатуды емес,жаңа сезімдер мен білінбейтінмен
танысуды,бифштекстті емес,ал одан деген рахатты сатып алады.
Егер адам тауардың қанағаттыратын жақтарын көретін болса,сол сәтте-ақ ол
сатып алушыға айналады.
Маркетинг адамға қажетті тауарларды керекті жерге керекті бағамен қайда
бағыттауға болатының өз алдына негіз ретінде қояды.
Туристік ұйымның өз өніміне нарықтық қызығушылықты таныттыруы үшін
сол өнімнің алуға сай сапа мен атқаратын қызметтерінің барлық жақтарын
зерттеп,
туристерге ең тартымды жақтарын тауып,ұсынуы қажет.
Біз білгендей туристік өнім – бұл қандай да бір сапар кезіндегі
туристерді қанағаттандыратын және олардың жағынан ақша төленуді міндетті
түрде керек ететін қызмет түрі.Практикада негізгі және қосымша қызметтердің
түсінігі бар.Бірақ алушылар қатарының айтуы бойынша,олардың арасынан еш
айырмашылық жоқ.Мысалы,комплекстік қызметке қосылған экскурсиялар негізгі
болып саналады,бірақ егер турист оларды жатқан жерде өз бетінше сатып
алатын болса,олар қосымша болып санала бастайды.
Осыған орай,негізгі мен қосымша қызметтердің арасындағы айырмашылық
алғашында сатып алынған туристік пакетке немесе туристік қызметтің
комплексіне байланысты болып келеді.
Практикалық жұмыста негізгі туристік өнімге комплекстік қызмет –
туристерге бір пакетте сатылатын стандартты қызмет жинағы(пэкидж-турлар)
жатады.
Материалды-заттық формасы бар басқа тауардың аналогқа
түскенде,туристік өнімде сол үш дәрежені бөлуде:
. Шығарылымға ұсынылған өнім
. Реалды жасалынған өнім
. Ұстанымды өнім
Әрбір туристік өнімнің негізінде қайсы-бір қажеттілікті
қанағаттандыру міндеті жатыр.
Сондықтан өнімнің жүрегін,оның шындық жағын ойлап шығаруы ұсынады немесе
оның тұрған қиыншылықты шешуге бағытталуы,нақты қажеттілікті
қанағаттандыруы.
Шынында турист нені сатып алады?Шынында,алғашында айтқандай,ол нақты бір
атқаратын қызметтерінің жиынтығы бар өнімді емес, өзінің қажеттілігін
қанағаттандыратын өнімді сатып алады.
Сондықтан ,туристік кәсіпорынға өз өнімінің атқаратын қызметтерін емес,оның
клиентке жағымдылығы мен одан келетін пайданы ұсынып,сатуы үлкен роль
ойнауда.
Егер туристік өнімнің алғашқы сыры бағынатын жақ ретінде
көрсетілсе,онда сол сырды өмірге келтіруге мүмкіндікті туғызатын атқаратын
қызметтер жиынтықтын шындық орындалуын ұсынады,былай айтқанда клиенттің
қандай да бір қажеттілігін қанағаттандыруға бағытталды.
Сол себептен туристік өнімнің екінші дәрежесінде оның атқаратын қызметтері
мен мінездемелері қарастырылуыда:сапа
дәрежесі,комфорт,престиж,экономдылы ғы,қауіпсіздігі,сырт келбеті және т.б.
Үшінші дәрежесі – бұл ұстанымы бар өнім.Туристік кәсіпорнының жұмысы
клиентпен достастық қатынастарды орнатуға,көпжақты көмек көрсетуге,қосымша
және символдық пайданың болуына бағытталуы қажет.
Бұл сапаның жоғары дәрежеде болуы мен қызметтің тез істелуіне,кеңес беру
мен ақпараттың нақты болуына,формалды емес қатынаспен және т.б. факторлар
мен іске асуы мүмкін.
Туристік өнімді Подкреплениелеу клиенттерді табу мен ұстауға тура жол
салуда.Сонда қызмет сапасы былай ерекшеленеді:
. Клиенттердің қалауы бойынша турларды тез арада табу мен дайындау;
. қызмет сыпайылығы,туристік фирманың жұмыскерлерінің клиентке деген
жайлылығы,көмекке келуге әрдайым дайын болуда,маршрутты тандаған кезде
шыдамды болуы.
. ұсынылған турдың өз атына лайықты болуымен;
. комплекстік қызметтің барлық толықтыратын бөліктердің бір біріне
сай болумен;
Комплекстегі қызмет жылдамдығы әр клиенттің қанағаттандыру
дәрежесін бөледі:
. маршрут дайындаудың уақытымен;
. керекті құжаттардың дайындаудың уақытымен;(шетел
паспорты,визалар,билеттер және т.б.)
. анықтама ақпаратты алу уақытымен;
Ақпараттық қызметтер тегін берілгенімен,туристік кәсіпорындар олардың
арқасынан өз өнімдерінің сатылуын орындайды.
Сатып алушыларды ақпаратпен қамтамасыз ету үшін көбінесе қызмет
пакетінің бағалары,сапасы көрсетілетін каталогтар,проспекттер,брошуралар
ақпараттық парақтар қолданылады.Бұл материалдар қандай да бір турды сатып
алуға үміттенген клиентке ұсынылуы керек.Сонымен қатар,сатып алушы
брондау,төлеу,турдың бұзылуы немесе өзгеруі туралы және туристік сапармен
байланысты басқа сұрақтарға ақпарат алуы қажет.(паспорттық-визалы,кедендік
және валюталық істердің,табиғи-климаттық ескерткіштердің,медициналық
көмек,сақтандыру процесі және т.б.)
Туристік өнімнің шығарылуы мен оның жақсы сатылуы ақпараттық
материалдың бар болуына,туристік кәсіпорынының жұмысшыларының оны білуіне
және әр туристтің сұрауы бойынша ұсынып,дұрыс түсіндіруіне тікелей
байланысты.
Туристік өнімді подкрепить идеясы клиенттің өзін өзі ұстауына
қарауға мәжбүрлейді,қалай ол тур өнімді сатып алу арқасында өз
қиыншылықтарды шешуге комплексті қарайды. Бәсекелестіктің ойлаулары
бойынша,бұндай жұмысқа қарауы туристік кәсіпорынға өзінің тауарлық ұсынысты
өте эффектті әдіспен подкрепить етуге жаңа мүмкіншіліктер туғызады.
Жаңа басекелестік - бұл өз арасындағы бәсекелестік,бірақ туристік
фирмалармен ұсынылған зат арасында емес,ал өз өнімдерін қосымша немен
қанағаттандыратын спецификалық қызметтер арасында,олар кеңес
берулер,ақпарат,қызмет ерекшеліктері және адаммен бағаланатың заттардың
арасында. Сондықтан,туристік фирмалар нарыққа ұсынылған өнімдерді
подкреплениялауға эффектті жолдарды әрдайым іздеу керек.
2. Қонақ үй өнімнің құрылымы
Өнім – бұл нарықта сатып алушы назарына өз мүдделерін
қанағаттандыруға арналған немесе арманың орындау мүмкіншілігін туғызатын
заттарды ұсынуға болатын бар нәрселердің біріңғайлылығы.
Ол өзіне - физикалық объектілер,қызмет,орындар,ұйымдар және идеялар
қосады.
Өнім – бұл адам еңбегінің,материалды-заттық,жанды,а қпараттық түрде
немесе қызмет ретінде ұсынылған ауылшаруашылық істердің шешілуі.
Туристік өнім қазіргі уақытта сатып алушыға реализациялау үшін
дайындалған,рекреациялық мінезі бар қызметтер мен тауар сапасының және
санының бірігушілігін өзімен көрсетеді.Туристік өнімнің заттық көрінісі
жоқ.
Қызмет мінездемесі:
1. көрінбеушілігі;
2. сақтауға мүмкін еместігі;
3. көрсетілген қызметтен бөлінбейтінділігі;
4. сапада өзгеруі.
Қызмет – бұл бір жақпен басқа жаққа түрлі іс немесе пайда ұсынуы
болып табылады.
Өнім дәрежелерінің құрылымы.
Қонақ үй бизнесінің менеджерлері туристік өнім туралы 4 дәрежеде ойлауы
қажет:
Негізгі өнім,ізін басатын өнім,қосымша өнім және Өнім сөзінің кең
мағынасындағы өнім.
А) Негізгі өнім.Негізгі дәреже-өнім негізінен осы сұраққа жауап
беруде: Расында сатып алушы нені сатып алады?Әрбір өнім сатып алушы
проблемаларын шешу үшін арналған түрлі қызметтердің комбинациясы болып
табылады. Маркетинг мамандары әр өнімнің сатып алушысына негізгі пайдасы
неде түсініп,өнім атқаратын қызметтерін емес,сол өнім пайдасын сатуы қажет.
Б)Көмекші өнім.Көмекші немесе тырыстыратын өнім деп негізгі өнімді
пайдалануға арналған қызметтерді немесе тауарларды айтамыз.Мысалы,алдыңғы
классты қонақ үйлер номерлерден бөлек келу және кету
регистрациясын,номерлерде телефон желісін,мейрамхана,химтазалау және кір
жуу қызметтерді ұсынуы қажет.
Эконом классты қонақ үйлер шектеулі қызметтермен көмекші
қызметтерден тек келу-кету регистрациясын,телефон автоматтар қызметімен
қамтамасыз ете алады.
В)Қосымша өнім.Қосымша немесе ұстап тұрушы өнімдер негізгі өнімге
қосымша пайда әкеліп,бәсекеге түскен өнімнен ерекше етуге көмек теседі.
Г)Өнім сөзінің кең мағынасындағы өнім.Ол негізгі өнімнің және көмекші
мен қосымша тауарлардың (географиялық орны мен уақыт),барлық
атмосфераның(визуалды,естулік,сезуш ілік,көру аспектілерін),клиентпен жеңіл
тіл табысуына қол жетерлігін өзіне қосады
1.3 Сатуды ынталандыру және туристік өнімді пропагандау.
Өнімді жоғарылатудың жарнамалық емес шаралары.
Маркетинг концепциясы бойынша,туристік фирмалардың жарнамалық жұмысы
туристік қызметтерді сатуға ынталандыруға және фирманың ұсынған
коммерциялық ұсынысттарына сұранысты үлкейтуге көмек тесетін түрлі
әдістермен толтырылады.
Туристік қызметтерді сатуға арналған коммерциялық ұсыныстың дұрыс
болуына жарнамалық жұмыспен комплексте және фирманың басқа коммерциялық
жұмыспен істелінген стимуляцияланған шектердің минимумдарының болуын керек
етеді.Үлкен туристік фирмалар азанда қолданған шектердің эффектілігін
анықтаумен айналысатын және одан жақсы қолдануларды тауып,ұсынатын сатуды
ынталандыру штаттық ұйымдарды ұстайды.(оптовиктер және туроператорлар)
Туристік өнімді жоғарылатудың жарнамалық емес әдістер:
. өзіндік (персоналды) сатулар агент арқылы істелінетін
. ақпараттың тура жіберілуі және түрлі мәліметтер базасымен жұмыс
істеуі.(бар турлардың болуын және басқа өнім туралы ақпаратты клиентке беру
арқасында мәліметтер базаларды жаңартып тұру мен);
. тікелей маркетинг(телефондық маркетинг,почталық жіберілімдер-
перспективті корпоративті клиенттер туралы ақпарат);
. сатуды ынталандыру – бірақ сонда клиенттерге жеңілдік купондарды
ұсынады,турларды сатып алғандарға сыйлықтар берілетін конкурстары мен
лотереялар өткізіледі,бонустық бағдарламалар өткізіледі және фирмалық
стильдің заттары сыйға тартылады;
. паблик рилейшнзтің пропагандасы мен ұйымдастырылуы – тікелей емес
ұсыныс
(СМИ мамандары шақырылатын фирма турлары туралы ақпарат берілетін
мәдени өткізулерді).
Туроператор көбінесе клиенттермен тікелей жұмыс істегендіктен және
турагенттіктер арқылы турөнімді үлкен объеммен сатқандықтан сатуды немесе
сатып алуды ынталандыру шектері кімге бағытталғандыққа қарап,түрлі болуы
мүмкін:потенциалды күнделікті туристке бағытталған – туристік қызметті
пайдаланушы немесе бөлшектік туристік фирмалар мен ұйымдарға арналған болып
табылады.
Сатып алушыларды ынталандыру.
Сатып алушыларды ынталандырудың мақсатында негізгісі:ұсынылған турлардың
немесе бөлек қызметтердің одан да интенсивті қолданылуына сыйлық
беру,туристерді олар әлі қолданбаған қызмет сатып алуға
итермелеу,бәсекелестердің қызметтерімен қолданған клиенттердің назарын
өзіне аудару.
Ынталандырудың жолдары:
. Туристік қызметтерге және сапарларға қойылған бағаларға жеңілдік
беру,егер де алдын ала белгіленген уақыт ішінде брондалатын болса.Бұл сатып
алушыларды алдын ала сатып алу арқылы көп ақшаны сақтап қалу әдісі ретінде
көрінеді
. Егер турист турды максималды жалғасатын болса қосымша тегін қызметті
1-3 күнге созу.Мысалы,турды 20 күнге сатып алса,турист 1-3 күндік тегін
қызмет алады.
. Комплекстік қызметке бірнеше тегін қызметті қосу(мысалы,диско клубқа
кіру,пляжға,мини-гольфқа арналған алаңдарды қолдану,теннис корттармен және
т.б.
. Жәрменкеде,прессада,радио және ТВ де фирмамен туризм туралы
сұрақтарының викторинасын өткізу,қайда турист сыйлық ретінде тегін туристік
сапарды алады.Осындай жолмен тур фирма қосымша потенциалды клиенттердің
санының өзіне қаратуға жұмыс істеуде.
. Фирмамен ұйымдастырған сапарды таңдаған туристерге Фирмалық
сувенирлердің кең және тегін берілуі. (жол сумкалары,қаламдар,зажигалкалар
және т.б.)Туристер көздерінде өз авторитетін көтеріге және оларды өз
потенциалды клиенттер қатарына қосуды көздейді.
. Фирманың әрдайым клиенттерге қызмет көрсетуде ерекше назар аударуды
көздейді,ол:қонақ үйде ең престижді номерлерге орнату,мейрамханаларда ең
жағымды орындарды табу,гүл мен жеміс салынған вазаларды ұсыну,ең бағалы
сувенирлерді сыйлау және тойларды өткізген кезде фирма артынан құтықтау
жіберу арқылы көрсетеді.
. Юбилейді сатып алушылардың құтықтап өтуі(1 – 10 – 100 –
мындықтарды)Бұл туралы радио,пресса,ТВ арқылы жариялау.Юбилярларға бұл үшін
бағалы сыйлықтар сыйлау немесе льготалар беру.
Бөлшектік турагенттерді ынталандыру.
Бөлшектік туристік фирмалардың жұмыстарына сай ынталандыру мақсатына
мыналар кіреді: Өзінің саудалық мамандығының
объектісіне жаңа туристік қызметтерді еңгізуі үшін құттықтау;
Бәсекелестер ұсынған ынталандыру шектерін жою;
Бөлшектік фирмаларда араласып жұмыс істеуге шақыру; Өзінің ұсынысымен жаңа
нүктелерге шығуы;
Ынталандырудың жабдықтары:
. Белгіленген квотадан көп туристік сапарларды сату үшін прогрессивті
комиссия құру;
. Сату көлемінің ұлғаюі кезінде,әсіресе,маусымдық емес уақытта,топтық
сапарларға белгіленген бағалардан жеңілдіктер ұсыну;
. Туристік топты сапарда жүргізген бөлшектік туристік фирманың жұмысшысына
тегін қызметті ұсыну;
. Бөлшектік турагенттіктердің адамдарына ұсынатын сыйлықтарды беру –
сувенирлерді;
. Сатылым льготтық талапта жүргізілетін туристік биржаларды өткізу
(бірінші қол құқығы,ұқсамайтын жақ құқығы,белгіленген бағалардан жеңілдік
және т.б.)
. Потенциалды партнерлер арасында каталогтарды жіберу;
. Бөлшектік туристік фирмалардың жұмысшыларына тегін немесе белгіленген
бағалардан үлкен жеңілдіктері бар (78%) таныстырушы сапарларды
ұйымдастыру.Бұндай сапарлар кезінде жарнамалық турлар қатысушыларына
туристік индустриясымен,туристік ескерткіштерімен танысуы және маманданған
ақпараттық семинарлар өткізіледі.
Жаңа нарықта таныстырушы сапарлар жаңалық болып саналуды
қойды.Туагенттерге арналған ұйымдастыруының кейбір принциптерін айтайық:
. Бұл сапарларға топтарды басшылардан емес,турөнімді реализацияға
тікелей салатын менеджерлерден жинастырады(турагенттік жұмысшыларынан).
. Көбінесе өзін жария еткен партнерлер бұл сапарларға шақырылады;
. Бұндай сапарлар маусым кезінде емес,оның алдында ұйымдастырылады;
. Тур бағдарламасына қабылдау базамен және негізгі мен қосымша
қызметтермен танысуы қосылады;
. Бұл сапарларда стандарттық топ 15 – 20 адам,ал стандарттық уақыты – 1
апта;
. Турдың қатысушылары тек барып – қайтуды төлейді(бұндай турларды
қызметі тегін сыйлықтық турлармен ұқсатып айтуға болмайды)
. Таныстырушы сапарда болған туристік фирмалардың сатылу результатары
қадағаланады.Ынталандыру шектері маркетингтің орта стратегиясында негізінде
және көбірек эффектілі жақтарды таңдаумен жоспарланады. Жарнамалық жұмыс
секілді ,сатылымды ынталандыру белгіленген күнде берілген уақытта
өткізіледі.Бұндай уақыт ұлттық та,халықаралық та туризмде келесі жылға
арналған туристік сапарлардың активті сатылу уақыты немесе үлкен туристік
мейрамдармен тең келетін уақыт бола алады.Ынталандандырылған шектер
анықталған шығындармен байланысты,сондықтан оның сатылымы лайықты
сметаларды жасауды мәжбүр етеді.Ассегнованиялар көлемі фирманың орта
пайдасынан немесе орта сатылымның пайыздық сандылықпен анықталады.Сонда да
алдыңғы жылдар шығыны критериялар ретінде болуы мүмкін.
Сатылымды ынталандыру шараларды реализациялаумен бірге олардың
эффекттілігінің бағасы әрдайым өткізілуі керек.Ол үшін туристерді сұрау
әдісі,алдыңғы жылдар сатылым көлемі мен қазіргі сатылым көлемінің анализі
жүргізіледі
Туризм пропагандасы.
Сатылымды ынталандыру шаралармен бірге туристік сапарларды сатуды
активизациялау үшін туристік пропагандасы өткізілуі мүмкін және қажет.Қазір
бұндай жұмыстың түрін PR – паблик рилейшнз немесе паблисити – қоғамдық
пікірдің құрылуы деп атайды.
Пропаганда төленетін орынды емес, баспалық
орынды және қазіргі немесе күнделікті туристік фирманың клиенттерімен оқыла
алатын,көре алатын немесе ести алатын ақпаратты бүкіл жолдармен жеткізудің
уақытты(жарнамаұсынушылармен)қосады .
Одан басқа,пропаганда – бұл туристік ұйымның және қызметтің жағымды
келбетін жарататын бұқаралық шараларды ұйымдастыру мен қатысу болып келеді.
Туристік пропаганда туристік фирмалардың,ұйымдардың авторитетін
жоғарылату үшін белгілі бір мемлекетке,регионға,туристік орталықтарға
туристік сапарларды танымландыруды жүргізгенде қолданылады.
Бұл бағыттың түрі турфирма туралы қоғамдық пікірдің құрылуы туралы және
оның жұмысы туралы мен имидждің құрылуын мақсат етіп алдыға қояды.Фирмаға
жағымды репутация беруді көздеуді алдына мақсат етіп қояды.
Бұны шешу үшін бірнеше жол бар:
Туристік қызметтерге,ескерткіштерге оқитындардың назарын аудару және
танымдық – оқиғалық мінезді мәліметтерді орнату үшін прессамен байланыс
орнату мен қолдау.Прессамен байланыс туризм сұрақтарын талқылайтын
журналисттерді маршрутты таңдап,фирма ақысы арқылы сапар шегуді,түрлі
қабылдауларға,семинарларға,пресс-ко нференцияларға баруды ұсыну арқылы
жеткізіледі.
Фирма аралық коммуникация – Фирманың қоғамдық спецификасының одан да
терең түсінуін беруді бағытталған жол.Бұндай коммуникациялардың мысалы
фирмалардың акцияларда,қоғамдық фондтарда қатысуы және демеушілекке берілуі
бола алады.
Өнімдік пропаганда – белгілі туристік
маршруттарды,бағдарламаларды,қызмет терді танымландыруда түрлі тырысуларды
біріктіретін жол.
Бұндай пропаганданың мысалы туризм күндерін,фирма күндерін,пропагандалық
компанияларды: Туризм мен спорт, Туризм мен экология секілділерді
өткізуі болып табылады.
Лоббизм – официалды органдармен сөйлесуге мәжбүр ететін,қазіргі
жұмыстың сұрақтарын шешуге,керекті заңды шығаруды немесе бұзуды қалау үшін
мемлекет шенеуниктерімен,заң шығарушыларымен жұмыс істеу.
Кеңес беру – туризм мен туристік фирманың қоғамдық бағалылығының
сұрақтары жөнінде ресми органдарға рекомендациялар ұсыну жолы.
Пропаганда (PR) қоғамдық ақпараттандыруының дәрежесін көтеруі мүмкін
және жарнамаға қарағанда ол өте арзан болып келеді,өйткені фирма
орынға,ақпаратты жеткізу жолдардағы уақыт үшін төлемейді.
Дұрыс тандалған туристік ұсыныс туризмде мамандығы жоқ
журналисттердің назарын аудара алады.
Туризм туралы ақпарат экономиканы,қоғамдық қиындықтарды,өндірісті
спортты,қоршаған ортаны қозғайтын рубрикалардың ішінен табылуы мүмкін.
Ақпараттқа қойылған талаптар.
Бірінші талап – уақыт факторын санау.Ақпарат болатын жағдайды ескерту
қажет.Ай сайынғы журналдар үшін ақпарат үш ай ішінде дайындалуы
қажет.Екінші талап – мәліметті жіберу келбеті жазылған орынға сай болуы
керек.Бір ақпарат түрлі келбетті болады.Ол кімге жіберілуіне
байланысты:мамандарға немесе бұқара ақпаратқа.
Туристік өнімді пропагандтауға ақпараттың берілуінің негізгі
формалары интервью мен комментарийлер болып табылады.
Туристік өткізулер өзінің мінездемелері бойынша әр түрлі болуы
мүмкін:
. Презентациялық күндер мен апталар.Олар берілген объектке назар
аударта алатын витриналар,стендтер орнатуға рұқсат береді.(спорттық,мәдени
және т.б.);
. Гастрономдық өткізулер.Аптада немесе бірнеше аптаның ішінде болатын
және отельдер торына арналып назар аудартатын өткізулер және т.б.
. Сауда күндер мен апталар.Олар туристік презентациялар күндері
ұйымдастырылады.(мысалы,үлкен француздық қалаларда ұйымдастырылатын
британдық туризмнің апталары және т.б.);
. Үлкен ассоциациялармен өткізілетін конкурстар,сатып алушылардың көп
бөлігін қызықтыра алатын үлкен туроператорлардың инициативті
конкурстары.Олар пресса көмегімен өткізілетін болса,сонымен қатар олсыз да
өткізіледі;
. спорттық – көрсетілімдік өткізулер – чемпионаттар өткізу,кубоктар
ұсыну,жеңіл мерекелік жарыстардың ұйымдастырылуы және т.б.Бұндай туристік
өткізулерде қатысушыларды тағаммен қамтамасыздандыру
практикаланады.(фуршеттер,жылжымалы буфеттер және т.б.)Осындай өткізілімді
ұйымдастырғанда оны безендірілуі үлкен роль атқарады – статистикалық және
динамикалық демонстративті
жабдықтар(суреттер,афишалар,витрина лар,фильмдер,слайд көрсетулері)Туристік
өнімінің сауда қаптамасының білімділігі үлкен роль атқаруда.
Ақпараттық сапарлар
Журналисттердің ақпараттық сапарлар көптеген мемлекеттерде
практикаланады.Сапарлар мақсаты – ақпараттық мәліметті алып,психологиялық
қысымы тікелей жарнамадан үлкен болып келетін,газеттер мен журналдарда
пікірлерін баспаға басу үшін жүргізілуде.Бұндай көрініс толық және женімді
болып келеді,өйткені сапарлар өз бағалары жарнамаға кететін шығындарадан
өте төмен.
Журналисттердің сапарларын ұйымдастыру сапарлар агенттердің келуінен
немесе қабылдауынан басқаша болып келеді.Соңғылардың келуі журналисттер
сапарларына жағымды болуы мүмкін,өйткені олардың мақсаты – нарықты зерттеу
компаниясының алдында турпродуктты өткізуге барлық шараларды
істеу.Ақпараттық сапарлардың топтарының ішіне қызыққан журналисттер ғана
емес,өткізілетін сапарға өзінің болумен авторитет пен сенушілікті бере
алатын бұқараға танымал адамдар да кіреді.
Сапарларға журналисттердің үлкен топтарды жинауға мақсатқа лайықты
емес.(бірақ егер үлкен жағдай болса,мысалы,курорттың ашылуы және сол сияқты
т.б.)Журналисттер қарапайым туристік топқа кіріп,маршрутпен индивидуалды
бағытталуы мүмкін.Сапарларды ұйымдастырған кезде келесі су асты тастарды
өтуі қажет:
. Өте жүктелген бағдарламаларды ұсынуға бағытталған
тенденциялар.Демалысқа,қыдыруға және саудаға уақыт қалдыру керек;
. сөйлесуді көп жүргізу,әсіресе шетел тілдерде;
. қызықты емес,компентті емес немесе коммуникабельді емес
журналисттерді шақырғандықтан қате жіберу;
. бос қалған уақыттын көп болуы;
. ұйымдастырушыларда немесе журналисттердін келуімен
айналысатындардың қызықпаушылығы;
Прессада өз кәсіпорнының жұмысы туралы жазылуын керек еткен фирма
оқырмандардың көңілін өзіне қаратқысы келсе,брошуралардың,буклеттердің және
каталогтардың толы және жеткілікті болуын бақылау керек.
Туристік өнімді нарықта дамыту.
Жоғарылатудың стратегиясын жоспарлағанда туризм индустриясының
жұмысшылары оны жарнаманың бір қосымшасы ретінде қарастырады.Маркетингтік
жоспардан бөлек түрлі коммуникативті жабдықтар қолданылады(олардың әр
қайсысы жоспарда өз орнын алады),түрлі мақсатты көздегеніне
қарамастан.Көбінесе жарнама көпуақтылы жоспарда мақсатқа жету
үшін,кәсіпорын мен өнімнің имиджін жарату үшін арналған аспап ретінде
саналады,ал жоғарылату азуақтылы жоспарды орындауға арналған,мысалы,бар
запастардан айырылу.
Бірақ жоғарылату орынға сондай сезінуі маркетингтік жоспарда өткенде
коммуникация құралы болып саналған жарнаманың үлкен активті
қолданылуы,маркетинг менеджерлерін оларға ашық коммуникациялық әдістердің
қолдануында анықталуын мәжбүрлейтін туризм индустриясында үлкейе түскен
фактор шешуші болды.
Жабдық ретінде классификацияланатын жоғарылатудын жүздеген түрлі
әдістері бар.Олар:
. түрлі сыйлықтар(қаржылық,сапар интенсивтілігі және
т.б.),бонустар,жарыстар және бәсекелкстің көмегімен компания
жұмысшыларына(сауда ұсынушыларына);
. компания суреті бар сувенирлерін(календарьлар,жасу
кітапшалары,қаламдар,темекі ыдыстары және т.б.) дайындау,сауда
жәрменкелері,өнім презентациялары(бизнес ланчтар,кешкі астар және
т.б.),жоғарылатудың біріктірілген жоспарлары(ұйымдастырышылық немесе
қаржылық көмек) арқылы дилерлер және бөлшектік саудагерлерге(турагенттер);
. компьютер дисплейі,Интернет,қабырға экрандары,плакаттар,брошуралар
және т.б. арқылы клиенттерге бағытталған.
сувенирлер(фирма атауы бар сөмкелер,билет сақтауға арналған жабылғы
және т.б.);
қонақ үйлерде сабын,шампунь,жуынуға арналған арнайы баскиімдер,ал ВИП
клиенттерге жеміс пен гүл ұсынылады;
бірімен бірі жазылуын;
жағымды пайызы бар қаржыландыру;
тегін ваучерлерді ұсыну;
бөтен бизнес сфераларының фирмаларымен жоғарылатудың бірге өткізулер
ұйымдастыру(компания жұмысшыларына интенсивті сапарлар,қызмет пен өнім
сатып алудын льготалары бар сапарлар).
Бұл құралдар көбінесе фирмаға және ұсынылған өнімге клиенттердің
жақсы көрінісі үшін арналады және оны еске сақтау үшін,бұл өнім бағалануын
көтеруде.
Бөлшектік саудагерлерге өнімді сатқан кезде компанияның маркетинг
менеджерлері екі қадамның бірін жасауда.
Біріншісі создырудын стратегиясы деп аталады және сатып алушыға өнімнің
жоғарылатуын тікелей мақсаттандырып,компанияның сауда маркасымен кең
таныстыру арқылы сұранысты жаратады.Сол жолмен клиентті бөлшектік
саудагерлерден сатып алуға мәжбүр етеді.Бұл жағдайда клиент сатып алуы
туралы шешім қабылдауы мүмкін,ал сатушы сұранысты қанағаттандыра алатын
өнімді толық ұстап тұруы керек.Екіншісі итермелеу стратегиясы деп аталады
және тұрғындардың сатып алу мүмкіншілігінің активтілігіне бағытталуы қажет
Бұл стратегияның көмегімен бөлшектік сатушыларды өнімнің белгілі бір
соммасын сладтау керектгiн білгіздіріп,сатудға көмек теседі
Мысалы,жаңа туристік компаниялар (туроператорлар) өз нарығын
бастаған кезде бір жағынан жарнама көмегімен бірінші стратегияны қолданыла
алады,ал екінші жағынан өз клиенттеріне өнімді сатуға көмек тесіп,басты
бөлшектік саудагерлерді таңдап екінші стратегияны қолдануы мүмкін.Сонда
жоғарылату шығындары тең бөлінеді.
Өнімді жоғарылатудың көптеген істері бағаға концентрацияға
бағытталған.Мысалы, Томас Кук атты танымал фирмасы жоғарылатудың үш түрін
ұсынуда,негізгілері бағада және бір жаңа әдіс:
1. Бағаның ант етілуі.Компания турлардың көбі басқа жерде аз бағаға
сатып алынуы мүмкін екеніне қарсы емес.
2. Саудалық привилегиясы.Егер клиенттер қаржы қиыншылықтарға
түсетін болса,ақшаның қайтарылуының сенімділігі берілсе.
3. Демалыстын ерекше түрлерінде клиенттер қажеттіліктерін еске
алатын формалды сенімділік.
4. Істік сапарларға шақырылулар.Түрлі компанияларға Томас Кук
фирмасының қаралуына сол компаниялардың көмегімен өз жұмысшыларын іс
сапарларға жіберуін(үш айдан көп уақытқа дейін)алдына салу ұсынысын
жібереді және компаниялар бірге істейтін болса,бұл фирманың бағалауы
бойынша үлкен экономияның болуын қарастыруда.
Маркетингтік комплекстін басқа да элементтері сияқты өнім жоғарылатудың
жарнама компаниясы алдын ала жоспарлауды талап етеді.Басында мақсатты
анықтау қажет(жаңа клиенттерді табу керек немесе бар клиенттерге сату
көлемін үлкейту керек,ал содан жоғарылатудың керекті бағдарламасын таңдау
қажет.Мақсаттық нарық ретінде таңдаған стратегияның таңдауына байланысты
компаниялар,бөлшектік сатушылар(турагенттер) немесе клиенттер шығуы
мүмкін(тартылудан немесе талпындырудан).Жоғарылату жоспарына бірнеше
нарыққа кіруі мүмкін.
Нарыққа әсер ету әдісін анықтау алдында компания келген шешімге әсер
ете алатын факторларды зерттеу қажет(мысалы,табиғатты және өнім
сапасын,оның өмірлік айналымының кезенін).Өнімнің өмірінің басында жаңа
өніммен танысу үшін ерекше тырысулар істелінуі қажет(жарнаманың болуы
немесе паблик рилейшнз жоғарылатуға кішігірім шығындармен сай келеді) –
тікелей өнім немесе агенттерді құттықтау.Өз өмірлік айналымының кеш
кезенінде тұрған өнімді жоғарылатудың істері қайта клиенттерді аудару үшін
күшейуі мүмкін және өнім жаңартылуы мүмкін
Егер туристік өнімнің жоғарылатуы жақсы танымал өнімнің шығарылу
компаниясымен бірге жүргізілетін болса(мысалы,элитті автокөлік немесе
танымал сусын),онда бұл компания авторитетін жоғарылатады.
Стратегиялық жоспарларда жасауда көптеген компаниялар бәсекелестер
қолданатын әдістер мен істерді есепке алады.Керек болғанда бәсекелеспен
жарысу мүмкін немесе басқа жоғарылату әдістерді қолдану мүмкін.
Өнім жоғарылатудың сол немесе басқа бағдарламаны істеген кезде оның
реализациясының басталуының және жалғасуының нақты уақытын анықтау
қажет.Егер бағдарлама аз уақытқа созылатын болса,онда эффектілікке жету өте
қиын және керісінше,егер бағдарлама өте ұзын уақыт аралығына созылатын
болса,онда оның әсер ету дрежесі ақырындап құлай бастайды,ал ол компания
имиджіне кедергі жасауы мүмкін.
Әдетте,жоғарылату компаниялары жоғарылату шектерінің комплексінің
контекстінде жасалынады.Негізгі жоғарылату компаниясыжарнамалық
көмекті,сауда ұсынушыларды,паблиситиді ішіне қоса алады(маманданған және
жергілікті пресса арқылы.
Егер бұл компания үлкен масштабта орындалса және оның реализациясына
үлкен қаржы бөлінсе,онда жағдай мүмкіншілігіне қарап,оның эффектілігін
тексеру қажет.Жоғарылатудың эффектілігін анықтау үшін түрлі жолдар
бар,бірақ бұл эффектілік қысқа мерзім ішіндегі сауда көлемінің арқасында
бағалауға болмайды.
Басқа мақсаттарға жетудегі сәтті өтуі міндетті түрде өлшенуі
керек.Мысалы,егер сапарлар агенттіктің мониторы адамдардың назарын аудару
үшін және онымен турларды сату үшін өнделінсе,онда мониторда сатылымдар мен
сұраныстардың қарапайым соның көрсетуі мүмкін. Бірақ оны агенттік сататын
өнімдермен таныстыру және қарапайым адамдарды өзіне аударту үшін
қолданады.Осылай,монитор арқылы қарапайым жүргіншілер жүріс-тұрысты анықтау
мүмкін:қанша адам мониторда өз назарын қалдырады,қанша тоқтап,мониторға
назарын түсіртті,олар нені іздеуде – сәтті сатылымда немесе ұзақ сапар
туралы ақпарат.
Компанияның танымалдығын жоғарылатудың бағалануын немесе имиджін
өзгертуін мақсатындағы зерттеулер жоғарылату бағдарламасынан соң және
алдында жүргізіледі.Өте жиі түрлі туристік орталықтардың қонақтары туристік
өнімді жоғарылатудың өткізілімдеріне баға беруге мәжбүрленеді.Өкінішке
орай,жоғарылатудың барлық бағдарламалары осындай зерттеуге
берілмейді.Мысалы,компанияның клиенттері мен дилерлері арасында жақсы
атмосфераның орнатуына ұзаққа созылатын бағдарламаның әсерін бағалау өте
қиын.
Туризм индустриясында жоғарылатудың кейбір әдістері
қолданылады.Маңызды әдістің бірі сатушылар мен сатып алушыларға орта
территорияда кездесуге мүмкіншілік беретін және арасында келісімдерді
жүргізуге көмек тесетін жәрменкелерді ұйымдастыру. Ең үлкен және танымал
жәрменкелер Лондон мен Берлинде өткізіледі.Әдетте жәрменкелер үшке
бөлініп:қоғамға түгел,туристік компанияларға және әдейі шақырылғандар үшін
мақсатталған.
Өткізілімдер(мысалы,Лондонда өтетін сапарлардың әлемдік нарығы)тек
туристік компанияларға ашық және коммерциялық фүнкциялардан гөрі үлкен
қоғамдық функцияларды орындайды.Негізгі компаниялардің көбісі емес барлық
туризм түрлері ұсынылған жәрменкелерде қатысады.(ішкі,шығу және кіру.Бұл
жәрменкелерде ұлттық және жергілікті туристік ұйымдармен ұсынылған туристік
өнімдер туралы өз білімділіктерін кеңейтуге болатын мүмкіншіліктер
ұсынылады және бір уақытта өз өнімін,мемлекетін және аумағын ұсынуға
мүмкіншілікті туғызады(фильмдерді және ұлттық киімдерді көрсету,фольклердік
ансамбльдерді шақыру және шарап дегустацияларын өткізу арқылы).Жәрменкеге
қызығушылық прессаның активті қатысуы арқасында туады.Жәрменке шектерінде
сонымен қатар туристік индустриясына қызықты түрлі симпозиумдар мен
кездесулер өткізіледі.
Бірақ,барлық жақсы жақтарға қарамастан,алған орынға,стендті
әшекейлендіру үшін,жабдықтар,керекті әдебиетке және т.б. қатысушылар көп
қаржы жұмсауда.Престиж үшін үлкен компаниялар үлкен кеңістікті жақсы жерде
алуға тырысады.Компанияның осы жұмысқа сай персоналы – жәрменкелер
қатысушылары ұйымдастырушыларымен жәрменке басталуы алдында ұзақ уақыт
ішінде контактті таба бастайды.
Кейбір жағдайларда,жәрменке сұранысы өте төмен болуы мүмкін.Бірақ
келушілер санының көп болуы жәрменкеге кеткен үлкен шығындарын әрдайым
қанағаттандырады деп айтуға болмайды.Сондықтан көптеген қатысушыларды
жәрменке өз өнімін жоғарылату бағдарламасы ретінде емес,жарнама өткізілімі
ретінде қанағаттандыруы қажет.
Жәрменке ұйымдастырушылардың маркетингтік мақсаты оларды өткізудің
алымдарының азайуі.Қатысушылар үлкен сәттілікке келуі үшін олар алдыңғы
жылдардағы келушілер санының анализін өткізуі қажет екенін түсінуі керек.
Ұйымдастырушылар өз жағынан қатысушыларды келушілердің ағымының санынң
ақпаратымен қамтамасыздандырып,сол немесе басқа стендті қарауға келетін
қатысушылардың пропорцияларының бағасын өткізуі қажет.
Әр сатушы орташа алғанда 12-15 тұтынушыны қанағаттандыра алады және
оларды қабылдау үшін оған 5м.кв. керек.Сосын стендте қызмет ететін
персоналға және материалдар алатын орынға қарап стенд размерлері
бағаланады.
Фирма стендтерінде жұмыс істеу үшін,көбінесе,өніммен жақсы танысқан
және сату амалдарын жақсы білетін адамдарды алады.Фирма өз стендтері туралы
бүкіл ақпаратты алдын ала өз күнделікті тұтынушыларына шақыру билеті
ретінде жібереді.Фирмалар өз стендтерінде әдебиеттің керекті санын шығарады
және келушілер оны коллекция құру үшін емес,ал өз қажетін қанағаттандыруы
үшін алатының бақылайды.Сонымен бірге,барлық қонақтарға жақсы назар аудару
керек және олардың қызығушылықтарының барын біліп,барлық сатып алған
заттарын сай журналда жазғызып,әр жәрменкенің басты мақсаты сапарларды сату
екенінде ұмытпауы қажет.
Туризм индустриясында жоғарылатудың тағы бір маңызды әдісі – өзін
туралы айту немесе танымдылыққа келу ретінде анықталатын іс презентация
болып саналады. Презентацияларды туристік компаниялар өте жиі өз
бағдарламаларын немесе туристік өнімді туроператорларға ұсынуы үшін
қолданылады.Кейде бұл өткізілімдер жаңа бағдарламалар және өнімдермен
таныстыруы үшін фирмалардың менеджерлері мен турагенттіктердің персоналы
арасында отырыс ретінде өткізіледі.Бұндай кездесулер компанияға тек
жоғарылату әдісі ретінде ғана емес,сонымен қатар нарық туралы ақпаратты
бірінші қолдан алу үшін пайдалы.Презентация кезіндегі формальді сөйлесулер
видеоматериалдарды көрсетумен өтеді.
Егер презентация потенциалды тұтынушыларға арналса және келісімге
отыруға бағытталса,сонымен бірге өзі туралы жақсы із қалдыруы үшін,онда
презентация өткізуден нақты бір сәттілікке жету үшін оларды анық және жақсы
жоспарлау қажет.Біріншіден,оны өткізудің нақты уақыты мен орның анықтау
қажет.
Жақсы орын,ең үздік отельде немесе конгресстік орталықта тандалған
және жабдықталуы мен сәнделуі компания имиджін көтеруі мүмкін.Келушілердің
көп келуі үшін презентацияларды кешкі уақытта өткізуі керек,әсіресе егер ол
келушілердің кеңдігіне бағытталса.Көптеген туристік өнімдер каникулдарды
өткізуімен байланысты болғандықтан,оларды ұлттық және жергілікті
мейрамдарға жазғыздыруы дұрыс болуда.
Экономдау үшін кішігірім компаниялар,әсіресе сапарлар
агенттіктері,басқа ұйымдармен бірігіп презентацияларды бірге
өткізеді.Мысалы,туроператорлар біріккен презентациялар кезінде шығынның
жартысын өзіне алуы мүмкін,егер де олар өткізілімнен пайда табуды
көздесе.Белгілі бір туристік орталықты жоғарылату кезінде агенттіктер
әрдайым ұлттық туристік ұйымдармен бірігеді.
1.4 Туристік мекемелердің қызметіндегі паблик рилейшнз
PR-дың ең маңызды міндеті мекемеге, ұйым, компанияға паблисити, имидж
жасау болып табылады.
Паблисити – бұл фирманың танымал болуы, оның жағымды сыртқы бейнесі.
Бұл фирманың тұтынушылармен, бәсекелестермен, демеушілермен, яғни, сыртқы
әлеммен байланысы. “Паблисити” мен “паблик рилейшнз” – синонимдер емес.
Паблик рилейшнз – процесс, қызмет немесе қызметтер саласы. Ал паблисити –
құрал, паблик рилейшнздің нәтижесі.
Менің ойымша паблиситидің ең басты сапасы сенім. Ақпараттық тауар мен
жарнаманы аудитория екі түрлі қабылдайды, халық ақпаратқа жарнамадан гөрі
сенеді. Екінші сапасы – сатушылар мен жарнама агенттерінен қашқақтайтын
сатып алушыларды кең қамту. Үшінші сапасы – назарға бірден іліну, көзге
бірден түсу. Жарнама тәрізді насихат та көзге тиімді көрінеді.
Паблисити PR-дың құралы түрінде төмендегідей жағдайларда мекемеге
маңыздылық береді:
1. Мекеменің беделін өсіру;
2. Нарыққа жаңа тауар, өнім шығарғанда;
3. Өнім нарықта біраз уақыттан бері болса;
4. Күрделі өнім мен қызметті түсіндіруде;
5. Жылжытуға бюджет аз болғанда;
6. Дағдарыс жағдайында.
Имидж ұғымына келсек, бұл мекеменің белгілі бір топтар алдындағы
бейнесі. Имидж ұғымының мазмұны екі құрамдас бөліктен тұрады:
1. Сипаттау (ақпараттық) бөлігі. Онда мекеменің бейнесі туралы жиынтық
ұғымдар болады.
2. Бағалау (байланыс) қабылданған ақпарат эмоция туғызады.
Адамдар (тұтынушылар) мекемені өздерінің өткен тәжірибесі тұрғысынан,
жалпы қабылданған нормалар және моральдық принциптер арқылы бағалайды.
Қазақстандағы туристік компаниялар шетелдерде өткізілетін семинар,
конференцияларға қатысып тұрады, бұл шараларда корпоративтік басқару, ішкі
аудит, зерттеу т.б. да мәселелер жиі қозғалатындықтан PR-мамандары үшін де
өте пайдалы. Өзінің қызметкерлерін шетелге оқытуға жіберу компанияға өте
пайдалы. Қазақстандағы көп компаниялардың жылдық есептері талапқа сай
келмей жатады. Мұндай тренингтердің көпшілігі Египетте өтеді, ұзақтығы
оншақты күн, тренингке қатысушылар жарты күн ғана оқиды да, қалған
уақытында демалады.
Туристік компаниялардың имиджін көтеру үшін өткізетін шаралары әртүрлі
болуы керек. Оған компанияның қаржылық, материалдық ресурстары, адам
ресурстары және демеушілік қолдау жасайды. Қоғамдық ұйымдар да көмектесуі
мүмкін. Шараға журналистердің қатысуы да болашаққа жол ашады. Олар
демеушілермен келіссөздер жүргізуге ықпал етеді. Шараның қорытындысында
компания бірінішіден, танымал болады, БАҚ-қа жарияланады.
Мұндай іс-шаралардың мақсаты:
1. Мақсатты аудитория арасында компания туралы біртұтас бейне
қалыптастыру, оның бәсекелес компаниялардан артықшылықтары мен
ерекшеліктерін көрсету;
2. Тұрақты ақпараттық айналым жасау;
3. Компанияны позициялау;
4. Имидж жасау.
Компанияның негізгі PR-міндеттері:
1. Ақпараттық кеңістікке үнемі қатысу;
2. Мақсатты аудиторияның компания туралы таным-түсінігін кеңейту;
3. Қоғам тарапынан қызығушылықты арттыру.
Көрме-жәрмеңке іс-шаралары қазіргі туристік маркетингте маңызды рольге
ие. Олар туристік мекемеге бір мезетте экономикалық, ұйымдастыру,
техникалық, коммерциялық ақпараттарды беруге, қызметтің құны туралы кең
хабарландыруға мүмкіндік береді. Көрме-жәрмеңке іс-шаралары туризм
саласының дамуының, ақпараттық биржаның, бағаны, өзгерістерді болжаудың
айнасы. Себебі, туристік мекеме клиент үшін көрме ұйымдастыруда барлық
мүмкіндіктерді пайдаланады. Шоу-бағдарламалар, викторина, ұтыстар
нәтижесінде клиенттер үлкен әсер алады.
Қазіргі таңда “көрме”, “жәрмеңке” ұғымдарының бір-біріне жақындығы
сондай, синонимдер ретінде де қолданылады. Әрине, бұл екеуінің ұқсастықтары
да бар, олар нарыққа бағытталуы, шектеулі уақыты, нақты бір орындарда нақты
кезеңдерде өткізілуі т.б. Ал айырмашылығы – ұйымдастыруда, жоспарлауда
көрінеді. Көрме және жәрмеңке шараларының мазмұны мен түрі ұқсас
болғандықтан, бұдан былай тек көрме деген терминді қолданамыз.
Көрме-жәрмеңке іс-шараларының түрлерін былайша ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Қазақстандағы туризмді дамытудағы қолданылатын PR-
технологиялар ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.1 Туристік өнімінің
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... 7
1.2 Қонақ үй өнімінің
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.3 Сатуды ынталандыру және туристік өнімді
пропагандау ... ... ... ... .11
1.4 Туристік мекемелердің қызметіндегі паблик
рилейшнз ... ... ... ... ...21
1.5 Туристік қызметтің маркетингі мен
менеджменті ... ... ... ... ... ... ... .28
1.6 Бұқаралық ақпарат құралдарымен тиімді
байланыс ... ... ... ... ... ... ..3 0
1.7 Туризмдегі
жарнама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .33
2. Қазақстандағы туризмнің проблемалары мен
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .4 0
2.1. Туризм түсінігі,
классификациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
2.2. Қазақстандағы туризм дамуының проблемалары мен қазіргі
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .48
2.3. Туристік нарықты
реттеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
9
ҚОРЫТЫНДЫ
СІЛТЕМЕЛЕР
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
К ІРІСПЕ
Соңғы жылдардағы еліміздегі жанданып келе жатқан салалардың бірі –
туризм. Ресми мәліметтерге жүгінсек, сырттан түсетін инвестицияның 10
пайызға жуығы туризмнен келеді екен. Бұл сала экономикамызға кәдімгідей
табыс әкелуде, қомақты қаржы түсіруге барлық мүмкіндік бар. Ендігі міндет
– туризмді ел экономикасына тұрақты үлес қосатын салаға айналдыру. Бірақ,
сыртқы елдерге шығатын туристер саны Қазақстандағы демалушылардың санынан
көп. Мысалы, 2005 жылғы мәліметтерге сүйенсек, шетелге барып
қайтқандардың саны 4,3 млн., ал елімізге келгендер саны 3,7 млн. адам
болды. Мұның себебі неде? Біріншіден, біздегі қонақ үй, туристік қызмет
бағасы шетелдегі туристік қызмет бағасынан артық болмаса кем емес.
Екіншіден, отандық туристік қызмет көрсету еуропалық стандарттан төмен.
Бұл ащы да болса шындық. Табиғат аясында демалғысы келетіндер жөндеуден
өтпеген ойқы-шойқы жолдардан қашып, Алакөл, Қапшағай, Балқаштан гөрі
Ыстықкөлге баруды артық көреді. Қырғызстан бюджетінің 70-80 пайызын
туризм құрайды. Қырғызстанға үлкен пайда әкеліп отырған, экономикасындағы
басым бағыттардың бірі - Ыстықкөлдегі негізгі демалушылар да Қазақстан
азаматтары екен. Мысалы, өткен жылы Ыстықкөлге демалушылардың жалпы саны
1 миллионға жуық болса, соның 700 мыңға жуығы қазақтар және негізінен
алматылықтар. Ал егер 117 шақырымдық Қаскелең-Шырпықты төте жолы ашылса,
Ыстықкөлге демалатын қазақтардың саны 2-3 есе өсері даусыз. Жылына тек
туризмен 165 миллион доллар пайда көріп отырған қырғыз елі бұл жобаның
іске асуына мүдделі.
Туризм саласын дамытуға соңғы жылдары ден қойыла бастады. Елбасы
жолдауында туризм саласын кластерлік жолмен дамыту жоспары бар.
Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына 2007 жылғы жолдауында Қазақстан
бизнесінің инновациялық белсенділігін көтермелеу жөнінде баса айтылған.
Жолдауда сонымен бірге көлік инфрақұрылымын нысаналы түрде қолдап,
жаңартып және кеңейтіп отыру, еліміздің транзиттік әлеуетін барынша
пайдалану, көлік жүйемізді әлемдік жүйеге кіріктіру, әуе тасымалы саласын
белсенді дамыту, аэропорттарымыз бен авиация саласын ұлттық экономиканың
талаптары мен халықаралық деңгейге сәйкес келтіру, әуе қызметінің
сапасын, қауіпсіздігін арттыру және құнын төмендету үшін жергілікті
авиация нарығындағы бәсекелестікті дамыту үшін барлық жағдай жасалуы
керектігі айтылған 1.
Халықаралық маңызы бар негізгі автожолдарды халықаралық стандарттарға
сәйкес келтіруге қажетті стратегияны жарты жылдың ішінде әзірлеу Үкіметке
тапсырылды.
2004 жылы “Қазақстанда туристік кластердің даму мүмкіндіктері” деген
тақырыппен өткен талқылауда маркетингтік және талдамалық-зерттеу орталығы
мен АҚШ-тың бірнеше зерттеу компаниялары бас қосып, Қазақстан туризмінің
мүмкіндіктерін және оның бәсекеге қабілеттілігін талқылады. Онда
Қазақстанның туристік операторлары мен компаниялардың басшылары, өкілдері
қатысып Қазақстандық туризмнің қазіргі жағдайы мен оның дамуына кедергі
келтіріп отырған төмендегідей факторларды анықтады:
1. Туризм саласында еңбек ететіндердің еңбекақысын көтеру;
2. Қазақстан елшіліктерінен туристік визаларға рұқсат алудың
қиындықтары;
3. 3-4 жұлдызды арзан қонақ үйлер мен мотельдердің жоқтығы т.б.
Бұл шарадан соң Алматы қаласы мен облысында экологиялық туризмді және
аймақтағы табиғи ландшафтарға зиян келтірмей табиғи күйін сақтай отырып
пайдалану туралы мақсат қойылды. Алматы қаласы мен облысы туристік
кластерді жүзеге асыруға қолайлы деп табылады. Себебі, мұнда қонақ үйлер,
санаторийлер, ойын-сауық орталықтары, тау, қорықтар т.б. обьектілер
шоғырланған. Дегенмен, Қазақстандағы туризм өз деңгейінде дами алмай отыр,
туризм ошақтары жергілікті және халықаралық деңгейде танымал емес.
Туризмнен түскен кіріс көзі өз деңгейінен төмен. Туризм жөніндегі жағымсыз
қоғамдық пікір де жоқ емес, туризм, спорт т.б. салалардағы қоғамдық
білімдердің төмендігі байқалады. Туризмге қатысты ақпараттар ағыны аз. Бұл
еліміздегі туризмнің дамуына кедергі келтіріп отыр.
Алматы облысында туризмнің дамуына ықпал ету үшін туризм ошақтарын
Қазақстанға және шетелдерге кеңінен таныту имиджін көтеру керек.
Туризм – бизнес. Осы бизнестің түрінің ойдағыдай дамып, тұтынушылардың
көңілінен шығуы PR-ға да байланысты. PR – маркетинг, менеджмент және
журналистиканы байланыстыратын күрделі мамандық. Өркениетті әлем паблик
рилейшнздің құралдарын жоғары экономикалық, саяси және әлеуметтік
мақсаттарға жету үшін қолданады. PR – нарықтық процестердің дамуымен
байланысты пайда болды, ол мекеме, компания, фирманың өзін-өзі дамытуына,
жетілдіруіне көмектеседі. Туризм саласындағы PR-дың ролі жоғары. Ол:
1) Туристік фирмаға ішкі, сыртқы қоғамдық топтармен байланыс орнатуға
ықпал етеді.
2) Әлеуметтік проблемаларды шешуге көмектеседі.
3) Бәсекеде табысқа жетуге көмектеседі.
4) Туристік фирмаларға өмір сүруге, дамуға, барлық стандарттарға
(халықаралық) сай болуға мүмкіндік береді.
Туристік фирма өзін көрсетуі, имиджін қалыптастыруы керек. PR-дың
міндеті соған көмектесу, фирманың жетекшілеріне ақыл-кеңес беру, қауіп-
қатерді алдын-ала сезіп, уақытында ескерту, проблемаларды көріп, шешуге
мүдделі болу, қызметкерлер арасындағы тиімді өзара байланысты
қалыптастырып, қоғам мен туристік фирманың арасында үйлесімділікке
негізделген жылы қарым-қатынас орнату. Паблик рилейшнз жаңа коммуникациялық
технологиялардың дамуымен күрделене түседі.
Олай болса, халықаралық стандарттарға сай осы саланы жетілдіру,
Қазақстандағы туризм инфрақұрылымының дамуы PR-менеджерлерге де үлкен
жауапкершілік жүктейді. Диплом жұмысында Қазақстанға деген шетелдік
туристердің қызығушылығын арттыру үшін не істеу керек?, - деген сұраққа да
жауап ізделінді. Ең біріншіден, осы салаға жеке кәсіпкерлерді жұмылдырсақ,
бұл проблеманы шешуге болатын сияқты.
Диплом жұмысына материалдар іздеу кезінде мерзімді басылым беттерінен
туризмнің дамуына байланысты, туризм саласындағы проблемалар жөнінде
проблемалық мақалаларды кездестірдік және тағы бір көзіміздің жеткені,
Қазақстанда дүниежүзілік туризм ассоциациясының негізінде жарнамалау және
еліміздің имиджін қалыптастыру үшін жасалған жобалар мүлдем жоқ деуге
болады. Біз байқаған тағы бір кемшілік – тур жасайтын орындарға
тасымалдайтын көлік пен жолдардың дамымағандығы. Қазақстандағы туризмді
дамытуда PR-коммуникацияның маңызы аса зор, яғни, әлемдік бұқаралық ақпарат
құралдарымен байланыс орнатып Қазақстанның туристік обьектілері жайында
ақпарат тарату, жарнама жасау қажет. Жарнама саласында да кемшіліктер
жеткілікті. Диплом жұмысында Қазақстандағы туризм жарнамасына кеңінен
тоқталып, талдауға тырыстық.
Көптеген елдер осы саладан табыс тауып отыр. Қазақстанда табиғаты
әсем, таңғажайып көріністерімен таңғалдыратын жерлер аз емес. Бурабайды
айтпағанда, Көлсай, әлемге танымал Хан-Тәңірі мен Шарын шатқалының өзі неге
тұрады? Осы көркем табиғатпен танысқан шетелдіктер таңданыстарын жасыра
алмаған. Сондықтан табиғаты әсем Қазақстанның осы салада дамып, пайда
табуына мүмкіндік мол.
Бұл диплом жұмысында Қазақстандағы туризмнің экономиканың кірісті
саласы мен бәсекеге қабілетті индустрия ретінде қалыптасуы үшін PR
саласында қандай шараларды іс жүзіне асыруға болады?, - деген сауалға жауап
іздеуге тырыстық. Бітіру жұмысының жаңалығы осында. Диплом жұмысында
Қазақстанның туристік имиджін қалыптастырудағы PR-технологиялардың ролі,
туризм саласындағы PR-дың өз деңгейінде қолданылмауы салдарынан етек алып
отырған проблемалар ашылды. Алматы қаласында тіркеліп, облысында қызмет
етіп отырған кейбір туристік (шетелдік) фирмалар түрлі заң бұзушылықтарға
барып, табиғаттың, экологияның бұзылуына жол беріп отыр, миллиондаған
қаржыларды жеке қалтасына басып, мемлекетке түкке тұрғысыз тиын-тебенмен
салық төлеуде. Бұның зиянын жергілікті қарапайым халық шегіп отыр.
Туризмнен түскен пайда жеке адамдардың мүддесіне емес, еліміздің
экономикасына үлес қосуы керек. Осындай қордалы проблемалар тақырыптың
өзектілігін көрсетеді.
Туризмнің пайдалы тұстарын экономикалық зерделеу үрдісі БАҚ-та жиі
көрініс беріп жүр. Әрине, бұл саланың дамуы үшін мемлекет аз жұмыс атқарып
отырған жоқ, тек атқарушы биліктердің салғырттығы жоғарыдағыдай
келеңсіздіктерді туғызып отыр. Индустрия және сауда министрлігінің Сауда
және туризм қызметін реттеу комитеті туризмді қалыптастырып, дамыту
бағытында бірталай игі істер тындырды. Бүгінде 2006-2010 жылдарға арналған
туризм саласын дамыту бағдарламасы әзірленіп жатыр. Бұл бағдарламадағы өте
маңызды міндеттердің бірі – туризм саласындағы мемлекеттік саясатты жүзеге
асырудың нақты әлеуметтік-экономикалық жағдайда жаңаша іс жүргізу жолдарын
іздестіру. Халықаралық ынтымақтастық бағытын тереңдете түсу. Бұл бағдарлама
мемлекеттік саясат туризмді экономиканың кірісі мол саласы ретінде
танитындығын көрсетеді. Индустрия және сауда министрлігінің Сауда және
туризм қызметін реттеу комитетінің бюджеті жылдан-жылға өсіп келеді. 2005
жылы ол 32 миллионға бағаланса, 2006 жылы 411 миллионды құрады. Республика
дамуына бағытталған бүкіл инвестиция көлемінің 0,46 пайызы туризм саласына
тиесілі. Бұл қаржының көп бөлігі Қазақстанның туристік имиджін
қалыптастыруға және шетелде танымал болуына бағытталады. Батыстың ВВС, СNN,
Discavery телеарналары мен жергілікті мерзімді басылымдары Қазақстанды
жарнамалау мақсатында еліміздің тарихы, табиғаты, шипалы өңірлері жайлы
хабарлар тарататын болады.
Туризм саласындағы инвестициялық саясаттың тағы бір маңызды мәселесі –
шағын және орта кәсіпкерлікті қолдап, дамыту мақсатында туристік ұйымдарға
ұзақ мерзімді несие беріліп отыр. Бүгінгі таңда республика бойынша туристік
нысандардың 98,4 пайызы шағын кәсіпкерлік ретінде тіркелген. Олар Бурабай
ұлттық саябағы, Алтынемел, Қатонқарағай, Баянауыл, Қарқаралы ұлттық табиғи
саябақтары. Туризм саласын дамыту мақсатында республиканың Білім және ғылым
министрлігіне 2006-2007 оқу жылдары туризм мамандығына 400-ге жуық грант
бөлінді. Бүгінде Қазақстанның 39 жоғары оқу орны туризм менеджері,
халықаралық туризм менеджері, ақпараттық технология менеджері, қоғаммен
байланыс менеджері, сауда менеджері, аудармашылар мен гид-нұсқаушылар
мамандықтары бойынша студенттерді дайындауда.
Жұмыстың зерттелу деңгейіне тоқталсақ, туризм және PR-ға байланысты
еңбектерді кездестірмедік, жалпы туризмге байланысты қорғалған докторлық,
кандидаттық бірнеше (6) диссертациялар бар екен. Сонымен бірге ҚР
Статистика жөніндегі агенттігі жыл сайын Қазақстан Республикасындағы туризм
жайлы статистикалық жинақтарды шығарып тұрады. Дипломда Қазақстан мерзімді
басылымдарындағы туризм жайлы мақалаларға шолу жасалады.
1. Қазақстандағы туризмді дамытудағы қолданылатын PR-технологиялар
1.1 Туристік өнімнің құрылымы
Туризм нарығында алға шығу процесі,негізінен,тартымды туристік өнімге
байланысты. Өнім термині сапаның немесе нақты және абстрактті заттың
негізін көрсетуде. (мысалы,мейрамхана ас дайындаушысымен дайындалған тағам
немесе туристік орнының мәдениетімен,өмірімен таныстыратын гидтың
қызметі)Бірақ туристік өнім жоғарыда атап өткендей, бір уақытта өте қиын
бір біріне ұқсамайтың элементтердің бірігуін ұсынады:Бұл туристерді
қызықтырып,сол жерге сапар шегуіне мақсат болатын табиғи ресурстар
(ауа,су,кун,ландшафт және т.б.),тарихи,мәдени,архитектуралық орындар;
Құрал-жабдық(туристерді қабылдау,мейрамханалар,демалыс,спор т
саймандары),сапардың басты мақсаты болмаса да,онсыз бір сапар өте
алмайды.Өйткені ол жоқ кезде бар сапарда көптеген қиыншылықтар туындайды.
Туристермен қолданатын түрлі көліктердің сәніне қараған жол жүру
құралдары.
Осындай мүмкіндіктер тез жүрген көліктерге қарағанда экономикалық
жағынан берілуінен бағалануда.
Көптеген жағдайда туристік өнім-бұл туристік ұйымдардың күштерінен
туған результаттар. Туризм маркетингі түрлі сфералардың өнімдерін
біріктіріп зерттеуге бағытталған.Бұған алушыларды қанағаттандыратын
сұраныстары мен өндірушілердің үлкен пайда алуы үшін екі жаққа пайда
әкелетін шешімге келуі болып табылатын ақпараттық байланыс та қосылуда.
Механизмдері.
Пакеттік тур
Қонақ үйлер Туристік оператор
Түрлері Самолёт
1. Регулярлық
рейстер
2. Чартер
3. тұрумен
(оплата:
бару-тұру-қайту)
4. Шатл - чартер
Сурет 1. Турөнімді жасауға қатысатын механизмдер []
Туристік продуктінің анализін істеген кезде мына сұраққа нақты жауап
алу керек:Турист нені алады?
Өйткені керекті кезге дейін туристік өнім алушыға бағалы болып
келмейді.Адамдар нарықта тауарды емес,олардың адамдық қажеттілігін
қанағаттандыратын функционалдық мүмкіншіліктерді сатып алуға тырысады.
Осылай,турист қонақ үйде жатуды емес,жаңа сезімдер мен білінбейтінмен
танысуды,бифштекстті емес,ал одан деген рахатты сатып алады.
Егер адам тауардың қанағаттыратын жақтарын көретін болса,сол сәтте-ақ ол
сатып алушыға айналады.
Маркетинг адамға қажетті тауарларды керекті жерге керекті бағамен қайда
бағыттауға болатының өз алдына негіз ретінде қояды.
Туристік ұйымның өз өніміне нарықтық қызығушылықты таныттыруы үшін
сол өнімнің алуға сай сапа мен атқаратын қызметтерінің барлық жақтарын
зерттеп,
туристерге ең тартымды жақтарын тауып,ұсынуы қажет.
Біз білгендей туристік өнім – бұл қандай да бір сапар кезіндегі
туристерді қанағаттандыратын және олардың жағынан ақша төленуді міндетті
түрде керек ететін қызмет түрі.Практикада негізгі және қосымша қызметтердің
түсінігі бар.Бірақ алушылар қатарының айтуы бойынша,олардың арасынан еш
айырмашылық жоқ.Мысалы,комплекстік қызметке қосылған экскурсиялар негізгі
болып саналады,бірақ егер турист оларды жатқан жерде өз бетінше сатып
алатын болса,олар қосымша болып санала бастайды.
Осыған орай,негізгі мен қосымша қызметтердің арасындағы айырмашылық
алғашында сатып алынған туристік пакетке немесе туристік қызметтің
комплексіне байланысты болып келеді.
Практикалық жұмыста негізгі туристік өнімге комплекстік қызмет –
туристерге бір пакетте сатылатын стандартты қызмет жинағы(пэкидж-турлар)
жатады.
Материалды-заттық формасы бар басқа тауардың аналогқа
түскенде,туристік өнімде сол үш дәрежені бөлуде:
. Шығарылымға ұсынылған өнім
. Реалды жасалынған өнім
. Ұстанымды өнім
Әрбір туристік өнімнің негізінде қайсы-бір қажеттілікті
қанағаттандыру міндеті жатыр.
Сондықтан өнімнің жүрегін,оның шындық жағын ойлап шығаруы ұсынады немесе
оның тұрған қиыншылықты шешуге бағытталуы,нақты қажеттілікті
қанағаттандыруы.
Шынында турист нені сатып алады?Шынында,алғашында айтқандай,ол нақты бір
атқаратын қызметтерінің жиынтығы бар өнімді емес, өзінің қажеттілігін
қанағаттандыратын өнімді сатып алады.
Сондықтан ,туристік кәсіпорынға өз өнімінің атқаратын қызметтерін емес,оның
клиентке жағымдылығы мен одан келетін пайданы ұсынып,сатуы үлкен роль
ойнауда.
Егер туристік өнімнің алғашқы сыры бағынатын жақ ретінде
көрсетілсе,онда сол сырды өмірге келтіруге мүмкіндікті туғызатын атқаратын
қызметтер жиынтықтын шындық орындалуын ұсынады,былай айтқанда клиенттің
қандай да бір қажеттілігін қанағаттандыруға бағытталды.
Сол себептен туристік өнімнің екінші дәрежесінде оның атқаратын қызметтері
мен мінездемелері қарастырылуыда:сапа
дәрежесі,комфорт,престиж,экономдылы ғы,қауіпсіздігі,сырт келбеті және т.б.
Үшінші дәрежесі – бұл ұстанымы бар өнім.Туристік кәсіпорнының жұмысы
клиентпен достастық қатынастарды орнатуға,көпжақты көмек көрсетуге,қосымша
және символдық пайданың болуына бағытталуы қажет.
Бұл сапаның жоғары дәрежеде болуы мен қызметтің тез істелуіне,кеңес беру
мен ақпараттың нақты болуына,формалды емес қатынаспен және т.б. факторлар
мен іске асуы мүмкін.
Туристік өнімді Подкреплениелеу клиенттерді табу мен ұстауға тура жол
салуда.Сонда қызмет сапасы былай ерекшеленеді:
. Клиенттердің қалауы бойынша турларды тез арада табу мен дайындау;
. қызмет сыпайылығы,туристік фирманың жұмыскерлерінің клиентке деген
жайлылығы,көмекке келуге әрдайым дайын болуда,маршрутты тандаған кезде
шыдамды болуы.
. ұсынылған турдың өз атына лайықты болуымен;
. комплекстік қызметтің барлық толықтыратын бөліктердің бір біріне
сай болумен;
Комплекстегі қызмет жылдамдығы әр клиенттің қанағаттандыру
дәрежесін бөледі:
. маршрут дайындаудың уақытымен;
. керекті құжаттардың дайындаудың уақытымен;(шетел
паспорты,визалар,билеттер және т.б.)
. анықтама ақпаратты алу уақытымен;
Ақпараттық қызметтер тегін берілгенімен,туристік кәсіпорындар олардың
арқасынан өз өнімдерінің сатылуын орындайды.
Сатып алушыларды ақпаратпен қамтамасыз ету үшін көбінесе қызмет
пакетінің бағалары,сапасы көрсетілетін каталогтар,проспекттер,брошуралар
ақпараттық парақтар қолданылады.Бұл материалдар қандай да бір турды сатып
алуға үміттенген клиентке ұсынылуы керек.Сонымен қатар,сатып алушы
брондау,төлеу,турдың бұзылуы немесе өзгеруі туралы және туристік сапармен
байланысты басқа сұрақтарға ақпарат алуы қажет.(паспорттық-визалы,кедендік
және валюталық істердің,табиғи-климаттық ескерткіштердің,медициналық
көмек,сақтандыру процесі және т.б.)
Туристік өнімнің шығарылуы мен оның жақсы сатылуы ақпараттық
материалдың бар болуына,туристік кәсіпорынының жұмысшыларының оны білуіне
және әр туристтің сұрауы бойынша ұсынып,дұрыс түсіндіруіне тікелей
байланысты.
Туристік өнімді подкрепить идеясы клиенттің өзін өзі ұстауына
қарауға мәжбүрлейді,қалай ол тур өнімді сатып алу арқасында өз
қиыншылықтарды шешуге комплексті қарайды. Бәсекелестіктің ойлаулары
бойынша,бұндай жұмысқа қарауы туристік кәсіпорынға өзінің тауарлық ұсынысты
өте эффектті әдіспен подкрепить етуге жаңа мүмкіншіліктер туғызады.
Жаңа басекелестік - бұл өз арасындағы бәсекелестік,бірақ туристік
фирмалармен ұсынылған зат арасында емес,ал өз өнімдерін қосымша немен
қанағаттандыратын спецификалық қызметтер арасында,олар кеңес
берулер,ақпарат,қызмет ерекшеліктері және адаммен бағаланатың заттардың
арасында. Сондықтан,туристік фирмалар нарыққа ұсынылған өнімдерді
подкреплениялауға эффектті жолдарды әрдайым іздеу керек.
2. Қонақ үй өнімнің құрылымы
Өнім – бұл нарықта сатып алушы назарына өз мүдделерін
қанағаттандыруға арналған немесе арманың орындау мүмкіншілігін туғызатын
заттарды ұсынуға болатын бар нәрселердің біріңғайлылығы.
Ол өзіне - физикалық объектілер,қызмет,орындар,ұйымдар және идеялар
қосады.
Өнім – бұл адам еңбегінің,материалды-заттық,жанды,а қпараттық түрде
немесе қызмет ретінде ұсынылған ауылшаруашылық істердің шешілуі.
Туристік өнім қазіргі уақытта сатып алушыға реализациялау үшін
дайындалған,рекреациялық мінезі бар қызметтер мен тауар сапасының және
санының бірігушілігін өзімен көрсетеді.Туристік өнімнің заттық көрінісі
жоқ.
Қызмет мінездемесі:
1. көрінбеушілігі;
2. сақтауға мүмкін еместігі;
3. көрсетілген қызметтен бөлінбейтінділігі;
4. сапада өзгеруі.
Қызмет – бұл бір жақпен басқа жаққа түрлі іс немесе пайда ұсынуы
болып табылады.
Өнім дәрежелерінің құрылымы.
Қонақ үй бизнесінің менеджерлері туристік өнім туралы 4 дәрежеде ойлауы
қажет:
Негізгі өнім,ізін басатын өнім,қосымша өнім және Өнім сөзінің кең
мағынасындағы өнім.
А) Негізгі өнім.Негізгі дәреже-өнім негізінен осы сұраққа жауап
беруде: Расында сатып алушы нені сатып алады?Әрбір өнім сатып алушы
проблемаларын шешу үшін арналған түрлі қызметтердің комбинациясы болып
табылады. Маркетинг мамандары әр өнімнің сатып алушысына негізгі пайдасы
неде түсініп,өнім атқаратын қызметтерін емес,сол өнім пайдасын сатуы қажет.
Б)Көмекші өнім.Көмекші немесе тырыстыратын өнім деп негізгі өнімді
пайдалануға арналған қызметтерді немесе тауарларды айтамыз.Мысалы,алдыңғы
классты қонақ үйлер номерлерден бөлек келу және кету
регистрациясын,номерлерде телефон желісін,мейрамхана,химтазалау және кір
жуу қызметтерді ұсынуы қажет.
Эконом классты қонақ үйлер шектеулі қызметтермен көмекші
қызметтерден тек келу-кету регистрациясын,телефон автоматтар қызметімен
қамтамасыз ете алады.
В)Қосымша өнім.Қосымша немесе ұстап тұрушы өнімдер негізгі өнімге
қосымша пайда әкеліп,бәсекеге түскен өнімнен ерекше етуге көмек теседі.
Г)Өнім сөзінің кең мағынасындағы өнім.Ол негізгі өнімнің және көмекші
мен қосымша тауарлардың (географиялық орны мен уақыт),барлық
атмосфераның(визуалды,естулік,сезуш ілік,көру аспектілерін),клиентпен жеңіл
тіл табысуына қол жетерлігін өзіне қосады
1.3 Сатуды ынталандыру және туристік өнімді пропагандау.
Өнімді жоғарылатудың жарнамалық емес шаралары.
Маркетинг концепциясы бойынша,туристік фирмалардың жарнамалық жұмысы
туристік қызметтерді сатуға ынталандыруға және фирманың ұсынған
коммерциялық ұсынысттарына сұранысты үлкейтуге көмек тесетін түрлі
әдістермен толтырылады.
Туристік қызметтерді сатуға арналған коммерциялық ұсыныстың дұрыс
болуына жарнамалық жұмыспен комплексте және фирманың басқа коммерциялық
жұмыспен істелінген стимуляцияланған шектердің минимумдарының болуын керек
етеді.Үлкен туристік фирмалар азанда қолданған шектердің эффектілігін
анықтаумен айналысатын және одан жақсы қолдануларды тауып,ұсынатын сатуды
ынталандыру штаттық ұйымдарды ұстайды.(оптовиктер және туроператорлар)
Туристік өнімді жоғарылатудың жарнамалық емес әдістер:
. өзіндік (персоналды) сатулар агент арқылы істелінетін
. ақпараттың тура жіберілуі және түрлі мәліметтер базасымен жұмыс
істеуі.(бар турлардың болуын және басқа өнім туралы ақпаратты клиентке беру
арқасында мәліметтер базаларды жаңартып тұру мен);
. тікелей маркетинг(телефондық маркетинг,почталық жіберілімдер-
перспективті корпоративті клиенттер туралы ақпарат);
. сатуды ынталандыру – бірақ сонда клиенттерге жеңілдік купондарды
ұсынады,турларды сатып алғандарға сыйлықтар берілетін конкурстары мен
лотереялар өткізіледі,бонустық бағдарламалар өткізіледі және фирмалық
стильдің заттары сыйға тартылады;
. паблик рилейшнзтің пропагандасы мен ұйымдастырылуы – тікелей емес
ұсыныс
(СМИ мамандары шақырылатын фирма турлары туралы ақпарат берілетін
мәдени өткізулерді).
Туроператор көбінесе клиенттермен тікелей жұмыс істегендіктен және
турагенттіктер арқылы турөнімді үлкен объеммен сатқандықтан сатуды немесе
сатып алуды ынталандыру шектері кімге бағытталғандыққа қарап,түрлі болуы
мүмкін:потенциалды күнделікті туристке бағытталған – туристік қызметті
пайдаланушы немесе бөлшектік туристік фирмалар мен ұйымдарға арналған болып
табылады.
Сатып алушыларды ынталандыру.
Сатып алушыларды ынталандырудың мақсатында негізгісі:ұсынылған турлардың
немесе бөлек қызметтердің одан да интенсивті қолданылуына сыйлық
беру,туристерді олар әлі қолданбаған қызмет сатып алуға
итермелеу,бәсекелестердің қызметтерімен қолданған клиенттердің назарын
өзіне аудару.
Ынталандырудың жолдары:
. Туристік қызметтерге және сапарларға қойылған бағаларға жеңілдік
беру,егер де алдын ала белгіленген уақыт ішінде брондалатын болса.Бұл сатып
алушыларды алдын ала сатып алу арқылы көп ақшаны сақтап қалу әдісі ретінде
көрінеді
. Егер турист турды максималды жалғасатын болса қосымша тегін қызметті
1-3 күнге созу.Мысалы,турды 20 күнге сатып алса,турист 1-3 күндік тегін
қызмет алады.
. Комплекстік қызметке бірнеше тегін қызметті қосу(мысалы,диско клубқа
кіру,пляжға,мини-гольфқа арналған алаңдарды қолдану,теннис корттармен және
т.б.
. Жәрменкеде,прессада,радио және ТВ де фирмамен туризм туралы
сұрақтарының викторинасын өткізу,қайда турист сыйлық ретінде тегін туристік
сапарды алады.Осындай жолмен тур фирма қосымша потенциалды клиенттердің
санының өзіне қаратуға жұмыс істеуде.
. Фирмамен ұйымдастырған сапарды таңдаған туристерге Фирмалық
сувенирлердің кең және тегін берілуі. (жол сумкалары,қаламдар,зажигалкалар
және т.б.)Туристер көздерінде өз авторитетін көтеріге және оларды өз
потенциалды клиенттер қатарына қосуды көздейді.
. Фирманың әрдайым клиенттерге қызмет көрсетуде ерекше назар аударуды
көздейді,ол:қонақ үйде ең престижді номерлерге орнату,мейрамханаларда ең
жағымды орындарды табу,гүл мен жеміс салынған вазаларды ұсыну,ең бағалы
сувенирлерді сыйлау және тойларды өткізген кезде фирма артынан құтықтау
жіберу арқылы көрсетеді.
. Юбилейді сатып алушылардың құтықтап өтуі(1 – 10 – 100 –
мындықтарды)Бұл туралы радио,пресса,ТВ арқылы жариялау.Юбилярларға бұл үшін
бағалы сыйлықтар сыйлау немесе льготалар беру.
Бөлшектік турагенттерді ынталандыру.
Бөлшектік туристік фирмалардың жұмыстарына сай ынталандыру мақсатына
мыналар кіреді: Өзінің саудалық мамандығының
объектісіне жаңа туристік қызметтерді еңгізуі үшін құттықтау;
Бәсекелестер ұсынған ынталандыру шектерін жою;
Бөлшектік фирмаларда араласып жұмыс істеуге шақыру; Өзінің ұсынысымен жаңа
нүктелерге шығуы;
Ынталандырудың жабдықтары:
. Белгіленген квотадан көп туристік сапарларды сату үшін прогрессивті
комиссия құру;
. Сату көлемінің ұлғаюі кезінде,әсіресе,маусымдық емес уақытта,топтық
сапарларға белгіленген бағалардан жеңілдіктер ұсыну;
. Туристік топты сапарда жүргізген бөлшектік туристік фирманың жұмысшысына
тегін қызметті ұсыну;
. Бөлшектік турагенттіктердің адамдарына ұсынатын сыйлықтарды беру –
сувенирлерді;
. Сатылым льготтық талапта жүргізілетін туристік биржаларды өткізу
(бірінші қол құқығы,ұқсамайтын жақ құқығы,белгіленген бағалардан жеңілдік
және т.б.)
. Потенциалды партнерлер арасында каталогтарды жіберу;
. Бөлшектік туристік фирмалардың жұмысшыларына тегін немесе белгіленген
бағалардан үлкен жеңілдіктері бар (78%) таныстырушы сапарларды
ұйымдастыру.Бұндай сапарлар кезінде жарнамалық турлар қатысушыларына
туристік индустриясымен,туристік ескерткіштерімен танысуы және маманданған
ақпараттық семинарлар өткізіледі.
Жаңа нарықта таныстырушы сапарлар жаңалық болып саналуды
қойды.Туагенттерге арналған ұйымдастыруының кейбір принциптерін айтайық:
. Бұл сапарларға топтарды басшылардан емес,турөнімді реализацияға
тікелей салатын менеджерлерден жинастырады(турагенттік жұмысшыларынан).
. Көбінесе өзін жария еткен партнерлер бұл сапарларға шақырылады;
. Бұндай сапарлар маусым кезінде емес,оның алдында ұйымдастырылады;
. Тур бағдарламасына қабылдау базамен және негізгі мен қосымша
қызметтермен танысуы қосылады;
. Бұл сапарларда стандарттық топ 15 – 20 адам,ал стандарттық уақыты – 1
апта;
. Турдың қатысушылары тек барып – қайтуды төлейді(бұндай турларды
қызметі тегін сыйлықтық турлармен ұқсатып айтуға болмайды)
. Таныстырушы сапарда болған туристік фирмалардың сатылу результатары
қадағаланады.Ынталандыру шектері маркетингтің орта стратегиясында негізінде
және көбірек эффектілі жақтарды таңдаумен жоспарланады. Жарнамалық жұмыс
секілді ,сатылымды ынталандыру белгіленген күнде берілген уақытта
өткізіледі.Бұндай уақыт ұлттық та,халықаралық та туризмде келесі жылға
арналған туристік сапарлардың активті сатылу уақыты немесе үлкен туристік
мейрамдармен тең келетін уақыт бола алады.Ынталандандырылған шектер
анықталған шығындармен байланысты,сондықтан оның сатылымы лайықты
сметаларды жасауды мәжбүр етеді.Ассегнованиялар көлемі фирманың орта
пайдасынан немесе орта сатылымның пайыздық сандылықпен анықталады.Сонда да
алдыңғы жылдар шығыны критериялар ретінде болуы мүмкін.
Сатылымды ынталандыру шараларды реализациялаумен бірге олардың
эффекттілігінің бағасы әрдайым өткізілуі керек.Ол үшін туристерді сұрау
әдісі,алдыңғы жылдар сатылым көлемі мен қазіргі сатылым көлемінің анализі
жүргізіледі
Туризм пропагандасы.
Сатылымды ынталандыру шаралармен бірге туристік сапарларды сатуды
активизациялау үшін туристік пропагандасы өткізілуі мүмкін және қажет.Қазір
бұндай жұмыстың түрін PR – паблик рилейшнз немесе паблисити – қоғамдық
пікірдің құрылуы деп атайды.
Пропаганда төленетін орынды емес, баспалық
орынды және қазіргі немесе күнделікті туристік фирманың клиенттерімен оқыла
алатын,көре алатын немесе ести алатын ақпаратты бүкіл жолдармен жеткізудің
уақытты(жарнамаұсынушылармен)қосады .
Одан басқа,пропаганда – бұл туристік ұйымның және қызметтің жағымды
келбетін жарататын бұқаралық шараларды ұйымдастыру мен қатысу болып келеді.
Туристік пропаганда туристік фирмалардың,ұйымдардың авторитетін
жоғарылату үшін белгілі бір мемлекетке,регионға,туристік орталықтарға
туристік сапарларды танымландыруды жүргізгенде қолданылады.
Бұл бағыттың түрі турфирма туралы қоғамдық пікірдің құрылуы туралы және
оның жұмысы туралы мен имидждің құрылуын мақсат етіп алдыға қояды.Фирмаға
жағымды репутация беруді көздеуді алдына мақсат етіп қояды.
Бұны шешу үшін бірнеше жол бар:
Туристік қызметтерге,ескерткіштерге оқитындардың назарын аудару және
танымдық – оқиғалық мінезді мәліметтерді орнату үшін прессамен байланыс
орнату мен қолдау.Прессамен байланыс туризм сұрақтарын талқылайтын
журналисттерді маршрутты таңдап,фирма ақысы арқылы сапар шегуді,түрлі
қабылдауларға,семинарларға,пресс-ко нференцияларға баруды ұсыну арқылы
жеткізіледі.
Фирма аралық коммуникация – Фирманың қоғамдық спецификасының одан да
терең түсінуін беруді бағытталған жол.Бұндай коммуникациялардың мысалы
фирмалардың акцияларда,қоғамдық фондтарда қатысуы және демеушілекке берілуі
бола алады.
Өнімдік пропаганда – белгілі туристік
маршруттарды,бағдарламаларды,қызмет терді танымландыруда түрлі тырысуларды
біріктіретін жол.
Бұндай пропаганданың мысалы туризм күндерін,фирма күндерін,пропагандалық
компанияларды: Туризм мен спорт, Туризм мен экология секілділерді
өткізуі болып табылады.
Лоббизм – официалды органдармен сөйлесуге мәжбүр ететін,қазіргі
жұмыстың сұрақтарын шешуге,керекті заңды шығаруды немесе бұзуды қалау үшін
мемлекет шенеуниктерімен,заң шығарушыларымен жұмыс істеу.
Кеңес беру – туризм мен туристік фирманың қоғамдық бағалылығының
сұрақтары жөнінде ресми органдарға рекомендациялар ұсыну жолы.
Пропаганда (PR) қоғамдық ақпараттандыруының дәрежесін көтеруі мүмкін
және жарнамаға қарағанда ол өте арзан болып келеді,өйткені фирма
орынға,ақпаратты жеткізу жолдардағы уақыт үшін төлемейді.
Дұрыс тандалған туристік ұсыныс туризмде мамандығы жоқ
журналисттердің назарын аудара алады.
Туризм туралы ақпарат экономиканы,қоғамдық қиындықтарды,өндірісті
спортты,қоршаған ортаны қозғайтын рубрикалардың ішінен табылуы мүмкін.
Ақпараттқа қойылған талаптар.
Бірінші талап – уақыт факторын санау.Ақпарат болатын жағдайды ескерту
қажет.Ай сайынғы журналдар үшін ақпарат үш ай ішінде дайындалуы
қажет.Екінші талап – мәліметті жіберу келбеті жазылған орынға сай болуы
керек.Бір ақпарат түрлі келбетті болады.Ол кімге жіберілуіне
байланысты:мамандарға немесе бұқара ақпаратқа.
Туристік өнімді пропагандтауға ақпараттың берілуінің негізгі
формалары интервью мен комментарийлер болып табылады.
Туристік өткізулер өзінің мінездемелері бойынша әр түрлі болуы
мүмкін:
. Презентациялық күндер мен апталар.Олар берілген объектке назар
аударта алатын витриналар,стендтер орнатуға рұқсат береді.(спорттық,мәдени
және т.б.);
. Гастрономдық өткізулер.Аптада немесе бірнеше аптаның ішінде болатын
және отельдер торына арналып назар аудартатын өткізулер және т.б.
. Сауда күндер мен апталар.Олар туристік презентациялар күндері
ұйымдастырылады.(мысалы,үлкен француздық қалаларда ұйымдастырылатын
британдық туризмнің апталары және т.б.);
. Үлкен ассоциациялармен өткізілетін конкурстар,сатып алушылардың көп
бөлігін қызықтыра алатын үлкен туроператорлардың инициативті
конкурстары.Олар пресса көмегімен өткізілетін болса,сонымен қатар олсыз да
өткізіледі;
. спорттық – көрсетілімдік өткізулер – чемпионаттар өткізу,кубоктар
ұсыну,жеңіл мерекелік жарыстардың ұйымдастырылуы және т.б.Бұндай туристік
өткізулерде қатысушыларды тағаммен қамтамасыздандыру
практикаланады.(фуршеттер,жылжымалы буфеттер және т.б.)Осындай өткізілімді
ұйымдастырғанда оны безендірілуі үлкен роль атқарады – статистикалық және
динамикалық демонстративті
жабдықтар(суреттер,афишалар,витрина лар,фильмдер,слайд көрсетулері)Туристік
өнімінің сауда қаптамасының білімділігі үлкен роль атқаруда.
Ақпараттық сапарлар
Журналисттердің ақпараттық сапарлар көптеген мемлекеттерде
практикаланады.Сапарлар мақсаты – ақпараттық мәліметті алып,психологиялық
қысымы тікелей жарнамадан үлкен болып келетін,газеттер мен журналдарда
пікірлерін баспаға басу үшін жүргізілуде.Бұндай көрініс толық және женімді
болып келеді,өйткені сапарлар өз бағалары жарнамаға кететін шығындарадан
өте төмен.
Журналисттердің сапарларын ұйымдастыру сапарлар агенттердің келуінен
немесе қабылдауынан басқаша болып келеді.Соңғылардың келуі журналисттер
сапарларына жағымды болуы мүмкін,өйткені олардың мақсаты – нарықты зерттеу
компаниясының алдында турпродуктты өткізуге барлық шараларды
істеу.Ақпараттық сапарлардың топтарының ішіне қызыққан журналисттер ғана
емес,өткізілетін сапарға өзінің болумен авторитет пен сенушілікті бере
алатын бұқараға танымал адамдар да кіреді.
Сапарларға журналисттердің үлкен топтарды жинауға мақсатқа лайықты
емес.(бірақ егер үлкен жағдай болса,мысалы,курорттың ашылуы және сол сияқты
т.б.)Журналисттер қарапайым туристік топқа кіріп,маршрутпен индивидуалды
бағытталуы мүмкін.Сапарларды ұйымдастырған кезде келесі су асты тастарды
өтуі қажет:
. Өте жүктелген бағдарламаларды ұсынуға бағытталған
тенденциялар.Демалысқа,қыдыруға және саудаға уақыт қалдыру керек;
. сөйлесуді көп жүргізу,әсіресе шетел тілдерде;
. қызықты емес,компентті емес немесе коммуникабельді емес
журналисттерді шақырғандықтан қате жіберу;
. бос қалған уақыттын көп болуы;
. ұйымдастырушыларда немесе журналисттердін келуімен
айналысатындардың қызықпаушылығы;
Прессада өз кәсіпорнының жұмысы туралы жазылуын керек еткен фирма
оқырмандардың көңілін өзіне қаратқысы келсе,брошуралардың,буклеттердің және
каталогтардың толы және жеткілікті болуын бақылау керек.
Туристік өнімді нарықта дамыту.
Жоғарылатудың стратегиясын жоспарлағанда туризм индустриясының
жұмысшылары оны жарнаманың бір қосымшасы ретінде қарастырады.Маркетингтік
жоспардан бөлек түрлі коммуникативті жабдықтар қолданылады(олардың әр
қайсысы жоспарда өз орнын алады),түрлі мақсатты көздегеніне
қарамастан.Көбінесе жарнама көпуақтылы жоспарда мақсатқа жету
үшін,кәсіпорын мен өнімнің имиджін жарату үшін арналған аспап ретінде
саналады,ал жоғарылату азуақтылы жоспарды орындауға арналған,мысалы,бар
запастардан айырылу.
Бірақ жоғарылату орынға сондай сезінуі маркетингтік жоспарда өткенде
коммуникация құралы болып саналған жарнаманың үлкен активті
қолданылуы,маркетинг менеджерлерін оларға ашық коммуникациялық әдістердің
қолдануында анықталуын мәжбүрлейтін туризм индустриясында үлкейе түскен
фактор шешуші болды.
Жабдық ретінде классификацияланатын жоғарылатудын жүздеген түрлі
әдістері бар.Олар:
. түрлі сыйлықтар(қаржылық,сапар интенсивтілігі және
т.б.),бонустар,жарыстар және бәсекелкстің көмегімен компания
жұмысшыларына(сауда ұсынушыларына);
. компания суреті бар сувенирлерін(календарьлар,жасу
кітапшалары,қаламдар,темекі ыдыстары және т.б.) дайындау,сауда
жәрменкелері,өнім презентациялары(бизнес ланчтар,кешкі астар және
т.б.),жоғарылатудың біріктірілген жоспарлары(ұйымдастырышылық немесе
қаржылық көмек) арқылы дилерлер және бөлшектік саудагерлерге(турагенттер);
. компьютер дисплейі,Интернет,қабырға экрандары,плакаттар,брошуралар
және т.б. арқылы клиенттерге бағытталған.
сувенирлер(фирма атауы бар сөмкелер,билет сақтауға арналған жабылғы
және т.б.);
қонақ үйлерде сабын,шампунь,жуынуға арналған арнайы баскиімдер,ал ВИП
клиенттерге жеміс пен гүл ұсынылады;
бірімен бірі жазылуын;
жағымды пайызы бар қаржыландыру;
тегін ваучерлерді ұсыну;
бөтен бизнес сфераларының фирмаларымен жоғарылатудың бірге өткізулер
ұйымдастыру(компания жұмысшыларына интенсивті сапарлар,қызмет пен өнім
сатып алудын льготалары бар сапарлар).
Бұл құралдар көбінесе фирмаға және ұсынылған өнімге клиенттердің
жақсы көрінісі үшін арналады және оны еске сақтау үшін,бұл өнім бағалануын
көтеруде.
Бөлшектік саудагерлерге өнімді сатқан кезде компанияның маркетинг
менеджерлері екі қадамның бірін жасауда.
Біріншісі создырудын стратегиясы деп аталады және сатып алушыға өнімнің
жоғарылатуын тікелей мақсаттандырып,компанияның сауда маркасымен кең
таныстыру арқылы сұранысты жаратады.Сол жолмен клиентті бөлшектік
саудагерлерден сатып алуға мәжбүр етеді.Бұл жағдайда клиент сатып алуы
туралы шешім қабылдауы мүмкін,ал сатушы сұранысты қанағаттандыра алатын
өнімді толық ұстап тұруы керек.Екіншісі итермелеу стратегиясы деп аталады
және тұрғындардың сатып алу мүмкіншілігінің активтілігіне бағытталуы қажет
Бұл стратегияның көмегімен бөлшектік сатушыларды өнімнің белгілі бір
соммасын сладтау керектгiн білгіздіріп,сатудға көмек теседі
Мысалы,жаңа туристік компаниялар (туроператорлар) өз нарығын
бастаған кезде бір жағынан жарнама көмегімен бірінші стратегияны қолданыла
алады,ал екінші жағынан өз клиенттеріне өнімді сатуға көмек тесіп,басты
бөлшектік саудагерлерді таңдап екінші стратегияны қолдануы мүмкін.Сонда
жоғарылату шығындары тең бөлінеді.
Өнімді жоғарылатудың көптеген істері бағаға концентрацияға
бағытталған.Мысалы, Томас Кук атты танымал фирмасы жоғарылатудың үш түрін
ұсынуда,негізгілері бағада және бір жаңа әдіс:
1. Бағаның ант етілуі.Компания турлардың көбі басқа жерде аз бағаға
сатып алынуы мүмкін екеніне қарсы емес.
2. Саудалық привилегиясы.Егер клиенттер қаржы қиыншылықтарға
түсетін болса,ақшаның қайтарылуының сенімділігі берілсе.
3. Демалыстын ерекше түрлерінде клиенттер қажеттіліктерін еске
алатын формалды сенімділік.
4. Істік сапарларға шақырылулар.Түрлі компанияларға Томас Кук
фирмасының қаралуына сол компаниялардың көмегімен өз жұмысшыларын іс
сапарларға жіберуін(үш айдан көп уақытқа дейін)алдына салу ұсынысын
жібереді және компаниялар бірге істейтін болса,бұл фирманың бағалауы
бойынша үлкен экономияның болуын қарастыруда.
Маркетингтік комплекстін басқа да элементтері сияқты өнім жоғарылатудың
жарнама компаниясы алдын ала жоспарлауды талап етеді.Басында мақсатты
анықтау қажет(жаңа клиенттерді табу керек немесе бар клиенттерге сату
көлемін үлкейту керек,ал содан жоғарылатудың керекті бағдарламасын таңдау
қажет.Мақсаттық нарық ретінде таңдаған стратегияның таңдауына байланысты
компаниялар,бөлшектік сатушылар(турагенттер) немесе клиенттер шығуы
мүмкін(тартылудан немесе талпындырудан).Жоғарылату жоспарына бірнеше
нарыққа кіруі мүмкін.
Нарыққа әсер ету әдісін анықтау алдында компания келген шешімге әсер
ете алатын факторларды зерттеу қажет(мысалы,табиғатты және өнім
сапасын,оның өмірлік айналымының кезенін).Өнімнің өмірінің басында жаңа
өніммен танысу үшін ерекше тырысулар істелінуі қажет(жарнаманың болуы
немесе паблик рилейшнз жоғарылатуға кішігірім шығындармен сай келеді) –
тікелей өнім немесе агенттерді құттықтау.Өз өмірлік айналымының кеш
кезенінде тұрған өнімді жоғарылатудың істері қайта клиенттерді аудару үшін
күшейуі мүмкін және өнім жаңартылуы мүмкін
Егер туристік өнімнің жоғарылатуы жақсы танымал өнімнің шығарылу
компаниясымен бірге жүргізілетін болса(мысалы,элитті автокөлік немесе
танымал сусын),онда бұл компания авторитетін жоғарылатады.
Стратегиялық жоспарларда жасауда көптеген компаниялар бәсекелестер
қолданатын әдістер мен істерді есепке алады.Керек болғанда бәсекелеспен
жарысу мүмкін немесе басқа жоғарылату әдістерді қолдану мүмкін.
Өнім жоғарылатудың сол немесе басқа бағдарламаны істеген кезде оның
реализациясының басталуының және жалғасуының нақты уақытын анықтау
қажет.Егер бағдарлама аз уақытқа созылатын болса,онда эффектілікке жету өте
қиын және керісінше,егер бағдарлама өте ұзын уақыт аралығына созылатын
болса,онда оның әсер ету дрежесі ақырындап құлай бастайды,ал ол компания
имиджіне кедергі жасауы мүмкін.
Әдетте,жоғарылату компаниялары жоғарылату шектерінің комплексінің
контекстінде жасалынады.Негізгі жоғарылату компаниясыжарнамалық
көмекті,сауда ұсынушыларды,паблиситиді ішіне қоса алады(маманданған және
жергілікті пресса арқылы.
Егер бұл компания үлкен масштабта орындалса және оның реализациясына
үлкен қаржы бөлінсе,онда жағдай мүмкіншілігіне қарап,оның эффектілігін
тексеру қажет.Жоғарылатудың эффектілігін анықтау үшін түрлі жолдар
бар,бірақ бұл эффектілік қысқа мерзім ішіндегі сауда көлемінің арқасында
бағалауға болмайды.
Басқа мақсаттарға жетудегі сәтті өтуі міндетті түрде өлшенуі
керек.Мысалы,егер сапарлар агенттіктің мониторы адамдардың назарын аудару
үшін және онымен турларды сату үшін өнделінсе,онда мониторда сатылымдар мен
сұраныстардың қарапайым соның көрсетуі мүмкін. Бірақ оны агенттік сататын
өнімдермен таныстыру және қарапайым адамдарды өзіне аударту үшін
қолданады.Осылай,монитор арқылы қарапайым жүргіншілер жүріс-тұрысты анықтау
мүмкін:қанша адам мониторда өз назарын қалдырады,қанша тоқтап,мониторға
назарын түсіртті,олар нені іздеуде – сәтті сатылымда немесе ұзақ сапар
туралы ақпарат.
Компанияның танымалдығын жоғарылатудың бағалануын немесе имиджін
өзгертуін мақсатындағы зерттеулер жоғарылату бағдарламасынан соң және
алдында жүргізіледі.Өте жиі түрлі туристік орталықтардың қонақтары туристік
өнімді жоғарылатудың өткізілімдеріне баға беруге мәжбүрленеді.Өкінішке
орай,жоғарылатудың барлық бағдарламалары осындай зерттеуге
берілмейді.Мысалы,компанияның клиенттері мен дилерлері арасында жақсы
атмосфераның орнатуына ұзаққа созылатын бағдарламаның әсерін бағалау өте
қиын.
Туризм индустриясында жоғарылатудың кейбір әдістері
қолданылады.Маңызды әдістің бірі сатушылар мен сатып алушыларға орта
территорияда кездесуге мүмкіншілік беретін және арасында келісімдерді
жүргізуге көмек тесетін жәрменкелерді ұйымдастыру. Ең үлкен және танымал
жәрменкелер Лондон мен Берлинде өткізіледі.Әдетте жәрменкелер үшке
бөлініп:қоғамға түгел,туристік компанияларға және әдейі шақырылғандар үшін
мақсатталған.
Өткізілімдер(мысалы,Лондонда өтетін сапарлардың әлемдік нарығы)тек
туристік компанияларға ашық және коммерциялық фүнкциялардан гөрі үлкен
қоғамдық функцияларды орындайды.Негізгі компаниялардің көбісі емес барлық
туризм түрлері ұсынылған жәрменкелерде қатысады.(ішкі,шығу және кіру.Бұл
жәрменкелерде ұлттық және жергілікті туристік ұйымдармен ұсынылған туристік
өнімдер туралы өз білімділіктерін кеңейтуге болатын мүмкіншіліктер
ұсынылады және бір уақытта өз өнімін,мемлекетін және аумағын ұсынуға
мүмкіншілікті туғызады(фильмдерді және ұлттық киімдерді көрсету,фольклердік
ансамбльдерді шақыру және шарап дегустацияларын өткізу арқылы).Жәрменкеге
қызығушылық прессаның активті қатысуы арқасында туады.Жәрменке шектерінде
сонымен қатар туристік индустриясына қызықты түрлі симпозиумдар мен
кездесулер өткізіледі.
Бірақ,барлық жақсы жақтарға қарамастан,алған орынға,стендті
әшекейлендіру үшін,жабдықтар,керекті әдебиетке және т.б. қатысушылар көп
қаржы жұмсауда.Престиж үшін үлкен компаниялар үлкен кеңістікті жақсы жерде
алуға тырысады.Компанияның осы жұмысқа сай персоналы – жәрменкелер
қатысушылары ұйымдастырушыларымен жәрменке басталуы алдында ұзақ уақыт
ішінде контактті таба бастайды.
Кейбір жағдайларда,жәрменке сұранысы өте төмен болуы мүмкін.Бірақ
келушілер санының көп болуы жәрменкеге кеткен үлкен шығындарын әрдайым
қанағаттандырады деп айтуға болмайды.Сондықтан көптеген қатысушыларды
жәрменке өз өнімін жоғарылату бағдарламасы ретінде емес,жарнама өткізілімі
ретінде қанағаттандыруы қажет.
Жәрменке ұйымдастырушылардың маркетингтік мақсаты оларды өткізудің
алымдарының азайуі.Қатысушылар үлкен сәттілікке келуі үшін олар алдыңғы
жылдардағы келушілер санының анализін өткізуі қажет екенін түсінуі керек.
Ұйымдастырушылар өз жағынан қатысушыларды келушілердің ағымының санынң
ақпаратымен қамтамасыздандырып,сол немесе басқа стендті қарауға келетін
қатысушылардың пропорцияларының бағасын өткізуі қажет.
Әр сатушы орташа алғанда 12-15 тұтынушыны қанағаттандыра алады және
оларды қабылдау үшін оған 5м.кв. керек.Сосын стендте қызмет ететін
персоналға және материалдар алатын орынға қарап стенд размерлері
бағаланады.
Фирма стендтерінде жұмыс істеу үшін,көбінесе,өніммен жақсы танысқан
және сату амалдарын жақсы білетін адамдарды алады.Фирма өз стендтері туралы
бүкіл ақпаратты алдын ала өз күнделікті тұтынушыларына шақыру билеті
ретінде жібереді.Фирмалар өз стендтерінде әдебиеттің керекті санын шығарады
және келушілер оны коллекция құру үшін емес,ал өз қажетін қанағаттандыруы
үшін алатының бақылайды.Сонымен бірге,барлық қонақтарға жақсы назар аудару
керек және олардың қызығушылықтарының барын біліп,барлық сатып алған
заттарын сай журналда жазғызып,әр жәрменкенің басты мақсаты сапарларды сату
екенінде ұмытпауы қажет.
Туризм индустриясында жоғарылатудың тағы бір маңызды әдісі – өзін
туралы айту немесе танымдылыққа келу ретінде анықталатын іс презентация
болып саналады. Презентацияларды туристік компаниялар өте жиі өз
бағдарламаларын немесе туристік өнімді туроператорларға ұсынуы үшін
қолданылады.Кейде бұл өткізілімдер жаңа бағдарламалар және өнімдермен
таныстыруы үшін фирмалардың менеджерлері мен турагенттіктердің персоналы
арасында отырыс ретінде өткізіледі.Бұндай кездесулер компанияға тек
жоғарылату әдісі ретінде ғана емес,сонымен қатар нарық туралы ақпаратты
бірінші қолдан алу үшін пайдалы.Презентация кезіндегі формальді сөйлесулер
видеоматериалдарды көрсетумен өтеді.
Егер презентация потенциалды тұтынушыларға арналса және келісімге
отыруға бағытталса,сонымен бірге өзі туралы жақсы із қалдыруы үшін,онда
презентация өткізуден нақты бір сәттілікке жету үшін оларды анық және жақсы
жоспарлау қажет.Біріншіден,оны өткізудің нақты уақыты мен орның анықтау
қажет.
Жақсы орын,ең үздік отельде немесе конгресстік орталықта тандалған
және жабдықталуы мен сәнделуі компания имиджін көтеруі мүмкін.Келушілердің
көп келуі үшін презентацияларды кешкі уақытта өткізуі керек,әсіресе егер ол
келушілердің кеңдігіне бағытталса.Көптеген туристік өнімдер каникулдарды
өткізуімен байланысты болғандықтан,оларды ұлттық және жергілікті
мейрамдарға жазғыздыруы дұрыс болуда.
Экономдау үшін кішігірім компаниялар,әсіресе сапарлар
агенттіктері,басқа ұйымдармен бірігіп презентацияларды бірге
өткізеді.Мысалы,туроператорлар біріккен презентациялар кезінде шығынның
жартысын өзіне алуы мүмкін,егер де олар өткізілімнен пайда табуды
көздесе.Белгілі бір туристік орталықты жоғарылату кезінде агенттіктер
әрдайым ұлттық туристік ұйымдармен бірігеді.
1.4 Туристік мекемелердің қызметіндегі паблик рилейшнз
PR-дың ең маңызды міндеті мекемеге, ұйым, компанияға паблисити, имидж
жасау болып табылады.
Паблисити – бұл фирманың танымал болуы, оның жағымды сыртқы бейнесі.
Бұл фирманың тұтынушылармен, бәсекелестермен, демеушілермен, яғни, сыртқы
әлеммен байланысы. “Паблисити” мен “паблик рилейшнз” – синонимдер емес.
Паблик рилейшнз – процесс, қызмет немесе қызметтер саласы. Ал паблисити –
құрал, паблик рилейшнздің нәтижесі.
Менің ойымша паблиситидің ең басты сапасы сенім. Ақпараттық тауар мен
жарнаманы аудитория екі түрлі қабылдайды, халық ақпаратқа жарнамадан гөрі
сенеді. Екінші сапасы – сатушылар мен жарнама агенттерінен қашқақтайтын
сатып алушыларды кең қамту. Үшінші сапасы – назарға бірден іліну, көзге
бірден түсу. Жарнама тәрізді насихат та көзге тиімді көрінеді.
Паблисити PR-дың құралы түрінде төмендегідей жағдайларда мекемеге
маңыздылық береді:
1. Мекеменің беделін өсіру;
2. Нарыққа жаңа тауар, өнім шығарғанда;
3. Өнім нарықта біраз уақыттан бері болса;
4. Күрделі өнім мен қызметті түсіндіруде;
5. Жылжытуға бюджет аз болғанда;
6. Дағдарыс жағдайында.
Имидж ұғымына келсек, бұл мекеменің белгілі бір топтар алдындағы
бейнесі. Имидж ұғымының мазмұны екі құрамдас бөліктен тұрады:
1. Сипаттау (ақпараттық) бөлігі. Онда мекеменің бейнесі туралы жиынтық
ұғымдар болады.
2. Бағалау (байланыс) қабылданған ақпарат эмоция туғызады.
Адамдар (тұтынушылар) мекемені өздерінің өткен тәжірибесі тұрғысынан,
жалпы қабылданған нормалар және моральдық принциптер арқылы бағалайды.
Қазақстандағы туристік компаниялар шетелдерде өткізілетін семинар,
конференцияларға қатысып тұрады, бұл шараларда корпоративтік басқару, ішкі
аудит, зерттеу т.б. да мәселелер жиі қозғалатындықтан PR-мамандары үшін де
өте пайдалы. Өзінің қызметкерлерін шетелге оқытуға жіберу компанияға өте
пайдалы. Қазақстандағы көп компаниялардың жылдық есептері талапқа сай
келмей жатады. Мұндай тренингтердің көпшілігі Египетте өтеді, ұзақтығы
оншақты күн, тренингке қатысушылар жарты күн ғана оқиды да, қалған
уақытында демалады.
Туристік компаниялардың имиджін көтеру үшін өткізетін шаралары әртүрлі
болуы керек. Оған компанияның қаржылық, материалдық ресурстары, адам
ресурстары және демеушілік қолдау жасайды. Қоғамдық ұйымдар да көмектесуі
мүмкін. Шараға журналистердің қатысуы да болашаққа жол ашады. Олар
демеушілермен келіссөздер жүргізуге ықпал етеді. Шараның қорытындысында
компания бірінішіден, танымал болады, БАҚ-қа жарияланады.
Мұндай іс-шаралардың мақсаты:
1. Мақсатты аудитория арасында компания туралы біртұтас бейне
қалыптастыру, оның бәсекелес компаниялардан артықшылықтары мен
ерекшеліктерін көрсету;
2. Тұрақты ақпараттық айналым жасау;
3. Компанияны позициялау;
4. Имидж жасау.
Компанияның негізгі PR-міндеттері:
1. Ақпараттық кеңістікке үнемі қатысу;
2. Мақсатты аудиторияның компания туралы таным-түсінігін кеңейту;
3. Қоғам тарапынан қызығушылықты арттыру.
Көрме-жәрмеңке іс-шаралары қазіргі туристік маркетингте маңызды рольге
ие. Олар туристік мекемеге бір мезетте экономикалық, ұйымдастыру,
техникалық, коммерциялық ақпараттарды беруге, қызметтің құны туралы кең
хабарландыруға мүмкіндік береді. Көрме-жәрмеңке іс-шаралары туризм
саласының дамуының, ақпараттық биржаның, бағаны, өзгерістерді болжаудың
айнасы. Себебі, туристік мекеме клиент үшін көрме ұйымдастыруда барлық
мүмкіндіктерді пайдаланады. Шоу-бағдарламалар, викторина, ұтыстар
нәтижесінде клиенттер үлкен әсер алады.
Қазіргі таңда “көрме”, “жәрмеңке” ұғымдарының бір-біріне жақындығы
сондай, синонимдер ретінде де қолданылады. Әрине, бұл екеуінің ұқсастықтары
да бар, олар нарыққа бағытталуы, шектеулі уақыты, нақты бір орындарда нақты
кезеңдерде өткізілуі т.б. Ал айырмашылығы – ұйымдастыруда, жоспарлауда
көрінеді. Көрме және жәрмеңке шараларының мазмұны мен түрі ұқсас
болғандықтан, бұдан былай тек көрме деген терминді қолданамыз.
Көрме-жәрмеңке іс-шараларының түрлерін былайша ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz