Ақын, прозашы, драмашы, сыншы, публицист, аудармашы – Жүсіпбек Аймауытов

Жоспар
Кіріспе

1. Кіріспе
2. Негізгі бөлім
3. Қорытынды
4. Пайдаланған әдебиеттер

Ақын, прозашы, драмашы, сыншы, публицист, аудармашы – Жүсіпбек Аймауытов 1889 жылы Семей губерниясының Павлодар уезіндегі Қызылтау болысындағы бірінші ауылда туған. Арғы аталары ауқатты болған деседі. Бірақ Жүсіпбектің өз әкесі Аймауыт та, оның әкесі Дәндебай да шағын шаруалы адамдар болған. Жүсіпбектің 15 жасқа дейінгі өмірі өз ауылында өтеді. Ол ауыл молдасынан оқып сауат ашады, ескіше едәуір білім алады. Содан кейінгі аз уақыт өзі молдалық құрып, бала оқытады. «Қартқожа» романында суреттелетін бала молда өзі екенін жазушы мойындап жазған.
1907 жылы Жүсіпбек молдалықты тастап, Баянауылға барып мектепке түседі. Онда бір қыс оқып, екі бөлімін бітіріп, келер жылы Керекудегі қазыналық ауыл шаруашылық мектебіне емтихан тапсырады. Бірақ ауыл шаруашылық мектебінде ұзақ оқи алмайды. Екі ай ғана оқуға мүмкіндік алған Жүсіпбек мектеп режимі мен әділетсіздікке қарсы бой көтерген балалардың қатарында оқудан шығып қалады.
Осыдан кейін біраз уақытын ол ауылда бала оқытумен, Баяндағы мектептің үшінші класында оқуын жалғастырумен өткізеді. Содан 1911 жылы Керекуге келіп, екі класты орыс-қазақ мектебіне орналастырады. Әуелі сол мектепте, кейін интернатта білім алып, 1914 жылы Семейдегі мұғалімдер семинариясына түседі, оны 1919 жылы бітіреді. Жүсіпбектің алашордашылардың істеріне араласатыны да осы кез. Семейде ол «Абай» журналын шығарысады.
1919 жылы Жүсіпбек алашордадан бөлініп, Совет өкіметі жағына шығады. Коммунистік партияның қатарына кіреді. Семейде, Павлодарда партия, совет жұмыстарын атқарады. 1920 жылы Қазақстан Советтерінің Құрылтай съезіне делегат болып қатысады. Содан кейін Қазақ АССР Халық ағарту коммисариатында басшылық қызметте қалады. 1921 жылы Семей губерниялық оқу бөлімінің меңгерушісі болып ауысады. Кейін «Қазақ» газетінің редакторы болып істейді. 1922-1924 жылы Қарқаралыда мектеп мұғалімі болып, 1924-1926 жылдары Ташкентте шығатын «Ақ жол» газетінің редакциясында қызметтер атқарады. 1926-1929 жылдары Шымкент педагогикалық техникумының директоры болады. Ара-тұра сол кездегі саяси науқандарға араласады. Торғай уезінің ашыққан халқына жәрдем ұйымдастырып, жиналған малды «өзі пайдаланып кетті» деген жаламен жауапқа тартылып, артынан ақталады. Содан 1929 жылы Қазақстандағы ұлтшылдық ұйымымен байланысы бар деген сылтаумен қайта тұтқынға алынады.

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе

Негізгі бөлім

Қорытынды

Пайдаланған әдебиеттер

Кіріспе
Ақын, прозашы, драмашы, сыншы, публицист, аудармашы – Жүсіпбек
Аймауытов 1889 жылы Семей губерниясының Павлодар уезіндегі Қызылтау
болысындағы бірінші ауылда туған. Арғы аталары ауқатты болған деседі. Бірақ
Жүсіпбектің өз әкесі Аймауыт та, оның әкесі Дәндебай да шағын шаруалы
адамдар болған. Жүсіпбектің 15 жасқа дейінгі өмірі өз ауылында өтеді. Ол
ауыл молдасынан оқып сауат ашады, ескіше едәуір білім алады. Содан кейінгі
аз уақыт өзі молдалық құрып, бала оқытады. Қартқожа романында
суреттелетін бала молда өзі екенін жазушы мойындап жазған.
1907 жылы Жүсіпбек молдалықты тастап, Баянауылға барып мектепке түседі.
Онда бір қыс оқып, екі бөлімін бітіріп, келер жылы Керекудегі қазыналық
ауыл шаруашылық мектебіне емтихан тапсырады. Бірақ ауыл шаруашылық
мектебінде ұзақ оқи алмайды. Екі ай ғана оқуға мүмкіндік алған Жүсіпбек
мектеп режимі мен әділетсіздікке қарсы бой көтерген балалардың қатарында
оқудан шығып қалады.
Осыдан кейін біраз уақытын ол ауылда бала оқытумен, Баяндағы
мектептің үшінші класында оқуын жалғастырумен өткізеді. Содан 1911 жылы
Керекуге келіп, екі класты орыс-қазақ мектебіне орналастырады. Әуелі сол
мектепте, кейін интернатта білім алып, 1914 жылы Семейдегі мұғалімдер
семинариясына түседі, оны 1919 жылы бітіреді. Жүсіпбектің алашордашылардың
істеріне араласатыны да осы кез. Семейде ол Абай журналын шығарысады.
1919 жылы Жүсіпбек алашордадан бөлініп, Совет өкіметі жағына шығады.
Коммунистік партияның қатарына кіреді. Семейде, Павлодарда партия, совет
жұмыстарын атқарады. 1920 жылы Қазақстан Советтерінің Құрылтай съезіне
делегат болып қатысады. Содан кейін Қазақ АССР Халық ағарту коммисариатында
басшылық қызметте қалады. 1921 жылы Семей губерниялық оқу бөлімінің
меңгерушісі болып ауысады. Кейін Қазақ газетінің редакторы болып істейді.
1922-1924 жылы Қарқаралыда мектеп мұғалімі болып, 1924-1926 жылдары
Ташкентте шығатын Ақ жол газетінің редакциясында қызметтер атқарады. 1926-
1929 жылдары Шымкент педагогикалық техникумының директоры болады. Ара-тұра
сол кездегі саяси науқандарға араласады. Торғай уезінің ашыққан халқына
жәрдем ұйымдастырып, жиналған малды өзі пайдаланып кетті деген жаламен
жауапқа тартылып, артынан ақталады. Содан 1929 жылы Қазақстандағы ұлтшылдық
ұйымымен байланысы бар деген сылтаумен қайта тұтқынға алынады.

ЖҮСІПБЕК АЙМАУЫТОВ
Ж.Аймаутовтың өмірі 1931 жылы, 42 жасында, нағыз творчестволық толысқан
кезінде қыршынынан қиылды.
Жүсіпбектің әдебиетке құмарлығы жастай оянған тәрізді: Өзі Ауылдағы
өзім құрбы балалардан хатты ерте таныдым. ... Хисса, өлең кітаптарды көп
оқушы едім. Қадыкеш апамның бір сандық хиссасы бар еді. Қыстың ұзақ
кештерінде алғашқыда Қадыкешке, соңынан Ақат екеуімізге әкем хисса
оқытқызып отырушы еді - дейді жоғарыда аталған С.Садуақасовақа жазған
жауабында.
Сол жауабында Жүсіпбек алғаш рет өлең жазуымен әуестенуі 13 жастан
басталғанын жазады. Дұғалық жазатын кішкене қара шолақ кітапшама тіленші
шалға есігін ашпаған бір кемпірді, көшкенде байталға мінбеймін деп әкесін
ренжіткен қызды (ол Жәмікен деген апам ғой) өлең қып жазып қойғанымды әкем
көріп, маңдайымнан иікегені әлі есімде. Содан соңғы өлең жазғаным 19-20
жастар кезім болса керек.
Бір бала молдамен айтысып, өлең жазғаным бар. 1912 жылы жазған
өлеңдерім ескі дәптерімде әлі сақтаулы, Абайға еліктеппін. Ең алғаш
басылған сөзім – 1913 жылы болса керек, бір ақымақ алыпсатардың болыс болам
деп, елге бір месте шәй апарып, елдің қулары болыс қоямыз деп, шайларын
алдан алып, бос қайтқанын жазып едім. Бұл хабар Қазақ газетінде басылды.
Сол хабардың басылуы қалам ұстауыма үлкен себеп болды. 1916 жылы қазақтан
жұмысшы алудың артынан пьеса жаза бастадым. Алғаш жазған 5 перделі пьесам
(Нұрғали Құлжанов ұнатпаған соң) жарыққа шықпады, - дейді ол.
Жүсіпбектен қалған мұра аса бай. Оның ішінде Қартқожа, Ақбілек
романдары, Күнікейдің жазығы повесі мен көптеген әңгімелер, Рабиға,
Мансапқорлар, Ел қорғаны, Қанапия мен Шәрбану, Шернияз атты
пьесалар, өлеңдер мен Нұр күйі поэмасы, балаларға арналған ертегі
кітапшалар, сын мақалалар мен көптеген аударма кітаптар, оқулықтар бар. Өз
кезіндегі газет-журналдар бетінде Жүсіпбек жазған мақалалар да бірсыпыра.
Әсіресе оның проза мен драматургиядағы орны үлкен. Жиырмасыншы
жылдардағы қазақ романының тууы мен жетілуі түгелдей Жүсіпбек
творчествосымен байланысты.
Жүсіпбектің Қартқожа романы тұңғыш рет 1926 жылы Қызылорда
қаласында жеке кітап болып басылып шықты. Бұл - қазақ кедейінің өмірін,
оның әлеуметтік арпалыстар кезіндегі күрделі тағдырын эпикалық үлгіде
көркем бейнелеуге арналған қазақ әдебиетінің алғашқы елеулі шығармасы.
Романда айрықша көзге түсетін нәрсе – ондағы автор позициясының
айқындығы. Ол қоғамдық шындыққа ескі ауылдағы таптық жікті, оның таптық
күреске ұласуының заңдылығын түсінген жазушының қолынан туады. Мұны біз
Қартқожа туып-өскен ортаның, отбасылық тіршіліктің, соның айналасының
суреттерінен, ескі ауылдағы әлдінің әлсізге жасаған зорлығы факторынан, осы
негіздегі қақтығыстардан танимыз. Талапты Қартқожаны оқытпай, ауылға байлап
қойған да осы жоқшылық. Тастаған шоқпар сорлыға тиеді дегендей, қырсық та
Жұман үйін айналдырады, жұт та алдымен осыларды жалмайды. Кедейдің барлы
жоғын жұтатқан қыс суреті жазушының шебер қолымен жасалған, ол жайсыз
табиғат көріністерін көз алдыңа жайып салады. Күн құлақтанып, шаңытқан ақ
пердеге жасырынып, жаңа түскен келіндей ақ дидарын көрсетпеді. Қас қараяр-
қараймаста күнбатыстан шатынаған, шақиған, жалғыз көзді жан алғыштай жаман,
жарық жұлдыз шығады, күннен күнге шарықтар көкке өрлейді, жел қасарып,
темір қазықтан таймай, ызғырады да тұрады.
Жазушының жұт боларын алдын-ала болжаған халық бақылауын суреттеуі де
қызғылықты. ...Шөптің шығысы жаман, серейген-серейген еркек шөп, бидай
бас, көті бос қаптап кетті. Тышқанның шөп жинауы бұзық, інінің төңірегін
тап-тақыр қып тастапты. Құмырсқаның илеуі ортасы шұқырайып кетіпті. Сиыр
далаға түнеп жусамайды, кеш болса, ауылға жүгіреді. Жылқы аңырайып тыраңдай
жатпайды. Малдың ындыны құрып барады... атау кересін жеуге асыққан
немеше. Адал құс ерте қайтты.
Жүсіпбек реализмі ел тіршілігінің, халық тұрмысының жалпыға ортақ
қиындығын жұмысартпай, оның ұнамды-ұнамсыз жақтарын кең суреттеуге
негізделеді. Қартқожаның көтерісшілер ортасында болған кездегі көргендері,
жасақтың жиналып тау арасында босқа жатқан күн көрісі, жалпы көшпелі елдің
бейжай, берекесіз тіршілін еске салады. Біреулер уақытты қалай өткізерін
білмей ұсақ-түйекпен алданса, енді біреулер тамақ аңдып, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.