Иран-Ғайыптың «Хайуандық комедия» атты туындысының тақырыптық-идеялық ерекшеліктері

Қазақ әдебиетінде өзіндік орны бар ақын-драматургтеріміздің бірі –Иран-Ғайып.
Ақын-драматург ағамыздың отыздан астам драмалық туындылары бар. Тақырыптық тұрғыдан келетін болсақ, автор жалпы өмірде кездесетін сан-қилы жағдаяттарды ала отырып, драма жанрының барлық саласына іштей ене біледі. Рымғали Нұрғалидің «Драма өнері » деп аталатын монографиялық еңбегінде қазақ драмасын мынадай салаларға жіктейді: а) қаһармандық драма, ә) саяси-әлеуметтік драма, б) тарихи-ғұмырнамалық драма.
Иран-Ғайыптың драмаларын, осы классификацияға саятын болсақ, қаһармандық драмаға: «Мауглидің оралуы», «Қашғария», «Хан-Абылай – Сабалақ », ««Тас-Қорған» хикаясы», «Гүл – Нәр» сынды пьесаларын жатқызар едік те, саяси-әлеуметтік драмаға: «Былыққа батқан қала», «Тың Құрбаны», «Бөшке», «Желжуан», «Негізгі Шаруа», «Театр Романы» атты пьесаларын тіземіз. Тарихи-ғұмырнамалық драмаға: «Мен ішпеген у бар ма?», «Жамбылдың Қызыл Жолбарысы», «Қорқыттың Көрі», «Естайдың Қорланы» сияқты пьесаларын жатқызуға болады.
Иран-Ғайыптың драмалық туындыларының жиырмадан астамы тарихи тақырыпқа арналған. Атап айтатын болсақ, «Хайуандық Комедия», «Күшігінен таланған», «Мен ішпеген у бар ма?», «Бөшке», «Керкеткен», «Мауглидің оралуы», «Қорқыттың Көрі», «Алтын – Ажал», «Гүл – Нәр», «Жәбек – Шаған», «Махамбет», «Тың Құрбаны», «Алтын Адам», «Жамбылдың Қызыл Жолбарысы», «Батқан Кеменің Бейбақтары», «Хан - Абылай – Сабалақ», «Қашғария», «Естайдың Қорланы», «Жолайрық», «Киелі күнә»...
Қазіргі қоғамымыз бүгінгінің адамдары үшін өте қиын кезең. Айналамызды жаулап алған сан түрлі адам естімеген сұмдықтар, зұлымдықтар, жауыздықтар . Адамзаттың бір-бірін өлтіруін тек соғыс уақытында ғана еститін шығармыз десек, жоқ.. қазір байлық үшін, мансап үшін, әйтеуір өз қара басының қамы үшін туған бауырын да, туған әкесін немесе анасын өлтіріп жатқандарын естігенде құйқа тамырың шымыр ете қалады. Сол сияқты қара көз қыздарымыздың жаман жолға түсіп, ар-намыс деген ұғымдардың көк тиындық құны қалмағандығы да жүректі ауыртпай қоймайды. Сонда бұлардың себебі не? Неге осыншама құлдырадық? дейтін белі қайысқан сауалдарға жауап іздейтін қаламгерлер де жоқ емес. Міне, осындай ар-ождан, адамгершілікке Иран-Ғайыптың «Хайуандық Комедия» атты шығармасы жауап бере алады.
Иран-Ғайыптың аталмыш әйгілі туындысы – «Хайуандық Комедия» атты Шыңғыс хан жайлы жазылған драмалық дастаны хақында Қазақстанның Халық жазушысы, Қазақстан Республикасының Мемлекеттік сыйлығының лауреаты Әбіш Кекілбаев кезінде былай деген еді: «Бізде бір ғана аспапқа – скрипкаға, виолончельге, фортепьяноға, альтқа, трубаға концерт жазатын композиторлар сияқты бір сарын, бір әуенде небір құйқылжыған жырлар туғызып бере алатын ақындар жеткілікті де, ал ың-жың дүниенің шытырман дыбыс әлемін жүйелей саралап, толқымасы мен шалқымасы, серпері мен ақ желеңі, көңіл ашары мен көңіл басар гөй-гөйі бірде арпалысып, бірде айқұшақ қауып табысып жататын көп үнді, көп ырғақты әр сарын, әр ырғақты күрделі симфонияларына бара алып жүрген, бара қалса, олжалы оралып жүрген ақындарымыз кемде-кем.