Шаманизм туралы ақпарат

Кіріспе: Шаманизм
Негізгі бөлім:
1. Шаманизм сөзінің түсіндірмесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. Қазақ даласындағы шаманизм ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3. Шамандықтан қалған сарқыншақтар ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды

Көне түркілердің анимистік көзқарастары шаманизммен байланысты. Шамандық әртүрлі бітімдерде әлі күнге дейін сақталған. Бір- бірімен тылсым арқылы жалғасқан үш дүние (жоғарғы, ортанғы,төмен, ) оларды байланыстырып тұрақты ерекше адамдарды , яғни шамандарды талап етті. Бақсы зікір салған кезде экстазға түсіп, үш әлемді байланыстырады. Л.Н.Гумилев рухтармен қарым қатынасқа түсуді шаманизм деп атаған. Ол ертеден келе жатқан құбылыс, табиғатпен байланысы болмаған, практикалық сипатта болып, оған психологиялық және сексуалъдік экзалътация барысында қол жеткен.
Түркияның нәсілшіл түрікшілдердің көсемі Зия Гөкалып( 1876-1924) шаманизмді көне түркілердің діні емес, сиқырға тән жүиелердің жалпы атауы деп түсіндіреді бұрынғы түріктердің діні Тойонизм деп тұжырымдайды. Алайда, белгілі ғалым Абдұлқадір Инан (1899-1972`) оның тойонизм деп жүргенінің буддизм екендігін дәлелдеген. Инанның пікірі бойынша дүниенің барлық елдерінде дерліктей кездесетіғұн шаманизм кулъті кезігеді. Көрнекті ғалым Ибраһим Кафесоғлы көне түріктерде шаманизмнің титтеи де белгісінің болмағанын, тек сиқырлықтын бағзы жол-жоларғыларының табылатындығын, сол үшін оны дін деп айтудың жансақ екенін деректерімен келтіреді. Оның пікірі бойынша көшпелі түріктердің наным – сенімдерінің негізгі үш діңгегі:табиғат күштеріне табыну- ата-баба кулъті – көк тәңір еді. Оның бұл пікірімен Гумилевтің жорамалымен үйлесетін секілді, үйткені, ол да жоғарыдағы култътерді тізбектей келіп, шаманизмнің VI-VII ғғ. Түркілерде ешбір белгісінің табылмағандығын жазады. Гумилев, шамандар (бақсы-қам) мен әйелдердің көкке табыну рәсімдеріне жолатылмағандығын айтады. Оның пікірінше шаманизм Солтүстік сібірді мекендеген тұрпайы қауымдардың нанымы.

Шаман сөзінің түп-төркінін анықтау даулы, жабық мәселе. Кейбір зерттеушілер осы сөзді тұңғыз яки манчу немесе мұңғыл тілдерінен енген сөз , мағынасы ғайыптан хабарлаушы, сәуегей барыпкел дегенді білдіреді десе, енді Ф. Шлеген, К. Доннер, Н. Поппе сықылдылар шаман көне санскрит тілінде қайыршы, бишара дегенді білдіретін срамана яки чрамана деген түбірден шыққан дейді.
Зерттеушілер шамандықты психо-патологиялық, яғни психологиялық ауру деп санайды . үйткені, статитикалық зерттеулердің нәтижесінде, әсіресе Сібірдегі шамандардың басым көпшілігінің эпилепсия(сара) науқасы болғаны анықталған. Кейбір мамандар шамандықты сұб-поляр аймаққа тән бір ауру деп есептейді. Енді біреулер шамандарды жаман ауруларды өз денесіне кіргізуге тырысатын шизифрениялық аурулар деп ашықтайды. Олъмаркстің пікірі бойынша шамандық солтүстік Сібір аймағының тым аяусыз табиғат шарттарында пайда болған истерикалық ауру; үлке иен далада айлар – жылдар бойы жалғыз өмір сүретін адамдар орманның һәм жабайы аңдардың ішінде,, қорқыныштың құшағында тұрғандықтан осындай денсаулық аразы пайда болған. Осындай ауыр ахуалда өмір сүрген Сібірдің жабайы халықтары ауырған адамды емдеу үшін аруақтардан көмек сұрай аладыдеген шамандарға медет артқар сықылды. Қалалық өмір салты, яғни мәдениет дамымақ тұрмақ жоқ болған бұл өңірде мұндай кеселдердің пайда болатұғыны даусыз.

1.«Дінтану негіздері», Н.Ж.Байтенова, Қ.А.Затов,Ф.Т.Құлсариева,
.А.Д.Құрманалиева Алматы,2006ж

3. «Қазақ сенімдерінің бастаулары» М.Орынбеков, Алматы, 2002ж

4. «Ата – баба діні, түркілер неге мұсылман болды?» М.Бұлұтай Алматы, Білім, 2000ж.