Билер соты
Қарама-қайшылығы мол бүгінгі күннің жұмбағы шешілмеген, түйіні табылмай келе жатқан түйткіл сұрақтарының бір ұшы, бір емес-ау, сан ұштығы өткен уақыттың – тарих атты тарпаң тағылымның тар жол тайғақ кешулі қойнауларында қалып отырғанын түйсінетін де шаққа жеткенімізге шүкіршілік еткендейміз.
Ғасырлар бойғы өлі ұйқысынан оянып, дүр сілкіне басын көтеріп, жаңара жанданудың табиғи болмыстық сара жолына түскен бүкіл қоғамдық сананың сан салалы тармақтарының бірі тарихи таным десек, заманның күрделі де күрмеулі даму процесстерін бастан өткерген қазақ халқының бүгінгі сана-сезімінің күрт жоғары өрлеп мейлінше өрлеп өркендей бастағаны да рухани және әлеуметтік заңдылық. Ел егемендігімен – ел, ұлт – ұя-мекен жерімен тағдыр талайлы тілімен әрі ділімен ұлт. Халық – тылсымды тұнық тарихымен халық. Білгісі келгенге тауға ұмтылған жанға тарих – таусылмас қазына, сарқалмас байлық, қызығы мен құпиясы қатар өрілген жанды өмір, өзінше тоңданып тылсым жатқан дүние.
Тарих өз бойына адам баласын өткен уақыттардағы рухани өмірінің барлық мәдени құндылықтарын жинақтайтын ғылым саласы болып табылады. Мәдени дамудың күнделікті , тәжірибелік болмысын білдыре отырып ол белгілі бір дәрежеде өткен күннің мұрасын, сол арқылы бүгінгі күннің жемісі мен жетістіктерін дұрыс бағалай білуге жол ашады. Олай болса, тарихтың өзі тәлімгерлік қасиетке ие. өткеніміздің бүгінімізге, бүгініміздің ертеңімізге қалдырғаны мен қалдырары ұшан теңіз... Біздің және біздің ұрпақтарымыздың мойнындағы парыздың үлкені осы бір ен дәулетті игере білу.
Дүние жүзі елдері мен мемлекеттерінің тарихи тәжірибесі көрсетіп отырғандай қоғамның ірге тасты негіздерінің тнбегейлі түрде өзгеруіне соқтыратын сапалық өзгерістер тұсында халықтың алдынан өзінің болшақ даму бағытын айқындау міндеті көлденең тартылатына бар. Мұншалықты құрылымдық өзгерістер қашанда халықтың ұлттың өз тарихына материалдық және рухани мәдениет үлгілері мен дәстүр үрдістеріне, өркениетті елдер қатарына алатын орны мен үлесіне, бір сөзбен айтқанда өз тарихи тағдырына деген ерекше ықыласын туғызаты анық.
Ғасырлар бойғы өлі ұйқысынан оянып, дүр сілкіне басын көтеріп, жаңара жанданудың табиғи болмыстық сара жолына түскен бүкіл қоғамдық сананың сан салалы тармақтарының бірі тарихи таным десек, заманның күрделі де күрмеулі даму процесстерін бастан өткерген қазақ халқының бүгінгі сана-сезімінің күрт жоғары өрлеп мейлінше өрлеп өркендей бастағаны да рухани және әлеуметтік заңдылық. Ел егемендігімен – ел, ұлт – ұя-мекен жерімен тағдыр талайлы тілімен әрі ділімен ұлт. Халық – тылсымды тұнық тарихымен халық. Білгісі келгенге тауға ұмтылған жанға тарих – таусылмас қазына, сарқалмас байлық, қызығы мен құпиясы қатар өрілген жанды өмір, өзінше тоңданып тылсым жатқан дүние.
Тарих өз бойына адам баласын өткен уақыттардағы рухани өмірінің барлық мәдени құндылықтарын жинақтайтын ғылым саласы болып табылады. Мәдени дамудың күнделікті , тәжірибелік болмысын білдыре отырып ол белгілі бір дәрежеде өткен күннің мұрасын, сол арқылы бүгінгі күннің жемісі мен жетістіктерін дұрыс бағалай білуге жол ашады. Олай болса, тарихтың өзі тәлімгерлік қасиетке ие. өткеніміздің бүгінімізге, бүгініміздің ертеңімізге қалдырғаны мен қалдырары ұшан теңіз... Біздің және біздің ұрпақтарымыздың мойнындағы парыздың үлкені осы бір ен дәулетті игере білу.
Дүние жүзі елдері мен мемлекеттерінің тарихи тәжірибесі көрсетіп отырғандай қоғамның ірге тасты негіздерінің тнбегейлі түрде өзгеруіне соқтыратын сапалық өзгерістер тұсында халықтың алдынан өзінің болшақ даму бағытын айқындау міндеті көлденең тартылатына бар. Мұншалықты құрылымдық өзгерістер қашанда халықтың ұлттың өз тарихына материалдық және рухани мәдениет үлгілері мен дәстүр үрдістеріне, өркениетті елдер қатарына алатын орны мен үлесіне, бір сөзбен айтқанда өз тарихи тағдырына деген ерекше ықыласын туғызаты анық.
Билер соты
Қарама-қайшылығы мол бүгінгі күннің жұмбағы шешілмеген, түйіні
табылмай келе жатқан түйткіл сұрақтарының бір ұшы, бір емес-ау, сан ұштығы
өткен уақыттың – тарих атты тарпаң тағылымның тар жол тайғақ кешулі
қойнауларында қалып отырғанын түйсінетін де шаққа жеткенімізге шүкіршілік
еткендейміз.
Ғасырлар бойғы өлі ұйқысынан оянып, дүр сілкіне басын көтеріп, жаңара
жанданудың табиғи болмыстық сара жолына түскен бүкіл қоғамдық сананың сан
салалы тармақтарының бірі тарихи таным десек, заманның күрделі де күрмеулі
даму процесстерін бастан өткерген қазақ халқының бүгінгі сана-сезімінің
күрт жоғары өрлеп мейлінше өрлеп өркендей бастағаны да рухани және
әлеуметтік заңдылық. Ел егемендігімен – ел, ұлт – ұя-мекен жерімен тағдыр
талайлы тілімен әрі ділімен ұлт. Халық – тылсымды тұнық тарихымен халық.
Білгісі келгенге тауға ұмтылған жанға тарих – таусылмас қазына, сарқалмас
байлық, қызығы мен құпиясы қатар өрілген жанды өмір, өзінше тоңданып тылсым
жатқан дүние.
Тарих өз бойына адам баласын өткен уақыттардағы рухани өмірінің
барлық мәдени құндылықтарын жинақтайтын ғылым саласы болып табылады. Мәдени
дамудың күнделікті , тәжірибелік болмысын білдыре отырып ол белгілі бір
дәрежеде өткен күннің мұрасын, сол арқылы бүгінгі күннің жемісі мен
жетістіктерін дұрыс бағалай білуге жол ашады. Олай болса, тарихтың өзі
тәлімгерлік қасиетке ие. өткеніміздің бүгінімізге, бүгініміздің ертеңімізге
қалдырғаны мен қалдырары ұшан теңіз... Біздің және біздің ұрпақтарымыздың
мойнындағы парыздың үлкені осы бір ен дәулетті игере білу.
Дүние жүзі елдері мен мемлекеттерінің тарихи тәжірибесі көрсетіп
отырғандай қоғамның ірге тасты негіздерінің тнбегейлі түрде өзгеруіне
соқтыратын сапалық өзгерістер тұсында халықтың алдынан өзінің болшақ даму
бағытын айқындау міндеті көлденең тартылатына бар. Мұншалықты құрылымдық
өзгерістер қашанда халықтың ұлттың өз тарихына материалдық және рухани
мәдениет үлгілері мен дәстүр үрдістеріне, өркениетті елдер қатарына алатын
орны мен үлесіне, бір сөзбен айтқанда өз тарихи тағдырына деген ерекше
ықыласын туғызаты анық. Сол себепті де тарихи танымға деген соңғы уақытта
орын алып отырған жаппай ұмтылыс тіпті де кездейсоқ емес десек, дәстүрлі
қазақ қоғамына тән билер институты тәрізді әлеуметтік табиғаты күрделі
құбылыс осындай мәселердің қатарына жатады.
Қазақ халқының тарихында билер институтының маңызы өте зор болып
келген. Себебі, мемлекеттің саяси және әлеуметтік құрылымың ғұрыптық құқық
негізінде жүзеге асырылуын қамтаамасыз етуші бірден бір әлеуметтік құрылым
ретінде билер институты қоғамдық күштердің ара салмағын теңдестіруші тетік
рөлін атқара отырып, қоғам дамуындағы бүкіл саяси-әлеуметтік қарым
қатынастарды реттеп отырған. Сонымен бірге, қазақ қоғамындапғы билер
институтының ерекшелігі оның мемлекеттік басқару институттарымен тығыз
байланыс әкеліп, билеушілер мен бұқара халықтың белгілі бір саяси
әлеуметтік құндылықтар төңірегінде топтасуын қамтамасыз етумен айқындала
алады. Яғни, билер институтының дәстүрлі қазақ қоғамындағы тарихи қызметі
негізгі үш саланы қамтыған деуге толық негіз бар:
- қоғам ішіндегі көлбеу қарым қатынастарды реттеуші әлеуметтік құрал
– бұл билер институтының әлеуметтік өлшемі;
- қоғам мен оның мемлекеттік жүйесі арасындағы жоғарлы-төменді қарым
қатынастарды реттеуші саяси құрал – бұл билер институтынң саяси
өлшемі;
- қоғамның дәстүрлі рухани мәдениетін сақтауды, жаңғыртуды және одан
әрі дамуды қамтамасыз етуші мәдени және рухани құрал – бұ билер
институтының идеологиялық өлшемі.
Дәстүрлі қазақ қоғамына тән билер институты көшпелі қоғам
жағдайындағы сонау ерте замандардан бас алатын ғұрыптық сот билігінің бүкіл
тарихи тәжірибесінің жинақталып, саяси әлеуметтік тиімділігі барынша
жетілдірілген түрі болып табылады. Алайда, аталған кезеңдегі билер
институты тек қана ғұрып құқығы мен әдет заңдарына ғана емес, сонымен қатар
белгілі бір дәрежеде жазба құқықтық жүйеге келтірілген билік шешімдері
үлгілеріне арқа сүйеген құқықтық институт деңгейінен көріне алады. Ал патша
үкіметінің қазақ даласына кеңінен жүргізе бастаған саяси әкімшілік
реформалар жайдайында билер интситуты негізінен сырттан танылған, қазақ
қоғамының саяси әлеуметтік психологиясына жат құүқықтық нормаларға балама
тұжырымдар ұсыну және көп ретте өз пікірімен саансуға мәжбүр ету арқылы
қазақтың дәстүрлі құқықтық сана сезімін сақтауға, дамытуға ұмтылған-ды.
Олай болса, еліміз өз тәуелсіздігін алған жылдар ішінде қалптасып
отырған саяси әлеуметтік және мәдени рухани хал ахуалдан байқайтынымыз сол,
қазірге заманға сай мемлекеттік жүйе мен саяси мәдениетті қалыптастыру
барысында қазақ қоғамының кейбір жекелеген дәстүрлі құрылымдарын жаңғыртып,
күн талабына сай бейімдеу аса қажеттілікке айналып отыр және мұның нақты
мысалдары да жоқ емес.
Қазақ қоғамының дәстүрлі саяси-әлеуметтік құрылымдарының қазіргі
қатйта жаңғыра бастау құбылысынан олардың тарихи тамыры мен қоғамдық
табиғатыезерттеуді тереңдету талабы туындайды.
Аталмыш жұмыстың негізгі мақсаты – Қазақтан аумағын мекендеген,
экономикасы мал шаруашылығына негізделген ерте және кейінгі орта
ғасырлардағы көшпелі және жартылай көшпелі қоғамдардың өркениеттілік
ерекшеліктерін қолдау арқылы қазақ қоғамындағы оның ішінде XVIII ғасырдағы
дәстүрлі қазақ қоғамындағы билер институтының пайда болу, қалыптасу
кезеңдерңн, оның әлеуметтік табиғаты мен саяси құрылымын, қоғамдық мәртебе
деңгейін айқындау. Бұл ретте баса назар аударарлық мәселелер қатарына терең
талдауды талап ететін мынандай күрделі міндеттерді жақызуға болады:
- Көшпелі қоғамдарға қатысты теорилық тұжырымдамаларды талдау
негізінде көшпелі қоғамдардын, оның ішінде қазақ қоғамының
әлеуметтік құрылымын зерттеудің басты-басты әдіснамалық
ұстанымдарын тиянақтау;
- Жинақтаған тарихи материалдарға сүйене отырып билер институтына
деген қоғамдық қажеттіліетердің ішкі мәнін ашу;
- Билер институтының қоғамдық және әлеуметтік даму үрдісіне тигізген
әсері мен ықпалын айқындау;
- Билер институтының шынайы тарихи үрдісі барысындағы әлеуметтік
құбылмалылығы мен қоғамдық бейімделу икемделу құбылысын зерттеу;
- Билер институтының XVIII ғасырдағы қазақ қоғамындағы дәстүрлі
... жалғасы
Қарама-қайшылығы мол бүгінгі күннің жұмбағы шешілмеген, түйіні
табылмай келе жатқан түйткіл сұрақтарының бір ұшы, бір емес-ау, сан ұштығы
өткен уақыттың – тарих атты тарпаң тағылымның тар жол тайғақ кешулі
қойнауларында қалып отырғанын түйсінетін де шаққа жеткенімізге шүкіршілік
еткендейміз.
Ғасырлар бойғы өлі ұйқысынан оянып, дүр сілкіне басын көтеріп, жаңара
жанданудың табиғи болмыстық сара жолына түскен бүкіл қоғамдық сананың сан
салалы тармақтарының бірі тарихи таным десек, заманның күрделі де күрмеулі
даму процесстерін бастан өткерген қазақ халқының бүгінгі сана-сезімінің
күрт жоғары өрлеп мейлінше өрлеп өркендей бастағаны да рухани және
әлеуметтік заңдылық. Ел егемендігімен – ел, ұлт – ұя-мекен жерімен тағдыр
талайлы тілімен әрі ділімен ұлт. Халық – тылсымды тұнық тарихымен халық.
Білгісі келгенге тауға ұмтылған жанға тарих – таусылмас қазына, сарқалмас
байлық, қызығы мен құпиясы қатар өрілген жанды өмір, өзінше тоңданып тылсым
жатқан дүние.
Тарих өз бойына адам баласын өткен уақыттардағы рухани өмірінің
барлық мәдени құндылықтарын жинақтайтын ғылым саласы болып табылады. Мәдени
дамудың күнделікті , тәжірибелік болмысын білдыре отырып ол белгілі бір
дәрежеде өткен күннің мұрасын, сол арқылы бүгінгі күннің жемісі мен
жетістіктерін дұрыс бағалай білуге жол ашады. Олай болса, тарихтың өзі
тәлімгерлік қасиетке ие. өткеніміздің бүгінімізге, бүгініміздің ертеңімізге
қалдырғаны мен қалдырары ұшан теңіз... Біздің және біздің ұрпақтарымыздың
мойнындағы парыздың үлкені осы бір ен дәулетті игере білу.
Дүние жүзі елдері мен мемлекеттерінің тарихи тәжірибесі көрсетіп
отырғандай қоғамның ірге тасты негіздерінің тнбегейлі түрде өзгеруіне
соқтыратын сапалық өзгерістер тұсында халықтың алдынан өзінің болшақ даму
бағытын айқындау міндеті көлденең тартылатына бар. Мұншалықты құрылымдық
өзгерістер қашанда халықтың ұлттың өз тарихына материалдық және рухани
мәдениет үлгілері мен дәстүр үрдістеріне, өркениетті елдер қатарына алатын
орны мен үлесіне, бір сөзбен айтқанда өз тарихи тағдырына деген ерекше
ықыласын туғызаты анық. Сол себепті де тарихи танымға деген соңғы уақытта
орын алып отырған жаппай ұмтылыс тіпті де кездейсоқ емес десек, дәстүрлі
қазақ қоғамына тән билер институты тәрізді әлеуметтік табиғаты күрделі
құбылыс осындай мәселердің қатарына жатады.
Қазақ халқының тарихында билер институтының маңызы өте зор болып
келген. Себебі, мемлекеттің саяси және әлеуметтік құрылымың ғұрыптық құқық
негізінде жүзеге асырылуын қамтаамасыз етуші бірден бір әлеуметтік құрылым
ретінде билер институты қоғамдық күштердің ара салмағын теңдестіруші тетік
рөлін атқара отырып, қоғам дамуындағы бүкіл саяси-әлеуметтік қарым
қатынастарды реттеп отырған. Сонымен бірге, қазақ қоғамындапғы билер
институтының ерекшелігі оның мемлекеттік басқару институттарымен тығыз
байланыс әкеліп, билеушілер мен бұқара халықтың белгілі бір саяси
әлеуметтік құндылықтар төңірегінде топтасуын қамтамасыз етумен айқындала
алады. Яғни, билер институтының дәстүрлі қазақ қоғамындағы тарихи қызметі
негізгі үш саланы қамтыған деуге толық негіз бар:
- қоғам ішіндегі көлбеу қарым қатынастарды реттеуші әлеуметтік құрал
– бұл билер институтының әлеуметтік өлшемі;
- қоғам мен оның мемлекеттік жүйесі арасындағы жоғарлы-төменді қарым
қатынастарды реттеуші саяси құрал – бұл билер институтынң саяси
өлшемі;
- қоғамның дәстүрлі рухани мәдениетін сақтауды, жаңғыртуды және одан
әрі дамуды қамтамасыз етуші мәдени және рухани құрал – бұ билер
институтының идеологиялық өлшемі.
Дәстүрлі қазақ қоғамына тән билер институты көшпелі қоғам
жағдайындағы сонау ерте замандардан бас алатын ғұрыптық сот билігінің бүкіл
тарихи тәжірибесінің жинақталып, саяси әлеуметтік тиімділігі барынша
жетілдірілген түрі болып табылады. Алайда, аталған кезеңдегі билер
институты тек қана ғұрып құқығы мен әдет заңдарына ғана емес, сонымен қатар
белгілі бір дәрежеде жазба құқықтық жүйеге келтірілген билік шешімдері
үлгілеріне арқа сүйеген құқықтық институт деңгейінен көріне алады. Ал патша
үкіметінің қазақ даласына кеңінен жүргізе бастаған саяси әкімшілік
реформалар жайдайында билер интситуты негізінен сырттан танылған, қазақ
қоғамының саяси әлеуметтік психологиясына жат құүқықтық нормаларға балама
тұжырымдар ұсыну және көп ретте өз пікірімен саансуға мәжбүр ету арқылы
қазақтың дәстүрлі құқықтық сана сезімін сақтауға, дамытуға ұмтылған-ды.
Олай болса, еліміз өз тәуелсіздігін алған жылдар ішінде қалптасып
отырған саяси әлеуметтік және мәдени рухани хал ахуалдан байқайтынымыз сол,
қазірге заманға сай мемлекеттік жүйе мен саяси мәдениетті қалыптастыру
барысында қазақ қоғамының кейбір жекелеген дәстүрлі құрылымдарын жаңғыртып,
күн талабына сай бейімдеу аса қажеттілікке айналып отыр және мұның нақты
мысалдары да жоқ емес.
Қазақ қоғамының дәстүрлі саяси-әлеуметтік құрылымдарының қазіргі
қатйта жаңғыра бастау құбылысынан олардың тарихи тамыры мен қоғамдық
табиғатыезерттеуді тереңдету талабы туындайды.
Аталмыш жұмыстың негізгі мақсаты – Қазақтан аумағын мекендеген,
экономикасы мал шаруашылығына негізделген ерте және кейінгі орта
ғасырлардағы көшпелі және жартылай көшпелі қоғамдардың өркениеттілік
ерекшеліктерін қолдау арқылы қазақ қоғамындағы оның ішінде XVIII ғасырдағы
дәстүрлі қазақ қоғамындағы билер институтының пайда болу, қалыптасу
кезеңдерңн, оның әлеуметтік табиғаты мен саяси құрылымын, қоғамдық мәртебе
деңгейін айқындау. Бұл ретте баса назар аударарлық мәселелер қатарына терең
талдауды талап ететін мынандай күрделі міндеттерді жақызуға болады:
- Көшпелі қоғамдарға қатысты теорилық тұжырымдамаларды талдау
негізінде көшпелі қоғамдардын, оның ішінде қазақ қоғамының
әлеуметтік құрылымын зерттеудің басты-басты әдіснамалық
ұстанымдарын тиянақтау;
- Жинақтаған тарихи материалдарға сүйене отырып билер институтына
деген қоғамдық қажеттіліетердің ішкі мәнін ашу;
- Билер институтының қоғамдық және әлеуметтік даму үрдісіне тигізген
әсері мен ықпалын айқындау;
- Билер институтының шынайы тарихи үрдісі барысындағы әлеуметтік
құбылмалылығы мен қоғамдық бейімделу икемделу құбылысын зерттеу;
- Билер институтының XVIII ғасырдағы қазақ қоғамындағы дәстүрлі
... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz