«Қазақстан Халық Банкі» АҚ
Кіріспе
І. ҚР БАНКТІК ЖҮЙЕСІНДЕГІ «ҚАЗАҚСТАН ХАЛЫҚ БАНКІ» АҚ.НЫҢ АЛАТЫН ОРНЫ МЕН МӘНІ
1.1. «Қазақстан Халық Банкі» АҚ даму тарихы
1.2. «Қазақстан Халық Банкі »АҚ ұйымдастырушылық құлырымы және басқару органдары
ІІ.»ҚАЗАҚСТАН ХАЛЫҚ БАНКІ» АҚ ҚАРЖЫЛЫҚ.ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ
2.1. 2011 жылға «Қазақстан Халық Банкі» АҚ қызметінің негізгі экономикалық көрсеткіштері
2.2. Банктің Қаржылық жағдайын
2.2.1 «Қазақстан Халық Банкі» АҚ табысы мен шығынын талдау.
ІІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ
БАНКТЕРДІҢ ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕС СЕКТОРЫН
НЕСИЕЛЕУДІҢ ДАМУ ҚАРҚЫН ТАЛДАУ
3.1 АҚ «Халық банкі» шағын және орта бизнесті несиелеу операцияларына
талдау жүргізу
3.2 Қазақстан Республикасында шағын және орта бизнесті несиелеудің
даму қарқынын талдау
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
І. ҚР БАНКТІК ЖҮЙЕСІНДЕГІ «ҚАЗАҚСТАН ХАЛЫҚ БАНКІ» АҚ.НЫҢ АЛАТЫН ОРНЫ МЕН МӘНІ
1.1. «Қазақстан Халық Банкі» АҚ даму тарихы
1.2. «Қазақстан Халық Банкі »АҚ ұйымдастырушылық құлырымы және басқару органдары
ІІ.»ҚАЗАҚСТАН ХАЛЫҚ БАНКІ» АҚ ҚАРЖЫЛЫҚ.ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ
2.1. 2011 жылға «Қазақстан Халық Банкі» АҚ қызметінің негізгі экономикалық көрсеткіштері
2.2. Банктің Қаржылық жағдайын
2.2.1 «Қазақстан Халық Банкі» АҚ табысы мен шығынын талдау.
ІІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ
БАНКТЕРДІҢ ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕС СЕКТОРЫН
НЕСИЕЛЕУДІҢ ДАМУ ҚАРҚЫН ТАЛДАУ
3.1 АҚ «Халық банкі» шағын және орта бизнесті несиелеу операцияларына
талдау жүргізу
3.2 Қазақстан Республикасында шағын және орта бизнесті несиелеудің
даму қарқынын талдау
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Нарықтық экономика жолын ұстанған Қазақстанда шағын және орта бизнест несиелендіруді дамыту, қазіргі таңда жүргізіліп отырған экономикалық реформаның басым бағыттарының бірі болып табылады. Сондықтан елімізде шағын және орта бизнестің даму барысына кедергі келтірмей, керісінше даму барысына ықпал ететін икемді қаржы-несие жүйесін қалыптастыру өзекті мәселелердің қатырында болып отыр. Осы тұста мемлекеттің атқаратын рөлі зор. Нарықтық экономикалы елдерде мемлекет экономикаға, шаруашылық жүргізуші субъектілердің іс-қызмет барысына заң келісімдері, салықтар, несиелер тәрізді құралдар арқылы араласады. Бұл өз кезегінде, ел экономикасының дамуына, ЖІӨ ұлғаюына, шағын және орта бизнес субъектілері мен әртүрлі қаржы ұйымдары, екінші деңгейлі банктер арасында нарықтық қарым- қатнастың нығаюына әкеледі.
Бүгінгі таңда республикамызда экономиканы қайта құру жолында оның негізі болып табылатын кәсіпкерлік қатынастарды дамытып, жандандыру күн тәртібіндегі негізгі мәселелердің бірі. Кәсіпкерлікті дамыту- нарықтық экономиканы дамытудың кепілі. Оның негізгі маңыздылығын ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауында: «еліміздің экономикалық саясатының бірден-бір басым бағыты кәсіпкерлік» деп аталынған. Сондықтан, шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуды басқару еліміздің жүзеге асырып жатқан саясатының стратегиялық мәселесі болып табылады.
Қазақстандағы кәсіпкерлік бүгінде жаппай деңгейге көтеріліп отыр. Мұны 2006 - 2009 жж. аралығында заңды тұлғалардың шағын және орта бизнестің ұйымдық-құқықтық құрылымындағы үлесінің 1,8 есеге дейін қысқарғаны, ал жеке кәсіпкерлер үлесінің 1,4 есеге өскені жөніндегі мәліметтер растайды. Ал шағын және орта бизнес субъектілері шығаратын өнім көлемі 4 есе дерлік өскен. Кәсіпкерлік қазақстандық қоғамның әлеуметтік өмірімен тығыз ұштасып кеткені көрініп тұр. Бұл дегеніміз, қазақстандық шағын және орта бизнестің әлеуметтік-демографиялық портретінен – халықтың әлеуметтік – демографиялық құрылымының да көрінісін айқындауға болатынын білдіреді. Шағын және орта бизнестің кәсіпкерлік субъектілерінің жалпы санындағы үлесі бойынша Қазақстан дамыған елдермен теңесті, алайда шағын және орта кәсіпкерліктің тиімділігі көрсеткіштері бойынша әлі де болса артта қалып отыр. Қазiргi таңдағы экономиканың құрамдас элементтерi өзара тығыз байланысты өте күрделi жүйе ретiнде сипатталады.
Біздің елімізде шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту мемлекеттік саясаттың басым бағыттарының бірі болып табылады. Мемлекет бүгінгі күні кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің нарық экономикасының толыққанды қатысушы ретінде өз қызметтерін жүзеге асыруларына қажетті жағдайды қамтамасыз етіп отыр. Бәрімізге мәлім кәсіпкерлік секторы экономиканың диверсификациялауға, тұрақты қарқындармен дамытуға мүмкіндік береді. Еліміздегі шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту үшін, жаңадан ашылған кәсіпорынданға қолдау жасау үшін алдымен оларды несиелендіру керек. Кәсіпкерлік субъектілерін несиелендіру нәтижесінде тіркелген шағын және орта кәсіпорындарының саны артып келеді.
Банк саласы Қазақстан Республикасы экономикасының дамушы саласының бірі болып табылады. Бүгінгі күні шағын және орта бизнесті дамыту үшін мемлекет тарапынан түрлі жаңа қадамдар жасалынуда. Шағын және орта бизнестің жоғарғы деңгейде қызмет етуін ұйымдастыру үшін конструтивтік бизнес-идея, тиімді басқару (менеджмент) және қаржының жеткілікті болуы шартты жағдай. Нақты жоба бойынша банктердің шағын бизнесті несиелеуге дайындығы, несиелеу механизмінің өзекті мәселелеріне әлемдік тәжірибеде кеңінен қолданылатын әдістемелік нұсқауларын құрастырды. Банктердің шағын бизнеске несие ұсынуының тиімділігін арттыру, ыналылығын көтермелеу, Қазақстан экономикасына сәйкестендіру мехазімін жетілдіру бүгінгі күннің талабы.
Бүгінгі таңда республикамызда экономиканы қайта құру жолында оның негізі болып табылатын кәсіпкерлік қатынастарды дамытып, жандандыру күн тәртібіндегі негізгі мәселелердің бірі. Кәсіпкерлікті дамыту- нарықтық экономиканы дамытудың кепілі. Оның негізгі маңыздылығын ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауында: «еліміздің экономикалық саясатының бірден-бір басым бағыты кәсіпкерлік» деп аталынған. Сондықтан, шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуды басқару еліміздің жүзеге асырып жатқан саясатының стратегиялық мәселесі болып табылады.
Қазақстандағы кәсіпкерлік бүгінде жаппай деңгейге көтеріліп отыр. Мұны 2006 - 2009 жж. аралығында заңды тұлғалардың шағын және орта бизнестің ұйымдық-құқықтық құрылымындағы үлесінің 1,8 есеге дейін қысқарғаны, ал жеке кәсіпкерлер үлесінің 1,4 есеге өскені жөніндегі мәліметтер растайды. Ал шағын және орта бизнес субъектілері шығаратын өнім көлемі 4 есе дерлік өскен. Кәсіпкерлік қазақстандық қоғамның әлеуметтік өмірімен тығыз ұштасып кеткені көрініп тұр. Бұл дегеніміз, қазақстандық шағын және орта бизнестің әлеуметтік-демографиялық портретінен – халықтың әлеуметтік – демографиялық құрылымының да көрінісін айқындауға болатынын білдіреді. Шағын және орта бизнестің кәсіпкерлік субъектілерінің жалпы санындағы үлесі бойынша Қазақстан дамыған елдермен теңесті, алайда шағын және орта кәсіпкерліктің тиімділігі көрсеткіштері бойынша әлі де болса артта қалып отыр. Қазiргi таңдағы экономиканың құрамдас элементтерi өзара тығыз байланысты өте күрделi жүйе ретiнде сипатталады.
Біздің елімізде шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту мемлекеттік саясаттың басым бағыттарының бірі болып табылады. Мемлекет бүгінгі күні кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің нарық экономикасының толыққанды қатысушы ретінде өз қызметтерін жүзеге асыруларына қажетті жағдайды қамтамасыз етіп отыр. Бәрімізге мәлім кәсіпкерлік секторы экономиканың диверсификациялауға, тұрақты қарқындармен дамытуға мүмкіндік береді. Еліміздегі шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту үшін, жаңадан ашылған кәсіпорынданға қолдау жасау үшін алдымен оларды несиелендіру керек. Кәсіпкерлік субъектілерін несиелендіру нәтижесінде тіркелген шағын және орта кәсіпорындарының саны артып келеді.
Банк саласы Қазақстан Республикасы экономикасының дамушы саласының бірі болып табылады. Бүгінгі күні шағын және орта бизнесті дамыту үшін мемлекет тарапынан түрлі жаңа қадамдар жасалынуда. Шағын және орта бизнестің жоғарғы деңгейде қызмет етуін ұйымдастыру үшін конструтивтік бизнес-идея, тиімді басқару (менеджмент) және қаржының жеткілікті болуы шартты жағдай. Нақты жоба бойынша банктердің шағын бизнесті несиелеуге дайындығы, несиелеу механизмінің өзекті мәселелеріне әлемдік тәжірибеде кеңінен қолданылатын әдістемелік нұсқауларын құрастырды. Банктердің шағын бизнеске несие ұсынуының тиімділігін арттыру, ыналылығын көтермелеу, Қазақстан экономикасына сәйкестендіру мехазімін жетілдіру бүгінгі күннің талабы.
1. Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері. ҚР Президенті Н.Назарбаевтің Қазақстан халқына Жолдауы / Президент және Халық. – 2010. - № 3. – 2-3 бб.
2. Қазақстан Республикасының Үкіметі. ҚР Үкіметінің шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау, әрі дамыту мәселелері жөніндегі сарапшылық кеңестері туралы үлгі ереже бекіту туралы: 2002 ж. 19 тамыздағы №917 Қаулысы. // ҚР Президенті мен ҚР Үкіметінің Актілер жинағы – 2002. – № 27. – 34-37 бб.
3. Қазақстан Республикасының Парламенті. Жеке кәсіпкерлік туралы ҚР заңы: 2006 ж. 31 қаңтар №124 Қаулысы. // ҚР Парламентінің Жаршысы – 2006. –№ 3. – 2-39 бб.
4. Макенова А.Ә. Шағын және орта бизнесті дамытудағы салықтың рөлі // Ақиқат. – 2006. – № 2. – 57-62 бб.
5. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында // Астана. – 2003. – № 2. – 10 б.
6. Ашанұлы Қ. Кәсіпкер болғысы келгеннің жиырма төрт қағидасы // Қазақ әдебиеті. – 2006. – № 6. – 3 б.
7. Ж. Рамазанов. Қазақстанда кәсіпкерліктің даму жағдайы мен келешегі // Малый и средный бизнес Казахстана. – 2007. – № 7. – 57-58 бб.
8. Сәрсенұлы Е. Республикадағы шағын және орта бизнестің хал-ахуалы // ҚазЭУ хабаршысы. – 2002. – №3. – 52 б.
9. Кәсіпорын қаржысы. Электрондық ресурс. Интернет-сілтеме: http://www.kaz.stat.kz/digital/fin_pred_kz/Pages/default.aspx
10. Ғ.С. Сейіқасымов. Ақша, несие, банктер. – А.: Экономика, 2005. – 415 бб.
11. Жуков Е.Ф., Максимов Л.М., Маркова О.М. Банки и банковские операции. – М.: Юнити, 1997. – С. 471.
12. ҚР Үкіметінің шағын бизнесті несиелендірілуі. Электрондық ресурс. Интернет-сілтеме: http://www.damu.kz/307
13. С. Оразалы, А.Н. Тұрғынбаева. Шағын бизнес негіздері: Оқу құралы – А.: Фолиант, 2008. – 176 б.
14. Карпучева С.Н. Анализ тенденций и современного состояния в области развития малого бизнеса // Сборник научных статей . – 1997. – С. 104-110.
15. Кәсіпкерлікті қолдау мекемелері. Электрондық ресурс. Интернет-сілтеме: http://www.fund-damu.kz/3600
16. Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлікті дамыту мен қолдаудың 2001-2002 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы / Егемен Қазақстан. 2001. – № 7. – 3 б.
17. Әлжанов А. Кәсіпкерлікті дамытудағы мемлекеттің қаржы және несие саясаты // ҚазЭУ хабаршысы. – 2006. – № 4. – 56 б.
18. Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управление финансами. – А.: Экономика, 2000. – С. 221.
19. Есжанов Р. Қазақстан Республикасының шағын кәсіпорындарының қызметі жайлы // Ақиқат. – 2007. – № 5. – 5 б.
20. Н.Н. Хамидов. Қазіргі кезеңдегі кредиттік іс. – А.: Экономика, 2009. – 189 бб.
21. Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Методика финансового анализа. – М., 1996. – С. 207.
22. Зайцева О.П. Антикризисный менеджмент в российской фирме // Аваль (Сибирская финансовая школа). – 1998. - №11-12. – С. 31-37.
23. «КЭММИ» компаниясы туралы. Электрондық ресурс. Интернет-сілтеме: http://kemmi.kz/?show=4&lang=2
24. К.Ш. Дюсембаев, С.К. Егембердиева, З.К. Дюсембаев. Аудит и анализ финансовой отчетности. –А.: Қаржы–қаражат, 1998. – С 511.
25. Кононенко О. Анализ финансовой отчетности. - 3-е изд. - Х.: Фактор, 2005. – С. 156.
26. Қазақстан Республикасының Қаржы лизингі туралы заңы – Алматы, 2000.
27. Какимжанов З.Х. Налоговой кодекс // Вестник МГД. – 2000. –№ 2. –С. 6-7.
28. Я.Р. Магнус, П.К. Катышев, А.А. Пересецкий. Эконометрика. – М.: Дело, 2005. – С. 503.
29. Қаржы жүйесінің келешегі – ислам банкингінде. Электрондық ресурс. Интернет-сілтеме: http://kazgazetteri.kz/?p=1086
30. Исламдық банктер жүйесі. Электрондық ресурс. Интернет-сілтеме: http://stud.kz/?p=2912
31. Қарқынды дамып келе жатқан исламдық қаржы жүйесінің мүмкіндігі зор. Электрондық ресурс. Интернет-сілтеме: http://stud.kz/?p=2912islam.com.kz/news/aryndy_damyp_kele_zhatan_islamdy_arzhy_zhjesini_mmkindigi_zor/2010-01-26-2188
32. Ш.А. Уртембаева. Кредитование малого и средного бизнеса. Состояние и проблемы // Материалы международной научно-практической конференции «К инновационному развитию в условиях нестабильности глобальных экономических процессов». – А.: Қазақ университеті, 2010. – С. 145.
2. Қазақстан Республикасының Үкіметі. ҚР Үкіметінің шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау, әрі дамыту мәселелері жөніндегі сарапшылық кеңестері туралы үлгі ереже бекіту туралы: 2002 ж. 19 тамыздағы №917 Қаулысы. // ҚР Президенті мен ҚР Үкіметінің Актілер жинағы – 2002. – № 27. – 34-37 бб.
3. Қазақстан Республикасының Парламенті. Жеке кәсіпкерлік туралы ҚР заңы: 2006 ж. 31 қаңтар №124 Қаулысы. // ҚР Парламентінің Жаршысы – 2006. –№ 3. – 2-39 бб.
4. Макенова А.Ә. Шағын және орта бизнесті дамытудағы салықтың рөлі // Ақиқат. – 2006. – № 2. – 57-62 бб.
5. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында // Астана. – 2003. – № 2. – 10 б.
6. Ашанұлы Қ. Кәсіпкер болғысы келгеннің жиырма төрт қағидасы // Қазақ әдебиеті. – 2006. – № 6. – 3 б.
7. Ж. Рамазанов. Қазақстанда кәсіпкерліктің даму жағдайы мен келешегі // Малый и средный бизнес Казахстана. – 2007. – № 7. – 57-58 бб.
8. Сәрсенұлы Е. Республикадағы шағын және орта бизнестің хал-ахуалы // ҚазЭУ хабаршысы. – 2002. – №3. – 52 б.
9. Кәсіпорын қаржысы. Электрондық ресурс. Интернет-сілтеме: http://www.kaz.stat.kz/digital/fin_pred_kz/Pages/default.aspx
10. Ғ.С. Сейіқасымов. Ақша, несие, банктер. – А.: Экономика, 2005. – 415 бб.
11. Жуков Е.Ф., Максимов Л.М., Маркова О.М. Банки и банковские операции. – М.: Юнити, 1997. – С. 471.
12. ҚР Үкіметінің шағын бизнесті несиелендірілуі. Электрондық ресурс. Интернет-сілтеме: http://www.damu.kz/307
13. С. Оразалы, А.Н. Тұрғынбаева. Шағын бизнес негіздері: Оқу құралы – А.: Фолиант, 2008. – 176 б.
14. Карпучева С.Н. Анализ тенденций и современного состояния в области развития малого бизнеса // Сборник научных статей . – 1997. – С. 104-110.
15. Кәсіпкерлікті қолдау мекемелері. Электрондық ресурс. Интернет-сілтеме: http://www.fund-damu.kz/3600
16. Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлікті дамыту мен қолдаудың 2001-2002 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы / Егемен Қазақстан. 2001. – № 7. – 3 б.
17. Әлжанов А. Кәсіпкерлікті дамытудағы мемлекеттің қаржы және несие саясаты // ҚазЭУ хабаршысы. – 2006. – № 4. – 56 б.
18. Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управление финансами. – А.: Экономика, 2000. – С. 221.
19. Есжанов Р. Қазақстан Республикасының шағын кәсіпорындарының қызметі жайлы // Ақиқат. – 2007. – № 5. – 5 б.
20. Н.Н. Хамидов. Қазіргі кезеңдегі кредиттік іс. – А.: Экономика, 2009. – 189 бб.
21. Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Методика финансового анализа. – М., 1996. – С. 207.
22. Зайцева О.П. Антикризисный менеджмент в российской фирме // Аваль (Сибирская финансовая школа). – 1998. - №11-12. – С. 31-37.
23. «КЭММИ» компаниясы туралы. Электрондық ресурс. Интернет-сілтеме: http://kemmi.kz/?show=4&lang=2
24. К.Ш. Дюсембаев, С.К. Егембердиева, З.К. Дюсембаев. Аудит и анализ финансовой отчетности. –А.: Қаржы–қаражат, 1998. – С 511.
25. Кононенко О. Анализ финансовой отчетности. - 3-е изд. - Х.: Фактор, 2005. – С. 156.
26. Қазақстан Республикасының Қаржы лизингі туралы заңы – Алматы, 2000.
27. Какимжанов З.Х. Налоговой кодекс // Вестник МГД. – 2000. –№ 2. –С. 6-7.
28. Я.Р. Магнус, П.К. Катышев, А.А. Пересецкий. Эконометрика. – М.: Дело, 2005. – С. 503.
29. Қаржы жүйесінің келешегі – ислам банкингінде. Электрондық ресурс. Интернет-сілтеме: http://kazgazetteri.kz/?p=1086
30. Исламдық банктер жүйесі. Электрондық ресурс. Интернет-сілтеме: http://stud.kz/?p=2912
31. Қарқынды дамып келе жатқан исламдық қаржы жүйесінің мүмкіндігі зор. Электрондық ресурс. Интернет-сілтеме: http://stud.kz/?p=2912islam.com.kz/news/aryndy_damyp_kele_zhatan_islamdy_arzhy_zhjesini_mmkindigi_zor/2010-01-26-2188
32. Ш.А. Уртембаева. Кредитование малого и средного бизнеса. Состояние и проблемы // Материалы международной научно-практической конференции «К инновационному развитию в условиях нестабильности глобальных экономических процессов». – А.: Қазақ университеті, 2010. – С. 145.
Мазмұны
Кіріспе
І. ҚР Банктік жүйесіндегі Қазақстан халық Банкі АҚ-ның алатын орны мен
мәні
1.1. Қазақстан Халық Банкі АҚ даму тарихы
1.2. Қазақстан Халық Банкі АҚ ұйымдастырушылық құлырымы және басқару
органдары
ІІ.Қазақстан Халық Банкі АҚ қаржылық-экономикалық жағдайын талдау
2.1. 2011 жылға Қазақстан Халық Банкі АҚ қызметінің негізгі экономикалық
көрсеткіштері
2.2. Банктің Қаржылық жағдайын
2.2.1 Қазақстан Халық Банкі АҚ табысы мен шығынын талдау.
ІІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ
БАНКТЕРДІҢ ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕС СЕКТОРЫН
НЕСИЕЛЕУДІҢ ДАМУ ҚАРҚЫН ТАЛДАУ
3.1 АҚ Халық банкі шағын және орта бизнесті несиелеу операцияларына
талдау жүргізу
3.2 Қазақстан Республикасында шағын және орта бизнесті несиелеудің
даму қарқынын талдау
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Нарықтық экономика жолын ұстанған Қазақстанда шағын және орта
бизнест несиелендіруді дамыту, қазіргі таңда жүргізіліп отырған
экономикалық реформаның басым бағыттарының бірі болып табылады. Сондықтан
елімізде шағын және орта бизнестің даму барысына кедергі келтірмей,
керісінше даму барысына ықпал ететін икемді қаржы-несие жүйесін
қалыптастыру өзекті мәселелердің қатырында болып отыр. Осы тұста
мемлекеттің атқаратын рөлі зор. Нарықтық экономикалы елдерде мемлекет
экономикаға, шаруашылық жүргізуші субъектілердің іс-қызмет барысына заң
келісімдері, салықтар, несиелер тәрізді құралдар арқылы араласады. Бұл өз
кезегінде, ел экономикасының дамуына, ЖІӨ ұлғаюына, шағын және орта бизнес
субъектілері мен әртүрлі қаржы ұйымдары, екінші деңгейлі банктер арасында
нарықтық қарым- қатнастың нығаюына әкеледі.
Бүгінгі таңда республикамызда экономиканы қайта құру жолында оның
негізі болып табылатын кәсіпкерлік қатынастарды дамытып, жандандыру күн
тәртібіндегі негізгі мәселелердің бірі. Кәсіпкерлікті дамыту- нарықтық
экономиканы дамытудың кепілі. Оның негізгі маңыздылығын ел Президентінің
Қазақстан халқына жолдауында: еліміздің экономикалық саясатының бірден-бір
басым бағыты кәсіпкерлік деп аталынған. Сондықтан, шағын және орта
кәсіпкерлікті дамытуды басқару еліміздің жүзеге асырып жатқан саясатының
стратегиялық мәселесі болып табылады.
Қазақстандағы кәсіпкерлік бүгінде жаппай деңгейге көтеріліп отыр. Мұны 2006
- 2009 жж. аралығында заңды тұлғалардың шағын және орта бизнестің ұйымдық-
құқықтық құрылымындағы үлесінің 1,8 есеге дейін қысқарғаны, ал жеке
кәсіпкерлер үлесінің 1,4 есеге өскені жөніндегі мәліметтер растайды. Ал
шағын және орта бизнес субъектілері шығаратын өнім көлемі 4 есе дерлік
өскен. Кәсіпкерлік қазақстандық қоғамның әлеуметтік өмірімен тығыз ұштасып
кеткені көрініп тұр. Бұл дегеніміз, қазақстандық шағын және орта бизнестің
әлеуметтік-демографиялық портретінен – халықтың әлеуметтік – демографиялық
құрылымының да көрінісін айқындауға болатынын білдіреді. Шағын және орта
бизнестің кәсіпкерлік субъектілерінің жалпы санындағы үлесі бойынша
Қазақстан дамыған елдермен теңесті, алайда шағын және орта кәсіпкерліктің
тиімділігі көрсеткіштері бойынша әлі де болса артта қалып отыр. Қазiргi
таңдағы экономиканың құрамдас элементтерi өзара тығыз байланысты өте
күрделi жүйе ретiнде сипатталады.
Біздің елімізде шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту мемлекеттік
саясаттың басым бағыттарының бірі болып табылады. Мемлекет бүгінгі күні
кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің нарық экономикасының толыққанды қатысушы
ретінде өз қызметтерін жүзеге асыруларына қажетті жағдайды қамтамасыз етіп
отыр. Бәрімізге мәлім кәсіпкерлік секторы экономиканың
диверсификациялауға, тұрақты қарқындармен дамытуға мүмкіндік береді.
Еліміздегі шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту үшін, жаңадан ашылған
кәсіпорынданға қолдау жасау үшін алдымен оларды несиелендіру керек.
Кәсіпкерлік субъектілерін несиелендіру нәтижесінде тіркелген шағын және
орта кәсіпорындарының саны артып келеді.
Банк саласы Қазақстан Республикасы экономикасының дамушы саласының бірі
болып табылады. Бүгінгі күні шағын және орта бизнесті дамыту үшін мемлекет
тарапынан түрлі жаңа қадамдар жасалынуда. Шағын және орта бизнестің жоғарғы
деңгейде қызмет етуін ұйымдастыру үшін конструтивтік бизнес-идея, тиімді
басқару (менеджмент) және қаржының жеткілікті болуы шартты жағдай. Нақты
жоба бойынша банктердің шағын бизнесті несиелеуге дайындығы, несиелеу
механизмінің өзекті мәселелеріне әлемдік тәжірибеде кеңінен қолданылатын
әдістемелік нұсқауларын құрастырды. Банктердің шағын бизнеске несие
ұсынуының тиімділігін арттыру, ыналылығын көтермелеу, Қазақстан
экономикасына сәйкестендіру мехазімін жетілдіру бүгінгі күннің талабы.
І ҚР банктік жүйесіндегі Қазақстан Халық Банкі АҚ-ның алатын орны мен
мәні
1.1. Қазақстан Халық Банкі АҚ даму тарихы
Қазақстандағы банктік жүйенің қалыптасуы инфляцияның жоғарғы деңгейі
экономикалық құлдырау және әлемдік экономикада өзгерістер болып жатқан
кезде жүрді. Жеке банктерді құрудан, яғни 1989 жылдан осы күнге дейін
екінші деңгейлі бпнктер өте қолайсыз және экстремалды жағдайларда жұмыс
істеді.
1991 жылдың желтоқсанынды еліміздің тәуелсіздігі жарияланған күннен
бастап ҚР өзінің өзіндік банктік жүйесін құруға кірісті. 1991 жылдың
қаңтарында Қазақ КССР-дегі банктер мен банктік қызметі туралы заң
қабылданып, қазақстан банктік реформалар басталды.
1991-1993 жылдардағы жоғарғы инфляция мен банктік қызметке деген
жоғарғы сұраныс туығызып, банктер санының 200-ге жетуіне алып келді. Осы
жылы маманданған банктер акционерлік банктерге қайта ұйымдастырылып, ал
Жинақ Банкі, Қазақстан халық Жинақ Банкіне айналды.
2003 жылы ҚР Үкіметі иелігіндегі Қазақстан қоғам болып қайта құрылды.
2006 жылы шілде айында акционерлерің жалпы жиналысының шешімімен банк
толығымен мемлекет меншігінде болған жабық үлгідегі Акционерлік қоғамнан
Қазақстан халық жинақ Банкі ашық акционерлік қоғамға айналды.
Қазақстанның жинақтау ісі тарихында Қазақстан халық Жинақ Банкі ААҚ-н
2006-2009 ж.ж. жекешелендіру процессі, оның дамуына жаңа импульс беруші
ретінде лауазымды орынды алады. Бұның жүргізілуінің бастапқы ерекшелігі –
ол ҚР-ның экономикалық қауіпсіздігін және халықтың салымын жинақтау жүйесін
тұрақтандыру сақтауды қамтамсыз ету болатын.
Банкті жекешелендіру бірнеше принциптерге сүйенеді:
1) Банктің мемлекеттік акция пакетін этап бойынша сату арқылы оның
халықаралық стандарттарға көшу бағдарламасын орындай отырып, Банктің
төленген жарғылық капиталын ұлғайту;
2) ҚР Үкіметі жағынан Банктің қызметін бақылауды жүзеге асыру
мақсатында 2006-2009 ж.ж. аралығында Банктің мемлекеттік акция пакетін
сақтау;
3) Банктің қызметін қадағалау үшін, ҚР Үкіметінен басқа акционерлердің
ҚР Ұлттық Банкі және т.б. мемлекеттік құрылымдары сияқты жалпы бақылау
механзмін құру;
4) Республикадағы қаржылық және банктік жүйенің даму шаралары бойынша,
сонымен қатар Банкке сай келетін бәсекелестерінің тууы, бюджеттік
төлемдерді жүргізу мехнанизмдерді, міндетті медициналық сақтандыру жүйесі
бойынша есептесудің тиімді жүйесі және пластикалық карточканы қолданудың
қазіргі заманғы төлем жүйесі құрылмағанша Банктің акция пакетін кезекпен
азайту.
Банкті жекешелендірц процессі 2 этапта жүргізілді.
Бірінші этапты жүргізудегі (2006-2007ж.ж.) мемлекеттің бөлігі
келесідей:
1) 2006 жылдың 3 тоқсанында – жалпы шығарылған Банк акцияларының
сонының 23 бөлігі (акцияның бақылау пакетін қамтамасыз ету мақсатымен);
2) 2006 жыл мен 2007 жылдың 4 тоқсанында жалпы шығарылған Банк
акциялары санының жартысы қосу бір акция (акцияның басымдылық пакетін
қамтамасыз ету мақсатымен).
Банкті жекешелендірудің бірінші этапында келесі шаралар жүргізілді:
1. 2006 жылдың ақпанында Банктің салымшылары болып табылатын жеке
тұлғалар арасында акцияны екінші эмиссиялау көлемі ішінен, Банктің жарлық
капиталынан 17,6% орналастырылды;
2. 2006 жылдың 20 шілдесінде жарияланған жарғылық капиталдан 10%
көлемінде акцияның үшінші эмиссиясы бөлігін сату бойынша тендер өткізілді.
Нәтижесінде мемлекеттің бөлігі 100-ден 80,04 %-ке азайды;
3. 2007 жылдың 10 қарашасында төртінші толықтырушы акцияны
эмиссиялаудан кейін Банктің жарғылық капиталынан 16,7 % көлемінде
мемлекеттік акция пакетін сату боцынша тендер жүргізілді. Тендердің
женімпазы Қазақстандық клмпаниялар консорциумы болды. Нәтижесінде
Қазақстан Халық Банкі ААҚ жарғылық капиталындағы мемлекеттің үлесі 80,04
%-тен 50%-ке қосу бір акцияға төмендеді.
Банкті жекешелендірудің (2008-2010 ж.ж.) екінші этапындағы мемлекеттің
бөлігі:
1) 2008 жылы – жалпы шығарылған Банк акциялары санының 13 бөлігі
(акцияның тежеу пакетін қамтамасыз ету мақсатымен)
2) 2009 жылы - мемлекет бөлігін одан әрі азайту мүмкіндігі туралы ҚР
Үкіметі шешіміне тәуелді.
Екінші этапта келесідей шаралар жүргізілді:
1. 2008 жылдың 31 қазанында Қазақстан Халық Жинақ Банкі ААҚ-ның жалпы
акционерлер жиналысында 5 толықтаушы акцияны эмиссиялауды шығару бойынша
жарғылық капиталды көбейту шешімі қабылданды. 5 толықтаушы акцияны
эмиссиялауды орналастырғаннан кейінгі мемлекеттің бөлігі банктің жарғылық
капиталында 33,33 % құрады.
2. 33,33 % көлеміндегі мемлекеттік акция пакеті 2009 жылдың 20
қарашасында аукционда қазақстандық консерциумға сатылды. Сонымен 2006-2009
жылдар аралығында мемлекет толығымен Банк капиталын қатысуында өзінің
бөлігін жүзеге асырды.
2007 жылдың қарашасында екінші деңгеін банктерде халықтың салымдарын
міндетті ұжымдық салымдарын міндетті ұжымдық сақтандыру жүйесі әрекет етіп,
негізгі біріктіруші орталық жеке тұлғалардың салымдарын кепілдендірудің
Қазақстандық қоры болып табылады.
Қазақсатн халық Банкі ААҚ берілген қордың белсенді қатысушы : 2011
жылдың 1 шілдесінде Банкпен тартылған жедел депозиттердің 60 % (35 592
млн. Теңге немес 242 млн. доллар). Осы қорда сақталған.
ҚР Үкіметі мен Қазақстан Халық Банкі ААҚ арасында 200 жылдың
қаңиарында Қазақстан Халық Банкнің басқармасына ұлттық почта жүйесінің
негізі болып табылатын Казпочта ААҚ беріліп, 2008 жылдың бірінші
наурызынан Банктің филиалы жоқ өңірлерге зейнетақы төлемдерін жүзеге
асырушы Халық Банкінің субагенті ретінде қызмет көрсетуде.
Қазақстан Халық Банкі банктік қызметтің барлық түрлерін жүзеге
асырады:
Ең мвңыздылары келесілер:
- Корпоративтік несиелеудің барлық түрлері;
- Еңбекақы жобалары және платикалық төлемдік карталарын қолдану;
- Халықты бөлшек несиелеу;
- Шағын және орта бизнесті несиелеу;
- Қаржылық консалтинг және жобалық талдау;
- Сақатандыру бойынша операциялар;
- Операциялық қызмет көрсету түрлері бойынша кең спекторлы сервис;
- Теңге және шетел валютасында салымға клиент ақшамын қабылдау;
- Валютамен, құнды қағаздармен, депозиттермен операциялар;
- Инвестициялық және зейнетақылық активтерді басқару, Қазақстан халық
Банкніңі зейнетақы Халық Банкінің зейнетақы Жинақтау қоры;
- Халықралық қызмет (халықаралық банкинг), корпоативтік қаржылар,
андеррайтинг және т.б.);
- Банктің күнделікті және оперативті қызметінде интернет мүмкіндігін
қолдану арқылы ьанк қызметін жаһандандыру;
- Шетелдік елшіліктер (Қытай, Ұлыбритания; АҚШ, Оңтүстік-Шығыс Азия).
Қазақстан Халық Жинақ Банкі АҚ корпоративтік несиелеудің барлық
түрлерін корпоративтік клиенттерге льготтік жағдайларда ұсынады.
Квалификациялық мамандандыру көмегімен несиелеу бойынша тез әрі тиімді
келесі опреацияларды жүзеге асыруға болады:
- айналым капиталын ұлғайтуға;
- негізгі капиталға ірі инвестицияларды жүзеге асыру;
- қысқа мерзімдік несиелер Овердрафт формасында;
- клиенттердің жұмысшыларын оның кепілінде несиелеу;
- Банктік кепілдер шығару;
- Лизинг және факторинг;
- Несиелеудің әртүрлі мақсатты бағдарламалары;
- Саудалық қаржыландыру, шетел агенттігі мен банктердің несиелік
экспорт және импорттық линияларын пайдалану;
- өзге де несиелік қызметтер клиенттері арасында: Қазахойл ТКК,
Рахат АК, Казтрансойл ТК, Казахмыс корпорациясы, Айя ЖШС
Алтыналмас АҚ, Уркер-косметика және т.б.. Әр корпоротвтік
клиентке банк өзінің персоналдық менеджерін тағайындайды.
Қазақстан халық Банкі АҚ еңбек ақы жобалары және пластикалық төлемдік
карталары:
- Халық Банкі 2004 жылдан бастап Visa international халықралық төлем
жүйесінің негізгі мүшесі;
- 2003 жылдан бастап Еuropay , Master Card халықаралық төлем
жүйесінің негізгі мүшесі;
- 2005 жылдан бастап American Express карточкаларын тарату бойынша
агенті;
- 2004 жылдан бастап ALTIN локальді төлем жүйесінің негізін салушы
Еңбекақы жобалары бойынша клиенттері:
- Казахойл ТКК;
- ҚР министрліктері мен ведомствалар
- КЕнмұнайгаз АҚ;
- Казтрансойл
- Шеврон Мұнайгаз корпорациясы
- Қазақстан Темір жолы РМК;
- Казахмыс корпорациясы;
- ҚР Ұлттық Банкі;
- Галахер Қазақстан ЖШС;
- Қазақтелеком АҚ және т.б.
Жақында бөлшек қызметтің лтдері болып табылатын Халық Банкі аз уақытта
карточкадан карточкаға Card-to-card жобасын шығарды.
2004 жылдың 2 желтоқсанында Халық Банкі және халықаралық төлемдер жүйесі
және отандық нарықта әмбебап өнім – лздік карточка
Viza Electron Instant Halyk Card әкелді. Оның ерекшелігі кез-келген Халық
Банкі филиалында арызды брегеннен (15 мин) кейін оны қолдана беруге
болатынында. Лездік карточка Viza Electron Instant Halyk Cardтың
Қазақстанда және Орта Азияда аналогы жоқ. Бұл бәсеке қабілетті өнімнің
мүмкіндігіне Халық Банкі және Viza Internetional серіктері сенім артуда.
Қазақстан нарығында салық Банкі көптеген карточкалық қызмет бойынша
лидерлік орынды ұстап келеді. Бүгінле Халық Банкі 1,4 млн. Төлем
карточкаларын шығарды, ол бүкіл Қазақстанда айналымда жүрген
карточкалардың 70 %-і болып табылады. Бұның себебі: Қазақстандағы Халық
Банкінің 400-ден аса банкоматы және карточка бойынша қолма-қол ақшы беретін
500 филиалының болуы.
2011 жылдың 21 сәуірінен бастап Қазақстан Халық Банкі Қазақинстрах және
Халық Банкінің зейнетақы жинақтау қоры бірігіп өзінің тұтынушыларына
кешенді қаржылық өнім атты ұсыныс жасауда. Яғни сөз бір ұйымның клиенті
болу арқылы келесілердің скидкасын аласыз.
Қазақстан Халық Банкі АҚ ірі коммерциалық банктердің бірі және
Халықаралық фистивальдарда Жыл таңдауы, Қазақстандағы таңдаулы Банк -
2010 атты конкурстардың жеңімпазы.
2011 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша, Қазақстан Халық Банкі АҚ ҚР
филиалдың желісі 624 құрылымдық бөлімшелерден, оның ішінде 20 облыстық және
аймақтық, 147 аудандық филиалдан және 457 есеп-айырысу-кассалық бөлімдерден
тұрады. Төлем карточкалары бойынша қызмет көрсету желісінде 369 банкомат,
1190 пос-терминал және 1153 импринтер жұмыс істейді.
1.2. Қазақстан Халық Банкі АҚ ұйымдастырушылық құрылымы және басқару
органдары.
Қазақстан Халық Жинақ Банкі ААҚ ретінде алғаш рет мемлекеттік
тіркеуден 1994 жылдың 20 қаңтарында өтті. Банк меншік формасы бойынша жеке
және ҚР заңнамасына сәйкес жеке балансын банктік Шоттарды иеленген заңды
тұлға болып табылады.
Өз қызметін Банк ҚР заңнамалары мен Ата-заңына және жарғыға сәйкес
жүзеге асырады.
Директорлар кеңесінің шешімі бойынша Банк ҚР аумағында және шет
елдерде өз филиалдарын ашуға құқылы. Банк филиалдары заңды тұлғалар болып
табылмайды және Банк басшылығымен құрылған ережелерге негізделіп Банк
атынан өз қызметтерін атқарады. Банктің қызмет ету серзімі шектелмейді және
қызмет ету мақсаты – пайда табу болып табылады.
ҚР Ұлттық Банкінің лицензиясын иелене отырып, Банк ҚР заңнамасында
қарастырылған банктік және өзге де опреациялрды жүзеге асырады.
Банк бағалы қағаздар нарығында келесідей профессионалдық қызмет
түрлерін жүргізуге құқылы:
а) брокерлік – мемлекеттік бағалы қағаздармен;
б) дилерлік – мемлекеттік және бұйрықта көрсетілген өзге де бағалы
қағаздармен;
в) кастодиальдік;
г) клирленгтік;
Банк банктік операцияларды ұлттық және де ҚР Ұлттық Банкі лицензиясымен
шетел валюталарында жүзеге асыруға құқылы.
Банк мүлігі келесілерден қалыптасады:
1) жарғылық капиталға акционерлердің салымдары;
2) Қызмет нәтижесінде алынған пайдалар;
3) 3) ҚР заңнамасына сәйкес басқа негіздер бойынша алынған мүліктер
Банктің жарғылық капиталы акционерлер салымынан турады және жариыланған
жарғылық капитал 5 422 599 900 теңгені қарапайым атаулы акцияларға 100
теңге әр біруә наминалды құндыланған.
Банкпен шоғырланған акциялар бағалы қағаздар болып табылады және
акционерлерге келесідей құқықтарды береді:
- дивидендтер алуға;
- банкті басқаруға қатысуға;
- ликвидациядан кейін Банк мүлкінің бөлігін алуға.
Акцилар ұлттық валютада көрсетіледі және бөлінбейді.
Банк акционерлері болып ҚР Үкіметі ретінде мемлекет, заңды және жеке
тұлғалар табылады. Олардың құрамы мен саны шектелмейді.
Банктің басқару органдары болып:
1. Жоғарғы орган – Жалпы акционерлер жиналысы;
2. Басқару органы – Директорлар кеңесі;
3. Атқарушы орган – басқарма, оны Басқарма төрағасы басқарады;
4. Бақылау органы – Ревизиондық комиссия.
Жоғарғы орган мүшелері келесі сұрақтарды қарастырады:
• банк жарғысына ауыстырулар мен толықтырулар енгізу;
• банктің қоғам нысанын өзгерту;
• банкті жабу немесе қайта құру;
• банктің Директорлар кеңесін сайлау, оның құрамын белгілеу мен оның
өкілеттігін жою;
• банктің ревизиондық комиссиясының мүшелерін сайлау;
• тағы басқалары.
Акционерлердің жалпы жиналысы шешетін сұрақтар Банктің Директорлары
кееңсі шешілуіне берілмейді.
Директорлар Кеңесі басқару органы ретінде келесі мәселелерді шешуге
құзыретті.
• банк қызметінің басым бағыттарын анықтау;
• банк акционерлерін жылдық және күтпеген жиналыстарға шақыру туралы
шешім қабылдауға;
• банк акционерлерінің жалпы жиналысына заңнамасымен қарастырылған
сұрақтарды шығаруға;
• банк Басқармасын сайлауға;
• дивидендтердің көлемі қаржы көздері мен төлем тәртібі туралы шешім
қабылдауға;
• филиалдарды ашу (жабу) туралы шешім қабылдауға.
Басқарма – бнктің басқару органы. Бсақарма банктің Директорлар Кеңесі
мен 7 адам мөлшерінде 3 жылға құрылып, Басқарма Төрағасын мен басқарма
мүшелерінен тұрады. Директорлар Кеңесінің шешімі бойынша Басқарма мүшелері
мерзімінен бұрын банк қаржылық құжаттарын белгілеп, жылдық есеп пен
баланстық есепті және табыстары мен шығындарын Акционерлердің жалпы
жыналысына ұсынады.
Басқарма Төрағасын банктің бас мүшесі болып табылады және банктің
Директорлар кеңесімен сайланып, банктің қызметін басқарады. Банк
Басқармасының қаржылық- шаруашылық қазметіне бақылау жасайтын банктің
мүшесі – ревизиондық комиссиясы - Акционерлердің жалпы жиналысымен
сайланады. Ол Акционерлердің жалпы жиналысының немес Директорлар кеңесінің
өтініші бойынша юанк қызметін қадағалайды, өз еркімен немес банктің жылдық
қаржылық есебіне міндетті түрде бақылау жасайды.
Қазқастан Халық Банкі АҚ жүйесінің осы жетістіктері мен серпінді
дамуы банк қызметкерлерінің белсенді еңбегінің арқасында қамтамасыз етіліп
келеді. Қызметкерлердің жұмысының тиімділігін арттыру мәселелері соңғы он
жылда оңтайлы шешілуде. 2011 жылдың 1 қаңтарында қызметкерлердің жылпы
саны дейінгі қызметкерлер. Кадрлар тұрақтылығн қамтамсыз ету үшін
компьютерлендіру және жаңа банктік технологиялармен жабдықталған.
Қызметкерді басқаруда қадрлар ротоциясы, яғни қызметкерлердің белгілі
бір уақыт ішінде осы немес басқа бөлімде, өз қызметімен бірдей не төменгі
лауазымды жұмыс істеп көру, тікелей басшысына жүктелген міндеттердің бір
бөлігін орындауға мүмкіндік алуы мамандардың кәсіби деңгейі мен
біліктіліген жоғарлатуға кең жол ашты. Оларға жүргізілген аттестация
көпшілігінің 90% астамы атқаратын лаузымына лайық екендігін көрсетті.
Қазақстан Халық Банкі АҚ жалпы кадр саясатының стратешиясы қызмет
керлерді жоспарлауды оңтайландыру, бос орындарды реттеу, қызметкерлерді
тұрақтандыру сияқты қағмдаларға сүйенеді. Қызметкерлерді іскерлік жағынан
бағалау, сыйақы беру, әлеуметтік-психологиялық қолдау жүйелері
қызметкерлерді басқаруды тиімді етеді. Басты бағыт – адамдардың жоғары
кәсібилігі, ортамен тіл табыса білушілігі мен техникалық машығын
жетілдіруге қолдау. Қызметкерлердің өз қабілеттерін толық жүзеге асыруын
қамтамасыз етеді жіне Банк оларды оқытуға үлкен мән береді. Банк шетелдің
және Қазақстанның қаржы мекемелеріндегі қысқа мерзімді тәлімдеме, оқу-
кеңестер, халықралық конференциялар мен симпозиумдарға қатысу, жұмыс
орнында оқуға мүмкіндік береді. Халық Банкі қызметкерлерінің техникалық
және кәсіби деңгейін жетілдіруге үлесін қосқан орталықтар мен компаниялар:
Banker Trust Company, Euromoney training, International Conferens group,
сетевая Академия оқуорталығы, Microsoft Visa International, Lehman,
Brarers,Адам смит институты, Алматы Банктік оқыту орталығы, Алматы
менеджмент мектебі, оқу кеңес беру орталығы.
ІІ. Қазақсатан Халық Банкі АҚ қаржы – экономикалық жағдайын талдау
2.1. 2011 жылға Қазақастан Халық Банкі қызметінің негізгі экономикалық
көрсеткіштері
Қазақастан Халық жинақ Банкін жекешелендіру банктік бизнесте: заңды
және жеке тұлғаларды несиелеу, халықты депозит салуға ынталандыру, төлем
карточкаларын тарату, бөлшек бизнесте Халық Банкінің тиімді жұмыс жасауына
алып келді. Банктің 01.01.02 жылдан 01.0.7.03 жылға дейінгі аралықтағы
қаржылық жағдайын талдау Банктің Қазақстан қаржы нарығында тұрақты және
өзінше дамып келе жатқанын көрсетті Банк активті 2009 жылдың 31
желтоқсанынан 2011 жылдың 1 шілдесіне дейінгі аралықта 75,53 %-ке, ал
жарғылық капиталы 82,23 % өзіндік капиталы 14,75 %-ке өсті. Бактің
депозиттік базалы 63,79 %-ке көбейген. Қазіргі уақытта қазақстанды банктер
арасында ең жоғарғы табыстылық көрсеткіштерінің бірі Халық Банк үлесінде
болып отыр.
Standard & Poor’s халықаралық рейтингтік агенттігінің
аналитингтерінің мәліметі бойынша Банктің меншік формасының өзгеруі жаңа
менеджерлер командасының келуі байқалатын өзгерістерді беріп, онда жедел
өзгерістерді беріп, онда жедел темптермен бәсекеқабілетті және шығынсыз,
пайда алуға ұмтылған ұйымды транфформациялау процессі жүруде. 2010 жылы
банк активтерінің сапасын жақсартып, ссудалық портфельін 58,2 %-ке
ұлғайтты.
2011 жылдың қыркүйегінде Moody’s Investors Servise рейтингинтік агенттігі
Халық Банкінің төлемдерді секьюритизациялау, транзакциялауына Ваа2
рейтиннген берді.
2011 жылға Қзвқвстан Халық Банкі АҚ экономикалық жағдайы
Көрсеткіштер 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Млн№
атауы тенге
09.2011
Активтер 37164 38929 55946 103288 129989 196498 252768
Жарғылық капитал1400 3011 3615 5422 5422 9669 13073
Өзіндік капитал 2882 4297 5260 7838 8053 16422 20090
Несиенің барлығы16455 18843 22422 51493 87462 132377 161570
соынмен қатар
Заңды тұлғаларға19300 11988 17634 42887 50514 65218 70630
(банктерді
қосқанда)
Жеке тұлғаларға 442 528 920 2968 7431 13630 19341
Депозиттер 31870 32794 46670 78629 103268 134460 153316
барлығы сонымен
қатар
Заңды тұлғалар 19300 11988 17634 42887 50514 65218 70630
(банктерді
қосқанда)
Жеке тұлғаларға 12570 20806 29036 35742 52754 69242 82686
Таза пайда 296 465 472 230 233 2561 3703
Орта активке 0,75 1,27 1,40 0,33 0,22 1,63 2,25
қайтарымдылық
(ROA)%
Орта өзіндік 7,52 13,80 12,87 3,92 2,88 22,84 27,58
капиталға
қайырымдылық
(ROE),%
2.2. Банктің қаржылық жағдайы
Коммерциялық банктің қаржылық жағдайы оның қызметінің жалпы және
кешенді сипаттайды. Банктің қаржылық жағдайы оның активтері мен пассивтерін
басқарудың тиімдідік деңгейімен анақталады және оның жағдайын сипаттайтын
негізгі көрсеткіштерінде байқалады.
Дамыған елдерде банктердің қаржылық жағдайын бағалауға 1988 жылы Базель
қаласында өткен банктер мен оның бактік бақылау органдарының өкілдері
қатысқан халықаралық келісімінде бекітілген капиталды және капитал
стандарттарын бағалаудың халықаралық конвергнеция - сндағы әдістемелік
жолдарға сүйенеді. Бірақ шетел және отандық экономикалық теорияда ортақ
қарсылық ғылымда оны дайындауда ғалымдар екі экономикалық ғылымды:
экономикалық талдау және қаржылық менеджементегі ажыратты. Экономикалық
талдау (қаржылық талдау) теориясы басқарушылық және қаржылық есепке алудың
құрамды бөлігі. Қардылық менеджментте қаржылық талдау барлық этаптары мен
түрлендірінде қолданылатын қаржылық басқару құралы ретінде қарастыралады.
Қаржылық талдаудың мәні несиелік мекеменің барлық қаржылық қызметінің
жиынтығы болып табылатын коммерциялық банк кезіндегі объектілерінен
анықталады. Қаржылық талдау объективтілерінен анықталады. Қаржылық, талдау
объектілері қаржылық нәтижелілік, көрсеткіштері, банктік қызметтердің
операциялардың, технологиялардың, қаржылық қауіпсіздік жүйесінің тиімділік
көрсеткіштері болып табылады.
Коммерциялық банктердің негізгі мақсаты пайда табу және оның көлемі
шектелмейді. Банкпен қамтылған қаржылық нәтиженің көлемі оған әсер етуші
ішкі және сыртқы факторларының кешенін сипатталады. Олар: банктің
географиялық орналасуы, клиенттік базаның болуы, бәсекенің деңгейі,
аймақтағы әлеуметтік-экономикалық ахуал және т.б.
Соынмен қатар банктің өзіндік капиталының мөлшері, құралдарды
орналастыру мен тарту көлемі, пайда әкелетін және әкелмейтін активтер
деңгейі, банктік шығындардың жағдайы, прогриссивті технологияларды, қазіргі
заманғы автоматтандыру құралдары мен ұйымдастырушылық техникаларды қолдану
масштабы, ішкі бақылау мен аудитті ұйымдастыру – барлығы банктің өзінің
қызметін басқарудың сапасын көрсеттің факторлар болып табылады. Банк
персоналдары мен басқарушыларының оң және теріс әрекеттері, сайып келгенде
банк қызметінің соңғы нәтижесіне, яғни табысына әсер етеді.
Табыс негізінен банктің табысы мен шығысының қатынасына туекелді. Банк
қызметінің қаржылық нәтижесін талдау келесі элементтерден тұрады:
- табыс көзін талдау;
- банк табысын құрылымдық талдау;
- банк шығындарын құрылымдық талдау.
- Таза табысты қалыптастыратын негізгі элемент банктің тұрақты табыс
көзін сипаттайтын проценттік маржа болып табылады. Бұл көрсеткіш
2010 жылы – 409972 мың теңге немесе 15,7% көбейді, ал 2011 жылы –
603862 мың теңге немесе 20%-ке ұлғайған. Бұл оң фактор болашақта
таза пайданың өсуіне әсерін тигізеді.
КЕлесі тұрақты көзі – процентсіз табыс. Мұнда процентсіз табыс
процентсіз шығынан жоғары болуы маңызды. Сонымен қатар таза табыс 2010 жылы
937 мың теңгеге немесе 20,3% төмендетіп, бірақ 2011 жылы 7411 мың теңгеге
немесе 201,5%-ке өскен тұрақты емес, күтілмеген табыстардан өседі. Кестеде
көрсетілгендей 2010 жылы салық салынатын табыс 357449 мың теңгеге немесе
62,5%-ке өскен, ал 2011 жылы сыйақы алумен байланыссз табыстың өсуінің
жоғарғы темпі әсерінен ол 854367 мың теңгег немесе 19,2 % кеміген, сонымен
қатар комиссияондық жинақтау мен төлемдерді аударудан түскен пайда 2010
жылы – 978417 мың теңгені, ал 2011 жылы – 5978 мың теңгейі құрады.
Банктің табысын құрылымдық талдау табыстың әр түрінің қарызы мен оның
тенденциясын анықтайды.
Құрылымдық талдаудың мақсаты:
- банк табыстылығының негізгі факторын анықтау;
- болашақта табыс көзін сақтау мүмкіндігін зерттеу үшін табыстылықты
негізгі факторына сәйкесетін юанктік қызметтің мақсатты нарығын
зерттеу.
Банктің табысының негізгі түрлері сауда бойынша алынған проценттер;
кепілдік және аккредитив операцияларынан түскен табыс; бағалы қағаздармен
опреациялар жүргізуден түскен пайда; банктік іс-қағаздардан мен
құндылықтарды тасымалдаудан алынған төлемдер; алынған штрафтар, пенялар
және т.б. табыстар болып табылады. Қазақстан Халық Банкі АҚ аймақтық
Филиалының табысы 2010 жылы – 3484238 мың теңгеге немесе 69,3 %, ал 2011
жылы – 4612656 мың теңгеге немесе 54,2 % өсті. Соның ішінде процентсіз
сипаттағы табыс клиенттерге қызмет көрсету, төлемдер аудару мен
комиссиондық жинауларға қарағнда 2010 жылы - 978417 мың теңгеге немесе63,2
% , ал 2011 жылы – 958133 мың теңгеге немесе 38% өскен, олар табыстыңжалпы
соммасында да салмақты үлесті алады: 2009 жылы – 30,8%, 2010 жылы - 29,7
%, 2011 жылы -26,6 %.Бұдан кейін қаржылық операция лардан түскен табыс
өсімібайқалады: 2010 жылы – 1437724 мың теңге немесе 430,8 %, 2011 жылы
3411881 мың теңге немесе 19,3 %. Бұл табыстардың үлес салмағы 2009 жылы –
6,6 %, 2010 жылы - 20,8%, 2011 жылы - 16,1 % құраған.
Жалпы табыстың өсуі процентсіз кірістерден, яғни клиенттерге қызмет
көрсету және қаржылық операциялар, шетел валюталарын сатудан түсетін
пайдалардан болып отыр. Ссуда бойынша түсетін табыстар да табыстық жалпы
сомасында 2009 жылы – 78,2%, 2010 жылы – 49,8%, 2011 жылы -55,6% құраған.
Банктің шығыны әртүрлілігімен ерекшеленеді. Бұл - банктік
операциялардың өзіндік құнына қатысты салықты салықты; ресурстарды тартқан
үшін процентік шығындар; амортизациялық аударымдар; пояталық және
телеграфтық шығындар; жинақтау сипатындағы шығындар және т.б.
Шығындарды талдаудың негізгі бағыттары:
- Шығындардың бөлек және барлық түрлері оның серпінің деңгеңн бағалу;
- Шығындарды құрылымдық талдау.
Шығындардың серпінін зерттеудің негізінде берілген шығындардың өсуі мен
төмендеуін көруге болады. Проценттік шығындар өзгеріп отырады. Мысалы 2010
жылы проценттік шығындар 103739 мың теңгеге немесе 90,5%-ке төмендеген, ал
2011 жылы -ол 2451994 мың теңгеге немесе 201,7%-ке жоғарланған.
Проценттік емес табыстар 2010 жылы 1642587 мың теңгеге немесе 47,8%, ал
2011 жылы – 1894601 мың теңгеге немесе 34%-ке ұлғайды.
Шығындарды статья бойынша қарай отырып байқағаным проценттік шығындардағы
салмақыт үлесті персоналға кететін шығындар алады. Соның ішінде жалақыға
кететін шығындар 24 % құрайды.
Жалпы,, банк шығындары өзгеріп тұрады, 2010 жылы – ол 12653829 мың теңгеге
немесе 241,8%, ал 2011 жылы 7169031 мың теңгеге немесе 40%-ке төмендеген.
Қазақстан Халық Банкі АҚ қыржылық көрсеткіштері 2004 жылға айтарлықтай
жоғарлады. Банк- қарапайым атаулы акцилардың бесінші шығарылымын жүргізіп,
бұрынғы жылдардың пайдалардың капиталдаудан жарғылық капитал өсіп, 81%-ке
өзіндік капитал жоғарлады. Клиенттер құралдары 26%-ке көбейіп, банкпен 1500-
ге жуық төлем карталары эмиссияланды. Карточкалық шоттар бойынша айналым
280 млн. Теңгеден жоғарлады. Қосымшада 2004 жылға Қазақстан Халық Банкі
АҚ қаржылық шаруашылық қзметінің нәтижесі туралы есеп көрсетілген.
ІІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ
БАНКТЕРДІҢ ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕС СЕКТОРЫН
НЕСИЕЛЕУДІҢ ДАМУ ҚАРҚЫН ТАЛДАУ
3.2 АҚ Халық банкі шағын және орта бизнесті несиелеу операцияларына
талдау жүргізу
Кәсiпкерлiк қызметпен айналысатын азаматтар ссуда алу үшiн банкке
өтiнiш және басқа да қажеттi құжаттар тапсырады.Қысқа мерзiмдi ссудалар
шикiзат, материал, жартылай дайын өнiм, құрал-жабдық сатып алуға және жалға
алынатын мұлiк құнына 12 айға дейiн берiледi. Одан ұзағырақ мерзiмге (3
жылға дейiн) ссудалар кәсiпкерлiктiң өндiрiстегi бағытына қарай қымбат,
кұрделi техника және басқа да мүлiк сатып алуға берiледi. Несие келiсiмi
және кәсiпкермен заңды тұлға болып құрылуы немесе құрылмай арнайы форма
бойынша жасалады.Ссудалар ссудалық шоттан тауарлы-материалдық құндылықтар,
басқа да мүлiк құнын төлеуге берiледi. Нотариалды түрде рәсiмделген
құжаттары болған жағдайда ссудалар кәсiпкерлерге азаматтардың салым
шоттарына сатып алынатын тауарлар құнын төлеуге де берiледi. Кәсiпкерге
нақты қолма-қол ақша шығыс кассалық ордерiмен де беруге болады, егер оны
алу себебi негiзделген болса. Кәсiпкер алған ссудалар мерзiмдi
мiндеттемелермен алған құннан бастап белгiлi бiр өтеу мерзiмдерiн банк пен
клиенттiң келiсiмi бойынша белгiленедi.[1,16б]
Мерзiмдi мiндеттемелерде тисiтi айдағы он күндiк ссуда өтелуге тиiс
мерзiм көрсетiледi (мысалы, әр айдың 1-нан 10-на дейiн). Ссудалар бойынша
төлемдер мiндеттемелерге сәйкес есеп шоттары арқылы, банк кассалары арқылы
қолма-қол ақшамен, сонымен бiрге байланыс орындарымен халық банкiлерi
арқылы аударымдардың көмегiмен жүргiзiледi. Соңғы орындардың көмегiмен
жүргiзiлген төлемдегi құжаттардың екiншi бетiндегi талонда қаржылар ссуданы
және сыйақыны төлеуге арналады деген белгi болады. Қарыз алушылар сонымен
бiрге қарызды өтеу үшiн өз қаржыларын банкте ашылған салымдар шотынан да
аудара алады. Мерзiмдi мiндеттемелер бойынша 10 күн аралығында ссуда
өтелмесе мерзiмi ұзартылған ссуда шотына ауыстырылады. Ссуданы мерзiмiнен
бұрын өтеу қажеттiлiгi туындаған жағдайда банк қарыз алушыны, кепiлдiк
берушiлердi хабардар етiп отырады. Банк белгiлеген мерзiм iшiнде
аталғандардың бiрi суданы өтеуге өз қаржыларын аударуы тиiс.
Мерзiмiнде өтелмеген ссудаларды өндiрiп алу, сонымен бiрге ссуданы
мерзiмiнен бұрын қайтарып алу сот шешiмi немесе нотариалдық атқару қағазы
бойынша өндiрiп алынады.
Мерзiмi өтiп кеткен ссудалар:
- нотариалдық кеңселердiң атқарушы қағаздарын қысқа жазба бойынша кепiл
болушыдан даусыз тәртiпте өндiрiп алынады;
- жалпыға бiрдей белгiленген тәртiпте кепiлдiк берушiден;
- Қазақстан Республикасының заңдарында немесе келiсiм шартта белгiленген
тәртiпте қарыз алушыдан кепiлге қойылған мүлiктi сату арқылы өндiрiп
алынады.
Атқарушы қағаздағы белгiнi алу үшiн нотариалдық кеңсеге: несиелiк
келiсiмнiң мерзiмдi мiндеттеменiң түпнұсқасы, кепiл болушы құжатының
көшiрмесi, қарыз алушының жеке шотынан үзiндiсiнiң екi данасы берiледi.
Оның бiр данасы атқарушы қағаздағы қысқа жазбасымен банкке берiледi,
екiншiсi нотариалдық кеңсенiң iс қағаздарына тiркеледi. Кәсiпкердiң өнiмiне
байланысты оның құқықтары мен мiндеттемелерi мұрагерге өтедi. Қаза болған
кәсiпкердiң атына ашылған шот мұрагердiң атына қайта ашылады. Мұрагер, заң
жүзiнде мұрагерлiк құқығына ие болған соң банкке: өз атына шотты қайта ашу
туралы өтiнiш, мұрагерлiк құқығына ие болғаны туралы куәлiктiң нотариалды
түрде куәландырылған құжаттың көшермесiн, мерзiмдi мiндеттеме және кепiл
болушы құжатын тапсырады. Банк қарыз алушының қазасынан кейiнгi алты ай
аралығында өзiнiң талаптарын мұрагерлерiне, аманатын орындаушыларға қойып
немесе мұраға қалған мүлiкке деген талапты сотқа көрсетуi тиiс.[2]
Шағын және орта бизнес түсінігінің мәнін ашпас бұрын, алдымен оның
қалыптасу көздерін анықтап алу керек. Экономикалық теорияда кәсіпкерліктің
алғашқы анықтамасына қатысты қайшылықтар бар. Көптеген теоретиктер
кәсіпкерліктің шығуын француз экономисі Р.Контильион (18ғ) есімімен
байланыстырады, ол кәсіпкерлікті сипаттайтын функйионалдық негізі ретінде
тәуекелділікті ұсынады, яғни кәсіпкерлік-тәуекелділікпен байланысты болып
келетін адамдардың қызметі. Бірақ соңғы уақытта кейбір теоретиктер әйгілі
араб ойшылы Ибн-Кальдунның кәсіпкерлік теориясын ұстанады, касб түсінігі
негізгі құраушы категория деңгейіне дейін көтерілген. Кейбіреулері болса,
шағын бизнес барлық ежелгі мәдениетте дамыған деп тұжырымдайды. Бұл істе
арабтар, вавилондықтар, египеттіктер, иудилер, гректер, финикшілер және
римдіктер ерекшеленген. Мұнын дәлелі тұтынушылар мен кәсіпкерлерді қорғауға
бағытталған Хамураппи заңдары болып табылады. Қазіргі уақыттағы алдынғы
қатарлы ғылыми-техника дамудың теоретигі Кристофер Фример және менеджмент
теоретигі Питер Друпердің айтулары бойынша кәсіпкерліктің кезектілік
теориясынан ұсынған, оны алғаш зерттеген Иозеор Шулепеттер болып табылады.
Теорияның мәні келесіде, кәсіпкерлік-экономикалық дамуда қозғалтатын
өзіндік элемент. Сонымен, қазіргі ұрпақ теоретиктеріне кәсіпкерліктің
алғашқы пайда болу төңірегіндегі сұрақтарын бірнеше рет қарастыруларына
тура келеді, бұл бір қатар экономистер мен студенттерді дұрыс емес бағытта
талқылауды қорғайды. Одақтық Республикалардың тәжірибесінде экономиканы
құрамдас элементтерге шартты бөлудің дәстүрлі жүйесі кеңінен қолданылған,
ол халық шаруашылығының даму бағытын және заңдылығын жан-жақты танып
білуге мүмкіндік береді, сондай-ақ жаңадан қаклыптасқан мәселелерді өз
кезеңінде байқауға және олардың жедел шешілуі бойынша шаралар қолдануға
мүмкіндік береді.
Қазіргі уақытта нарықтық қатынастар жүйесінде кәсіпорындар келесідей
айрықша ерекшеліктерімен сипатталады, мөлшері, жұмыс істеушілер саны, қай
салаға жататындығы, негізгі және айналым қорларының құны, шығарылатын өнім
көлемі. Сонымен кәсіпорындардың үш түрін бөліп көрсетуге болады: ірі, орта
және шағын. Олардың кешені бірін-бірі толықтыра отырып, экономиканың тұтас
ағзасын құрайды.
Ірі кәсіпорындар – нарыққа негізгі өнім шығарушылар болып табылады. Ірі
кәсіпорындар – эконамика қаңқасы, экономикалық тұрақтылықтың базисі.
Шағын және орта кәсіпорындар, үнемі жаңарып тұратын номенклатурасымен және
ассартиментімен, аз ғана партияда өнім дайындау, шектеулі тұтынушылар
жағдайында елеусіз материалдар мен шикі затты қолдану қажет болған жағдайда
пайда болады. Сонымен, шағын кәсіпорындар нарықтың салыстырмалы толған
кезінде жекелеген тапсырыстарды есепке алып өнімді аяқтайды, яғни ұсақ –
түйек өнімдер өндіріледі. Сонымен қатар, шағын кәсіпорындар қызметтің
барлық саласында нолдік нәтиже алумен байланысты жоғары тәуекелге ие болып
табылады. Бұл әрі инновациялық қызмет, әрі жаңа технологияны игеру. Өнімнің
жаңа түрін игеру. Шағын кәсіпорындардың капиталымен тәуекел, іріге
қарағанда қоғамға аз шығындар алып келеді, сондықтан мемлекет шағын
кәсіпорындарды құру және дамыту үшін арнайы жеңілдіктер тәртібін тағайындау
керек.
Сондай-ақ шағын және орта бизнес сферасына өздерінің тәуелсіз меншігі
бар, шаруашылық еркіндікке ие және өз қызметі сферасында үстемдік етпейтін
фирмалар жатады. Көптеген шетелдік зерттеулер шағын кәсіпорындарға 500
адамнан аспайтын жұмысшылар бар және сату көлемі 20 млн доллардан аспайтын
фирмаларды жатқызады. Бірақ бұл көрсеткіштер шартты болып табылады. [29]
Қазақстанда шағын және орта бизнеске бірнеше инвесторлармен құрылатын,
географиялық шектелген зоналарда қызмет ететін және нарықтың шектеулі
үлесіне ие, басқаруды құрушылар жүзеге асыратын, барлық негізгі
стратегиялық шешімдерді өздері қабылдайтын кәсіпорындар жатады. Басқару
сипаты икемділігімен, форьмалділіктің жоқтығымен шешімін қабылдау
барысында, өндіріс саласындада, басқару саласындада жұмысшылардың өзара
алмасуының жоғарылығымен ерекшеленеді.
Нарықтық экономиканың шаруашылық жүргізуші субъектілерде кәсіпкерлік
және бизнес ұғымдары өзара тығыз байланысты. Кәсіпкерлік пен бизнесті
экономикалық қызметтің бір түрі ретінде қарастыра отырып, отандық және
шетелдік зерттеушілердің айтулары бойынша, бұл терминдер - өндіру немесе
алу және тауарларды сату, басқа тауарларға айырбастау үшін қызмет көрсету
немесе жай қызмет көрсету, серіктестіктер арасында екі жақты пайда табу
негізіндегі ақшалар арқылы пайда табуға бағытталған, жеке тұлғалармен,
кәсінорындармен немесе ұйымдармен жүзеге асырылатын (тек заңмен тыйым
салынбаған) еркін шаруашылықты білдіреді. Бірақ кәсіпкерлік және бизнес
түсініктері экономикалық тұрғыдан қарастырғанда синонимдер болып табылады.
Бизнес түсінігі экономикалық тұрғыдан қарағанда кеңірек. Шетелдік
әдебиеттерде нарықтық экономика бойынша бизнес қағамның қажеттілігін
қамтамасыз ететуге қажетті өндіріс жүйесі ретінде анықталады. Бизнес
нарықтық экономиканы барлық қатысушыларының арасындағы қатынастарды қамтиды
және тек қана жалдамалы жұмысшылардың да, мемлекеттік құрылым
қызметкерлерінің де қызметтерін қамтиды. Жалпы түрде бизнес – бұл нарықтық
қатыныстар жүйесіндегі адамдардың іскерлік белсенділіктері. Ал, кәсіпкерлік
қызмет бизнестің бір формасы ретінде қарастырылады және оның әр түрлі
сфераларында жүзеге асырылады. Соған қарамастан, тәжірбиеде кәсіпкерлік
пен бизнес терминдері бірін – бірі алмастыруды. Нақтылап кететін
жағдай, кәсіпкерлік және шағын бизнес бір – біріне синоним бола
алады. Өйткені, шағын бизнес кәсіпкерлік пен айналысатын шағын
кәсіпорындардың қызметін қарастырады. Бәрімізге белгілі, шағын және орта
бизнесте жеке секторлар басшылық етеді. Келесідей себептерді бөліп
көрсетеді пайда табу, қоғамның әлеуметтік, экономикалық және материалдық
жағдайын жақсарту. Басқалардың ішінде кәсіпкерлік қызметпен айналысудың
мативі ретінде келесілерді көрсету керек: тұлғалардың өзің - өзі
қалыптастыру мүмкіндігі, шаруашылық процеске халық қаржысының бір бөлігін
қосу, қосымша және басқада ресурстарды қосу, азаматтардың өз табыстарын
заңды жолмен арттыруға ұмытылу.
Шағын және орта бизнестің артықшылықтары мен ерекшеліктері. Көптеген
адамдардың ойы бойынша, нарыққа тек ірі капиталы бар кәсіпорындар ғана қол
жеткізулері мүмкін, ал шағын және орта кәсіпорындар үшін орын жоқ. Басты
аргумент ретінде шағын бизнестің қуатты ірі компаниялармен бәсекелестікке
түсе алмайтындығы. Ал, егер дұрыс тұрғыдан қарастырсақ, шағын бизнестің
тиімді бәсекелес болуының бірнеше себебін көрсетуге болады. Біріншіден,
шағын кәсіпорындыр үшін 0,5 – 1 жыл ішінде өздерінің стратегияларын өзгерту
қиындық тудырмаиды, ал ірі кәсіпорындар үшін 5 – 6 жыл қажет. Екіншіден
көпшілігі қателесіп инновация ірі кәсіпорындардан жүреді деп ойлайды, ал
статистика болса, Екінші Дүние Жүзілік соғыстан кейін 95 % инновациялық
технология шағын және орта бизнес сфераларынан шыққанын көрсетіп отыр.
Шағын кәсіпорындардың ірі кәсіпорындарға қарағанда капиталының күйіп кету
тәуекелі төменірек, жәнеде әртүрлі инновациялық технологияларды енгізуден
қорықпайды.
Шағын және орта бизнестің жаңа жұмыс орындарын қамтамасыз етуі сияқты
артықшылығын көрсету қажет. Әсіресе, бұл елде дағдарыс және жұмыссыздық
кезеңі болған кезде артықшылыққа ие, өйткені ірі компаниялар қызметі
экономикалық дағдарысқа байланысты болғандықтан, жаңа жұмыс орындарын ұсына
алмайды. Американ-Экспресс (1987) мәліметтері бойынща шағын өнеркәсіптерде
қалыптасатын жұмыс орындарының өсу қарқыны тұрып қалған ірі компанияларға
қарағанда 3 есе көп. Шағын бизнестің артықшылықтары көрініп отыр. Бұл шағын
және орта бизестің динамикалығы, икемділігі, тұтынушылар қажеттілігінің
өзгеруіне тез жауап беру және тауарлар ассортиментін ауыстыру, технология
саласына жаңалықтар енгізу мүмкіндігі. Персоналды басқару сферасында бұл
еңбек ұжымында бейресмилік, бюрократияның жоқтығы, жұмысшылардың басқаруға
және табысқа тікелей қатыс алу мүмкіндігі.
Шағын және орта бизнестің ерекшелігі қызмет ету сферасы болып табылады.
Ірі кәсіпорындар жаппай өндіріс жағдайында, тұрақты тауар номенклатурасымен
және көтерме сатып алушылармен жұмыс істейді. Шағындар ұсақ партиялармен
шығарады, жеке тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандырады, нарықтық
арнайы сегментіндегі және екінші реттік шикізат өндірісінің қалдықтарын
пайдаланады. Мысалы, автомобиль өндірісі – ірі кәсіпорын қызметіне жатса,
автомобильді жөндеу – шағын және орта бизнес қызметі. Шағын және орта
бизнестің келесі бір тиімді ерекшелігі коллективті еңбекке ұмтылуы, жұмыс
орнын сақтап қалуға тырысу және пайдаға қатысуға негізделген жұмыстың
нәтижесінің максималды болуына мүдделілік болып табылады. Ірі компаниялар
кәсіби менеджерлерді жалдайды, алолар акционерлердің барлық талпыныстарының
ерекшеліктерін білмейді, нәтижесінде басқару проблемаларына алып келеді, ал
шағын кәсіпорындарда құрушының өзі менеджер, бір тұлға, сондықтан бұл жерде
ешқандай түсініспеушілік мәселесі туындамайды.[26,192б]
Сонымен қатар уақытша бос қаржылары бар мекемелер өз қаражаттарын табыс
табатын салаға салуға тырысады да, сол себепті 2010 жылы ХАЛЫҚ Банк АҚ
салған несие мекемелерінің қаржылары 2009 жылмен салыстырғанда 22,38%-ке
өсіп, 143,256 млн.тг құрағанын айтпаса да байқауға болады. ХАЛЫҚ Банк АҚ
ең алғаш iрi корпоративтi клиенттер үшiн қызмет көрсететiн банк болып
табылады. Сонымен бiрге Қазақстанның экономикасы негiзгi активтер iрi
компанияларда шоғырлануымен сипатталады, яғни негiзгi банк несиелерiн
бiрнеше iрi компаниялар алады деп айтуға болады. Банктiң орта мерзiмдiк
мақсаттарына сәйкес шетелдiгi және ел iшiндегi активтердiң арақатынасы
2080 болады деп болжалуда. Шетелдiң үлесiне активтердiң 20%
шоғырландырылды, банктiң негiзгi жұмысы ел iшiне бағытталады деген сөз.
Табыстылығы жоғары елдердiң бiрi болып Ресей және ТМД болып отыр,
өйткенi банк көрсететiн қызметтерiнiң күштi жақтары осы елдерде кең тараған
деп айтуға болады. Шет елдердегi ХАЛЫҚ Банк АҚ негiзгi тұтынушылары болып
қаржы айналымы 10-400 млн. доллар ауқымындағы ешқандай iрi қаржы-
өнеркәсiптiк топтармен қатысы жоқ компаниялар болады деп жоспарлануда.
Банк қызметiнiң басқа сегментерi болып жеке тұлғаларға несиелер
мен кiшi және орта бизнес болып табылады, алайда несиелiк қоржын бойынша
iрi корпоративтi клиенттерге қарағанда үлесi азырақ. Қазiргi таңда банктiң
деңгейi жоғары екенi барлығына мәлiм, ол өз кезегiнде банктiң дұрыс
стратегиясы негiзiнде жүзеге асқан болып табылады. Бiрiншiден, банк 2006
жылдан бастап барлық аумақтарға шыға бастады. Қазiргi кезде банктiң 22
филиалы мен 189 есептей кассалық бөлiмдерi бар. Бұл өз кезегiнде
географиялық жобада кең ауқымды диверсификациялауға мүмкiндiк бередi.
Жалпы алғанда банк басқарушыларының ойынша, нарықтың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
І. ҚР Банктік жүйесіндегі Қазақстан халық Банкі АҚ-ның алатын орны мен
мәні
1.1. Қазақстан Халық Банкі АҚ даму тарихы
1.2. Қазақстан Халық Банкі АҚ ұйымдастырушылық құлырымы және басқару
органдары
ІІ.Қазақстан Халық Банкі АҚ қаржылық-экономикалық жағдайын талдау
2.1. 2011 жылға Қазақстан Халық Банкі АҚ қызметінің негізгі экономикалық
көрсеткіштері
2.2. Банктің Қаржылық жағдайын
2.2.1 Қазақстан Халық Банкі АҚ табысы мен шығынын талдау.
ІІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ
БАНКТЕРДІҢ ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕС СЕКТОРЫН
НЕСИЕЛЕУДІҢ ДАМУ ҚАРҚЫН ТАЛДАУ
3.1 АҚ Халық банкі шағын және орта бизнесті несиелеу операцияларына
талдау жүргізу
3.2 Қазақстан Республикасында шағын және орта бизнесті несиелеудің
даму қарқынын талдау
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Нарықтық экономика жолын ұстанған Қазақстанда шағын және орта
бизнест несиелендіруді дамыту, қазіргі таңда жүргізіліп отырған
экономикалық реформаның басым бағыттарының бірі болып табылады. Сондықтан
елімізде шағын және орта бизнестің даму барысына кедергі келтірмей,
керісінше даму барысына ықпал ететін икемді қаржы-несие жүйесін
қалыптастыру өзекті мәселелердің қатырында болып отыр. Осы тұста
мемлекеттің атқаратын рөлі зор. Нарықтық экономикалы елдерде мемлекет
экономикаға, шаруашылық жүргізуші субъектілердің іс-қызмет барысына заң
келісімдері, салықтар, несиелер тәрізді құралдар арқылы араласады. Бұл өз
кезегінде, ел экономикасының дамуына, ЖІӨ ұлғаюына, шағын және орта бизнес
субъектілері мен әртүрлі қаржы ұйымдары, екінші деңгейлі банктер арасында
нарықтық қарым- қатнастың нығаюына әкеледі.
Бүгінгі таңда республикамызда экономиканы қайта құру жолында оның
негізі болып табылатын кәсіпкерлік қатынастарды дамытып, жандандыру күн
тәртібіндегі негізгі мәселелердің бірі. Кәсіпкерлікті дамыту- нарықтық
экономиканы дамытудың кепілі. Оның негізгі маңыздылығын ел Президентінің
Қазақстан халқына жолдауында: еліміздің экономикалық саясатының бірден-бір
басым бағыты кәсіпкерлік деп аталынған. Сондықтан, шағын және орта
кәсіпкерлікті дамытуды басқару еліміздің жүзеге асырып жатқан саясатының
стратегиялық мәселесі болып табылады.
Қазақстандағы кәсіпкерлік бүгінде жаппай деңгейге көтеріліп отыр. Мұны 2006
- 2009 жж. аралығында заңды тұлғалардың шағын және орта бизнестің ұйымдық-
құқықтық құрылымындағы үлесінің 1,8 есеге дейін қысқарғаны, ал жеке
кәсіпкерлер үлесінің 1,4 есеге өскені жөніндегі мәліметтер растайды. Ал
шағын және орта бизнес субъектілері шығаратын өнім көлемі 4 есе дерлік
өскен. Кәсіпкерлік қазақстандық қоғамның әлеуметтік өмірімен тығыз ұштасып
кеткені көрініп тұр. Бұл дегеніміз, қазақстандық шағын және орта бизнестің
әлеуметтік-демографиялық портретінен – халықтың әлеуметтік – демографиялық
құрылымының да көрінісін айқындауға болатынын білдіреді. Шағын және орта
бизнестің кәсіпкерлік субъектілерінің жалпы санындағы үлесі бойынша
Қазақстан дамыған елдермен теңесті, алайда шағын және орта кәсіпкерліктің
тиімділігі көрсеткіштері бойынша әлі де болса артта қалып отыр. Қазiргi
таңдағы экономиканың құрамдас элементтерi өзара тығыз байланысты өте
күрделi жүйе ретiнде сипатталады.
Біздің елімізде шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту мемлекеттік
саясаттың басым бағыттарының бірі болып табылады. Мемлекет бүгінгі күні
кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің нарық экономикасының толыққанды қатысушы
ретінде өз қызметтерін жүзеге асыруларына қажетті жағдайды қамтамасыз етіп
отыр. Бәрімізге мәлім кәсіпкерлік секторы экономиканың
диверсификациялауға, тұрақты қарқындармен дамытуға мүмкіндік береді.
Еліміздегі шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту үшін, жаңадан ашылған
кәсіпорынданға қолдау жасау үшін алдымен оларды несиелендіру керек.
Кәсіпкерлік субъектілерін несиелендіру нәтижесінде тіркелген шағын және
орта кәсіпорындарының саны артып келеді.
Банк саласы Қазақстан Республикасы экономикасының дамушы саласының бірі
болып табылады. Бүгінгі күні шағын және орта бизнесті дамыту үшін мемлекет
тарапынан түрлі жаңа қадамдар жасалынуда. Шағын және орта бизнестің жоғарғы
деңгейде қызмет етуін ұйымдастыру үшін конструтивтік бизнес-идея, тиімді
басқару (менеджмент) және қаржының жеткілікті болуы шартты жағдай. Нақты
жоба бойынша банктердің шағын бизнесті несиелеуге дайындығы, несиелеу
механизмінің өзекті мәселелеріне әлемдік тәжірибеде кеңінен қолданылатын
әдістемелік нұсқауларын құрастырды. Банктердің шағын бизнеске несие
ұсынуының тиімділігін арттыру, ыналылығын көтермелеу, Қазақстан
экономикасына сәйкестендіру мехазімін жетілдіру бүгінгі күннің талабы.
І ҚР банктік жүйесіндегі Қазақстан Халық Банкі АҚ-ның алатын орны мен
мәні
1.1. Қазақстан Халық Банкі АҚ даму тарихы
Қазақстандағы банктік жүйенің қалыптасуы инфляцияның жоғарғы деңгейі
экономикалық құлдырау және әлемдік экономикада өзгерістер болып жатқан
кезде жүрді. Жеке банктерді құрудан, яғни 1989 жылдан осы күнге дейін
екінші деңгейлі бпнктер өте қолайсыз және экстремалды жағдайларда жұмыс
істеді.
1991 жылдың желтоқсанынды еліміздің тәуелсіздігі жарияланған күннен
бастап ҚР өзінің өзіндік банктік жүйесін құруға кірісті. 1991 жылдың
қаңтарында Қазақ КССР-дегі банктер мен банктік қызметі туралы заң
қабылданып, қазақстан банктік реформалар басталды.
1991-1993 жылдардағы жоғарғы инфляция мен банктік қызметке деген
жоғарғы сұраныс туығызып, банктер санының 200-ге жетуіне алып келді. Осы
жылы маманданған банктер акционерлік банктерге қайта ұйымдастырылып, ал
Жинақ Банкі, Қазақстан халық Жинақ Банкіне айналды.
2003 жылы ҚР Үкіметі иелігіндегі Қазақстан қоғам болып қайта құрылды.
2006 жылы шілде айында акционерлерің жалпы жиналысының шешімімен банк
толығымен мемлекет меншігінде болған жабық үлгідегі Акционерлік қоғамнан
Қазақстан халық жинақ Банкі ашық акционерлік қоғамға айналды.
Қазақстанның жинақтау ісі тарихында Қазақстан халық Жинақ Банкі ААҚ-н
2006-2009 ж.ж. жекешелендіру процессі, оның дамуына жаңа импульс беруші
ретінде лауазымды орынды алады. Бұның жүргізілуінің бастапқы ерекшелігі –
ол ҚР-ның экономикалық қауіпсіздігін және халықтың салымын жинақтау жүйесін
тұрақтандыру сақтауды қамтамсыз ету болатын.
Банкті жекешелендіру бірнеше принциптерге сүйенеді:
1) Банктің мемлекеттік акция пакетін этап бойынша сату арқылы оның
халықаралық стандарттарға көшу бағдарламасын орындай отырып, Банктің
төленген жарғылық капиталын ұлғайту;
2) ҚР Үкіметі жағынан Банктің қызметін бақылауды жүзеге асыру
мақсатында 2006-2009 ж.ж. аралығында Банктің мемлекеттік акция пакетін
сақтау;
3) Банктің қызметін қадағалау үшін, ҚР Үкіметінен басқа акционерлердің
ҚР Ұлттық Банкі және т.б. мемлекеттік құрылымдары сияқты жалпы бақылау
механзмін құру;
4) Республикадағы қаржылық және банктік жүйенің даму шаралары бойынша,
сонымен қатар Банкке сай келетін бәсекелестерінің тууы, бюджеттік
төлемдерді жүргізу мехнанизмдерді, міндетті медициналық сақтандыру жүйесі
бойынша есептесудің тиімді жүйесі және пластикалық карточканы қолданудың
қазіргі заманғы төлем жүйесі құрылмағанша Банктің акция пакетін кезекпен
азайту.
Банкті жекешелендірц процессі 2 этапта жүргізілді.
Бірінші этапты жүргізудегі (2006-2007ж.ж.) мемлекеттің бөлігі
келесідей:
1) 2006 жылдың 3 тоқсанында – жалпы шығарылған Банк акцияларының
сонының 23 бөлігі (акцияның бақылау пакетін қамтамасыз ету мақсатымен);
2) 2006 жыл мен 2007 жылдың 4 тоқсанында жалпы шығарылған Банк
акциялары санының жартысы қосу бір акция (акцияның басымдылық пакетін
қамтамасыз ету мақсатымен).
Банкті жекешелендірудің бірінші этапында келесі шаралар жүргізілді:
1. 2006 жылдың ақпанында Банктің салымшылары болып табылатын жеке
тұлғалар арасында акцияны екінші эмиссиялау көлемі ішінен, Банктің жарлық
капиталынан 17,6% орналастырылды;
2. 2006 жылдың 20 шілдесінде жарияланған жарғылық капиталдан 10%
көлемінде акцияның үшінші эмиссиясы бөлігін сату бойынша тендер өткізілді.
Нәтижесінде мемлекеттің бөлігі 100-ден 80,04 %-ке азайды;
3. 2007 жылдың 10 қарашасында төртінші толықтырушы акцияны
эмиссиялаудан кейін Банктің жарғылық капиталынан 16,7 % көлемінде
мемлекеттік акция пакетін сату боцынша тендер жүргізілді. Тендердің
женімпазы Қазақстандық клмпаниялар консорциумы болды. Нәтижесінде
Қазақстан Халық Банкі ААҚ жарғылық капиталындағы мемлекеттің үлесі 80,04
%-тен 50%-ке қосу бір акцияға төмендеді.
Банкті жекешелендірудің (2008-2010 ж.ж.) екінші этапындағы мемлекеттің
бөлігі:
1) 2008 жылы – жалпы шығарылған Банк акциялары санының 13 бөлігі
(акцияның тежеу пакетін қамтамасыз ету мақсатымен)
2) 2009 жылы - мемлекет бөлігін одан әрі азайту мүмкіндігі туралы ҚР
Үкіметі шешіміне тәуелді.
Екінші этапта келесідей шаралар жүргізілді:
1. 2008 жылдың 31 қазанында Қазақстан Халық Жинақ Банкі ААҚ-ның жалпы
акционерлер жиналысында 5 толықтаушы акцияны эмиссиялауды шығару бойынша
жарғылық капиталды көбейту шешімі қабылданды. 5 толықтаушы акцияны
эмиссиялауды орналастырғаннан кейінгі мемлекеттің бөлігі банктің жарғылық
капиталында 33,33 % құрады.
2. 33,33 % көлеміндегі мемлекеттік акция пакеті 2009 жылдың 20
қарашасында аукционда қазақстандық консерциумға сатылды. Сонымен 2006-2009
жылдар аралығында мемлекет толығымен Банк капиталын қатысуында өзінің
бөлігін жүзеге асырды.
2007 жылдың қарашасында екінші деңгеін банктерде халықтың салымдарын
міндетті ұжымдық салымдарын міндетті ұжымдық сақтандыру жүйесі әрекет етіп,
негізгі біріктіруші орталық жеке тұлғалардың салымдарын кепілдендірудің
Қазақстандық қоры болып табылады.
Қазақсатн халық Банкі ААҚ берілген қордың белсенді қатысушы : 2011
жылдың 1 шілдесінде Банкпен тартылған жедел депозиттердің 60 % (35 592
млн. Теңге немес 242 млн. доллар). Осы қорда сақталған.
ҚР Үкіметі мен Қазақстан Халық Банкі ААҚ арасында 200 жылдың
қаңиарында Қазақстан Халық Банкнің басқармасына ұлттық почта жүйесінің
негізі болып табылатын Казпочта ААҚ беріліп, 2008 жылдың бірінші
наурызынан Банктің филиалы жоқ өңірлерге зейнетақы төлемдерін жүзеге
асырушы Халық Банкінің субагенті ретінде қызмет көрсетуде.
Қазақстан Халық Банкі банктік қызметтің барлық түрлерін жүзеге
асырады:
Ең мвңыздылары келесілер:
- Корпоративтік несиелеудің барлық түрлері;
- Еңбекақы жобалары және платикалық төлемдік карталарын қолдану;
- Халықты бөлшек несиелеу;
- Шағын және орта бизнесті несиелеу;
- Қаржылық консалтинг және жобалық талдау;
- Сақатандыру бойынша операциялар;
- Операциялық қызмет көрсету түрлері бойынша кең спекторлы сервис;
- Теңге және шетел валютасында салымға клиент ақшамын қабылдау;
- Валютамен, құнды қағаздармен, депозиттермен операциялар;
- Инвестициялық және зейнетақылық активтерді басқару, Қазақстан халық
Банкніңі зейнетақы Халық Банкінің зейнетақы Жинақтау қоры;
- Халықралық қызмет (халықаралық банкинг), корпоативтік қаржылар,
андеррайтинг және т.б.);
- Банктің күнделікті және оперативті қызметінде интернет мүмкіндігін
қолдану арқылы ьанк қызметін жаһандандыру;
- Шетелдік елшіліктер (Қытай, Ұлыбритания; АҚШ, Оңтүстік-Шығыс Азия).
Қазақстан Халық Жинақ Банкі АҚ корпоративтік несиелеудің барлық
түрлерін корпоративтік клиенттерге льготтік жағдайларда ұсынады.
Квалификациялық мамандандыру көмегімен несиелеу бойынша тез әрі тиімді
келесі опреацияларды жүзеге асыруға болады:
- айналым капиталын ұлғайтуға;
- негізгі капиталға ірі инвестицияларды жүзеге асыру;
- қысқа мерзімдік несиелер Овердрафт формасында;
- клиенттердің жұмысшыларын оның кепілінде несиелеу;
- Банктік кепілдер шығару;
- Лизинг және факторинг;
- Несиелеудің әртүрлі мақсатты бағдарламалары;
- Саудалық қаржыландыру, шетел агенттігі мен банктердің несиелік
экспорт және импорттық линияларын пайдалану;
- өзге де несиелік қызметтер клиенттері арасында: Қазахойл ТКК,
Рахат АК, Казтрансойл ТК, Казахмыс корпорациясы, Айя ЖШС
Алтыналмас АҚ, Уркер-косметика және т.б.. Әр корпоротвтік
клиентке банк өзінің персоналдық менеджерін тағайындайды.
Қазақстан халық Банкі АҚ еңбек ақы жобалары және пластикалық төлемдік
карталары:
- Халық Банкі 2004 жылдан бастап Visa international халықралық төлем
жүйесінің негізгі мүшесі;
- 2003 жылдан бастап Еuropay , Master Card халықаралық төлем
жүйесінің негізгі мүшесі;
- 2005 жылдан бастап American Express карточкаларын тарату бойынша
агенті;
- 2004 жылдан бастап ALTIN локальді төлем жүйесінің негізін салушы
Еңбекақы жобалары бойынша клиенттері:
- Казахойл ТКК;
- ҚР министрліктері мен ведомствалар
- КЕнмұнайгаз АҚ;
- Казтрансойл
- Шеврон Мұнайгаз корпорациясы
- Қазақстан Темір жолы РМК;
- Казахмыс корпорациясы;
- ҚР Ұлттық Банкі;
- Галахер Қазақстан ЖШС;
- Қазақтелеком АҚ және т.б.
Жақында бөлшек қызметтің лтдері болып табылатын Халық Банкі аз уақытта
карточкадан карточкаға Card-to-card жобасын шығарды.
2004 жылдың 2 желтоқсанында Халық Банкі және халықаралық төлемдер жүйесі
және отандық нарықта әмбебап өнім – лздік карточка
Viza Electron Instant Halyk Card әкелді. Оның ерекшелігі кез-келген Халық
Банкі филиалында арызды брегеннен (15 мин) кейін оны қолдана беруге
болатынында. Лездік карточка Viza Electron Instant Halyk Cardтың
Қазақстанда және Орта Азияда аналогы жоқ. Бұл бәсеке қабілетті өнімнің
мүмкіндігіне Халық Банкі және Viza Internetional серіктері сенім артуда.
Қазақстан нарығында салық Банкі көптеген карточкалық қызмет бойынша
лидерлік орынды ұстап келеді. Бүгінле Халық Банкі 1,4 млн. Төлем
карточкаларын шығарды, ол бүкіл Қазақстанда айналымда жүрген
карточкалардың 70 %-і болып табылады. Бұның себебі: Қазақстандағы Халық
Банкінің 400-ден аса банкоматы және карточка бойынша қолма-қол ақшы беретін
500 филиалының болуы.
2011 жылдың 21 сәуірінен бастап Қазақстан Халық Банкі Қазақинстрах және
Халық Банкінің зейнетақы жинақтау қоры бірігіп өзінің тұтынушыларына
кешенді қаржылық өнім атты ұсыныс жасауда. Яғни сөз бір ұйымның клиенті
болу арқылы келесілердің скидкасын аласыз.
Қазақстан Халық Банкі АҚ ірі коммерциалық банктердің бірі және
Халықаралық фистивальдарда Жыл таңдауы, Қазақстандағы таңдаулы Банк -
2010 атты конкурстардың жеңімпазы.
2011 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша, Қазақстан Халық Банкі АҚ ҚР
филиалдың желісі 624 құрылымдық бөлімшелерден, оның ішінде 20 облыстық және
аймақтық, 147 аудандық филиалдан және 457 есеп-айырысу-кассалық бөлімдерден
тұрады. Төлем карточкалары бойынша қызмет көрсету желісінде 369 банкомат,
1190 пос-терминал және 1153 импринтер жұмыс істейді.
1.2. Қазақстан Халық Банкі АҚ ұйымдастырушылық құрылымы және басқару
органдары.
Қазақстан Халық Жинақ Банкі ААҚ ретінде алғаш рет мемлекеттік
тіркеуден 1994 жылдың 20 қаңтарында өтті. Банк меншік формасы бойынша жеке
және ҚР заңнамасына сәйкес жеке балансын банктік Шоттарды иеленген заңды
тұлға болып табылады.
Өз қызметін Банк ҚР заңнамалары мен Ата-заңына және жарғыға сәйкес
жүзеге асырады.
Директорлар кеңесінің шешімі бойынша Банк ҚР аумағында және шет
елдерде өз филиалдарын ашуға құқылы. Банк филиалдары заңды тұлғалар болып
табылмайды және Банк басшылығымен құрылған ережелерге негізделіп Банк
атынан өз қызметтерін атқарады. Банктің қызмет ету серзімі шектелмейді және
қызмет ету мақсаты – пайда табу болып табылады.
ҚР Ұлттық Банкінің лицензиясын иелене отырып, Банк ҚР заңнамасында
қарастырылған банктік және өзге де опреациялрды жүзеге асырады.
Банк бағалы қағаздар нарығында келесідей профессионалдық қызмет
түрлерін жүргізуге құқылы:
а) брокерлік – мемлекеттік бағалы қағаздармен;
б) дилерлік – мемлекеттік және бұйрықта көрсетілген өзге де бағалы
қағаздармен;
в) кастодиальдік;
г) клирленгтік;
Банк банктік операцияларды ұлттық және де ҚР Ұлттық Банкі лицензиясымен
шетел валюталарында жүзеге асыруға құқылы.
Банк мүлігі келесілерден қалыптасады:
1) жарғылық капиталға акционерлердің салымдары;
2) Қызмет нәтижесінде алынған пайдалар;
3) 3) ҚР заңнамасына сәйкес басқа негіздер бойынша алынған мүліктер
Банктің жарғылық капиталы акционерлер салымынан турады және жариыланған
жарғылық капитал 5 422 599 900 теңгені қарапайым атаулы акцияларға 100
теңге әр біруә наминалды құндыланған.
Банкпен шоғырланған акциялар бағалы қағаздар болып табылады және
акционерлерге келесідей құқықтарды береді:
- дивидендтер алуға;
- банкті басқаруға қатысуға;
- ликвидациядан кейін Банк мүлкінің бөлігін алуға.
Акцилар ұлттық валютада көрсетіледі және бөлінбейді.
Банк акционерлері болып ҚР Үкіметі ретінде мемлекет, заңды және жеке
тұлғалар табылады. Олардың құрамы мен саны шектелмейді.
Банктің басқару органдары болып:
1. Жоғарғы орган – Жалпы акционерлер жиналысы;
2. Басқару органы – Директорлар кеңесі;
3. Атқарушы орган – басқарма, оны Басқарма төрағасы басқарады;
4. Бақылау органы – Ревизиондық комиссия.
Жоғарғы орган мүшелері келесі сұрақтарды қарастырады:
• банк жарғысына ауыстырулар мен толықтырулар енгізу;
• банктің қоғам нысанын өзгерту;
• банкті жабу немесе қайта құру;
• банктің Директорлар кеңесін сайлау, оның құрамын белгілеу мен оның
өкілеттігін жою;
• банктің ревизиондық комиссиясының мүшелерін сайлау;
• тағы басқалары.
Акционерлердің жалпы жиналысы шешетін сұрақтар Банктің Директорлары
кееңсі шешілуіне берілмейді.
Директорлар Кеңесі басқару органы ретінде келесі мәселелерді шешуге
құзыретті.
• банк қызметінің басым бағыттарын анықтау;
• банк акционерлерін жылдық және күтпеген жиналыстарға шақыру туралы
шешім қабылдауға;
• банк акционерлерінің жалпы жиналысына заңнамасымен қарастырылған
сұрақтарды шығаруға;
• банк Басқармасын сайлауға;
• дивидендтердің көлемі қаржы көздері мен төлем тәртібі туралы шешім
қабылдауға;
• филиалдарды ашу (жабу) туралы шешім қабылдауға.
Басқарма – бнктің басқару органы. Бсақарма банктің Директорлар Кеңесі
мен 7 адам мөлшерінде 3 жылға құрылып, Басқарма Төрағасын мен басқарма
мүшелерінен тұрады. Директорлар Кеңесінің шешімі бойынша Басқарма мүшелері
мерзімінен бұрын банк қаржылық құжаттарын белгілеп, жылдық есеп пен
баланстық есепті және табыстары мен шығындарын Акционерлердің жалпы
жыналысына ұсынады.
Басқарма Төрағасын банктің бас мүшесі болып табылады және банктің
Директорлар кеңесімен сайланып, банктің қызметін басқарады. Банк
Басқармасының қаржылық- шаруашылық қазметіне бақылау жасайтын банктің
мүшесі – ревизиондық комиссиясы - Акционерлердің жалпы жиналысымен
сайланады. Ол Акционерлердің жалпы жиналысының немес Директорлар кеңесінің
өтініші бойынша юанк қызметін қадағалайды, өз еркімен немес банктің жылдық
қаржылық есебіне міндетті түрде бақылау жасайды.
Қазқастан Халық Банкі АҚ жүйесінің осы жетістіктері мен серпінді
дамуы банк қызметкерлерінің белсенді еңбегінің арқасында қамтамасыз етіліп
келеді. Қызметкерлердің жұмысының тиімділігін арттыру мәселелері соңғы он
жылда оңтайлы шешілуде. 2011 жылдың 1 қаңтарында қызметкерлердің жылпы
саны дейінгі қызметкерлер. Кадрлар тұрақтылығн қамтамсыз ету үшін
компьютерлендіру және жаңа банктік технологиялармен жабдықталған.
Қызметкерді басқаруда қадрлар ротоциясы, яғни қызметкерлердің белгілі
бір уақыт ішінде осы немес басқа бөлімде, өз қызметімен бірдей не төменгі
лауазымды жұмыс істеп көру, тікелей басшысына жүктелген міндеттердің бір
бөлігін орындауға мүмкіндік алуы мамандардың кәсіби деңгейі мен
біліктіліген жоғарлатуға кең жол ашты. Оларға жүргізілген аттестация
көпшілігінің 90% астамы атқаратын лаузымына лайық екендігін көрсетті.
Қазақстан Халық Банкі АҚ жалпы кадр саясатының стратешиясы қызмет
керлерді жоспарлауды оңтайландыру, бос орындарды реттеу, қызметкерлерді
тұрақтандыру сияқты қағмдаларға сүйенеді. Қызметкерлерді іскерлік жағынан
бағалау, сыйақы беру, әлеуметтік-психологиялық қолдау жүйелері
қызметкерлерді басқаруды тиімді етеді. Басты бағыт – адамдардың жоғары
кәсібилігі, ортамен тіл табыса білушілігі мен техникалық машығын
жетілдіруге қолдау. Қызметкерлердің өз қабілеттерін толық жүзеге асыруын
қамтамасыз етеді жіне Банк оларды оқытуға үлкен мән береді. Банк шетелдің
және Қазақстанның қаржы мекемелеріндегі қысқа мерзімді тәлімдеме, оқу-
кеңестер, халықралық конференциялар мен симпозиумдарға қатысу, жұмыс
орнында оқуға мүмкіндік береді. Халық Банкі қызметкерлерінің техникалық
және кәсіби деңгейін жетілдіруге үлесін қосқан орталықтар мен компаниялар:
Banker Trust Company, Euromoney training, International Conferens group,
сетевая Академия оқуорталығы, Microsoft Visa International, Lehman,
Brarers,Адам смит институты, Алматы Банктік оқыту орталығы, Алматы
менеджмент мектебі, оқу кеңес беру орталығы.
ІІ. Қазақсатан Халық Банкі АҚ қаржы – экономикалық жағдайын талдау
2.1. 2011 жылға Қазақастан Халық Банкі қызметінің негізгі экономикалық
көрсеткіштері
Қазақастан Халық жинақ Банкін жекешелендіру банктік бизнесте: заңды
және жеке тұлғаларды несиелеу, халықты депозит салуға ынталандыру, төлем
карточкаларын тарату, бөлшек бизнесте Халық Банкінің тиімді жұмыс жасауына
алып келді. Банктің 01.01.02 жылдан 01.0.7.03 жылға дейінгі аралықтағы
қаржылық жағдайын талдау Банктің Қазақстан қаржы нарығында тұрақты және
өзінше дамып келе жатқанын көрсетті Банк активті 2009 жылдың 31
желтоқсанынан 2011 жылдың 1 шілдесіне дейінгі аралықта 75,53 %-ке, ал
жарғылық капиталы 82,23 % өзіндік капиталы 14,75 %-ке өсті. Бактің
депозиттік базалы 63,79 %-ке көбейген. Қазіргі уақытта қазақстанды банктер
арасында ең жоғарғы табыстылық көрсеткіштерінің бірі Халық Банк үлесінде
болып отыр.
Standard & Poor’s халықаралық рейтингтік агенттігінің
аналитингтерінің мәліметі бойынша Банктің меншік формасының өзгеруі жаңа
менеджерлер командасының келуі байқалатын өзгерістерді беріп, онда жедел
өзгерістерді беріп, онда жедел темптермен бәсекеқабілетті және шығынсыз,
пайда алуға ұмтылған ұйымды транфформациялау процессі жүруде. 2010 жылы
банк активтерінің сапасын жақсартып, ссудалық портфельін 58,2 %-ке
ұлғайтты.
2011 жылдың қыркүйегінде Moody’s Investors Servise рейтингинтік агенттігі
Халық Банкінің төлемдерді секьюритизациялау, транзакциялауына Ваа2
рейтиннген берді.
2011 жылға Қзвқвстан Халық Банкі АҚ экономикалық жағдайы
Көрсеткіштер 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Млн№
атауы тенге
09.2011
Активтер 37164 38929 55946 103288 129989 196498 252768
Жарғылық капитал1400 3011 3615 5422 5422 9669 13073
Өзіндік капитал 2882 4297 5260 7838 8053 16422 20090
Несиенің барлығы16455 18843 22422 51493 87462 132377 161570
соынмен қатар
Заңды тұлғаларға19300 11988 17634 42887 50514 65218 70630
(банктерді
қосқанда)
Жеке тұлғаларға 442 528 920 2968 7431 13630 19341
Депозиттер 31870 32794 46670 78629 103268 134460 153316
барлығы сонымен
қатар
Заңды тұлғалар 19300 11988 17634 42887 50514 65218 70630
(банктерді
қосқанда)
Жеке тұлғаларға 12570 20806 29036 35742 52754 69242 82686
Таза пайда 296 465 472 230 233 2561 3703
Орта активке 0,75 1,27 1,40 0,33 0,22 1,63 2,25
қайтарымдылық
(ROA)%
Орта өзіндік 7,52 13,80 12,87 3,92 2,88 22,84 27,58
капиталға
қайырымдылық
(ROE),%
2.2. Банктің қаржылық жағдайы
Коммерциялық банктің қаржылық жағдайы оның қызметінің жалпы және
кешенді сипаттайды. Банктің қаржылық жағдайы оның активтері мен пассивтерін
басқарудың тиімдідік деңгейімен анақталады және оның жағдайын сипаттайтын
негізгі көрсеткіштерінде байқалады.
Дамыған елдерде банктердің қаржылық жағдайын бағалауға 1988 жылы Базель
қаласында өткен банктер мен оның бактік бақылау органдарының өкілдері
қатысқан халықаралық келісімінде бекітілген капиталды және капитал
стандарттарын бағалаудың халықаралық конвергнеция - сндағы әдістемелік
жолдарға сүйенеді. Бірақ шетел және отандық экономикалық теорияда ортақ
қарсылық ғылымда оны дайындауда ғалымдар екі экономикалық ғылымды:
экономикалық талдау және қаржылық менеджементегі ажыратты. Экономикалық
талдау (қаржылық талдау) теориясы басқарушылық және қаржылық есепке алудың
құрамды бөлігі. Қардылық менеджментте қаржылық талдау барлық этаптары мен
түрлендірінде қолданылатын қаржылық басқару құралы ретінде қарастыралады.
Қаржылық талдаудың мәні несиелік мекеменің барлық қаржылық қызметінің
жиынтығы болып табылатын коммерциялық банк кезіндегі объектілерінен
анықталады. Қаржылық талдау объективтілерінен анықталады. Қаржылық, талдау
объектілері қаржылық нәтижелілік, көрсеткіштері, банктік қызметтердің
операциялардың, технологиялардың, қаржылық қауіпсіздік жүйесінің тиімділік
көрсеткіштері болып табылады.
Коммерциялық банктердің негізгі мақсаты пайда табу және оның көлемі
шектелмейді. Банкпен қамтылған қаржылық нәтиженің көлемі оған әсер етуші
ішкі және сыртқы факторларының кешенін сипатталады. Олар: банктің
географиялық орналасуы, клиенттік базаның болуы, бәсекенің деңгейі,
аймақтағы әлеуметтік-экономикалық ахуал және т.б.
Соынмен қатар банктің өзіндік капиталының мөлшері, құралдарды
орналастыру мен тарту көлемі, пайда әкелетін және әкелмейтін активтер
деңгейі, банктік шығындардың жағдайы, прогриссивті технологияларды, қазіргі
заманғы автоматтандыру құралдары мен ұйымдастырушылық техникаларды қолдану
масштабы, ішкі бақылау мен аудитті ұйымдастыру – барлығы банктің өзінің
қызметін басқарудың сапасын көрсеттің факторлар болып табылады. Банк
персоналдары мен басқарушыларының оң және теріс әрекеттері, сайып келгенде
банк қызметінің соңғы нәтижесіне, яғни табысына әсер етеді.
Табыс негізінен банктің табысы мен шығысының қатынасына туекелді. Банк
қызметінің қаржылық нәтижесін талдау келесі элементтерден тұрады:
- табыс көзін талдау;
- банк табысын құрылымдық талдау;
- банк шығындарын құрылымдық талдау.
- Таза табысты қалыптастыратын негізгі элемент банктің тұрақты табыс
көзін сипаттайтын проценттік маржа болып табылады. Бұл көрсеткіш
2010 жылы – 409972 мың теңге немесе 15,7% көбейді, ал 2011 жылы –
603862 мың теңге немесе 20%-ке ұлғайған. Бұл оң фактор болашақта
таза пайданың өсуіне әсерін тигізеді.
КЕлесі тұрақты көзі – процентсіз табыс. Мұнда процентсіз табыс
процентсіз шығынан жоғары болуы маңызды. Сонымен қатар таза табыс 2010 жылы
937 мың теңгеге немесе 20,3% төмендетіп, бірақ 2011 жылы 7411 мың теңгеге
немесе 201,5%-ке өскен тұрақты емес, күтілмеген табыстардан өседі. Кестеде
көрсетілгендей 2010 жылы салық салынатын табыс 357449 мың теңгеге немесе
62,5%-ке өскен, ал 2011 жылы сыйақы алумен байланыссз табыстың өсуінің
жоғарғы темпі әсерінен ол 854367 мың теңгег немесе 19,2 % кеміген, сонымен
қатар комиссияондық жинақтау мен төлемдерді аударудан түскен пайда 2010
жылы – 978417 мың теңгені, ал 2011 жылы – 5978 мың теңгейі құрады.
Банктің табысын құрылымдық талдау табыстың әр түрінің қарызы мен оның
тенденциясын анықтайды.
Құрылымдық талдаудың мақсаты:
- банк табыстылығының негізгі факторын анықтау;
- болашақта табыс көзін сақтау мүмкіндігін зерттеу үшін табыстылықты
негізгі факторына сәйкесетін юанктік қызметтің мақсатты нарығын
зерттеу.
Банктің табысының негізгі түрлері сауда бойынша алынған проценттер;
кепілдік және аккредитив операцияларынан түскен табыс; бағалы қағаздармен
опреациялар жүргізуден түскен пайда; банктік іс-қағаздардан мен
құндылықтарды тасымалдаудан алынған төлемдер; алынған штрафтар, пенялар
және т.б. табыстар болып табылады. Қазақстан Халық Банкі АҚ аймақтық
Филиалының табысы 2010 жылы – 3484238 мың теңгеге немесе 69,3 %, ал 2011
жылы – 4612656 мың теңгеге немесе 54,2 % өсті. Соның ішінде процентсіз
сипаттағы табыс клиенттерге қызмет көрсету, төлемдер аудару мен
комиссиондық жинауларға қарағнда 2010 жылы - 978417 мың теңгеге немесе63,2
% , ал 2011 жылы – 958133 мың теңгеге немесе 38% өскен, олар табыстыңжалпы
соммасында да салмақты үлесті алады: 2009 жылы – 30,8%, 2010 жылы - 29,7
%, 2011 жылы -26,6 %.Бұдан кейін қаржылық операция лардан түскен табыс
өсімібайқалады: 2010 жылы – 1437724 мың теңге немесе 430,8 %, 2011 жылы
3411881 мың теңге немесе 19,3 %. Бұл табыстардың үлес салмағы 2009 жылы –
6,6 %, 2010 жылы - 20,8%, 2011 жылы - 16,1 % құраған.
Жалпы табыстың өсуі процентсіз кірістерден, яғни клиенттерге қызмет
көрсету және қаржылық операциялар, шетел валюталарын сатудан түсетін
пайдалардан болып отыр. Ссуда бойынша түсетін табыстар да табыстық жалпы
сомасында 2009 жылы – 78,2%, 2010 жылы – 49,8%, 2011 жылы -55,6% құраған.
Банктің шығыны әртүрлілігімен ерекшеленеді. Бұл - банктік
операциялардың өзіндік құнына қатысты салықты салықты; ресурстарды тартқан
үшін процентік шығындар; амортизациялық аударымдар; пояталық және
телеграфтық шығындар; жинақтау сипатындағы шығындар және т.б.
Шығындарды талдаудың негізгі бағыттары:
- Шығындардың бөлек және барлық түрлері оның серпінің деңгеңн бағалу;
- Шығындарды құрылымдық талдау.
Шығындардың серпінін зерттеудің негізінде берілген шығындардың өсуі мен
төмендеуін көруге болады. Проценттік шығындар өзгеріп отырады. Мысалы 2010
жылы проценттік шығындар 103739 мың теңгеге немесе 90,5%-ке төмендеген, ал
2011 жылы -ол 2451994 мың теңгеге немесе 201,7%-ке жоғарланған.
Проценттік емес табыстар 2010 жылы 1642587 мың теңгеге немесе 47,8%, ал
2011 жылы – 1894601 мың теңгеге немесе 34%-ке ұлғайды.
Шығындарды статья бойынша қарай отырып байқағаным проценттік шығындардағы
салмақыт үлесті персоналға кететін шығындар алады. Соның ішінде жалақыға
кететін шығындар 24 % құрайды.
Жалпы,, банк шығындары өзгеріп тұрады, 2010 жылы – ол 12653829 мың теңгеге
немесе 241,8%, ал 2011 жылы 7169031 мың теңгеге немесе 40%-ке төмендеген.
Қазақстан Халық Банкі АҚ қыржылық көрсеткіштері 2004 жылға айтарлықтай
жоғарлады. Банк- қарапайым атаулы акцилардың бесінші шығарылымын жүргізіп,
бұрынғы жылдардың пайдалардың капиталдаудан жарғылық капитал өсіп, 81%-ке
өзіндік капитал жоғарлады. Клиенттер құралдары 26%-ке көбейіп, банкпен 1500-
ге жуық төлем карталары эмиссияланды. Карточкалық шоттар бойынша айналым
280 млн. Теңгеден жоғарлады. Қосымшада 2004 жылға Қазақстан Халық Банкі
АҚ қаржылық шаруашылық қзметінің нәтижесі туралы есеп көрсетілген.
ІІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ
БАНКТЕРДІҢ ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕС СЕКТОРЫН
НЕСИЕЛЕУДІҢ ДАМУ ҚАРҚЫН ТАЛДАУ
3.2 АҚ Халық банкі шағын және орта бизнесті несиелеу операцияларына
талдау жүргізу
Кәсiпкерлiк қызметпен айналысатын азаматтар ссуда алу үшiн банкке
өтiнiш және басқа да қажеттi құжаттар тапсырады.Қысқа мерзiмдi ссудалар
шикiзат, материал, жартылай дайын өнiм, құрал-жабдық сатып алуға және жалға
алынатын мұлiк құнына 12 айға дейiн берiледi. Одан ұзағырақ мерзiмге (3
жылға дейiн) ссудалар кәсiпкерлiктiң өндiрiстегi бағытына қарай қымбат,
кұрделi техника және басқа да мүлiк сатып алуға берiледi. Несие келiсiмi
және кәсiпкермен заңды тұлға болып құрылуы немесе құрылмай арнайы форма
бойынша жасалады.Ссудалар ссудалық шоттан тауарлы-материалдық құндылықтар,
басқа да мүлiк құнын төлеуге берiледi. Нотариалды түрде рәсiмделген
құжаттары болған жағдайда ссудалар кәсiпкерлерге азаматтардың салым
шоттарына сатып алынатын тауарлар құнын төлеуге де берiледi. Кәсiпкерге
нақты қолма-қол ақша шығыс кассалық ордерiмен де беруге болады, егер оны
алу себебi негiзделген болса. Кәсiпкер алған ссудалар мерзiмдi
мiндеттемелермен алған құннан бастап белгiлi бiр өтеу мерзiмдерiн банк пен
клиенттiң келiсiмi бойынша белгiленедi.[1,16б]
Мерзiмдi мiндеттемелерде тисiтi айдағы он күндiк ссуда өтелуге тиiс
мерзiм көрсетiледi (мысалы, әр айдың 1-нан 10-на дейiн). Ссудалар бойынша
төлемдер мiндеттемелерге сәйкес есеп шоттары арқылы, банк кассалары арқылы
қолма-қол ақшамен, сонымен бiрге байланыс орындарымен халық банкiлерi
арқылы аударымдардың көмегiмен жүргiзiледi. Соңғы орындардың көмегiмен
жүргiзiлген төлемдегi құжаттардың екiншi бетiндегi талонда қаржылар ссуданы
және сыйақыны төлеуге арналады деген белгi болады. Қарыз алушылар сонымен
бiрге қарызды өтеу үшiн өз қаржыларын банкте ашылған салымдар шотынан да
аудара алады. Мерзiмдi мiндеттемелер бойынша 10 күн аралығында ссуда
өтелмесе мерзiмi ұзартылған ссуда шотына ауыстырылады. Ссуданы мерзiмiнен
бұрын өтеу қажеттiлiгi туындаған жағдайда банк қарыз алушыны, кепiлдiк
берушiлердi хабардар етiп отырады. Банк белгiлеген мерзiм iшiнде
аталғандардың бiрi суданы өтеуге өз қаржыларын аударуы тиiс.
Мерзiмiнде өтелмеген ссудаларды өндiрiп алу, сонымен бiрге ссуданы
мерзiмiнен бұрын қайтарып алу сот шешiмi немесе нотариалдық атқару қағазы
бойынша өндiрiп алынады.
Мерзiмi өтiп кеткен ссудалар:
- нотариалдық кеңселердiң атқарушы қағаздарын қысқа жазба бойынша кепiл
болушыдан даусыз тәртiпте өндiрiп алынады;
- жалпыға бiрдей белгiленген тәртiпте кепiлдiк берушiден;
- Қазақстан Республикасының заңдарында немесе келiсiм шартта белгiленген
тәртiпте қарыз алушыдан кепiлге қойылған мүлiктi сату арқылы өндiрiп
алынады.
Атқарушы қағаздағы белгiнi алу үшiн нотариалдық кеңсеге: несиелiк
келiсiмнiң мерзiмдi мiндеттеменiң түпнұсқасы, кепiл болушы құжатының
көшiрмесi, қарыз алушының жеке шотынан үзiндiсiнiң екi данасы берiледi.
Оның бiр данасы атқарушы қағаздағы қысқа жазбасымен банкке берiледi,
екiншiсi нотариалдық кеңсенiң iс қағаздарына тiркеледi. Кәсiпкердiң өнiмiне
байланысты оның құқықтары мен мiндеттемелерi мұрагерге өтедi. Қаза болған
кәсiпкердiң атына ашылған шот мұрагердiң атына қайта ашылады. Мұрагер, заң
жүзiнде мұрагерлiк құқығына ие болған соң банкке: өз атына шотты қайта ашу
туралы өтiнiш, мұрагерлiк құқығына ие болғаны туралы куәлiктiң нотариалды
түрде куәландырылған құжаттың көшермесiн, мерзiмдi мiндеттеме және кепiл
болушы құжатын тапсырады. Банк қарыз алушының қазасынан кейiнгi алты ай
аралығында өзiнiң талаптарын мұрагерлерiне, аманатын орындаушыларға қойып
немесе мұраға қалған мүлiкке деген талапты сотқа көрсетуi тиiс.[2]
Шағын және орта бизнес түсінігінің мәнін ашпас бұрын, алдымен оның
қалыптасу көздерін анықтап алу керек. Экономикалық теорияда кәсіпкерліктің
алғашқы анықтамасына қатысты қайшылықтар бар. Көптеген теоретиктер
кәсіпкерліктің шығуын француз экономисі Р.Контильион (18ғ) есімімен
байланыстырады, ол кәсіпкерлікті сипаттайтын функйионалдық негізі ретінде
тәуекелділікті ұсынады, яғни кәсіпкерлік-тәуекелділікпен байланысты болып
келетін адамдардың қызметі. Бірақ соңғы уақытта кейбір теоретиктер әйгілі
араб ойшылы Ибн-Кальдунның кәсіпкерлік теориясын ұстанады, касб түсінігі
негізгі құраушы категория деңгейіне дейін көтерілген. Кейбіреулері болса,
шағын бизнес барлық ежелгі мәдениетте дамыған деп тұжырымдайды. Бұл істе
арабтар, вавилондықтар, египеттіктер, иудилер, гректер, финикшілер және
римдіктер ерекшеленген. Мұнын дәлелі тұтынушылар мен кәсіпкерлерді қорғауға
бағытталған Хамураппи заңдары болып табылады. Қазіргі уақыттағы алдынғы
қатарлы ғылыми-техника дамудың теоретигі Кристофер Фример және менеджмент
теоретигі Питер Друпердің айтулары бойынша кәсіпкерліктің кезектілік
теориясынан ұсынған, оны алғаш зерттеген Иозеор Шулепеттер болып табылады.
Теорияның мәні келесіде, кәсіпкерлік-экономикалық дамуда қозғалтатын
өзіндік элемент. Сонымен, қазіргі ұрпақ теоретиктеріне кәсіпкерліктің
алғашқы пайда болу төңірегіндегі сұрақтарын бірнеше рет қарастыруларына
тура келеді, бұл бір қатар экономистер мен студенттерді дұрыс емес бағытта
талқылауды қорғайды. Одақтық Республикалардың тәжірибесінде экономиканы
құрамдас элементтерге шартты бөлудің дәстүрлі жүйесі кеңінен қолданылған,
ол халық шаруашылығының даму бағытын және заңдылығын жан-жақты танып
білуге мүмкіндік береді, сондай-ақ жаңадан қаклыптасқан мәселелерді өз
кезеңінде байқауға және олардың жедел шешілуі бойынша шаралар қолдануға
мүмкіндік береді.
Қазіргі уақытта нарықтық қатынастар жүйесінде кәсіпорындар келесідей
айрықша ерекшеліктерімен сипатталады, мөлшері, жұмыс істеушілер саны, қай
салаға жататындығы, негізгі және айналым қорларының құны, шығарылатын өнім
көлемі. Сонымен кәсіпорындардың үш түрін бөліп көрсетуге болады: ірі, орта
және шағын. Олардың кешені бірін-бірі толықтыра отырып, экономиканың тұтас
ағзасын құрайды.
Ірі кәсіпорындар – нарыққа негізгі өнім шығарушылар болып табылады. Ірі
кәсіпорындар – эконамика қаңқасы, экономикалық тұрақтылықтың базисі.
Шағын және орта кәсіпорындар, үнемі жаңарып тұратын номенклатурасымен және
ассартиментімен, аз ғана партияда өнім дайындау, шектеулі тұтынушылар
жағдайында елеусіз материалдар мен шикі затты қолдану қажет болған жағдайда
пайда болады. Сонымен, шағын кәсіпорындар нарықтың салыстырмалы толған
кезінде жекелеген тапсырыстарды есепке алып өнімді аяқтайды, яғни ұсақ –
түйек өнімдер өндіріледі. Сонымен қатар, шағын кәсіпорындар қызметтің
барлық саласында нолдік нәтиже алумен байланысты жоғары тәуекелге ие болып
табылады. Бұл әрі инновациялық қызмет, әрі жаңа технологияны игеру. Өнімнің
жаңа түрін игеру. Шағын кәсіпорындардың капиталымен тәуекел, іріге
қарағанда қоғамға аз шығындар алып келеді, сондықтан мемлекет шағын
кәсіпорындарды құру және дамыту үшін арнайы жеңілдіктер тәртібін тағайындау
керек.
Сондай-ақ шағын және орта бизнес сферасына өздерінің тәуелсіз меншігі
бар, шаруашылық еркіндікке ие және өз қызметі сферасында үстемдік етпейтін
фирмалар жатады. Көптеген шетелдік зерттеулер шағын кәсіпорындарға 500
адамнан аспайтын жұмысшылар бар және сату көлемі 20 млн доллардан аспайтын
фирмаларды жатқызады. Бірақ бұл көрсеткіштер шартты болып табылады. [29]
Қазақстанда шағын және орта бизнеске бірнеше инвесторлармен құрылатын,
географиялық шектелген зоналарда қызмет ететін және нарықтың шектеулі
үлесіне ие, басқаруды құрушылар жүзеге асыратын, барлық негізгі
стратегиялық шешімдерді өздері қабылдайтын кәсіпорындар жатады. Басқару
сипаты икемділігімен, форьмалділіктің жоқтығымен шешімін қабылдау
барысында, өндіріс саласындада, басқару саласындада жұмысшылардың өзара
алмасуының жоғарылығымен ерекшеленеді.
Нарықтық экономиканың шаруашылық жүргізуші субъектілерде кәсіпкерлік
және бизнес ұғымдары өзара тығыз байланысты. Кәсіпкерлік пен бизнесті
экономикалық қызметтің бір түрі ретінде қарастыра отырып, отандық және
шетелдік зерттеушілердің айтулары бойынша, бұл терминдер - өндіру немесе
алу және тауарларды сату, басқа тауарларға айырбастау үшін қызмет көрсету
немесе жай қызмет көрсету, серіктестіктер арасында екі жақты пайда табу
негізіндегі ақшалар арқылы пайда табуға бағытталған, жеке тұлғалармен,
кәсінорындармен немесе ұйымдармен жүзеге асырылатын (тек заңмен тыйым
салынбаған) еркін шаруашылықты білдіреді. Бірақ кәсіпкерлік және бизнес
түсініктері экономикалық тұрғыдан қарастырғанда синонимдер болып табылады.
Бизнес түсінігі экономикалық тұрғыдан қарағанда кеңірек. Шетелдік
әдебиеттерде нарықтық экономика бойынша бизнес қағамның қажеттілігін
қамтамасыз ететуге қажетті өндіріс жүйесі ретінде анықталады. Бизнес
нарықтық экономиканы барлық қатысушыларының арасындағы қатынастарды қамтиды
және тек қана жалдамалы жұмысшылардың да, мемлекеттік құрылым
қызметкерлерінің де қызметтерін қамтиды. Жалпы түрде бизнес – бұл нарықтық
қатыныстар жүйесіндегі адамдардың іскерлік белсенділіктері. Ал, кәсіпкерлік
қызмет бизнестің бір формасы ретінде қарастырылады және оның әр түрлі
сфераларында жүзеге асырылады. Соған қарамастан, тәжірбиеде кәсіпкерлік
пен бизнес терминдері бірін – бірі алмастыруды. Нақтылап кететін
жағдай, кәсіпкерлік және шағын бизнес бір – біріне синоним бола
алады. Өйткені, шағын бизнес кәсіпкерлік пен айналысатын шағын
кәсіпорындардың қызметін қарастырады. Бәрімізге белгілі, шағын және орта
бизнесте жеке секторлар басшылық етеді. Келесідей себептерді бөліп
көрсетеді пайда табу, қоғамның әлеуметтік, экономикалық және материалдық
жағдайын жақсарту. Басқалардың ішінде кәсіпкерлік қызметпен айналысудың
мативі ретінде келесілерді көрсету керек: тұлғалардың өзің - өзі
қалыптастыру мүмкіндігі, шаруашылық процеске халық қаржысының бір бөлігін
қосу, қосымша және басқада ресурстарды қосу, азаматтардың өз табыстарын
заңды жолмен арттыруға ұмытылу.
Шағын және орта бизнестің артықшылықтары мен ерекшеліктері. Көптеген
адамдардың ойы бойынша, нарыққа тек ірі капиталы бар кәсіпорындар ғана қол
жеткізулері мүмкін, ал шағын және орта кәсіпорындар үшін орын жоқ. Басты
аргумент ретінде шағын бизнестің қуатты ірі компаниялармен бәсекелестікке
түсе алмайтындығы. Ал, егер дұрыс тұрғыдан қарастырсақ, шағын бизнестің
тиімді бәсекелес болуының бірнеше себебін көрсетуге болады. Біріншіден,
шағын кәсіпорындыр үшін 0,5 – 1 жыл ішінде өздерінің стратегияларын өзгерту
қиындық тудырмаиды, ал ірі кәсіпорындар үшін 5 – 6 жыл қажет. Екіншіден
көпшілігі қателесіп инновация ірі кәсіпорындардан жүреді деп ойлайды, ал
статистика болса, Екінші Дүние Жүзілік соғыстан кейін 95 % инновациялық
технология шағын және орта бизнес сфераларынан шыққанын көрсетіп отыр.
Шағын кәсіпорындардың ірі кәсіпорындарға қарағанда капиталының күйіп кету
тәуекелі төменірек, жәнеде әртүрлі инновациялық технологияларды енгізуден
қорықпайды.
Шағын және орта бизнестің жаңа жұмыс орындарын қамтамасыз етуі сияқты
артықшылығын көрсету қажет. Әсіресе, бұл елде дағдарыс және жұмыссыздық
кезеңі болған кезде артықшылыққа ие, өйткені ірі компаниялар қызметі
экономикалық дағдарысқа байланысты болғандықтан, жаңа жұмыс орындарын ұсына
алмайды. Американ-Экспресс (1987) мәліметтері бойынща шағын өнеркәсіптерде
қалыптасатын жұмыс орындарының өсу қарқыны тұрып қалған ірі компанияларға
қарағанда 3 есе көп. Шағын бизнестің артықшылықтары көрініп отыр. Бұл шағын
және орта бизестің динамикалығы, икемділігі, тұтынушылар қажеттілігінің
өзгеруіне тез жауап беру және тауарлар ассортиментін ауыстыру, технология
саласына жаңалықтар енгізу мүмкіндігі. Персоналды басқару сферасында бұл
еңбек ұжымында бейресмилік, бюрократияның жоқтығы, жұмысшылардың басқаруға
және табысқа тікелей қатыс алу мүмкіндігі.
Шағын және орта бизнестің ерекшелігі қызмет ету сферасы болып табылады.
Ірі кәсіпорындар жаппай өндіріс жағдайында, тұрақты тауар номенклатурасымен
және көтерме сатып алушылармен жұмыс істейді. Шағындар ұсақ партиялармен
шығарады, жеке тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандырады, нарықтық
арнайы сегментіндегі және екінші реттік шикізат өндірісінің қалдықтарын
пайдаланады. Мысалы, автомобиль өндірісі – ірі кәсіпорын қызметіне жатса,
автомобильді жөндеу – шағын және орта бизнес қызметі. Шағын және орта
бизнестің келесі бір тиімді ерекшелігі коллективті еңбекке ұмтылуы, жұмыс
орнын сақтап қалуға тырысу және пайдаға қатысуға негізделген жұмыстың
нәтижесінің максималды болуына мүдделілік болып табылады. Ірі компаниялар
кәсіби менеджерлерді жалдайды, алолар акционерлердің барлық талпыныстарының
ерекшеліктерін білмейді, нәтижесінде басқару проблемаларына алып келеді, ал
шағын кәсіпорындарда құрушының өзі менеджер, бір тұлға, сондықтан бұл жерде
ешқандай түсініспеушілік мәселесі туындамайды.[26,192б]
Сонымен қатар уақытша бос қаржылары бар мекемелер өз қаражаттарын табыс
табатын салаға салуға тырысады да, сол себепті 2010 жылы ХАЛЫҚ Банк АҚ
салған несие мекемелерінің қаржылары 2009 жылмен салыстырғанда 22,38%-ке
өсіп, 143,256 млн.тг құрағанын айтпаса да байқауға болады. ХАЛЫҚ Банк АҚ
ең алғаш iрi корпоративтi клиенттер үшiн қызмет көрсететiн банк болып
табылады. Сонымен бiрге Қазақстанның экономикасы негiзгi активтер iрi
компанияларда шоғырлануымен сипатталады, яғни негiзгi банк несиелерiн
бiрнеше iрi компаниялар алады деп айтуға болады. Банктiң орта мерзiмдiк
мақсаттарына сәйкес шетелдiгi және ел iшiндегi активтердiң арақатынасы
2080 болады деп болжалуда. Шетелдiң үлесiне активтердiң 20%
шоғырландырылды, банктiң негiзгi жұмысы ел iшiне бағытталады деген сөз.
Табыстылығы жоғары елдердiң бiрi болып Ресей және ТМД болып отыр,
өйткенi банк көрсететiн қызметтерiнiң күштi жақтары осы елдерде кең тараған
деп айтуға болады. Шет елдердегi ХАЛЫҚ Банк АҚ негiзгi тұтынушылары болып
қаржы айналымы 10-400 млн. доллар ауқымындағы ешқандай iрi қаржы-
өнеркәсiптiк топтармен қатысы жоқ компаниялар болады деп жоспарлануда.
Банк қызметiнiң басқа сегментерi болып жеке тұлғаларға несиелер
мен кiшi және орта бизнес болып табылады, алайда несиелiк қоржын бойынша
iрi корпоративтi клиенттерге қарағанда үлесi азырақ. Қазiргi таңда банктiң
деңгейi жоғары екенi барлығына мәлiм, ол өз кезегiнде банктiң дұрыс
стратегиясы негiзiнде жүзеге асқан болып табылады. Бiрiншiден, банк 2006
жылдан бастап барлық аумақтарға шыға бастады. Қазiргi кезде банктiң 22
филиалы мен 189 есептей кассалық бөлiмдерi бар. Бұл өз кезегiнде
географиялық жобада кең ауқымды диверсификациялауға мүмкiндiк бередi.
Жалпы алғанда банк басқарушыларының ойынша, нарықтың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz