Мемлекеттің салықтық қызметінің құқықтық негіздері
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1.тарау. Мемлекеттің салықтық қызметінің түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1. Мемлекеттің салықтық қызметінің түсінігі және салық салу саласындағы мемлекеттік органдардың құқықтық мәртебесі ... ..5
1.2.Мемлекеттің салықтық қызметінің мақсаттары ... ... ... ... ... ..9
2.тарау. Мемлекеттің салықтық құрылысы және Қазақстан Республикасындағы салықтар ме басқа да міндетті төлемдерге жалпы
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
3.тарау. Мемлекеттің салықтық қызметінің әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .51
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .52
1.тарау. Мемлекеттің салықтық қызметінің түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1. Мемлекеттің салықтық қызметінің түсінігі және салық салу саласындағы мемлекеттік органдардың құқықтық мәртебесі ... ..5
1.2.Мемлекеттің салықтық қызметінің мақсаттары ... ... ... ... ... ..9
2.тарау. Мемлекеттің салықтық құрылысы және Қазақстан Республикасындағы салықтар ме басқа да міндетті төлемдерге жалпы
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
3.тарау. Мемлекеттің салықтық қызметінің әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .51
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .52
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Мемлекетіміздің егемендігі, оның әлеуметтік бағдарлы нарықтық қатынастарға бағытталған даму жолына көшуі, сондай-ақ мемлекет және қоғам мүддесіне қажетті қаржы-қаражаттардың мемлекет құзырында орталықтандырылуы және өтпелі кезеңдегі экономиканы реттеу барысында пайдаланылатын салық механизмінің жаңаша қалыптастырылуы салықтық құқықтың экономика және құқық аяларынан өзіне тиесілі орнын алуының басты себебіне айналып отыр. Демек, мемлекетгің материаддық мүддесі мен қоғам өмірінің айырықша аясының тоғысатын жері, көбінесе объективті қаржылық-құқықтық құбылыс ретінде жарқын көрініс табатын салық салу саласы әрқашанда мемлекеттің салықтық құқығының реттеуші ықпалының ауқымы болып табылады.
Мемлекеттің және нарықтық қатынастардың мызғымас атрибуттарына да осы салық салу жүйесі мен салық органдары жатады. Салықтарлық қоғамның әлеуметтік жағдайына және экономиканы басқару ісіне тигізер ықпалдары да өте зор. Мемлекеттің қаржылық тұрғыда нығаюы ең алдымен бюджеттік-салықтық саясаттың дұрыс жолға қойылуымен байланысты. Ал, бюджеттің толыққанды қалыптасуы салықтардың тиімді және ұтымды жиналуында болып табылады. Сөзіміз дәйекті болу үшін ТМД елдеріндегі салықтық түсімдердің бюджеттегі үлесіне шолу жасап өтсек. ТМД Статистика комитетінің мәліметінше, 2006 жылдың қаңтар – қыркүйек айларында салықтық түсімдер ( табыс салығы, қосымша құн салығы, акциз) Ресейде- 40.9%, Тәжікстанда -67.0%, Қазақстанда, Беларуссияда, 80 %-ға жуық мөлшерде болған[1]. Салықтарды алуға байланысты мемлекет осы салықтардың кемөгімен тиісті бюджеттің кірісіне ақша қаражаттарын жұмылдыру, тарту аркылы мемлекетгің әлеуметтік, саяси және экономикалық даму бағдарламаларының басымды бағыттарын ақшалай қамтамасыз ету сияқты мақсат-міндеттерді көздейді. Мемлекеттің салық салу саласындағы құқықтық қызметтер, яғни салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді белгілеу, мәжбүрлеп алу, олардың толығымен және уактылы төленуіне салықтық бақылау жүргізу, салық органдарының жүйесін айқындап, құзыреттерін белгілеу және т.б. тек салықтық - құқықтық нормалардың негізінде жүзеге асырылады.
Осы салықтық құқықтық нормалардың жиынтығы салықтық құқықты құраса, ал мемлекеттің құзыретті органдары қабылдайтын және шығаратын салықтық заңдар салықтық құқықтың болмысының нысаны ретінде көрініс табады.
Бүгінде салықтық құқықтың нарықтық экономика жағдайында маңызды құқықтық құрылым ретінде даму тенденциялары және салық заңдарының жүйеленіп, ұтымды қалыптасуының мәселелері өте өзекті болып отыр.
Мемлекеттің және нарықтық қатынастардың мызғымас атрибуттарына да осы салық салу жүйесі мен салық органдары жатады. Салықтарлық қоғамның әлеуметтік жағдайына және экономиканы басқару ісіне тигізер ықпалдары да өте зор. Мемлекеттің қаржылық тұрғыда нығаюы ең алдымен бюджеттік-салықтық саясаттың дұрыс жолға қойылуымен байланысты. Ал, бюджеттің толыққанды қалыптасуы салықтардың тиімді және ұтымды жиналуында болып табылады. Сөзіміз дәйекті болу үшін ТМД елдеріндегі салықтық түсімдердің бюджеттегі үлесіне шолу жасап өтсек. ТМД Статистика комитетінің мәліметінше, 2006 жылдың қаңтар – қыркүйек айларында салықтық түсімдер ( табыс салығы, қосымша құн салығы, акциз) Ресейде- 40.9%, Тәжікстанда -67.0%, Қазақстанда, Беларуссияда, 80 %-ға жуық мөлшерде болған[1]. Салықтарды алуға байланысты мемлекет осы салықтардың кемөгімен тиісті бюджеттің кірісіне ақша қаражаттарын жұмылдыру, тарту аркылы мемлекетгің әлеуметтік, саяси және экономикалық даму бағдарламаларының басымды бағыттарын ақшалай қамтамасыз ету сияқты мақсат-міндеттерді көздейді. Мемлекеттің салық салу саласындағы құқықтық қызметтер, яғни салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді белгілеу, мәжбүрлеп алу, олардың толығымен және уактылы төленуіне салықтық бақылау жүргізу, салық органдарының жүйесін айқындап, құзыреттерін белгілеу және т.б. тек салықтық - құқықтық нормалардың негізінде жүзеге асырылады.
Осы салықтық құқықтық нормалардың жиынтығы салықтық құқықты құраса, ал мемлекеттің құзыретті органдары қабылдайтын және шығаратын салықтық заңдар салықтық құқықтың болмысының нысаны ретінде көрініс табады.
Бүгінде салықтық құқықтың нарықтық экономика жағдайында маңызды құқықтық құрылым ретінде даму тенденциялары және салық заңдарының жүйеленіп, ұтымды қалыптасуының мәселелері өте өзекті болып отыр.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы, 30.08.1995 ж.
(07.10.1998 жылы енгізілген өзгерістер мен толықтырулармен);
2. Мұхитдинов Н.Б., Найманбаев С.М., Серимов У.С. Қазақша-орысша салықтық-құқықтық түсіндірме сөздік. А., 1999ж.
3. Қазақстан Республикасының Салық және бюджетке төленетін өзге
де міндетті төлемдер туралы Кодексі (Салық кодексі) 12.06.2001 ж.;
4. Ағыбаев А.Н. Ответственность должностных лиц за служебные
преступления. Алматы. Жеті жарғы, 1997 ж.
5. Қазақстан Республикасының «Бюджет кодексі» 24 сәуір 2004 жыл;
6. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (Жалпы бөлім) 27
желтоқсан 1994 жыл;
7. Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика
үішн бәсекеге қабілетті халық үшін, ҚР Президентінің Қазақстан
халқына жолдауы, 19 наурыз 2004 жыл;
8. Қазақстан Республикасының «Микрокредиттік ұйымдар туралы» Заңы 18.03.2003 ж.
9. Джекебаев Ч. «Ответственность физических лиц на неуплату налога. Фемида». А., 1997.
10. Қазақстан Республикасының «Инвестициялар туралы» Заңы. 01.01.2003 ж.
11. Гереев В.И. Налоговое право. М., 1995 ж.
12.. Қазақстан Республикасының Кеден кодексі, 2003 жыл 5 сәуір;
13. Жеке кәсіпкерлік туралы Қазақстан Республикасының Заңы, 31 қаңтар 2006
жыл;
14. Найманбаев С.М. Салықтық құқық, Алматы 2007 жыл.
15. Сауда қызметін реттеу туралы Заң, 12 сәуір 2004 жыл;
16. Демпингке қарсы шаралар туралы Заң, 13 шілде 1999 жыл;
17. Зейнельгабдин А.Б., Ильясов К.К., Ермекбаева Б.Ж. Налоги и налогообложения. А., 1994 ж.
18. Субсидиялар және өтем шаралары туралы Заң, 16 шілде 1999 жыл;
19. Сапарғалиев Ғ., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. А., Жеті Жарғы, 1998ж.
20. Оспанов М.Т. Основы налогового права. М., 1995ж.
21. Коммерциялық емес ұйымдар туралы Заң, 16 қаңтар 2001 жыл;
22. Қазақстан экономикалық, әлеуметтік жаңару жолында, ҚР Президентінің Қазақстан халқына жолдауы, 18 ақпан 2005 жыл;
23. Қазақстан Республикасы Президентінің 15 тамыз 2003 жылғы
Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясын жүзеге асырудын одан арғы іс-шаралары туралы Жарлығы;
24. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 30 қыркүйек 2005. жылғы Экономикалық саясаттың негізгі бағыттары және көлеңкелі экономиканын көлемін азайтудың 2005-2010 жылдарға арналған бағдарламасын бекіту туралы Қаулысы;
25. Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында, Қазақстанның әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы, 1 наурыз 2006 жыл;
26. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005-2007 жылдарға арналған орта мерзімді фискальдық саясаты туралы, 12 сәуір 2005 жылғы Қаулысы.
27. Карагумова Г. Налоги: сущность и практика использования. А. 1994ж.
28. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Салық Комитеті туралы Ережені
бекіту туралы ҚР Үкіметінің Қаулысы. 2006 ж., 30 та
29. Кучерявенко В.Н. Налоговое право. Харьков, 1997ж.
30. Мұхитдинов Н.Б., Найманбаев С.М., Дулатов Ы.Д. Мемлекеттің
салық қызметінің құқықтық негіздері. А., 1998ж.
31. Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі туралы Ережені бекіту туралы ҚР
Үкіметінің Қаулысы. 2005ж. 12 маусым;
32. Мұхитдинов Н.Б., Найманбаев С.М., Серимов У.С. Қаржылар саласындағы басқарудың құқықтық негіздері. А., 1999ж.
33. Н.Назарбаев. Сындарлы он жыл А., 2003ж.
34. Пепеляев С.Г. Основы налогового права. М., 1995ж.
35. Худяков А.И. Налоговое право Республики Казахстан А., 2002ж.
36. Худяков А.И. Наурызбаев Н.Е. Налоги. Понятие, элементы, установление, виды. Алматы, 2002 ж.
37. Худяков А.И. Налоговая система РК – налоговые правонарушения кн.5., А.,1997ж.
38. Жазыбаев Д.М., Найманбаев С.М. Әкімшілік комиссиялар және әкімшілік жауапкершілік Алматы, 1997ж.
(07.10.1998 жылы енгізілген өзгерістер мен толықтырулармен);
2. Мұхитдинов Н.Б., Найманбаев С.М., Серимов У.С. Қазақша-орысша салықтық-құқықтық түсіндірме сөздік. А., 1999ж.
3. Қазақстан Республикасының Салық және бюджетке төленетін өзге
де міндетті төлемдер туралы Кодексі (Салық кодексі) 12.06.2001 ж.;
4. Ағыбаев А.Н. Ответственность должностных лиц за служебные
преступления. Алматы. Жеті жарғы, 1997 ж.
5. Қазақстан Республикасының «Бюджет кодексі» 24 сәуір 2004 жыл;
6. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (Жалпы бөлім) 27
желтоқсан 1994 жыл;
7. Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика
үішн бәсекеге қабілетті халық үшін, ҚР Президентінің Қазақстан
халқына жолдауы, 19 наурыз 2004 жыл;
8. Қазақстан Республикасының «Микрокредиттік ұйымдар туралы» Заңы 18.03.2003 ж.
9. Джекебаев Ч. «Ответственность физических лиц на неуплату налога. Фемида». А., 1997.
10. Қазақстан Республикасының «Инвестициялар туралы» Заңы. 01.01.2003 ж.
11. Гереев В.И. Налоговое право. М., 1995 ж.
12.. Қазақстан Республикасының Кеден кодексі, 2003 жыл 5 сәуір;
13. Жеке кәсіпкерлік туралы Қазақстан Республикасының Заңы, 31 қаңтар 2006
жыл;
14. Найманбаев С.М. Салықтық құқық, Алматы 2007 жыл.
15. Сауда қызметін реттеу туралы Заң, 12 сәуір 2004 жыл;
16. Демпингке қарсы шаралар туралы Заң, 13 шілде 1999 жыл;
17. Зейнельгабдин А.Б., Ильясов К.К., Ермекбаева Б.Ж. Налоги и налогообложения. А., 1994 ж.
18. Субсидиялар және өтем шаралары туралы Заң, 16 шілде 1999 жыл;
19. Сапарғалиев Ғ., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. А., Жеті Жарғы, 1998ж.
20. Оспанов М.Т. Основы налогового права. М., 1995ж.
21. Коммерциялық емес ұйымдар туралы Заң, 16 қаңтар 2001 жыл;
22. Қазақстан экономикалық, әлеуметтік жаңару жолында, ҚР Президентінің Қазақстан халқына жолдауы, 18 ақпан 2005 жыл;
23. Қазақстан Республикасы Президентінің 15 тамыз 2003 жылғы
Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясын жүзеге асырудын одан арғы іс-шаралары туралы Жарлығы;
24. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 30 қыркүйек 2005. жылғы Экономикалық саясаттың негізгі бағыттары және көлеңкелі экономиканын көлемін азайтудың 2005-2010 жылдарға арналған бағдарламасын бекіту туралы Қаулысы;
25. Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында, Қазақстанның әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы, 1 наурыз 2006 жыл;
26. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005-2007 жылдарға арналған орта мерзімді фискальдық саясаты туралы, 12 сәуір 2005 жылғы Қаулысы.
27. Карагумова Г. Налоги: сущность и практика использования. А. 1994ж.
28. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Салық Комитеті туралы Ережені
бекіту туралы ҚР Үкіметінің Қаулысы. 2006 ж., 30 та
29. Кучерявенко В.Н. Налоговое право. Харьков, 1997ж.
30. Мұхитдинов Н.Б., Найманбаев С.М., Дулатов Ы.Д. Мемлекеттің
салық қызметінің құқықтық негіздері. А., 1998ж.
31. Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі туралы Ережені бекіту туралы ҚР
Үкіметінің Қаулысы. 2005ж. 12 маусым;
32. Мұхитдинов Н.Б., Найманбаев С.М., Серимов У.С. Қаржылар саласындағы басқарудың құқықтық негіздері. А., 1999ж.
33. Н.Назарбаев. Сындарлы он жыл А., 2003ж.
34. Пепеляев С.Г. Основы налогового права. М., 1995ж.
35. Худяков А.И. Налоговое право Республики Казахстан А., 2002ж.
36. Худяков А.И. Наурызбаев Н.Е. Налоги. Понятие, элементы, установление, виды. Алматы, 2002 ж.
37. Худяков А.И. Налоговая система РК – налоговые правонарушения кн.5., А.,1997ж.
38. Жазыбаев Д.М., Найманбаев С.М. Әкімшілік комиссиялар және әкімшілік жауапкершілік Алматы, 1997ж.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 55 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 55 бет
Таңдаулыға:
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Заң факультеті
Инвестициялық және қаржылық құқық кафедрасы
Диплом жұмысы
Тақырыбы: Мемлекеттің салықтық қызметінің құқықтық негіздері
Орындаған: 3-курс студенті Рысқұлов А.Қ.
Ғылыми жетекші: _______________ аға оқытушы Қалымбек Б.Қ.
Норма бақылаушы: ___________ аға оқытушы Қожабек Қ.М.
Кафедра меңгерушісінің заң
ғылымдарының
рұқсатымен қорғауға жіберілді ______________ кандидаты, доцент Рахметов
Е.Ш.
Алматы, 2010ж.
М А З М Ұ Н Ы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1-тарау. Мемлекеттің салықтық қызметінің
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1. Мемлекеттің салықтық қызметінің түсінігі және салық салу саласындағы
мемлекеттік органдардың құқықтық мәртебесі ... ..5
1.2.Мемлекеттің салықтық қызметінің мақсаттары ... ... ... ... ... ..9
2-тарау. Мемлекеттің салықтық құрылысы және Қазақстан Республикасындағы
салықтар ме басқа да міндетті төлемдерге жалпы
шолу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
3-тарау. Мемлекеттің салықтық қызметінің
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...51
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .52
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Мемлекетіміздің егемендігі, оның әлеуметтік
бағдарлы нарықтық қатынастарға бағытталған даму жолына көшуі, сондай-ақ
мемлекет және қоғам мүддесіне қажетті қаржы-қаражаттардың мемлекет
құзырында орталықтандырылуы және өтпелі кезеңдегі экономиканы реттеу
барысында пайдаланылатын салық механизмінің жаңаша қалыптастырылуы салықтық
құқықтың экономика және құқық аяларынан өзіне тиесілі орнын алуының басты
себебіне айналып отыр. Демек, мемлекетгің материаддық мүддесі мен қоғам
өмірінің айырықша аясының тоғысатын жері, көбінесе объективті қаржылық-
құқықтық құбылыс ретінде жарқын көрініс табатын салық салу саласы әрқашанда
мемлекеттің салықтық құқығының реттеуші ықпалының ауқымы болып табылады.
Мемлекеттің және нарықтық қатынастардың мызғымас атрибуттарына да осы
салық салу жүйесі мен салық органдары жатады. Салықтарлық қоғамның
әлеуметтік жағдайына және экономиканы басқару ісіне тигізер ықпалдары да
өте зор. Мемлекеттің қаржылық тұрғыда нығаюы ең алдымен бюджеттік-салықтық
саясаттың дұрыс жолға қойылуымен байланысты. Ал, бюджеттің толыққанды
қалыптасуы салықтардың тиімді және ұтымды жиналуында болып табылады.
Сөзіміз дәйекті болу үшін ТМД елдеріндегі салықтық түсімдердің бюджеттегі
үлесіне шолу жасап өтсек. ТМД Статистика комитетінің мәліметінше, 2006
жылдың қаңтар – қыркүйек айларында салықтық түсімдер ( табыс салығы,
қосымша құн салығы, акциз) Ресейде- 40.9%, Тәжікстанда -67.0%, Қазақстанда,
Беларуссияда, 80 %-ға жуық мөлшерде болған[1]. Салықтарды алуға байланысты
мемлекет осы салықтардың кемөгімен тиісті бюджеттің кірісіне ақша
қаражаттарын жұмылдыру, тарту аркылы мемлекетгің әлеуметтік, саяси және
экономикалық даму бағдарламаларының басымды бағыттарын ақшалай қамтамасыз
ету сияқты мақсат-міндеттерді көздейді. Мемлекеттің салық салу саласындағы
құқықтық қызметтер, яғни салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді
белгілеу, мәжбүрлеп алу, олардың толығымен және уактылы төленуіне салықтық
бақылау жүргізу, салық органдарының жүйесін айқындап, құзыреттерін белгілеу
және т.б. тек салықтық - құқықтық нормалардың негізінде жүзеге асырылады.
Осы салықтық құқықтық нормалардың жиынтығы салықтық құқықты құраса, ал
мемлекеттің құзыретті органдары қабылдайтын және шығаратын салықтық заңдар
салықтық құқықтың болмысының нысаны ретінде көрініс табады.
Бүгінде салықтық құқықтың нарықтық экономика жағдайында маңызды
құқықтық құрылым ретінде даму тенденциялары және салық заңдарының
жүйеленіп, ұтымды қалыптасуының мәселелері өте өзекті болып отыр.
Салықтық құқықтың мемлекеттегі барлық аялар мен салаларға және
тұлғаларға қатысы бар болса, ал мемлекеттік қызметкерлердің салық төлеуші
заңды және жеке тұлғалардың, құқық қорғау органдарыны қызметкерлерінің,
кәсіпорындардағы және басқа саладағы заңгерлердің, экономистердің және
аудиторлардың салықтық құқыққа, салықтық заңдарға деген қызығушылықтары,
ықылас — ынталары күн санап өсуде.
Сондықтан, салықтық құқық пен салықтық заңдарды зерделеу
міндеттілігінің жоғарғы заң оқу орындарының студенттеріне, салық қызметі
және қаржы полициясы агенттігі органдарының қызметкерлеріне, прокуратура
мен сот органдарының қызметкерлеріне, кедендік бақылау агенттігінің
кызметкерлеріне, экономистерге, бухгалтерлер мен аудиторларға жүктелуі күн
тертібінде өткір тұрған көкейтесті мәселе екенін көрсетеді.
Диплом жұмысының мақсаты салықтық қатынастарды реттейтін заңнамаларды
жетілдіру үшін теориялық және практикалық ұсыныстар жасау.
Зерттеу пәні ретінде салықтық қызметтер аясында кездесетін экономикалық
қатынастар жиынтығы.
Зерттеу объектісі ретінде жалпы салық салу органдары органдары мен
салық жүйесіне қатысты заңдық нормативтер қаралады.
Зерттеу жұмысының хабарламалық қоры ретінде Қазақстан Республикасының
заңдық актілері Қазақстан Республикасы қаржы Министрлігінің нормативтік
құжаттары, Қазақстан Республикасы қаржы нарығы және қаржы ұйымдарын реттеу
мен бақылау Агенттігінің құжаттары алынды. Сонымен қатар жұмыста ғылыми
конференция материалдары, арнайы әдебиеттер және шет елдік зерттеулердің
еңбектері пайдаланылды.
1-ТАРАУ МЕМЛЕКЕТТІҢ САЛЫҚТЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ ТҮСІНІГІ
1.1. Мемлекеттің салықтық қызметінің түсінігі және салық салу саласындағы
мемлекеттік органдардың құқықтық мәртебесі
Салықтар мемлекеттік кірістің (бюджеттің) ең мол түсім көздері
болғандықтан олар қандай да болмасын мемлекеттің өсіп - өркендеуінің
материалдық негізі болып есептелінеді. Сондықтан салықтық қызмет
мақсатының басты бағыты салықтардың көмегімен бюджетке кірістерді тарту
арқылы мемлекеттің қазынасын қалыптастыру және мемлекеттің функциялары мен
қоғам мүдделерін ақшалай қамтамасыз ету болып табылады .
Бұл жерде мемлекетгің қызмет аясы қоғамның әлеуметтік-экономикалық
инфрақұрылымын құруға бағытталған іс-қимылдарды қамтиды.
Мемлекеттің салықтық қызметі мына келесідей:
1. бұл мемлекет аумағындағы салықтар мен өзге де міндетті төлемдерді,
олардың түрлерін, ерікті төлеу және мәжбүрлеп алу тәртібін белгілеу, салық
жүйесі мен салықтық құрылымдарды қалыптастыру және олардың ойдағыдай қызмет
атқаруларын қамтамасыз ету, сондай-ақ қоғамның әлеуметтік-экономикалық
аясын салықтық реттеу жөніндегі мемлекеттің біртұтас өзінің немесе өзі
айырықша уәкілеттілік берген мемлекеттік органдарының қызметі ретінде;
2. бұл барлық салық төлеушілердің өздеріне тиесілі салықтық
міндетгемелерін дұрыс атқаруларына жағдай жасау және салық әкімшілігін
толыққанды жүргізу, оның ішінде салықтық тексерулердің жемісті жүзеге
асырылуына баса назар аудару, сондай-ақ заңда көзделген сәттердің орын
алуына байланысты салықтарды мәжбүрлеп алу жөніндегі арнайы уәкілетті салық
органдарының іс-қимылдары мағынасында сипатталынады.
Салықтық қызмет негізінде өзара тығыз байланысқан құқықтық және
экономикалық қатынастардың жүйесінен тұрады. Жоғарыда айтқаңдай, мемлекет
тиісті заңдар мен басқа нормативтік-құқықтық актілерді қабыддауы арқылы
салықтар мен міндетті төлемдерді белгілейді, өзгертеді, жояды және олардың
уақтылы, белгіленген мөлшерде бюджетке түсуіне бақылау жүргізеді.
Осы салықтар мен өзге де міндетгі төлемдердің белгіленуі және алынуы
мемлекеттің салықтық кызметіне байланысты болады.
Мемлекеттің салықтық қызметі мынадай:
салықтар мен өзге де міндетті төлемдерді белгілеу;
мемлекеттің салық жүйесінің қазіргі кезең талаптарына сай
құрылуына, оның экономикалық және құқықтық негіздерінің тиімді болуына
атсалысу;
салық төлеушілердің өз салықтық міндеттемелерін біржақты
- ерікті орындауларына жағдай жасау және осыған орай салықтық бақылауды
жүзеге асыру;
салық салу саласындағы мемлекеттік органдар мен арнайы
салық органдарының жүйесін айқындау және олардың тиісті құзыреттерін
белгілеу;
салық органдарының қызметтерін - тиімді ұйымдастыру және
салықтық құқықтарын ұтымды белгілеп, жетілдіру;
салықтық міндеттемелердің айтарлықтай көлемде орындалмағанына орай олардың
мәжбүрлі негізде жүзеге асырылуын қамтамасыз ету;
салықтық заңдарды бұзғаны үшін заңи жауапкершілік белгілеу және осы
жауапкершілік шараларына кіналы тұлғаларды тарту;
салық салу саласындағы салық органдары мен салық төлеушілердің құқықтық
және салықтық мәдениеттерін қажетті деңгейде қалыптастыру арқасында
олардың материалдық мүдделерінің мүмкіндігінше балансты болуына атсалысу;
отаңдық және шетелдік инвестициялардың мол және тиімді
ағымының арнасын кеңейту мақсатында салық салу климатын жақсарту, тартымды
жеңілдіктер беру және оларға қатысты салық әкімшілігін екі жақтың
(тараптың) мүдделерін есепке ала отырып жүргізу сияқты негізгі бағдар-
бағыттар бойынша жүзеге асырылады[2].
Салықтық қызметті өздерінің құзыреттеріне орай жүзеге асыратын
мемлекеттік лауазымды тұлға мен уәкілетті органдарға:
ҚР Президенті;
ҚР Парламенті;
ҚР Үкіметі;
Жергілікті Мәслихаттар мен Әкімдіктер;
ҚР қаржы полициясы агенттігі жатады;
ҚР Қаржы министрлігі;
Қаржы министрлігінін, Салық комитеті;
Астана, Алматы қалалары және облыстар мен аудандардағы және қалалардағы
аудандар бойынша салық органдары және т.б. салық органдары болып табылады.
Салықтық қызмет мемлекет аумағында жүзеге асырылатын болғандықтан, оған
қатысатын осы уәкілетті мемлекеттік органдар өз құзыреттеріне
байланысты мынадай тәртіппен орналастырылады:
1) мемлекеттік өкімет билігі органдары:
а) жоғарғы өкілді және заң шығарушы орган - ҚР Парламенті;
ә) жергілікті өкілді органдар — Мәслихаттар;
2) Мемлекеттік атқарушы билік (мемлекеттік басқару) органдары;
а) жалпы құзыретті органдар:
Қазақстан Республикасының Үкіметі;
Жергілікті Әкімдіктер;
е) арнайы құзыретгі органдар;
1. Қаржы Министрлігі, оның тиісті басқармалары мен бөлімдері;
2. Қаржы министрліпнің Салық комитеті;
3. Қаржы министрлігінің Дәрменсіз борышкерлермен жұмыс
жөніндегі комитеті.
Салықтық қызметтің құқықтық нысандарына мыналар:
1. салық заңдарын шығару;
2. салық заңдарына сәйкес және сол заңдарды атқару негізінде
нормативтік құқықтық актілер шығару;
3. жекеленген салықтық-құқықтық актілер шығару;
4. келісімді негізде екі-жақты салықтық құқықтық акті қабылдау;
5. мемлекеттің немесе оның уәкілетті органдарының, салықтық
заңдарда белгіленген өкілеттіліктерін өздері қатысатын нақты салықтық
құқықтық қатынаста біржақты түрде жүзеге асыруы жатады.
Салықтық қызметті жүзеге асыру кезінде қолданылатын жолдар мен
тәсілдер мына:
1. салықтарды белгілеу;
2. салықтарды алу;
3. салықтардың толығымен және уақтылы төленуіне салықтық бақылау
жүргізу;
4. салық төлеушілердің есебін жүргізу;
5. табысты төлеу кезінде салықтарды ұстап қалуды ұйымдастыру;
6. мемлекеттің салық органдарының жүйесі мен қызметтерін
ұйымдастыру;
7. салық заңдарын бұзған кінәлі тұлғаларға белгіленген заңи
жауапкершілік шараларын қолдану;
8. салық салу жүйесін, әлеуметтік-экономикалық қатынастарды
салықтық-құқыктық реттеуге атсалысу;
9. салықтық міндеттемелердің мүліктіксіз орындалуын қадағалау және
қамтамасыз ету сипатында көрініс табады.[3]
Мемлекет аумағындағы салықтарды белгілеу мына келесідей нысандағы
құқықтық актілер арқылы жүзеге асырылады:
а) Парламент қабылдаған ҚР заңы; ә) Президент шығарған ҚР заңы; в) ҚР
Президентінің заң күші бар жарлығы. Салықтарды белгілеу элементтеріне
белгілеу субъектісі, белгілеу нысаны және белгілеу тәртібі жатады[i].
Салықтарды белгілеудің конституциялық қағидаттары мыналар: салықтарды
белгілеу және жою кезіндегі өкімет билігінің заң шығару тармағының
үстемдігі; салықтарды белгілеу кезінде заңдылықты сақтау; салықтық
заңдардың конституцияға сәйкес болуы; салықтарды төлеу міндеттілігі;
мемлекеттің салықтық қызметінің бұқаралылығы және жариялылығы болып
табылады.
Салық органдарының негізгі міндеттері мыналар болып саналады:
өз құзыреттерінің шегінде мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз
ету;
салықтардың, алымдардың, кедендік және басқа да міндетті
төлемдердің тиісті бюджеттерге түсуін қамтамасыз ету;
мемлекеттің фискальдық саясатын қалыптастыруға қатысу
және осы саясатты іске асыруға атсалысу;
4. халықаралық салық салу мәселерін тиісінше шешуге байланысты
халықаралық салықтық құқықтық қатынастардың белсенді қатысушысы мәртебесіне
ие болу болып саналады.
Салықтарды жоғары өкілді орган шығарған заңның негізінде тек мемлекет
белгілейді және ол Қазақстан аумағында жүретін салықтарды енгізу және
олардың төлеушілерін, салық салу объектісін, мөлшерлері мен төлеу мерзімін
дөл көрсетеді. Салықтар белгілі кезеңде, яғни салық жылы ішінде салық салу
объектісінен бір мәрте ғана алынады. Салықтарды белгілеу кезінде
жеңілдіктер беру мәселелері қоса қарастырылады. Кейде, заңда көзделген
жағдайда жергілікті міндетті төлемдерді алыну тәртібін, мөлшерін белгілеу
жергілікті өкілді органдарға жүктеледі. Айта кететін тағы бір жәйт, салық
салу объектілерін заңға негіздеп айқындау тек шаруашылық, көсіпкерлік
қызметпен айналысатын, табыстары мен мүліктері және көрсететін қызметтері
бар субъектілерге ғана қатысты болады.[4]
Алымдарды белгілеу де мемлекет тарапынан, жоғарғы өкілді орган
шығарған нормативтік құқықтық актінің негізінде жүзеге асырылады. Дәлірек
айтсақ, алымдарды белгілеудің жалпы ҚР Парламенті айқындаса, ал олардың
нақты әкімшілік-аумақтардың ерекшеліктері мен жай-күйлерін есепке ала
отырып белгілеу ҚР немесе жергілікті өкілді органдар — Мәслихаттарға
жүктелуі әбден мүмкін.
Баждарды белгілеу тек Парламент арқылы, ол қабылдаған заң неггізінде
жүзеге асырылады. Баж алу объектілері мемлекеттің мамандырылған органдары
көрсететін немесе жасайтын және басқа да маңызы бар белгілі бір қызметтер
болып және сол қызметтерді пайдаланған заңды және жеке тұлғалар баж
төлеушілер болып есептелінеді. Баждардың өзіне тән қасиеті ақылы болып
келеді немесе біршама - баламалы деген термин қолданылады.
Салықтарды, алымдар мен баждарды, сондай-ақ басқа да міндетті
төлемдерді алуды тікелей салық органдарды жүзеге асырады. Салық органдары
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Салық комитетінің облыстардағы,
аудандардағы мемлекеттік салық органдарынан тұрады. Салықтарды алу, яғни
төлеу заңда, Қазақстан Рсспубликасы Үкіметінің, сондай-ақ салық
органдарының нормативтік-құқықтық және нұсқаулық актілерінде көзделген
мерзімде жүргізіледі. Салық органдары салық төлеушілер мен салық салыынатын
және салық салуға байланысты объектілердің есебін уақтылы алу
нәтижесінде салықтық мерзімінде орындалуына жағдай туғызады.
Салықтық реттеу салық салу жүйесінде пайдаланылатын арнаулы тәсілдер
мен әдістер арқылы құқықтық негізде жүзеге асырылады. Салықтық реттеу
әдістеріне: салық шегерімдері, иивестициялық салықтық преференциялар, салық
демалыстары (каникулы), салықтық рақымшылық ету, қосарлы салық салуға қол
бермеу жөніндегі халықаралық шарттар, салықтық түсімдерді бюджетгер
арасында бөлу, тиісті салық ставкаларын таңдау және белгілеу жатады және
олар бюджеттік реттеу әдістерімен тікелей байланысты болады.[5]
Ал салықтық ретгеу тәсілдері (стимулдары) жеңілдік беру және санкция
қолдану жүйелері негізінде пайдаланылады.
Жеңілдік беру жүйесі: аванстық төлемдерді жою; берілген өтініш бойынша
салықты төлеу мерзімін кейінге қалдыру; белгілі негіздерге қарай салықтық
міндеттемелердің салмағын жеңілдету сияқты және т.б. әдістерден тұрады.
Санкция қолдану жүйесінде қаржылық айыппұлдар, өсімақылар, салық
берешегін мәжбүрлеп алу және әкімшілік айыппұлдар көрініс табады.
Салықтық бақылау әдісі - салықтық заңдардың атқарылуын, сондай-ақ
мемлекеттік бюджетке түсетін салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің
дұрыс есептелуін және уақтылы төленуін тексеру болып табылады.Салыктық
тексеру жүргізуді тек салық органдары ғана жүзеге асырады. Кейбір занда
көрсетілгсн жағдайда салық салу, салық қызметі саласын бақылау мемлекеттік
арнайы уәкілетті органдарға жүктеледі. Қазіргі кезеңде тікелей салықтық
бақылау жүргізетін салық органдарына мыналар: Қаржы министрлігі, Қаржы
министрлігінің Салық комитеті және оның облыстардағы, аудандардағы, қалалар
мен қалалық аудандардағы салық комитеті басқармалары жатады.
1.2. Мемлекеттің салықтық қызметінің мақсаттары
Біздің ойымызша мемлекеттің салықтық қызметінің мақсаттары
төмендегідей түрлерге бөлінеді:
1.салық төлеушілердің мүдделерін қорғау мақсатында мемлекеттің
салықтық юрисдикциясының шегін ұтымды белгілеу;
2. салықтардың көмегімен мемлекеттік бюджет кірісіне, ақша
қаражаттарын тарту арқылы әлеуметгік-экономикалык және әкімшілік-саяси
дамудың мемлекеттік бағдармаларын ақша қаражаттарымен қамтамасыз ету;
3. мемлекетгің салық жүйесінің заңи негіздерін жетілдіру;
4. өндіріс аясын және өндірістік қатынастарды тиісінше
реттеуді қамтамасыз ету;
5. шаруашылық субъектілерінің халық тұтынатын
тауарларды шығаруға және өнеркәсіп өнімдерін өндіруге бағытталған белсенді
қызметтерін жеңілдік беру арқылы ынталандыру;
6. салық органдары қызметтерінің құқықтық негіздерін,
әлеуметгік жағдайлары мен материалдық базасын жетілдіру түрінде көрініс
табады[ii].
Мемлекеттің салықтық қызметінің құқықтық негіздеріне салықтық
қызметгің жалпы бастамаларын, олардың принциптерін, міндеттері мен
мақсатын, салықтар мен салық жүйесінің құрылымын, сондай-ақ салық
төлеушілер мси салық органдарының құқықтары мен міндеттерін белгілейтін
нормалар жатады.[6]
Салықтық қызметті жүзеге асыру барысында салықтардың экономикалық мән-
жайын білдіретін фискальдық, қайта бөлу, бақылау және реттеуші функциялары
да өз рөлдерін атқарады.
Мемлекет атынан жүзеге асырылатын салықтық құқықтық -бюджеттік) қызмет
тек құқықтық негіздерге сүйене отырып атқарылады. Салықтық қызметтің
құқықтық негіздеріне, бірінші кезекте Қазақстан Республикасының
Конституциясы, арнайы қаржылық, салықтық заңдар мен басқа да
нормативтііс қққықтық актілер жатады.
Салықтық қызметті жүзеге асыру кезінде белгілі бір принциптердің
басшылыққа алынатын білеміз. Принцинтер ғылыми тұрғыдан негізделіп,
қалыптастырылған және заң жүзінде бекітілген болып бөлінеді.
Салықтық қызметтің негізгі принциптері ретінде салық жүйесінің
құрылысындағы мына: зандылық және ғылыми негізділік; жалпыға ортақтылық
және міндеттілік; жариялылық және әділеттілік; ыңғайлылық және
жеткіліктілік; қарапайымдылық және экономикалық бейтараптылық; жоспарлылық
және нормативтілік; жеңілділік және бірдүркінділік; мерзімділік және
кезеңділік; жүйелілік және тұрақтылық; айқындылық және нақтылық; мемлекет
тарапынан шаруашылық субъектілеріне тең талап қоюды камтамасыз ету;
субъектілердің (салық төлеушілердің) тапқан табыстарын пайдалануларына
бірдей жағдай жасау; табыс табушы заңды және жеке тұлғалардың салық төлеу
жөніндегі леттері; салық төлеушілер мен салық органдарының құқықтары мен
міндеттерін белгілеу кезінде бірыңғай тәсіл қолдану; салық төлеушілер мен
мемлекетгің заңды мүдделерін және қүқықтарын қорғау теңділігі,
резиденттілік сияқты принциптерді атауға болады.
Осы принциптерге сай, мемлекет өзіне тән міндеттері мен функцияларын
атқаруға және қоғамның қажеттіліктері мен мүдделерін қамтамасыз етуге
қажетті қаражаттарды салықтарды белгілеу және алу арқылы мемлекет
кірісіне-бюджетке жұмылдырады.
2-тарау. Мемлекеттің салықтық құрылысы және Қазақстан Республикасындағы
салықтар ме басқа да міндетті төлемдерге жалпы шолу
Мемлекеттің салықтық құрылысы — мемлекеттің салық жүйесін құру
негізіндегі ұйымдастыру - құқықтық және экономикалық-функционалдық
принциптерді, салық жүйесінін негізгі функңияларын, салықтар мен салық
нысанындағы міндетті төлемдердің түрлері мен топтастыру белгілерін, сондай-
ақ оларды бюджеттер арасында бөлу тәртібін, салық жүйесін басқару әдістері
мен басқару құрылымын және салық жүйесі барлық элементтерінің өзара
байланыстарын айқындайтын салықтық құқықтық жалпы бөлімінің институты болып
табылады.[7]
Мемлекеттің салықтық құрылысын құру негізінде жатқан салық жүйесі мен
салық салу принциптері ұйымдастыру - құқықтық және функционалдық сипаттағы
салықтық құқықтық қатынастар болып табылады. Сонымен бірге, мемлекетгің
салықтық құрылысына трансферттік және индикативтік қасиетгер де тән болады.
Салықтық құрылыс негізінде міндетті түрде кезінде салық салу жүйесінің
классигі болған Адам Смит тұжырымдаған мына: Мемлекеттің тұрғындары
өздерінің тапқан табыстарына қарай мемлекеттің мұқтаждығын қанағаттандыруға
атсалысуы тиіс. Олар төлейтін төлем — салықтың мөлшері ете дәл айқындалғаны
дұрыс болады, сондай-ақ төлеу мерзімі, төлеу тәсілі және төленетін сомасы
өте анық болуы қажет. Салықты алу кезеңі мен уақыты немесе тәсілі салық
төлеуші үшін ыңғайлы әрі қолайлы болуға тиіс. Сонымен қатар, әрбір салықтың
салмағы халықтың қалтасын ойсыратып кетпей, мүмкіндігінше аздап алынуы
қажет. Сонда мемлекет қазынасына түсетін табыс мөлшерлеген межеден артық
болмаса, кем түспейді деген қағидаларға қоса қазіргі заман және экономика
талаптарына сай мына жөне т.б.:
тұрақтылық;
орнықтылық;
икемділік;
жүйенің бірыңғайлығы;
қоғамдық, корпоративтік және жекелей мүдделер теңділігінің сақталуы;
салық салу салмағының жеңілдетілуі;
салықтың арзандылығы;
қолайлылық;
9. жалпыға ортақтылық;
10. заңдылық сияқты принциптер жатады.
Сонымен қатар, салықтық құрылыстың құрылымдық элементтері ретінде
салықтар мен өзге де міндетті төлемдердің нақты түрлерінің жиынтығы,
олардың салық салу базалары мен салықтық төлем сомаларын қалыптастыру
тәсілдері, салықтық іс-қимылдарды жүзеге асыратын қатысушылардың
құқықтары мен міндеттерінің жиынтығы, мемлекеттік салық әкімшілігін
жүргізу, сот билігі органдары мен прокуратура және т.б. өздеріне тиесілі
орындарын алатынын айта кетуіміз қажет.
Мемлекеттің салықтық құрылысының құқықтық тұрғыдан ұйымдастырылуы
мемлекеттің салықтық құқығының мақсатты-бағдарлы әлеуетіне (күш-
қуатына), мемлекеттік салық әкімшілігін жүргізудің мақсатты-бағдарлы рұқсат
беру және шектеу қою сияқты әрекеттеріне сүйенеді.
Мемлекеттің салықтық құрылысының ірге тасын қалау, салық салу
жүйесін ұйымдастыру және оны іске басқару принциптері мемлекеттің салық
саясатына сай саясаттың және мемлекеттің салықтық құқығы осы саясаттың
негізі болып табылады. Мемлекеттің салық жүйесі тікелей салықтары
басым англосаксондық модель мен көбінесе жанама салықтарға бас иетін
континетальдық модельдердің жиынтығынан тұратын аралас салық салудың
құқықтық моделін көрсетеді.
Мемлекеттің салықтық құрылысының экономикалық-құндылық негізіне
салықтар жүйесі түрінде құрылымданған тікелей, жанама, ресурстық
мүліктік салықтар арқылы корпорациялар мен азаматтардың жиынтық
табыстарын қоғамдандырудың императивтік нысанының жиынтығы болып табылатын
мемлекеттің салық жүйесі жатады. Мемлекеттің салық жүйесінің
стратегиялық және функционалдық күш-қуатының нақты әлеуметтік-
экономикалық аямен үйлесімді әрі нәтижелі болуы осы жүйені салық
төлеушілердің экономикалық жай-күйіне, салықты төлеу қабілеттілігіне және
мемлекет шығыстарын тек қоғамдық маңыздылығы өте зор тұтыну аяларына
бағыттау процестерін сапалы заңдарда нақты көздеп, белгілеу
арқылы құруға байланысты болады.
Қазақстан Республикасындағы салықтар жүйесі (салықтар мен бюджетке
төленетін өзге де төлемдерді түрлері мен жиынтығы) қазіргі кезде мынадай
заң жүзінде (Салық кодексінде) белгіленген тәртіп негізінде көрініс тапқан:
Салықтар:
Корпорациялық табыс салығы.
Жеке табыс салығы.
Қосылған құн салығы.
Акциздер.
Жер қойнауы пайдаланушылардың салықтары мен төлемдері
Әлеуметтік салық.
Жер салығы.
Көлік құралдары салығы.
Мүлік салығы[4].
Алымдар:
Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған мәмілелерді
мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды мемлекеттік
тіркегені үшін алым.
Механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені үшін
алым.
Теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік тіркегені үшін
алым.
Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Дәрі-дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы арқылы жүру алымы.
Аукциондардан алынатын алым.
Елтаңбалық алым.
12.Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алымы.
13.Телевизия жене радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожиілік
спектрін пайдалануға рұқсат беру үшін алым.
Төлемақылар:
Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы,
Жер бетіндегі көздердің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы.
3. Қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы.
4. Жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы.
5. Орманды пайдаланғаны үшін төлемақы.
6. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлемақы.
7. Радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы.
8. Кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы.
9. Сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастырғаны үшін төлемақы[5].
Кеден төлемдері: 1. Кеден бажы.
2. Кеден алымдары.
3. Төлемақы.
4. Алымдар.
Осы көрсетілеген салықтар мен бюджетке төленетін өзге де міндетті
төлемдер Бюджет туралы ҚР кодексіне және т.б. РҚ заңдарына сәйкес
Республикалық және жергілікті бюджеттердің арасында мына келесідей
тәртіппен белгілі бір баланстар көзделіне отырып бөлінген:
І. Республикалық бюджеттің түсімдері:
1.заңды тұлғалардан алынатын корпорациялық табыс салығы;
2.Қазақстан Республикасы аумағында орындалған жұмыстарға көрсетілген
қызметтерге, сондай-ақ Қазақстан Республикасы аумағында импортталынатын
тауарларға салынатын қосылған құн салығы;
3. импортталынатын тауарларға және газ конденсатын қоса шикі
мұнайға салынатын акциздер;
4. жер қойнауын пайдаланушылар төлейтін үстеме пайда салығы;
5. автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы жүріп
өткені үшін алым;
6. елтаңбалық алым;
7. азаматгық әуе кемелері мемлекеттік тіркегені үшін алым;
8.радиоэлектрондық құралдарды және жоғары жиіліктегі құрылғы-ларды
мемлекеттік тіркегені үшін алым;
9. теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік
тіркегені үшін алым;
10.телевизия және радиохабарларын тарату ұйымдарын радиожиілік спектрін
пайдалануға рұқсат бергені үшін алым;
дәрі-дәрмек құраддарын мемлекеттік тіркегені үшін алым;
радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы;
республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаиы
үшін төлемақы;
жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы;
кеме жүзетін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы;
республикалық маңызы бар жалпыға ортақ пайдаланылатын автомобиль жолдарының
бөлінген белдеуінде сыртқы (көрнекі) жарнамалар орналастырғаны үшін
төлемақы республикалық бюджеттің тұрақты бекітілген кірістері болып
табылады.
II. Жергілікгі бюджеттің түсімдеріне:
лотореялар ұйымдастыру және өткізу акцизі;
жеке табыс салығы;
әлеуметтік салық;
заңды және жеке тұлғалардан алынатын мүлік салығы;
жер салығы,
бірыңғай жер салығы;
көлік құралдары салығы;
жасалған келісім-шарттарға орай өнімді бөлу бөлігінде жергілікті
бюджеттерге түсетін Қазақстан Республикасының үлесі;
жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым;;
жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым;
заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алым;
аукциондардан алынатын алым;
жергілікті маңызы бар ақылы мемлекеттік жолдармен жүріп
өткені үшін алым;
жылжымайтын мүлікке деген құқықтарды және олармен жасалған мәмілелерді
мемлекетгік тіркегені үшін алым;
механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік
тіркегені үшін алым;
жер үсті көздерінің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы:
орманды пайдаланғаны үшін төлемақы;
жергілікті маңызы бір ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін
төлемақы;
19. жергілікті маңызы бар және елді мекендерде жалпыға ортақ
пайдаланылатын автомобиль жолдарының бөлінген белдеуінде сыртқы (көрнекі)
жарнама орналастырғаны үшін төлемақы;
20. жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы;
21. қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы жатады.
III. Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының түсімдері:
заңды тұлғалардан алынатын корпорациялық табыс салығының;
қосылған құн салығының;
үстеме пайда салығының;
бонустардың;
роялтидің;
жасалған келісім-шарттарға орай өнімді бөлу бөлігіндегі Қазақстан
Республикасының үлесінің артық түсірілген сомалары болып табылады.
Мемлекеттің салық жүйесі ретінде экономикалық-құқықтық және
әдістемелік-функционаддық принциптері кешенін қаржылық-бөлу процестерінде
іске асыру қызметімен тікелей айналысатын қаржылық және салықтық әкімшілік
жүргізулеріне қажетгі әмірлі билік (императив) берілген уәкілетті
мемлекеттік органдар көрініс табады. Сонымен қатар, мемлекеттің салық
жүйесі егемен еліміздің нақты даму кеэеңдеріндегі экономикалық кеңістік пен
мемлекеттік құрылыс процесінде және мемлекеттік басқару жүйесінде әр алуан
қырларымен, әсіресе фискальдық реттеуші функциялары мен ерекшеленетін
ұйымдық-құқықтық механизм болып саналады.
Салық салу (салықтар) жүйесі атқаратын өзіне тән ролі корпорациялық
және жеке табыстарды фискальдық және реттеуші функциялар арқылы қайта болу
кезінде айқын көрінеді.
Фискальдық функция:
1. мемлекеттік бюджеттің кірістері мен шығыстарының ең жоғарғы
балансына қол жеткізу;
2. салықтық түсімдерді бюджеттер арасында бірқалыпты тең бөлу;
3. әлеуметтік инфрақұрылымдарды жоғарғы деңгейге көтеру;
4. ғылым, мәдениет, денсаулық сақтау, қорғаныс және мемлекеттік
басқару салаларын қажетті мөлшерде ақша қаражаттарымен қамтамасыз ету
сияқты түпкілікті мақсаттардың ойдағыдай орындалуын көздейді.
Ал реттеуші функция:
1. шағын жөне орта бизнесті дамытуға;
2. инфляцияның және бағалардың өсуін тежеуге;
3. жаңа технология енгізу, шаруашылық салаларын қайтақұру процес-терін
және инвестипияларды ынталандыруға;
4. сұраныс пен ұсыныстарды реттеуге;
5. жеке кәсіпкерлікті ынталандыруға;
экспорттық-импорттық қызмет аяларын реттеуге;
жаңа жұмыс орнын құруға;
дәстүрлі халық енеркәсібін (қолөнерін) дамытуға;
инфляцияны ауыздықтауға;
азаматтардың жеке табыстарын теңестіруге атсалысады. Мемлекеттің салық
жүйесінің әлеуметтік аялар мен экономиканы реттеу барысындағы маңызы мен
атқаратын рөлі қазіргі кезде күн санап артып келеді. Осы әлеуметтік-
экономикалық аяларға фискальдық-реттеуші ықпал ету мына келесідей басты
мақсаттарды:
еліміздің экономикасының тұрақты әрі орнықты негізде өсуіне қол жеткізуді;
экономиканың сапалылық және теңдестірілу тұрғысынан айтарлықтай өсуіне,
өнімділігіне атсалысуды;
индустриалдық және коммерциялық базаларды дамытуды;
халық тұтынатын негізгі тауарлар мен қызметтері белгіленген бағалардың
тұрақтылығын қамтамасыз етуді;
еңбекке жарамды тұрғылықты халықтың жұмыспен толық қамтамасыз етілуін;
тұрғылықты халықтың табыстарының белгілі бір деңгейде
теңестірілуін қамтамасыз етуді;
көп балалы отбасыларын, зейнеткерлер мен мүгедектерді әлеуметтік қорғау
жүйесін құруды;
салық жүйесі мен баға құру, кредиттеу, валюталық-ақшалай
реттеу, бюджеітік қаржыландыру, зейнетақымен қамтамасыз ету, сақтандыру
жүйелері арасында экономикалық тұрғыдан негізделген өзара іс-әректтерді
белгілеуді;[8]
әлеуметтік қамсыздаидыру деңгейі мен әлеуметтік жәрдемақылар деңгейін
теңестіру арқылы тұрғылықты халықтың әл-ауқаттарын жоғарылатуды көздейді.
Салық салу саласындағы мемлекеттік басқару деп, мемлекеттің салық салу
жүйесінің аясында өздеріне тиесілі қызметтерін жүзеге асыратын уәкілетті
мемлекеттік органдардың және салык әкімшілігін жүргізетін салық
органдарының жүйесін айқындайтын, сондай-ақ олардың салықтық іс-
қимылдарының шеңбері мен тиісті өкілеттіліктерін белгілейтін салықтық
құқықтың жалпы бөлімінің институтын айтамыз.
Негізінде, мемлекеттік басқару атқару-өкім ету сипатындағы қызмет
болып саналады. Мемлекеттік басқару кезінде күнделікті және тікелей
басшылық ету арқылы шаруашылық, әлеуметтік, әкімшілік, саяси жене т.б.
құрылыс аяларына ұйымдастырушы ықпал ету қызметі, яғни заңға сәйкес,
өктем атқарушы қызмет жүзеге асырылады.
Мемлекеттік басқару мемлекеттің органдары мен мекемелеріне, қоғам
жүйесіне немесе оның аяларына мақсатты бағдар бағытта ықпал етеді. Оның
өзіне тән мына келесідей ерекшеліктері болады:
Мемлекеттік басқару саяси сипатта болғандықтан басқару жөніндегі
негізгі салмақ мемлекеттің өзіне түседі. Мемлекет мемлекеттік - құқықтық,
техникалық ұйымдастырушы және басқа да басқару құралдарына сүйене отырып
қоғамды басқарушы қызметін атқарады; Мемлекеттік басқару құқықтық
нысанда жүзеге асырылады; Мемлекеттік басқару ғылыми негіздерге
сүйенеді. Жоғарыда айтқанымыздай басқару саяси сипатта болады, сондықтан
ол мемлекеттің мүдделері мен міндеттеріне қызмет етеді. Мемлекеттік
сипаты мына жайлардан көрініс табады:
1. басқаруды жүзеге асыру кезінде мемлекет мүддесі көзделеді;
2. басқару функцияларын мемлекет еркіне сай қалыптастырылған арнайы
субъектілер жүзеге асырады;
3. осы субъектілер мемлекет атынан қызмет атқарады;
4. оларға мемлекеттік-өктем сипаттағы қажетті өкілеттілік беріледі.
Кейде барлық мемлекетгік органдардың қызметі, барлық мемлекеттік қызмет
басқару деп сипатталады. Мемлекеттік ауқымындағы және мемлекет атынан
жүзеге асырылатын басқарушылық функцияларының өзіне тән белгілері мен
ерекшеліктері мыналар:
1. Мемлекеттің Конституциясында белгіленген мемлекеттік
маңызы бар басқару сипатындағы мәселелер шеңбері;
2. Мемлекет аумағында басқару функцияларын жүзеге асыратын арнайы
аппаратты, яғни мемлекеттік басқару органдарын қалыптастыру болғандықтан
басқаруды кез-келген мемлекеттік орган емес, тек арнайы құралатын атқару
және өкім ету органдары ғана жүзеге асырады;
Мемлекетгік басқару тек тиісті кәсіпорындар мен ұйымдарды,
бірлестіктсрді басқару ғана емес, сонымен қатар мемлекет аумағының барлық
аялары мен түкпірлерінде, яғни талаптарына бағындыру қажеттілігі
туындаған жерлерде атқарылатын қызмет болып саналады;
Мемлекеттік басқару ұйымдастырушы қызмет болып табылады;
Мемлекеттік баскару тар мағынада заңи-өктем сипаттағы қызмет болып
табылады. Мемлекеттік басқару мемлекетгік-өктем түрде жүзеге
асырылатындықтан басқарушы субъекті мен басқарылушы субъектінің арасында
"өктем билік-бағыныштылық" қатынастары туындайды; Мемлекеттік басқару заңға
сәйкес қызмет болып табылады. Атқару қызметтерінің бағытын, бағдарын тек
заң белгілейді, яғни заң нормалары нақты жағдайларда қолданылады.
Қорыта келіп айтсақ, мемлекеттік басқару дегеніміз шаруашылық,
әлеуметтік-мәдени және әкімшілік саяси құрылыстарды тікелей және күнделікті
басқару процесінде заңдарды тікелей атқару жөніндегі заңға сәйкес,
мемлекеттік-өктем, ұйымдастырушы қызмет.
Сонымен, басқару деп қоғамдағы қандай да болмасын процестерге
мақсатты, ұйымдастырылған түрде ықпал (әсер) ету арқылы оларды белгіленген
заңдылықтарға сөйкес келтіруде немесе сол процестерді жүйеленген, тиісті
тәртіпке келтіруді айтамыз. Ал салық салу саласындағы басқару осы сала
бойынша күткен нәтижеге қол жеткізу үшін белгіленген (анықталған)
субъектіге жоспарланған, мақсатты түрде ықпалын тигізетін тәсілдер мен
әдістердің жиынтығы болып табылады. Бұл саладағы басқару өз алдына, дербес
және ерекше мемлекеттік басқару саласын қалыптастырмайды. Салық салу
саласындағы басқару қаржылар саласындағы, дәлірек айтсақ, бюджет аясындағы
басқару болып табылады.
Салық салу саласында нақты белгіленген басқару органдарының ерекше
жүйесі жоқ болғандықтан осы салада қандай да болмасын, өзіне тиесілі
қызметін атқаратын әртүрлі Уәкілетті мемлекеттік органдар мен олардың
құзыреттерін айтуға болады.
Сонымен қатар, салық салу саласында барлық мемлекеттік аппарат жүйесі
жұмыс істейтінін және олардың әрқайсысының салық қызметі жөніндегі
қаржылық, салықтық құқық нормаларымен жүктелген құқықтары мен міндеттері
бар екенін естен шығармауымыз қажет.
Бұл жерде "басқару" термині кең мағынада айтылады, яғни уәкілетті
мемлекеттік органдардың ұйымдастырушы қызметі мен тиісті атқарушы-билікші
қызметтерін бірдей қамтиды.
Салық салу саласындағы басқару салық механизмдері, яғни оның
тұтқалары мен әдістері, ынталандырулары мен жауапкершілік шаралары арқылы
жүзеге асырылады.
Салық салу саласындағы басқару негізінде мына келесдей: жоспарлылық
және тиімділік; салық мәселелеріне саяси тұрғыдан қарау; халық
мүддесі мен мұқтаждығын есепке алу; негізде, яғни ғылым жетістіктерінің
нәтижесіне сүйене басқару; барлық басқару жүйесі бойынша құқыктар мен
міндеттерді дәл белгілеу және нақты жауапкершшк жүктеу; осы басқарудың
барлық деңгейінің тиімді ұштастырылуы; заңдылық және жариялылық принциптері
жатады.[9]
Салық салу саласындағы басқару кезінде мынадай өзара тығыз
байланысқан: бухгалтерлік, статистикалық ақпараттар; салықтарды басқаруды
ұйымдастыру; салықтық жоспарлау және реттеу; салықтық бақылау сияқты
элементтер пайдаланылады.
Салық салу жөніндегі ақпараттарды қажет уақытында, толығымен және
шынайы түрде алу - салық процестерін тікелей басқаруды қамтамасыз етеді.
Ақпараттар тікелей, бухгалтерлік іс статистикалық есептеулер арқылы
алынады. Осы ақпараттар салықтық жоспарлауды ғылыми тұрғыдан негіздеуге
айтарлықтай себін тигізеді.
Салық салуды ұйымдастыру деп, салықтық қатынастардың нысандарына қосып
салық механизмін құруды және оның іске асырылуына жағдай туғызуды
айтамыз.
Салық салу саласындағы барлық басқару органдарының көздейтін басты
міңдеттеріне:
нарықтық қатынастарға өтуге бағытталған бірыңғай салық
саясатын жүргізу;
халыққа салық салуды әлеуметтік жағдайларды ескере отырып
жүзеге асыру;
- салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің бюджетке толығымен және
уақтылы түсіп отыруын тиісті құқықтық құралдармен қамтамасыз ету;
- салық салуға және басқа да міндетті төлемдердің белгілеуге
байланысты негізге алынатын принциптер мен нормаларды белгілеу жатады.
Сонымен, салық салу саласындағы басқаруды тікелей басқарушы қызметі
ретінде түсінуімізге болмайды. Салық салу саласындағы басқару уәкілетті
мемлекеттік органдардың осы салаға қатысты өз өкілеттіліктерін жүзеге
асыру жөніндегі қызметтері болып табылады.
Салық салу саласындағы басқаруға, тек салық органдары жүргізетін салық
әкімшілігін жатқызуға болады. Демек, салықтар мен басқа да міндетті
төлемдер нысанында бюджетке аударылатын ақша қаражаттарының тиісті бюджетке
белгіленген мерзімінде және толығымен түсіп тұруын қадағалау, салық есебіне
алу, салықтық тексеру жүргізу де салық салу саласындағы басқаруға жатады.
Тағы бір мағынада, салық салу саласындағы басқару деп, салық қызметін
мемлекет мүддесін көздей отырып жүзеге асыратын уәкілетті мемлекеттік
органдар жүиесін айта аламыз.- Өйткені, осы уәкілетті мемлекеттік органдар
біруақытта басқару органдары болып табылады.
Мысалы, Қазақстан Республикасының Парламенті Палаталардың бөлек
отырысында бюджет, салық салу меселслерін әуелі Мәжілісте, одан кейін
Сенатта кезекпен қарау арқылы республикалық бюджетті және оның атқарылуы
туралы есептерді, бюджетке енгізілген өзгертулер мен толықтыруларды
талқылайды, сондай-ақ мемлекеттік салықтар мен алымдарды белгілейді және
оларды алып тастайды. Қазақстан Республикасының Парламенті республикалық
бюджетке, салық салуға, алымдар мен басқа да міндетті төлемдерді белгілеуге
қатысты негізгі принциптср мен нормаларды белгілейтін заңдар шығарады.
Тұжырым ретінде мынадай бірнеше пікір-көзқарастар мен жайларды
қалыптастыруға болады:
Салық салу саласындағы мемлекеттік басқару осы аядағы уәкілетті
органдар мен салық органдарының қызмет багыттарын, мақсаттары мен
міндеттерін айқындап, белгілеу және дәреже-деңгейлеріне қарай, көзделген
нәтижеге қол жеткізу мақсатында сол мемлекеттік органдардың жүріс-
тұрыстарына біржақты-өктем ықпал ету түріндегі ұйымдастырушы қызмет;
Салық салу саласындағы мемлекеттік басқару мемлекеттің салық жүйесін,
салықтық құрылысты ұйымдастыру, салық төлеушілер мсн уәкілетті мемлекетгік
органдардың жүріп-тұруларын, салықтық тәртіптерін құқықтық және мемлекеттік
реттеу жөніндегі біртұтас алғанда мемлекеттің немесе оның кездерде
уәкілетті органдарының өктем-ықпалды іс-қимылдары;
Осы салада арнайы құзыретті салық органдары мен басқа да атқарушы
билік органдарына қоса мемлекеттің айрықша субъектілері мен өкілді
органдары да (Президент, Парламент, мәслихаттар) өздеріне тиесілі
өкілеттіліктерін жүзеге асыратындықтан салық салу саласындағы мемлекеттік
басқару кең мағынада түсіндіріледі;
Мемлекеттің салықтық қызметінің мәніне салыктық құқықтық қатынастар
субъектілерінің өздеріне тән субъективтік құқықтары мен заңи
міндеттерін атқаруларына қарай мемлекеттік басқарудың салық салу
саласындағы мақсат-бағдарын айқындап, қалыптастыру жатады;
- Салық салу саласындағы мемлекеттік басқарудың мақсаты салық органдары мен
салық төлсушілердің жүріс-тұрыстарына біржақты-өктем ықпал ету жолымен
мемлекеттің салықтық қызметін ұтымды ұйымдастыру әрі тәртіпке келтіру және
салықтық міндеттемелерін тиісінше орындалуын қамтамасыз ету;
- салық салу саласындағы мемлекеттік басқаруға құқықтық қызметтерін
мемлекет атынан жүзеге асыруға уәкілетті мемлекеттік органдар жүйесін
ұйымдастыру жатады. Осы басқарудың нәтижесі ретінде уәкілетті мемлекеттік
органдардың қызметтерінің көздеген мақсаттарына-салықтар мен басқа міндетті
төлемдер есебінен мемлекеттік бюджеттің құқықтық кірісін қалыптастыруды
айтуға болады;
- салық салу саласындағы мемлекеттік басқарудың мәні мемлекеттік салық
әкімшілігін жүргізу болып табылады және олар бір-бірімен біте қайнасып,
өзара тығыз байланысқан.
Сонымен салықтық қызметтің басты бағыты бюджетке салықтарды жұмылдыру
арқылы мемлекеттің қазынасын қалыптастыру болып табылады.
Осыған орай, мемлекеттік салықтық басқару аясында Қазақстан
Республикасы Қаржы министрлігінің Салық комитетінің мынадай құзыреттері
белгіленген:
Салық комитеті өз қызметінде:
1. салық төлеушілердің құқықтарын және мемлекеттің мүддесін
сақтауға және қорғауға, салықтардың және мемлекет
алдындағы да қаржылық міндеттемелердің дұрыс
есептелуіне, толық және уақтылы төленуін бақылауды
жүзеге асыруға;
2. салық төлеушілер мен салық салу объектілерінің уақтылы
есепке алынуын қамтамасыз етуге, бюджетке есептелген
және төленген салықтардың және төленген
салықтардың және мемлекет алдындағы басқа да қаржылық
міндеттемелердің есебін жүргізуге;
алкоголь өнімін өндіруге және оның айналымын мемлекеттік бақылау жасау;
өз құзыретінің шегінде Қазақстан Республикасының экономикалық қауіпсіздігін
қамтамасыз ету;
Қазақстан Республикасының фискальдық саясатын қалыптастыру-ға қатысу және
осы саясатын іске асыру;
заңдарға сәйкес есептелген салық және мемлекет алдындағы басқа да қаржылық
міндеттемелердің сомасымен салыстырғанда артық енгізілген сомаларды салық
төлеушілерге қайтаруға;
Қазақстан Республикасының салық заңдарын бұзушылық туралы арыздарды,
хабарламалар мен басқа да ақпараттарды тексеруге;
салық төлеушілер туралы ақпараттың құпиясын сақтауға;
декларацияларды және салықты, мемлекет алдындағы басқа да қаржылық
міндеттемелерді есептеу мен төлеуге байланысты өзге де құжаттардың
нысандарын әзірлеуге;
салық заңдарын бұзу фактілерін жинауға, талдауға және оларға баға беруге,
салық заңдарын бұзуға ықпал ететін себептер мен жағдайларды жою жөнінде
тиісті ұсыныстар енгізуге;
салық төлеушілерді тиісті салық комитеттерінің басшылары
қол қойған ұйғарымдар бойынша ғана тексеру жүргізуге;
қаржы органдарына салық және бюджет алдындағы басқа да қаржылық
міндеттемелердің түскен сомалары туралы Қазақстан
Республикасының Қаржы министрлігі белгілеген нысан мен мерзімдерде есептер
ұсынуға;
13. акциялардың мемлекеітік пакеті бар акционерлік қоғамдардың
дивидендтерін дұрыс есептеуіне және оларды уақтылы төленуіне бақылау
жасауға міндетті.
Салық комитеті өзіне жүктелген міндеттерге сәйкес мынадай
функцияларды атқарады:
төлемдердің және мемлекет алдындағы басқа да қаржылык,
міндеттемелердің бюджетке түсуін көздейтін салық заңдары мен
басқа да заң актілерінің орындалуын бақылауды жүзеге асырады;
төлемдердің және мемлекет алдындағы басқа да қаржылық
міндеттемелердің бюджетке түсуін көздейтін салық заңдары мен
басқа да заң актілерінің бұзылуы туралы арыздарды, хабарламаларды және
басқа да ақпараттарды тексеруді жүзеге асырады;
3. салық төлеушілердің арасында төлемдердің және мемлекет алдындағы
басқа да қаржылық міндеттемелердің бюджетке түсуін көздейтін салық заңдары
мен басқа да заң актілерінің қолданылуы туралы түсіндіру жұмысын жүргізеді;
4. салық заңдарының бұзылуына талдау және бағалау жүргізеді және
салықтық құқық бұзушылықтарға ықпал ететін себептер мен шарттарды жою
жөнінде тиісті ұсыныстар енгізеді;
5. аумақтық салық органдарының салық, бюджетке төленетін төлемдерді
және мемлекет алдындағы басқа да қаржылық міндеттемелер жинау жөніндегі
есептерін алады, қорытады және талдайды;
6. аумақтық салық органдарының салық, бюджетке төленетін төлемдер
және мемлекет алдындағы басқа да қаржылық міндеттемелер жөніндегі
жұмыстарының ұйымдастырылуына тексеру жүргізеді;
7. салық органдарында тіркелмеген заңды тұлғалар бойынша салық
есебіне қою мақсатымен есеп жасайды және әділет органдарымен бірлесіп,
салыстыру жүргізеді;
8. декларацияларын ұсынбаған заңды тұлғалар бойынша есеп жасайды;
9. салықты және мемлекет алдындағы басқа да қаржылық міндеттемелерді
мәжбүрлі өндіріп алу жөнінде жүргізілген жұмыстарға есеп береді және
талдау жасайды;
10. салық органдарының бақылау-экономикалық жұмысының нәтижелері
туралы тоқсан сайынғы есепті жасайды;
11. аумақтық салық органдарына жұмысты ұйымдастыру жөнінде
әдістемелік және практикалык көмек көрсетеді;
12. кадрлардың біліктілігін арттыру жөнінде шаралар жүргізеді;
13. қолда бар келісімдерге сәйксс шет мемлекеттердің салық
органдарымен және халықаралық салық ұйымдарымен байланысты жүзеге асырады,
шет елдердің салық қызметтерінің қызметті ұйымдастыру тәжірибелерін
зерделейді және оны Қазақстаи Республикасы Салық органдарының қызметінде
практикалық қолдану жөнінде ұсыныстар әзірлейді;
14. өз құзыретінің шегіңде салық салу мәселелері бойынша халықаралық
келісімдерді іске асырады;
15. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің фискальды саясат
департаментімен бірлесе отырып, өзінің құзыретінің шегінде әдістемелік және
нұсқаулық материаддарды әзірлейді және бекітеді, төленетін төлемдерді және
мемлекет алдындағы қаржылық басқа да міндеттердің бюджетке түсуін көздейтін
салық заңдары мен басқа да заң актілерін қолдану жөнінде түсіндірмелер
дайындайды;
16. ақпараттық жүйелер мен салық органдарын автоматтандырудың және
компьютерлендірудің басқа да құралдарын құру жөніндегі шараларды жүзеге
асырады[iii].
Өзіне жүктелгеи міндетгер мен функцияларды жүзеге асыру үшін
Салық комитетінің:
17.заңды (ерекше жұмыс режимі бар заңды тұлғаларды қоса алғанда)
және жеке тұлғаларда ұсынылған ұйғарымдардың негізінде барлық ақша
құжаттарына, бухгалтерлік кітаптарына, есептілікке, сметаларға, қолда бар
ақшаға, бағалы қағаздарға және басқа да құдылықтарға, есеп
айырысуларға, декларацияларға және салықты, бюджетке төленетін басқа да
төлемдерді және мемлекет алдындағы өзге де қаржылық міндеттемелерді
есептеуге және төлеуге байланысты өзге құжаттарға Қазақстан
Республикасының зандарына сай тәртіп пен шарттар бойынша тексеру жүргізуге,
ұйымдардың лауазымды адамдарынан және басқа да қызметкерлерінен,
сондай-ақ азаматтардан аталған тексерулердің барысында
туындаған мәселелер бойынша анықтамалар, ауызша және жазбаша
түсініктемелер алуға;
1.өз өкілеттіліктерін жүзеге асыру кезінде ұйымдар мен азаматтардың кіріс
алу үшін пайдаланылатын не салық салу объектілерін ұстауға байланысты
өндірістік, қойма, сауда және өзге де үй-жайларын орналасқан жеріне
қарамастан, қолданылып жүрген заңдарды сақтай отырып тексеруге;
2. ұйымдардың басшылары мен басқа да лауазымды адамдарына, сондай-ақ
азаматтарға анықталған төлемдердің және мемлекет алдындағы басқа да
қаржылық міндеттемелердің түсуін көздейтін салық заңдарының және басқа да
заң актілерін бұзушылықтарды жою туралы орындауы үшін
міндетті нұсқаулар беруге және олардың орындалуын бақылауға;
3.заңдарда көзделген жағдайларда банктік шоттарға салық,айыппұл, өсім және
мемлекет алдындағы басқа да қаржылық
міндеттемелері сомаларын алуға инкассалық тапсырмалар (өкімдер) беруге;
4.салық заңдарын бұзған ұйымдарға, лауазымды адамдарға және азаматтарға
қолданылып жүрген заңдарда көзделген санкциялар мен айыппұлдарды қолдануға;
5. белгіленген мерзімде салықты және мемлекет алдындағы басқа да
қаржылық міндеттемелерді, айыппұлдарды және өсімді төлемеген кезде
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес салық төлеушінің мүлкіне билік
етуін шектеу туралы шешім шығаруға;
6. сауда және басқа да ұйымдарда, жеке кәсіпкерлерде тауарларды
(өнімдерді), ұсынылатын жұмыстар мен қызмет көрсетулерін бақылаулық сатып
алуларын жүргізуге;
7. қолданылып жүрген заңдарға сәйкес жазбаша сұрау салудың негізінде тек
қызметтік мақсатта басқа заңды тұлғалардан, банктерден жөне банктік
операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын өзге де ұйымдардан,
биржалардан және азаматтардан тексеріліп отырған ұйымдар мен азаматтардың
кәсіпкерлік қызметі, банк шоттарындағы операциялары және ақша жағдайы
туралы мәліметтер, анықтамалар, сондай-ақ құжаттар алуға;
8. тексерулер мен сараптамалар жүргізуге ұйымдардың білікті мамандарын,
басқа бақылау органдарының қызметкерлерін салық органдарының қаражаты
есебінен ақы төлей отырып тартуға;
9. қолданылып жүрген заңдарға сәйкес ұйымдар мен азаматтарға салықты және
бюджетке төленетін басқа да төлемдерді, сондай-ақ мемлекет алдындағы басқа
да қаржылық міндеттемелерді төлеу бойынша мерзімін ұзартуға және бөліп
төлеуге рұқсат беруге;
10. аумақтық салық комитеттерінің шешімдері қолданылып жүрген заңдарға
сәйкес келмеген жағдайда олардың күшін жоюға немесе тоқтатуға құқылы.
Бұл жерден мемлекетті қоғамның саяси жүйесінің субъектісі екенін
ескерсек, оның қызмет аясы тек қана өз ақшалай мәселелерін шешіп қоймай,
сонымен қатар қоғамның да ақшалай инфрақұрылы-мын құруға бағытталғанын
байқаймыз.
Мемлекетіміздің қазіргі нарықтық даму жағдайындағы салық салу
саласындағы басқаруы оның салықтық құқығының маңызды элементі болып
табылады.
Осы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Заң факультеті
Инвестициялық және қаржылық құқық кафедрасы
Диплом жұмысы
Тақырыбы: Мемлекеттің салықтық қызметінің құқықтық негіздері
Орындаған: 3-курс студенті Рысқұлов А.Қ.
Ғылыми жетекші: _______________ аға оқытушы Қалымбек Б.Қ.
Норма бақылаушы: ___________ аға оқытушы Қожабек Қ.М.
Кафедра меңгерушісінің заң
ғылымдарының
рұқсатымен қорғауға жіберілді ______________ кандидаты, доцент Рахметов
Е.Ш.
Алматы, 2010ж.
М А З М Ұ Н Ы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1-тарау. Мемлекеттің салықтық қызметінің
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1. Мемлекеттің салықтық қызметінің түсінігі және салық салу саласындағы
мемлекеттік органдардың құқықтық мәртебесі ... ..5
1.2.Мемлекеттің салықтық қызметінің мақсаттары ... ... ... ... ... ..9
2-тарау. Мемлекеттің салықтық құрылысы және Қазақстан Республикасындағы
салықтар ме басқа да міндетті төлемдерге жалпы
шолу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
3-тарау. Мемлекеттің салықтық қызметінің
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...51
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .52
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Мемлекетіміздің егемендігі, оның әлеуметтік
бағдарлы нарықтық қатынастарға бағытталған даму жолына көшуі, сондай-ақ
мемлекет және қоғам мүддесіне қажетті қаржы-қаражаттардың мемлекет
құзырында орталықтандырылуы және өтпелі кезеңдегі экономиканы реттеу
барысында пайдаланылатын салық механизмінің жаңаша қалыптастырылуы салықтық
құқықтың экономика және құқық аяларынан өзіне тиесілі орнын алуының басты
себебіне айналып отыр. Демек, мемлекетгің материаддық мүддесі мен қоғам
өмірінің айырықша аясының тоғысатын жері, көбінесе объективті қаржылық-
құқықтық құбылыс ретінде жарқын көрініс табатын салық салу саласы әрқашанда
мемлекеттің салықтық құқығының реттеуші ықпалының ауқымы болып табылады.
Мемлекеттің және нарықтық қатынастардың мызғымас атрибуттарына да осы
салық салу жүйесі мен салық органдары жатады. Салықтарлық қоғамның
әлеуметтік жағдайына және экономиканы басқару ісіне тигізер ықпалдары да
өте зор. Мемлекеттің қаржылық тұрғыда нығаюы ең алдымен бюджеттік-салықтық
саясаттың дұрыс жолға қойылуымен байланысты. Ал, бюджеттің толыққанды
қалыптасуы салықтардың тиімді және ұтымды жиналуында болып табылады.
Сөзіміз дәйекті болу үшін ТМД елдеріндегі салықтық түсімдердің бюджеттегі
үлесіне шолу жасап өтсек. ТМД Статистика комитетінің мәліметінше, 2006
жылдың қаңтар – қыркүйек айларында салықтық түсімдер ( табыс салығы,
қосымша құн салығы, акциз) Ресейде- 40.9%, Тәжікстанда -67.0%, Қазақстанда,
Беларуссияда, 80 %-ға жуық мөлшерде болған[1]. Салықтарды алуға байланысты
мемлекет осы салықтардың кемөгімен тиісті бюджеттің кірісіне ақша
қаражаттарын жұмылдыру, тарту аркылы мемлекетгің әлеуметтік, саяси және
экономикалық даму бағдарламаларының басымды бағыттарын ақшалай қамтамасыз
ету сияқты мақсат-міндеттерді көздейді. Мемлекеттің салық салу саласындағы
құқықтық қызметтер, яғни салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді
белгілеу, мәжбүрлеп алу, олардың толығымен және уактылы төленуіне салықтық
бақылау жүргізу, салық органдарының жүйесін айқындап, құзыреттерін белгілеу
және т.б. тек салықтық - құқықтық нормалардың негізінде жүзеге асырылады.
Осы салықтық құқықтық нормалардың жиынтығы салықтық құқықты құраса, ал
мемлекеттің құзыретті органдары қабылдайтын және шығаратын салықтық заңдар
салықтық құқықтың болмысының нысаны ретінде көрініс табады.
Бүгінде салықтық құқықтың нарықтық экономика жағдайында маңызды
құқықтық құрылым ретінде даму тенденциялары және салық заңдарының
жүйеленіп, ұтымды қалыптасуының мәселелері өте өзекті болып отыр.
Салықтық құқықтың мемлекеттегі барлық аялар мен салаларға және
тұлғаларға қатысы бар болса, ал мемлекеттік қызметкерлердің салық төлеуші
заңды және жеке тұлғалардың, құқық қорғау органдарыны қызметкерлерінің,
кәсіпорындардағы және басқа саладағы заңгерлердің, экономистердің және
аудиторлардың салықтық құқыққа, салықтық заңдарға деген қызығушылықтары,
ықылас — ынталары күн санап өсуде.
Сондықтан, салықтық құқық пен салықтық заңдарды зерделеу
міндеттілігінің жоғарғы заң оқу орындарының студенттеріне, салық қызметі
және қаржы полициясы агенттігі органдарының қызметкерлеріне, прокуратура
мен сот органдарының қызметкерлеріне, кедендік бақылау агенттігінің
кызметкерлеріне, экономистерге, бухгалтерлер мен аудиторларға жүктелуі күн
тертібінде өткір тұрған көкейтесті мәселе екенін көрсетеді.
Диплом жұмысының мақсаты салықтық қатынастарды реттейтін заңнамаларды
жетілдіру үшін теориялық және практикалық ұсыныстар жасау.
Зерттеу пәні ретінде салықтық қызметтер аясында кездесетін экономикалық
қатынастар жиынтығы.
Зерттеу объектісі ретінде жалпы салық салу органдары органдары мен
салық жүйесіне қатысты заңдық нормативтер қаралады.
Зерттеу жұмысының хабарламалық қоры ретінде Қазақстан Республикасының
заңдық актілері Қазақстан Республикасы қаржы Министрлігінің нормативтік
құжаттары, Қазақстан Республикасы қаржы нарығы және қаржы ұйымдарын реттеу
мен бақылау Агенттігінің құжаттары алынды. Сонымен қатар жұмыста ғылыми
конференция материалдары, арнайы әдебиеттер және шет елдік зерттеулердің
еңбектері пайдаланылды.
1-ТАРАУ МЕМЛЕКЕТТІҢ САЛЫҚТЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ ТҮСІНІГІ
1.1. Мемлекеттің салықтық қызметінің түсінігі және салық салу саласындағы
мемлекеттік органдардың құқықтық мәртебесі
Салықтар мемлекеттік кірістің (бюджеттің) ең мол түсім көздері
болғандықтан олар қандай да болмасын мемлекеттің өсіп - өркендеуінің
материалдық негізі болып есептелінеді. Сондықтан салықтық қызмет
мақсатының басты бағыты салықтардың көмегімен бюджетке кірістерді тарту
арқылы мемлекеттің қазынасын қалыптастыру және мемлекеттің функциялары мен
қоғам мүдделерін ақшалай қамтамасыз ету болып табылады .
Бұл жерде мемлекетгің қызмет аясы қоғамның әлеуметтік-экономикалық
инфрақұрылымын құруға бағытталған іс-қимылдарды қамтиды.
Мемлекеттің салықтық қызметі мына келесідей:
1. бұл мемлекет аумағындағы салықтар мен өзге де міндетті төлемдерді,
олардың түрлерін, ерікті төлеу және мәжбүрлеп алу тәртібін белгілеу, салық
жүйесі мен салықтық құрылымдарды қалыптастыру және олардың ойдағыдай қызмет
атқаруларын қамтамасыз ету, сондай-ақ қоғамның әлеуметтік-экономикалық
аясын салықтық реттеу жөніндегі мемлекеттің біртұтас өзінің немесе өзі
айырықша уәкілеттілік берген мемлекеттік органдарының қызметі ретінде;
2. бұл барлық салық төлеушілердің өздеріне тиесілі салықтық
міндетгемелерін дұрыс атқаруларына жағдай жасау және салық әкімшілігін
толыққанды жүргізу, оның ішінде салықтық тексерулердің жемісті жүзеге
асырылуына баса назар аудару, сондай-ақ заңда көзделген сәттердің орын
алуына байланысты салықтарды мәжбүрлеп алу жөніндегі арнайы уәкілетті салық
органдарының іс-қимылдары мағынасында сипатталынады.
Салықтық қызмет негізінде өзара тығыз байланысқан құқықтық және
экономикалық қатынастардың жүйесінен тұрады. Жоғарыда айтқаңдай, мемлекет
тиісті заңдар мен басқа нормативтік-құқықтық актілерді қабыддауы арқылы
салықтар мен міндетті төлемдерді белгілейді, өзгертеді, жояды және олардың
уақтылы, белгіленген мөлшерде бюджетке түсуіне бақылау жүргізеді.
Осы салықтар мен өзге де міндетгі төлемдердің белгіленуі және алынуы
мемлекеттің салықтық кызметіне байланысты болады.
Мемлекеттің салықтық қызметі мынадай:
салықтар мен өзге де міндетті төлемдерді белгілеу;
мемлекеттің салық жүйесінің қазіргі кезең талаптарына сай
құрылуына, оның экономикалық және құқықтық негіздерінің тиімді болуына
атсалысу;
салық төлеушілердің өз салықтық міндеттемелерін біржақты
- ерікті орындауларына жағдай жасау және осыған орай салықтық бақылауды
жүзеге асыру;
салық салу саласындағы мемлекеттік органдар мен арнайы
салық органдарының жүйесін айқындау және олардың тиісті құзыреттерін
белгілеу;
салық органдарының қызметтерін - тиімді ұйымдастыру және
салықтық құқықтарын ұтымды белгілеп, жетілдіру;
салықтық міндеттемелердің айтарлықтай көлемде орындалмағанына орай олардың
мәжбүрлі негізде жүзеге асырылуын қамтамасыз ету;
салықтық заңдарды бұзғаны үшін заңи жауапкершілік белгілеу және осы
жауапкершілік шараларына кіналы тұлғаларды тарту;
салық салу саласындағы салық органдары мен салық төлеушілердің құқықтық
және салықтық мәдениеттерін қажетті деңгейде қалыптастыру арқасында
олардың материалдық мүдделерінің мүмкіндігінше балансты болуына атсалысу;
отаңдық және шетелдік инвестициялардың мол және тиімді
ағымының арнасын кеңейту мақсатында салық салу климатын жақсарту, тартымды
жеңілдіктер беру және оларға қатысты салық әкімшілігін екі жақтың
(тараптың) мүдделерін есепке ала отырып жүргізу сияқты негізгі бағдар-
бағыттар бойынша жүзеге асырылады[2].
Салықтық қызметті өздерінің құзыреттеріне орай жүзеге асыратын
мемлекеттік лауазымды тұлға мен уәкілетті органдарға:
ҚР Президенті;
ҚР Парламенті;
ҚР Үкіметі;
Жергілікті Мәслихаттар мен Әкімдіктер;
ҚР қаржы полициясы агенттігі жатады;
ҚР Қаржы министрлігі;
Қаржы министрлігінін, Салық комитеті;
Астана, Алматы қалалары және облыстар мен аудандардағы және қалалардағы
аудандар бойынша салық органдары және т.б. салық органдары болып табылады.
Салықтық қызмет мемлекет аумағында жүзеге асырылатын болғандықтан, оған
қатысатын осы уәкілетті мемлекеттік органдар өз құзыреттеріне
байланысты мынадай тәртіппен орналастырылады:
1) мемлекеттік өкімет билігі органдары:
а) жоғарғы өкілді және заң шығарушы орган - ҚР Парламенті;
ә) жергілікті өкілді органдар — Мәслихаттар;
2) Мемлекеттік атқарушы билік (мемлекеттік басқару) органдары;
а) жалпы құзыретті органдар:
Қазақстан Республикасының Үкіметі;
Жергілікті Әкімдіктер;
е) арнайы құзыретгі органдар;
1. Қаржы Министрлігі, оның тиісті басқармалары мен бөлімдері;
2. Қаржы министрліпнің Салық комитеті;
3. Қаржы министрлігінің Дәрменсіз борышкерлермен жұмыс
жөніндегі комитеті.
Салықтық қызметтің құқықтық нысандарына мыналар:
1. салық заңдарын шығару;
2. салық заңдарына сәйкес және сол заңдарды атқару негізінде
нормативтік құқықтық актілер шығару;
3. жекеленген салықтық-құқықтық актілер шығару;
4. келісімді негізде екі-жақты салықтық құқықтық акті қабылдау;
5. мемлекеттің немесе оның уәкілетті органдарының, салықтық
заңдарда белгіленген өкілеттіліктерін өздері қатысатын нақты салықтық
құқықтық қатынаста біржақты түрде жүзеге асыруы жатады.
Салықтық қызметті жүзеге асыру кезінде қолданылатын жолдар мен
тәсілдер мына:
1. салықтарды белгілеу;
2. салықтарды алу;
3. салықтардың толығымен және уақтылы төленуіне салықтық бақылау
жүргізу;
4. салық төлеушілердің есебін жүргізу;
5. табысты төлеу кезінде салықтарды ұстап қалуды ұйымдастыру;
6. мемлекеттің салық органдарының жүйесі мен қызметтерін
ұйымдастыру;
7. салық заңдарын бұзған кінәлі тұлғаларға белгіленген заңи
жауапкершілік шараларын қолдану;
8. салық салу жүйесін, әлеуметтік-экономикалық қатынастарды
салықтық-құқыктық реттеуге атсалысу;
9. салықтық міндеттемелердің мүліктіксіз орындалуын қадағалау және
қамтамасыз ету сипатында көрініс табады.[3]
Мемлекет аумағындағы салықтарды белгілеу мына келесідей нысандағы
құқықтық актілер арқылы жүзеге асырылады:
а) Парламент қабылдаған ҚР заңы; ә) Президент шығарған ҚР заңы; в) ҚР
Президентінің заң күші бар жарлығы. Салықтарды белгілеу элементтеріне
белгілеу субъектісі, белгілеу нысаны және белгілеу тәртібі жатады[i].
Салықтарды белгілеудің конституциялық қағидаттары мыналар: салықтарды
белгілеу және жою кезіндегі өкімет билігінің заң шығару тармағының
үстемдігі; салықтарды белгілеу кезінде заңдылықты сақтау; салықтық
заңдардың конституцияға сәйкес болуы; салықтарды төлеу міндеттілігі;
мемлекеттің салықтық қызметінің бұқаралылығы және жариялылығы болып
табылады.
Салық органдарының негізгі міндеттері мыналар болып саналады:
өз құзыреттерінің шегінде мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз
ету;
салықтардың, алымдардың, кедендік және басқа да міндетті
төлемдердің тиісті бюджеттерге түсуін қамтамасыз ету;
мемлекеттің фискальдық саясатын қалыптастыруға қатысу
және осы саясатты іске асыруға атсалысу;
4. халықаралық салық салу мәселерін тиісінше шешуге байланысты
халықаралық салықтық құқықтық қатынастардың белсенді қатысушысы мәртебесіне
ие болу болып саналады.
Салықтарды жоғары өкілді орган шығарған заңның негізінде тек мемлекет
белгілейді және ол Қазақстан аумағында жүретін салықтарды енгізу және
олардың төлеушілерін, салық салу объектісін, мөлшерлері мен төлеу мерзімін
дөл көрсетеді. Салықтар белгілі кезеңде, яғни салық жылы ішінде салық салу
объектісінен бір мәрте ғана алынады. Салықтарды белгілеу кезінде
жеңілдіктер беру мәселелері қоса қарастырылады. Кейде, заңда көзделген
жағдайда жергілікті міндетті төлемдерді алыну тәртібін, мөлшерін белгілеу
жергілікті өкілді органдарға жүктеледі. Айта кететін тағы бір жәйт, салық
салу объектілерін заңға негіздеп айқындау тек шаруашылық, көсіпкерлік
қызметпен айналысатын, табыстары мен мүліктері және көрсететін қызметтері
бар субъектілерге ғана қатысты болады.[4]
Алымдарды белгілеу де мемлекет тарапынан, жоғарғы өкілді орган
шығарған нормативтік құқықтық актінің негізінде жүзеге асырылады. Дәлірек
айтсақ, алымдарды белгілеудің жалпы ҚР Парламенті айқындаса, ал олардың
нақты әкімшілік-аумақтардың ерекшеліктері мен жай-күйлерін есепке ала
отырып белгілеу ҚР немесе жергілікті өкілді органдар — Мәслихаттарға
жүктелуі әбден мүмкін.
Баждарды белгілеу тек Парламент арқылы, ол қабылдаған заң неггізінде
жүзеге асырылады. Баж алу объектілері мемлекеттің мамандырылған органдары
көрсететін немесе жасайтын және басқа да маңызы бар белгілі бір қызметтер
болып және сол қызметтерді пайдаланған заңды және жеке тұлғалар баж
төлеушілер болып есептелінеді. Баждардың өзіне тән қасиеті ақылы болып
келеді немесе біршама - баламалы деген термин қолданылады.
Салықтарды, алымдар мен баждарды, сондай-ақ басқа да міндетті
төлемдерді алуды тікелей салық органдарды жүзеге асырады. Салық органдары
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Салық комитетінің облыстардағы,
аудандардағы мемлекеттік салық органдарынан тұрады. Салықтарды алу, яғни
төлеу заңда, Қазақстан Рсспубликасы Үкіметінің, сондай-ақ салық
органдарының нормативтік-құқықтық және нұсқаулық актілерінде көзделген
мерзімде жүргізіледі. Салық органдары салық төлеушілер мен салық салыынатын
және салық салуға байланысты объектілердің есебін уақтылы алу
нәтижесінде салықтық мерзімінде орындалуына жағдай туғызады.
Салықтық реттеу салық салу жүйесінде пайдаланылатын арнаулы тәсілдер
мен әдістер арқылы құқықтық негізде жүзеге асырылады. Салықтық реттеу
әдістеріне: салық шегерімдері, иивестициялық салықтық преференциялар, салық
демалыстары (каникулы), салықтық рақымшылық ету, қосарлы салық салуға қол
бермеу жөніндегі халықаралық шарттар, салықтық түсімдерді бюджетгер
арасында бөлу, тиісті салық ставкаларын таңдау және белгілеу жатады және
олар бюджеттік реттеу әдістерімен тікелей байланысты болады.[5]
Ал салықтық ретгеу тәсілдері (стимулдары) жеңілдік беру және санкция
қолдану жүйелері негізінде пайдаланылады.
Жеңілдік беру жүйесі: аванстық төлемдерді жою; берілген өтініш бойынша
салықты төлеу мерзімін кейінге қалдыру; белгілі негіздерге қарай салықтық
міндеттемелердің салмағын жеңілдету сияқты және т.б. әдістерден тұрады.
Санкция қолдану жүйесінде қаржылық айыппұлдар, өсімақылар, салық
берешегін мәжбүрлеп алу және әкімшілік айыппұлдар көрініс табады.
Салықтық бақылау әдісі - салықтық заңдардың атқарылуын, сондай-ақ
мемлекеттік бюджетке түсетін салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің
дұрыс есептелуін және уақтылы төленуін тексеру болып табылады.Салыктық
тексеру жүргізуді тек салық органдары ғана жүзеге асырады. Кейбір занда
көрсетілгсн жағдайда салық салу, салық қызметі саласын бақылау мемлекеттік
арнайы уәкілетті органдарға жүктеледі. Қазіргі кезеңде тікелей салықтық
бақылау жүргізетін салық органдарына мыналар: Қаржы министрлігі, Қаржы
министрлігінің Салық комитеті және оның облыстардағы, аудандардағы, қалалар
мен қалалық аудандардағы салық комитеті басқармалары жатады.
1.2. Мемлекеттің салықтық қызметінің мақсаттары
Біздің ойымызша мемлекеттің салықтық қызметінің мақсаттары
төмендегідей түрлерге бөлінеді:
1.салық төлеушілердің мүдделерін қорғау мақсатында мемлекеттің
салықтық юрисдикциясының шегін ұтымды белгілеу;
2. салықтардың көмегімен мемлекеттік бюджет кірісіне, ақша
қаражаттарын тарту арқылы әлеуметгік-экономикалык және әкімшілік-саяси
дамудың мемлекеттік бағдармаларын ақша қаражаттарымен қамтамасыз ету;
3. мемлекетгің салық жүйесінің заңи негіздерін жетілдіру;
4. өндіріс аясын және өндірістік қатынастарды тиісінше
реттеуді қамтамасыз ету;
5. шаруашылық субъектілерінің халық тұтынатын
тауарларды шығаруға және өнеркәсіп өнімдерін өндіруге бағытталған белсенді
қызметтерін жеңілдік беру арқылы ынталандыру;
6. салық органдары қызметтерінің құқықтық негіздерін,
әлеуметгік жағдайлары мен материалдық базасын жетілдіру түрінде көрініс
табады[ii].
Мемлекеттің салықтық қызметінің құқықтық негіздеріне салықтық
қызметгің жалпы бастамаларын, олардың принциптерін, міндеттері мен
мақсатын, салықтар мен салық жүйесінің құрылымын, сондай-ақ салық
төлеушілер мси салық органдарының құқықтары мен міндеттерін белгілейтін
нормалар жатады.[6]
Салықтық қызметті жүзеге асыру барысында салықтардың экономикалық мән-
жайын білдіретін фискальдық, қайта бөлу, бақылау және реттеуші функциялары
да өз рөлдерін атқарады.
Мемлекет атынан жүзеге асырылатын салықтық құқықтық -бюджеттік) қызмет
тек құқықтық негіздерге сүйене отырып атқарылады. Салықтық қызметтің
құқықтық негіздеріне, бірінші кезекте Қазақстан Республикасының
Конституциясы, арнайы қаржылық, салықтық заңдар мен басқа да
нормативтііс қққықтық актілер жатады.
Салықтық қызметті жүзеге асыру кезінде белгілі бір принциптердің
басшылыққа алынатын білеміз. Принцинтер ғылыми тұрғыдан негізделіп,
қалыптастырылған және заң жүзінде бекітілген болып бөлінеді.
Салықтық қызметтің негізгі принциптері ретінде салық жүйесінің
құрылысындағы мына: зандылық және ғылыми негізділік; жалпыға ортақтылық
және міндеттілік; жариялылық және әділеттілік; ыңғайлылық және
жеткіліктілік; қарапайымдылық және экономикалық бейтараптылық; жоспарлылық
және нормативтілік; жеңілділік және бірдүркінділік; мерзімділік және
кезеңділік; жүйелілік және тұрақтылық; айқындылық және нақтылық; мемлекет
тарапынан шаруашылық субъектілеріне тең талап қоюды камтамасыз ету;
субъектілердің (салық төлеушілердің) тапқан табыстарын пайдалануларына
бірдей жағдай жасау; табыс табушы заңды және жеке тұлғалардың салық төлеу
жөніндегі леттері; салық төлеушілер мен салық органдарының құқықтары мен
міндеттерін белгілеу кезінде бірыңғай тәсіл қолдану; салық төлеушілер мен
мемлекетгің заңды мүдделерін және қүқықтарын қорғау теңділігі,
резиденттілік сияқты принциптерді атауға болады.
Осы принциптерге сай, мемлекет өзіне тән міндеттері мен функцияларын
атқаруға және қоғамның қажеттіліктері мен мүдделерін қамтамасыз етуге
қажетті қаражаттарды салықтарды белгілеу және алу арқылы мемлекет
кірісіне-бюджетке жұмылдырады.
2-тарау. Мемлекеттің салықтық құрылысы және Қазақстан Республикасындағы
салықтар ме басқа да міндетті төлемдерге жалпы шолу
Мемлекеттің салықтық құрылысы — мемлекеттің салық жүйесін құру
негізіндегі ұйымдастыру - құқықтық және экономикалық-функционалдық
принциптерді, салық жүйесінін негізгі функңияларын, салықтар мен салық
нысанындағы міндетті төлемдердің түрлері мен топтастыру белгілерін, сондай-
ақ оларды бюджеттер арасында бөлу тәртібін, салық жүйесін басқару әдістері
мен басқару құрылымын және салық жүйесі барлық элементтерінің өзара
байланыстарын айқындайтын салықтық құқықтық жалпы бөлімінің институты болып
табылады.[7]
Мемлекеттің салықтық құрылысын құру негізінде жатқан салық жүйесі мен
салық салу принциптері ұйымдастыру - құқықтық және функционалдық сипаттағы
салықтық құқықтық қатынастар болып табылады. Сонымен бірге, мемлекетгің
салықтық құрылысына трансферттік және индикативтік қасиетгер де тән болады.
Салықтық құрылыс негізінде міндетті түрде кезінде салық салу жүйесінің
классигі болған Адам Смит тұжырымдаған мына: Мемлекеттің тұрғындары
өздерінің тапқан табыстарына қарай мемлекеттің мұқтаждығын қанағаттандыруға
атсалысуы тиіс. Олар төлейтін төлем — салықтың мөлшері ете дәл айқындалғаны
дұрыс болады, сондай-ақ төлеу мерзімі, төлеу тәсілі және төленетін сомасы
өте анық болуы қажет. Салықты алу кезеңі мен уақыты немесе тәсілі салық
төлеуші үшін ыңғайлы әрі қолайлы болуға тиіс. Сонымен қатар, әрбір салықтың
салмағы халықтың қалтасын ойсыратып кетпей, мүмкіндігінше аздап алынуы
қажет. Сонда мемлекет қазынасына түсетін табыс мөлшерлеген межеден артық
болмаса, кем түспейді деген қағидаларға қоса қазіргі заман және экономика
талаптарына сай мына жөне т.б.:
тұрақтылық;
орнықтылық;
икемділік;
жүйенің бірыңғайлығы;
қоғамдық, корпоративтік және жекелей мүдделер теңділігінің сақталуы;
салық салу салмағының жеңілдетілуі;
салықтың арзандылығы;
қолайлылық;
9. жалпыға ортақтылық;
10. заңдылық сияқты принциптер жатады.
Сонымен қатар, салықтық құрылыстың құрылымдық элементтері ретінде
салықтар мен өзге де міндетті төлемдердің нақты түрлерінің жиынтығы,
олардың салық салу базалары мен салықтық төлем сомаларын қалыптастыру
тәсілдері, салықтық іс-қимылдарды жүзеге асыратын қатысушылардың
құқықтары мен міндеттерінің жиынтығы, мемлекеттік салық әкімшілігін
жүргізу, сот билігі органдары мен прокуратура және т.б. өздеріне тиесілі
орындарын алатынын айта кетуіміз қажет.
Мемлекеттің салықтық құрылысының құқықтық тұрғыдан ұйымдастырылуы
мемлекеттің салықтық құқығының мақсатты-бағдарлы әлеуетіне (күш-
қуатына), мемлекеттік салық әкімшілігін жүргізудің мақсатты-бағдарлы рұқсат
беру және шектеу қою сияқты әрекеттеріне сүйенеді.
Мемлекеттің салықтық құрылысының ірге тасын қалау, салық салу
жүйесін ұйымдастыру және оны іске басқару принциптері мемлекеттің салық
саясатына сай саясаттың және мемлекеттің салықтық құқығы осы саясаттың
негізі болып табылады. Мемлекеттің салық жүйесі тікелей салықтары
басым англосаксондық модель мен көбінесе жанама салықтарға бас иетін
континетальдық модельдердің жиынтығынан тұратын аралас салық салудың
құқықтық моделін көрсетеді.
Мемлекеттің салықтық құрылысының экономикалық-құндылық негізіне
салықтар жүйесі түрінде құрылымданған тікелей, жанама, ресурстық
мүліктік салықтар арқылы корпорациялар мен азаматтардың жиынтық
табыстарын қоғамдандырудың императивтік нысанының жиынтығы болып табылатын
мемлекеттің салық жүйесі жатады. Мемлекеттің салық жүйесінің
стратегиялық және функционалдық күш-қуатының нақты әлеуметтік-
экономикалық аямен үйлесімді әрі нәтижелі болуы осы жүйені салық
төлеушілердің экономикалық жай-күйіне, салықты төлеу қабілеттілігіне және
мемлекет шығыстарын тек қоғамдық маңыздылығы өте зор тұтыну аяларына
бағыттау процестерін сапалы заңдарда нақты көздеп, белгілеу
арқылы құруға байланысты болады.
Қазақстан Республикасындағы салықтар жүйесі (салықтар мен бюджетке
төленетін өзге де төлемдерді түрлері мен жиынтығы) қазіргі кезде мынадай
заң жүзінде (Салық кодексінде) белгіленген тәртіп негізінде көрініс тапқан:
Салықтар:
Корпорациялық табыс салығы.
Жеке табыс салығы.
Қосылған құн салығы.
Акциздер.
Жер қойнауы пайдаланушылардың салықтары мен төлемдері
Әлеуметтік салық.
Жер салығы.
Көлік құралдары салығы.
Мүлік салығы[4].
Алымдар:
Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған мәмілелерді
мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды мемлекеттік
тіркегені үшін алым.
Механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені үшін
алым.
Теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік тіркегені үшін
алым.
Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Дәрі-дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы арқылы жүру алымы.
Аукциондардан алынатын алым.
Елтаңбалық алым.
12.Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алымы.
13.Телевизия жене радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожиілік
спектрін пайдалануға рұқсат беру үшін алым.
Төлемақылар:
Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы,
Жер бетіндегі көздердің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы.
3. Қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы.
4. Жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы.
5. Орманды пайдаланғаны үшін төлемақы.
6. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлемақы.
7. Радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы.
8. Кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы.
9. Сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастырғаны үшін төлемақы[5].
Кеден төлемдері: 1. Кеден бажы.
2. Кеден алымдары.
3. Төлемақы.
4. Алымдар.
Осы көрсетілеген салықтар мен бюджетке төленетін өзге де міндетті
төлемдер Бюджет туралы ҚР кодексіне және т.б. РҚ заңдарына сәйкес
Республикалық және жергілікті бюджеттердің арасында мына келесідей
тәртіппен белгілі бір баланстар көзделіне отырып бөлінген:
І. Республикалық бюджеттің түсімдері:
1.заңды тұлғалардан алынатын корпорациялық табыс салығы;
2.Қазақстан Республикасы аумағында орындалған жұмыстарға көрсетілген
қызметтерге, сондай-ақ Қазақстан Республикасы аумағында импортталынатын
тауарларға салынатын қосылған құн салығы;
3. импортталынатын тауарларға және газ конденсатын қоса шикі
мұнайға салынатын акциздер;
4. жер қойнауын пайдаланушылар төлейтін үстеме пайда салығы;
5. автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы жүріп
өткені үшін алым;
6. елтаңбалық алым;
7. азаматгық әуе кемелері мемлекеттік тіркегені үшін алым;
8.радиоэлектрондық құралдарды және жоғары жиіліктегі құрылғы-ларды
мемлекеттік тіркегені үшін алым;
9. теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік
тіркегені үшін алым;
10.телевизия және радиохабарларын тарату ұйымдарын радиожиілік спектрін
пайдалануға рұқсат бергені үшін алым;
дәрі-дәрмек құраддарын мемлекеттік тіркегені үшін алым;
радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы;
республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаиы
үшін төлемақы;
жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы;
кеме жүзетін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы;
республикалық маңызы бар жалпыға ортақ пайдаланылатын автомобиль жолдарының
бөлінген белдеуінде сыртқы (көрнекі) жарнамалар орналастырғаны үшін
төлемақы республикалық бюджеттің тұрақты бекітілген кірістері болып
табылады.
II. Жергілікгі бюджеттің түсімдеріне:
лотореялар ұйымдастыру және өткізу акцизі;
жеке табыс салығы;
әлеуметтік салық;
заңды және жеке тұлғалардан алынатын мүлік салығы;
жер салығы,
бірыңғай жер салығы;
көлік құралдары салығы;
жасалған келісім-шарттарға орай өнімді бөлу бөлігінде жергілікті
бюджеттерге түсетін Қазақстан Республикасының үлесі;
жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым;;
жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым;
заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алым;
аукциондардан алынатын алым;
жергілікті маңызы бар ақылы мемлекеттік жолдармен жүріп
өткені үшін алым;
жылжымайтын мүлікке деген құқықтарды және олармен жасалған мәмілелерді
мемлекетгік тіркегені үшін алым;
механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік
тіркегені үшін алым;
жер үсті көздерінің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы:
орманды пайдаланғаны үшін төлемақы;
жергілікті маңызы бір ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін
төлемақы;
19. жергілікті маңызы бар және елді мекендерде жалпыға ортақ
пайдаланылатын автомобиль жолдарының бөлінген белдеуінде сыртқы (көрнекі)
жарнама орналастырғаны үшін төлемақы;
20. жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы;
21. қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы жатады.
III. Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының түсімдері:
заңды тұлғалардан алынатын корпорациялық табыс салығының;
қосылған құн салығының;
үстеме пайда салығының;
бонустардың;
роялтидің;
жасалған келісім-шарттарға орай өнімді бөлу бөлігіндегі Қазақстан
Республикасының үлесінің артық түсірілген сомалары болып табылады.
Мемлекеттің салық жүйесі ретінде экономикалық-құқықтық және
әдістемелік-функционаддық принциптері кешенін қаржылық-бөлу процестерінде
іске асыру қызметімен тікелей айналысатын қаржылық және салықтық әкімшілік
жүргізулеріне қажетгі әмірлі билік (императив) берілген уәкілетті
мемлекеттік органдар көрініс табады. Сонымен қатар, мемлекеттің салық
жүйесі егемен еліміздің нақты даму кеэеңдеріндегі экономикалық кеңістік пен
мемлекеттік құрылыс процесінде және мемлекеттік басқару жүйесінде әр алуан
қырларымен, әсіресе фискальдық реттеуші функциялары мен ерекшеленетін
ұйымдық-құқықтық механизм болып саналады.
Салық салу (салықтар) жүйесі атқаратын өзіне тән ролі корпорациялық
және жеке табыстарды фискальдық және реттеуші функциялар арқылы қайта болу
кезінде айқын көрінеді.
Фискальдық функция:
1. мемлекеттік бюджеттің кірістері мен шығыстарының ең жоғарғы
балансына қол жеткізу;
2. салықтық түсімдерді бюджеттер арасында бірқалыпты тең бөлу;
3. әлеуметтік инфрақұрылымдарды жоғарғы деңгейге көтеру;
4. ғылым, мәдениет, денсаулық сақтау, қорғаныс және мемлекеттік
басқару салаларын қажетті мөлшерде ақша қаражаттарымен қамтамасыз ету
сияқты түпкілікті мақсаттардың ойдағыдай орындалуын көздейді.
Ал реттеуші функция:
1. шағын жөне орта бизнесті дамытуға;
2. инфляцияның және бағалардың өсуін тежеуге;
3. жаңа технология енгізу, шаруашылық салаларын қайтақұру процес-терін
және инвестипияларды ынталандыруға;
4. сұраныс пен ұсыныстарды реттеуге;
5. жеке кәсіпкерлікті ынталандыруға;
экспорттық-импорттық қызмет аяларын реттеуге;
жаңа жұмыс орнын құруға;
дәстүрлі халық енеркәсібін (қолөнерін) дамытуға;
инфляцияны ауыздықтауға;
азаматтардың жеке табыстарын теңестіруге атсалысады. Мемлекеттің салық
жүйесінің әлеуметтік аялар мен экономиканы реттеу барысындағы маңызы мен
атқаратын рөлі қазіргі кезде күн санап артып келеді. Осы әлеуметтік-
экономикалық аяларға фискальдық-реттеуші ықпал ету мына келесідей басты
мақсаттарды:
еліміздің экономикасының тұрақты әрі орнықты негізде өсуіне қол жеткізуді;
экономиканың сапалылық және теңдестірілу тұрғысынан айтарлықтай өсуіне,
өнімділігіне атсалысуды;
индустриалдық және коммерциялық базаларды дамытуды;
халық тұтынатын негізгі тауарлар мен қызметтері белгіленген бағалардың
тұрақтылығын қамтамасыз етуді;
еңбекке жарамды тұрғылықты халықтың жұмыспен толық қамтамасыз етілуін;
тұрғылықты халықтың табыстарының белгілі бір деңгейде
теңестірілуін қамтамасыз етуді;
көп балалы отбасыларын, зейнеткерлер мен мүгедектерді әлеуметтік қорғау
жүйесін құруды;
салық жүйесі мен баға құру, кредиттеу, валюталық-ақшалай
реттеу, бюджеітік қаржыландыру, зейнетақымен қамтамасыз ету, сақтандыру
жүйелері арасында экономикалық тұрғыдан негізделген өзара іс-әректтерді
белгілеуді;[8]
әлеуметтік қамсыздаидыру деңгейі мен әлеуметтік жәрдемақылар деңгейін
теңестіру арқылы тұрғылықты халықтың әл-ауқаттарын жоғарылатуды көздейді.
Салық салу саласындағы мемлекеттік басқару деп, мемлекеттің салық салу
жүйесінің аясында өздеріне тиесілі қызметтерін жүзеге асыратын уәкілетті
мемлекеттік органдардың және салык әкімшілігін жүргізетін салық
органдарының жүйесін айқындайтын, сондай-ақ олардың салықтық іс-
қимылдарының шеңбері мен тиісті өкілеттіліктерін белгілейтін салықтық
құқықтың жалпы бөлімінің институтын айтамыз.
Негізінде, мемлекеттік басқару атқару-өкім ету сипатындағы қызмет
болып саналады. Мемлекеттік басқару кезінде күнделікті және тікелей
басшылық ету арқылы шаруашылық, әлеуметтік, әкімшілік, саяси жене т.б.
құрылыс аяларына ұйымдастырушы ықпал ету қызметі, яғни заңға сәйкес,
өктем атқарушы қызмет жүзеге асырылады.
Мемлекеттік басқару мемлекеттің органдары мен мекемелеріне, қоғам
жүйесіне немесе оның аяларына мақсатты бағдар бағытта ықпал етеді. Оның
өзіне тән мына келесідей ерекшеліктері болады:
Мемлекеттік басқару саяси сипатта болғандықтан басқару жөніндегі
негізгі салмақ мемлекеттің өзіне түседі. Мемлекет мемлекеттік - құқықтық,
техникалық ұйымдастырушы және басқа да басқару құралдарына сүйене отырып
қоғамды басқарушы қызметін атқарады; Мемлекеттік басқару құқықтық
нысанда жүзеге асырылады; Мемлекеттік басқару ғылыми негіздерге
сүйенеді. Жоғарыда айтқанымыздай басқару саяси сипатта болады, сондықтан
ол мемлекеттің мүдделері мен міндеттеріне қызмет етеді. Мемлекеттік
сипаты мына жайлардан көрініс табады:
1. басқаруды жүзеге асыру кезінде мемлекет мүддесі көзделеді;
2. басқару функцияларын мемлекет еркіне сай қалыптастырылған арнайы
субъектілер жүзеге асырады;
3. осы субъектілер мемлекет атынан қызмет атқарады;
4. оларға мемлекеттік-өктем сипаттағы қажетті өкілеттілік беріледі.
Кейде барлық мемлекетгік органдардың қызметі, барлық мемлекеттік қызмет
басқару деп сипатталады. Мемлекеттік ауқымындағы және мемлекет атынан
жүзеге асырылатын басқарушылық функцияларының өзіне тән белгілері мен
ерекшеліктері мыналар:
1. Мемлекеттің Конституциясында белгіленген мемлекеттік
маңызы бар басқару сипатындағы мәселелер шеңбері;
2. Мемлекет аумағында басқару функцияларын жүзеге асыратын арнайы
аппаратты, яғни мемлекеттік басқару органдарын қалыптастыру болғандықтан
басқаруды кез-келген мемлекеттік орган емес, тек арнайы құралатын атқару
және өкім ету органдары ғана жүзеге асырады;
Мемлекетгік басқару тек тиісті кәсіпорындар мен ұйымдарды,
бірлестіктсрді басқару ғана емес, сонымен қатар мемлекет аумағының барлық
аялары мен түкпірлерінде, яғни талаптарына бағындыру қажеттілігі
туындаған жерлерде атқарылатын қызмет болып саналады;
Мемлекеттік басқару ұйымдастырушы қызмет болып табылады;
Мемлекеттік баскару тар мағынада заңи-өктем сипаттағы қызмет болып
табылады. Мемлекеттік басқару мемлекетгік-өктем түрде жүзеге
асырылатындықтан басқарушы субъекті мен басқарылушы субъектінің арасында
"өктем билік-бағыныштылық" қатынастары туындайды; Мемлекеттік басқару заңға
сәйкес қызмет болып табылады. Атқару қызметтерінің бағытын, бағдарын тек
заң белгілейді, яғни заң нормалары нақты жағдайларда қолданылады.
Қорыта келіп айтсақ, мемлекеттік басқару дегеніміз шаруашылық,
әлеуметтік-мәдени және әкімшілік саяси құрылыстарды тікелей және күнделікті
басқару процесінде заңдарды тікелей атқару жөніндегі заңға сәйкес,
мемлекеттік-өктем, ұйымдастырушы қызмет.
Сонымен, басқару деп қоғамдағы қандай да болмасын процестерге
мақсатты, ұйымдастырылған түрде ықпал (әсер) ету арқылы оларды белгіленген
заңдылықтарға сөйкес келтіруде немесе сол процестерді жүйеленген, тиісті
тәртіпке келтіруді айтамыз. Ал салық салу саласындағы басқару осы сала
бойынша күткен нәтижеге қол жеткізу үшін белгіленген (анықталған)
субъектіге жоспарланған, мақсатты түрде ықпалын тигізетін тәсілдер мен
әдістердің жиынтығы болып табылады. Бұл саладағы басқару өз алдына, дербес
және ерекше мемлекеттік басқару саласын қалыптастырмайды. Салық салу
саласындағы басқару қаржылар саласындағы, дәлірек айтсақ, бюджет аясындағы
басқару болып табылады.
Салық салу саласында нақты белгіленген басқару органдарының ерекше
жүйесі жоқ болғандықтан осы салада қандай да болмасын, өзіне тиесілі
қызметін атқаратын әртүрлі Уәкілетті мемлекеттік органдар мен олардың
құзыреттерін айтуға болады.
Сонымен қатар, салық салу саласында барлық мемлекеттік аппарат жүйесі
жұмыс істейтінін және олардың әрқайсысының салық қызметі жөніндегі
қаржылық, салықтық құқық нормаларымен жүктелген құқықтары мен міндеттері
бар екенін естен шығармауымыз қажет.
Бұл жерде "басқару" термині кең мағынада айтылады, яғни уәкілетті
мемлекеттік органдардың ұйымдастырушы қызметі мен тиісті атқарушы-билікші
қызметтерін бірдей қамтиды.
Салық салу саласындағы басқару салық механизмдері, яғни оның
тұтқалары мен әдістері, ынталандырулары мен жауапкершілік шаралары арқылы
жүзеге асырылады.
Салық салу саласындағы басқару негізінде мына келесдей: жоспарлылық
және тиімділік; салық мәселелеріне саяси тұрғыдан қарау; халық
мүддесі мен мұқтаждығын есепке алу; негізде, яғни ғылым жетістіктерінің
нәтижесіне сүйене басқару; барлық басқару жүйесі бойынша құқыктар мен
міндеттерді дәл белгілеу және нақты жауапкершшк жүктеу; осы басқарудың
барлық деңгейінің тиімді ұштастырылуы; заңдылық және жариялылық принциптері
жатады.[9]
Салық салу саласындағы басқару кезінде мынадай өзара тығыз
байланысқан: бухгалтерлік, статистикалық ақпараттар; салықтарды басқаруды
ұйымдастыру; салықтық жоспарлау және реттеу; салықтық бақылау сияқты
элементтер пайдаланылады.
Салық салу жөніндегі ақпараттарды қажет уақытында, толығымен және
шынайы түрде алу - салық процестерін тікелей басқаруды қамтамасыз етеді.
Ақпараттар тікелей, бухгалтерлік іс статистикалық есептеулер арқылы
алынады. Осы ақпараттар салықтық жоспарлауды ғылыми тұрғыдан негіздеуге
айтарлықтай себін тигізеді.
Салық салуды ұйымдастыру деп, салықтық қатынастардың нысандарына қосып
салық механизмін құруды және оның іске асырылуына жағдай туғызуды
айтамыз.
Салық салу саласындағы барлық басқару органдарының көздейтін басты
міңдеттеріне:
нарықтық қатынастарға өтуге бағытталған бірыңғай салық
саясатын жүргізу;
халыққа салық салуды әлеуметтік жағдайларды ескере отырып
жүзеге асыру;
- салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің бюджетке толығымен және
уақтылы түсіп отыруын тиісті құқықтық құралдармен қамтамасыз ету;
- салық салуға және басқа да міндетті төлемдердің белгілеуге
байланысты негізге алынатын принциптер мен нормаларды белгілеу жатады.
Сонымен, салық салу саласындағы басқаруды тікелей басқарушы қызметі
ретінде түсінуімізге болмайды. Салық салу саласындағы басқару уәкілетті
мемлекеттік органдардың осы салаға қатысты өз өкілеттіліктерін жүзеге
асыру жөніндегі қызметтері болып табылады.
Салық салу саласындағы басқаруға, тек салық органдары жүргізетін салық
әкімшілігін жатқызуға болады. Демек, салықтар мен басқа да міндетті
төлемдер нысанында бюджетке аударылатын ақша қаражаттарының тиісті бюджетке
белгіленген мерзімінде және толығымен түсіп тұруын қадағалау, салық есебіне
алу, салықтық тексеру жүргізу де салық салу саласындағы басқаруға жатады.
Тағы бір мағынада, салық салу саласындағы басқару деп, салық қызметін
мемлекет мүддесін көздей отырып жүзеге асыратын уәкілетті мемлекеттік
органдар жүиесін айта аламыз.- Өйткені, осы уәкілетті мемлекеттік органдар
біруақытта басқару органдары болып табылады.
Мысалы, Қазақстан Республикасының Парламенті Палаталардың бөлек
отырысында бюджет, салық салу меселслерін әуелі Мәжілісте, одан кейін
Сенатта кезекпен қарау арқылы республикалық бюджетті және оның атқарылуы
туралы есептерді, бюджетке енгізілген өзгертулер мен толықтыруларды
талқылайды, сондай-ақ мемлекеттік салықтар мен алымдарды белгілейді және
оларды алып тастайды. Қазақстан Республикасының Парламенті республикалық
бюджетке, салық салуға, алымдар мен басқа да міндетті төлемдерді белгілеуге
қатысты негізгі принциптср мен нормаларды белгілейтін заңдар шығарады.
Тұжырым ретінде мынадай бірнеше пікір-көзқарастар мен жайларды
қалыптастыруға болады:
Салық салу саласындағы мемлекеттік басқару осы аядағы уәкілетті
органдар мен салық органдарының қызмет багыттарын, мақсаттары мен
міндеттерін айқындап, белгілеу және дәреже-деңгейлеріне қарай, көзделген
нәтижеге қол жеткізу мақсатында сол мемлекеттік органдардың жүріс-
тұрыстарына біржақты-өктем ықпал ету түріндегі ұйымдастырушы қызмет;
Салық салу саласындағы мемлекеттік басқару мемлекеттің салық жүйесін,
салықтық құрылысты ұйымдастыру, салық төлеушілер мсн уәкілетті мемлекетгік
органдардың жүріп-тұруларын, салықтық тәртіптерін құқықтық және мемлекеттік
реттеу жөніндегі біртұтас алғанда мемлекеттің немесе оның кездерде
уәкілетті органдарының өктем-ықпалды іс-қимылдары;
Осы салада арнайы құзыретті салық органдары мен басқа да атқарушы
билік органдарына қоса мемлекеттің айрықша субъектілері мен өкілді
органдары да (Президент, Парламент, мәслихаттар) өздеріне тиесілі
өкілеттіліктерін жүзеге асыратындықтан салық салу саласындағы мемлекеттік
басқару кең мағынада түсіндіріледі;
Мемлекеттің салықтық қызметінің мәніне салыктық құқықтық қатынастар
субъектілерінің өздеріне тән субъективтік құқықтары мен заңи
міндеттерін атқаруларына қарай мемлекеттік басқарудың салық салу
саласындағы мақсат-бағдарын айқындап, қалыптастыру жатады;
- Салық салу саласындағы мемлекеттік басқарудың мақсаты салық органдары мен
салық төлсушілердің жүріс-тұрыстарына біржақты-өктем ықпал ету жолымен
мемлекеттің салықтық қызметін ұтымды ұйымдастыру әрі тәртіпке келтіру және
салықтық міндеттемелерін тиісінше орындалуын қамтамасыз ету;
- салық салу саласындағы мемлекеттік басқаруға құқықтық қызметтерін
мемлекет атынан жүзеге асыруға уәкілетті мемлекеттік органдар жүйесін
ұйымдастыру жатады. Осы басқарудың нәтижесі ретінде уәкілетті мемлекеттік
органдардың қызметтерінің көздеген мақсаттарына-салықтар мен басқа міндетті
төлемдер есебінен мемлекеттік бюджеттің құқықтық кірісін қалыптастыруды
айтуға болады;
- салық салу саласындағы мемлекеттік басқарудың мәні мемлекеттік салық
әкімшілігін жүргізу болып табылады және олар бір-бірімен біте қайнасып,
өзара тығыз байланысқан.
Сонымен салықтық қызметтің басты бағыты бюджетке салықтарды жұмылдыру
арқылы мемлекеттің қазынасын қалыптастыру болып табылады.
Осыған орай, мемлекеттік салықтық басқару аясында Қазақстан
Республикасы Қаржы министрлігінің Салық комитетінің мынадай құзыреттері
белгіленген:
Салық комитеті өз қызметінде:
1. салық төлеушілердің құқықтарын және мемлекеттің мүддесін
сақтауға және қорғауға, салықтардың және мемлекет
алдындағы да қаржылық міндеттемелердің дұрыс
есептелуіне, толық және уақтылы төленуін бақылауды
жүзеге асыруға;
2. салық төлеушілер мен салық салу объектілерінің уақтылы
есепке алынуын қамтамасыз етуге, бюджетке есептелген
және төленген салықтардың және төленген
салықтардың және мемлекет алдындағы басқа да қаржылық
міндеттемелердің есебін жүргізуге;
алкоголь өнімін өндіруге және оның айналымын мемлекеттік бақылау жасау;
өз құзыретінің шегінде Қазақстан Республикасының экономикалық қауіпсіздігін
қамтамасыз ету;
Қазақстан Республикасының фискальдық саясатын қалыптастыру-ға қатысу және
осы саясатын іске асыру;
заңдарға сәйкес есептелген салық және мемлекет алдындағы басқа да қаржылық
міндеттемелердің сомасымен салыстырғанда артық енгізілген сомаларды салық
төлеушілерге қайтаруға;
Қазақстан Республикасының салық заңдарын бұзушылық туралы арыздарды,
хабарламалар мен басқа да ақпараттарды тексеруге;
салық төлеушілер туралы ақпараттың құпиясын сақтауға;
декларацияларды және салықты, мемлекет алдындағы басқа да қаржылық
міндеттемелерді есептеу мен төлеуге байланысты өзге де құжаттардың
нысандарын әзірлеуге;
салық заңдарын бұзу фактілерін жинауға, талдауға және оларға баға беруге,
салық заңдарын бұзуға ықпал ететін себептер мен жағдайларды жою жөнінде
тиісті ұсыныстар енгізуге;
салық төлеушілерді тиісті салық комитеттерінің басшылары
қол қойған ұйғарымдар бойынша ғана тексеру жүргізуге;
қаржы органдарына салық және бюджет алдындағы басқа да қаржылық
міндеттемелердің түскен сомалары туралы Қазақстан
Республикасының Қаржы министрлігі белгілеген нысан мен мерзімдерде есептер
ұсынуға;
13. акциялардың мемлекеітік пакеті бар акционерлік қоғамдардың
дивидендтерін дұрыс есептеуіне және оларды уақтылы төленуіне бақылау
жасауға міндетті.
Салық комитеті өзіне жүктелген міндеттерге сәйкес мынадай
функцияларды атқарады:
төлемдердің және мемлекет алдындағы басқа да қаржылык,
міндеттемелердің бюджетке түсуін көздейтін салық заңдары мен
басқа да заң актілерінің орындалуын бақылауды жүзеге асырады;
төлемдердің және мемлекет алдындағы басқа да қаржылық
міндеттемелердің бюджетке түсуін көздейтін салық заңдары мен
басқа да заң актілерінің бұзылуы туралы арыздарды, хабарламаларды және
басқа да ақпараттарды тексеруді жүзеге асырады;
3. салық төлеушілердің арасында төлемдердің және мемлекет алдындағы
басқа да қаржылық міндеттемелердің бюджетке түсуін көздейтін салық заңдары
мен басқа да заң актілерінің қолданылуы туралы түсіндіру жұмысын жүргізеді;
4. салық заңдарының бұзылуына талдау және бағалау жүргізеді және
салықтық құқық бұзушылықтарға ықпал ететін себептер мен шарттарды жою
жөнінде тиісті ұсыныстар енгізеді;
5. аумақтық салық органдарының салық, бюджетке төленетін төлемдерді
және мемлекет алдындағы басқа да қаржылық міндеттемелер жинау жөніндегі
есептерін алады, қорытады және талдайды;
6. аумақтық салық органдарының салық, бюджетке төленетін төлемдер
және мемлекет алдындағы басқа да қаржылық міндеттемелер жөніндегі
жұмыстарының ұйымдастырылуына тексеру жүргізеді;
7. салық органдарында тіркелмеген заңды тұлғалар бойынша салық
есебіне қою мақсатымен есеп жасайды және әділет органдарымен бірлесіп,
салыстыру жүргізеді;
8. декларацияларын ұсынбаған заңды тұлғалар бойынша есеп жасайды;
9. салықты және мемлекет алдындағы басқа да қаржылық міндеттемелерді
мәжбүрлі өндіріп алу жөнінде жүргізілген жұмыстарға есеп береді және
талдау жасайды;
10. салық органдарының бақылау-экономикалық жұмысының нәтижелері
туралы тоқсан сайынғы есепті жасайды;
11. аумақтық салық органдарына жұмысты ұйымдастыру жөнінде
әдістемелік және практикалык көмек көрсетеді;
12. кадрлардың біліктілігін арттыру жөнінде шаралар жүргізеді;
13. қолда бар келісімдерге сәйксс шет мемлекеттердің салық
органдарымен және халықаралық салық ұйымдарымен байланысты жүзеге асырады,
шет елдердің салық қызметтерінің қызметті ұйымдастыру тәжірибелерін
зерделейді және оны Қазақстаи Республикасы Салық органдарының қызметінде
практикалық қолдану жөнінде ұсыныстар әзірлейді;
14. өз құзыретінің шегіңде салық салу мәселелері бойынша халықаралық
келісімдерді іске асырады;
15. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің фискальды саясат
департаментімен бірлесе отырып, өзінің құзыретінің шегінде әдістемелік және
нұсқаулық материаддарды әзірлейді және бекітеді, төленетін төлемдерді және
мемлекет алдындағы қаржылық басқа да міндеттердің бюджетке түсуін көздейтін
салық заңдары мен басқа да заң актілерін қолдану жөнінде түсіндірмелер
дайындайды;
16. ақпараттық жүйелер мен салық органдарын автоматтандырудың және
компьютерлендірудің басқа да құралдарын құру жөніндегі шараларды жүзеге
асырады[iii].
Өзіне жүктелгеи міндетгер мен функцияларды жүзеге асыру үшін
Салық комитетінің:
17.заңды (ерекше жұмыс режимі бар заңды тұлғаларды қоса алғанда)
және жеке тұлғаларда ұсынылған ұйғарымдардың негізінде барлық ақша
құжаттарына, бухгалтерлік кітаптарына, есептілікке, сметаларға, қолда бар
ақшаға, бағалы қағаздарға және басқа да құдылықтарға, есеп
айырысуларға, декларацияларға және салықты, бюджетке төленетін басқа да
төлемдерді және мемлекет алдындағы өзге де қаржылық міндеттемелерді
есептеуге және төлеуге байланысты өзге құжаттарға Қазақстан
Республикасының зандарына сай тәртіп пен шарттар бойынша тексеру жүргізуге,
ұйымдардың лауазымды адамдарынан және басқа да қызметкерлерінен,
сондай-ақ азаматтардан аталған тексерулердің барысында
туындаған мәселелер бойынша анықтамалар, ауызша және жазбаша
түсініктемелер алуға;
1.өз өкілеттіліктерін жүзеге асыру кезінде ұйымдар мен азаматтардың кіріс
алу үшін пайдаланылатын не салық салу объектілерін ұстауға байланысты
өндірістік, қойма, сауда және өзге де үй-жайларын орналасқан жеріне
қарамастан, қолданылып жүрген заңдарды сақтай отырып тексеруге;
2. ұйымдардың басшылары мен басқа да лауазымды адамдарына, сондай-ақ
азаматтарға анықталған төлемдердің және мемлекет алдындағы басқа да
қаржылық міндеттемелердің түсуін көздейтін салық заңдарының және басқа да
заң актілерін бұзушылықтарды жою туралы орындауы үшін
міндетті нұсқаулар беруге және олардың орындалуын бақылауға;
3.заңдарда көзделген жағдайларда банктік шоттарға салық,айыппұл, өсім және
мемлекет алдындағы басқа да қаржылық
міндеттемелері сомаларын алуға инкассалық тапсырмалар (өкімдер) беруге;
4.салық заңдарын бұзған ұйымдарға, лауазымды адамдарға және азаматтарға
қолданылып жүрген заңдарда көзделген санкциялар мен айыппұлдарды қолдануға;
5. белгіленген мерзімде салықты және мемлекет алдындағы басқа да
қаржылық міндеттемелерді, айыппұлдарды және өсімді төлемеген кезде
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес салық төлеушінің мүлкіне билік
етуін шектеу туралы шешім шығаруға;
6. сауда және басқа да ұйымдарда, жеке кәсіпкерлерде тауарларды
(өнімдерді), ұсынылатын жұмыстар мен қызмет көрсетулерін бақылаулық сатып
алуларын жүргізуге;
7. қолданылып жүрген заңдарға сәйкес жазбаша сұрау салудың негізінде тек
қызметтік мақсатта басқа заңды тұлғалардан, банктерден жөне банктік
операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын өзге де ұйымдардан,
биржалардан және азаматтардан тексеріліп отырған ұйымдар мен азаматтардың
кәсіпкерлік қызметі, банк шоттарындағы операциялары және ақша жағдайы
туралы мәліметтер, анықтамалар, сондай-ақ құжаттар алуға;
8. тексерулер мен сараптамалар жүргізуге ұйымдардың білікті мамандарын,
басқа бақылау органдарының қызметкерлерін салық органдарының қаражаты
есебінен ақы төлей отырып тартуға;
9. қолданылып жүрген заңдарға сәйкес ұйымдар мен азаматтарға салықты және
бюджетке төленетін басқа да төлемдерді, сондай-ақ мемлекет алдындағы басқа
да қаржылық міндеттемелерді төлеу бойынша мерзімін ұзартуға және бөліп
төлеуге рұқсат беруге;
10. аумақтық салық комитеттерінің шешімдері қолданылып жүрген заңдарға
сәйкес келмеген жағдайда олардың күшін жоюға немесе тоқтатуға құқылы.
Бұл жерден мемлекетті қоғамның саяси жүйесінің субъектісі екенін
ескерсек, оның қызмет аясы тек қана өз ақшалай мәселелерін шешіп қоймай,
сонымен қатар қоғамның да ақшалай инфрақұрылы-мын құруға бағытталғанын
байқаймыз.
Мемлекетіміздің қазіргі нарықтық даму жағдайындағы салық салу
саласындағы басқаруы оның салықтық құқығының маңызды элементі болып
табылады.
Осы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz