Денсаулық – медицинаның басты сұрағы

Кіріспе
1. Денсаулық және физикалық белсенділік

2. Өз денесін бағалау әдістері

2.1. Валеологиялық дене шынықтыру жаттығулары

3. Гиподинамия

3.1. Валеология ғылымы және Поль Брэгг

3.2. Н.М. Амосовтың сауықтыру жүйесі

Қорытынды

Адамзат баласы ұзақ жылдар бойы өзінің денесін сауықтыру үшін және ғұмырын ұзарту үшін, көптеген тәсілдерді пайдаланады. Денені шынықтыру үшін, өте күшті бальзамды пайдаланады, жастық шақты қайтаратын эликсирді де ішті, скипидар қосылған және сүттен жасалған ванналарға да түсті. Новокаинды да денесіне ине (шприц) арқылы жіберді, жануарлардың жыныс мүшелерін қоздыратын бездерді де денелеріне таратты, дененің сыртында (теріде) пайда болатын электр зарядтарын кетіру үшін суға түсіп шомылған, магниттік өрісті да пайдаланған. Мұның бәрін қазіргі заманның адамдары да пайдаланып келеді. Бірақ адамдардың денсаулықтары жақсарып, ғұмыры ұзарып кеткені байқалмады. Адамдардың денсаулығын жақсартып, ғұмырын ұзарттатын бір ғана фактор бар. Ол белсенді түрде жүргізілген физикалық жаттығулар. Физикалық жаттығулар мен ешқандай дәрі-дірмекті салыстыруға болмайды. Дәрі-дәрмектерді ішудің қажеті болмай қалады. Белсенді түрде қимыл жасаған адамдардың денсаулығы артып, ғұмыры ұзара түсетіні ғылыми тұрғыдан да және практика жүзінде де дәлелденді.
Дене жаттығуларының әсерінен бұлшық еттерде едәуір өзгерістер болады. Егер де бұлшық еттер ұзақ уақыт қимылсыз күйде тұратын болса, онда олар әлсіздене бастайды, балбырайды, көлемі кішірейе түседі. Дене жаттығулары, олрардың көлемін ұлғайтады, нығаюын ыңғайлайды. Сондай-ақ, бұлшық еттердің өсуі, олардың талшықтар санының көбеюінен, ұзаруынан емес, жуандауы әсерінен өзгереді. Бұлшық еттердің созылуы арта түседі. Тонусы күшейеді. Қан айналымы және бұлшық еттердің микро және макро элементтермен қоректенуі күшейе түседі. Денсаулық күшейіп, ғұмыр сүру артады. Мұның бәрі өмір тәжірбиелерінен алынған қағида.
Дене жаттығуларымен айналысқан шақта, көптеген қан жүретін түтікшелер (капиллярлар) кеңейіп, қан жақсы айналым жасайды. Каппилярдың саны мен сапасы артады. Өйткені жаңадан капилярлар түзіледі. Әсіресе мидың қан жүретін капилярлі кеңейіп, қан айналымы күшейеді. Адамның миы өте қарқынды түрде ой қызметін атқарады. Бас ауырмайды. Ұлы физиолог И.М.Сеченов ми дамуы үрдісінде бұлшық ет қозғалысының маңызды екенін талай рет көрсеткен болатын.

1) Жатқанбаев.Ж. “Валеология” және т.б. әдебиеттер

Пән: Валеология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Денсаулық – медицинаның басты сұрағы.

Жоспар:

Кіріспе
1. Денсаулық және физикалық белсенділік

2. Өз денесін бағалау әдістері

1. Валеологиялық дене шынықтыру жаттығулары

3. Гиподинамия

3.1. Валеология ғылымы және Поль Брэгг

2. Н.М. Амосовтың сауықтыру жүйесі

Қорытынды

Денсаулық және физикалық белсенділік

Егер физикалық
жаттығулармен
шыұғылданатын болсақ, онда дәрі-
дірмек ішудің ешбір қажеті
жоқ.

Авиценна

Физикалық белсенділік.

Адамзат баласы ұзақ жылдар бойы өзінің денесін сауықтыру үшін және ғұмырын
ұзарту үшін, көптеген тәсілдерді пайдаланады. Денені шынықтыру үшін, өте
күшті бальзамды пайдаланады, жастық шақты қайтаратын эликсирді де ішті,
скипидар қосылған және сүттен жасалған ванналарға да түсті. Новокаинды да
денесіне ине (шприц) арқылы жіберді, жануарлардың жыныс мүшелерін
қоздыратын бездерді де денелеріне таратты, дененің сыртында (теріде) пайда
болатын электр зарядтарын кетіру үшін суға түсіп шомылған, магниттік өрісті
да пайдаланған. Мұның бәрін қазіргі заманның адамдары да пайдаланып келеді.
Бірақ адамдардың денсаулықтары жақсарып, ғұмыры ұзарып кеткені байқалмады.
Адамдардың денсаулығын жақсартып, ғұмырын ұзарттатын бір ғана фактор бар.
Ол белсенді түрде жүргізілген физикалық жаттығулар. Физикалық жаттығулар
мен ешқандай дәрі-дірмекті салыстыруға болмайды. Дәрі-дәрмектерді ішудің
қажеті болмай қалады. Белсенді түрде қимыл жасаған адамдардың денсаулығы
артып, ғұмыры ұзара түсетіні ғылыми тұрғыдан да және практика жүзінде де
дәлелденді.
Дене жаттығуларының әсерінен бұлшық еттерде едәуір өзгерістер болады. Егер
де бұлшық еттер ұзақ уақыт қимылсыз күйде тұратын болса, онда олар
әлсіздене бастайды, балбырайды, көлемі кішірейе түседі. Дене жаттығулары,
олрардың көлемін ұлғайтады, нығаюын ыңғайлайды. Сондай-ақ, бұлшық еттердің
өсуі, олардың талшықтар санының көбеюінен, ұзаруынан емес, жуандауы
әсерінен өзгереді. Бұлшық еттердің созылуы арта түседі. Тонусы күшейеді.
Қан айналымы және бұлшық еттердің микро және макро элементтермен қоректенуі
күшейе түседі. Денсаулық күшейіп, ғұмыр сүру артады. Мұның бәрі өмір
тәжірбиелерінен алынған қағида.
Дене жаттығуларымен айналысқан шақта, көптеген қан жүретін түтікшелер
(капиллярлар) кеңейіп, қан жақсы айналым жасайды. Каппилярдың саны мен
сапасы артады. Өйткені жаңадан капилярлар түзіледі. Әсіресе мидың қан
жүретін капилярлі кеңейіп, қан айналымы күшейеді. Адамның миы өте қарқынды
түрде ой қызметін атқарады. Бас ауырмайды. Ұлы физиолог И.М.Сеченов ми
дамуы үрдісінде бұлшық ет қозғалысының маңызды екенін талай рет көрсеткен
болатын.
Жаттығу кезінде оттек тұтыну деңгейі кенет көтеріледі. Өйткені бұлшық ет
жүйесі қаншалықты жұмыс істесе, соншалықты жүректе функциялар атқарады.
Дене шынықтырумен, спортпен айналыспайтын адамдардың бұлшық еттері әр бір
жиырылған сайын, қолқа тамырға (аортаға) 60-мл мөлшерінде ғана қан жүректің
сол жақ бөлімінен (қарының басынан) лықсып шығаратын болса, белсенді қимыл
жасап жаттыққан адамдарда жүрек минутына 70-80 рет жиырылады да 100-150мл
қанды ығыстырып денеге таратып тұрады. Дене жаттығуларымен айналысқан
адамдардың жүректері минутына 70 рет жиырылады, ал спортшыларда пульс
жиілігі 1 минут ішінде небәрі 50-60 рет қана жиырылады. Ал үнемі
жаттығулармен шұғылданатын спортшыларда пульс 30-40-тан аспайды. Қорыта
айтқанда, физкультурамен шұғылданып жатыққан адамдардың жүрегі әр систола
деп аталатын құбылыста медициналық термин қанды денеге көп таратып тұрады.
Жаттыққан адамдардың жүрегі үнемді және ұтымды жұмыс жасайды. Денсаулығы
жақсарып, ғұмыры ұзара түседі. Ол өмір қағидасы.
Дене жаттығулары өкпенің тіршілік сыйымдылығын арттырады. Қабырға
араларында еттер қарқынды жетіліп тыныс алуды күшейтеді. Денедегі
шеміршектердің икемділігін арттырады. Дем алудың минуттік көлемі қалыпты
жағдайда 8-10литр мөлшерінде ал тәулігінде адам өкпесі 12-15мың литр
оттекті қабылдайды. Марафон жүгірісімен шұғылданатын спортшы минутына 160
литр ауа жұтады.
Дене шынықтырумен айналысу зат алмасудың барлық үрдісін жақсартатыны
сөзсіз. Зәр шығару үрдісі көбейе түседі. Қан айналымы, ми айналымы
күшейеді. Денсаулық артады, ғұмыр ұзаратыны сөзсіз. Дене жаттығулары жамбас
қуысына қанның іркіліп қалмауын үдетеді, геморроймен ауыратын адамдар
мүлдем жазылып кетеді.
Қандай да болмасын, дене жүктемесі- склероздық өзгерістерді болдырмайды.
Дене жаттығулары адамдардың психикасына да үлкен әсерін тигізетіні өмір
тәжірибесінен белгілі. Адамның психикасы жақсарғаннан кейін, оның жүйке
жүйесінің күш-жігері артады. Ішкі сілкініс бездерінің жақсы жұмыс істеуіне
мүмкіншілік тудырады. Адам ағзасына жағымды эмоциялық құбылыстардың болуына
әсер етеді. Дене шынықтырумен айналысуды бастайтындар үшін, көптеген
әртүрлі дене шынықтыру жаттығуларының мол жиынтығының арасындағы ең
бірінші орынға шығаратындары: сауықтыру жүріс, жүріспен алмастырып тұратын
жүгіру, аэробика, шейпинг,жүзу, туризм, ерік гимнастика және тыныс алу
жаттығулары.

Жүрек ырғағына қарай жүргізілетін жаттығулардың режимі.

Валеологиялық жаттығуларды жүргізу үшін ең алдымен дәрігерлердің
тексерулерінен өту керек. Оқушылар валеологиялық жаттығуларды өз бетімен
жүргізбеу керек, өйткені жүйесіз жүргізілген валеологиялық жаттығулар
балалар ағзасына кері әсер етуі мүмкін. Әдетте, валеологиялық жаттығулар
жүрек қызметіне қарай, оның соғу, және жиырылу мүмкіншіліктеріне қарай
жүргізілу керек екендігін валеолог-дәрігер ұйғарады.
Валеологиялық жүктемесін жүзеге асыру шағында жүрек жиырылады 120-140
болса, ол жұмыс түгелінен аэробты (оттекпен тыныс алу) болғаны, яғни
оттекке қажеттілік деген сезім толығымен қамтамасыз етіледі. Балалар
денсаулығы үшін оттек өте қажет фактордың қазіргі экологиялық жағдайлардың
бұзылуы кезінде экологиялық таза оттекті табу оңай шаруа емес екендігі
байқалып отыр. Әуеде оттектің қоры жыл өткен сайын азая түсіп, оның орнына
көміртек көбейе түсуде. Қазіргі кезде жер шары бойынша 200-300 миллион
автомашиналар бар. Басқаны қойып бізідң оңтүстік астанамыз Алматыны алайық,
қаншама автомобильдер бар. Олар жаңармай пайдаланғанда қанша көмір қышқыл
газын әуеге бөліп шығарады десеңізші, сондай-ақ зауыт, фабрикалар және
басқадай өндіріс орындары биогенді заттарды отқа жаққанда қаншама
көмірқышқыл газы ауаға келіп қосылып отыратынын есептеп шығу мүмкін емес.
Валеологиялық жаттығу кезінде жүрек жиырылысы бір минутте 140-170-ке дейін
соқса онда бұл аралас аэробты және анаэробты режим болғаны. Ол дайындығы
жақсы, дені сау балаларға, спортпен шұғылданатындарға, тіпті ересек
адамдарға жасы 60-70 ке келгендерге қолданылатынын Х.Қ.Сәтпаев және т.б.
айтады. Педагогикалық тұрғыдан валеологиялық нәтижесін төмен, орта және
жоғары деңгейлерін көрсетпейді.
Валеологиялық жаттығу уақытында жүрек жиырылысының жиілігі бір мнутта 170-
ден аспауы керек деп Х.Қ.Сәтпаев және т.б. дәрігерлер ұйгарады. Ал жүрек
жиырылуы 170-тен асып кетсе, онда ағза анаэробты жағдайда болғаны. Ағза
оттекке өте мұқтаж болады. Дер кезінде оттек берілмесе, ағза бірнеше
өзгерістерге ұшырайды.
Валеологиялық жаттығуларды бірден бастап кетпей, біртіндеп өткізу керек.
Бұл кезде мұғалім өзі балаларға үлкен көмекші ретінде саналады. Ол
дәрігерлерге белсенділік көрсетеді. Өйткені барлық мұғалімдер мектеп
гигиенасынан жоғары оқу орынынан дәріс алады. Медицинадан аз да болса
хабары болады. Өйткені оқушылар арасында жүріп, оқушыларға бірінші жедел
медициналық көмек көрсетуге олардың педагог ретінде құқығы бар. Жүрегі
жиырылуы жиілігінің өсуіне сәйкес месталалық қан көлемі артады, ол өзінің
ең үлкен өлшеміне пульс 130-болғанжа жетеді.
Дайындығы төтенше дамыған денсаулығы күшті, дәрігерлердің бақылауында
болған спортшылардағы қан айналымының дұрыс өтуіне байланысты. Бұдан
шығатын жағдай мен қорытынды жаңа валеологиялық жаттығуларының басталуы 1-
ші режимде өтуі керек, яғни жүрек соғысы 120-140 шамасында болуы қажет.
Валеологиялық дене шынықтыруды бастаушы-оқушы ең алдымен өз ағзасының
валеологиялық жаттығу деңгейін білуі керек. Осыдан шығатын қорытынды
“өзіңді өзің тани аласың ба?”- деген қағида бар. Адамдар олардың ішінде жас
жеткіншектер әрқашанда өзін-өзі тани білмейді. Өйткені ол өте қиын
психологиялық үрдіс. Валеолог-дәрігерлердің жүргізген зерттеулерінің
қорытындыларына қарағанда, дене жүктемелері, олардың қуаты барынша мүмкін
болу шектің 50-60% құрайтын болса, онда жүрек ағзасының қорғаныс қабілетін
және гормондық әсерін демеп ұшқырлайды. Ал валеологиялық жүктеме 60-85%-тік
жағдайда болса, онда бұл фнукцияның төмен түсуіне әкеп соқтырады. Демек,
белсенді валеологиялық қозғалыс режимінің негізін өлшенген мөлшерде
валеологиялық дене шынықтыру жаттығуларын жүргізе беруге байланысты
айқындала түседі. Оқушылардың өзін-өзі бағалау әдістерінде пайдалануға
болады. Егер оқушы табиғи қалып жағдайыңыз бойынша төмен болса, онда
валелогиялық жаттығуларды 30-40 минуттан артық жасатпау керек. Жүрек
қызметінің соғуы 140 аспауы керек. Валеологиялық жаттығуларды оқушылардың
психологиялық жағдайына және физиологиялық мүмкіншіліктеріне қарай жүргізіп
отыру керек. Аптасына 2-3, немесе 3-4 рет валеологиялық жаттығуларды жасау
керек.

Өз денесін бағалау әдістері

Өз ағзаңыздың валеологиялық жаттығу қалпы өзін бағалауға мүмкіндік беретін
көптеген алуан түрлі әдістер бар. Сондай-ақ, неше түрлі сауалдарда үнемі
туындап отырады. Оларға дұрыс жауап беру үшін көп оқу керек. Оқу өнердің
ауыр түрі. Оқушыларды тез шаршатып, қажытып және жалықтырып жібереді.
Қандайда болмасын оқушылардың жүрегін дәрігерлер бақылауға алады. Негізгі
қозғалтқыш – мәшине. Жүректің соғуын байқап, жиырылу үрдісін анықтайды.
Валеологиялық жаттығу өткізуден бұрын, 10 секунд өткеннен кейін жүрек
соғуымен жиырылуын анықтайды. Дәрігерлер екі тәсілді пайдаланады.
1) жүрек қызметін бағалайтын орта сипатикалық сынамалық;
2) ағзаның валеологиялық жаттығу деңгейінің қалпын анықтау

Валеологиялық дене шынықтыру жаттығулары
1). Жортақ жүгіріс.
Бұл жүгірістің негізін қалаған Артурлияльяр деген қарапайым адам.-
жаттықтырушы еді. “Өмір үшін жүріс” тәсілді ойлап тауып, оны өмірге
енгізді. Осы әдісті пайдаланған адамдар өздерінің дерттерінен тез арада
айыға бастады. Сондықтан да, жортақ жүгіріс жер шары халықтарына кең
көлемде тарап кетті. Тіпті, “Өмір үшін күріс” деген кітапта Гартгиллор
жазып шықты. Жортақ жүгіріс ХХ-ғасырдың аяғында ғажайып құбылыстардың бірі
еді.
Жортақ жүгірістің үш тәсілі бар.
1) Жасыл өсімдік өскен тегіс жолмен 15-20минут шамасында жәй жүгіру керек.
1минут ішіндегі пульс 120 соғуы тиіс. Одан көп болмауы керек. Бір қалыпты
сөйлесуге мүмкіндік беретін жүгіріс. Валеологиялық жаттығу жасаушылардың
негізгі түрі деп есептеледі.
2) Жасыл өсімдік өскен жолмен 60-90минут жүгіру. 1минут ішіндегі жүрек
соғысы 132-144 аспауы керек. Бұл жүгірістің мақсаты –ағзаның төзімділік
қасиетін арттырады, ағзадағы болатын әртүрлі тонусты көтеру үшін
қолданады.
3) Белгілі бір топпен бірлесіп жүгіру мерзімі 60-100 минуттай жүрек соғуы
144-156 мөлшерінде болуы керек.
2). Жүріспен алмастырып тұратын жүгіріс. Валеологиялық жаттығудың бұл
түрлі жаңадан валеологиялық жаттығуларды бастайтын оқушыларға бағытталған,
оларға ұсынылады. Бұл тәсіл алғаш рет Москва қаласындағы Лужникидегі
орталық стадиондағы сауықтыру топтарының қызметкерлері 1988 жылы ұсынған
болатын. Мұның негізгі мақсаты-межелі кездерде жүріс пен жүгірісті
ауыстырып, алмастырып отырады. Басында 50 метр жүгіріп одан соң, 150 метр
жер жүру керек. Сөйтіп бірталай уақыт жүгіру және жүру керек. Ағза әбден
үйренгенге ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.