Индустриялдық-инновациаға жалпы түсінік
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. Индустриялдық.инновациаға жалпы түсінік ... ... ... .4
1.1 Идустриялдық.инновацианың түсінігі, мәні, ролі ... ... ...8
1.2 Дамыған елдердегі индустриялы.инновацияның даму тәжірибесі және инновацияны
мемлекеттік қолдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2. Қазақстан Республикасындағы индустриялдық.инновациялық саясаттың жүргізілуі ... ... ... ... ... ... .13
2.1 Қазақстан республикасындағы индустриялды.инновациялық стратегия.Күтілетін нәтижелері мен қазіргі кездегі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 30
2.2 Қаржылық бақылаудағы ұжымдарын жетілдіру негізінде ҚР.н индустриализациялау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
2.3 Қазақстан республикасының елордасы.Астана мен ең ірі мегаполисы .Алматы қалаларынның индустриалдық.инновациалық дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
Қолданылған әдебиет тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
1. Индустриялдық.инновациаға жалпы түсінік ... ... ... .4
1.1 Идустриялдық.инновацианың түсінігі, мәні, ролі ... ... ...8
1.2 Дамыған елдердегі индустриялы.инновацияның даму тәжірибесі және инновацияны
мемлекеттік қолдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2. Қазақстан Республикасындағы индустриялдық.инновациялық саясаттың жүргізілуі ... ... ... ... ... ... .13
2.1 Қазақстан республикасындағы индустриялды.инновациялық стратегия.Күтілетін нәтижелері мен қазіргі кездегі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 30
2.2 Қаржылық бақылаудағы ұжымдарын жетілдіру негізінде ҚР.н индустриализациялау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
2.3 Қазақстан республикасының елордасы.Астана мен ең ірі мегаполисы .Алматы қалаларынның индустриалдық.инновациалық дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
Қолданылған әдебиет тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
Қазақстанның өнеркәсіп өндірісі жылдар бойы күйзеліс-дағдарысқа ұшырап, құлдыраудан кейін 1999 жылдан бастап даму жолына түсті. Ал қай елде болмасын экономиканың дамуы өнеркәсіптің жағдайына байланысты болатыны әйгілі. Кейінгі жылдары дами бастаған Қазақстан өнеркәсібі – кен өндіру өнеркәсібінің, оның ішінде шикі мұнай өндіру есебінен өсуде. Сондақтан да оның сипаты шикізат өндіруші болып отыр.
Жаңалық жаратқанның сыйы. Адамзаттың интеллектуалдық мүмкіндігінің шексіздігі осы ғасырда одан сайын айқындала түсуде. Сондықтан да, 21 жүзжылдық ғаламдық инновацияның өркендеу ғасырына айналған қазірден-ақ ұғындыруда.
Осы жағдайлар ескеріле отырып, экономиканы әртараптандыру және жаңғырту негізінде елдің тұрақты дамуын қамтамасыз ету үшін Ел Президентінің 2003 ж. 17 мамырындағы №1096 Жарлығымен “Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясы” бекітілген.
“Инновация” ағылшын тілінен аударғанда жаңалық енгізу дегенді білдіреді.
“Инновация” – жаңа техника мен технологияға салынған капиталдан алынған материалдық игілік, қызмет көрсету тағы басқа жүйелер бойынша еңбек өндірісін ұйымдастырудың жаңа формалары. Инновация технологиялық сипаттарына қарай өнімдік және процестік болып бөлінеді.
2003-2015 ж. инновациялық стратегияның мақсаты – шикізат бағытынан қол үзуге ықпал ететін экономика салаларын әртараптандыру жолымен елдің тұрақты дамуына қол жеткізу. Отандық инновациялық жобаның нарық айдынындағы бәсекелестікке төтеп беруі үшін қатаң талаптар қойылып, оларды мемлекеттік емес, даму инвестициялары арқылы ғана инвестициялауды қарастырады. Тағы бір атап өтетін жәйт, еліміздегі білім беру жүйесін жетілдіруде инновациялық бағытта ерекше жағдайда жүзеге асырушылық. Оның ішінде инновациялық бизнесті дамытуға қабілетті менеджерлерді дайындау бірінші кезекке қойылмақ. Еліміздегі ғылыми-техникалық және инновациялық қызмет салаларындағы мемлекеттік саясат бағытын белгілеу. Аталмыш саясатты жүзеге асыруда келешекте мемлекеттің қатысуына маманданған қор құру, онда жиналған қаржыны инновациялық инфрақұрылымдар құру, кадрлар дайындау, авторлық құқықты, патенттер мен сауда белгілерін қорғау, әлемдік тәжірибеде сапа стандарттарынан өту, халықтық ұйымдарға грант тарту көзделген. Бұл бағыттағы индустриялық саясаттың басымдылықтарын айқындау бойынша - әлемдік экономикалық ахуалға және Қазақстанның сауда әріптестеріне талдау жасау, экономика саласының бәсекеге қабілеттілігін зерттеу жүргізу, бұл бойынша деректер құрын құру, өңірлердің өнеркәсіптік инвестициялық және инновациялық әлеуеті туралы мониторинг жүргізу, корпоративтік менеджмент, жобалардың сапасын басқару мәселелері бойынша әлемдік тәжірибені зерделеу; сауда жүйесін ырықтандыру бойынша – көрме, коммерциялық тұсаукесерлерді қамтамасыз ету, кеден-тарифтік саясатын іске асыру міндеттері тұр.
Жаңалық жаратқанның сыйы. Адамзаттың интеллектуалдық мүмкіндігінің шексіздігі осы ғасырда одан сайын айқындала түсуде. Сондықтан да, 21 жүзжылдық ғаламдық инновацияның өркендеу ғасырына айналған қазірден-ақ ұғындыруда.
Осы жағдайлар ескеріле отырып, экономиканы әртараптандыру және жаңғырту негізінде елдің тұрақты дамуын қамтамасыз ету үшін Ел Президентінің 2003 ж. 17 мамырындағы №1096 Жарлығымен “Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясы” бекітілген.
“Инновация” ағылшын тілінен аударғанда жаңалық енгізу дегенді білдіреді.
“Инновация” – жаңа техника мен технологияға салынған капиталдан алынған материалдық игілік, қызмет көрсету тағы басқа жүйелер бойынша еңбек өндірісін ұйымдастырудың жаңа формалары. Инновация технологиялық сипаттарына қарай өнімдік және процестік болып бөлінеді.
2003-2015 ж. инновациялық стратегияның мақсаты – шикізат бағытынан қол үзуге ықпал ететін экономика салаларын әртараптандыру жолымен елдің тұрақты дамуына қол жеткізу. Отандық инновациялық жобаның нарық айдынындағы бәсекелестікке төтеп беруі үшін қатаң талаптар қойылып, оларды мемлекеттік емес, даму инвестициялары арқылы ғана инвестициялауды қарастырады. Тағы бір атап өтетін жәйт, еліміздегі білім беру жүйесін жетілдіруде инновациялық бағытта ерекше жағдайда жүзеге асырушылық. Оның ішінде инновациялық бизнесті дамытуға қабілетті менеджерлерді дайындау бірінші кезекке қойылмақ. Еліміздегі ғылыми-техникалық және инновациялық қызмет салаларындағы мемлекеттік саясат бағытын белгілеу. Аталмыш саясатты жүзеге асыруда келешекте мемлекеттің қатысуына маманданған қор құру, онда жиналған қаржыны инновациялық инфрақұрылымдар құру, кадрлар дайындау, авторлық құқықты, патенттер мен сауда белгілерін қорғау, әлемдік тәжірибеде сапа стандарттарынан өту, халықтық ұйымдарға грант тарту көзделген. Бұл бағыттағы индустриялық саясаттың басымдылықтарын айқындау бойынша - әлемдік экономикалық ахуалға және Қазақстанның сауда әріптестеріне талдау жасау, экономика саласының бәсекеге қабілеттілігін зерттеу жүргізу, бұл бойынша деректер құрын құру, өңірлердің өнеркәсіптік инвестициялық және инновациялық әлеуеті туралы мониторинг жүргізу, корпоративтік менеджмент, жобалардың сапасын басқару мәселелері бойынша әлемдік тәжірибені зерделеу; сауда жүйесін ырықтандыру бойынша – көрме, коммерциялық тұсаукесерлерді қамтамасыз ету, кеден-тарифтік саясатын іске асыру міндеттері тұр.
1) Жұмабек А. Индустриялдық-инновациялық даму. //Астана хабары -2006-26қыркүйек № 164-2бет
2) Жанпейісов Г. Индустриялды- инновациялық саясаттың басымдықтары.//Ақиқат 2008-№8-26-28 б
3) Шумпетер Й. Теория экономического развития .-Москва; Прогресс 1998-454с
4) Купешова С. / «теория и практика инновационного процесса в переходной экономике Республики Казахстан,»-диссертация, Алматы:2000г
5) Инновационный менеджмент /К.Нарибаев, С.Джуманбаев,А.Нусыпова-Алматы:Қазақ университеті .-1998-60с
6) Соколова М.С Управление наукой и техникой в республике Корея// Инновации №9-10,2002г
7) Қадыр Д. Еліміздің келешегі-өндірістік жаңашылдықта//Президент және халық..-2008-18сәуір-№16-1б
8) Стратегия / Қазақстан республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015жылдарға арналған ұзақ мерзімді стратегиясы,/-Алматы 2003ж
9) Қадыр Д. Мемлекеттік бағдарлама қалай орындалуда?//Президент және халық -2008-18сәуір-2б
10) Әбдіжапар Сапарбаев. «Инновация-негізгі қозғаушы күш.»//Егемен Қазақстан//2004ж-24 наурыз
11) СапарбаевӘ.Инновация – жаңа экономиканың негізі//Егемен Қазақстан -2006-25 тамыз-№200-201-2б
12) Беркімбай И.Стратегиялық дамудың толық құқықтық базасы толық жасалды//Заң газеті-2008-№8-1б
13) Астана қаласының индустриалдық-инновациялық дамуының 2006-2008жылдарға арналған бағдарламасы//Астана хабары-2007-25қаңтар-3б
14) Жумабеков Х.Ы Қаржылық бақылау ұжымдарын жетілдіру негізінде ҚР-ды индустриялизациялау
15) Интернет,Google kz.Алматы.индустриялық-инновация
2) Жанпейісов Г. Индустриялды- инновациялық саясаттың басымдықтары.//Ақиқат 2008-№8-26-28 б
3) Шумпетер Й. Теория экономического развития .-Москва; Прогресс 1998-454с
4) Купешова С. / «теория и практика инновационного процесса в переходной экономике Республики Казахстан,»-диссертация, Алматы:2000г
5) Инновационный менеджмент /К.Нарибаев, С.Джуманбаев,А.Нусыпова-Алматы:Қазақ университеті .-1998-60с
6) Соколова М.С Управление наукой и техникой в республике Корея// Инновации №9-10,2002г
7) Қадыр Д. Еліміздің келешегі-өндірістік жаңашылдықта//Президент және халық..-2008-18сәуір-№16-1б
8) Стратегия / Қазақстан республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015жылдарға арналған ұзақ мерзімді стратегиясы,/-Алматы 2003ж
9) Қадыр Д. Мемлекеттік бағдарлама қалай орындалуда?//Президент және халық -2008-18сәуір-2б
10) Әбдіжапар Сапарбаев. «Инновация-негізгі қозғаушы күш.»//Егемен Қазақстан//2004ж-24 наурыз
11) СапарбаевӘ.Инновация – жаңа экономиканың негізі//Егемен Қазақстан -2006-25 тамыз-№200-201-2б
12) Беркімбай И.Стратегиялық дамудың толық құқықтық базасы толық жасалды//Заң газеті-2008-№8-1б
13) Астана қаласының индустриалдық-инновациялық дамуының 2006-2008жылдарға арналған бағдарламасы//Астана хабары-2007-25қаңтар-3б
14) Жумабеков Х.Ы Қаржылық бақылау ұжымдарын жетілдіру негізінде ҚР-ды индустриялизациялау
15) Интернет,Google kz.Алматы.индустриялық-инновация
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...3
1. Индустриялдық-инновациаға жалпы түсінік ... ... ... .4
1.1 Идустриялдық-инновацианың түсінігі, мәні, ролі ... ... ...8
1.2 Дамыған елдердегі индустриялы-инновацияның даму тәжірибесі және
инновацияны
мемлекеттік қолдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2. Қазақстан Республикасындағы индустриялдық-инновациялық саясаттың
жүргізілуі ... ... ... ... ... ... .13
2.1 Қазақстан республикасындағы индустриялды-инновациялық
стратегия.Күтілетін нәтижелері мен қазіргі кездегі
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 30
2.2 Қаржылық бақылаудағы ұжымдарын жетілдіру негізінде ҚР-н
индустриализациялау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
2.3 Қазақстан республикасының елордасы-Астана мен ең ірі мегаполисы –Алматы
қалаларынның индустриалдық-инновациалық
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .33
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 46
Қолданылған әдебиет
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...48
КІРІСПЕ
Қазақстанның өнеркәсіп өндірісі жылдар бойы күйзеліс-дағдарысқа
ұшырап, құлдыраудан кейін 1999 жылдан бастап даму жолына түсті. Ал қай елде
болмасын экономиканың дамуы өнеркәсіптің жағдайына байланысты болатыны
әйгілі. Кейінгі жылдары дами бастаған Қазақстан өнеркәсібі – кен өндіру
өнеркәсібінің, оның ішінде шикі мұнай өндіру есебінен өсуде. Сондақтан да
оның сипаты шикізат өндіруші болып отыр.
Жаңалық жаратқанның сыйы. Адамзаттың интеллектуалдық мүмкіндігінің
шексіздігі осы ғасырда одан сайын айқындала түсуде. Сондықтан да, 21
жүзжылдық ғаламдық инновацияның өркендеу ғасырына айналған қазірден-ақ
ұғындыруда.
Осы жағдайлар ескеріле отырып, экономиканы әртараптандыру және
жаңғырту негізінде елдің тұрақты дамуын қамтамасыз ету үшін Ел
Президентінің 2003 ж. 17 мамырындағы №1096 Жарлығымен “Қазақстан
Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға
арналған стратегиясы” бекітілген.
“Инновация” ағылшын тілінен аударғанда жаңалық енгізу дегенді
білдіреді.
“Инновация” – жаңа техника мен технологияға салынған капиталдан
алынған материалдық игілік, қызмет көрсету тағы басқа жүйелер бойынша еңбек
өндірісін ұйымдастырудың жаңа формалары. Инновация технологиялық
сипаттарына қарай өнімдік және процестік болып бөлінеді.
2003-2015 ж. инновациялық стратегияның мақсаты – шикізат бағытынан қол
үзуге ықпал ететін экономика салаларын әртараптандыру жолымен елдің тұрақты
дамуына қол жеткізу. Отандық инновациялық жобаның нарық айдынындағы
бәсекелестікке төтеп беруі үшін қатаң талаптар қойылып, оларды мемлекеттік
емес, даму инвестициялары арқылы ғана инвестициялауды қарастырады. Тағы бір
атап өтетін жәйт, еліміздегі білім беру жүйесін жетілдіруде инновациялық
бағытта ерекше жағдайда жүзеге асырушылық. Оның ішінде инновациялық
бизнесті дамытуға қабілетті менеджерлерді дайындау бірінші кезекке
қойылмақ. Еліміздегі ғылыми-техникалық және инновациялық қызмет
салаларындағы мемлекеттік саясат бағытын белгілеу. Аталмыш саясатты жүзеге
асыруда келешекте мемлекеттің қатысуына маманданған қор құру, онда жиналған
қаржыны инновациялық инфрақұрылымдар құру, кадрлар дайындау, авторлық
құқықты, патенттер мен сауда белгілерін қорғау, әлемдік тәжірибеде сапа
стандарттарынан өту, халықтық ұйымдарға грант тарту көзделген. Бұл
бағыттағы индустриялық саясаттың басымдылықтарын айқындау бойынша - әлемдік
экономикалық ахуалға және Қазақстанның сауда әріптестеріне талдау жасау,
экономика саласының бәсекеге қабілеттілігін зерттеу жүргізу, бұл бойынша
деректер құрын құру, өңірлердің өнеркәсіптік инвестициялық және
инновациялық әлеуеті туралы мониторинг жүргізу, корпоративтік менеджмент,
жобалардың сапасын басқару мәселелері бойынша әлемдік тәжірибені зерделеу;
сауда жүйесін ырықтандыру бойынша – көрме, коммерциялық тұсаукесерлерді
қамтамасыз ету, кеден-тарифтік саясатын іске асыру міндеттері тұр.
Индустриялдық-инновациаға жалпы түсінік
1.1 Инновация туралы жалпы түсiнiк, мәні
Жалпы “Инновация” терминi XV ғ. 1-шi жартысында пайда бола бастады.
Бұл ағылшын сөзi “innovation” яғни “жандану” немесе “заттар өндiрудегi жаңа
технологиялар” деген мағынаны бiлдiредi.
Австрия ғалымы Й. Шумпетер XX ғ. 30-жылдары экономика ғылымына
инновация ұғымын енгiздi. Оның түсiнiгiнше инновация тұтынушылар
тауарларының жаңа түрлерiн қолдану , жаңа өнеркәсәптiк және рынок пен
өнеркәсiптiң жаңа ұйымдарының пайда болуымен түсiндiредi. Шумпетер бойынша
инновация – тек жаңашылдық емес, ол жаңа өндiрiстiк функция болып табылады.
Инновация категориясының экономикалық анализде басты төрт аспектiсiн
көрсетуге болады:
1. инновация – интелектуалды еңбек нәтижесi, яғни инновация арқылы
бәсекелестiкке төтеп бередi;
2. инновация – бәсекелестiк күш, яғни нарықтың тепе-теңдiгiн бұзады;
3. жаңа өнiм және жаңа процесс қоғамға оң нәтижесiн тигiзедi;
4. инновация – экономикалық өсу факторы ретiнде. 3, 124 б
Осындағы төртiншi аспектi бiздiң елiмiз үшiн маңызды болып табылады.
XX ғ. 50 жылдары американ оқымыстысы Роберт Солоу экономикалық өсудiң
басты факторы ҒТП екендiгiн айтқан. Мұны Саймон Кузнец та қолдады. Оның
пiкiрiнше ұлттық өнiмнiң тұрақты өсуiн, қоғамның тұтынуын қамтамасыз етуде
технологиялық прогрестiң маңызы ерекше екенiн айтты.
Экономикалық эволюцияда көптеген ғалымдар тұжырымы бойынша олар
техника – экономикалық зерттеуiнде инновациялық процесс туралы келесi
әдiстемелiк негiздерiн ұсынды:
• экономикалық динамика мен экономикалық өсудi қозғаушы фактор
инновациялық негiздегi бәсеке болып табылады;
• экономикалық дамуда бiлiм мен интеллект басты рөлде болуы керек;
• интелектуалдық қызметтi институционализациялау оның құрылымы мен негiзi
болып табылады.
Қазiргi заманғы экономикалық теорияда экономикалық өсу факторларын
негiзгi 4-ке бөледi :
1. елде экономикалық ресурстардың өсуi;
2. өндiрiстiң жаңа технологиялар арқылы қызмет iстеуi, ресурс шығындарын
қысқартып және жылдық сол өнiмдi шығару;
3. шектеулi ресурстарды тиiмдi бөлудiң әдiстерiн талдау;
4. адамдардың денсаулығының, өмiр сүру деңгейiнiң өсуi.
Мұнда 1-шi әрекет экстенсивтi экономикалық өсуге жатса, ал 2 және 3
факторлар интенсивтi экономикалық өсуге, яғни инновациялық қызметке, 4-шi
экономикалық емес фактор болып табылады. 4, 29 б.
Экономикалық өсу сандық және сапалық өсуiне байланысты интенсивтi
және экстенсивтi түрлерi болады.
Экстенсивтi түрiне:
• Технологияда инвестицияның артуы;
• Бос уақыты жоқ қызметкерлер санының артуы;
• Тұтынушы шикiзат көлемдерiнiң, материалдардың, сыртқы капиталдардың
өсу қарқыны;
Интенсивтi факторларға:
• Ғылыми-техникалық прогрестi дамыту, яғни инновациялық дамудың жүзеге
асуы;
• Қызметкерлердiң мамандық деңгейiнiң жоғарылауы, бiлiм берудi дамыту;
• Негiзгi және сыртқы қорларды қолдануды жақсарту;
• Қызметкерлердiң бос уақытының өсуi. 5, 64 б
Көрiп отырғандай елiмiз дамыған елдер қатарына қосылуы үшiн
экономикалық өсудiң интенсивтi бағытының басымдырақ болуын қамтамасыз етуi
керек. Елде осы саясатты қолдау үшiн оған тиiмдi жағдайлар жасауды мемлекет
өзiне басты қызмет етiп алғаны дұрыс.
Ол үшiн елде 1990 жылдан кейiн құлдырап кеткен барлық өндiрiстердi
инвестиция тарту арқылы iске қосу, кәсiпкерлiктi дамыту, әсiресе шағын
бизнестi мемлекеттiк қолдау, ғылыми-техникалық еңбектерге және инновациялық
қызметтерге мемлекеттiк салық және несие жеңiлдiктерi арқылы оларды
ынталандыру, елдегi халықтың бiлiм деңгейiн реформалау және жоғары дәрежелi
мамандар даярлап шығару, сондай-ақ халықаралық экономикалық қатынастарда
тиiмдi саясат жүргiзу елiмiздiң басты мiндеттерi болып отыр.
Экономикалық iлiмдер тарихында жаңалық енгiзу түсiнiгiне түрлi
көзқарастар бар. Көбiнесе инновация түсiнiгiн экономистер техникалық
жаңалық енгiзумен байланыстырады. Инновацияны екi сыныпқа жiктейдi:
инновациялық процесс және өнiм инновациясы. Бiрақ бұл екеуiн бөлiп қарау
мүмкiн де емес. Шығындарды қысқартатын процестi енгiзу, шығарылатын өнiм
құрылымына өзгерiстер енгiзу, ал жаңа өнiмдер өз кезегiнде жаңа құрылғыны
жасап дайындауды қажет етедi.
Техникалық прогресс теориясының дамуынан инновацияға берiлген ақшалай
ресурстар көлемiнде өнiм бiрлiгiнде кететiн орташа шығындарды азайтып,
өндiрiстiң техникалық күшiнiң жетiлуi деген анықтама бередi.
Қазiргi заманғы көзқарастар бойынша инновация техникалық жаңалықпен
қатар, экономикалық және әлеуметтiк құбылыс болып табылады. Сондықтан бұл
түсiнiкке Сэйдiң кәсiпкерлiкке берген анықтамасы жақын. “Кәсiпкер
экономикалық ресурстарын төмен өндiрiстi және төмен табысты саладан жоғары
өндiрiстi және табысты салаға ауыстыруға ынталы болады. Кейiн бұл
анықтаманы Шумпетер: “кәсiпкерлiк мiндет болып, сананы қирату болып
табылады” деп атап көрсетедi. Яғни, инновация кәсiпкерлiктiң ерекше құралы.
XXI ғасырда әлемде мемлекеттiк экономика жүйесiнiң дамуының үш түрi
айқын көрiндi. Оларға:
• шикiзаттық бағыттағы экономика;
• дамушы экономика;
• индустриядан кейiнгi қоғам экономикасы 4, 3б..
Кесте-1 - Экономикалық қоғамдардың негiзгi сипаттамасы
Қоғам түрi Индустрия Индустриалды Индустриядан
ға кейiнгi
дейiнгi
Мақсаты Өмiр сүру Экономикалық Өмiр сүру
өсу сапасын
арттыру
Базалық Табиғат Пайдалы Бiлiм
ресурстары күшi, қазбалар
флора,
фауна
Таным Жекеден Қоғамнан Жүйелiк
методологиясықоғамға жекеге анализ
Жүйелiк Бiлiм беруМамандандырылғЖеке салаға
сипаттамасы, практикалыан дайындық, маманданған
бiлiм беруi қ техника-инженеуниверситетт
тәжiрибедерлiк iк бiлiм
Энергияны Бiрреттi Көпреттi Энергетикалы
қолдану қ
ресурстарды
қолдануды
оптималдау
Өндiрiстiк ИндивидуалКонвейер Жүйе, CALS
қызметтi ды, технология
ұйымдастыру коллективт
сипаттамасы i
Экономика Алғашқы Екiншi Төртiн-
құрылымы Үшiншi Бесiн-
шi шi
Қызмет түрi Өндiрушi Өңдеу- Сервис
Инфра- Ақпар-
шi құрылы тiк аттық
мдық
Қызмет Ауыл Өнеркә Сауда,Денсау
көрсетудiң шаруашылығсiптiк қаржы, Жинау,
негiзгi ы, пайдалыөндiрiс лық,
бағыты қазбалар көлiк, сақтау
өндiру байланыс мәдени
өңдеу,
ет, ком
ақпар-
мунал ат
беру
дық
қызмет
Мұнда шикiзаттық елдерге жер қойнауында қазба байлықтары көп елдер
жатады және олардың экономикасы экономика дамуында тұрақсыз шикiзаттық
бағытқа негiзделген. Дамушы экономика елдерге жаңа технологияларды
қолданушы елдердi жатқызамыз және олардың дамуына тiкелей шетел
инвестициялары әсер етедi. Ал экономика дамуында ең тиiмдi жол болып
табылатын индустриядан кейiнгi қоғам экономикасы ғылыми-техникалық
потенциялы жоғары дамыған елдерде орын алуда.
Инновацияны жүзеге асыру үшiн оны мемлекеттiк қолдайтын құқықтық
актiлер, инновациялық қызметтердiң iске асуы үшiн оны қамтамасыз ететiн
қаржылық институттар және оны нақты түрде жүзеге асыратын мекемелер, ҒЗТКЖ
ұйымдарын қалыптастыруымыз керек.
Сондай-ақ инновациялық қызмет өз кезегiнде сыртқы ортамен ылғида қарым
қатынаста болып отырады. (Сурет 1) 4, 21 б
Инновациялық процестiң сыртқы ортамен қарым-қатынасы.
1-сурет. Инновациялық процестiң сыртқы ортамен қарым-қатынасы
1-ші суреттен көрiп отырғанымыздай инновациялық процестi дамытуда
сыртқы орталармен тығыз байланыста. Сондықтан инновацияны дамыту үшiн осы
сыртқы орталарды да жетiлдiруiмiз, оларды инновациялық қызметке
ынталандыруымыз керек. Сондай-ақ өнеркәсiп саласын дамыту барысында
кластерлiк желiлердi дамыту керек. Кластерлер таяу орналасқан
кәсiпорындарды бiр орталыққа шоғырландыра отырып, тiзбектелген технология
бойынша соңғы өнiм шығаруға қол жеткiзудiң бiрегей тәжiрибесi болып
табылады.
Тек жаңа технологиялар ғана Қазақстанның өндірістік саласының тұрақты
дамуына және ел экономикасының әлемдік экономикалық жүйеге
интеграциялануына мүмкіндік береді. Экономикалық өсу, ЖҰӨ-дегі шикізатты
көп қажет ететін өнімді жоғары технологиялық және экспорттауға бағытталған
өніммен алмастыру, елдің ғылыми-техникалық әлеуетін тиімді түрде пайдалану
“Қазақстан-2030” стратегиясының маңызды мәселелерінің бірі.
2002 жылдың шілде айында қабылданған “Инновациялық қызмет” туралы
Заңы Республиканың ғылым саласына, ел экономикасына үлкен серпіліс әкелетін
жаңалық болды. Мақсаты отандық өндірістің инновацияларға сұранысын арттыру,
қолданбалы зерттеулерді қолға алу, ұлттық технопарктер құру, инновациялық
даму салаларының басым бағыттарын белгілеп, сол арқылы ел экономикасын ары
қарай дамыту.
1.2 Дамыған елдердегі индустриялы-инновацияның даму тәжірибесі және
инновацияны мемлекеттік қолдау
Көптеген дамушы елдер табиғи ресурстарға бай бола тұра, тұрақты дамуға
қол жеткізе алмады. Қысқа мерзімде шикізат экспорты бұл елдердің
мемлекеттік қазынасына табыс әкеліп, тұрғындардың әл-ауқатын көтереді.
Алайда, уақыт өте келе жоғары табыс экономиканы құлдыратады, яғни
мемлекетті шикізат экспортынан және оның әлемдік рыноктағы жағдайынан
тәуелді етіп, шикізатты аз қажет ететін жаңа саланың дамуын ынталандырмайды
және шикізаттың күндердің күнінде таусылатынын еске алсақ, бұл мәселенің
қаншалықты маңызды екенін түсінеміз. Дәл осы жағдайдан шығудың бiрақ жолы
бар, ол жоғары технологиялық өндірісті дамыту. Тек жаңа технологиялар ғана
Қазақстанның өндірістік саласының тұрақты дамуына және ел экономикасының
әлемдік экономикалық жүйеге интеграциялануына мүмкіндік береді.
Экономикалық өсу, ЖҰӨ-дегі шикізатты көп қажет ететін өнімді жоғары
технологиялық және экспорттауға бағытталған өніммен алмастыру, елдің ғылыми-
техникалық әлеуетін тиімді түрде пайдалану- Қазақстан-2030 стратегиясының
маңызды мәселелерінің бірі.
2002 жылдың шілде айында қабылданған “Инновациялық қызмет ” туралы
Заңы Республиканың ғылым саласына, ел экономикасына үлкен серпіліс әкелетін
жаңалық болды. Мақсаты отандық өндірістің инновацияларға сұранысын арттыру,
қолданбалы зерттеулерді қолға алу, ұлттық технопарктер құру, инновациялық
даму салаларының басым бағыттарын белгілеп, сол арқылы ел экномикасын ары
қарай дамыту. 6
Шетелдік тәжірибе көрсеткендей, ғылыми-техникалық потенциал кез-
келген мемлекеттің өркендеуінің кепілі. Экономикалық дамудың, мемлекет
көркеюінің негізгі жолы ғылыми - техникалық және инновациялық салада лидер
болу. Инновациялар және жаңалықтар экономиканың құлдырауына төтеп беріп,
ғылыми-техникалық прогрестің белсенді түрде дамуына жағдай жасап, ұлтық
экономиканың тиімділігі мен бәсекеге қабілеттігін жоғарылатады.
Қазіргі таңда ел экномикасы дамуының шешуші факторлары ғылым мен
инновациялық технологиялар екеніне күннен-күнге көз жеткізіп келеміз.Бүкіл
әлемде озық технология мен техниканы насихаттайтын 1951 ж. Калифорнияда
құрылған дүние жүзіндегі ең алғашқы технопарк – АҚШ-тағы “Силикон
аңғарының” пайда болуына негіз болды. Өткен ғасырдың 80-жылдары
технопарктер тек АҚШ, Еуропада ғана емес, Канада, Сингапур, Австралия,
Бразилия, Индия, Қытай, Жапонияда да құрыла бастады.
Жапондықтар жаңа өнімді ойлап табу және оны жасап шығару
жылдамдығынан американдықтар мен еуропалықтарды да басып озды. Жаңа
автокөлік Жапонияда 1 айдан кейін шықса, АҚШ-та – 4 ай, Еуропада 2 айдан
кейін шығады. Жапондықтар үшін өнімнің сапасын қажетті деңгейге жеткізу
үшін 4 ай жеткілікті, ал АҚШ-та бұл көрсеткіш- 11 ай. 8
Ал Қытайда жаңа техника мен жоғары технологияны өндіріске енгізумен
1950 ж. құрылған ҒТИП (ғылыми-техникалық индустриалды парктер) айналысады.
Онда технологиялық жетістіктер коммерциялық және өндірістік жағынан
қарқынды жылдамдықпен игеріледі. ҒТИП қарамағына әр түрлі саладағы ғылыми
орталықтар мен кәсіпорындар кіреді. ҒТИП олардың құрылуына жағдай жасайды,
ғылыми зерттеулерін жүргізуге көмектеседі,ақпарат және қаржымен қамтамысыз
етілуін қадағалайды,бір сөзбен айтқанда, кәсіпорынға “қолайлы орта”
жасайды. Қытай экономикасына үлкен үлес қосып, инновацияны дамытып
отырғанын ҒТИП құрамына кіретін кәсіпорын санының өсуінен байқаймыз. Ол
шама 1991жылы –2587 кәсiпорын, 1992 ж. –9678 кәсiпорын, 1996 ж. –13722
кәсiпорын, 2000 ж. –20796 кәсiпорын.
Ал Оңтүстiк Корея Республикасының ғылым мен техниканы соңғы 30 жылда
өте қарқынды дамытты. Екінші дүниежүзілік соғыстан әлемдегі ең кедей
елдердің бірі болып шығып, соғыстан кейінгі зерттеулердің басым бөлігін
қорғаныс, ядролық және космостық салаларға бағыттады. Корея Республикасы
ғылыми-техникалық саясатын өткен ғасырдың 60- жылдарының ортасында қолға
алды. 1967 жылы басты міндеті ғылыми-техникалық саясатты жобалау және
жүзеге асыру болып табылатын “Ғылым және технология Министрлігі” құрылды
және “Ғылым мен техниканы қолдау туралы” Заң қабылдады. Осыдан кейінгі
дамуы 5 жылдық кезеңдерге жоспарланды.
Финляндияға келетiн болсақ бұл ел 1991 жылға дейін экспортының
жартысын КСРО-ға жіберетін. КСРО тарап кеткеннен кейін және 90- жылдардағы
экономикалық дағдарыс Финляндия экономикасына да жағымсыз әсер етті.
Мысалы, жұмыссыздық деңгейі 1991 ж 3,5%-дан 1993 ж 20%-ға дейін өсіп
кетті. Осы келеңсіз жағдайдан шығу үшін Финляндия Үкіметі 1991 ж жаңа
экономикалық бағдарлама қабылдады. Оның міндеті Финляндияны дамыған елдер
қатарына қосу. Осы бағдарламаны жүзеге асыру мақсатымен Үкімет “Ұлттық
инновациялық жүйені” құрды. Оның қызметін тікелей Финляндия Президенті
қадағалайды.
Әрбір ел дүниежүзілік рынокта өз орнын тауып, үлесінен айрылмауға
тырысады. Бұл тікелей инновацияларға қатысты екені мәлім. ХХ ғасырдың 50-60
жылдарында дамыған елдер қолға алған негізгі мәселе де осы болатын. Алайда
мемлекет құқықтық-нормативтік негізін жасап, мемлекеттік бюджеттен
қаржыландырып немесе басқа қаржы ресурстарын жұмылдырып, бағыт бермесе, бұл
саланың қарқынды дамуы да екіталай болып келедi.
Іс жүзінде ғылыми зерттеулер мен инновациялық процестерді
мемлекеттік қолдаудың негізгі кең тараған 3 әдісі бар.
1. Ғылыми зерттеулерге мемлекеттің тікелей қатысуы;
Мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылатын ірі лабораториялар
қалыптастыру, нәтижесін ақысыз түрде көпшілікке ұсыну. Әдетте бұл
лабораториялар қорғаныс, энергетика, денсаулық сақтау, ауыл шаруашылығы
мәселелерін шешумен айналысады.
2. Қайтарымсыз негізде мемлекеттiк негiзде субсидиялар бөлу;
Мемлекеттік емес лабораторияларда іске асырылатын ғылыми зерттеу
жұмыстарына қайтарымсыз негізде мемлекеттік бюджеттен қаржы бөлінеді.
Негізгі қойылатын шарт зерттеулер барысы бойынша толық есеп беру, алынған
нәтижені ашық түрде жариялау
3. Ғылыми-техникалық зерттеулер мен тәжірибе жүргізуге инвестиция
бөлінген жеке бизнеске салық жеңілдіктерін ұсыну.
Елiмiздегi инновациялық қызметке мемлекеттiк қолдау көрсету 2-шi
суреттегi жүйе бойынша iске асады. (Сурет 2) 4, 56 б.
2-сурет. Инновациялық қызметке мемлекеттiк қолдау көрсету
2-шi сурет бойынша инновациялық қызметтi мемлекеттiк қолдау үшiн ең
бiрiншi құқықтық нысандары елiмiзде жоғарыдағы стратегия бойынша
орындалуда. Ал мемлекеттiк қаржылық қолдау және инновациялық құрылымдарды
құру үшiн оған көп мөлшерде қаржы керек. Осы мәселе қазiр елiмiзде күрделi
мәселенiң бiрi болып отыр, сондықтан қаржыландыру, сырттан инвестиция
тартуға негiзделген Инвестициялық, Инновациялық қорлар, Даму банкi,
экспорттық несиелер мен инвестицияны сақтандыру корпорациясы сияқты даму
институттары құрылды.
Бұл мәселенің шет елдерде қалай шешілетініне назар аударып көрелік.
Жапонияда инновацияларға 2-шi дүниежүзілік соғыстан кейін көп көңіл бөліне
бастады. Елде шағын және орта кәсіпорындар бүкіл экономиканың негізін
құрады. Ал мемелекет инновациялық саясатты солар арқылы жүргізеді. Шағын
кәсіпорындар барлық кәсіпорындардың 99%-ын құраса, олардың ЖҰӨ-дегі үлесі
52%-ды құрады. Мемлекет саясатының шағын және орта бизнестегі кәсіпкерлікті
қолдауының мәні қажетті капитал салымы мен жұмыссыздық туралы деректерді
сәйкестендіру болып табылады. 10
Инновациялар саласындағы мемлекеттің 2 қызметін атауға болады
Мемлекет
Құқықтық- нормативтік жағынан Бюджеттен немесе
басқа
қамтамасыз етеді
көздерден қаржыландырады
Мемлекеттік деңгейде инновациялық кәсіпорындарға мынандай қолдау
көрсетеді:
1. Мамандандырылған мемлекеттік мекемелер (шағын инновациялық
кәсіпорындарға кеңес беретін комиссиялар, кәсіпорындарды қолдайтын бас
басқарма, регионалдық органдар, мемлекеттік даму корпорациясы, шағын
инновациялық кәсіпорындар академиясы, шағын инновациялық кәсіпорындардың
бүкіл жапондық регионалдық орталық комитеті) жаңадан құрылған шағын
кәсіпорындарға көмек көрсетеді.
2. Қаржылық кепіл беру мен қаржылық көмек көрсету
Оны Жапонияда 59 филиалы бар мемлекеттік қаржылық корпорация, 102
филиалы бар ұлттық қаржылық корпорация, 117 филиалы бар сауда және
өндірістік кооперацияның Орталық банкі, шағын инновациялық кәсіпорындарға
арналған кредиттерді сақтандыру ұйымдары жүзеге асырады.
Шағын және орта бизнесті қолдаудың жапондық жүйесінің негізгі
элементі ол құқықтық-нормативтік қамтамасыз ету болып табылады. Оған “Шағын
және орта бизнесті мемлекеттік қолдау” туралы Заңнан бастап “Жаңа қызмет
түрін енгізуде туындайтын төтенше жағдайлар” туралы Заңға дейін т.б. заңдар
кешенін қамтиды.
Жапонияда Орталық банктер кредиттердің 47%-ын, ал жергілікті
коммерциялық банктер 100% кредитті шағын және орта кісіпорындарға береді.
Шағын инновациялық кәсіпорындарды қаржылық қолдаудың арнайы механизмдері
қолданылады. Олар “жеңіл қарыздар” деп аталады. Егер жай қарызды 4-8%-бен
алса, шағын инновациялық кәсіпорындар қарызды осының жартысымен, яғни 2-3%-
да алады. 8
Ал Оңтүстік Кореяда инновация XX ғасырдың 60-жылдарынан бастап
дамыды. Технологиялық саясат ең алдымен ішкі технологиялық базаны құруға,
шетел техникасын пайдалануға бағытталды. Сол мерзімде, яғни 1966 ж.
мемлекет тарапынан қаржыландыратын тұңғыш зерттеу институты “Корей Ғылым
және технология институты” құрылды (KIST). Оның негізгі мақсаты озық шетел
технологиясын үйрену және оны өндірісте қолдану болды. 70-жылдардың
ортасынан басталған келесі кезеңде капиталды көп қажет ететін жән
технологиялық тиімді, машина жасау, кеме жасау, химия, электроника және
электроэнергетика секілді салалар мемлекеттік қолдауға ие болды.
Мамандарды даярлау ісі қолға алынып, көзделген бағытқа сәйкес
келетін ЖОО KAIST- (Korean advances Institute of Science and Technology)
ашылды. Ол үкіметтің адам ресурстарын дамыту және кадрларды дайындау
саясатын жүзеге асыруға көмектесті.
80-жылдардың басында инновациялық саясатты дамытудың және жүзеге
асырудың 3-кезеңі аяқталды. Ол стратегиялық маңызды салаларға шоғырланған
инвестицияларды бағыттауды қаржыландыру, инвестициялау және кедендік
бақылау салаларын либерализациялауды көздеді. Зерттеулер мен жобалаулар
саласында тұңғыш Ұлттық бағдарлама жасалды. Ғылымды, білікті мамандарды
даярлауды мемлекеттік қаржыландыру күшейе түсті. “Даэдок” ғылыми қалашығы
құрылды. Бұл ғылыми қалашық мемлекет тарапынан және жеке сектордан
қаржыландыратын оқу орындары, зерттеу орталықтары мен венчурлік фирмаларға
ғимарат беріп, олардың біріккен зерттеулеріне көмек көрсетті.
Кореяда 1997-2002 ж.ж арналған инновацияның 5- жылдық жоспары мен
елдің 2025 жылға дейінгі ғылым мен техниканы дамытудың ұзақ мерзімді
жоспарында да мемлекеттің рөлі ерекше болып табылады.
Шетелдік тәжірибе көрсеткендей, ғылыми-техникалық потенциал- кез-
келген мемлекеттің өркендеуінің кепілі. Экономикалық дамудың, мемлекет
көркеюінің негізгі жолы- ғылыми техникалық және инновациялық салада лидер
болу. Инновациялар және жаңалықтар экономиканың құлдырауына төтеп беріп,
ғылыми-техникалық прогрестің белсенді түрде дамуына жағдай жасап, ұлтық
экономиканың тиімділігі мен бәсекеге қабілеттігін жоғарылатады.
Шетелдер тәжірибесінен инновацияны дамытудағы мемлекеттің рөлінің өте
маңызды екеніне көз жеткіздік, енді еліміздегі инновациялық үрдістерді
дамытуға қандай мемлекеттік қолдау көрсетілетініне және жалпы елiмiздiң
инновациялық жағдайы мен 2003-2015 жылдарға арналған стратегияның
қызметтерiне тоқталайық.
2.Қазақстан Республикасындағы индустриялдық-инновациялық саясаттың
жүргізілуі
2.1 Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдарға арналған индустриялық-
инновациялық стратегиясы.Күтілетін нәтижелері мен қазіргі таңдағы жағдайы
Индустриялық саясат дегенiмiз мемлекеттiң бәсекеге түсуге қабiлеттi
және тиiмдi ұлттық өнеркәсiптi қалыптастыру үшiн кәсiпкерлiкке қолайлы
жағдайлар жасауға және қолдау көрсетуге бағытталған шаралар кешенiн
бiлдiредi.
Яғни елiмiз осы мәселелердi шешiп жоғары бәсекеқабiлеттi алдынғы
қатарлы елдер санатына қосылуы үшiн, тұрақты экономикалық өсудi және
экологиялық тиiмдi өндiрiстi қамтамасыз ету мақсатында “Қазақстан
Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға
арналған ұзақ мерзiмдi стратегиясын қабылдады және ол алғашқы жылдан бастап
оң нәтижелер бере бастады. Сондай-ақ Елбасымыз биылғы жылы “Бәсекеге
қабiлеттi Қазақстан”, “Бәсекеқабiлеттi экономика” және “Бәсекеқабiлеттi
халық” деген Қазақстан халқына Жолдауында, елiмiз үшiн өзектi мәселелердiң
бiрi Индустриалды-инновациялық стратегияның негiзгi бағыттарын атап
көрсеттi.
Стратегияның негiзгi мақсаты – бәсекелестiкке шыдайтын, импорт
алмастырушы және экспортқа бағытталған тауар шығаратын өнеркәсiптер құрып,
қызмет көрсету саласын мығымдау. 8
Индустриялық-инновациялық даму бағдарламасына сәйкес бiз экономиканың
шикiзаттық бағытынан арылып, Қазақстанның индустрияландыруының тездетуге,
машина жасау мен өнеркөсiп жабдықтарын шығаруды жолға қоюға тиiспiз. Яғни
инновация – негiзгi қозғаушы күш болмақ.
Ендi осы тұрақты экономикалық өсудiң бүгiнгi таңдағы ең негiзгi
қозғаушы факторы болып отырған Индустриялық-инновациялық даму
стратегиясының мақсаты мен мiндеттерi туралы тоқталып өтсем.
Стратегияның басты мақсаты шикiзат бағытынан қол үзуге ықпал
ететiн экономика салаларын әртараптандыру жолымен елдiң тұрақты дамуына қол
жеткiзу; ұзақ мерзiмдi жоспарда сервистiк-технологиялық экономикаға өту
үшiн жағдай жасау болып табылады.
Өңдеушi өнеркәсiпте және қызмет көрсету саласында бәсекеге түсуге
қабiлеттi және экспортқа негiзделген тауарларды , жұмыстар және қызмет
көрсетулер өндiрiсi мемлекеттiк индустриялық-инновациялық саясаттың басты
нысанасы болып табылады. 8, 23 б.
Дүниежүзiлiк экономиканың ғаламдануы аясында Қазақстанның қазiргi
таңдағы экономикасының дамуында мынадай мәселелер орын алуда:
• экономиканың бiр жақты шикiзат бағыттылығы;
• әлемдiк экономикаға ықпалдасудың әлсiздiгi;
• ел iшiндегi салааралық және өңiраралық экономикалық ықпалдасудың
босаңдығы;
• iшкi рынокта тауарлар мен қызметтерге тұтыну сұранысының мардымсыздығы
(шағын экономика);
• өндiрiстiк және әлеуметтiк инфрақұрылымның жеткiлiктi дәрежеде дамымауы;
• кластерлiк желiлердiң дамымауы, яғни кәсiпорындардың бiр орталыққа
шоғырланбауы;
• мұнай-газ және кен-металургиялық кешенге жатпайтын экономика саларында
негiзгi қорлардың тез тозуы;
• кәсiпорындардың жалпы техникалық және технологиялық артта қалушылығы;
• ғылыми зерттеу және тәжiрибелiк-констукторлық жұмыстарға (ҒЗТКЖ) қаржының
аз бөлiнуi;
• ғылым мен өндiрiс арасында ұтымды байланыстың болмауы;
• мамандарды және жұмысшы кадрларды даярлау мен қайта даярлаудың қазiргi
заманғы жүйесiнiң болмауы;
• экономиканың өңдеушi секторларына инвестициялар салуға отандық қаржы
институттары үшiн ынталандыру көздерiнiң болмауы;
Осы мәселелердi шешу қызметi барысында стратегияның келесi мiндеттерiн
атап өтсе болады:
Стратегияның мiндеттерi:
• өңдеушi өнеркәсiпте орташа жылдық өсу қарқынын 8-8,4% мөлшерiнде
қамтамасыз ету, 2000 жылмен салыстырғанда 2015 жылы еңбек өнiмдiлiгiн
кемiнде 3 есе арттыру және ЖIӨ энергия сыйымдылығын 2 есе төмендету:
• өңдеушi өнеркәсiптiң негiзгi қорларының өнiмдiлiгiн арттыру;
• кәсiпкерлiк құрылымды қалыптастыру; бәсекелестiк артықшылықты
жетiлдiретiн қоғамдық институттарды қамту; қосылған құнға барынша қол
жеткiзе отырып, нақты өндiрестерде қосылған құн тiзбегiндегi элементтердi
игеру;
• ғылымды көп қажет ететiн және жоғары технологиялық экспортқа негiзделген
өндiрiстер құруды ынталандыру;
• сапаның әлемдiк стандартына көшу;
• дүниежүзiлiк ғылыми – техникалық және инновациялық процестерге қосыла
отырып, өңiрлiк және дүниежүзiлiк экономикамен ықпалдасуды күшейту.
8
Стратегия мынадай қағидаттарға негiзделедi:
- жеке сектормен серiктестiк;
- инвестициялық және инновациялық ұсыныстардың өнеркәсiптің
шикiзаттық емес салаларында өндiрiлетiн тауарлар мен қызметтердiң
бәсекелестiк қабiлетiн арттыруға бағытталуы;
- өнеркәсiптi жаңғыртуға, оларға қолдау көрсету жөнiндегi
рәсiмдердiң жариялылығы мен ашықтығына бағытталған жобаларды iске асыруға
мемлекеттiк қаржылық және өзге қолдау көрсету;
- қосылған құн тiзбегiн дамытуды қамтамасыз ететiн салаларға
мемлекеттiк қолдау көрсету шараларының кешендi сипаты;
- тең бәсекелестiк жағдайларды және салауатты бәсекелестiк ортаны
қалыптастыруды қамтамасыз ету;
- қандай да болсын жеке сипаттағы жеңiлдiктерден және
преференциялардан бас тарту;
- индустриялық саясаттың бәсекелестiк артықшылықтарды қалыптастыруға
бағытталуы.
Аталған қағидаттар сақталғанда және экономика құрылымында түбегейлi
сапалық өзгерiстер болғанда, ол әртараптандырылған кезде алға қойылған
мақсаттар мен мiндеттердi шешу Қазақстанда тұрақты экономикалық дамуға қол
жеткiзуге мүмкiндiк бередi.
Күтiлетiн нәтижелер:
Индустриялық-инновациялық даму стратегиясын ойдағыдай iске асыру
экономиканы әртараптандыру, жаңғырту негiзiнде елдiң экономикасының ұзақ
мерзiмдi тұрақты өсуiне және өнiмнiң бәсекелес түрлерiн өндiру мен
экспорттың өсiмiне жағдай жасау қамтамасыз етуге ықпал етуi тиiс.
Экономиканың бәсекеге қабiлетiн арттыруда ғылым жетiстiгiн пайдалану
жақсарады, менеджмент және маркетингтiк зерттеулер, өнiмдi стандарттау және
сертификаттау және т.б. салаларда кейiндеп қалуды еңсеру шаралары
қабылданады.
Инвестициялық және инновациялық жобаларды мемлекеттiң қаржы
ресурстарының қатысуымен қаржыландыру үшiн таңдау бөлiгiнде iрiктеу
рәсiмдерi өзiнiң мақсатқа сәйкестiгi мен ашықтығына ие болады.
Инвестициялық идеялар мен жобалардың келешегiн айқындау саласында
қазiргi кездегi әдiстер қолданатын, жаңа қаржы институттары құрылады.
Салық және кеден заңнамалары бәсекелестiктi, Қазақстан өнiмдерiнiң
экспортын және елдiң экономикасына инвестициялардың келуiн ынталандыруға
бағытталады.
Қазiргi заманғы және дамыған ғылыми-инновациялық және өндiрiстiк
инфрақұрылымды құру, бiлiктiлiгi жоғары басқарушы, ғалым, инженер, техник
кадрлар мен жұмысшы кадрларын даярлаудың тиiмдi жүйесiн құру есебiнен
инвестициялар, технологиялар трансфертi, ғылыми жетiстiктермен алмасу үшiн
Қазақстанның тартымдылық деңгейi жоғарылайды.
Маңызды құрылымдық өзгерiстер қосылған құны жоғары өнiмнiң жоғары
технологиялық және ғылымды қажетсiнетiн өндiрiсiнiң пайдасына жүргiзiледi.
Экспорт елеулi түрде әртараптанады әрi Қазақстанның дайын өнiммен
әлемдiк рынокқа шығуы кеңейе түседi, әлемдiк экономикаға Қазақстан
экономикасының кiрiгуi шикiзат тауарлары ғана емес дайын бұйымдар және
инновациялық қызметтер есебiнен тереңдей түседi.
Шағын және орта, әсiресе инновациялық бизнестi дамытуда шешушi
бетбұрыс болады. Елде экономиканың нарықтық емес секторларының үлесi күрт
қысқарады. Кәсiпорындардың қаржы-шаруашылық қызметiнiң ашықтығы қамтамасыз
етiледi.
Тәуекелдердiң азаюы өнеркәсiптiң өңдеу секторында инвестициялардың
келуіне қозғау салады, оны шетелдiк инвесторлар үшiн тартымды етедi, осы
секторға қазiргi басқару әдiстерi мен өндiрiстiк технологиялардың тартылуын
ықпал етедi.
Қор рыноктарының жұмысының түбегейлi жақсаруы зейнетақы, сақтандыру,
инвестициялық қорлар қаражаты мен халықтың қаражатын экономиканың нақты
секторының инвестициялық ресурстарына тарту күтiледi, шикiзат секторының
кiрiстерiн өңдеушi сектор инвестициялары мен кiрiстерiне, салааралық
капиталға қайта құйылуын өзгертуде айтарлықтай iлгерiлеу болады.
Ұсынған тәсiлдер мен шаралар банктер капиталдануының өсуiне және
банктiң кредит тәуекелдерiн кемiтуге әкеледi. Бұл, өз кезегiнде
инвестициялық ресурстарды өсуiне, кредит бойынша қойылымдарды 3-4 %-ке
дейiн төмендетуге, банктiң кредит ресурстарын шағын және орта бизнестiң қол
жеткiзуiн ұлғайтуға қажеттi алғышарттар жасайды. Банк және басқа да қаржы
институттарына деген сенiмдi нығайту салымдардың жалпы өңдеу секторындағы
инвестицияға өзгеру проблемаларын шешедi.
Инвестициялық ахуалды жақсарту және экономиканы одан әрi ырықтандыру
тұтастай алғанда шетел инвестицияларын тарту мен тауарларды экспорттаудың
өсуіне ғана емес, отандық капиталды шетелге заңды түрде әкетуге және
пайдалы орналастыруға әкеледi.
Экономиканың салық ауыртпалығын азайту және кәсiпкерлiк қызметтi қайта
реттеу жөнiндегi шараларды iске асыру "ресми" және "көлеңке' экономиканың
ара салмағын елеулi түрде өзгертедi.
Индустриялық-инновациялық саясатты белсендi жүргiзу экономиканың
өсу қарқынын жылына 8,8-9,2% қамтамасыз етедi. Бұл 2000 жылмен
салыстырғанда 2015 жылы ЖIӨ көлемiн 3,5-3,8% еседей ұлғайтуға мүмкiндiк
бередi. Бұдан басқа өңдеушi өнеркәсiпте орташа жылдық өсу қарқынын 8-8,4%-
ке дейiн жеткiзуге, 2000 жылмен салыстырғанда 2015 жылы еңбек өнiмдiлiгiн
кемiнде 3 есе арттыруға және ЖIӨ энергия сыйымдылығын 2 есе төмендетуге
мүмкiндiк бередi. ЖIӨ құрылымында ғылыми және ғылыми инновациялық қызметтiң
үлестiк салмағын 2000 жылғы 0,9%-тен 2015 жылы 1,5-1,7%-ке арттыруға
мүмкiндiк беру.
Осы стратегияны iске асыру мерзiмi 2003-2015 жылдарды қамтиды және
ол даму барысында келесiдей кезеңдерден тұрады:
1-шi кезең – 2003-2005 жылдар
2-шi кезең – 2005-2010 жылдар
3-шi кезең – 2010-2015 жылдар
1-шi кезең – 2003-2005 жылдар, басты түрде дайындық сипатындағы iс-
шараларды жүзеге асыруға байланысты болады. Стратегияны табысты түрде iске
асыру мақсатында ҚР-ның қолданыстағы заңнамаларына өзгерiстер мен
толықтырулар енгiзу, инвестициялық және инновациялық жобаларға мемлекеттiң
қатысуын қамтамасыз ететiн мемлекеттiк институттар құру.
2-шi кезең – 2005-2010 жылдар, стратегия iс-шараларын экономиканың
барлық салаларында белсендi iске асыру кезеңi болады. Ғылыми-инновациялық
инфрақұрылым негiзiнен қалыптасатын болады.
3-шi кезең – 2010-2015 жылдар, стратегияны iске асыру бөлiгiнде аса
өнiмдi болады. Осы кезеңде iске қосылған қуаттарды және жаңа салалар мен
рыноктардағы ҚҚТ дамыту жүзеге асатын болады. Тауарлар мен қызметтер
өндiрiсiнiң және экспортаудың өсу қарқыны мұнай мен газ өндiрудiң өсiмiнен
асып түседi. Экономика салалары мен экспорт құрылымын әртараптандыру
жүредi. 8
Көріп отырғанымыздай индустриялық-инновациялық стратегияның қызмет
етуінің бірінші кезеңі де бітіп, екінші кезеңге аяқ басты. Атап өткендей
бірінші кезең стратегияны іске асырудың дайындық кезеңі болып табылатын.
Жалпы 2003-2006 жылдары қол жеткен нәтижелерге: Қазақстанда қызмет етіп
отырған барлық шаруашылық жүргізуші кәсіпорындардың әлемдік стандарттарға
өтуі, ұлттық инновациялық жүйенің қалыптасуы, Қазақстанның әр экономикалық
аймақтарында өнеркәсіптік ерекшеліктеріне байланысты технопарктер мен
ғылыми-зерттеу институттары құрыла бастады (мысалы, Ақтау мен Атырауда
мұнай өнімдерін өңдейтін және зерттейтін ірі кешенді технопарк қалыптасу
барысында, ал Алматы қаласында жаңадан салынып жатқан Индустриялы-
логистикалық орталық ДАМУ алдағы уақыттағы региондық ірі индустриялық
кешен болмақ.
Осы мәселеге байланысты ендiгi жерде iшкi және сыртқы
инвестициялардың негiзгi бөлiгiн өңдеушi салаға құйылуын мемлекеттiк және
кәсiпкерлiк қолдау арқылы ынталандыруымыз керек. Ол үшiн ондай салаға
салынатын инвестицияларға белгiлi дәрежеде қолайлылықтар туғызуымыз қажет.
Мысалы, оларға салық жеңiлдiктерi, пайыз мөлшерлемесiнiң жоғары болуы және
қолайлы инновациялық орта жағдайын айтып өтсем болады.
Алатау АТП-не тоқталатын болсақ, ол еліміздегі инвестициялық
жобалардың ең маңыздысы болып табылады. Оған ақпараттық технология және
коммуниация саласындағы әлемдегі озық компаниялар тартылып, Microsoft,
Hewlett Packard, Siemens т.б әлемдік лидерлермен ынтымақтастық жөнінде
меморандумдарға қол қойылды. Ерекше экономикалық зона ретінде АТП-ның
мынандай басты артықшылықтары бар:корпорация салығы екі есеге төмендетіліп,
жер және мүліктік салықтан мүлде босатылады. 14
Елiмiзде үкімет тарапынан жүргізіліп жатқан инновацияны қолдау
саясаты мен нақты іс-шараларға тоқталатын болсақ:
1 -ден, бұл үрдістердің жүруін тездететін құқықтық қамтамасыз ету және
экономикалық шараларды жүзеге асыруда бірқатар заң жобалары қабылданды.
“Инвестициялық қор” туралы, “Техникалық реттеу”, ”Қазақстанның
инвестициялық қоры”, ”Сауда қызметі”, ”Сауда өндірістік палаталар”, ”Арнайы
экономикалық зоналар” туралы Заңдар қабылданып, Салық Кодексіне өзгертулер
мен толықтырулар пакеті қабылдануға дайын.
2- ден, индустриалды стратегияның дайындық кезеңінің басты міндеттерінің
бірі-регионалды және халықаралық масштабта елдің бәсекелестікке жарамды
салаларын анықтау. Елбасының тапсырмасымен Маркетингтік-аналитикалық
зерттеулер орталығы және дүние жүзіне танымал “Джей Ай Остин”
компаниясымен осы бағытта зерттеулер басталды.
Шетел инвесторлары және даму институтарының қатысуымен жоғары
технологиялық өндірістерді құру жұмыстары да жүргізілуде. Үкімет
трансұлттық компаниялар, ірі шетел және Қазақстан компаниялары арасында
инвестициялық жобаларды бірлесіп жүзеге асыруға күш салып келеді. Дүние
жүзіндегі ірі компаниялар “Майкрософт”, “Хьюлетт Паккард”, “Сименс”,
“Циско” ынтымақтастық жөнінде меморандумдарға қол қойылып және машина
жасау, металлургия саласындағы ірі жобаларды жүзеге асыруға бағытталуда.
Дәл осылай “Қазақстан-Камаз” автомобиль концорциумы құрылды. Оның мақсаты
автомобиль және трактор жасауды дамыту.
Қостанайда “Агромашхолдинг” ААҚ комбайн және мотор жасаумен
айналысады.”Сингапур Технолоджис”және “Қазақстан Инжиниринг” біріккен
кәсіпорны құрылды. Онда биыл барлық қаржыландыру көздерінен 250
индустриалық- инновациялық жобалар іске асады. 15
Мемлекеттік Даму Институттары да нақты істі орындауға көшіп келеді.
Мысалы, Қазақстан Даму Банкі 562,6 млн $-ға бағаланған 22 инвестициялық
жобаларды қаржыландырды. Осы жылы Қазақстан Даму Банкі қаржыландыратын тағы
10 өнеркәсіп іске қосылады деп күтілуде, оның ішінде Астанада шыны
пластикалық труба жасайтын және Шымкентте мақта-мата өндіретін өнеркәсіп
орындары.
Экспорттық кредиттер мен инвестицияларды сақтандыру корпорациясы да
белсенді әрекет етуде.Биыл 20,5 млн $-ға бағаланған 23 жобаны сақтандыру
туралы шешім қабылдады.
Қазақстанның инвестициялық қоры осы жылдың 1-шілдесіне дейін 100 млн
теңге тұратын 2 жобаны қаржыландырдыру көзделiп отыр.
Ал Ұлттық инновациялық қор геостационарлық спутникті құру және іске
қосуды қаржыландыруды бастады. Осы орайда Үкімет “ҚР космос саласының 2005-
2007 жылдарға дамуы” деген мемлекеттік бағдарлама жасады. Айтылғандай
Қазақстан 2006 жылы өзінің космостық кемесін ғарышқа ұшырды. Қазір басқа да
космостық кемелерді ұшыру қолға алынуда.
Курчатов қаласындағы Ұлттық ядролық орталық аясында бірқатар маңызды
зерттеулер жүргізілуде,оның ішінде қуаты 70 Мвт болатын шағын атом
станциясын құру және радияциялық техниканы пайдалана отырып шуды
изоляциялайтын материал өндіру қолға алынды.
Алайда еліміздің экономикасы әлі де дерлік шикізатқа байланысты болып
отыр. Өйткені экспорттың басты көлемін шикізат өнімдері құрайды, ал
шетелден келетін инвестициялардың негізгі бөлігі өңдеуші емес, өндіруші,
яғни шикізаттық салаға бағытталуда. Оның үлесін 2001-2005 жылдар бойынша
келесі суреттен көре аламыз: (Сурет 5) 18
5-ші суреттен көрiп отырғанымыздай елдегi өнеркәсiп саласына
инвестициялардың басым бөлiгi мұнай өнеркәсiбiне салынуды, ал маңызды сала
болып табылатын өңдеушi салаға инвестиция көлемi өсудiң орнына жылдан жылға
төмендеу барысында.
Сурет- 5 - Өнеркәсiп саласына тартылған инвестициядағы мұнай және
өңдеушi өнеркәсiпке салынған инвестицияның үлесi
Сонымен, бүгiнгi таңда басты мәселенiң бiрi болып отырған,
Бүкiләлемдiк Сауда Ұйымына кiру алдындағы дайындық жұмыстары өнеркәсiп
салаларына жаңа мiндеттердi шешудi жүктеп отыр. Ол сыртқы және iшкi
нарықтарда бәсекеге төтеп бере алатын тауарлардың инновациялық деңгейiн
көтеру болып табылады. Мұны, Оңтүстiк Корея, Сингапур, Тайвань елдерiнiң
өнеркәсiптiк тауарлары әлемдiк нарықта дәлелдеп шықты. Яғни, тауар саясатын
дайындауда кез келген өндiрiстiк кәсiпорын өнiмнiң ғылыми-техникалық
сыйымдылығын көтеруi тиiс, сөйтiп инновациялық мәнi бар тауар өндiруде өз
бағыты мен механизмiн анықтап алуы керек.
Қазіргі таңдағы жағдайы.
Үкіметтін Мемлекет басшысы алдында индустриялды-инновациялык бағдарлама
жайлы берген есебінде сонғы 5 жылда жүзеге асырылып жаткан индустриялды-
инновациялык бағдарлама 50 мын жаңа жұмыс орнын ашып, өндірістік тауарлар
экспортын 2.2 есеге, ал шағын және орта бизнестін онімдерін 6 есеге
арттырғандығы айтыл-ды. Аткарылған жүмыстардың кем-шіліктері мен
жетістіктерін салмактаған Мемлекет басшысы жүмысты әрі карай тиімдірек ете
түсу үшін накты тапсырмалар берді.
2003 жылы осы бағдарламаны қабылдадык. Содан бері 5 жыл уакыт өтті. 5
жылдын ішінде аз шаруа жасалған жок. Жер койнауынан шығатын байлықтан бөлек
өңдеу өнімдері, жер бетіндегі зауыт фабрикаларды салу арқылы біз минералды
ресурстардан басқа экономикамызды 39 пайызға көбейттік, 2 триллион каражат
түратын өнімдер шығаратын болдык. 111 жоба қолға алынды, онын ішінде 52
жоба іске косылды. Бірнеше зауыт фабрика іске косылды.осының арқасында 25
мын адам жұмыс алды. Оның төнірегіндегілердің барлығын есептейтін болсак,
50 мын адамға жұмыс орынын тауып бердік, — деді Нұрсұлтан Назарбаев.
Бағдарлама бірнеше кезеңнен түрады. 2003-2005 жылдардын еншісіндегі бірінші
кезенде бағдарламаны жүзеге асыруға кажетті заңнамалар дайында-лып, жана
институттар күрылып, алғашкы жобалар мен оларға кажетті инфра-кұрылымдар
тартылды. Дамыған елдердін үлгісі бойынша, билік пен бизнестін дәнекері,
олардын арасалмағын айкындайтын таразысы іспетті Казына коры, Самұрык
холдингі және әлеуметтік-кәсіпкерлік корпора-циялар кұрылды. Олар орасан
зор каржылык мүмкіндіктерге ие болды. Мы-салы, Казына тұракты даму
қорынын коржынында 400 миллиард теңге болса, 14 миллиард теңге
әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялардың капиталына айналды. Соның
нәтижесінде мемлекет пен жеке сектордың әріптестігін орнатуда нақты
нәтижелергс қол жетті. Бүл әріптестік өз кезегінде өндірістердін қарқын
алуына септігін тигізді. Бағдарлама кабылданғаннан бері өндірістік тауарлар
экспорты 2002 жылмен салыс-тырғанда 2.2 есеге артып, 1.5 миллиард доллар
болды.
Негізгі жоба-жоспарлар нндустриялды-инновациялык бағдарламаны жүзеге
асырудың соңғы өзгерістерге ескере отырып жасалаған накты тетіктері іспетті
30 корпоративті кешбасшы бағдарламасында айкындалған. Ол бойынша
бағдарламаның ауыр салмағын жүмыла көтеріп женілдету үшін мемлекет пен
іскер топ өкілдері міндеттерін өзара бөлісіп алған.
Мемлекеттің міндеті негізінен өндірістің дамуына жағдай туғызу,
ұйымдастыру. Бұл міндет калай орындалуда деген сауалға жауап іздесек, билік
тарапынан кажетті инфракұрылымды жасақтау үшін арнайы экономи-калық және
индустриялды аймақтар құрылды. Қазір ондай 6 арнайы аймақ жүмыс істеп тур,
тағы төртеуі құрылғалы жатыр. Оған қоса көрші мемлекет-термен еркін сауда
жасауға мүмкіндік беретін шегара бойы сауда орталықта-рын салу
жоспарланған. Алматыда жылына 80 мың контейнер жүк өткізе ала-тын аса
куатты көліктік-логистикалык орталык ашылды, енді осы негізде Ас-
танада, Актөбеде, Актауда, Алматы және Шығыс Казакстан облыстарында аукымды
істер колға алынбақ. Электр-энергетикасы, теміржол инфракүрылы-
мы, мұнай-газ тасымалы инфрлкұрылымы секілді салалардың дамуына жағдай
жасалуда. Мемлекеттік даму институттары жүйесі мен әлеуметтік кәсіпкерлік
корпорацияларды қолдау,ұлттык инновациялык жүйе элементтерін құру, бизнес-
климатты жақсартып, инвестициялык сиясатты жетілдіру секілді міндеттер де
ұмыт калған жок. Нәтиже ауыз толтырып айтарлыктай.
Салық әсіресе, шағын жөнс орта бизнестің жанды жері. Индусіриялды
бағдарлама аясында жасалған шаруалардың аркасында шағын және орта
денгейдегі кәсіпорындардың онімдері 2002 жылдан бері 6 есеге көбейді. Егер
түрлі тексеру органдарының жөнді-жөнсіз килігуі мен бюрократиялык шы-
рғаландар кедергі болмағанда бұлі керсеткіш қазіргіден де тәуір болар ма
еді. Осы кедергілерді тыю үшін жақында Елбасы шағын және орта бизнесс ны-
сандарын тексеруге мораторий жариялауына тура келді.12
Стратегияның бірінші кезеңіңде (2003-2005) технологиялық дамытудың жұйелік
мәселелері шешілді. Заңнамалық және нормативтік қуқықтық база әзірленді (30-
ға жуық зан), өндірістік факторларын дамытудың жүйелік мәселелері шешілді.
Сондай-ақ, жаңа институционалдық негіз жасалып (даму институттары,
әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялары, холдингтер, ғылым қоры және т.б.),
ірі жобаларды жузеге асыру және инфрақұрылымдарды қамтамасыз етуші
құрылыстар (технопарктер, арнайы ако-номикалықаумақтар, иңцустриялық
аумақтар) басталды.
Осының барлығы өнеркәсіпті дамытудың нақты көрсеткіштеріне әсер етті. Егер
бірінші кезеңде жалпы ішкі өнімнің нақты көлемінің орташа жылдық өсуі - 7,5
пайыз көлеміңде, өңдеуші өнеркәсіпте - 8,6 пайызға жоспарланса, іс жүзінде
бұл көрсеткіштер 10,3 және 9,4 пайызды құрады. 2002 жылмен салыстырғанда,
өнеркәсіптік тауарлардың экспорты 2,2 есеге артып, 1,5 миллиард АҚШ
долларын құрады. 2000-2005 жыддарыі өнеркәсіптегі еңбекөнімділігі 51
"пайызға, оның ішінде өңдеуші өнеркәсіпте - 63,3 пайызға өсті.11
Индустриялды инноваииялык бағдарламаның 2006-2010 жылдарға тиесілі екінші
кезені жоба-жоспарларды белсенді жүзеге асыруды көздейді. Бұл әрине, кыруар
каражат жұмсауды талап ететін, аса күрделі кезен. Әркім көтере алатын
шокпарын беліне байлағаны жон. Сондыктан, казіргі таңда ресурстык
мүмкіндіктерімізге және кажеттіліктерімізге негізделген өндеу техно-логиясы
дамытылуда. Бүл ішкі жалпы өнімнін, негізгі капиталға кұйылатын
инвестициянын және экспорттың қүрылымын өзгертуі тиіс. Экономиканы
жетілдіру жөніндегі мемлекеттік комиссияның карауында казір жалпы құны 50
миллиард АҚШ доллары болатын 100-ге тарта жоба бар. Тек былтырдың өзінде
барлык каржы көздерінін катысуымен жалпы құны 180 миллиард теңге болатын
158 инвестициялык жоба іске косылды. Ал, еліміздін барлык ай-мактарында
құны 2 триллион тенгеге жуыктайтын 229 инвестиииялык жоба жүзеге асырылып
жатыр.9
Стратегияны жүзеге асырудың екінші кезеңі {2006-2010 жылдары) өнеркәсіпті
түрлендіру және экономиканы әртараптандыру жөніндегі жобаларды жүзеге асыру
жөніндегі нақты міндеттер қойылып отыр. Сондықтан да осы бағьтта
атқарылатын қызметтердің негізгі бағыты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...3
1. Индустриялдық-инновациаға жалпы түсінік ... ... ... .4
1.1 Идустриялдық-инновацианың түсінігі, мәні, ролі ... ... ...8
1.2 Дамыған елдердегі индустриялы-инновацияның даму тәжірибесі және
инновацияны
мемлекеттік қолдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2. Қазақстан Республикасындағы индустриялдық-инновациялық саясаттың
жүргізілуі ... ... ... ... ... ... .13
2.1 Қазақстан республикасындағы индустриялды-инновациялық
стратегия.Күтілетін нәтижелері мен қазіргі кездегі
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 30
2.2 Қаржылық бақылаудағы ұжымдарын жетілдіру негізінде ҚР-н
индустриализациялау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
2.3 Қазақстан республикасының елордасы-Астана мен ең ірі мегаполисы –Алматы
қалаларынның индустриалдық-инновациалық
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .33
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 46
Қолданылған әдебиет
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...48
КІРІСПЕ
Қазақстанның өнеркәсіп өндірісі жылдар бойы күйзеліс-дағдарысқа
ұшырап, құлдыраудан кейін 1999 жылдан бастап даму жолына түсті. Ал қай елде
болмасын экономиканың дамуы өнеркәсіптің жағдайына байланысты болатыны
әйгілі. Кейінгі жылдары дами бастаған Қазақстан өнеркәсібі – кен өндіру
өнеркәсібінің, оның ішінде шикі мұнай өндіру есебінен өсуде. Сондақтан да
оның сипаты шикізат өндіруші болып отыр.
Жаңалық жаратқанның сыйы. Адамзаттың интеллектуалдық мүмкіндігінің
шексіздігі осы ғасырда одан сайын айқындала түсуде. Сондықтан да, 21
жүзжылдық ғаламдық инновацияның өркендеу ғасырына айналған қазірден-ақ
ұғындыруда.
Осы жағдайлар ескеріле отырып, экономиканы әртараптандыру және
жаңғырту негізінде елдің тұрақты дамуын қамтамасыз ету үшін Ел
Президентінің 2003 ж. 17 мамырындағы №1096 Жарлығымен “Қазақстан
Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға
арналған стратегиясы” бекітілген.
“Инновация” ағылшын тілінен аударғанда жаңалық енгізу дегенді
білдіреді.
“Инновация” – жаңа техника мен технологияға салынған капиталдан
алынған материалдық игілік, қызмет көрсету тағы басқа жүйелер бойынша еңбек
өндірісін ұйымдастырудың жаңа формалары. Инновация технологиялық
сипаттарына қарай өнімдік және процестік болып бөлінеді.
2003-2015 ж. инновациялық стратегияның мақсаты – шикізат бағытынан қол
үзуге ықпал ететін экономика салаларын әртараптандыру жолымен елдің тұрақты
дамуына қол жеткізу. Отандық инновациялық жобаның нарық айдынындағы
бәсекелестікке төтеп беруі үшін қатаң талаптар қойылып, оларды мемлекеттік
емес, даму инвестициялары арқылы ғана инвестициялауды қарастырады. Тағы бір
атап өтетін жәйт, еліміздегі білім беру жүйесін жетілдіруде инновациялық
бағытта ерекше жағдайда жүзеге асырушылық. Оның ішінде инновациялық
бизнесті дамытуға қабілетті менеджерлерді дайындау бірінші кезекке
қойылмақ. Еліміздегі ғылыми-техникалық және инновациялық қызмет
салаларындағы мемлекеттік саясат бағытын белгілеу. Аталмыш саясатты жүзеге
асыруда келешекте мемлекеттің қатысуына маманданған қор құру, онда жиналған
қаржыны инновациялық инфрақұрылымдар құру, кадрлар дайындау, авторлық
құқықты, патенттер мен сауда белгілерін қорғау, әлемдік тәжірибеде сапа
стандарттарынан өту, халықтық ұйымдарға грант тарту көзделген. Бұл
бағыттағы индустриялық саясаттың басымдылықтарын айқындау бойынша - әлемдік
экономикалық ахуалға және Қазақстанның сауда әріптестеріне талдау жасау,
экономика саласының бәсекеге қабілеттілігін зерттеу жүргізу, бұл бойынша
деректер құрын құру, өңірлердің өнеркәсіптік инвестициялық және
инновациялық әлеуеті туралы мониторинг жүргізу, корпоративтік менеджмент,
жобалардың сапасын басқару мәселелері бойынша әлемдік тәжірибені зерделеу;
сауда жүйесін ырықтандыру бойынша – көрме, коммерциялық тұсаукесерлерді
қамтамасыз ету, кеден-тарифтік саясатын іске асыру міндеттері тұр.
Индустриялдық-инновациаға жалпы түсінік
1.1 Инновация туралы жалпы түсiнiк, мәні
Жалпы “Инновация” терминi XV ғ. 1-шi жартысында пайда бола бастады.
Бұл ағылшын сөзi “innovation” яғни “жандану” немесе “заттар өндiрудегi жаңа
технологиялар” деген мағынаны бiлдiредi.
Австрия ғалымы Й. Шумпетер XX ғ. 30-жылдары экономика ғылымына
инновация ұғымын енгiздi. Оның түсiнiгiнше инновация тұтынушылар
тауарларының жаңа түрлерiн қолдану , жаңа өнеркәсәптiк және рынок пен
өнеркәсiптiң жаңа ұйымдарының пайда болуымен түсiндiредi. Шумпетер бойынша
инновация – тек жаңашылдық емес, ол жаңа өндiрiстiк функция болып табылады.
Инновация категориясының экономикалық анализде басты төрт аспектiсiн
көрсетуге болады:
1. инновация – интелектуалды еңбек нәтижесi, яғни инновация арқылы
бәсекелестiкке төтеп бередi;
2. инновация – бәсекелестiк күш, яғни нарықтың тепе-теңдiгiн бұзады;
3. жаңа өнiм және жаңа процесс қоғамға оң нәтижесiн тигiзедi;
4. инновация – экономикалық өсу факторы ретiнде. 3, 124 б
Осындағы төртiншi аспектi бiздiң елiмiз үшiн маңызды болып табылады.
XX ғ. 50 жылдары американ оқымыстысы Роберт Солоу экономикалық өсудiң
басты факторы ҒТП екендiгiн айтқан. Мұны Саймон Кузнец та қолдады. Оның
пiкiрiнше ұлттық өнiмнiң тұрақты өсуiн, қоғамның тұтынуын қамтамасыз етуде
технологиялық прогрестiң маңызы ерекше екенiн айтты.
Экономикалық эволюцияда көптеген ғалымдар тұжырымы бойынша олар
техника – экономикалық зерттеуiнде инновациялық процесс туралы келесi
әдiстемелiк негiздерiн ұсынды:
• экономикалық динамика мен экономикалық өсудi қозғаушы фактор
инновациялық негiздегi бәсеке болып табылады;
• экономикалық дамуда бiлiм мен интеллект басты рөлде болуы керек;
• интелектуалдық қызметтi институционализациялау оның құрылымы мен негiзi
болып табылады.
Қазiргi заманғы экономикалық теорияда экономикалық өсу факторларын
негiзгi 4-ке бөледi :
1. елде экономикалық ресурстардың өсуi;
2. өндiрiстiң жаңа технологиялар арқылы қызмет iстеуi, ресурс шығындарын
қысқартып және жылдық сол өнiмдi шығару;
3. шектеулi ресурстарды тиiмдi бөлудiң әдiстерiн талдау;
4. адамдардың денсаулығының, өмiр сүру деңгейiнiң өсуi.
Мұнда 1-шi әрекет экстенсивтi экономикалық өсуге жатса, ал 2 және 3
факторлар интенсивтi экономикалық өсуге, яғни инновациялық қызметке, 4-шi
экономикалық емес фактор болып табылады. 4, 29 б.
Экономикалық өсу сандық және сапалық өсуiне байланысты интенсивтi
және экстенсивтi түрлерi болады.
Экстенсивтi түрiне:
• Технологияда инвестицияның артуы;
• Бос уақыты жоқ қызметкерлер санының артуы;
• Тұтынушы шикiзат көлемдерiнiң, материалдардың, сыртқы капиталдардың
өсу қарқыны;
Интенсивтi факторларға:
• Ғылыми-техникалық прогрестi дамыту, яғни инновациялық дамудың жүзеге
асуы;
• Қызметкерлердiң мамандық деңгейiнiң жоғарылауы, бiлiм берудi дамыту;
• Негiзгi және сыртқы қорларды қолдануды жақсарту;
• Қызметкерлердiң бос уақытының өсуi. 5, 64 б
Көрiп отырғандай елiмiз дамыған елдер қатарына қосылуы үшiн
экономикалық өсудiң интенсивтi бағытының басымдырақ болуын қамтамасыз етуi
керек. Елде осы саясатты қолдау үшiн оған тиiмдi жағдайлар жасауды мемлекет
өзiне басты қызмет етiп алғаны дұрыс.
Ол үшiн елде 1990 жылдан кейiн құлдырап кеткен барлық өндiрiстердi
инвестиция тарту арқылы iске қосу, кәсiпкерлiктi дамыту, әсiресе шағын
бизнестi мемлекеттiк қолдау, ғылыми-техникалық еңбектерге және инновациялық
қызметтерге мемлекеттiк салық және несие жеңiлдiктерi арқылы оларды
ынталандыру, елдегi халықтың бiлiм деңгейiн реформалау және жоғары дәрежелi
мамандар даярлап шығару, сондай-ақ халықаралық экономикалық қатынастарда
тиiмдi саясат жүргiзу елiмiздiң басты мiндеттерi болып отыр.
Экономикалық iлiмдер тарихында жаңалық енгiзу түсiнiгiне түрлi
көзқарастар бар. Көбiнесе инновация түсiнiгiн экономистер техникалық
жаңалық енгiзумен байланыстырады. Инновацияны екi сыныпқа жiктейдi:
инновациялық процесс және өнiм инновациясы. Бiрақ бұл екеуiн бөлiп қарау
мүмкiн де емес. Шығындарды қысқартатын процестi енгiзу, шығарылатын өнiм
құрылымына өзгерiстер енгiзу, ал жаңа өнiмдер өз кезегiнде жаңа құрылғыны
жасап дайындауды қажет етедi.
Техникалық прогресс теориясының дамуынан инновацияға берiлген ақшалай
ресурстар көлемiнде өнiм бiрлiгiнде кететiн орташа шығындарды азайтып,
өндiрiстiң техникалық күшiнiң жетiлуi деген анықтама бередi.
Қазiргi заманғы көзқарастар бойынша инновация техникалық жаңалықпен
қатар, экономикалық және әлеуметтiк құбылыс болып табылады. Сондықтан бұл
түсiнiкке Сэйдiң кәсiпкерлiкке берген анықтамасы жақын. “Кәсiпкер
экономикалық ресурстарын төмен өндiрiстi және төмен табысты саладан жоғары
өндiрiстi және табысты салаға ауыстыруға ынталы болады. Кейiн бұл
анықтаманы Шумпетер: “кәсiпкерлiк мiндет болып, сананы қирату болып
табылады” деп атап көрсетедi. Яғни, инновация кәсiпкерлiктiң ерекше құралы.
XXI ғасырда әлемде мемлекеттiк экономика жүйесiнiң дамуының үш түрi
айқын көрiндi. Оларға:
• шикiзаттық бағыттағы экономика;
• дамушы экономика;
• индустриядан кейiнгi қоғам экономикасы 4, 3б..
Кесте-1 - Экономикалық қоғамдардың негiзгi сипаттамасы
Қоғам түрi Индустрия Индустриалды Индустриядан
ға кейiнгi
дейiнгi
Мақсаты Өмiр сүру Экономикалық Өмiр сүру
өсу сапасын
арттыру
Базалық Табиғат Пайдалы Бiлiм
ресурстары күшi, қазбалар
флора,
фауна
Таным Жекеден Қоғамнан Жүйелiк
методологиясықоғамға жекеге анализ
Жүйелiк Бiлiм беруМамандандырылғЖеке салаға
сипаттамасы, практикалыан дайындық, маманданған
бiлiм беруi қ техника-инженеуниверситетт
тәжiрибедерлiк iк бiлiм
Энергияны Бiрреттi Көпреттi Энергетикалы
қолдану қ
ресурстарды
қолдануды
оптималдау
Өндiрiстiк ИндивидуалКонвейер Жүйе, CALS
қызметтi ды, технология
ұйымдастыру коллективт
сипаттамасы i
Экономика Алғашқы Екiншi Төртiн-
құрылымы Үшiншi Бесiн-
шi шi
Қызмет түрi Өндiрушi Өңдеу- Сервис
Инфра- Ақпар-
шi құрылы тiк аттық
мдық
Қызмет Ауыл Өнеркә Сауда,Денсау
көрсетудiң шаруашылығсiптiк қаржы, Жинау,
негiзгi ы, пайдалыөндiрiс лық,
бағыты қазбалар көлiк, сақтау
өндiру байланыс мәдени
өңдеу,
ет, ком
ақпар-
мунал ат
беру
дық
қызмет
Мұнда шикiзаттық елдерге жер қойнауында қазба байлықтары көп елдер
жатады және олардың экономикасы экономика дамуында тұрақсыз шикiзаттық
бағытқа негiзделген. Дамушы экономика елдерге жаңа технологияларды
қолданушы елдердi жатқызамыз және олардың дамуына тiкелей шетел
инвестициялары әсер етедi. Ал экономика дамуында ең тиiмдi жол болып
табылатын индустриядан кейiнгi қоғам экономикасы ғылыми-техникалық
потенциялы жоғары дамыған елдерде орын алуда.
Инновацияны жүзеге асыру үшiн оны мемлекеттiк қолдайтын құқықтық
актiлер, инновациялық қызметтердiң iске асуы үшiн оны қамтамасыз ететiн
қаржылық институттар және оны нақты түрде жүзеге асыратын мекемелер, ҒЗТКЖ
ұйымдарын қалыптастыруымыз керек.
Сондай-ақ инновациялық қызмет өз кезегiнде сыртқы ортамен ылғида қарым
қатынаста болып отырады. (Сурет 1) 4, 21 б
Инновациялық процестiң сыртқы ортамен қарым-қатынасы.
1-сурет. Инновациялық процестiң сыртқы ортамен қарым-қатынасы
1-ші суреттен көрiп отырғанымыздай инновациялық процестi дамытуда
сыртқы орталармен тығыз байланыста. Сондықтан инновацияны дамыту үшiн осы
сыртқы орталарды да жетiлдiруiмiз, оларды инновациялық қызметке
ынталандыруымыз керек. Сондай-ақ өнеркәсiп саласын дамыту барысында
кластерлiк желiлердi дамыту керек. Кластерлер таяу орналасқан
кәсiпорындарды бiр орталыққа шоғырландыра отырып, тiзбектелген технология
бойынша соңғы өнiм шығаруға қол жеткiзудiң бiрегей тәжiрибесi болып
табылады.
Тек жаңа технологиялар ғана Қазақстанның өндірістік саласының тұрақты
дамуына және ел экономикасының әлемдік экономикалық жүйеге
интеграциялануына мүмкіндік береді. Экономикалық өсу, ЖҰӨ-дегі шикізатты
көп қажет ететін өнімді жоғары технологиялық және экспорттауға бағытталған
өніммен алмастыру, елдің ғылыми-техникалық әлеуетін тиімді түрде пайдалану
“Қазақстан-2030” стратегиясының маңызды мәселелерінің бірі.
2002 жылдың шілде айында қабылданған “Инновациялық қызмет” туралы
Заңы Республиканың ғылым саласына, ел экономикасына үлкен серпіліс әкелетін
жаңалық болды. Мақсаты отандық өндірістің инновацияларға сұранысын арттыру,
қолданбалы зерттеулерді қолға алу, ұлттық технопарктер құру, инновациялық
даму салаларының басым бағыттарын белгілеп, сол арқылы ел экономикасын ары
қарай дамыту.
1.2 Дамыған елдердегі индустриялы-инновацияның даму тәжірибесі және
инновацияны мемлекеттік қолдау
Көптеген дамушы елдер табиғи ресурстарға бай бола тұра, тұрақты дамуға
қол жеткізе алмады. Қысқа мерзімде шикізат экспорты бұл елдердің
мемлекеттік қазынасына табыс әкеліп, тұрғындардың әл-ауқатын көтереді.
Алайда, уақыт өте келе жоғары табыс экономиканы құлдыратады, яғни
мемлекетті шикізат экспортынан және оның әлемдік рыноктағы жағдайынан
тәуелді етіп, шикізатты аз қажет ететін жаңа саланың дамуын ынталандырмайды
және шикізаттың күндердің күнінде таусылатынын еске алсақ, бұл мәселенің
қаншалықты маңызды екенін түсінеміз. Дәл осы жағдайдан шығудың бiрақ жолы
бар, ол жоғары технологиялық өндірісті дамыту. Тек жаңа технологиялар ғана
Қазақстанның өндірістік саласының тұрақты дамуына және ел экономикасының
әлемдік экономикалық жүйеге интеграциялануына мүмкіндік береді.
Экономикалық өсу, ЖҰӨ-дегі шикізатты көп қажет ететін өнімді жоғары
технологиялық және экспорттауға бағытталған өніммен алмастыру, елдің ғылыми-
техникалық әлеуетін тиімді түрде пайдалану- Қазақстан-2030 стратегиясының
маңызды мәселелерінің бірі.
2002 жылдың шілде айында қабылданған “Инновациялық қызмет ” туралы
Заңы Республиканың ғылым саласына, ел экономикасына үлкен серпіліс әкелетін
жаңалық болды. Мақсаты отандық өндірістің инновацияларға сұранысын арттыру,
қолданбалы зерттеулерді қолға алу, ұлттық технопарктер құру, инновациялық
даму салаларының басым бағыттарын белгілеп, сол арқылы ел экномикасын ары
қарай дамыту. 6
Шетелдік тәжірибе көрсеткендей, ғылыми-техникалық потенциал кез-
келген мемлекеттің өркендеуінің кепілі. Экономикалық дамудың, мемлекет
көркеюінің негізгі жолы ғылыми - техникалық және инновациялық салада лидер
болу. Инновациялар және жаңалықтар экономиканың құлдырауына төтеп беріп,
ғылыми-техникалық прогрестің белсенді түрде дамуына жағдай жасап, ұлтық
экономиканың тиімділігі мен бәсекеге қабілеттігін жоғарылатады.
Қазіргі таңда ел экномикасы дамуының шешуші факторлары ғылым мен
инновациялық технологиялар екеніне күннен-күнге көз жеткізіп келеміз.Бүкіл
әлемде озық технология мен техниканы насихаттайтын 1951 ж. Калифорнияда
құрылған дүние жүзіндегі ең алғашқы технопарк – АҚШ-тағы “Силикон
аңғарының” пайда болуына негіз болды. Өткен ғасырдың 80-жылдары
технопарктер тек АҚШ, Еуропада ғана емес, Канада, Сингапур, Австралия,
Бразилия, Индия, Қытай, Жапонияда да құрыла бастады.
Жапондықтар жаңа өнімді ойлап табу және оны жасап шығару
жылдамдығынан американдықтар мен еуропалықтарды да басып озды. Жаңа
автокөлік Жапонияда 1 айдан кейін шықса, АҚШ-та – 4 ай, Еуропада 2 айдан
кейін шығады. Жапондықтар үшін өнімнің сапасын қажетті деңгейге жеткізу
үшін 4 ай жеткілікті, ал АҚШ-та бұл көрсеткіш- 11 ай. 8
Ал Қытайда жаңа техника мен жоғары технологияны өндіріске енгізумен
1950 ж. құрылған ҒТИП (ғылыми-техникалық индустриалды парктер) айналысады.
Онда технологиялық жетістіктер коммерциялық және өндірістік жағынан
қарқынды жылдамдықпен игеріледі. ҒТИП қарамағына әр түрлі саладағы ғылыми
орталықтар мен кәсіпорындар кіреді. ҒТИП олардың құрылуына жағдай жасайды,
ғылыми зерттеулерін жүргізуге көмектеседі,ақпарат және қаржымен қамтамысыз
етілуін қадағалайды,бір сөзбен айтқанда, кәсіпорынға “қолайлы орта”
жасайды. Қытай экономикасына үлкен үлес қосып, инновацияны дамытып
отырғанын ҒТИП құрамына кіретін кәсіпорын санының өсуінен байқаймыз. Ол
шама 1991жылы –2587 кәсiпорын, 1992 ж. –9678 кәсiпорын, 1996 ж. –13722
кәсiпорын, 2000 ж. –20796 кәсiпорын.
Ал Оңтүстiк Корея Республикасының ғылым мен техниканы соңғы 30 жылда
өте қарқынды дамытты. Екінші дүниежүзілік соғыстан әлемдегі ең кедей
елдердің бірі болып шығып, соғыстан кейінгі зерттеулердің басым бөлігін
қорғаныс, ядролық және космостық салаларға бағыттады. Корея Республикасы
ғылыми-техникалық саясатын өткен ғасырдың 60- жылдарының ортасында қолға
алды. 1967 жылы басты міндеті ғылыми-техникалық саясатты жобалау және
жүзеге асыру болып табылатын “Ғылым және технология Министрлігі” құрылды
және “Ғылым мен техниканы қолдау туралы” Заң қабылдады. Осыдан кейінгі
дамуы 5 жылдық кезеңдерге жоспарланды.
Финляндияға келетiн болсақ бұл ел 1991 жылға дейін экспортының
жартысын КСРО-ға жіберетін. КСРО тарап кеткеннен кейін және 90- жылдардағы
экономикалық дағдарыс Финляндия экономикасына да жағымсыз әсер етті.
Мысалы, жұмыссыздық деңгейі 1991 ж 3,5%-дан 1993 ж 20%-ға дейін өсіп
кетті. Осы келеңсіз жағдайдан шығу үшін Финляндия Үкіметі 1991 ж жаңа
экономикалық бағдарлама қабылдады. Оның міндеті Финляндияны дамыған елдер
қатарына қосу. Осы бағдарламаны жүзеге асыру мақсатымен Үкімет “Ұлттық
инновациялық жүйені” құрды. Оның қызметін тікелей Финляндия Президенті
қадағалайды.
Әрбір ел дүниежүзілік рынокта өз орнын тауып, үлесінен айрылмауға
тырысады. Бұл тікелей инновацияларға қатысты екені мәлім. ХХ ғасырдың 50-60
жылдарында дамыған елдер қолға алған негізгі мәселе де осы болатын. Алайда
мемлекет құқықтық-нормативтік негізін жасап, мемлекеттік бюджеттен
қаржыландырып немесе басқа қаржы ресурстарын жұмылдырып, бағыт бермесе, бұл
саланың қарқынды дамуы да екіталай болып келедi.
Іс жүзінде ғылыми зерттеулер мен инновациялық процестерді
мемлекеттік қолдаудың негізгі кең тараған 3 әдісі бар.
1. Ғылыми зерттеулерге мемлекеттің тікелей қатысуы;
Мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылатын ірі лабораториялар
қалыптастыру, нәтижесін ақысыз түрде көпшілікке ұсыну. Әдетте бұл
лабораториялар қорғаныс, энергетика, денсаулық сақтау, ауыл шаруашылығы
мәселелерін шешумен айналысады.
2. Қайтарымсыз негізде мемлекеттiк негiзде субсидиялар бөлу;
Мемлекеттік емес лабораторияларда іске асырылатын ғылыми зерттеу
жұмыстарына қайтарымсыз негізде мемлекеттік бюджеттен қаржы бөлінеді.
Негізгі қойылатын шарт зерттеулер барысы бойынша толық есеп беру, алынған
нәтижені ашық түрде жариялау
3. Ғылыми-техникалық зерттеулер мен тәжірибе жүргізуге инвестиция
бөлінген жеке бизнеске салық жеңілдіктерін ұсыну.
Елiмiздегi инновациялық қызметке мемлекеттiк қолдау көрсету 2-шi
суреттегi жүйе бойынша iске асады. (Сурет 2) 4, 56 б.
2-сурет. Инновациялық қызметке мемлекеттiк қолдау көрсету
2-шi сурет бойынша инновациялық қызметтi мемлекеттiк қолдау үшiн ең
бiрiншi құқықтық нысандары елiмiзде жоғарыдағы стратегия бойынша
орындалуда. Ал мемлекеттiк қаржылық қолдау және инновациялық құрылымдарды
құру үшiн оған көп мөлшерде қаржы керек. Осы мәселе қазiр елiмiзде күрделi
мәселенiң бiрi болып отыр, сондықтан қаржыландыру, сырттан инвестиция
тартуға негiзделген Инвестициялық, Инновациялық қорлар, Даму банкi,
экспорттық несиелер мен инвестицияны сақтандыру корпорациясы сияқты даму
институттары құрылды.
Бұл мәселенің шет елдерде қалай шешілетініне назар аударып көрелік.
Жапонияда инновацияларға 2-шi дүниежүзілік соғыстан кейін көп көңіл бөліне
бастады. Елде шағын және орта кәсіпорындар бүкіл экономиканың негізін
құрады. Ал мемелекет инновациялық саясатты солар арқылы жүргізеді. Шағын
кәсіпорындар барлық кәсіпорындардың 99%-ын құраса, олардың ЖҰӨ-дегі үлесі
52%-ды құрады. Мемлекет саясатының шағын және орта бизнестегі кәсіпкерлікті
қолдауының мәні қажетті капитал салымы мен жұмыссыздық туралы деректерді
сәйкестендіру болып табылады. 10
Инновациялар саласындағы мемлекеттің 2 қызметін атауға болады
Мемлекет
Құқықтық- нормативтік жағынан Бюджеттен немесе
басқа
қамтамасыз етеді
көздерден қаржыландырады
Мемлекеттік деңгейде инновациялық кәсіпорындарға мынандай қолдау
көрсетеді:
1. Мамандандырылған мемлекеттік мекемелер (шағын инновациялық
кәсіпорындарға кеңес беретін комиссиялар, кәсіпорындарды қолдайтын бас
басқарма, регионалдық органдар, мемлекеттік даму корпорациясы, шағын
инновациялық кәсіпорындар академиясы, шағын инновациялық кәсіпорындардың
бүкіл жапондық регионалдық орталық комитеті) жаңадан құрылған шағын
кәсіпорындарға көмек көрсетеді.
2. Қаржылық кепіл беру мен қаржылық көмек көрсету
Оны Жапонияда 59 филиалы бар мемлекеттік қаржылық корпорация, 102
филиалы бар ұлттық қаржылық корпорация, 117 филиалы бар сауда және
өндірістік кооперацияның Орталық банкі, шағын инновациялық кәсіпорындарға
арналған кредиттерді сақтандыру ұйымдары жүзеге асырады.
Шағын және орта бизнесті қолдаудың жапондық жүйесінің негізгі
элементі ол құқықтық-нормативтік қамтамасыз ету болып табылады. Оған “Шағын
және орта бизнесті мемлекеттік қолдау” туралы Заңнан бастап “Жаңа қызмет
түрін енгізуде туындайтын төтенше жағдайлар” туралы Заңға дейін т.б. заңдар
кешенін қамтиды.
Жапонияда Орталық банктер кредиттердің 47%-ын, ал жергілікті
коммерциялық банктер 100% кредитті шағын және орта кісіпорындарға береді.
Шағын инновациялық кәсіпорындарды қаржылық қолдаудың арнайы механизмдері
қолданылады. Олар “жеңіл қарыздар” деп аталады. Егер жай қарызды 4-8%-бен
алса, шағын инновациялық кәсіпорындар қарызды осының жартысымен, яғни 2-3%-
да алады. 8
Ал Оңтүстік Кореяда инновация XX ғасырдың 60-жылдарынан бастап
дамыды. Технологиялық саясат ең алдымен ішкі технологиялық базаны құруға,
шетел техникасын пайдалануға бағытталды. Сол мерзімде, яғни 1966 ж.
мемлекет тарапынан қаржыландыратын тұңғыш зерттеу институты “Корей Ғылым
және технология институты” құрылды (KIST). Оның негізгі мақсаты озық шетел
технологиясын үйрену және оны өндірісте қолдану болды. 70-жылдардың
ортасынан басталған келесі кезеңде капиталды көп қажет ететін жән
технологиялық тиімді, машина жасау, кеме жасау, химия, электроника және
электроэнергетика секілді салалар мемлекеттік қолдауға ие болды.
Мамандарды даярлау ісі қолға алынып, көзделген бағытқа сәйкес
келетін ЖОО KAIST- (Korean advances Institute of Science and Technology)
ашылды. Ол үкіметтің адам ресурстарын дамыту және кадрларды дайындау
саясатын жүзеге асыруға көмектесті.
80-жылдардың басында инновациялық саясатты дамытудың және жүзеге
асырудың 3-кезеңі аяқталды. Ол стратегиялық маңызды салаларға шоғырланған
инвестицияларды бағыттауды қаржыландыру, инвестициялау және кедендік
бақылау салаларын либерализациялауды көздеді. Зерттеулер мен жобалаулар
саласында тұңғыш Ұлттық бағдарлама жасалды. Ғылымды, білікті мамандарды
даярлауды мемлекеттік қаржыландыру күшейе түсті. “Даэдок” ғылыми қалашығы
құрылды. Бұл ғылыми қалашық мемлекет тарапынан және жеке сектордан
қаржыландыратын оқу орындары, зерттеу орталықтары мен венчурлік фирмаларға
ғимарат беріп, олардың біріккен зерттеулеріне көмек көрсетті.
Кореяда 1997-2002 ж.ж арналған инновацияның 5- жылдық жоспары мен
елдің 2025 жылға дейінгі ғылым мен техниканы дамытудың ұзақ мерзімді
жоспарында да мемлекеттің рөлі ерекше болып табылады.
Шетелдік тәжірибе көрсеткендей, ғылыми-техникалық потенциал- кез-
келген мемлекеттің өркендеуінің кепілі. Экономикалық дамудың, мемлекет
көркеюінің негізгі жолы- ғылыми техникалық және инновациялық салада лидер
болу. Инновациялар және жаңалықтар экономиканың құлдырауына төтеп беріп,
ғылыми-техникалық прогрестің белсенді түрде дамуына жағдай жасап, ұлтық
экономиканың тиімділігі мен бәсекеге қабілеттігін жоғарылатады.
Шетелдер тәжірибесінен инновацияны дамытудағы мемлекеттің рөлінің өте
маңызды екеніне көз жеткіздік, енді еліміздегі инновациялық үрдістерді
дамытуға қандай мемлекеттік қолдау көрсетілетініне және жалпы елiмiздiң
инновациялық жағдайы мен 2003-2015 жылдарға арналған стратегияның
қызметтерiне тоқталайық.
2.Қазақстан Республикасындағы индустриялдық-инновациялық саясаттың
жүргізілуі
2.1 Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдарға арналған индустриялық-
инновациялық стратегиясы.Күтілетін нәтижелері мен қазіргі таңдағы жағдайы
Индустриялық саясат дегенiмiз мемлекеттiң бәсекеге түсуге қабiлеттi
және тиiмдi ұлттық өнеркәсiптi қалыптастыру үшiн кәсiпкерлiкке қолайлы
жағдайлар жасауға және қолдау көрсетуге бағытталған шаралар кешенiн
бiлдiредi.
Яғни елiмiз осы мәселелердi шешiп жоғары бәсекеқабiлеттi алдынғы
қатарлы елдер санатына қосылуы үшiн, тұрақты экономикалық өсудi және
экологиялық тиiмдi өндiрiстi қамтамасыз ету мақсатында “Қазақстан
Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға
арналған ұзақ мерзiмдi стратегиясын қабылдады және ол алғашқы жылдан бастап
оң нәтижелер бере бастады. Сондай-ақ Елбасымыз биылғы жылы “Бәсекеге
қабiлеттi Қазақстан”, “Бәсекеқабiлеттi экономика” және “Бәсекеқабiлеттi
халық” деген Қазақстан халқына Жолдауында, елiмiз үшiн өзектi мәселелердiң
бiрi Индустриалды-инновациялық стратегияның негiзгi бағыттарын атап
көрсеттi.
Стратегияның негiзгi мақсаты – бәсекелестiкке шыдайтын, импорт
алмастырушы және экспортқа бағытталған тауар шығаратын өнеркәсiптер құрып,
қызмет көрсету саласын мығымдау. 8
Индустриялық-инновациялық даму бағдарламасына сәйкес бiз экономиканың
шикiзаттық бағытынан арылып, Қазақстанның индустрияландыруының тездетуге,
машина жасау мен өнеркөсiп жабдықтарын шығаруды жолға қоюға тиiспiз. Яғни
инновация – негiзгi қозғаушы күш болмақ.
Ендi осы тұрақты экономикалық өсудiң бүгiнгi таңдағы ең негiзгi
қозғаушы факторы болып отырған Индустриялық-инновациялық даму
стратегиясының мақсаты мен мiндеттерi туралы тоқталып өтсем.
Стратегияның басты мақсаты шикiзат бағытынан қол үзуге ықпал
ететiн экономика салаларын әртараптандыру жолымен елдiң тұрақты дамуына қол
жеткiзу; ұзақ мерзiмдi жоспарда сервистiк-технологиялық экономикаға өту
үшiн жағдай жасау болып табылады.
Өңдеушi өнеркәсiпте және қызмет көрсету саласында бәсекеге түсуге
қабiлеттi және экспортқа негiзделген тауарларды , жұмыстар және қызмет
көрсетулер өндiрiсi мемлекеттiк индустриялық-инновациялық саясаттың басты
нысанасы болып табылады. 8, 23 б.
Дүниежүзiлiк экономиканың ғаламдануы аясында Қазақстанның қазiргi
таңдағы экономикасының дамуында мынадай мәселелер орын алуда:
• экономиканың бiр жақты шикiзат бағыттылығы;
• әлемдiк экономикаға ықпалдасудың әлсiздiгi;
• ел iшiндегi салааралық және өңiраралық экономикалық ықпалдасудың
босаңдығы;
• iшкi рынокта тауарлар мен қызметтерге тұтыну сұранысының мардымсыздығы
(шағын экономика);
• өндiрiстiк және әлеуметтiк инфрақұрылымның жеткiлiктi дәрежеде дамымауы;
• кластерлiк желiлердiң дамымауы, яғни кәсiпорындардың бiр орталыққа
шоғырланбауы;
• мұнай-газ және кен-металургиялық кешенге жатпайтын экономика саларында
негiзгi қорлардың тез тозуы;
• кәсiпорындардың жалпы техникалық және технологиялық артта қалушылығы;
• ғылыми зерттеу және тәжiрибелiк-констукторлық жұмыстарға (ҒЗТКЖ) қаржының
аз бөлiнуi;
• ғылым мен өндiрiс арасында ұтымды байланыстың болмауы;
• мамандарды және жұмысшы кадрларды даярлау мен қайта даярлаудың қазiргi
заманғы жүйесiнiң болмауы;
• экономиканың өңдеушi секторларына инвестициялар салуға отандық қаржы
институттары үшiн ынталандыру көздерiнiң болмауы;
Осы мәселелердi шешу қызметi барысында стратегияның келесi мiндеттерiн
атап өтсе болады:
Стратегияның мiндеттерi:
• өңдеушi өнеркәсiпте орташа жылдық өсу қарқынын 8-8,4% мөлшерiнде
қамтамасыз ету, 2000 жылмен салыстырғанда 2015 жылы еңбек өнiмдiлiгiн
кемiнде 3 есе арттыру және ЖIӨ энергия сыйымдылығын 2 есе төмендету:
• өңдеушi өнеркәсiптiң негiзгi қорларының өнiмдiлiгiн арттыру;
• кәсiпкерлiк құрылымды қалыптастыру; бәсекелестiк артықшылықты
жетiлдiретiн қоғамдық институттарды қамту; қосылған құнға барынша қол
жеткiзе отырып, нақты өндiрестерде қосылған құн тiзбегiндегi элементтердi
игеру;
• ғылымды көп қажет ететiн және жоғары технологиялық экспортқа негiзделген
өндiрiстер құруды ынталандыру;
• сапаның әлемдiк стандартына көшу;
• дүниежүзiлiк ғылыми – техникалық және инновациялық процестерге қосыла
отырып, өңiрлiк және дүниежүзiлiк экономикамен ықпалдасуды күшейту.
8
Стратегия мынадай қағидаттарға негiзделедi:
- жеке сектормен серiктестiк;
- инвестициялық және инновациялық ұсыныстардың өнеркәсiптің
шикiзаттық емес салаларында өндiрiлетiн тауарлар мен қызметтердiң
бәсекелестiк қабiлетiн арттыруға бағытталуы;
- өнеркәсiптi жаңғыртуға, оларға қолдау көрсету жөнiндегi
рәсiмдердiң жариялылығы мен ашықтығына бағытталған жобаларды iске асыруға
мемлекеттiк қаржылық және өзге қолдау көрсету;
- қосылған құн тiзбегiн дамытуды қамтамасыз ететiн салаларға
мемлекеттiк қолдау көрсету шараларының кешендi сипаты;
- тең бәсекелестiк жағдайларды және салауатты бәсекелестiк ортаны
қалыптастыруды қамтамасыз ету;
- қандай да болсын жеке сипаттағы жеңiлдiктерден және
преференциялардан бас тарту;
- индустриялық саясаттың бәсекелестiк артықшылықтарды қалыптастыруға
бағытталуы.
Аталған қағидаттар сақталғанда және экономика құрылымында түбегейлi
сапалық өзгерiстер болғанда, ол әртараптандырылған кезде алға қойылған
мақсаттар мен мiндеттердi шешу Қазақстанда тұрақты экономикалық дамуға қол
жеткiзуге мүмкiндiк бередi.
Күтiлетiн нәтижелер:
Индустриялық-инновациялық даму стратегиясын ойдағыдай iске асыру
экономиканы әртараптандыру, жаңғырту негiзiнде елдiң экономикасының ұзақ
мерзiмдi тұрақты өсуiне және өнiмнiң бәсекелес түрлерiн өндiру мен
экспорттың өсiмiне жағдай жасау қамтамасыз етуге ықпал етуi тиiс.
Экономиканың бәсекеге қабiлетiн арттыруда ғылым жетiстiгiн пайдалану
жақсарады, менеджмент және маркетингтiк зерттеулер, өнiмдi стандарттау және
сертификаттау және т.б. салаларда кейiндеп қалуды еңсеру шаралары
қабылданады.
Инвестициялық және инновациялық жобаларды мемлекеттiң қаржы
ресурстарының қатысуымен қаржыландыру үшiн таңдау бөлiгiнде iрiктеу
рәсiмдерi өзiнiң мақсатқа сәйкестiгi мен ашықтығына ие болады.
Инвестициялық идеялар мен жобалардың келешегiн айқындау саласында
қазiргi кездегi әдiстер қолданатын, жаңа қаржы институттары құрылады.
Салық және кеден заңнамалары бәсекелестiктi, Қазақстан өнiмдерiнiң
экспортын және елдiң экономикасына инвестициялардың келуiн ынталандыруға
бағытталады.
Қазiргi заманғы және дамыған ғылыми-инновациялық және өндiрiстiк
инфрақұрылымды құру, бiлiктiлiгi жоғары басқарушы, ғалым, инженер, техник
кадрлар мен жұмысшы кадрларын даярлаудың тиiмдi жүйесiн құру есебiнен
инвестициялар, технологиялар трансфертi, ғылыми жетiстiктермен алмасу үшiн
Қазақстанның тартымдылық деңгейi жоғарылайды.
Маңызды құрылымдық өзгерiстер қосылған құны жоғары өнiмнiң жоғары
технологиялық және ғылымды қажетсiнетiн өндiрiсiнiң пайдасына жүргiзiледi.
Экспорт елеулi түрде әртараптанады әрi Қазақстанның дайын өнiммен
әлемдiк рынокқа шығуы кеңейе түседi, әлемдiк экономикаға Қазақстан
экономикасының кiрiгуi шикiзат тауарлары ғана емес дайын бұйымдар және
инновациялық қызметтер есебiнен тереңдей түседi.
Шағын және орта, әсiресе инновациялық бизнестi дамытуда шешушi
бетбұрыс болады. Елде экономиканың нарықтық емес секторларының үлесi күрт
қысқарады. Кәсiпорындардың қаржы-шаруашылық қызметiнiң ашықтығы қамтамасыз
етiледi.
Тәуекелдердiң азаюы өнеркәсiптiң өңдеу секторында инвестициялардың
келуіне қозғау салады, оны шетелдiк инвесторлар үшiн тартымды етедi, осы
секторға қазiргi басқару әдiстерi мен өндiрiстiк технологиялардың тартылуын
ықпал етедi.
Қор рыноктарының жұмысының түбегейлi жақсаруы зейнетақы, сақтандыру,
инвестициялық қорлар қаражаты мен халықтың қаражатын экономиканың нақты
секторының инвестициялық ресурстарына тарту күтiледi, шикiзат секторының
кiрiстерiн өңдеушi сектор инвестициялары мен кiрiстерiне, салааралық
капиталға қайта құйылуын өзгертуде айтарлықтай iлгерiлеу болады.
Ұсынған тәсiлдер мен шаралар банктер капиталдануының өсуiне және
банктiң кредит тәуекелдерiн кемiтуге әкеледi. Бұл, өз кезегiнде
инвестициялық ресурстарды өсуiне, кредит бойынша қойылымдарды 3-4 %-ке
дейiн төмендетуге, банктiң кредит ресурстарын шағын және орта бизнестiң қол
жеткiзуiн ұлғайтуға қажеттi алғышарттар жасайды. Банк және басқа да қаржы
институттарына деген сенiмдi нығайту салымдардың жалпы өңдеу секторындағы
инвестицияға өзгеру проблемаларын шешедi.
Инвестициялық ахуалды жақсарту және экономиканы одан әрi ырықтандыру
тұтастай алғанда шетел инвестицияларын тарту мен тауарларды экспорттаудың
өсуіне ғана емес, отандық капиталды шетелге заңды түрде әкетуге және
пайдалы орналастыруға әкеледi.
Экономиканың салық ауыртпалығын азайту және кәсiпкерлiк қызметтi қайта
реттеу жөнiндегi шараларды iске асыру "ресми" және "көлеңке' экономиканың
ара салмағын елеулi түрде өзгертедi.
Индустриялық-инновациялық саясатты белсендi жүргiзу экономиканың
өсу қарқынын жылына 8,8-9,2% қамтамасыз етедi. Бұл 2000 жылмен
салыстырғанда 2015 жылы ЖIӨ көлемiн 3,5-3,8% еседей ұлғайтуға мүмкiндiк
бередi. Бұдан басқа өңдеушi өнеркәсiпте орташа жылдық өсу қарқынын 8-8,4%-
ке дейiн жеткiзуге, 2000 жылмен салыстырғанда 2015 жылы еңбек өнiмдiлiгiн
кемiнде 3 есе арттыруға және ЖIӨ энергия сыйымдылығын 2 есе төмендетуге
мүмкiндiк бередi. ЖIӨ құрылымында ғылыми және ғылыми инновациялық қызметтiң
үлестiк салмағын 2000 жылғы 0,9%-тен 2015 жылы 1,5-1,7%-ке арттыруға
мүмкiндiк беру.
Осы стратегияны iске асыру мерзiмi 2003-2015 жылдарды қамтиды және
ол даму барысында келесiдей кезеңдерден тұрады:
1-шi кезең – 2003-2005 жылдар
2-шi кезең – 2005-2010 жылдар
3-шi кезең – 2010-2015 жылдар
1-шi кезең – 2003-2005 жылдар, басты түрде дайындық сипатындағы iс-
шараларды жүзеге асыруға байланысты болады. Стратегияны табысты түрде iске
асыру мақсатында ҚР-ның қолданыстағы заңнамаларына өзгерiстер мен
толықтырулар енгiзу, инвестициялық және инновациялық жобаларға мемлекеттiң
қатысуын қамтамасыз ететiн мемлекеттiк институттар құру.
2-шi кезең – 2005-2010 жылдар, стратегия iс-шараларын экономиканың
барлық салаларында белсендi iске асыру кезеңi болады. Ғылыми-инновациялық
инфрақұрылым негiзiнен қалыптасатын болады.
3-шi кезең – 2010-2015 жылдар, стратегияны iске асыру бөлiгiнде аса
өнiмдi болады. Осы кезеңде iске қосылған қуаттарды және жаңа салалар мен
рыноктардағы ҚҚТ дамыту жүзеге асатын болады. Тауарлар мен қызметтер
өндiрiсiнiң және экспортаудың өсу қарқыны мұнай мен газ өндiрудiң өсiмiнен
асып түседi. Экономика салалары мен экспорт құрылымын әртараптандыру
жүредi. 8
Көріп отырғанымыздай индустриялық-инновациялық стратегияның қызмет
етуінің бірінші кезеңі де бітіп, екінші кезеңге аяқ басты. Атап өткендей
бірінші кезең стратегияны іске асырудың дайындық кезеңі болып табылатын.
Жалпы 2003-2006 жылдары қол жеткен нәтижелерге: Қазақстанда қызмет етіп
отырған барлық шаруашылық жүргізуші кәсіпорындардың әлемдік стандарттарға
өтуі, ұлттық инновациялық жүйенің қалыптасуы, Қазақстанның әр экономикалық
аймақтарында өнеркәсіптік ерекшеліктеріне байланысты технопарктер мен
ғылыми-зерттеу институттары құрыла бастады (мысалы, Ақтау мен Атырауда
мұнай өнімдерін өңдейтін және зерттейтін ірі кешенді технопарк қалыптасу
барысында, ал Алматы қаласында жаңадан салынып жатқан Индустриялы-
логистикалық орталық ДАМУ алдағы уақыттағы региондық ірі индустриялық
кешен болмақ.
Осы мәселеге байланысты ендiгi жерде iшкi және сыртқы
инвестициялардың негiзгi бөлiгiн өңдеушi салаға құйылуын мемлекеттiк және
кәсiпкерлiк қолдау арқылы ынталандыруымыз керек. Ол үшiн ондай салаға
салынатын инвестицияларға белгiлi дәрежеде қолайлылықтар туғызуымыз қажет.
Мысалы, оларға салық жеңiлдiктерi, пайыз мөлшерлемесiнiң жоғары болуы және
қолайлы инновациялық орта жағдайын айтып өтсем болады.
Алатау АТП-не тоқталатын болсақ, ол еліміздегі инвестициялық
жобалардың ең маңыздысы болып табылады. Оған ақпараттық технология және
коммуниация саласындағы әлемдегі озық компаниялар тартылып, Microsoft,
Hewlett Packard, Siemens т.б әлемдік лидерлермен ынтымақтастық жөнінде
меморандумдарға қол қойылды. Ерекше экономикалық зона ретінде АТП-ның
мынандай басты артықшылықтары бар:корпорация салығы екі есеге төмендетіліп,
жер және мүліктік салықтан мүлде босатылады. 14
Елiмiзде үкімет тарапынан жүргізіліп жатқан инновацияны қолдау
саясаты мен нақты іс-шараларға тоқталатын болсақ:
1 -ден, бұл үрдістердің жүруін тездететін құқықтық қамтамасыз ету және
экономикалық шараларды жүзеге асыруда бірқатар заң жобалары қабылданды.
“Инвестициялық қор” туралы, “Техникалық реттеу”, ”Қазақстанның
инвестициялық қоры”, ”Сауда қызметі”, ”Сауда өндірістік палаталар”, ”Арнайы
экономикалық зоналар” туралы Заңдар қабылданып, Салық Кодексіне өзгертулер
мен толықтырулар пакеті қабылдануға дайын.
2- ден, индустриалды стратегияның дайындық кезеңінің басты міндеттерінің
бірі-регионалды және халықаралық масштабта елдің бәсекелестікке жарамды
салаларын анықтау. Елбасының тапсырмасымен Маркетингтік-аналитикалық
зерттеулер орталығы және дүние жүзіне танымал “Джей Ай Остин”
компаниясымен осы бағытта зерттеулер басталды.
Шетел инвесторлары және даму институтарының қатысуымен жоғары
технологиялық өндірістерді құру жұмыстары да жүргізілуде. Үкімет
трансұлттық компаниялар, ірі шетел және Қазақстан компаниялары арасында
инвестициялық жобаларды бірлесіп жүзеге асыруға күш салып келеді. Дүние
жүзіндегі ірі компаниялар “Майкрософт”, “Хьюлетт Паккард”, “Сименс”,
“Циско” ынтымақтастық жөнінде меморандумдарға қол қойылып және машина
жасау, металлургия саласындағы ірі жобаларды жүзеге асыруға бағытталуда.
Дәл осылай “Қазақстан-Камаз” автомобиль концорциумы құрылды. Оның мақсаты
автомобиль және трактор жасауды дамыту.
Қостанайда “Агромашхолдинг” ААҚ комбайн және мотор жасаумен
айналысады.”Сингапур Технолоджис”және “Қазақстан Инжиниринг” біріккен
кәсіпорны құрылды. Онда биыл барлық қаржыландыру көздерінен 250
индустриалық- инновациялық жобалар іске асады. 15
Мемлекеттік Даму Институттары да нақты істі орындауға көшіп келеді.
Мысалы, Қазақстан Даму Банкі 562,6 млн $-ға бағаланған 22 инвестициялық
жобаларды қаржыландырды. Осы жылы Қазақстан Даму Банкі қаржыландыратын тағы
10 өнеркәсіп іске қосылады деп күтілуде, оның ішінде Астанада шыны
пластикалық труба жасайтын және Шымкентте мақта-мата өндіретін өнеркәсіп
орындары.
Экспорттық кредиттер мен инвестицияларды сақтандыру корпорациясы да
белсенді әрекет етуде.Биыл 20,5 млн $-ға бағаланған 23 жобаны сақтандыру
туралы шешім қабылдады.
Қазақстанның инвестициялық қоры осы жылдың 1-шілдесіне дейін 100 млн
теңге тұратын 2 жобаны қаржыландырдыру көзделiп отыр.
Ал Ұлттық инновациялық қор геостационарлық спутникті құру және іске
қосуды қаржыландыруды бастады. Осы орайда Үкімет “ҚР космос саласының 2005-
2007 жылдарға дамуы” деген мемлекеттік бағдарлама жасады. Айтылғандай
Қазақстан 2006 жылы өзінің космостық кемесін ғарышқа ұшырды. Қазір басқа да
космостық кемелерді ұшыру қолға алынуда.
Курчатов қаласындағы Ұлттық ядролық орталық аясында бірқатар маңызды
зерттеулер жүргізілуде,оның ішінде қуаты 70 Мвт болатын шағын атом
станциясын құру және радияциялық техниканы пайдалана отырып шуды
изоляциялайтын материал өндіру қолға алынды.
Алайда еліміздің экономикасы әлі де дерлік шикізатқа байланысты болып
отыр. Өйткені экспорттың басты көлемін шикізат өнімдері құрайды, ал
шетелден келетін инвестициялардың негізгі бөлігі өңдеуші емес, өндіруші,
яғни шикізаттық салаға бағытталуда. Оның үлесін 2001-2005 жылдар бойынша
келесі суреттен көре аламыз: (Сурет 5) 18
5-ші суреттен көрiп отырғанымыздай елдегi өнеркәсiп саласына
инвестициялардың басым бөлiгi мұнай өнеркәсiбiне салынуды, ал маңызды сала
болып табылатын өңдеушi салаға инвестиция көлемi өсудiң орнына жылдан жылға
төмендеу барысында.
Сурет- 5 - Өнеркәсiп саласына тартылған инвестициядағы мұнай және
өңдеушi өнеркәсiпке салынған инвестицияның үлесi
Сонымен, бүгiнгi таңда басты мәселенiң бiрi болып отырған,
Бүкiләлемдiк Сауда Ұйымына кiру алдындағы дайындық жұмыстары өнеркәсiп
салаларына жаңа мiндеттердi шешудi жүктеп отыр. Ол сыртқы және iшкi
нарықтарда бәсекеге төтеп бере алатын тауарлардың инновациялық деңгейiн
көтеру болып табылады. Мұны, Оңтүстiк Корея, Сингапур, Тайвань елдерiнiң
өнеркәсiптiк тауарлары әлемдiк нарықта дәлелдеп шықты. Яғни, тауар саясатын
дайындауда кез келген өндiрiстiк кәсiпорын өнiмнiң ғылыми-техникалық
сыйымдылығын көтеруi тиiс, сөйтiп инновациялық мәнi бар тауар өндiруде өз
бағыты мен механизмiн анықтап алуы керек.
Қазіргі таңдағы жағдайы.
Үкіметтін Мемлекет басшысы алдында индустриялды-инновациялык бағдарлама
жайлы берген есебінде сонғы 5 жылда жүзеге асырылып жаткан индустриялды-
инновациялык бағдарлама 50 мын жаңа жұмыс орнын ашып, өндірістік тауарлар
экспортын 2.2 есеге, ал шағын және орта бизнестін онімдерін 6 есеге
арттырғандығы айтыл-ды. Аткарылған жүмыстардың кем-шіліктері мен
жетістіктерін салмактаған Мемлекет басшысы жүмысты әрі карай тиімдірек ете
түсу үшін накты тапсырмалар берді.
2003 жылы осы бағдарламаны қабылдадык. Содан бері 5 жыл уакыт өтті. 5
жылдын ішінде аз шаруа жасалған жок. Жер койнауынан шығатын байлықтан бөлек
өңдеу өнімдері, жер бетіндегі зауыт фабрикаларды салу арқылы біз минералды
ресурстардан басқа экономикамызды 39 пайызға көбейттік, 2 триллион каражат
түратын өнімдер шығаратын болдык. 111 жоба қолға алынды, онын ішінде 52
жоба іске косылды. Бірнеше зауыт фабрика іске косылды.осының арқасында 25
мын адам жұмыс алды. Оның төнірегіндегілердің барлығын есептейтін болсак,
50 мын адамға жұмыс орынын тауып бердік, — деді Нұрсұлтан Назарбаев.
Бағдарлама бірнеше кезеңнен түрады. 2003-2005 жылдардын еншісіндегі бірінші
кезенде бағдарламаны жүзеге асыруға кажетті заңнамалар дайында-лып, жана
институттар күрылып, алғашкы жобалар мен оларға кажетті инфра-кұрылымдар
тартылды. Дамыған елдердін үлгісі бойынша, билік пен бизнестін дәнекері,
олардын арасалмағын айкындайтын таразысы іспетті Казына коры, Самұрык
холдингі және әлеуметтік-кәсіпкерлік корпора-циялар кұрылды. Олар орасан
зор каржылык мүмкіндіктерге ие болды. Мы-салы, Казына тұракты даму
қорынын коржынында 400 миллиард теңге болса, 14 миллиард теңге
әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялардың капиталына айналды. Соның
нәтижесінде мемлекет пен жеке сектордың әріптестігін орнатуда нақты
нәтижелергс қол жетті. Бүл әріптестік өз кезегінде өндірістердін қарқын
алуына септігін тигізді. Бағдарлама кабылданғаннан бері өндірістік тауарлар
экспорты 2002 жылмен салыс-тырғанда 2.2 есеге артып, 1.5 миллиард доллар
болды.
Негізгі жоба-жоспарлар нндустриялды-инновациялык бағдарламаны жүзеге
асырудың соңғы өзгерістерге ескере отырып жасалаған накты тетіктері іспетті
30 корпоративті кешбасшы бағдарламасында айкындалған. Ол бойынша
бағдарламаның ауыр салмағын жүмыла көтеріп женілдету үшін мемлекет пен
іскер топ өкілдері міндеттерін өзара бөлісіп алған.
Мемлекеттің міндеті негізінен өндірістің дамуына жағдай туғызу,
ұйымдастыру. Бұл міндет калай орындалуда деген сауалға жауап іздесек, билік
тарапынан кажетті инфракұрылымды жасақтау үшін арнайы экономи-калық және
индустриялды аймақтар құрылды. Қазір ондай 6 арнайы аймақ жүмыс істеп тур,
тағы төртеуі құрылғалы жатыр. Оған қоса көрші мемлекет-термен еркін сауда
жасауға мүмкіндік беретін шегара бойы сауда орталықта-рын салу
жоспарланған. Алматыда жылына 80 мың контейнер жүк өткізе ала-тын аса
куатты көліктік-логистикалык орталык ашылды, енді осы негізде Ас-
танада, Актөбеде, Актауда, Алматы және Шығыс Казакстан облыстарында аукымды
істер колға алынбақ. Электр-энергетикасы, теміржол инфракүрылы-
мы, мұнай-газ тасымалы инфрлкұрылымы секілді салалардың дамуына жағдай
жасалуда. Мемлекеттік даму институттары жүйесі мен әлеуметтік кәсіпкерлік
корпорацияларды қолдау,ұлттык инновациялык жүйе элементтерін құру, бизнес-
климатты жақсартып, инвестициялык сиясатты жетілдіру секілді міндеттер де
ұмыт калған жок. Нәтиже ауыз толтырып айтарлыктай.
Салық әсіресе, шағын жөнс орта бизнестің жанды жері. Индусіриялды
бағдарлама аясында жасалған шаруалардың аркасында шағын және орта
денгейдегі кәсіпорындардың онімдері 2002 жылдан бері 6 есеге көбейді. Егер
түрлі тексеру органдарының жөнді-жөнсіз килігуі мен бюрократиялык шы-
рғаландар кедергі болмағанда бұлі керсеткіш қазіргіден де тәуір болар ма
еді. Осы кедергілерді тыю үшін жақында Елбасы шағын және орта бизнесс ны-
сандарын тексеруге мораторий жариялауына тура келді.12
Стратегияның бірінші кезеңіңде (2003-2005) технологиялық дамытудың жұйелік
мәселелері шешілді. Заңнамалық және нормативтік қуқықтық база әзірленді (30-
ға жуық зан), өндірістік факторларын дамытудың жүйелік мәселелері шешілді.
Сондай-ақ, жаңа институционалдық негіз жасалып (даму институттары,
әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялары, холдингтер, ғылым қоры және т.б.),
ірі жобаларды жузеге асыру және инфрақұрылымдарды қамтамасыз етуші
құрылыстар (технопарктер, арнайы ако-номикалықаумақтар, иңцустриялық
аумақтар) басталды.
Осының барлығы өнеркәсіпті дамытудың нақты көрсеткіштеріне әсер етті. Егер
бірінші кезеңде жалпы ішкі өнімнің нақты көлемінің орташа жылдық өсуі - 7,5
пайыз көлеміңде, өңдеуші өнеркәсіпте - 8,6 пайызға жоспарланса, іс жүзінде
бұл көрсеткіштер 10,3 және 9,4 пайызды құрады. 2002 жылмен салыстырғанда,
өнеркәсіптік тауарлардың экспорты 2,2 есеге артып, 1,5 миллиард АҚШ
долларын құрады. 2000-2005 жыддарыі өнеркәсіптегі еңбекөнімділігі 51
"пайызға, оның ішінде өңдеуші өнеркәсіпте - 63,3 пайызға өсті.11
Индустриялды инноваииялык бағдарламаның 2006-2010 жылдарға тиесілі екінші
кезені жоба-жоспарларды белсенді жүзеге асыруды көздейді. Бұл әрине, кыруар
каражат жұмсауды талап ететін, аса күрделі кезен. Әркім көтере алатын
шокпарын беліне байлағаны жон. Сондыктан, казіргі таңда ресурстык
мүмкіндіктерімізге және кажеттіліктерімізге негізделген өндеу техно-логиясы
дамытылуда. Бүл ішкі жалпы өнімнін, негізгі капиталға кұйылатын
инвестициянын және экспорттың қүрылымын өзгертуі тиіс. Экономиканы
жетілдіру жөніндегі мемлекеттік комиссияның карауында казір жалпы құны 50
миллиард АҚШ доллары болатын 100-ге тарта жоба бар. Тек былтырдың өзінде
барлык каржы көздерінін катысуымен жалпы құны 180 миллиард теңге болатын
158 инвестициялык жоба іске косылды. Ал, еліміздін барлык ай-мактарында
құны 2 триллион тенгеге жуыктайтын 229 инвестиииялык жоба жүзеге асырылып
жатыр.9
Стратегияны жүзеге асырудың екінші кезеңі {2006-2010 жылдары) өнеркәсіпті
түрлендіру және экономиканы әртараптандыру жөніндегі жобаларды жүзеге асыру
жөніндегі нақты міндеттер қойылып отыр. Сондықтан да осы бағьтта
атқарылатын қызметтердің негізгі бағыты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz