Қазақстан Республикасында валюталық режимді ырықтандыру тұжырымдамасы

Ақша нарығында тұрақтылыққа, шетел валютасына сұраныстың тепе-теңділігіне және инфляцияның бақыланатын деңгейіне қол жеткізу валюталық операцияларды жүргізу кезінде жекелеген шектеулерді алуға бағытталған валюталық режимді ырықтандыруға деген жаңа тәсілдерді шығару, уақыт және халықаралық тәжірибе талаптарына сәйкес валюталық операцияларды реттеудің өзге де әдістерін қолдану қажеттілігін тудырды. Осы тұжырымдама валюталық саясатты ырықтандыру процесінің бастапқы сатысы ретінде емес Қазақстанның 2030 дейінгі даму стратегиясы шеңберінде оның жалғасы ретінде қарастыру қажет, өйткені валюталық нарықтың бір ізді қалыптасуы және осы салада жаңа қатысушылардың пайда болу барысында ырықтандырудың белігілі бір сатысы өткен болатын. әлемдік экономиканың глобализациялануы және халықаралық қаржы операцияларының өсуі жағдайында капитал қозғалысын ырықтандыру әлемдік экономикаға белсенді интеграциялану артықшылығын барынша пайдаланғысы келген елдер үшін экономикалық дамудың бірден бір және қажетті шарты болып табылады.
Қазақстандағы валюталық режим Ұлттық валютаның айырбас бағамының режимі. Ұлттық валютаны - теңгені енгізу кезеңінде алтынвалюта қорларының елеулі тапшылығы сақталды. Ұлттық валютаның белгіленген айырбас бағамының саясаты теңгенің ішкі тұрақтылығын қолдап тұру мәселесін шеше алмас-еді және белгіленген дәрежеде халықтың теңгеге деген сенімсіздігінен туындатқан шетел валютасына күрт өсіп жатқан сұраныс жағдайында оның құнсыздану қарқынын ұстап тұра алмас-еді.
Өтімді валюталық нарықты қалыптастыру және теңгенің басқа шетел валюталарына айналымдылығын қолдау мақсатында 1994 жылдың қаңтарынан бастап барлық кәсіпорындар үшін тауар (жұмыс, қызмет) экспортынан түскен түсімнің 50%-ін міндетті сату уақытша енгізілген болатын. Мұндайда осы тәртіп шетел капиталының қатысуымен жаңадан құрылған кәсіпорындарға қолданылмады. Осы норма 1995 жылдың 10 маусымынан бастап 30%-ке дейін төмендеді, ал 1995 жылдың 4 тамызынан бастап жойылды. Бұған себеп ретінде бір мезгілде теңгенің АҚШ долларына қатысты құлдырау қарқынының төмендеуі, теңгеге сенімнің арта түсуі, сондай-ақ жаңа табыс түсіретін қаржы құралдарын енгізу болды. Осы жағдайларда инфляция және құлдырау қарқынын одан әрі төмендету мақсатында өзгермелі айырбас бағамының реттелетін режиміне көшу туралы шешім қабылданған болатын. 1998 жылы Ресейде болған қаржы дағдарысының салдары теңгенің құлдырау қарқынын жылдамдатуға және қолма-қол шетел валютасы нарығында теңге бағамының кенет құбылуына .келіп соқты. Мұндайда Қазақстанның сауда әріптестері - елдерінде, ең алдымен Ресейде ұлттық валюталарының едәуір құлдырауы теңгенің нақты құлдырауына 2 себепші болды және қазақстандық экспорттың бәсекелестік позицияларының төмендеуіне жағдай жасады.