Қазақстан Республикасының салық жүйесі және оны ұйымдастыру

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІ ЖӘНЕ
ОНЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ
1.1 Салық жүйесі ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Қазақстан Республикасының салық жүйесі ... ... ... ... ... ... ...16
2 ШЕТ МЕМЛЕКЕТТЕРДІҢ САЛЫҚ САЛУ ЖҮЙЕСІ
2.1 Еуропаның салық жүйесі және оның ерекшеліктері ... ... ... ..26
2.2 АҚШ, Канада, Жапонияның салық жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ...36

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..43

Бұл тақырыптың өзектілігі қазіргі кездегі бүкіл әлемде салық саясатының жүргізіліп, оны жетілдіру жолындағы көкейкесті мәселелердің бірі болып отырғаны мәлім. Себебі осындай саясатты жүргізіп келе жатқан мемлекеттер соның ішінде біздің де мемлекет, осыған сәйкес жүзеге асырылып жатқан іс әрекетті қолдаушылардың көптігі және бұл дүние жүзіндегі көптеген елдердің әлі күнге дейін нақты салықтарға байланысты тиімді әдіс ретінде қолдану болып отыр. Сол себепті бұл саясаттың әлі күнге дейін тиімді шешімін таба алмай отырғандығымен анықталады. Бұл саясаттың шет елдердегі салық жүйесіне қатысты көзқарас қандай екен деген сұрақтың тууы заңды құбылыс. Бұл сұраққа мәселенің күрделілігіне байланысты бірден жауап беру оңай емес және объективті болу үшін елдердегі салық жүйесінің жағдайына Қазақстандық салық салу жүесіне салыстырмалы талдау жүргізе отырып, олардың салық төлеушілер тұлғасына әсер ету салдарын бағалай білген жөн.
Мақсаты – бұл Қазақстан Республикасының салық салу жүйесін дүние жүзіндегі дамыған елдердің қазіргі таңдағы құқық саласындағы салық заңнамаларының негізінде құрылған салық жүйесінің нақты мән жайларын ашып, олардың осы күнгі басқа да шет елдерінің салық салу аясындағы функцияларын салыстырмалы түрде ашып көрсету.
Тақырып міндеттері болып, жалпы әлемдік тәжірибені қолдана отырып, шет мемлекеттердің салық жүйесін нақты түрде қандай дәрежеде тұрғанын айқындап, оны жетілдіруде алдыда тұрған проблемаларды шешу.
Зерттелу деңгейі – бұл тақырыпта нақты және ашық түрде көрсетіліп, баяндалады. Яғни салық жүйесіндегі шет елдердің құрылу, жұмыс жасау процесстері және даму тенденциялары ескеріледі. Сонымен қатар бұл тақырыпта шет елдердің әлемдік тәжірибесіне сүйене отырып, өзіміздің Қазақстандық салық салу жүйесіндегі деңгейді көрсету.

1. Стратегия развития Р.К. на период до 2030 года. Назарбаев Н.А. Алматы, 1997год.
2. Казахстан. 1991-2001 годы: Под. Ред. Смаилова, Алматы,2001год.
3. Салықтар және салық салу. Б.Ж. Ермекбаева. Алматы, «Жеті жарғы», 2003.-218бет.
4.Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түіндірме сөздігі:Заңтану. А.Құсайынов – Алматы: «Мектеп»,2002.-336бет.
5.Худяков А.И.Налоговоен право РК.Общая часть:Учебник.Алматы: «Норма-К»,2003.-512с.
6.Шет мемлекетердің салықтары. 2004.-327бет. Алматы. «Жеті жарғы», Б.Ж. Ермекбаева.
7.Порохов Е.В.Теория налоговых обязательств:Учебное пособие.Алматы: «Жеті жарғы»,2001.-168с.
8.Қопабаев Ө.Қ.Шетелдердің конституциялық құқығы.Алматы: «Жеті жарғы»,1998.-160бет.
9.Конституция стран СНГ.Составил Ю.Булуктаев.-Алматы. «Жеті жарғы»,1999.-416с.
10.Нурумов А.А. Налоги и финансы рыночной экономики.Астана: «Елорда»,2004-304с.
11.Найманбаев С.М. Салықтық құқық.Оқулық. Алматы. «Жеті жарғы», жалпы/ерекше бөлім. 2006.-408бет.
12.Статистика бюджетных поступлений стран ОЭСР. Москва. «Вагриус»,2006,-412с.

Пән: Салық
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 38 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..3

1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІ ЖӘНЕ
ОНЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ
1.1 Салық жүйесі
ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2 Қазақстан Республикасының салық жүйесі
... ... ... ... ... ... ...16
2 ШЕТ МЕМЛЕКЕТТЕРДІҢ САЛЫҚ САЛУ ЖҮЙЕСІ
2.1 Еуропаның салық жүйесі және оның ерекшеліктері ... ... ... ..26

2.2 АҚШ, Канада, Жапонияның салық
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ..36

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...40
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .43

КІРІСПЕ

Бұл тақырыптың өзектілігі қазіргі кездегі бүкіл әлемде салық саясатының
жүргізіліп, оны жетілдіру жолындағы көкейкесті мәселелердің бірі болып
отырғаны мәлім. Себебі осындай саясатты жүргізіп келе жатқан мемлекеттер
соның ішінде біздің де мемлекет, осыған сәйкес жүзеге асырылып жатқан іс
әрекетті қолдаушылардың көптігі және бұл дүние жүзіндегі көптеген елдердің
әлі күнге дейін нақты салықтарға байланысты тиімді әдіс ретінде қолдану
болып отыр. Сол себепті бұл саясаттың әлі күнге дейін тиімді шешімін таба
алмай отырғандығымен анықталады. Бұл саясаттың шет елдердегі салық жүйесіне
қатысты көзқарас қандай екен деген сұрақтың тууы заңды құбылыс. Бұл сұраққа
мәселенің күрделілігіне байланысты бірден жауап беру оңай емес және
объективті болу үшін елдердегі салық жүйесінің жағдайына Қазақстандық салық
салу жүесіне салыстырмалы талдау жүргізе отырып, олардың салық төлеушілер
тұлғасына әсер ету салдарын бағалай білген жөн.
Мақсаты – бұл Қазақстан Республикасының салық салу жүйесін дүние
жүзіндегі дамыған елдердің қазіргі таңдағы құқық саласындағы салық
заңнамаларының негізінде құрылған салық жүйесінің нақты мән жайларын ашып,
олардың осы күнгі басқа да шет елдерінің салық салу аясындағы функцияларын
салыстырмалы түрде ашып көрсету.
Тақырып міндеттері болып, жалпы әлемдік тәжірибені қолдана отырып, шет
мемлекеттердің салық жүйесін нақты түрде қандай дәрежеде тұрғанын айқындап,
оны жетілдіруде алдыда тұрған проблемаларды шешу.
Зерттелу деңгейі – бұл тақырыпта нақты және ашық түрде көрсетіліп,
баяндалады. Яғни салық жүйесіндегі шет елдердің құрылу, жұмыс жасау
процесстері және даму тенденциялары ескеріледі. Сонымен қатар бұл тақырыпта
шет елдердің әлемдік тәжірибесіне сүйене отырып, өзіміздің Қазақстандық
салық салу жүйесіндегі деңгейді көрсету.
Салықтар – мемлекеттік бюжетті қалыптастырудың бірден-бір көзі. Бұл
күрделі экономикалық – құқықтық категория өзінің дамуы барысында көптеген
кезеңдерді бастан кешірді. Салықтар мемлекеттің экономикалық дамуы үшін
қажеті, ажырамас шарттардың бірі екеніне көз жекізу қиын емес. Ол туралы
осы курстық жұмыста толық әрі ашық баяндалады. Қазіргі кездегі Қазақстан
Республикасындағы салық жүйесінің қалыптасуы мен дамуы туралы ақпарат
берілген.
Курстық жұмыс негізінен үш бөлімнен тұрады. Олар кіріспе, негізгі бөлім
және қорытынды бөлім. Негізгі бөлімнің өзінде маңызды екі сұрақ
қарастырылған.
Бірінші бөлімде, Қазақстан Республикасының салық жүйесі және оны
ұйымдастыру жолдары жайлы ақпарат берілген. Соңғы жылдардағы салық
жүйесінің дамуы, қандай өзгерістер болғаны көрсетіледі. Жалпы бұл сұрақта
екі бөлімге бөлінген. Біріншісінде, салық жүйесі туралы жалпы ұғым
беріледі, ал екіншісінде Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі жайлы
ақпарат беріледі. Салық органдарының негізгі міндеті болып бюджетке салық
төлемдерінің толық және уақытында түсуін қамтамасыз ету, сонымен қатар
мемлекет алдында салық заңымен тіркелген басқа қаржы міндеттері
уақытында орындалуы.
Негізгі бөлімнің екінші сұрағы бойынша шет мемлекеттерінің салық жүйесі
көрсетіледі. Оның өзі жалпы алғанда әлемдегі елдердің нағыз алпауыт
мемлекеттер орналасқан Еуропаның және АҚШ, Канада, Жапонияның салық жүйесі
жайлы тақырып қозғалады. Нақты айтар болсақ Еуропадағы – бұл Германия,
Франция, Италия, Испания, Швеция, Ұлыбритания және Ресей Федерациясының
салық жүйесі көрсетіледі. Бұл бөлімде осы аталмыш мемлекеттердің салық
заңнамасы бойынша нақты салық жүйесінің қалай жұмыс істейтіндігі, оны
қандай мемлекеттік органдар іске асырады және жалпы елде қандай салықтар
бар екендігі ескеріледі.
Біздің жас Тәуелсіз, Егемен мемлекетіміз фискалдық саясатқа алғашқы
қадамдарын жасауда, яғни салық салу жүйесінің нақты қалыптасып, орын
алуы мемлекеттің салықтық заңдылығынын сәттілігіне байланысты. Тұңғыш рет
Қазақстан Республикасында заңнамалық денгейде салық салудың қағидаттары
баянды етілген. Қазақстанның салық заңнамасында сонымен бірге салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеудің міндеттілігі,
салық салудың айқындығы, әділдігі, салық жүйесінің біртұтастығы және салық
заңнамасының жариялылығы қағидаттары негізделеді.
Курстық жұмыстың қорытынды бөлімінде, жалпы салықтардың қажеттілігі,
маңыздылығы және пайдасы туралы ой тұжырымдалады. Олардың әлемдік шет
мемлекеттерінің Қазақстан Республикасының салық заңнамаларымен салыстырмалы
өй тұжырымдамасы және дүние жүзілік тәжірибе алмасу жайында сөз қозғалады.
Жұмыс авторы өз ойын қорытындылайды. Соңынан курстық жұмысты орындау
барысында қолданылған әдебиеттер мен ақпараттар алынған көздер көрсетілген.

1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІ
ЖӘНЕ ОНЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ
1.1 Салық жүйесі ұғымы
Салық органдарының негізгі міндеті болып бюджетке салық төлемдерінің
толық және уақытында түсуін қамтамасыз ету, сонымен қатар мемлекет
алдында салық заңымен тіркелген басқа қаржы міндеттері уақытында
орындалуы.
Біздің жас Тәуелсіз, Егемен мемлекетіміз фискалдық саясатқа алғашқы
қадамдарын жасауда, яғни салық жүйесінің нақты қалыптасып, орын алуы
мемлекеттің салықтық заңдылығының сәттілігіне байланысты. Осыған
байланысты салық жүйесі мынадай талаптарға жауап беру керек:
1. салық жүйесінің тұрақтылығы;
2. салықты жинау механизмі жеңілдіктері;
3. өндіріс факторларына емес, соңғы өнімге жеңілдік жасау;
4. жергілікті және жалпы мемлекеттік салықтардың ара
қатынасы;
5. барлық салық төлеушілердің заң алдында теңдігі мен салық
саясатының бірлігі;
6. салық төлеушінің ақпаратына заңды құқығы;
7. салық жүйесінің қарапайымдылығы;
8. салық салу жүйесінің бейтараптылығы.
Осы кезекте айта кетктін жай 1985 жылы Гувер институтының
профессоры Р.Холмс пен А.Рабушка бейтарап пропорционалды салықтарды жасап
шығыарды. Бұл салық жүйесінің бейтараптылығына жетудің бірден – бірі
құралы болып табылады және ол мемлекеттік экономикалық саясаттың
жүргізетін механизм – икемді салық жүйесінің құрылуына көмектеседі.
Әлемнің көптеген елдердің салық жүйесі біртіндеп, көп жылдар
аралығында дамыды. Ал Қазақстанда салық жүйесінің қалыптасуына ұзақ
экономикалық дамудың болуына уақыт аз. Бұл ұлттық экономиканы жеңілдетіп
қалыптасуы керек болды. Бұндай қиын процесті қалыптастыру кезең бойынша,
яғни салық төлеушілерге салық органдарына уақыт беру арқылы жүргізу
керек.
Салық - өркениет үшін төленетін төлем. Оның түрлерін кез келген заңды
және жеке тұлғаларға қабылданған тәртіпке сай төлеуге тиіс. Осыған орай
Қазақстан Республикасының Салық Кодексі барлық салық органдарына үлкен
міндеттеуі жүктейді.
Өтпелі дәуірдей кезеңдегі жалпы жағдайлар мемлекеттің қаржы несие
саясаты ықпал тигізетіні белгілі. Әр елдің өз салық кодексі бар. Сол
мемлекеттің экономикасының, қаржы – несие саясатының, тұрмыс -тіршілігінің
жағдайына сипаттауға мүмкіндік береді. Сонымен бірге әр мемлекетте өзіндік
салық саясаты оны төлеу мерзімі және тағы басқа жөніндегі қабылданған
заңдар мен ережелер бар. Мысалы, қазір Ресей елі салық жинау деңгейін
көтеру мақсатында оның түрін көбейту арқылы қол жеткізбек болып жатса,
Қазақстанда оның түрін азайту саясаты ұсталынып отыр. Қазақстан
Республикасының алғашқы Салық Кодексінде салықтың 45 түрі
қалыптастырылса, соңғы Салық Кодексінде (2002 жылдың 1 қаңтарынан күшіне
енгізген) оның 17 түрі ғана сақталған. Мұндағы негізгі мақсат – отандық
тауар өндірушілердің аяқтарынан тұрып кетуіне барынша жағдай жасау болып
отырғаны белгілі. Соның айтулы дәлелі ретінде Қазақстан Республикасының
Президентінің 2003 жылы сәуір айындағы халыққа Жолдауында алдымыздағы басым
бағытттарының бірі ретінде саласындағы мәселелерге көңіл аударғаны
белгілі. Бұл өз кезегінде экономиканың қуатын арттырып, әлеуметтік
жағдайларды, жақсартуға бағытталғанын білдіреді. Соның айғағы ретінде
әлеуметтік салықтың 21 пайыздан 7 пайызға дейін, қосылған құн салығының 16
пайыздан 15 пайызға дейін төмендетілгендігі. Біріншіден баршамызда
қуантарлық жағдай болса, екіншіден еліміздің экономикасы нығайып,
қуатының артқанын көрсетеді.
Қазіргі уақытта Қазақстандағы қалыптасқан әлеуметтік,
экономикакалық саяси жағдайлар салық салу концепциясы ең алдымен
мынадай негізгі міндеттерін шешу керек:
- мемлекеттік бюджеттің тұрақтылығы және тепе – теңдігі;
- инфляцияға қарсы механизмнің қалыптасуы мен влюталық
тұрақтылықты қамтамасыз ету;
- кең масштабтағы инвестицияның қамтамасыз етілуі.
Бұл міндеттердің шешілуі Қазақстанда экономикалық және
әлеуметтік тұрақтылыққа жетуге және де қазіргі күнге дейін сақталып
келген Ресей мен тағы басқа елдердің экономикалық және кейбір қаржылық
тәуекел болуды жеңер еді.
Қазіргі уақытта қалыптасқан экономиалық конъюнктурада салықтық
салымдарды төмендету экономикада емес, ал саяси тиімсіз. Салықтың барлық
түрлерін жүйелендіріп, тәртіпке келтіру керек, яғни 35% аспауы керек
және де 25% төмендетілуі тиіс.
Жалпы алғанда салық жүйесінің нақты құқықтық базасын жасау керек.
Салықтан жалтару бойынша баптарды енгізу, салық инскепторлардың
мәртебесі туралы жағдай қабылдау қажет. Барлық дамыған елдерде салықтық
қызметкерлерді жоғары мамандырылған мамандар, олар жарты жылда
өздерінің мамандықтарын көтеріп және де әр жарты жылда аттестациядан
өтеді. Біздің салықтық іс жұмысшыларына өздерінің квалификацияларын
көтеру жөнінде оқу оқып, атестацияларын өтулері керек. Салықтың іске
жұмысқа қабылдау жоғары мамандандырылған конкурс негізінде жүру қажет.
Қаржылық қызметкерлерде мүлік салығының есебіне байланысты
көтерген орындалмаулар болады, бұлар салық салу базалардың дұрыс
анықталмауына, ставкалардың төмендеуімен көтерілуіне байланысты, сонымен
қатар жеңілдіктер категориясына негізделмей жатқызылған.
Мысалы: жеке тұлғаларға келетін болсақ мүлікке салынатын салықтың
амортизациялық тозудың жоқтығынан, жыл сайын салық мөлшері айлық есептік
көрсеткіштің өзгеруіне байланысты төлетіп отыруы.
Тағы бір мәселе ауыл аумақтардағы тұрғындардың көшіп кетуіне
байланысты салық объектілері салық комитетінде тіркеуге тұрмай қарыз
болуы.
Заңды тұлғаларға келетін болсақ, бұл жерде кәсіпорының банкротқа
ұшырады және мүлдем жоқ болып кетуі. Бұл мәселені не сот арқылы
кәсіпорынды салық есебінен шығарып немесе кәсіпорынның қалған мүлігін
аукцион арқылы сатып, түскен түсімді бюджетке аударады.
Осындай орындалмаулар әр салықта кездеседі. Сондықтан бұл
мәселелерді шешу үшін:
- халықтың тұрмыс жағдайының жақсы болуы;
- кәсіпорындардың қаржы – экономикасының тұрақты болуы;
- салық төлеушілердің дебиторлық қарыздың болмауы;
- салық төлеушілердің дебиторлық қарыздардың болмауы.
Ең негізгісі халыққа сапалы да саналы түрде қызмет көрсету. Сонымен
қатар өндірістік тәжірибеде бірыңғай қателер болуы мүмкін. Төменде
бірнеше салықтарды өндіріп алу сызбалары көрсетілген.
Біз Қазақстан табыстарының өлшемі деп санауға дағдыланған экономикалық
өсу, қалай десек те, макроэкономикалық есептеулерге жақсы болғанымен, нақты
өмірді бейнелеуге келгенде біржақтылық танытады. Мәселен, оған қарап
кедейлер мен байлардың арасындағы айырмашылық қалай қысқарғанын, тұтыну
себеті қаншалықты өскенін тіпті түсінуге болмайды.
Сондықтан да соңғы жылдары Елбасы қазақстандықтарды бағалаудың жаңа
терминіне – елдің бәсекеге қабілеттілігіне үйретуге баса назар аударып
келеді. Ал Қазақстан халқына биылғы Жолдауында Нұрсұлтан Назарбаев даму
болашағына деген жүйелік көзқарасты – Қазақстанның әлемдегі бәсекеге
барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясын жұрт назарына ұсынды.

Қазақстан әу бастан-ақ осы заманғы нарық экономикасын құруға күш
салғаны белгілі. Мұның өзі халықаралық қоғамдастықтан лайықты бағасын алды.
Біздің еліміз ТМД кеңістігінде алғашқылардың бірі болып өзінің сипатына
қарай нарықтық мемлекет деп танылды. Сонымен бірге сапалық серпілісті және
әлемнің бәсекеге ең қабілетті елдерінің деңгейіне көтерілуді қамтамасыз ету
үшін бәсекелі рыноктың базалық жағдайлары – бір медальдің екі жағы секілді
бәсекелестік орта мен мөлдірлік әлдеқайда күшейтілуі тиіс. Президент
Жолдауында да, іс жүзінде, экономикалық сипаттағы барлық шаралар да осынау
өзекті екі арнаның төңірегіне топтастырылған.
Бірінші, Қазақстан рыногында салауатты бәсекелестік ортаны қамтамасыз
ету үшін жағдай жасау
Бәсекелестіктің жоқтығы нарықтық өрістің бұзылуына және бағалар мен
тарифтерді белгілеуде монополистердің өктемдігіне соқтыратынын тәжірибе
көрсетіп берді. Сонымен қатар бәсекелестік өрісін кеңейту рынокты әлдеқайда
икемді әрі тұтынушының, яғни қатардағы азаматтың мүддесіне жұмыс
істейтіндей етіп қалыптастырады.
Бұл тұрғыда мемлекет пен қатардағы азаматтардың мүдделері үйлесетінін
айтқан жөн. Рынок халықтың мұқтажы мен қажетін қанағаттандыруға неғұрлым
қабілетті болған сайын әлеуметтік инфрақұрылымға салмақ соғұрлым аз түседі.
Сайып келгенде, мұның өзі экономикалық өсу үшін негіз қалайды.
Бұл алдағы кезде Бүкіләлемдік сауда ұйымына өтуімізге байланысты өте
өзекті мәселе болып табылады. Егер біз қазірден бастап өркениетті
бәсекелестіктің нормалары бойынша өмір сүруге үйренбесек, онда ертеңгі күні
бәсекелестік өріс кеңейген жағдайда тиісінше тиімді іс-әрекет жасай
алмаймыз.
Президент Қазақстан рыногында бәсекелестік өрісті айтарлықтай кеңейтуге
тиісті тұтас шаралар кешенін белгіледі. Бұл шараларды шешуші үш нақтылы
бағыттың төңірегіне топтастыруға болады.
1) Монополиясыздандыру мен шағын және орта бизнесті дамытуды
ынталандыру. Кәсіпкерлік бәсекелестік ортаны кеңейтудің шешуші факторы
болып табылады. 2006 жылғы 1 ақпандағы мәліметтер бойынша елімізде 582,8
мың адам жұмыс істейтін 158,7 мың шағын бизнес кәсіпорны және 186,3 мың
шаруа қожалығы болды.
Мемлекет шағын және орта бизнестің дамуын ынталандыратын тетіктердің әрекет
арнасын кеңейтуді көздеп отыр, ол қазірдің өзінде елдің бүкіл ІЖӨ-сінің
үштен біріне жуығын өндіреді. Бүкіл осы жұмысты Шағын кәсіпкерлікті дамыту
қоры үйлестіретін болады.
Осымен қатарласа бәсекелестікті арттыру мақсатында монополияға қарсы
заңнаманы реформалау жүргізіледі, бұл заңнама елдегі “жасырын” монополияны
күйретіп, босаған экономикалық тауаршаларды отандық және шетелдік
компаниялар алуы үшін негіз қалайды деп күтілуде.
2) Салықтық ынталандыру және шетелдік инвестицияларды экономиканың жаңа
салаларына тарту. Бәсекелестік ортаны арттыру рынокқа қатысушыларға
салынатын салық ауыртпалығының деңгейіне тікелей байланысты. Бұл салмақ көп
болған сайын бизнес субъектілерінің рынокта жұмыс істеуге қызығушылығы
сондайлық аз болады.
Мемлекет бәсекелестік ортаны ынталандыру үшін салықтық және бюджеттік
құралдарды белсенді пайдалану ниетінде. Осыған байланысты қосымша құн
салығын төмендету, әртараптандыруды салықтық және бюджеттік ынталандыру
және экономиканың жаңа салаларын дамыту, бұл салаларға шетел капиталы мен
жаңа технологияларды тарту қарастырылуда.
Мысалы, бүгінде “кельт жолбарысы” деп аталатын Ирландия салықтық
ынталандырудың арқасында экономиканың қауырт өсуіне қол жеткізгендердің
бірі болып табылады. Мұнда корпорацияға салынатын салық 65-тен 10 %-ға
дейін елеулі түрде төмендетіліп, Еуропа бойынша орташа көрсеткіштен
әлдеқайда төмен болды. Мұның өзі экономикаға инвестиция тартып,
бәсекелестік ортаны кеңейту үшін негіз қалады. Нәтиже көп күттіре қойған
жоқ. Осы таяуға дейін шетелдік инвесторлар айналып өтетін “зүбәржат арал”
жалпыұлттық өнімді жыл сайын 10 %-ға дейін ұлғайтып, оның өсу қарқыны
бойынша бес жыл қатарынан Еуропада бірінші болып тұрды. Осылайша, баршаға
бірдей жағдай туғызған және бәсекелестік ортаны күшейткен ирландиялықтар
санаулы жылдарда жалпы экономикалық дамуда қауырт сілкініс жасады.
3) Еңбек рыногында бәсекелестік ортаны нығайту. Еңбек рыногына
қатысушылардың кәсіби бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін әлеуметтік көмек
тетігін мақсатты негізде кадрларды оқыту мен қайта даярлауға бағыттау
көзделеді. Мұнда негізгі міндет жұмыссыздардың жұмыс істеушілер қатарына
кіруі болуы тиіс. Мемлекеттің жоғары кәсіби және білікті қызметкерлерді
тартуға күш сала отырып, шетелдік жұмысшы күшінің келуін ынталандыру ниеті
оның еңбек рыногының бәсекелестігін арттыруға деген ниетінің айқындығын
көрсетеді. Бұл шаралардың бәрі жиналып келгенде нарықтық ортаның
бәсекелестігін күшейту арқылы Қазақстан экономикасының бәсекеге
қабілеттілігін елеулі түрде арттыруы тиіс.
Екіншіден, экономиканың мөлдірлігін және экономикалық ортадағы
әкімшілік ресімдерді арттыру
Экономиканың мөлдірлігі екі негізгі жәйтті қамтиды. Ең алдымен, бұл
экономикалық құрылымдық құпиясыздық, ол жария және көлеңкелі экономиканың
арасындағы арақатынаспен айқындалады. Екінші жәйт – экономикалық
қатынастарды реттейтін әкімшілік ресімдердің мөлдірлігі, қолжетімділігі
және ашықтығы.
Бұл ретте соңғысы экономиканың жалпы мөлдірлігінің айқындаушы факторы
ретінде көрінеді. Айқын да жолға қойылған ресімдердің жоқтығы бизнестің
дамуы мен инвестициялар тартуға кедергі келтіреді, мұның өзі бүкіл жүйені
тежейді. Басқаша айтқанда, мөлдірлігі жоқ жүйе өнімді болмайды, демек оның
бәсекеге қабілеттілігі нашар келеді. Әкімшілік ресімдердің барынша мөлдір
жағдайын жасаған елдер табысты дамып келеді.
Мәселен, мемлекеттік саясаттың мөлдірлік деңгейі бойынша әлемде көшбасшы
болып табылатын Финляндияда мемлекеттік инфрақұрылым әлемдегі озық болып
саналады және ол көптеген элементтерді қамтиды. Бұл, ең алдымен, заңның
үстемдігі, меншік иесінің нақты айқындалған құқықтары, бюрократиялық
аппарат қызметінің мөлдірлігі мен тиімділігі. Сонымен қатар, сыбайлас
жемқорлықтың әлемдегі ең төмен деңгейі Финляндияда деп саналады, ал сот
жүйесі мен қолданыстағы заңнама тиімді де әділ бола отырып, бизнесті және
өлеуді заңды түрде жүргізуге ынталандырады. Соның нәтижесінде қазіргі кезде
Финляндия экономикасы әлемдегі бәсекеге ең қабілеттілердің бірі болып
табылады.
Бұл тұрғыда ашық экономикалық саясатты іске асыруға байланысты
Президент Жолдауындағы идеялар өте өзекті болып отыр. Мұнда жаңартудың жаңа
кезеңіндегі мемлекеттік саясаттың бес шешуші бағыты дараланып көрінеді.
1) Қатаң бюджеттік және салық әртібін қамтамасыз ету жөніндегі шаралар.
Салық тәртібі және тұтастай алғанда салық мәдениеті мөлдірліктің және елдің
бәсекеге қабілеттілігінің шешуші факторы болып табылады. Егер шет елдердің
тәжірибесіне қарайтын болсақ, оларда салық заңнамасын бұзу қатаң әкімшілік,
тіпті қылмыстық жазаға тарттырады. Бұл бұл ма, салықтан жалтару ұлттық
қауіпсіздікке төнген ең елеулі қыр көрсетулердің бірі ретінде
қарастырылады.
Мемлекет салық ауыртпалығын азайту түрінде салық режімін ырықтандыруға
қадам жасай отырып, өз кезегінде рынок субъектілері тарапынан ойынның салық
тәртібін сақтауды қатаң талап етпек.
2) Табиғат ресурстарын пайдаланудың ашық саясатын іске асыру.
Энергетикалық ресурстарды игеру және пайдалану Қазақстанның экономикалық
өсуінің аса маңызды ынталандырғышы ретінде көрінеді. Энергетика секторында
аса ірі трансұлттық компаниялар мен Қазақстан инвесторларының мүдделері
шоғырланған.
Табиғат ресурстарын пайдалануға қатысты биліктің ашық саясаты қолайлы
инвестициялық ахуалды сақтауға және нығайтуға негіз қалайды. Бұл тұрғыда
үстіміздегі жылдың наурызында елімізде болған АҚШ энергетика министрі
С.Бодманның Орталық Азия өңірінің энергетика секторындағы Қазақстанның
көшбасшылығын атап көрсетуі кездейсоқ емес. Оның пікірінше, бұған
мөлдірлік, тұрақтылық және біздің инвестициялық ахуалдың болжамдылығы негіз
болып отыр.
3) Мемлекеттік активтерді басқару тиімділігін арттыру. Мемлекет рынокты
дамыту қисынын негізге ала отырып, бүгінде нарықтық қатынастардың бір
субъектісі ретінде әрекет етеді. Ол экономикалық үдерістерге басқа
субъектілермен қатар тең құқылы ойыншы ретінде қатысады, мұның өзі тұтастай
алғанда рыноктың мөлдір болуына жәрдемдеседі.
“Самұрық” холдинг компаниясының құрылуын нақ осы тұрғыдан қарастырған
жөн, ол алғашқы кезеңде бес компанияның – “ҚазМұнайГаздың”, КЕГОК-тың,
“Қазақстан темір жолының”, “Қазақтелекомның” және “Қазпоштаның” мемлекеттік
үлестерін біріктіреді. Холдингтің басты міндеті – компанияларды басқару
жүйесін жетілдіру, олардың бюджеттерінің мөлдірлігін арттыру. Қоғам күткен,
ең бастысы – экономикалық қажеттілік талап еткен шара іске асты.
4) Көлеңкелі экономиканың көлемін қысқарту. Капиталға және мүлікке
рақымшылық жөніндегі бастама экономиканың мөлдірлігін қамтамасыз етудің аса
маңызды сәті болып табылады. Бұл ретте, көлеңкелі экономиканың көлемін
ескере отырып, ал ол сарапшылардың бағалары бойынша ІЖӨ-нің 22-30%-ына
жетеді, бұл мәселенің мемлекеттегі экономикалық саясаттың тақырыбы болудан
гөрі ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің тақырыбына айналғанын түсіну
қиын емес.
Рақымшылық шарасы көлеңкелі экономиканың көлемін қысқартып, жинақталған
ресурстарды экономикалық даму мақсатына толыққанды пайдалануға негіз жасауы
тиіс. Осы арқылы мемлекет қазақстандық бизнеске рыноктың рухы мен
нормаларына сай келетін нақты да айқын ойын тәртібін ұсынды.
5) Жеке меншікті және келісім-шарттарды қорғау тетіктерін күшейту.
Елдің нарықтық дамуының шешуші белгісі жеке меншікті және бизнес
субъектілері қабылдаған келісім-шарттық міндеттемелерді қорғау болып
табылады. Жолдауда жеке меншікті қорғауға жәрдемдесетін сот-құқықтық
тетіктерді күшейтуге арналған арна нақты көрсетілген.
Өз кезегінде мемлекет рынок субъектілері өздерінің келісім-шарттық
міндеттемелерін сақтауы үшін экономикалық, әкімшілік, тіпті қылмыстық
қудалау тетіктерін қоса алғанда барлық тетіктерді пайдалануды мақсат етіп
отыр. Бұл тұрғыда мемлекеттің өзі нарықтық жағдайларда өзіңді қалай ұстау
керектігінің үлгісін көрсетуде. Ол тәуелсіздіктің елең-алаңында шетелдік
инвесторлармен жасасылған келісім-шарттар аясында өз мойнына алған
міндеттемелерді орындауға кепілдік береді.
Әлемнің ең күшті деген елдерімен тең жағдайда сөйлесе алатын
Қазақстанның бәсекеге қабілеттілігін арттыру жолында салауатты бәсекелестік
ортаны қалыптастыру және нарық жүйесінің мөлдірлігін қамтамасыз ету негізгі
факторлар болуы тиіс. Бұл міндеттерді шешу Президенттің биылғы Жолдауының
басты мақсаттарының бірі болып табылады.

1.2 Қазақстан Республикасының салық жүйесі және
оны ұйымдастыру
Тұңғыш рет Қазақстан Республикасында заңнамалық денгейде салық салудың
қағидаттары баянды етілген. Қазақстанның салық заңнамасында сонымен бірге
салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеудің
міндеттілігі, салық салудың айқындығы, әділдігі, салық жүйесінің
біртұтастығы және салық заңнамасының жариялылығы қағидаттары негізделеді.
Тәуелсіз Қазақстанның 10 жылдық қалыптасыунда жас мемлекеттің өмір
сүруін тексеретін көптеген кезеңдер болатыны белгілі. Біз үшін салық
басты халық шаруашылық құрылымындағы түпкілікті өзгерістерге әкелген
экономикалық дағдарыс. Бұрын Кеңес өкіметінің саяси және экономикалық
тұрақтылығының жоғалуы, кәсіпорындар мен салалардың құрылымдық қайта
қарастырылуы, жұмыссыздық, осылардың бәрі дұрыс оптималды деңгейдегі
салық салуды және салықтық реформа жүргізуге әкелді.
Салықтар дененіміз – мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардың
белгілі бір мөлшерде түсетін міндетті төлемдер.
Салықтар – шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың
мемлекет пен екі арадағы мемлекеттік бюджет арқылы жүзеге асырылатын,
қаржы қатынастарын сипаттайтын экономикалық категория. Салықтардың
экономикалық мәні мынада: салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен
халық табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін
білдіреді. Сондай – ақ шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық
табысының белгілі бір мөлшерін мемлекет үлесіне жинақтап, жинақтаудың
қаржылық қатынастарын көрсетеді.
Салықтар мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болды және мемлекеттің
өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады. Мемлекет құрылымының өзгеруі,
өркендеуі қашанда болса оның салық жүйесінің қайта құрылуымен бірге
қалыптасады.
Әрбір мемлекетке өзінің ішкі және сыртқы саясатын жүрзгізу үшін
белгілі бір мөлшерде қаржы көздері қажет. Салықтар – мемлекеттің тұрақты
қаржы көзі болып табылады. Сондықтан мемлекет салықтарды экономиканы
дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетік ретінде
пайдалананады.
Салықтардың мәнін толық түсіну үшін, олардың экономикалық маңызын
түсіну қажет. Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын
қызметіне тікелей қатысты.
Салықтың негізгі қызметтері:
• Реттеушілік
• Фискалдық
• Қайта бөлу
Жоғарыда көрсетілген негізгі функциялармен қатар салықтардың
ынталаныру, бақылау функцияларын да атауға болады.
1. Ретеушілік қызметі – салықтың ең негізгі қызметі осы қызмет
арқылы салықтар ел экономикасына өз ықпалын тигізеді. Яғни,
салықты реттеудің ең басты мақсаты өндірістің дамуына ықпал ету.
Салық түрлері, салық ставкалары, салық жеңілдіктері, салық салу
әдістері, салықтық реттеудің тетіктері болып саналады. Жоғарыда
көрсетілген салықтық реттеудің тетіктері тек қана өндірістің
дамуын реттеп қана қоймайды. Сонымен қатар ақша және баға
саясаты шетелдік инвесторларды ынталандыру шағын және кіші
кәсіпкерлікті дамыту жұмыстарын жүзеге асырады.
2.Фискалдық немесе бюджетттік қызмет. Бұл қызмет арқылы мемлекеттік
бюджеттің кіріс бөлімі құрылып, салықтын қоғамдық міндеті артады. Себебі:
салықтар мемлекеттік бюджеттің кірісін топтастыра отырып, әлеуметтік
әскері қорғанысты тағы басқа шаруалардың іске асуын қамтамасыз етеді.
3.Қайта бөлу қызмі арқылы түрлі субъектілер табысының іс -
әрекетінің көлемі ішкі жалпы өнімді салықтардың алатын үлес салмағы
арқылы анықтайды.
Осы негізде мемлекет елдің салық жүйесін анықтайды. Салық
механизмінің қызмет ету жолдарын белгілейді, жалпы экономикалық саясатты
негізге ала отырып, салық саясатын анықтайды.
Салықтардың анықтамасы, мәні және мазмұны жоғарыда айтылған
болатын. Оған тоқталмай, енді салықтарды топтастыру туралы айтып өтеміз.
Салықтарды нысан белгілері бойынша топтастырып жіктейді:
1) салық салу объектісіне байланысты;
2) қолданылуына қарай;
3) салық салу ұйымына байланысты;
4) экономикалық ерекшелігіне байланысты;
5) салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай.
Салық салу объектісіне қарай салықтар тікелей және жанама салықтар
болып жіктеледі.
Тікелей салықтар тікелей табысқа немесе мүлікке салынады.
Тікелей салықтарға мына салықтар жатады:
- заңды және жек тұлғалардың табысына салынатын салық;
- мүлік салығы;
- жер салығы;
- бағалы қағаздар мен жүргізілетін операцияларға салынатын салық;
- жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен төлемі;
- көлік құралдарына салынатын салық және тағы басқалары.
Жанама салықтар - жанама түрде тауар немесе қызмет құны арқылы
алынады.
Жанама салықтарға мына салықтар жатады:
- қосылған құнға салынатын салық;
- акциздер;
- баж салығы.

Жанама салықтарды сатушы емес сатып алушы, яғни тұтынушы төлейді.
Тауар немесе қызмет бағасына алдын ала салық енгізілмегендіктен, іс
жүзінде оны бюджетке сатушы аударады.
Бюджетке түскен соң қандай шараларға жұмсанатын белгісіне қарай
салықтар жалпы және арнайы салықтарға бөлінеді.
Жалпы салықтар бюджетке түсіп,жалпы мақсатта жұмсалады.
Жалпы салықтарға:
- заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы;
- қосылған құнға салынатын салық;
- акциздер, т.б.
Арнайы салықтар бюджетке түскен соң алдын ала белгіленген
міндеттер бойынша, нақтылы шараларға жұмсалады.
Салықты және салыққа иелік ететін органдардың ерекшелігіне
қарай салықтар жалпы мемлекеттік және жергілікті салықтар болып
бөлінеді.
Жалпы мемлекеттік салықтарға мына салықтар жатады:
- заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы;
- қосылған құнға салынатын салық;
- акциздер;
- бағалы қағаздармен жүргізілетін операцияларға салынатын
салық;
- жер қойнауын пайдаланушыларға арнайы салық пен төлемдер.
Жергілікті салықтар мен алымдар:
- жер салығы;
- заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы;
- көлік құралдарына салынатын салық;
- кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және заңды
тұлғаларды тіркегені үшін алынатын алым;
- жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқы үшін алынатын алымдар;
- аукционда сатудан алынатын алым.
Экономикалық белгісіне қарай салықтар табысқа салынатын салық және
тұтынуға салынатын салық болып жіктеледі.
Табысқа салынатын салықтар салық төлеушінің кез келген салық
салынатын объектісінен түсетін табысынан алынады. Олардың қатарына: заңды
және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы, жер салығы, мүлік салығы,
тағы басқалары кіреді.
Ал тұтынуға салынатын салықты, салық төлеуші тұтынушы ретінде тауар
немесе қызмет ақысын төлеген кезде өзінің шығынынан төлейді. Тұтынуға
салынатын салыққа қосылған құнға салынатын салық және акциздер жатады.
Салық салу объектісін бағалау жәрежесіне қарай салықтар нақтылы
және дербес салықтар болып жіктеледі.
Нақтылы салықтар - салық төлеушінің салық салу объектісінен
алынатын табысының мөлшеріне байланысты емес, яғни салық төлеушінің
мүмкінің сыртқы белгісіне қарай алынады.
Оларға жер салығы, мүлік салығы, бағалы қағаздармен жүргізілетін
операцияларға салынатын салықтар жатады.
Дербес салықтар салық төлеушінің салық төлейтін объектісінен
алынатын табыс салығы жатады.
Нарықтық экономиканың қалыптасу келыптасу кезеңінде салық
саясатының негізі бағыты немесе салық саясатының басты мақсыты – салық
жүйесін құру және оның тиімді қызмет етуіне мүмкіншілік беретін салық
механизмін іске асыру[1,23б].
Салық жүйесі компоненттерінің құрамы мынадай: қаржы қатынастары
және осы қатынасты анықтайтын салықтар: салық механизмі, яғни салық салу
әдістері мен жолдары; нұсқаулар мен әдістемелік құжаттар, салық салуды
ұйымдастыру, салық салудың негізгі принциптері және тағы басқалар салық
механизміне жатады. Салық жүйесінің жақсы және тиімді қызмет істеуіне
салық салу механизмінің тигізер ықпалы өте зор.
Қандай да бір механизмнің құрамында бірнеше тетіктер және
элементтері болады.
Салық салу элементтері мыналар:
Субъект, объект, салық көзі, салық ставкасы, салық өлшем бірлігі,
салық оклады, салық жеңілдіктері, салық төлеу мерзімі мен тәртібі, салық
төлеушінің және салық қызметі органдарының құқы мен міндеттері, салықтың
төлеуін бақылау, салықтық жазалау шаралары.
Енді осы әрбір элементке қысқаша түсінік берейік.
Салық субъектісі дегеніміз – заң бойынша салық төлеу міндеті
жүктелген жеке және заңды тұлғалар.
Салық объектісі – табыс, мүлік, еңбек ету түрі, қызмет көрсету,
ақшамен жасалатын операциялар, мүлікті басқаға беру, табиғи қорларды
пайдалану, қосылған құн, айналым және тағы басқалары.
- салық көзі – салық салынатын табыс.
- салық ставкасы немесе өлшем бірлігінен алынатын салық мөлшері.
- ставкалар тұрақты немесе процентпен белгіленеді.
- тұрақты ставкалар салық объектісінен түсетін табыстың мөлшеріне
байланыссыз, өлшем бірлігіне тұрақты сомамен тағайындалады.
- проценттік ставкалар үш түрге бөлінеді: үдемелі немесе
прогрессивті, регрессивті және пропорционалды.
1)Үдемелі немесе прогрессивтік ставкалар салық салынатын
табыстың өсуіне сәйкес ұдайы үдеп, өсіп отырады.
2)Регрессивтік ставкалар, керісінше, салық салынатын табыстың
төмендеуіне сәйкес, азайып отырады.
3)Пропорционалдық ставкалар салық салу объектісінің мөлшеріне
байланыссыз, тұрақты бір процентпен тағайындалады.
- салық оклады – салық төлеушінің белгілі бір салық объектісінен
төлейтін салық сомасы.
- cалық төлеу мерзімі – салық төленетін уақыт.
- cалық төлеу тәртібі – белгіленген мерзімде салықты төлеген кезде
алдымен бюджетке қандай салықтар төлеу керек екенін, яғни төлеу
кезінде белгілі бір дәйектілікті белгілейді.
Осы нарықтық қатынастарға өтеудегі өтпелі кезең жағдайында салық
жүйесі басты экономикалық реттеу болып, мемлекеттік экономикадан реттеудің
қаржы – несиелік механизмінің негізі болды.
Жалпы салық жүйесінің қаншалықты құрылымынан бүкіл халық
шаруашылығының тиімді қалыптасуы тәуелді болды.
Салық төлеуші салық заңнамасына сәйкес салықтық міндеттемелерін толық
көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті.
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер айқын
болуға тиіс. Салық салудың айқындығы салық төлеушінің салықтық
міндеттемелері туындауының, орындалуынның және тоқтатылуының барлық
негіздері мен тәртібін салық заңнамасында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.
Еліміздегі салық салу жалпыға бірдей және міндетті болып табылады.
Жеке сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тыйым салынады.
Қазақстанның салық жүйесі оның бүкіл аумағында барлық салық
төлеушілерге қатысы бірыңғай болып табылады.
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.