Құқықтық мемлекет және азаматтық қоғам туралы
Кіріспе
Негізгі бөлім
2.1 . Құқықтық мемлекеттің жалпы сипаттары
2.2. Азаматтық қоғам, оның мазмұны мен белгілері
2. 3. Қоғамның саяси жүйесі, оның мазмұны
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттердің тізімі
Негізгі бөлім
2.1 . Құқықтық мемлекеттің жалпы сипаттары
2.2. Азаматтық қоғам, оның мазмұны мен белгілері
2. 3. Қоғамның саяси жүйесі, оның мазмұны
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттердің тізімі
Мемлекеттік өз жұмысын заң негізінде іске асыратын ұйым ретіндегі ойлар адам баласының өркениетті дамуындағы алғашқы кезеңдерінде пайда бола бастаған. Жетілген және қоғам өмірінің адал нысандарын іздеу құқықтық мемлекет идеяларымен жалғанған. Ертедегі ғалымдар (Сократ, Демокрит, Платон, Аристотель, Полибий, Цицерон) құқық пен мемлекеттік билік арасындағы қарым-қатынасты көрсетуге талаптанғандағы мақсаттары – сол дәуірдегі қоғамды қамтамасыз ететін қатынастарды болжау болатын.
Ертедегі ғалымдардың ойынша құқықты мойындайтын, сонымен қатар құқықпен тежелген мемлекеттік билік адал мемлекеттік болып саналған. «Заңның күші жоқ жерде, - деп жазды Аристотель,- мемлекеттік құрылымның қандай болмасын нысаны жоқ». Цицеронның айтуынша мемлекет – «халықтың ісі», құқықтық араласу және «жалпы құқықтық тәртіп». Ежелгі Грецияның және Римнің мемлекеттік –құқықтық идеялары, институттары құқықтық мемлекет туралы кейінгі прогрессивтік ілімдердің аяғынан тұруына, дамуына белгілі әсерін тигізді.
Феодализм ыдырауының алғашқы кезеңдеріндегі құқықтық мемлекеттілік идеяларын сол кездегі прогрессивті ойшылдар Н.Макиавелли және Ж.Боден айтқан. Макиавелли өзінің теориясында өз заманының қажеттілігіне анағұрлым жауап беретін идеяларда мемлекеттің нұсқасын салуды көздеді. Мемлекеттің мақсатын мүлікті еркін пайдалану мүмкіндігі мен адам қауіпсіздігін қамтамасыз ету деп білді. Боден мемлекетті көптеген отбасыларды және олардың иелігіндегі заттарды құқықтық басқару деп анықтады.
Буржуазиялық революциялардың кезеңінде құқықтық мемлекет тұжырымдасының дайындалуына прогрессивті оқымыстылар (ойшылдар) маңызды үлес қосқан: Г. Гроций, Б. Спиноза, Т. Гоббс, Д. Локк, Ш. Монтескье, Д. Дидро, П. Гольбах, Т. Джефферсон және басқалар.
Гроций табиғи-құқықтық мектептің алғашқы теорияның маманы болды. Оның теориясы бойынша, мемлекеттің мақсаты – көпшіліктің келісімі бойынша әр адамға өз мүлкін еркін пайдалануды қамтамасыз ететіндігі құқықтық бекітулер арқылы жеке меншікті қорғау.
Спиноза заңдар мен байланысуы салдарынан азаматтардың шынайы құқықтары мен еріктерін қамтамасыз ететін демократиялық мемлекеттің теорияның негіздемесін жасады. Оның айтуынша мемлекет әрбір азаматтың өмірін қорғап қана қоймай, сонымен бірге олардың мүдделерінің қанағаттандырылатынына кепілдік берсе ғана күшті болады. Ол өз заманындағы билеушілерді жеке меншіліктің, қауіпсіздіктің, ар-ұяттың бостандықтың және басқа да игіліктің сақталуы қажеттігін ескертті.
Ертедегі ғалымдардың ойынша құқықты мойындайтын, сонымен қатар құқықпен тежелген мемлекеттік билік адал мемлекеттік болып саналған. «Заңның күші жоқ жерде, - деп жазды Аристотель,- мемлекеттік құрылымның қандай болмасын нысаны жоқ». Цицеронның айтуынша мемлекет – «халықтың ісі», құқықтық араласу және «жалпы құқықтық тәртіп». Ежелгі Грецияның және Римнің мемлекеттік –құқықтық идеялары, институттары құқықтық мемлекет туралы кейінгі прогрессивтік ілімдердің аяғынан тұруына, дамуына белгілі әсерін тигізді.
Феодализм ыдырауының алғашқы кезеңдеріндегі құқықтық мемлекеттілік идеяларын сол кездегі прогрессивті ойшылдар Н.Макиавелли және Ж.Боден айтқан. Макиавелли өзінің теориясында өз заманының қажеттілігіне анағұрлым жауап беретін идеяларда мемлекеттің нұсқасын салуды көздеді. Мемлекеттің мақсатын мүлікті еркін пайдалану мүмкіндігі мен адам қауіпсіздігін қамтамасыз ету деп білді. Боден мемлекетті көптеген отбасыларды және олардың иелігіндегі заттарды құқықтық басқару деп анықтады.
Буржуазиялық революциялардың кезеңінде құқықтық мемлекет тұжырымдасының дайындалуына прогрессивті оқымыстылар (ойшылдар) маңызды үлес қосқан: Г. Гроций, Б. Спиноза, Т. Гоббс, Д. Локк, Ш. Монтескье, Д. Дидро, П. Гольбах, Т. Джефферсон және басқалар.
Гроций табиғи-құқықтық мектептің алғашқы теорияның маманы болды. Оның теориясы бойынша, мемлекеттің мақсаты – көпшіліктің келісімі бойынша әр адамға өз мүлкін еркін пайдалануды қамтамасыз ететіндігі құқықтық бекітулер арқылы жеке меншікті қорғау.
Спиноза заңдар мен байланысуы салдарынан азаматтардың шынайы құқықтары мен еріктерін қамтамасыз ететін демократиялық мемлекеттің теорияның негіздемесін жасады. Оның айтуынша мемлекет әрбір азаматтың өмірін қорғап қана қоймай, сонымен бірге олардың мүдделерінің қанағаттандырылатынына кепілдік берсе ғана күшті болады. Ол өз заманындағы билеушілерді жеке меншіліктің, қауіпсіздіктің, ар-ұяттың бостандықтың және басқа да игіліктің сақталуы қажеттігін ескертті.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995ж. толықтырулар мен өзгерістер енгізілген 07.10.98ж. Баспа «Жеті жарғы» А., 2001
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі 01.07.1999ж. А., «Жеті жарғы» 2002ж.
3. Қазақстан Республикасының Азаматтық Процестік Кодексі 13.07.1999ж. А., «Юрист»
4. Қазақстан Республикасының Қылмыстық Процестік Кодексі 13.12.97ж. №206-1 (өзгерістер мен толықтырулар Қазақстан Республикасы заңдарына № 163-ІІ 09.12.98ж.; № 238-ІІ 11.07.01ж.; № 244-ІІ 16.07.01ж. сәйкес енгізілген) Алматы, «Жеті жарғы» 2002ж.
5. Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі. (Қазақстан Республикасының заңдарына №ының заңдарына №998ж.; № 283-1, 10 шілде 1998ж.; № 430-1, 16.07.1999ж.; № 454-1, 23.07.99ж. сәйкес өзгерістер мен толықтырулар енгізілген) Алматы «Жеті жарғы» 2002ж.
6. Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне түсініктеме. Баспа «Жеті жарғы» А., 2002ж.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі 01.07.1999ж. А., «Жеті жарғы» 2002ж.
3. Қазақстан Республикасының Азаматтық Процестік Кодексі 13.07.1999ж. А., «Юрист»
4. Қазақстан Республикасының Қылмыстық Процестік Кодексі 13.12.97ж. №206-1 (өзгерістер мен толықтырулар Қазақстан Республикасы заңдарына № 163-ІІ 09.12.98ж.; № 238-ІІ 11.07.01ж.; № 244-ІІ 16.07.01ж. сәйкес енгізілген) Алматы, «Жеті жарғы» 2002ж.
5. Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі. (Қазақстан Республикасының заңдарына №ының заңдарына №998ж.; № 283-1, 10 шілде 1998ж.; № 430-1, 16.07.1999ж.; № 454-1, 23.07.99ж. сәйкес өзгерістер мен толықтырулар енгізілген) Алматы «Жеті жарғы» 2002ж.
6. Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне түсініктеме. Баспа «Жеті жарғы» А., 2002ж.
Мазмұны
Кіріспе
Негізгі бөлім
2.1 . Құқықтық мемлекеттің жалпы сипаттары
2.2. Азаматтық қоғам, оның мазмұны мен белгілері
2. 3. Қоғамның саяси жүйесі, оның мазмұны
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттердің тізімі
КІРІСПЕ
Мемлекеттік өз жұмысын заң негізінде іске асыратын ұйым ретіндегі
ойлар адам баласының өркениетті дамуындағы алғашқы кезеңдерінде пайда бола
бастаған. Жетілген және қоғам өмірінің адал нысандарын іздеу құқықтық
мемлекет идеяларымен жалғанған. Ертедегі ғалымдар (Сократ, Демокрит,
Платон, Аристотель, Полибий, Цицерон) құқық пен мемлекеттік билік
арасындағы қарым-қатынасты көрсетуге талаптанғандағы мақсаттары – сол
дәуірдегі қоғамды қамтамасыз ететін қатынастарды болжау болатын.
Ертедегі ғалымдардың ойынша құқықты мойындайтын, сонымен қатар
құқықпен тежелген мемлекеттік билік адал мемлекеттік болып саналған.
Заңның күші жоқ жерде, - деп жазды Аристотель,- мемлекеттік құрылымның
қандай болмасын нысаны жоқ. Цицеронның айтуынша мемлекет – халықтың ісі,
құқықтық араласу және жалпы құқықтық тәртіп. Ежелгі Грецияның және Римнің
мемлекеттік –құқықтық идеялары, институттары құқықтық мемлекет туралы
кейінгі прогрессивтік ілімдердің аяғынан тұруына, дамуына белгілі әсерін
тигізді.
Феодализм ыдырауының алғашқы кезеңдеріндегі құқықтық мемлекеттілік
идеяларын сол кездегі прогрессивті ойшылдар Н.Макиавелли және Ж.Боден
айтқан. Макиавелли өзінің теориясында өз заманының қажеттілігіне анағұрлым
жауап беретін идеяларда мемлекеттің нұсқасын салуды көздеді. Мемлекеттің
мақсатын мүлікті еркін пайдалану мүмкіндігі мен адам қауіпсіздігін
қамтамасыз ету деп білді. Боден мемлекетті көптеген отбасыларды және
олардың иелігіндегі заттарды құқықтық басқару деп анықтады.
Буржуазиялық революциялардың кезеңінде құқықтық мемлекет
тұжырымдасының дайындалуына прогрессивті оқымыстылар (ойшылдар) маңызды
үлес қосқан: Г. Гроций, Б. Спиноза, Т. Гоббс, Д. Локк, Ш. Монтескье, Д.
Дидро, П. Гольбах, Т. Джефферсон және басқалар.
Гроций табиғи-құқықтық мектептің алғашқы теорияның маманы болды. Оның
теориясы бойынша, мемлекеттің мақсаты – көпшіліктің келісімі бойынша әр
адамға өз мүлкін еркін пайдалануды қамтамасыз ететіндігі құқықтық бекітулер
арқылы жеке меншікті қорғау.
Спиноза заңдар мен байланысуы салдарынан азаматтардың шынайы құқықтары
мен еріктерін қамтамасыз ететін демократиялық мемлекеттің теорияның
негіздемесін жасады. Оның айтуынша мемлекет әрбір азаматтың өмірін қорғап
қана қоймай, сонымен бірге олардың мүдделерінің қанағаттандырылатынына
кепілдік берсе ғана күшті болады. Ол өз заманындағы билеушілерді жеке
меншіліктің, қауіпсіздіктің, ар-ұяттың бостандықтың және басқа да игіліктің
сақталуы қажеттігін ескертті.
1. ҚҰҚЫҚТЫҚ МЕМЛЕКЕТТІҢ ЖАЛПЫ СИПАТАРЫ
Мемлекеттік өз жұмысын заң негізінде іске асыратын ұйым ретіндегі
ойлар адам баласының өркениетті дамуындағы алғашқы кезеңдерінде пайда бола
бастаған. Жетілген және қоғам өмірінің адал нысандарын іздеу құқықтық
мемлекет идеяларымен жалғанған. Ертедегі ғалымдар (Сократ, Демокрит,
Платон, Аристотель, Полибий, Цицерон) құқық пен мемлекеттік билік
арасындағы қарым-қатынасты көрсетуге талаптанғандағы мақсаттары – сол
дәуірдегі қоғамды қамтамасыз ететін қатынастарды болжау болатын.
Қазіргі құқықтық мемлекеттің ерекше теориялық тұжырымдама және тиісті
практика ретінде – ұзақ және сабақ болардың тарихы бар.
Құқықтық мемлекет терминінің өзі XIX ғ. басында неміс заң
әдебиетінде (К.Т. Велькер, Р. фон Моль және басқалардың еңбектерінде) пайда
болып бекілді, ал кейіннен кеңінен таралды.
Мазмұнды мағынада құқықтық мемлекеттіліктің бірқатар идеяларды ежелгі
дүниеде және ортағасырлық Еуропада пайда болды. Ал құқықтық мемлекеттің
теориялық тұрғыдан дамыған тұжырымдамалары феодализмнен капитализмге өту
және жаңа әлеуметтік – саяси құрылымның пайда болу жағдайында қалыптасты.
Тарихи жағынан бұл буржуазиялық саяси және құқықтық ойдың прогрессивтік
бағыттарынның пайда болуының және жаңа (феодалдыққа қарсы, зайырлы,
антитеологиялық, антиклерикалды) заңдық дүниетанымның қалыптасуы мен
дамуының, феодалдың әлімжеттік пен заңсыздықты, абсолютистік және полиция
режимдерін сынаудың, адамгершілік (гуманизм) идеяларын, барлық адамдардың
бостандығы мен теңдігінің принциптерін, адамның айырылмас құқықтарын
бекітудің, сан түрлі мемлекекеттік – құқықтық құралдарды, құрылымдар мен
нысандарды (мемлекеттік биліктің бөлінуі, конституционализм, заң үстемдігі
және т.б.) іздеудің жалпы ағымында жүзеге асты.
Құқықтық мемлекеттің теориялық тұжырымдамалары (Дж. Локк, Ш.Л.
Монтескье, Д. Адамс, Д. Мэдисон, Т. Джефферсон, И. Кант, Г. Гегель және
басқалардың еңбектерінде әзірленген) жаңашыл болғанмен, бұрыңғы тәжірибеге,
алдыңғы әлеуметтік, саяси құқықтық теория мен практиканың жетістіктеріне
тарихи қалыптасқан және сыналған жалпы адамзаттың құндылықтар мен
гуманистік дәстүрлерге сүйенді.
Ежелгі дәуірдің кейінгі құқықтық мемлекет теориясына ықпалының түрлі
аспектілері саяси қатынастарды құқықтық ресімдеу тақырыбы айналасында
топтасады. Бұл тақырып ең алдымен ежелгі мемлекет-қала (полис) құрылымының,
оның өкіметі мен заңдарының әділдігі, мемлекеттік түрлі органдарының
арасында өкілеттіліктерді әділ бөлу, басқарудың дұрыс және дұрыс емес
нысандарын айыру, полистік өмірде мемлекет пен азаматтық өзара қарым-
қатынастарын анықтауда заңның айқындаушы ролі, түрлі басқару нысандарының
жіктелу және сипатталу критерилері ретінде заңның мәні сияқты аспектілерді
қамтиды.
Көне дәуірдің өзінде-ақ билік әрекетінің әділдік талаптарына сәйкес
болу қажеттілігі идеясы пайда болды. Кейіннен құқық пен мемлекет туралы
ойдын тереңдеу процесінде тым ерте әділ (яғни құқыққа сәйкес келетін)
мемлекеттік билік туралы-көпшілік биліктің мойындауы мен қолдауы арқасында
құқық жалпыға міндетті заңға, ал құқықты мойындайтын, реттелген, тиісінше
құқықпен әрі шектелген, әрі ақталған көпшілік – билік күші (онын күш
көрсету және т.б. мүмкіндіктерімен) әділ мемлекеттік билікке айналатын
адамзаттың қоғамдық өмірінің саяси нысанының ақылдығы мен әділдігі туралы
идея қалыптасты.
Көптеген ежелгі грек мифтарында адамдардың полистік өмірінің әділ
құрылымы идеясы анық көрінеді. Гомер өз поэмаларында әділдікті адамзаттың
қатынастаға күш мен күштерге қарсы қояды. Гесиод Эвномияны (игі заң)
дәриптейді. Эвномия аңыз бойынша Дикенің қарындасы және ең басты құдай Зевс
пен құдай ана Фемиданың (мәңгі табиғи-құдай тәртіптің кейіптік көрнісі)
қызы, Эвномия өзінің кейпімен қоғамдық құрылымның заңдылығының бастамасы,
заңдылық пен полистік тәртіптің ішкі байланысының белгісі. Кейіннен
Эвномия сөзі жақсы әділ заңдарға негізделген полистік басқаруды сипаттау
үшін шешуші түсініктердің біріне айналды.
Құқық (әділдік) – күштеу (зорлық) антитезасы тұрғысында Гесиодтың
келешек темір ғасырды қатты сынауын келтіруге болады. Оның айтуынша:
Шындықты жұдырық алмастырады... Күш қайда болса, құқықта сонда болады
(Гесиод. Труды и дни, 174-193).
Полистік істердегі заңдар үстемдігінің негіз құраушы мәнін Ежелгі
Грецияның жеті данасының көбі ерекше атады. Олардың кейбіреулері
басқарушы немесе заң шығарушы бола отырып, өздерінің саяси – құқықтық
идеяларын іс жүзінде жүзеге асыруға біршама күш жұмсаған. Биант, Хилон,
Питтак, Солон және басқа да ежелгі грек даналарының көзқарастарына сай,
заңдарды орындау – жайластырылған полистің елеулі де ерекше белгісі. Мысалы
Биант қай жерде азаматтар заңнан құдда қатыгез билеушіден қорыққандай
қорқатын болса, сол жердің мемлекеттік құрылымы ең жақсы деп есептеді.
Заңға бағын, - деп шаққырды спартандық Хилон, Өзіңді өзің таны
деген әйгілі афоризмнің авторы. Бұл афоризм Дельфадағы Апполон храмында
жазылған және ежелгі грек ойында елеулі роль атқарған болатын Хилон
азаматтары шешендер мен демагогтардан гөрі заңдарын сақтайтын полисті ең
үздік деп санаған. Жеті дананың бірі – Солон (шамамен б.ғ.б. 638-559
ж.ж.) - әйгілі афинаның реформатор, мемлекеттік қайраткер және заң
шығарушы. Аристотельдің бағалауынша, Солонның заң шығаруы реформаларынан
Афиныда демократия басталды.
Солонның өзіндік болмысы жағынан конституциясы заңдары күресуші
тараптардың байлар мен қарапайым халықтың құқықтық мүдделері компромисінің
идеясына негізделді. Солон жүргізген күресуші күштер арасындағы компромисті
заң арқылы бекіту идеясы және осының арқасында азаматтық келісімге қол
жеткізу идеясы, Жаңа дәуірдің жетілген конституционализміне құқықтық
мемлекеттілік фундаменті ретінде үлгі болды.
Римдегі үш биліктің арасындағы мемлекеттік өкілетіктердің бөлінуін
сипаттай келе, Полибий қайсыбір биліктерідің қажетіне қарай біріне-бірі
кесел келтіретіндей немесе керісінше өзара қолдау көрсететіндей тұрақталған
саяси процедуралар мен тәсілдерді қарастырады. Бұл ретте бір биліктің өзіне
қатысты сәйкессіздің туралы наразылығы тиісті түрде басқа биліктердің
қарсылығын тудырады, ал жалпы алғанда Рим мемлекеті өзінің тұрақтылығы мен
беріктігін сақтайды.
Аралас басқарудың ежелгі тұжырымдамасы мен одан кейінгі билікті бөлу
теориясы арасындағы барлық тарихи және әлеуметтік – саяси айырмашылықтарға
қарамастан, оларда айтарлықтай маңызды ортақ тұстар бар екенін оңай
байқауға болады. Басқарудың аралас нысанында (әсіресе Полибий ілімінде
анағұрлым анық) басқарудың түрлі нысандары өкілдерінің өкілеттіктері
(билікті бөлу теориясындағы түрлі биліктің өкілеттіктері секілді) біртұтас
бастамаға бірікпейді және өзіндік ерекшеліктерін жоғалтпайды, бөлінген
күйде, біршама дербес болып, қала береді, өзара әрекет етеді, үйлеседі және
қатар өмір сүреді, тұрақты бүтіндік – мемлекеттік құрылым шектерінде
өздерін-өзі тежейді. Екі жағдайда да бір мақсат – басқару тетіктері бір
орталықта шоғырланбайтын, керісінше өзді-өздерін тежейтін, бір-біріне
қарсылық көрсететін жалпы мемлекеттік биліктің құрамдас бөліктері арасында
әділ бөлінетін мемлекеттік билік құрылымын қалыптастыру.
Мемлекетке деген құқықтық көзқарас (мемлекетті құқықтық түсіну және
талдау).
Рим авторларының шығармашылығында елеулі түрде дамытылды және
тереңдетілді.
Бұл тұрғыда мемлекетті адамдардың келісімді құқықтық араласуы және
жалпы құқықтық тәртіп ретінде түсіндіретін Цицеронның табиғи құқықтық
ілімі үлкен жетістік болды (Мемлекет туралы, I, XXXII, 49).
Цицероның тұжырымдамасынан мемлекет заңдарының табиғи құқық
талаптарына сәйкес болу қажеттілігі туындайды. Тек осындай заңдар ғана әділ
болады. Әділетсіз заңдарға келетін болсаң, олар заң атауынан гөрі ортақ
келісім бойынша қараушылар қабылдаған шешімдерге тең (Цицерон. Заңдар
туралы, ІІ, 13). Ол маңызды мемлекеттік-құқықтық жағына жасайды: Бәрі де
заң күшінің ықпалында болуы керек (Цицерон. Заңдар туралы, ІІІ, 17) .
Кеңес мемлекетінің құқықтық ғылымы тоталитаризм кезеңінде құқықтық
мемлекет идеясын қабылдамай, оны буржуазиялық, мемлекеттің таптық
тұжырымдамасына қарсы теория деп есептеді.
Құқықтық мемлекеттің көп ғасырлық тәжіребесін, теориясы мен
практикасын өктемдікпен жоққа шығару және ғылыми тұрғыда қабылдамау
инерциясы қоғам өмірінде әлеуметтік-экономикалық, мәдени, рухани жеке
ұлттық қақтығыстарды туғызады. Кейінгі жылдары реформалық процестердің тек
біздің елімізде ғана емес, бұрынғы Одаққа кірген мемлекеттерде жүріп
жатқанына байланысты мемлекет пен құқыққа ғылыми көзқарастар пайда болды.
Қоғамның саяси жүйесіндегі мемлекеттің рөлін бағалаудағы жаңа қатынастан
байқауға болады. Бұрынғы және қазіргі ғылыми арсеналды, қазіргі өркениетті
елдердегі құқықтық мемлекеттіліктің қалыптаусы мен қызмет етуінің іс
жүзіндегі тәжирибесін пайдалана отырып, отандық құқытану философияның,
экономикалық және саяси ойлар негізінде шын мәніндегі болашақ құқықтық
мемлекеттің үлгісін белгіледі.
2. Азаматтық қоғам, оның мазмұны мен белгілері
Адам қоғамы қалай қалыптасты, оның себептері қандай - бұл туралы бір
қорытынды пікір жоқ. Бірақ бұл түсінікті ең бірінші ғылымға енгізген Адам
Смит, Давид Рикардо, оған саяси сипаттама берген Гегель. Дүниежүзілік
ғылыми, саяси қайраткерлердің, ойшылдардың айтуынша қоғам саналы адамдардың
ерікті түрде бірігіп өмір сүруі. Бұл бірігүдің негізгі себебі адамдардың
бір мүдделігі, бір тілектестігі. Мұнсыз бірігу мүмкін емес. Мүдде екі түрлі
болады: жеке адамның мүддесі және қоғамның мүддесі. Қоғам осы екі мүдде-
мақсатты біріктіріп, дамытып отырады. Осы объективтік даму процесінде
адамдардың өзара ынтымақтастығы қалыптасты. Сол арқылы жеке адамның қолынан
келмейтін, әлі жетпейтін істерді атқаруға мүмкіншілік туды. К. Маркс
қысқаша: "Қоғам - адамдардың өзара еңбек жасауының одағы", - дейді.
Қоғамдық мүдде-мақсат, қоғамдық тілек уақытша емес, түпкілікті, нақты,
объективтік мағынада қалыптасуы керек. Сонда ғана қоғамның жақсы дамуға,
нығаюға мүмкіншілігі болады. Себебі қоғам саналы адамдардың ерікті түрде
қалыптасқан одағы. Егер бұл одақ, бұл бірлік еріксіз, озбырлық түрде
үйымдастырылса, ондай қоғам нәтижесіз тез тарқап кетер еді. Адам қоғамның
бірінші-клеткасы. Қоғам адамдардың күрделі әлеуметтік бірлестігі. Бұл
бірлестік, бұл қоғам дұрыс, жақсы даму үшін оның ішіндегі қарым-
қатынастарды реттеп, басқару керек болды. Оны қоғамның объективтік даму
процесінің заңдарына сүйене отырып, адамдар өздері әлеуметтік нормалар
арқылы реттеп, басқарып отырады. Сондықтан Мемлекет пен құқық пайда болды.
"Адамдар өз тарихын өздері жасайды, - деп жазды Маркс, - бірақ олар оны өз
қалауынша жасай алмайды, қолындағы барды, бұрынғы-дан қалған мұраны
қолдануға мәжбүр болады"
Қоғамның тарихи объективтік қалыптасқан негізгі белгілері:
- саналы адамдардың ерікті түрде бірлесіп одақ құруы;
- қоғамдық түпкілікті, нақты, объективтік мүдде мақсаттың қалыптасуы;
- адамдардың өзара ынтымақтастығының, бірлігінің қалыптасуы;
- қоғамдық мүдде - мақсат, тілек арқылы қарым - қатынаста-ды реттеп -
басқару;
- қоғамды басқаратын, қоғамдық тәртіпті қорғайтын аппараттың,
мемлекеттік биліктің өмірге келуі.
Қоғам-саналы адамдардың бір мүддені, бір мақсатты орындау үшін саналы
түрде өзара бірігуі. Мұнда міндетті түрде екі шартты элемент бар: мүдде-
мақсаттың қалыптасуы және саналы адамдардың саналы түрде бірігуі.
Адамның объективтік тарихи даму процесіне және күнделікті қарым-
қатынасында қоғамның бірнеше түрлері болады: өндірістік қоғам, шаруашылық
қоғам, әлеуметтік қоғам, азаматтық қоғам т.б. Осылардың ішіндегі ең
күрделісі, ең түпкіліктісі адаммен бірге дамып келе жатқан азаматтық қоғам.
Қоғамның басқа түрлері тез құрылып, тез тарап жатады. Олардың өмірі, іс-
әрекетінің шеңбері, кеңістігі көп өлкеге жайылмайды, уақыты көпке
созылмайды.
Азаматтық қоғам — мемлекеттік құрылымнан тыс қалыптасатын әлеуметтік -
экономикалық және мәдени-рухани қоғамдық қатынастардың жиынтығы. Оған
қатынасушылардың табиғи және азаматтық құқықтарын, бостандығы мен міндетін
автономиялық даму жолы қамтамасыз етеді. Азаматтық қоғамда үзіліс болмайды,
уақыты шектелмейді, өлкеге-аймаққа бөлінбейді, Мемлекеттің барлық жерін,
барлық халқын біріктіреді.
Азаматтық қоғам — мемлекетке тәуелді емес, дербес, ашық, жариялы
қоғам. Қазақстанда азаматтық қоғамның қалыптасу ерекшеліктері: кеңестік
мейлінше мемлекеттендірілген күйден шығу, қоғам мен мемлекеттің
арақатынасын тәуелсіз - ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
Негізгі бөлім
2.1 . Құқықтық мемлекеттің жалпы сипаттары
2.2. Азаматтық қоғам, оның мазмұны мен белгілері
2. 3. Қоғамның саяси жүйесі, оның мазмұны
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттердің тізімі
КІРІСПЕ
Мемлекеттік өз жұмысын заң негізінде іске асыратын ұйым ретіндегі
ойлар адам баласының өркениетті дамуындағы алғашқы кезеңдерінде пайда бола
бастаған. Жетілген және қоғам өмірінің адал нысандарын іздеу құқықтық
мемлекет идеяларымен жалғанған. Ертедегі ғалымдар (Сократ, Демокрит,
Платон, Аристотель, Полибий, Цицерон) құқық пен мемлекеттік билік
арасындағы қарым-қатынасты көрсетуге талаптанғандағы мақсаттары – сол
дәуірдегі қоғамды қамтамасыз ететін қатынастарды болжау болатын.
Ертедегі ғалымдардың ойынша құқықты мойындайтын, сонымен қатар
құқықпен тежелген мемлекеттік билік адал мемлекеттік болып саналған.
Заңның күші жоқ жерде, - деп жазды Аристотель,- мемлекеттік құрылымның
қандай болмасын нысаны жоқ. Цицеронның айтуынша мемлекет – халықтың ісі,
құқықтық араласу және жалпы құқықтық тәртіп. Ежелгі Грецияның және Римнің
мемлекеттік –құқықтық идеялары, институттары құқықтық мемлекет туралы
кейінгі прогрессивтік ілімдердің аяғынан тұруына, дамуына белгілі әсерін
тигізді.
Феодализм ыдырауының алғашқы кезеңдеріндегі құқықтық мемлекеттілік
идеяларын сол кездегі прогрессивті ойшылдар Н.Макиавелли және Ж.Боден
айтқан. Макиавелли өзінің теориясында өз заманының қажеттілігіне анағұрлым
жауап беретін идеяларда мемлекеттің нұсқасын салуды көздеді. Мемлекеттің
мақсатын мүлікті еркін пайдалану мүмкіндігі мен адам қауіпсіздігін
қамтамасыз ету деп білді. Боден мемлекетті көптеген отбасыларды және
олардың иелігіндегі заттарды құқықтық басқару деп анықтады.
Буржуазиялық революциялардың кезеңінде құқықтық мемлекет
тұжырымдасының дайындалуына прогрессивті оқымыстылар (ойшылдар) маңызды
үлес қосқан: Г. Гроций, Б. Спиноза, Т. Гоббс, Д. Локк, Ш. Монтескье, Д.
Дидро, П. Гольбах, Т. Джефферсон және басқалар.
Гроций табиғи-құқықтық мектептің алғашқы теорияның маманы болды. Оның
теориясы бойынша, мемлекеттің мақсаты – көпшіліктің келісімі бойынша әр
адамға өз мүлкін еркін пайдалануды қамтамасыз ететіндігі құқықтық бекітулер
арқылы жеке меншікті қорғау.
Спиноза заңдар мен байланысуы салдарынан азаматтардың шынайы құқықтары
мен еріктерін қамтамасыз ететін демократиялық мемлекеттің теорияның
негіздемесін жасады. Оның айтуынша мемлекет әрбір азаматтың өмірін қорғап
қана қоймай, сонымен бірге олардың мүдделерінің қанағаттандырылатынына
кепілдік берсе ғана күшті болады. Ол өз заманындағы билеушілерді жеке
меншіліктің, қауіпсіздіктің, ар-ұяттың бостандықтың және басқа да игіліктің
сақталуы қажеттігін ескертті.
1. ҚҰҚЫҚТЫҚ МЕМЛЕКЕТТІҢ ЖАЛПЫ СИПАТАРЫ
Мемлекеттік өз жұмысын заң негізінде іске асыратын ұйым ретіндегі
ойлар адам баласының өркениетті дамуындағы алғашқы кезеңдерінде пайда бола
бастаған. Жетілген және қоғам өмірінің адал нысандарын іздеу құқықтық
мемлекет идеяларымен жалғанған. Ертедегі ғалымдар (Сократ, Демокрит,
Платон, Аристотель, Полибий, Цицерон) құқық пен мемлекеттік билік
арасындағы қарым-қатынасты көрсетуге талаптанғандағы мақсаттары – сол
дәуірдегі қоғамды қамтамасыз ететін қатынастарды болжау болатын.
Қазіргі құқықтық мемлекеттің ерекше теориялық тұжырымдама және тиісті
практика ретінде – ұзақ және сабақ болардың тарихы бар.
Құқықтық мемлекет терминінің өзі XIX ғ. басында неміс заң
әдебиетінде (К.Т. Велькер, Р. фон Моль және басқалардың еңбектерінде) пайда
болып бекілді, ал кейіннен кеңінен таралды.
Мазмұнды мағынада құқықтық мемлекеттіліктің бірқатар идеяларды ежелгі
дүниеде және ортағасырлық Еуропада пайда болды. Ал құқықтық мемлекеттің
теориялық тұрғыдан дамыған тұжырымдамалары феодализмнен капитализмге өту
және жаңа әлеуметтік – саяси құрылымның пайда болу жағдайында қалыптасты.
Тарихи жағынан бұл буржуазиялық саяси және құқықтық ойдың прогрессивтік
бағыттарынның пайда болуының және жаңа (феодалдыққа қарсы, зайырлы,
антитеологиялық, антиклерикалды) заңдық дүниетанымның қалыптасуы мен
дамуының, феодалдың әлімжеттік пен заңсыздықты, абсолютистік және полиция
режимдерін сынаудың, адамгершілік (гуманизм) идеяларын, барлық адамдардың
бостандығы мен теңдігінің принциптерін, адамның айырылмас құқықтарын
бекітудің, сан түрлі мемлекекеттік – құқықтық құралдарды, құрылымдар мен
нысандарды (мемлекеттік биліктің бөлінуі, конституционализм, заң үстемдігі
және т.б.) іздеудің жалпы ағымында жүзеге асты.
Құқықтық мемлекеттің теориялық тұжырымдамалары (Дж. Локк, Ш.Л.
Монтескье, Д. Адамс, Д. Мэдисон, Т. Джефферсон, И. Кант, Г. Гегель және
басқалардың еңбектерінде әзірленген) жаңашыл болғанмен, бұрыңғы тәжірибеге,
алдыңғы әлеуметтік, саяси құқықтық теория мен практиканың жетістіктеріне
тарихи қалыптасқан және сыналған жалпы адамзаттың құндылықтар мен
гуманистік дәстүрлерге сүйенді.
Ежелгі дәуірдің кейінгі құқықтық мемлекет теориясына ықпалының түрлі
аспектілері саяси қатынастарды құқықтық ресімдеу тақырыбы айналасында
топтасады. Бұл тақырып ең алдымен ежелгі мемлекет-қала (полис) құрылымының,
оның өкіметі мен заңдарының әділдігі, мемлекеттік түрлі органдарының
арасында өкілеттіліктерді әділ бөлу, басқарудың дұрыс және дұрыс емес
нысандарын айыру, полистік өмірде мемлекет пен азаматтық өзара қарым-
қатынастарын анықтауда заңның айқындаушы ролі, түрлі басқару нысандарының
жіктелу және сипатталу критерилері ретінде заңның мәні сияқты аспектілерді
қамтиды.
Көне дәуірдің өзінде-ақ билік әрекетінің әділдік талаптарына сәйкес
болу қажеттілігі идеясы пайда болды. Кейіннен құқық пен мемлекет туралы
ойдын тереңдеу процесінде тым ерте әділ (яғни құқыққа сәйкес келетін)
мемлекеттік билік туралы-көпшілік биліктің мойындауы мен қолдауы арқасында
құқық жалпыға міндетті заңға, ал құқықты мойындайтын, реттелген, тиісінше
құқықпен әрі шектелген, әрі ақталған көпшілік – билік күші (онын күш
көрсету және т.б. мүмкіндіктерімен) әділ мемлекеттік билікке айналатын
адамзаттың қоғамдық өмірінің саяси нысанының ақылдығы мен әділдігі туралы
идея қалыптасты.
Көптеген ежелгі грек мифтарында адамдардың полистік өмірінің әділ
құрылымы идеясы анық көрінеді. Гомер өз поэмаларында әділдікті адамзаттың
қатынастаға күш мен күштерге қарсы қояды. Гесиод Эвномияны (игі заң)
дәриптейді. Эвномия аңыз бойынша Дикенің қарындасы және ең басты құдай Зевс
пен құдай ана Фемиданың (мәңгі табиғи-құдай тәртіптің кейіптік көрнісі)
қызы, Эвномия өзінің кейпімен қоғамдық құрылымның заңдылығының бастамасы,
заңдылық пен полистік тәртіптің ішкі байланысының белгісі. Кейіннен
Эвномия сөзі жақсы әділ заңдарға негізделген полистік басқаруды сипаттау
үшін шешуші түсініктердің біріне айналды.
Құқық (әділдік) – күштеу (зорлық) антитезасы тұрғысында Гесиодтың
келешек темір ғасырды қатты сынауын келтіруге болады. Оның айтуынша:
Шындықты жұдырық алмастырады... Күш қайда болса, құқықта сонда болады
(Гесиод. Труды и дни, 174-193).
Полистік істердегі заңдар үстемдігінің негіз құраушы мәнін Ежелгі
Грецияның жеті данасының көбі ерекше атады. Олардың кейбіреулері
басқарушы немесе заң шығарушы бола отырып, өздерінің саяси – құқықтық
идеяларын іс жүзінде жүзеге асыруға біршама күш жұмсаған. Биант, Хилон,
Питтак, Солон және басқа да ежелгі грек даналарының көзқарастарына сай,
заңдарды орындау – жайластырылған полистің елеулі де ерекше белгісі. Мысалы
Биант қай жерде азаматтар заңнан құдда қатыгез билеушіден қорыққандай
қорқатын болса, сол жердің мемлекеттік құрылымы ең жақсы деп есептеді.
Заңға бағын, - деп шаққырды спартандық Хилон, Өзіңді өзің таны
деген әйгілі афоризмнің авторы. Бұл афоризм Дельфадағы Апполон храмында
жазылған және ежелгі грек ойында елеулі роль атқарған болатын Хилон
азаматтары шешендер мен демагогтардан гөрі заңдарын сақтайтын полисті ең
үздік деп санаған. Жеті дананың бірі – Солон (шамамен б.ғ.б. 638-559
ж.ж.) - әйгілі афинаның реформатор, мемлекеттік қайраткер және заң
шығарушы. Аристотельдің бағалауынша, Солонның заң шығаруы реформаларынан
Афиныда демократия басталды.
Солонның өзіндік болмысы жағынан конституциясы заңдары күресуші
тараптардың байлар мен қарапайым халықтың құқықтық мүдделері компромисінің
идеясына негізделді. Солон жүргізген күресуші күштер арасындағы компромисті
заң арқылы бекіту идеясы және осының арқасында азаматтық келісімге қол
жеткізу идеясы, Жаңа дәуірдің жетілген конституционализміне құқықтық
мемлекеттілік фундаменті ретінде үлгі болды.
Римдегі үш биліктің арасындағы мемлекеттік өкілетіктердің бөлінуін
сипаттай келе, Полибий қайсыбір биліктерідің қажетіне қарай біріне-бірі
кесел келтіретіндей немесе керісінше өзара қолдау көрсететіндей тұрақталған
саяси процедуралар мен тәсілдерді қарастырады. Бұл ретте бір биліктің өзіне
қатысты сәйкессіздің туралы наразылығы тиісті түрде басқа биліктердің
қарсылығын тудырады, ал жалпы алғанда Рим мемлекеті өзінің тұрақтылығы мен
беріктігін сақтайды.
Аралас басқарудың ежелгі тұжырымдамасы мен одан кейінгі билікті бөлу
теориясы арасындағы барлық тарихи және әлеуметтік – саяси айырмашылықтарға
қарамастан, оларда айтарлықтай маңызды ортақ тұстар бар екенін оңай
байқауға болады. Басқарудың аралас нысанында (әсіресе Полибий ілімінде
анағұрлым анық) басқарудың түрлі нысандары өкілдерінің өкілеттіктері
(билікті бөлу теориясындағы түрлі биліктің өкілеттіктері секілді) біртұтас
бастамаға бірікпейді және өзіндік ерекшеліктерін жоғалтпайды, бөлінген
күйде, біршама дербес болып, қала береді, өзара әрекет етеді, үйлеседі және
қатар өмір сүреді, тұрақты бүтіндік – мемлекеттік құрылым шектерінде
өздерін-өзі тежейді. Екі жағдайда да бір мақсат – басқару тетіктері бір
орталықта шоғырланбайтын, керісінше өзді-өздерін тежейтін, бір-біріне
қарсылық көрсететін жалпы мемлекеттік биліктің құрамдас бөліктері арасында
әділ бөлінетін мемлекеттік билік құрылымын қалыптастыру.
Мемлекетке деген құқықтық көзқарас (мемлекетті құқықтық түсіну және
талдау).
Рим авторларының шығармашылығында елеулі түрде дамытылды және
тереңдетілді.
Бұл тұрғыда мемлекетті адамдардың келісімді құқықтық араласуы және
жалпы құқықтық тәртіп ретінде түсіндіретін Цицеронның табиғи құқықтық
ілімі үлкен жетістік болды (Мемлекет туралы, I, XXXII, 49).
Цицероның тұжырымдамасынан мемлекет заңдарының табиғи құқық
талаптарына сәйкес болу қажеттілігі туындайды. Тек осындай заңдар ғана әділ
болады. Әділетсіз заңдарға келетін болсаң, олар заң атауынан гөрі ортақ
келісім бойынша қараушылар қабылдаған шешімдерге тең (Цицерон. Заңдар
туралы, ІІ, 13). Ол маңызды мемлекеттік-құқықтық жағына жасайды: Бәрі де
заң күшінің ықпалында болуы керек (Цицерон. Заңдар туралы, ІІІ, 17) .
Кеңес мемлекетінің құқықтық ғылымы тоталитаризм кезеңінде құқықтық
мемлекет идеясын қабылдамай, оны буржуазиялық, мемлекеттің таптық
тұжырымдамасына қарсы теория деп есептеді.
Құқықтық мемлекеттің көп ғасырлық тәжіребесін, теориясы мен
практикасын өктемдікпен жоққа шығару және ғылыми тұрғыда қабылдамау
инерциясы қоғам өмірінде әлеуметтік-экономикалық, мәдени, рухани жеке
ұлттық қақтығыстарды туғызады. Кейінгі жылдары реформалық процестердің тек
біздің елімізде ғана емес, бұрынғы Одаққа кірген мемлекеттерде жүріп
жатқанына байланысты мемлекет пен құқыққа ғылыми көзқарастар пайда болды.
Қоғамның саяси жүйесіндегі мемлекеттің рөлін бағалаудағы жаңа қатынастан
байқауға болады. Бұрынғы және қазіргі ғылыми арсеналды, қазіргі өркениетті
елдердегі құқықтық мемлекеттіліктің қалыптаусы мен қызмет етуінің іс
жүзіндегі тәжирибесін пайдалана отырып, отандық құқытану философияның,
экономикалық және саяси ойлар негізінде шын мәніндегі болашақ құқықтық
мемлекеттің үлгісін белгіледі.
2. Азаматтық қоғам, оның мазмұны мен белгілері
Адам қоғамы қалай қалыптасты, оның себептері қандай - бұл туралы бір
қорытынды пікір жоқ. Бірақ бұл түсінікті ең бірінші ғылымға енгізген Адам
Смит, Давид Рикардо, оған саяси сипаттама берген Гегель. Дүниежүзілік
ғылыми, саяси қайраткерлердің, ойшылдардың айтуынша қоғам саналы адамдардың
ерікті түрде бірігіп өмір сүруі. Бұл бірігүдің негізгі себебі адамдардың
бір мүдделігі, бір тілектестігі. Мұнсыз бірігу мүмкін емес. Мүдде екі түрлі
болады: жеке адамның мүддесі және қоғамның мүддесі. Қоғам осы екі мүдде-
мақсатты біріктіріп, дамытып отырады. Осы объективтік даму процесінде
адамдардың өзара ынтымақтастығы қалыптасты. Сол арқылы жеке адамның қолынан
келмейтін, әлі жетпейтін істерді атқаруға мүмкіншілік туды. К. Маркс
қысқаша: "Қоғам - адамдардың өзара еңбек жасауының одағы", - дейді.
Қоғамдық мүдде-мақсат, қоғамдық тілек уақытша емес, түпкілікті, нақты,
объективтік мағынада қалыптасуы керек. Сонда ғана қоғамның жақсы дамуға,
нығаюға мүмкіншілігі болады. Себебі қоғам саналы адамдардың ерікті түрде
қалыптасқан одағы. Егер бұл одақ, бұл бірлік еріксіз, озбырлық түрде
үйымдастырылса, ондай қоғам нәтижесіз тез тарқап кетер еді. Адам қоғамның
бірінші-клеткасы. Қоғам адамдардың күрделі әлеуметтік бірлестігі. Бұл
бірлестік, бұл қоғам дұрыс, жақсы даму үшін оның ішіндегі қарым-
қатынастарды реттеп, басқару керек болды. Оны қоғамның объективтік даму
процесінің заңдарына сүйене отырып, адамдар өздері әлеуметтік нормалар
арқылы реттеп, басқарып отырады. Сондықтан Мемлекет пен құқық пайда болды.
"Адамдар өз тарихын өздері жасайды, - деп жазды Маркс, - бірақ олар оны өз
қалауынша жасай алмайды, қолындағы барды, бұрынғы-дан қалған мұраны
қолдануға мәжбүр болады"
Қоғамның тарихи объективтік қалыптасқан негізгі белгілері:
- саналы адамдардың ерікті түрде бірлесіп одақ құруы;
- қоғамдық түпкілікті, нақты, объективтік мүдде мақсаттың қалыптасуы;
- адамдардың өзара ынтымақтастығының, бірлігінің қалыптасуы;
- қоғамдық мүдде - мақсат, тілек арқылы қарым - қатынаста-ды реттеп -
басқару;
- қоғамды басқаратын, қоғамдық тәртіпті қорғайтын аппараттың,
мемлекеттік биліктің өмірге келуі.
Қоғам-саналы адамдардың бір мүддені, бір мақсатты орындау үшін саналы
түрде өзара бірігуі. Мұнда міндетті түрде екі шартты элемент бар: мүдде-
мақсаттың қалыптасуы және саналы адамдардың саналы түрде бірігуі.
Адамның объективтік тарихи даму процесіне және күнделікті қарым-
қатынасында қоғамның бірнеше түрлері болады: өндірістік қоғам, шаруашылық
қоғам, әлеуметтік қоғам, азаматтық қоғам т.б. Осылардың ішіндегі ең
күрделісі, ең түпкіліктісі адаммен бірге дамып келе жатқан азаматтық қоғам.
Қоғамның басқа түрлері тез құрылып, тез тарап жатады. Олардың өмірі, іс-
әрекетінің шеңбері, кеңістігі көп өлкеге жайылмайды, уақыты көпке
созылмайды.
Азаматтық қоғам — мемлекеттік құрылымнан тыс қалыптасатын әлеуметтік -
экономикалық және мәдени-рухани қоғамдық қатынастардың жиынтығы. Оған
қатынасушылардың табиғи және азаматтық құқықтарын, бостандығы мен міндетін
автономиялық даму жолы қамтамасыз етеді. Азаматтық қоғамда үзіліс болмайды,
уақыты шектелмейді, өлкеге-аймаққа бөлінбейді, Мемлекеттің барлық жерін,
барлық халқын біріктіреді.
Азаматтық қоғам — мемлекетке тәуелді емес, дербес, ашық, жариялы
қоғам. Қазақстанда азаматтық қоғамның қалыптасу ерекшеліктері: кеңестік
мейлінше мемлекеттендірілген күйден шығу, қоғам мен мемлекеттің
арақатынасын тәуелсіз - ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz