Қазақстан Республикасындағы шағын бизнестің дамуы

Пән: Бизнесті бағалау
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлігі

___________________________________ _ кафедрасы

Курстық жұмыс

Пәні: Экономикалық теория
Тақырыбы: Қазақстан Республикасындағы шағын бизнестің дамуы

Тексерген: __________________________
___________________________________ _
___________________________ 200 ж.

Орындаған: __________ тобының студенті
___________________________________ _

Алматы 200
Мазмұны:

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Шағын бизнестің
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Шағын бизнестің өлшеміне берілетін
анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Ірі және шағын бизнестің салыстырмалы
талдауы ... ... ... ... ... ... ... ..9
2 Шағын бизнес дамуының
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...14
2.1 Шағын бизнес дамуының құқықтық
негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 14
2.2 Шағын бизнесті несиелендіру
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .17
2.3 Шағын бизнестің
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
20
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ..2 3
Пайдаланған әдебиет
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
4
Кіріспе

Қазақстан Республикасының экономикасы әкімшілік-бұйрықтық экономикадан
нарықтық экономикаға көшудің қиын жолын кешуде. ТМД елдерінің үкіметтері
көбінесе нарықтық реформаларды жүзеге асырудың келесі сатыларын ұстанады –
мемлекеттік меншікті жекешелендіру, қаржы, несие саясаты, құнды қағаздар
нарығын құру, жалпы түрде нарықтық инфрақұрылымды қалыптастыру. Ең маңызды
мәселелердің қатарында кәсіпкерлік қызметіне қолдау жасау, шағын және орта
бизнесті дамытудың рөлі ерекше.
Тиімді нарықтық экономиканы құруда шағын және орта бизнестің мәні оның
бәсекелік ортаны қалыптастыру мен дамытуға жәрдемдесетін құрылымдық фактор
ретіндегі орны мен рөлімен анықталады. Шағын бизнестің негізгі функциялары
– бұл көбінесе жергілікті нарықты қажетті өнім мен қызметтермен қамтамасыз
ету, жұмыспен қамтылу мәселесін шешудегі жәрдем. Бұндай мәселелердің
оңтайлы шешілуі ауыспалы кезеңде орын алатын әлеуметтік дағдарыстың
зардаптарын азайтады.
Бүгінгі таңда республикамызда экономиканы қайта құру жолында оның
негізі болып табылатын кәсіпкерлік қатынастарды дамытып, жандандыру күн
тәртібіндегі өзекті мәселелердің бірі. Кәсіпкерлікті дамыту – нарықтық
экономиканы дамытудың кепілі. Сондықтан да кәсіпкерлік төңірегіндегі
көптеген мәселелердің экономикадағы рөлінің аса маңыздылығын дәлелдейді.
Оның негізгі маңыздылығын ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауында:
Еліміздің экономикалық саясатының бірден-бір басымды бағыты кәсіпкерлік
деп аталынғандығы айқындайды. Сондықтан, шағын бизнесті дамытуды басқару
еліміздің жүзеге асырып жатқан саясатының стратегиялық мәселесі болып
табылады. Кәсіпкерлік қызметті еліміздің шаруашылық қызметінің жандандырғыш
күші деп білуіміз қажет.
Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, шағын бизнес дамыған нарықтық
шаруышылықтың бөлінбес бір элементі болып табылады. Шағын бизнес халықтың
әл-ауқатын арттырумен қатар, жаңа қосымша жұмыс орындарының ашылуын құру
сияқты дәйекті мәселелер оның актуалдылыгын көрсетеді және экономиканы
реформалаудың ажырамас бөлігі деп қарастыруға негіз береді.
Сондықтан, бұл жұмыстың негізгі мақсаты – Қазақстан Республикасындағы
шағын бизнестің даму сипаты мен ерекшеліктері және оны қолдау мәселелерін
зерттеу болып табылады, яғни оның даму үрдістерін және проблемаларын
айқындау және оған мемлекеттік қолдау қажеттілігін негіздеуді талдау болып
табылады.
1 Шағын бизнестің ерекшеліктері
1.1 Шағын бизнестің өлшеміне берілетін анықтамалар

Нарық көпмиллионды айналыстары бар корпорацияларға ғана қол жетерлік
және шағын кәсіпкелік құрылымдар үшін мүмкін емес деген ой-пікір қалыптасып
кеткен. Негізгі дәлел шағын кәсіпорындардың мықты жарақтанған ірі
компанияларымен бәсекеге түсе алмайтынымен белгіленеді. Шың мәнінде, шағын
бизнес ірі бизнеспен бәсекеге түсе алатыны бірнеше себеп-салдармен
байланысты. Мысалы, өзінің қызмет ету стратегиясын өзгерту үшін ірі
кәсіпорындарға 6 жыл керек, ал жаңа стратегияны енгізу үшін одан да астам
мерзім – 10 жыл – қажет. Шағын фирмалар үшін бұл мерзім айтарлықтай кіші –
0,5 жылдан 1 жылға дейін. Дәстүрлі түрде технологиялық инновациялар – ірі
бизнестің саласы деп саналады, әйтсе де, статистика көрсеткендей, екінші
дүниежүзілік соғыстан кейін түбегейлі технологиялық инновациялардың 95%
шағын бизнестің саласынан шыққаны мәлім. Ал басқа қайнар көздерге сүйенетін
болсақ, шағын фирмаларда ірі фирмалармен салыстырғанда инновайиялар мен
жаңалықтар 24 есе көп.
Сондықтан да Еуропа Бірлестігі (ЕБ) экономикасының жеке секторының
15,7 миллион кәсіпорыны шағын және орта бизнес кәсіпорындары болып келді.
Шағын бизнестің кәсіпорындары жұмыс орындарының 70%-ын (62 млн) қамтамасыз
етті. Статистика деректері бойынша 16 миллион адам өзіне жұмыс істей
бастады және 46 миллион адам – жалдамалы қызметкерлер болып орналасты.
Көптеген жылдар бойы түрлі елдердің ғалымдары шағын бизнеске анықтама
бергісі келді. АҚШ-тың Конгресс Комитетіне 700-ге жуық шағын бизнес
анықтамалары ұсынылған. Шағын бизнесті сипаттау үшін әртүрлі белгілер бар,
мысалы, өндіріс көлемі, жұмыс істейтіндердің саны, депозиттердің көлемі,
негізгі өндірістік қорлардың активті бөлігінің шамасы, басқару аппаратының
шамасы, пайда мөлшері. Шағын бизнес белгілерінің ең таралғаны – жұмыс
істейтіндердің саны. Сөйтіп, кейбіреулер шағын бизнес деп жұмыс
істейтіндердің саны 100-ге дейінгі кәсіпорындарды атау керек деп ұсынса,
басқалары – 50-ден 1000 жұмыскерге дейінгі, үшінші біреулері – 100-ден 1500
жұмыскерге дейінгі кәсіпорындарды ата укерек деп ұсынады.
Германияда шағын бизнеске жұмыс істейтіндердің саны 1-ден 500 адамға
дейінгі кәсіпорынды жатқызады, және олар келесідей төрт категорияға
бөлінеді: 20-дан 49-ға дейін; 50-ден 99 дейін; 100-ден 199-ға дейін; 200-
ден 499-ға дейін. Германияда шағын деп жылдық айналысы 3,5 миллион неміс
маркасынан 11,5 миллионға дейінгі кәсіпорынды айтады.Бұнда 12,3% ірі
кәсіпорындардың және оларда жұмыспен қамтылған 34% жұмыскерлердің үлесіне
ұлттық табыстың тек 52,6% келеді. Жұмыс орындардың екіден үш бөлігінен
астамы шағын кәсіпкерліктің арқасында пайда болады.
Жапонияда заңды түрде шағын және орта кәсіпорын мәртебесіне ие болу
үшін кәсіпорындардың белгілері анықталған: өнеркәсіпте, көлік пен құрылыста
– 300, көтерме саудада – 100, бөлшек сауда мен қызмет көрсету саласында –
50 адамнан аспайтын кәсіпорындар. Сонымен қатар, жарғылық капиталдың шамасы
да шектелген: өнеркәсіпте, құрылыста және көлікте – 770 мың доллардан,
көтерме саудада – 230 мың доллардан, қызмет көрсету саласында – 77 мың
доллардан аспайтын кәсіпорындар.
Ресей Федерациясының заңдылығымен сәйкес шағын кәсіпорындарға жұмыс
істейтіндердің саны келесідей болатын кәсіпорындар жатады:
✓ өнеркәсіпте – 200 адамға дейін;
✓ құрылыста – 100 адамға дейін;
✓ көтерме саудада – 50 адамға дейін;
✓ ауыл шаруашылығында – 50 адамға дейін;
✓ ғылым мен бейөндірістік салада – 25 адамға дейін;
✓ бөлшек саудада – 15 адамға дейін.
Қазақстанда шағын деп одан да аз жұмыс істейтіндердің саны болатын
кәсіпорындарды айтады. Қазақстан Республикасының 1997 жылдың 8 сәуірден
№499 Қаулысына сәйкес шағын кәсіпкерлікке жұмыс істейтіндердің саны
келесідей болатын кәсіпорындар жатады:
✓ өнеркәсіпте, құрылыста және ауыл шаруашылығында – 50адамға дейін;
✓ сауда мен тұрмыстық қызметттерді көрсету саласында – 25 адамға
дейін;
✓ көлік пен байланыста – 25 адамға дейін;
✓ ғылым мен инновациялық қызметте – 20 адамға дейін.
Жұмыс істейтін адамдардың саны 200-ден аспайтын кәсіпорындар орта
бизнеске жатады.
Қазіргі кезде шағын бизнесті анықтаған кезде жұмыскерлердің саны,
капитал айналысы, өндіріс көлемі және т.б. көрсеткіштерді қолданбау керек
деген зерттеулер де орын алып жатыр. Бұның орнына шағын бизнесті ірі
бизнестен айыратын мынадай көрсеткіштерге көңіл бөлу қажет деп ұсынылады:
нарықтың үлесі, кәсіпорынды құрушылардың басқаруы, шешімдерді қабылдау
үрдісіне ірі кәсіпорындар ықпалының жоқ болуы. Осындай позицияны
австралиялық ғалымдар да ұстанады, олардың пікірінше шағын бизнес – бұл
қаржы, бухгалтерлік есеп, персоналды басқару, жарақтандыру, маркетинг,
өндіріс немесе қызметтерді көрсетуді қамтамасыз ету, өз мамндарының
көмегісіз сату саласында барлық стратегиялық шешімдерді 1 немесе 2 адам
қабылдауға өкілетті болатын кәсіпорын.
Ең соңғы зерттеулерде шағын бизнестің келесідей сипаттамалары
беріледі: кәсіпорын құнды қағаздарының ашық сатылуының жоқ болуы;
кәсіпорындар құнды қағаздардың шектеулі шеңберін иемденеді; шектеулі
жауапкершілік жоқ болады; құрушылар – тәуекелділікке жақын болатын бірінші
тектегі кәсіпкерлер; менеджерлер тобы толығымен жинастырылмаған; бизнес
жоғары маркетингтік шығындарды жұмсайды; акционерлермен өзара қарым-
қатынастардың формалдылығы азырақ; бизнестің икемділігі жоғары.
Д.Лонгенеко, У.Петти, К.Моор зерттеулерінде шағын бизнесті анықтауға
келесідей белгілер орнатылған:
1. Бизнесті қаржыландыру бір инвестормен немесе инвесторлардың
кішігірім тобымен жүзеге асады. Ерекше жағдайларда ғана бизнес
15-20-дан астам инвесторға ие болады.
2. Өзінің маркетингтік саясатын жүзеге асыру барысында фирмалар
географиялық шектелген аймақтарда ғана қызмет етеді.
3. Бизнестегі жұмыскерлердің саны әдетте 100 адамнан аспайды.
4. Ірі фирмалармен салыстырғанда, бизнес шағын болып санала алады.
Шетел тәжірибені ескергенде Қазақстан жағдайында шағын бизнеске
анықтама беретін болсақ, клесідей сипаттаманы ұсынуға болады. Шағын
бизнестің кәсіпорындары деп бір немесе бірнеше инвестормен құрылатын,
географиялық шектелген аймақтарда қызмет ететін және нарықтың шектелген
үлесін иемденетін, басқарылуын барлық стратегиялық шешімдерді қабылдайтын
құрушылар жүзеге асыратын; басқару сипаты икемділікпен, шешімдерді
қабылдауда формалдылықтың жоқтығымен ерекшеленетін; басқару саласында,
сонымен қатар, өндіріс саласында да жұмыскерлердің жоғары өзара
алмастырылымдылығы байқалатын кәсіпорындарды айтады.

1.2 Ірі және шағын бизнестің салыстырмалы талдауы

Шағын бизнес қазіргі сатысы жұмыссыздықпен сипатталатын Қазақстан
экономикасына аса қажетті жаңа жұмыс орындарын қамтамасыз етеді. Американ
Экспресс деректері бойынша барлық жаңа жұмыс орындары ірі орнықталған
компаниялардың есебінен емес, жаңа фирмалардың есебінен құрылады.
Шағын бизнес ірі кәсіпорындардың қызметі өнімсіз салаларда неше түрлі
жұмыстар мен қызметтірдің орындалуын қамтамасыз ете отырып, ірі фирмалар
мен компаниялардың тиімді қызмет етуі үшін жағымды жағдайларды жасайды. Бұл
жерде Жапонияның тәжірибесі аса қызықты, онда 50-ші жж бастап ірі
компаниялар келісім-шарт бойынша шағын мамандандырылған кәсіпорындарға
беретін жұмыстар көлемі күрт көбейе бастады.
Шағын бизнестің артықшылықтары айқын. Бұл – шағын бизнестің
икемділігі, өндіретін өнім мен қызметтердің түрлерін тез арада ауыстыра алу
қабілеттілігі, технология саласында, сонымен қатар, қызмет етудің басқа да
салаларында жаңалықтарды енгізуге қабылдаушылық. Сонымен бірге, шағын
фирмаларда еңбек ұжымында формалды емес қарым-қатынастар орнатылады,
жұмыскерлер табыстарды басқаруға тікелей қатысу мүмкіндігіне ие болады.
Шағын бизнестің басты ерекшелігі – ұжымдық еңбекке, бригадамен жұмыс
істеуге беталыс, пайдаларда қатысумен және жұмыспен қамтылуын сақтаумен
түсіндірілетін жұмыстың максималды нәтижесінде жалпы бірлескен мұқтаждылық.

Кесте 1 – Ірі және шағын бизнестің салыстырмалы талдауы
№ Белгілер Ірі бизнес Шағын бизнес
1 Өндіріс және қызметӨнеркәсіп, Қамтамасыз ететін
көрсету салалары отын-энергетикалық кешен, өнді-рістер, сауды,
энергетика қызмет көрсету саласы
2 Шығарылатын Көпшілік өндіріс Кіші сериялық немесе
өнім-нің сипаты жеке өндіріс
3 Жаңа енгізілімдергеЖаңа енгізілімдергі Ірі бизнеске
қабылдаушылық қабылдау-шылық қабілеті аз қарағанда жаңа
енгізілімдер 24 есе
көп
4 Стратегияны өзгерту6-10 жыл 0,5-1 жыл
5 Қызмет ету саласы Ірі қалалар мен өнеркәсіп Ірі және кіші
кешендері қалаларда
6 Бәсекелік ортаны Нарықтың маңызды үлесін Бәсекелік ортаны
құ-ру алып алу есебінен бәсекені күшей-ту
шектеу
7 Кәсіпорындарды Айтарлықтай қаржы шығындарыМинималды бастапқы
тіркеу және құру және тіркеудің ұзақ шығындар және тіркеу
мерзімді процедурасы талаптары
8 Жаңа жұмыс Жаңа жұмыс орындарын құру Жұмыс орындар тез
орында-рын құру қарқындары айтарлықтай қарқындармен құрылады
төмен (3 есе тез)
9 Жұмыс күшін Жұмыскерлердің аз ауқымды Жұмыскерлердің
жан-жақты пайдаланумамандандырылуынан жоқ жоға-ры өзара
мүмкіндігі алмастырылуы-на
байланысты бар
10 Басқару құрылымы Үлкен басқарушылық Басқарудағы
құрылым-дар икемділік, басқару
аппаратындағы
жұмыскерлердің
минималды саны
11 Басқару жүйесіндегіҚұрушылар мен Менеджерлер мен
мұқтаждықтардың менеджерлер-дің құру-шылардың
бірлесуі мұқтаждықтарында қызметтері бір
қайшы-лықтар болғандықтан тұлғаға бекітілген,
жоқ басқару жүйесінде
мұқ-таждықтардың
қайшы-лығы жоқ

Ірі фирмаларда құрушылар кәсіпорынды басқару үрдісіне маманданған
менеджердерді тартуға тура келеді, бірақ та бұл осындай екі жақтың
мұқтаждықтарының сәйкес келмегендігіне әкеліп соғады, ал бұл болса, жалпы
басқарудың тиімділігіне ықпал етеді. Шағын кәсіпорындарда бұл қайшылықтар
жоққа шығады – себебі, бұл, әдеттегідей, бір-ақ тұлға болып табылады.
Қазіргі кезде және дүниежүзінің көп елдерінде шағын бизнес актуалдыққа
ие болды. Көптеген елдердің үкіметтері шағын бизнестің дамуын ынталандыру
жөнінде шараларды қабылдап жатыр, себебі шағын бизнес жаңа ойлардың, жаңа
жұмыс орындарының, табыстардың және гүлденудің қайнар көзі ретінде
қарастырылады.
Шағын бизнес экономиканы жандандыратын фактор ғана емес, сонымен
қатар, оның экономикалық дағдарыстан шығуға бірінші саты ретінде түсінеді.
Кішігірім кәсіпорындардың үлкен мөлшерін жасау жұмыссыздық мәселесін азайта
түседі, бәсекелік ортаны құрады, қаржы нарығын жандандырады, ірі бизнесті
дамытуға және бар бизнесті кеңейтуге бастау береді.
Шағын бизнесті құрудың бірнеше қатынасы бар: жаңа кәсіпорынның
бастамасы; іс жүзінде бар бизнесті сатып алу; франчайзинг және жанұялық
бизнес (Сурет 1).

Сурет 1
– Шағын бизнесті құру жолдары

Біздің Республикамыз үшін шағын бизнесті құрудың ең актуалды нысандары
ретінде франяайзинг пен жанұялық бизнесті айтуға болады.
Франчайзингтік компания (франчайзер) өзінің мүшелеріне –
франчайзилерге – фирма атын, сауда белгісін, өнімін, технологиясын және
т.с.с. қолдануға мүмкіндік береді. Енді ғана қызметін бастап келе жатқан
кәсіпкер үшін жаңа кәсіпорынның ашылуы мен қызмет етуінің тәуекелдік
дәрежесін едәуір қысқартады. Франчайзингтік келісім жаңа бизнеске іс
жүзінде бар кәсіпорынның және оның қызметкерлерінің үлкен жиналған
тәжірибесін пайдалануға мүмкіндік береді, сондықтан да шетелдегі әр 12-ші
кәсіпорын – франчайзингтік болып табылатыны кездейсоқ емес.
Франчайзингтік қарым-қатынастардың 3 түрі бар:
1. Франчайзер – өнімді өндіретін немесе қызметтерді көрсететін
фирма, өзінің өнімін немесе қызметін көрсетуге құқықтарды
франчайзилерге береді.
2. Франчайзер – өнімнің негізгі шығарушысы, франчайзилерге өзінің
өнімін көтерме сатуға құқықтарын береді.
3. Франчайзер – көтерме сатушы, франчайзи-фирмаға өнімді бөлшектеп
сатуға құқықтарды береді.
Жанұялық бизнес бір жанұяның мүшелерінің күшімен құрылады және қызмет
етеді. Жанұя мүшелері бұл бизнесте толық, сонымен қатар, жартылау жұмыспен
қамтылуы ықтимал. Жанұялық бизнес әдетте бір ұрпақтан келесі ұрпаққа
көшеді. Жанұялық кәсіпорындардың көбісі – шағын кәсіпорындар, бірақ та іс-
жүзінде жанұялық бизнес, ірі кәсіпорынға айналып кеткеннен кейін де,
жанұялық деп есептелінетін мысалдар аз емес.
Кезкелег жанұялық бизнес – бұл жанұя мен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.