Қарым-қатынасқа психологиялық сипаттама
Жоспар
1. Қарым.қатынасқа психологиялық сипаттама
2. Қарым.қатынас түрлері және оның атқаратын функциясы
3. Қарым.қатынас жасау және дамыту жолдары
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Қарым.қатынасқа психологиялық сипаттама
2. Қарым.қатынас түрлері және оның атқаратын функциясы
3. Қарым.қатынас жасау және дамыту жолдары
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Қарым-қатынасқа психологиялық сипаттама
Кез келген адам дүниеге келісімен екінші бір адаммен қарым-қатынасқа түсуді қажетсінеді. Мәселен, нәрестенің анасымен «тілдесуі» қажеттілігін қанағаттандырмау – біртіндеп оның қасаң сезімді, мейірімді болуына, кішкентайынан айналасына деген сезімнің азаюына әкеліп соқтыратыны байқалып жүр. Сөйтіп басқалармен қарым-қатынасқа түсу – қай жастағыларға болмасын, оған киім-кешек, баспана, ұйқы, демалу қандай қажет болса, айналадағы жұртпен араласып, дұрыс қарым-қатынас жасай білу де сондай қажет. Мәселен, адамды қамап, басқалармен араластырмай ұстау – жазаның ең ауыр түрі екендігіне шүбә келтіруге болмайды. өзгелермен қарым-қатынас жасау – бұл тіршілікке аса маңызды ақпарат (хабар) алмасу деген сөз.
Адам қарым-қатынас арқылы айналасындағы дүние жайлы мәлімет алады, еңбек пен тұрмыс жағдайларына машықтанады, адамзат жасап шығарған түрлі құндылықтарды меңгереді. әрине, қарым-қатынас ақпарат алумен ғана шектелмейді, оның шеңбері аса кең және бұл көп қырлы ұғым. Спектакль көрсек те, лекция тыңдасақ та, дос-жараңдармен сөйлессек те – осының бәрі – қарым-қатынастың сан алуан қырлары. өмірдегі сан алуан тыныс-тіршілікте адамдар бір-бірімен тікелей, жүзбе-жүз не болмаса жанама (хат жүзінде, радио, теледидар арқылы), не біреу арқылы қарым-қатынасқа түседі.
Осындай қарым-қатынастың мән-мағынасы, олардың түрлі көріністері жеке адам және топтық ұйымдардың тіршілігінен байқалады.
Қарым-қатынас дегеніміз – тіл арқылы пікір алысу. Лингвистер тілді қарым-қатынас құралы, қоғам жасаған білімдерді таратушы ретінде ертеден зерттеп келеді. Кибернетика мен информатика теориясы жасалғаннан бері ойды машиналық өңдеуге лайықтап, символдармен белгілеу міндеті туады. Осылайша машина тілі деген пайда болды. Оның көмегімен адам электрондық-есептеу машинасының қызметін басқарады, оны информациямен қамтамасыз етеді. Жануарлар арасындағы сигнал алмасу да тереңірек зертеліне бастады. Түрлі жансыз және жанды жүйелер арасында информация араласу жайлы да едәуір білімжинақталды.адамның қарым-қатынасы информация алмасудың жеке-дара жағдайына айналды. Осы ұқсас құбылыстарды талдап қорыту қажеті туды. Олардың бәрін де коммуникацияның жеке-дара жағдайы деп қарауға болады.
Қарым-қатынас жасаудың адам өміріндегі қоғамдық, әлеуметтік және психологиялық негізі, ең алдымен, адамның күнделікті тіршілік қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатымен байланысты.
С.Елеусізова бойынша қарым-қатынас орнатудың екі бөлшектен тұратынын ажыратып көрсеткен еді. Оның бірі – адамның ішкі дүниесінің қатысты қасиеттері, ойлауы мен саналы әрекеті. Ал, келесі бөлшегі – адамның жүріс-тұрысы мен өзгелермен тілдесіп, бірлесіп әрекет істейтін қатынас сипаттарын білдіреді.
Сонымен қарым-қатынас – ғылым әрі өнер болып табылады. Бұл шығармашылық үрдісі.
Қатынас жасау, өзгелермен тіл табысу - әрбір адамның өмір тәжірибесіне, біліміне, тапқырлығы мен ақыл-ойына байланысты жүзеге асып тіршілік мұқтаждығы.
В.В.Богословский бойынша, қарым-қатынас дегеніміз – бұл тіл арқылы пікір алысу.
М.И.Лисина пікірінше, қарым-қатынас – бұл екі немесе одан да көп адамның қатынастарын жасап, реттеуі мен ортақ нәтиже алуды мақсат етіп, келісім мен бірлестікке бағытталған өзара әрекеттерін атап көрсетті.
Сонымен қарым-қатынас – бұл белгілі мәні ьар, айтылатын ой-пікірді, сезім күйді, эмоцияны басқа адамға беру тәсілі болып табылады.
Қарым-қатынас нәтижесінде адам басқаларға ғана емес, сондай-ақ өзін де танып біледі, әлеуметтік өмірдің тәжірибесін жинақтайды.
Адамдармен қарым-қатынас жасау жеке адамды интеллектуалдылық және эмоция жағынан байыта түседі және қарым-қатынас үрдісінде адамдар бір-біріне ықпалын тигізеді.
Кез келген адам дүниеге келісімен екінші бір адаммен қарым-қатынасқа түсуді қажетсінеді. Мәселен, нәрестенің анасымен «тілдесуі» қажеттілігін қанағаттандырмау – біртіндеп оның қасаң сезімді, мейірімді болуына, кішкентайынан айналасына деген сезімнің азаюына әкеліп соқтыратыны байқалып жүр. Сөйтіп басқалармен қарым-қатынасқа түсу – қай жастағыларға болмасын, оған киім-кешек, баспана, ұйқы, демалу қандай қажет болса, айналадағы жұртпен араласып, дұрыс қарым-қатынас жасай білу де сондай қажет. Мәселен, адамды қамап, басқалармен араластырмай ұстау – жазаның ең ауыр түрі екендігіне шүбә келтіруге болмайды. өзгелермен қарым-қатынас жасау – бұл тіршілікке аса маңызды ақпарат (хабар) алмасу деген сөз.
Адам қарым-қатынас арқылы айналасындағы дүние жайлы мәлімет алады, еңбек пен тұрмыс жағдайларына машықтанады, адамзат жасап шығарған түрлі құндылықтарды меңгереді. әрине, қарым-қатынас ақпарат алумен ғана шектелмейді, оның шеңбері аса кең және бұл көп қырлы ұғым. Спектакль көрсек те, лекция тыңдасақ та, дос-жараңдармен сөйлессек те – осының бәрі – қарым-қатынастың сан алуан қырлары. өмірдегі сан алуан тыныс-тіршілікте адамдар бір-бірімен тікелей, жүзбе-жүз не болмаса жанама (хат жүзінде, радио, теледидар арқылы), не біреу арқылы қарым-қатынасқа түседі.
Осындай қарым-қатынастың мән-мағынасы, олардың түрлі көріністері жеке адам және топтық ұйымдардың тіршілігінен байқалады.
Қарым-қатынас дегеніміз – тіл арқылы пікір алысу. Лингвистер тілді қарым-қатынас құралы, қоғам жасаған білімдерді таратушы ретінде ертеден зерттеп келеді. Кибернетика мен информатика теориясы жасалғаннан бері ойды машиналық өңдеуге лайықтап, символдармен белгілеу міндеті туады. Осылайша машина тілі деген пайда болды. Оның көмегімен адам электрондық-есептеу машинасының қызметін басқарады, оны информациямен қамтамасыз етеді. Жануарлар арасындағы сигнал алмасу да тереңірек зертеліне бастады. Түрлі жансыз және жанды жүйелер арасында информация араласу жайлы да едәуір білімжинақталды.адамның қарым-қатынасы информация алмасудың жеке-дара жағдайына айналды. Осы ұқсас құбылыстарды талдап қорыту қажеті туды. Олардың бәрін де коммуникацияның жеке-дара жағдайы деп қарауға болады.
Қарым-қатынас жасаудың адам өміріндегі қоғамдық, әлеуметтік және психологиялық негізі, ең алдымен, адамның күнделікті тіршілік қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатымен байланысты.
С.Елеусізова бойынша қарым-қатынас орнатудың екі бөлшектен тұратынын ажыратып көрсеткен еді. Оның бірі – адамның ішкі дүниесінің қатысты қасиеттері, ойлауы мен саналы әрекеті. Ал, келесі бөлшегі – адамның жүріс-тұрысы мен өзгелермен тілдесіп, бірлесіп әрекет істейтін қатынас сипаттарын білдіреді.
Сонымен қарым-қатынас – ғылым әрі өнер болып табылады. Бұл шығармашылық үрдісі.
Қатынас жасау, өзгелермен тіл табысу - әрбір адамның өмір тәжірибесіне, біліміне, тапқырлығы мен ақыл-ойына байланысты жүзеге асып тіршілік мұқтаждығы.
В.В.Богословский бойынша, қарым-қатынас дегеніміз – бұл тіл арқылы пікір алысу.
М.И.Лисина пікірінше, қарым-қатынас – бұл екі немесе одан да көп адамның қатынастарын жасап, реттеуі мен ортақ нәтиже алуды мақсат етіп, келісім мен бірлестікке бағытталған өзара әрекеттерін атап көрсетті.
Сонымен қарым-қатынас – бұл белгілі мәні ьар, айтылатын ой-пікірді, сезім күйді, эмоцияны басқа адамға беру тәсілі болып табылады.
Қарым-қатынас нәтижесінде адам басқаларға ғана емес, сондай-ақ өзін де танып біледі, әлеуметтік өмірдің тәжірибесін жинақтайды.
Адамдармен қарым-қатынас жасау жеке адамды интеллектуалдылық және эмоция жағынан байыта түседі және қарым-қатынас үрдісінде адамдар бір-біріне ықпалын тигізеді.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
1. Андреева Г.М. Социальная психология. – М., 1980
2. Бодалев А.А. Личность и общения. – М., 1983
3. Бойко В.В. Энергия эмоций в общении. – М., 1996
4. Брудный А.А. О проблеме коммуникации. – М., 1975
5. Буеева Л.Г. Общественные отношения и общения. – М., 1975
6. Давыдов В.В. Виды общение в обучении – М., 1974
7. Добрович А. Общение: наука и искусство. – М.,1980
8. Доценко Е.Л. Лекции по курсу «психология общения». – М., 1996
9. Гальперин П.Я. Введение в психологию. – М., 1999
10. Гипенрейтер Ю.Б. Введение в психологию. – М.,1999
11. Годфруа Ж. Что такое психология?. – М., 1996
12. Елеусізова С. Қарым-қатынас психологиясы. – М., 1998
13. Коган М.С. Мир общения. – М., 1988
14. Крипсанская Ю.С., Третьяков В.П. Граматика общения. – Л., 1990
15. Леонтьев А.А. Общения как обьект психологического исследования. – М.,1975
1. Андреева Г.М. Социальная психология. – М., 1980
2. Бодалев А.А. Личность и общения. – М., 1983
3. Бойко В.В. Энергия эмоций в общении. – М., 1996
4. Брудный А.А. О проблеме коммуникации. – М., 1975
5. Буеева Л.Г. Общественные отношения и общения. – М., 1975
6. Давыдов В.В. Виды общение в обучении – М., 1974
7. Добрович А. Общение: наука и искусство. – М.,1980
8. Доценко Е.Л. Лекции по курсу «психология общения». – М., 1996
9. Гальперин П.Я. Введение в психологию. – М., 1999
10. Гипенрейтер Ю.Б. Введение в психологию. – М.,1999
11. Годфруа Ж. Что такое психология?. – М., 1996
12. Елеусізова С. Қарым-қатынас психологиясы. – М., 1998
13. Коган М.С. Мир общения. – М., 1988
14. Крипсанская Ю.С., Третьяков В.П. Граматика общения. – Л., 1990
15. Леонтьев А.А. Общения как обьект психологического исследования. – М.,1975
Жоспар
1. Қарым-қатынасқа психологиялық сипаттама
2. Қарым-қатынас түрлері және оның атқаратын функциясы
3. Қарым-қатынас жасау және дамыту жолдары
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Қарым-қатынасқа психологиялық сипаттама
Кез келген адам дүниеге келісімен екінші бір адаммен қарым-қатынасқа
түсуді қажетсінеді. Мәселен, нәрестенің анасымен тілдесуі қажеттілігін
қанағаттандырмау – біртіндеп оның қасаң сезімді, мейірімді болуына,
кішкентайынан айналасына деген сезімнің азаюына әкеліп соқтыратыны байқалып
жүр. Сөйтіп басқалармен қарым-қатынасқа түсу – қай жастағыларға болмасын,
оған киім-кешек, баспана, ұйқы, демалу қандай қажет болса, айналадағы
жұртпен араласып, дұрыс қарым-қатынас жасай білу де сондай қажет. Мәселен,
адамды қамап, басқалармен араластырмай ұстау – жазаның ең ауыр түрі
екендігіне шүбә келтіруге болмайды. өзгелермен қарым-қатынас жасау – бұл
тіршілікке аса маңызды ақпарат (хабар) алмасу деген сөз.
Адам қарым-қатынас арқылы айналасындағы дүние жайлы мәлімет алады,
еңбек пен тұрмыс жағдайларына машықтанады, адамзат жасап шығарған түрлі
құндылықтарды меңгереді. әрине, қарым-қатынас ақпарат алумен ғана
шектелмейді, оның шеңбері аса кең және бұл көп қырлы ұғым. Спектакль көрсек
те, лекция тыңдасақ та, дос-жараңдармен сөйлессек те – осының бәрі – қарым-
қатынастың сан алуан қырлары. өмірдегі сан алуан тыныс-тіршілікте адамдар
бір-бірімен тікелей, жүзбе-жүз не болмаса жанама (хат жүзінде, радио,
теледидар арқылы), не біреу арқылы қарым-қатынасқа түседі.
Осындай қарым-қатынастың мән-мағынасы, олардың түрлі көріністері жеке
адам және топтық ұйымдардың тіршілігінен байқалады.
Қарым-қатынас дегеніміз – тіл арқылы пікір алысу. Лингвистер тілді
қарым-қатынас құралы, қоғам жасаған білімдерді таратушы ретінде ертеден
зерттеп келеді. Кибернетика мен информатика теориясы жасалғаннан бері ойды
машиналық өңдеуге лайықтап, символдармен белгілеу міндеті туады. Осылайша
машина тілі деген пайда болды. Оның көмегімен адам электрондық-есептеу
машинасының қызметін басқарады, оны информациямен қамтамасыз етеді.
Жануарлар арасындағы сигнал алмасу да тереңірек зертеліне бастады. Түрлі
жансыз және жанды жүйелер арасында информация араласу жайлы да едәуір
білімжинақталды.адамның қарым-қатынасы информация алмасудың жеке-дара
жағдайына айналды. Осы ұқсас құбылыстарды талдап қорыту қажеті туды.
Олардың бәрін де коммуникацияның жеке-дара жағдайы деп қарауға болады.
Қарым-қатынас жасаудың адам өміріндегі қоғамдық, әлеуметтік және
психологиялық негізі, ең алдымен, адамның күнделікті тіршілік
қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатымен байланысты.
С.Елеусізова бойынша қарым-қатынас орнатудың екі бөлшектен тұратынын
ажыратып көрсеткен еді. Оның бірі – адамның ішкі дүниесінің қатысты
қасиеттері, ойлауы мен саналы әрекеті. Ал, келесі бөлшегі – адамның жүріс-
тұрысы мен өзгелермен тілдесіп, бірлесіп әрекет істейтін қатынас сипаттарын
білдіреді.
Сонымен қарым-қатынас – ғылым әрі өнер болып табылады. Бұл
шығармашылық үрдісі.
Қатынас жасау, өзгелермен тіл табысу - әрбір адамның өмір
тәжірибесіне, біліміне, тапқырлығы мен ақыл-ойына байланысты жүзеге асып
тіршілік мұқтаждығы.
В.В.Богословский бойынша, қарым-қатынас дегеніміз – бұл тіл арқылы
пікір алысу.
М.И.Лисина пікірінше, қарым-қатынас – бұл екі немесе одан да көп
адамның қатынастарын жасап, реттеуі мен ортақ нәтиже алуды мақсат етіп,
келісім мен бірлестікке бағытталған өзара әрекеттерін атап көрсетті.
Сонымен қарым-қатынас – бұл белгілі мәні ьар, айтылатын ой-пікірді,
сезім күйді, эмоцияны басқа адамға беру тәсілі болып табылады.
Қарым-қатынас нәтижесінде адам басқаларға ғана емес, сондай-ақ өзін де
танып біледі, әлеуметтік өмірдің тәжірибесін жинақтайды.
Адамдармен қарым-қатынас жасау жеке адамды интеллектуалдылық және
эмоция жағынан байыта түседі және қарым-қатынас үрдісінде адамдар бір-
біріне ықпалын тигізеді.
2. Қарым-қатынас түрлері және оның атқаратын функциясы
Қарым-қатынасқа түсушілердің әсерлесуі сөйлеу барысында сөз ғана емес
әрекет, қылық алмасу жүреді. Сонымен қарым-қатынас адамдардың санасына
қатысты диалогтық және монологтық деп екіге бөлінеді.
Диалогтық – екі немесе бірнеше адамның әңгімелесуі.
Монологтық – дара адамның сөйлесуі. Мұнда айтылуға тиісті ой-пікір
толық сипатталып, ұзағынан айтылады.
Сондай-ақ, қарым-қатынас үш жаққа бөлінеді:
1. Комуникативті
2. Интерактивті
3. персептивті
Қоммуникативті қарым-қатынас мәлімет беру мен алмасу мәселесімен
анықталады.
Интерактивті қарым-қатынас жасаушы жұптасушылардың өзара
әрекеттесуінде болады, яғни өзара әсерлесу, адамдардың бірлескен іс-
әрекетінде әсерлерін көрсететін қарым-қатынас компоненттері. Оның жеке
тұлғалық жағынан анықталуы:
1. Мақсатына
2. Түрткі
3. Қажеттіліктеріне
Персептивті қарым-қатынас адамдардың бірін-бірі қабылдауы, өзара
түсінушіліктері. Басқа адамдар жайлы ой, елестер, өзіндік сана-сезім
деңгейіне байланысты.
Ғылым былай жіктеп бөлудің шарты ғана екендігін қарым-қатынас
үрдісінде үш жағы да көрінетінін дәлелдеді.
Қарым-қатынас белгілі бір формасына қарай ауызша, жазбаша, іштей,
сырттай деп бөлінеді.
Ауызша – сөйлеудің негізгі түрі болғандыөтан, оның қалған түрлері де
соның төңірегінде құрылады.
Жазбаша – бұл момнологтық сөйлеудің бір түрі деуге болады. Бұл
ауызшадан қарағанда ой-пікірді кеңінен жүйелі, ерікті түрде жеткізеді.
Іштей – бұл адамның практикалық іс-әрекеті мен теориялық пікірі
жоспарланып, белгілі жүйеге салынуы.
Сырттай – дауыстап, естіртіп сөйлеу болып табылады.
Қарым-қатынасты қолданатын құралдар бойынша вербалды және вербалды
емес деп бөледі. Ал, қажеттілігіне байланысты биологиялық, әлеуметтік;
қарым-қатынастың мақсатына қарай – бағдарлы, іскерлік, бәсеке басты,
құралдық; қарым-қатынастың мазмұнына байланысты – материалдық, когнетивтік,
кондициондық, мотивациялық, іс-әрекеттік деп бөлінеді.
Кондициондық – адамның психологиялық жағдайының физиологиялық
жағдайына өзгеруі.
Когнетивтік – адамдар арасындағы білім арқылы қарым-қатынас жасау.
Мотивациялық – адамдардың ниеттерін ояту.
Сонымен қарым-қатынас түрлері мен формалары әр түрлі болып келеді.
Тікелей емес қарым-қатынас – жазбаша немесе құралдар арқылы толық емес
қарым-қатынас.
Адамзат тәжірибесін игеруге жазудың, кіткптың және басқа да әр түрлі
техникалық құралдардың пайда болуы тікелей емес қарым-қатынас жасаудың
түрін күрделендіреді. Қарым-қатынас әрі қарай жеке адам аралық және
көпшіліктік қарым-қатынас деп бөлінеді.
Жеке адам арқылық қарым-қатынас – топтарда, жұптарда, жеке дара
ерекшелігін білу, қайғы-қуанышына ортақтасу, түсіну, бірігіп іс-әрекет ету
негізінде қалыптасатын түрі.
Көпшілік қарым-қатынас – көпше түріндегі таныс емес адамдардың және
көпшілік мәлімет құралдары арқылы қарым-қатынас жасау. Мұндай түріне: өнер,
эстетикалық қарым-қатынас жатады.
Қарым-қатынастың топтар арасында қарастырсақ, ондай топтар біркелкі
емес, олар неше түрлі себепке негізделіп жіктелуі мүмкін: қалыптаса
бастаған өзара қатынастардың ықтярлығы мен тереңдігіне, құралу принципі мен
жолдарына, жеке адамның топтық нормаларына, көзқарасына негізделеді.
Қалыптаса бастаған өзара қатынастар ырықтылығы мен тереңдігіне байланысты
шағын топтар айқындалады.
Біршама тұрақты, құрамы жағынан көп емес, мүшелері бір-бірімен тікелей
қатынас жасай отырып, ортақ мақсатқа ұмтылған адамдардың бірлестігі шағын
топ деп атайды. Мысалы, жанұя, мектеп сыныбы, өндірістік бригада т.б
бірлестіктер. Бұл топтағылардың өзара қарым-қатынасына шек қойлмайды. Әркім
топтағы кез келген адаммен өз қалауы бойынша және қажетінше қатынас
жасайды. Ал, іс жүзінде топ мүшелері топтың бір мүшесіне қарағанда,
екіншісін жақын тұтады. Біреулер өзара жиі қатынасып, олардың қарым-
қатынасы жақындықпен сипатталынады (көңіл қалауымен немесе іс бабымен).
ә) Қарым-қатынас функциясы
Қарым-қатынас функциясын үш топқа бөлеміз.
1. Ақпаратты коммуникативтік
2. Бағдарлаушы коммуникативтік
3. Аффекті коммуникативтік
Коммуникация дегеніміз – бірлескен әрекеттер адамның көзқарасы, идея,
қызығушылық, көңіл күй алмасу жайында сөз қозғалады:
a) Қарым-қатынас ақпарат жіберу немесе оны қабылдау емес, сонымен
қатар онда екі адам немесе екі индивид қатысады. Сондай-ақ,
олардың әрқайсысы белсенді субьект.
ә) Қарым-қатынас ақпараттың екінші адамға тигізер әсері.
б) Бір сөзді екі индивидтің біркелкі түсінуі.
в) Адамдар коммуникация барысында барьерлердің болуы мүмкін.
Осындай негізде психологияда қарым-қатынастың үш жағын қарастырады:
1. Ақпарат алмасу
2. Өзара түсінушілік
3. Өзара әрекеттестік
Сонымен, қарым-қатынастың бес функциясын бөліп қарастыруға болады.
Адамдардың ұжымдық іс-әрекетінде байланыстырғыш рөлін атқарады.бұл
функцияны шартты түрде прагматикалық функция деп атайды.
1. Қалыптастырғыш функция.
Бұл функция адамның психологиялық бейгесін қалыптастырып, өзгертудің
қалыпты шарты. Эльконин пікірінше, даму барысында бала мен ересектің
сыртқы тікелей емес қарым-қатынасы баланың ішкі психологиялық процесінде
және баланың дербестік іс-әрекетіне айналады. Бала мен ересектің қарым-
қатынасы білім, іскерлік, дағдыны біреудің жай қосындысы емес, өзара
әсерлесу нәтижесінде өзара баға мен өзгерудің күрделі үрдісі. Бала өзіне
берілетін басқаның тәжірибесін белсенді түрде ой елегінен өткізіп, өңдеп
пайдаланады.
2. Бекітемін немесе қолдаушы функциясы.
Басқаша айтқанда басқа адамдармен қарым-қатынаста адам өзін-өзі танып,
біліп, өзіне-өзі сенімге ие болады. Адам өзін-өзі бағалау үшін
басқалардың әсері тиеді. Адам өміріндегі әр түрлі дәстүрлер амандасу,
түрліше көңіл аудару рәсімдері.
3. Жеке адам аралық қатынастарды ұйымдастыру және қолдау.
Басқа адамдарға деген эмоционалдық көзқарастар (сүйкімді, сүйкімсіз,
ұнайды немесе ұнамайды т.б) термин сөздер белгіленеді. Бұл жағдайда
адамның өз-өзімен қарым-қатынас жасауын (ішкі және сыртқы сөйлеу арқылы)
диалог типі ретінде адамның ойлауының әдәсә ретінде қарастырылады.
Сонымен қарым-қатынастың осындай әлеуметтік психологияда баса назар
аударылатыны жеке адам аралық тікелей қарым-қатынас түрлері нң терең
зерттеліегені болып табылады.
б) Қарым-қатынас – коммуникацияның жеке дара жағдайы
Коммуникацияның түрлі формаларын зерттеу, адамның қарым-қатынасы жайлы
білімімізді кеңейтті. Сөйлеу құралымен қатар адам қарым-қатынасының сөзден
тыс жолдары: ым-ишара, келбет, мимика, серіктестердің бір-біріне қатыс
жағдай, бейнелеуі кең зерттеліне бастады.
Соңғы кездерде психологиялық зертеулерде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Қарым-қатынасқа психологиялық сипаттама
2. Қарым-қатынас түрлері және оның атқаратын функциясы
3. Қарым-қатынас жасау және дамыту жолдары
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Қарым-қатынасқа психологиялық сипаттама
Кез келген адам дүниеге келісімен екінші бір адаммен қарым-қатынасқа
түсуді қажетсінеді. Мәселен, нәрестенің анасымен тілдесуі қажеттілігін
қанағаттандырмау – біртіндеп оның қасаң сезімді, мейірімді болуына,
кішкентайынан айналасына деген сезімнің азаюына әкеліп соқтыратыны байқалып
жүр. Сөйтіп басқалармен қарым-қатынасқа түсу – қай жастағыларға болмасын,
оған киім-кешек, баспана, ұйқы, демалу қандай қажет болса, айналадағы
жұртпен араласып, дұрыс қарым-қатынас жасай білу де сондай қажет. Мәселен,
адамды қамап, басқалармен араластырмай ұстау – жазаның ең ауыр түрі
екендігіне шүбә келтіруге болмайды. өзгелермен қарым-қатынас жасау – бұл
тіршілікке аса маңызды ақпарат (хабар) алмасу деген сөз.
Адам қарым-қатынас арқылы айналасындағы дүние жайлы мәлімет алады,
еңбек пен тұрмыс жағдайларына машықтанады, адамзат жасап шығарған түрлі
құндылықтарды меңгереді. әрине, қарым-қатынас ақпарат алумен ғана
шектелмейді, оның шеңбері аса кең және бұл көп қырлы ұғым. Спектакль көрсек
те, лекция тыңдасақ та, дос-жараңдармен сөйлессек те – осының бәрі – қарым-
қатынастың сан алуан қырлары. өмірдегі сан алуан тыныс-тіршілікте адамдар
бір-бірімен тікелей, жүзбе-жүз не болмаса жанама (хат жүзінде, радио,
теледидар арқылы), не біреу арқылы қарым-қатынасқа түседі.
Осындай қарым-қатынастың мән-мағынасы, олардың түрлі көріністері жеке
адам және топтық ұйымдардың тіршілігінен байқалады.
Қарым-қатынас дегеніміз – тіл арқылы пікір алысу. Лингвистер тілді
қарым-қатынас құралы, қоғам жасаған білімдерді таратушы ретінде ертеден
зерттеп келеді. Кибернетика мен информатика теориясы жасалғаннан бері ойды
машиналық өңдеуге лайықтап, символдармен белгілеу міндеті туады. Осылайша
машина тілі деген пайда болды. Оның көмегімен адам электрондық-есептеу
машинасының қызметін басқарады, оны информациямен қамтамасыз етеді.
Жануарлар арасындағы сигнал алмасу да тереңірек зертеліне бастады. Түрлі
жансыз және жанды жүйелер арасында информация араласу жайлы да едәуір
білімжинақталды.адамның қарым-қатынасы информация алмасудың жеке-дара
жағдайына айналды. Осы ұқсас құбылыстарды талдап қорыту қажеті туды.
Олардың бәрін де коммуникацияның жеке-дара жағдайы деп қарауға болады.
Қарым-қатынас жасаудың адам өміріндегі қоғамдық, әлеуметтік және
психологиялық негізі, ең алдымен, адамның күнделікті тіршілік
қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатымен байланысты.
С.Елеусізова бойынша қарым-қатынас орнатудың екі бөлшектен тұратынын
ажыратып көрсеткен еді. Оның бірі – адамның ішкі дүниесінің қатысты
қасиеттері, ойлауы мен саналы әрекеті. Ал, келесі бөлшегі – адамның жүріс-
тұрысы мен өзгелермен тілдесіп, бірлесіп әрекет істейтін қатынас сипаттарын
білдіреді.
Сонымен қарым-қатынас – ғылым әрі өнер болып табылады. Бұл
шығармашылық үрдісі.
Қатынас жасау, өзгелермен тіл табысу - әрбір адамның өмір
тәжірибесіне, біліміне, тапқырлығы мен ақыл-ойына байланысты жүзеге асып
тіршілік мұқтаждығы.
В.В.Богословский бойынша, қарым-қатынас дегеніміз – бұл тіл арқылы
пікір алысу.
М.И.Лисина пікірінше, қарым-қатынас – бұл екі немесе одан да көп
адамның қатынастарын жасап, реттеуі мен ортақ нәтиже алуды мақсат етіп,
келісім мен бірлестікке бағытталған өзара әрекеттерін атап көрсетті.
Сонымен қарым-қатынас – бұл белгілі мәні ьар, айтылатын ой-пікірді,
сезім күйді, эмоцияны басқа адамға беру тәсілі болып табылады.
Қарым-қатынас нәтижесінде адам басқаларға ғана емес, сондай-ақ өзін де
танып біледі, әлеуметтік өмірдің тәжірибесін жинақтайды.
Адамдармен қарым-қатынас жасау жеке адамды интеллектуалдылық және
эмоция жағынан байыта түседі және қарым-қатынас үрдісінде адамдар бір-
біріне ықпалын тигізеді.
2. Қарым-қатынас түрлері және оның атқаратын функциясы
Қарым-қатынасқа түсушілердің әсерлесуі сөйлеу барысында сөз ғана емес
әрекет, қылық алмасу жүреді. Сонымен қарым-қатынас адамдардың санасына
қатысты диалогтық және монологтық деп екіге бөлінеді.
Диалогтық – екі немесе бірнеше адамның әңгімелесуі.
Монологтық – дара адамның сөйлесуі. Мұнда айтылуға тиісті ой-пікір
толық сипатталып, ұзағынан айтылады.
Сондай-ақ, қарым-қатынас үш жаққа бөлінеді:
1. Комуникативті
2. Интерактивті
3. персептивті
Қоммуникативті қарым-қатынас мәлімет беру мен алмасу мәселесімен
анықталады.
Интерактивті қарым-қатынас жасаушы жұптасушылардың өзара
әрекеттесуінде болады, яғни өзара әсерлесу, адамдардың бірлескен іс-
әрекетінде әсерлерін көрсететін қарым-қатынас компоненттері. Оның жеке
тұлғалық жағынан анықталуы:
1. Мақсатына
2. Түрткі
3. Қажеттіліктеріне
Персептивті қарым-қатынас адамдардың бірін-бірі қабылдауы, өзара
түсінушіліктері. Басқа адамдар жайлы ой, елестер, өзіндік сана-сезім
деңгейіне байланысты.
Ғылым былай жіктеп бөлудің шарты ғана екендігін қарым-қатынас
үрдісінде үш жағы да көрінетінін дәлелдеді.
Қарым-қатынас белгілі бір формасына қарай ауызша, жазбаша, іштей,
сырттай деп бөлінеді.
Ауызша – сөйлеудің негізгі түрі болғандыөтан, оның қалған түрлері де
соның төңірегінде құрылады.
Жазбаша – бұл момнологтық сөйлеудің бір түрі деуге болады. Бұл
ауызшадан қарағанда ой-пікірді кеңінен жүйелі, ерікті түрде жеткізеді.
Іштей – бұл адамның практикалық іс-әрекеті мен теориялық пікірі
жоспарланып, белгілі жүйеге салынуы.
Сырттай – дауыстап, естіртіп сөйлеу болып табылады.
Қарым-қатынасты қолданатын құралдар бойынша вербалды және вербалды
емес деп бөледі. Ал, қажеттілігіне байланысты биологиялық, әлеуметтік;
қарым-қатынастың мақсатына қарай – бағдарлы, іскерлік, бәсеке басты,
құралдық; қарым-қатынастың мазмұнына байланысты – материалдық, когнетивтік,
кондициондық, мотивациялық, іс-әрекеттік деп бөлінеді.
Кондициондық – адамның психологиялық жағдайының физиологиялық
жағдайына өзгеруі.
Когнетивтік – адамдар арасындағы білім арқылы қарым-қатынас жасау.
Мотивациялық – адамдардың ниеттерін ояту.
Сонымен қарым-қатынас түрлері мен формалары әр түрлі болып келеді.
Тікелей емес қарым-қатынас – жазбаша немесе құралдар арқылы толық емес
қарым-қатынас.
Адамзат тәжірибесін игеруге жазудың, кіткптың және басқа да әр түрлі
техникалық құралдардың пайда болуы тікелей емес қарым-қатынас жасаудың
түрін күрделендіреді. Қарым-қатынас әрі қарай жеке адам аралық және
көпшіліктік қарым-қатынас деп бөлінеді.
Жеке адам арқылық қарым-қатынас – топтарда, жұптарда, жеке дара
ерекшелігін білу, қайғы-қуанышына ортақтасу, түсіну, бірігіп іс-әрекет ету
негізінде қалыптасатын түрі.
Көпшілік қарым-қатынас – көпше түріндегі таныс емес адамдардың және
көпшілік мәлімет құралдары арқылы қарым-қатынас жасау. Мұндай түріне: өнер,
эстетикалық қарым-қатынас жатады.
Қарым-қатынастың топтар арасында қарастырсақ, ондай топтар біркелкі
емес, олар неше түрлі себепке негізделіп жіктелуі мүмкін: қалыптаса
бастаған өзара қатынастардың ықтярлығы мен тереңдігіне, құралу принципі мен
жолдарына, жеке адамның топтық нормаларына, көзқарасына негізделеді.
Қалыптаса бастаған өзара қатынастар ырықтылығы мен тереңдігіне байланысты
шағын топтар айқындалады.
Біршама тұрақты, құрамы жағынан көп емес, мүшелері бір-бірімен тікелей
қатынас жасай отырып, ортақ мақсатқа ұмтылған адамдардың бірлестігі шағын
топ деп атайды. Мысалы, жанұя, мектеп сыныбы, өндірістік бригада т.б
бірлестіктер. Бұл топтағылардың өзара қарым-қатынасына шек қойлмайды. Әркім
топтағы кез келген адаммен өз қалауы бойынша және қажетінше қатынас
жасайды. Ал, іс жүзінде топ мүшелері топтың бір мүшесіне қарағанда,
екіншісін жақын тұтады. Біреулер өзара жиі қатынасып, олардың қарым-
қатынасы жақындықпен сипатталынады (көңіл қалауымен немесе іс бабымен).
ә) Қарым-қатынас функциясы
Қарым-қатынас функциясын үш топқа бөлеміз.
1. Ақпаратты коммуникативтік
2. Бағдарлаушы коммуникативтік
3. Аффекті коммуникативтік
Коммуникация дегеніміз – бірлескен әрекеттер адамның көзқарасы, идея,
қызығушылық, көңіл күй алмасу жайында сөз қозғалады:
a) Қарым-қатынас ақпарат жіберу немесе оны қабылдау емес, сонымен
қатар онда екі адам немесе екі индивид қатысады. Сондай-ақ,
олардың әрқайсысы белсенді субьект.
ә) Қарым-қатынас ақпараттың екінші адамға тигізер әсері.
б) Бір сөзді екі индивидтің біркелкі түсінуі.
в) Адамдар коммуникация барысында барьерлердің болуы мүмкін.
Осындай негізде психологияда қарым-қатынастың үш жағын қарастырады:
1. Ақпарат алмасу
2. Өзара түсінушілік
3. Өзара әрекеттестік
Сонымен, қарым-қатынастың бес функциясын бөліп қарастыруға болады.
Адамдардың ұжымдық іс-әрекетінде байланыстырғыш рөлін атқарады.бұл
функцияны шартты түрде прагматикалық функция деп атайды.
1. Қалыптастырғыш функция.
Бұл функция адамның психологиялық бейгесін қалыптастырып, өзгертудің
қалыпты шарты. Эльконин пікірінше, даму барысында бала мен ересектің
сыртқы тікелей емес қарым-қатынасы баланың ішкі психологиялық процесінде
және баланың дербестік іс-әрекетіне айналады. Бала мен ересектің қарым-
қатынасы білім, іскерлік, дағдыны біреудің жай қосындысы емес, өзара
әсерлесу нәтижесінде өзара баға мен өзгерудің күрделі үрдісі. Бала өзіне
берілетін басқаның тәжірибесін белсенді түрде ой елегінен өткізіп, өңдеп
пайдаланады.
2. Бекітемін немесе қолдаушы функциясы.
Басқаша айтқанда басқа адамдармен қарым-қатынаста адам өзін-өзі танып,
біліп, өзіне-өзі сенімге ие болады. Адам өзін-өзі бағалау үшін
басқалардың әсері тиеді. Адам өміріндегі әр түрлі дәстүрлер амандасу,
түрліше көңіл аудару рәсімдері.
3. Жеке адам аралық қатынастарды ұйымдастыру және қолдау.
Басқа адамдарға деген эмоционалдық көзқарастар (сүйкімді, сүйкімсіз,
ұнайды немесе ұнамайды т.б) термин сөздер белгіленеді. Бұл жағдайда
адамның өз-өзімен қарым-қатынас жасауын (ішкі және сыртқы сөйлеу арқылы)
диалог типі ретінде адамның ойлауының әдәсә ретінде қарастырылады.
Сонымен қарым-қатынастың осындай әлеуметтік психологияда баса назар
аударылатыны жеке адам аралық тікелей қарым-қатынас түрлері нң терең
зерттеліегені болып табылады.
б) Қарым-қатынас – коммуникацияның жеке дара жағдайы
Коммуникацияның түрлі формаларын зерттеу, адамның қарым-қатынасы жайлы
білімімізді кеңейтті. Сөйлеу құралымен қатар адам қарым-қатынасының сөзден
тыс жолдары: ым-ишара, келбет, мимика, серіктестердің бір-біріне қатыс
жағдай, бейнелеуі кең зерттеліне бастады.
Соңғы кездерде психологиялық зертеулерде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz