Шанхай Ынтымақтастық Ұйымының құрылуы: ланкестікпен күрес тәжірибесі

Пән: Саясаттану
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 73 бет
Таңдаулыға:

әль - Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті

Халықаралық қатнастар факультеті

Халықаралық қатнастар және ҚР сыртқы саясаты кафедрасы

Мусабаланова

«Шанхай Ынтымақтастық Ұйымының құрылуы: ланкестікпен күрес тәжірибесі»

Диплом жұмысы

Қорғауға жіберілді:

Халықаралық қатнастар және ҚР

Сыртқы саясаты кафедрасының

меңгерушісі

Т. ғ. д. профессор Ф. Т. Кукеева

Ғылыми жетекші:

С. ғ. к., доцент С. Ж. Сапанов

Алматы 2009 жыл

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . . 3

Тарау 1 Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы/ШЫҰ/: жаңа қауіпсіздік жүйесі ретінде

1. 1 Орталық Азиядағы жаңа қауіпсіздік жүйесінің пайда болуы және Шанхай бестігі . . .

1. 2 Шанхай ынтымақтастық ұйымы/ШЫҰ/ және аймақтық қауіпсіздік мәселелері……… . . .

1. 3 ШЫҰ мүше мемлекеттердің қауіпсіздік мүдделері: ланкестік және есіртке саудасы . . .

Тарау 2 Орталық Азиядағы жаңа қауіп - қатерлермен күрес және ШЫҰ

2. 1 Орталық Азиядағы жаңа тәуелсіз мемлекеттер жаңа шақырулар . . .

2. 2 Қазақстан Республикасының Орталық Азиядағы ланкестікпен күрес саясаты . . .

Қорытынды. . . . .

Пайдаланған әдебиеттер тізімі . . .

Қосымшалар . . .

Кіріспе

Зерттеу жұмысының өзектілігі. XXғасырдың аяғымен XXI ғасырдың басы Кеңес Одағының республикалары үшін тарихи бетбұрысты кезеңі болғаны белгілі КСРО ы ыдырағаннан кейін жаңа тәуелсіз мемлекеттер халықаралық қатынастардың субъектілері ретінде бүкіләлемдік сахнаға шығып, сыртқы әлеммен, шет елдермен жоғары мемлекетаралық дәрежеде қатынастар орнату мүмкіндігіне ие болды. Олар беделді халықаралық ұйымдарға мүше болып (БҰҰ, ЕЫҚҰ т. б. ), өздерінің дипломатиясын қалыптастыруға мүмкіндік алды.

Сонымен бірге жаңа геосаяси жағдайда Орта Азия мемлекеттері /Қазақстан, Өзбекстан, Қырғызстан, Тәжікстан және Түрікменстан/өздерінің геосаяси және геоэкономикалық ерекшеліктеріне қарай әлемнің ірі мемлекеттерінің назарын аударған стратегиялық маңызды аймаққа айналды. Бұл ең алдымен өңірдің Еуропа мен Азияны біріктіретін қолайлы да тиімді географиялық орналасуы мен жер қойнауының пайдалы қазбалар мен табиғи ресурстарға бай болуымен шарттасқан.

Қазақстан үшін әлемнің жаңа геосаяси күштерімен қарым-қатынас орнату стратегиялық маңызды. мәселе

Бітіру жұмысының өзектілігі, ең алдымен, Қазақстанның қазіргі геосаяси жағдайымен тікелей байланысты. Геосаяси тұрғыдан алғанда, Қазақстанның Орталық Азияның бес мемлекеттерінің ішінде жетекші рөлге ие болуы және біздің мемлекетімізді жетекші мемлекеттердің аймақтық дамудағы негізгі факторы ретінде қарастыруында. ҚР - ның тәуелсіздік алғаннан кейінгі бүкіләлемдік қауымдастыққа кіру барысында шет елдермен дипломатиялық қатнастарды дамыту мәселелері үлкен өзектілікке ие болады.

Қазақстан әлемдік және аймақтық халықаралық ұйымдардың 64 мүше, оны 117 мемлекет мойындаған, жүзден аса мемлекетпен дипломатиялық қарым-қатынастар орнатылған, 40-қа жуық мемлекетте Қазақстанның елшіліктері мен өкілдіктері жұмыс істейді, ал Қазақстанда шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың 56 дипломатиялық өкілдіктері қызмет жасайды[1] .

ҚР Президенті Н. Ә. Назарбаев «әлемдік шаруашылық байланыстардың қазіргі заманғы даму бағыты «теңдік, ерікті жэне прагматикалық қызығушылық негізіндегі интеграционизм бұл - Еуразия үшін лайықты келешек, яғни тек сондай жағдайда гана ол XXI ғасырдағы әлемдік экономика мен саясаттың жаһандық факторы бола алады» деген болатын [2] .

Қарастырылып отырған тақырыпқа ғылыми тұрғыда баға берудің тағы бір қажеттілігі - негізгі геосаяси акторлардың Қазақстандағы саяси әрі экономикалық мүдделерін айқындау болып табылады.

Қазақстан үшін сыртқы саясатының негізгі мақсаттарының бірі аймақтағы саяси қауіпсіздікті сақтау болып табылады. Қазақстан үшін РФ, АҚШ және Қытайдың аймақтағы қауіпсіздік саласындағы ынтымақтастығы үлкен маңызға ие болады. Өйткені бүгінгі таңда халықаралық деңгейде ушығып отырған аймақтық, тіпті әлемдік қауіпсіздікке нұқсан келтіретін халықаралық лаңкестік, діни экстремизм, ұлттық сепаратизм сияқты келеңсіз құбылыстармен күресу бір ғана мемлекеттің қолынан келмейді.

Заман талабынан туындаған интеграциялық процестер нәтижесінде құрылған аймақтық ұйымдардың қызметі оның айқын көрінісі болмақ. «Шанхай ынтымақтастық ұйымының» пайда болуы аймақ қауіпсіздігі мен тұрақтылығын сақтау мақсатында құрылғанын айту керек. ҚР сыртқы саясаты өз тарапынан бұл ұйымға белгілі деңгейде қызығушылық танытып отырғаны белгілі. Орта Азия мемлекеттері осы ұйым шеңберіндегі ынтымақтастықты Қытай мен Ресейдің әлеуеті арқылы қауіпсіздікті сақтаудың және экономикалық дамуға жетудің жолы ретінде қарастырса, Қытай осы ұйымдағы өзінің жетекші орнын пайдалана отырып, аймақтағы негізгі ықпал етуші күшке айналуды мақсат тұтатыны сөзсіз. Көптеген саясаттанушылар Қытай үшін «ШЫҰ»-ның қызметі сондай-ақ аймақтағы АҚШ ықпалын бәсеңдету үшін қажет деп есептейді.

Баршаға белгілі, 2001 жылдың 11 қыркүйегіндегі АҚШ-тағы лаңкестік әрекеттен кейін лаңкестікке қарсы құрылған коалиция күштерінің Орталық Азияға енуімен АҚШ-тың аймақтағы қатысуы күшейе бастады. НАТО-ның шығысқа қарай кеңеюіне қарсы тұратын Қытай мен Ресей АҚШ-тың Орталық Азиядағы ықпалының күшеюін қаламайтындарын көрсетті. Оған дәлел- 2005 жылдың шілде айындағы ШЫҰ-ның Астана саммиті. Басқосу қорытындысы бойынша қабылданған декларацияда АҚШ бастаған антитеррорлық коалиция әскери контингенттерінің ШЫҰ-ға мүше мемлекеттерінің аумағынан әкетудің ақырғы мерзімін анықтау қажеттігі айтылған. Әрқайсысы өзінше аймақтағы негізгі күшке айналғысы келгенмен, Қытай мен Ресей сияқты екі алпауытқа АҚШ-тың аймақтағы ықпалын бәсеңдету үшін өзара көмек пен қолдауға сүйенуге тура келіп отыр. Астана саммиті АҚШ-тың әскерін Орталық Азиядан кетіруді мақсат еткенмен, бұл мақсатқа жартылай ғана қол жеткізілді. Андижандағы оқиғадан кейін АҚШ Өзбекстан өкіметін қатты әшкерелеуге алды. Нәтижесінде Қытай мен Ресейге арқа сүйеген Өзбекстан АҚШ-пен байланыстарын нашарлатып алды. Ал Қырғызстан өзінің экономикалық мүддесін алғашқы орынға қоя отырып, ШЫҰ-да белгіленген мақсаттардан бас тартып, АҚШ-тың аймақта қала беруіне мүмкіндік туғызды.

Жалпы жұмыстың тақырыбы болып табылатын Қазақстанның көпвекторлық сыртқы саясатын теориялық және практикалық жағынан талдау мен сыртқы сяасттағы басымды бағыттарды айқындау және олардың өзара ықпалдастық деңгейін талдау тараптар арақатынасының болашақтағы дамуына баға беруге мүмкіндік береді. Зерттеу жұмысында Бұл зерттеу жұмысының өзектілігін арттыра түсері сөзсіз.

Зерттеу жұмысының хронологиялық шеңбері 1992 жылыдан Қазақстан Республикасының тәуелсіздігін алған уақыттан бүгінгі күнге, 21-ші ғасырдың алғашқы онжылдығының 1-ші жартысына дейінгі аралықты қамтиды.

Бітіру жұмысының мақсаттары мен міндеттері.

Бітіру жұмыстың негізгі мақсаты ҚР - ның сыртқы саясатының негізгі бағыттарын жүйелі және комплексті түрде зерттеу болып табылады. Осындай мақсатқа сәйкес зерттеу жұмысының алдына мынадай мақсаттар қойылады:

1. ҚР - ның сыртқы саясатының қалыптасуының теориялық негіздерімен ерекшеліктерін айқындау.

2. Қазақстан үшін сыртқы саясаттың алатын орны мен ролін айқындау.

3. Қазақстанның жетекші елдерімен қарым-қатынасындағы ерекшеліктерін көрсету.

4 Аймақтағы қауіпсіздік пен тұрақтылықты қалыптастырудағы қазақстанның тәжірибесіне объективті қорытынды жасау.

. Бітіру жұмысының ғылыми зерттелу деңгейі. Бітіру жұмысының пайдаланылған еңбектер қатарында алдымен ҚР Президенті және қазақстандық дипломаттардың еңбектерін айтуға болады. Мысалы, Н. Назарбаевтың «Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы»[3], «Ғасырлар тоғысында»[4], «Сындарлы он жыл»[5] атты еңбектері еліміздің егемен ел ретінде ішкі және сыртқы саясатын қалыптастырып, даму бағытын қарастырған. Оның ішінде Қазақ-жапон қатнастарының ынтымақтастығы, Қазақстанның бұл мемлекетпен өзара тиімді экономикалық, саяси, достық, әріптестік байланыстарды дамытудың қажеттілігі баяндалады. Қазақстанның егемен ел ретінде сыртқы саяси бағыттарын айқындауы, оның халықаралық қауымдастыққа толыққанды мүше ретінде кіруі және Қазақстан - Жапон дипломатиялық қатнастарын, ҚР экс - сыртқы істер министрі, қазіргі таңда ҚР Сенат төрағасы Қ. Тоқаевтың «Под стягом независимости[6] », «Внешняя политика Казахстана в условиях глобализации», «Беласу» [7] атты еңбектерінде қарастылады. Қ. К. Тоқаев Қазақстанның тәуелсіздік алғаннан бергі жүргізген сыртқы саясаты баяндалып, сыртқы саясаттың бағыттары, кезеңдері және басым жақтары қарастырылған.

Сонымен бірге қазақстандық дипломаттардың да және саяси қайраткерлердің де зерттеу еңбектерінің негізін құрайды. Олардың қатарында Қ. Султанов, М. Тажин О. Сүлейменов атап өтуге болады.

Бұл еңбектерде ҚР сыртқы саясаттағы қол жеткізген жетістіктеріне талдау жасай отырып, Қазақстанның экономикалық даму және экономикалық салалаларды реформалаудың ерекшеліктеріне, ортақ жақтарына баға беріледі.

Сонымен қатар жұмыстың тақырыбын ашуда Ресей және Орта Азияның республикалары басшыларының еңбектері де пайдаланылды. Олардың қатарында Ресей -Жапон қатнастарына байланысты Б. Н. Елциннің, В. ВПутиннің, Өзбекстан президенті И. Каримовтың «О национальной государственности, идеологии независисмости и правовой культуре»[8], Түркменстан президенті С. Ниязовтың «Внешняя политика нейтрального Туркменистана»[9] атты еңбектерін атап өтуге болады.

ҚР -ның жалпы сыртқы саяси бағыты мен оның Ресейге және Орталық Азияға қатысты жүргізген саясатына талдау жасауға бірқатар Ресей зерттеушілері мен ғалымдарының еңбектері арналған. Олардың ішінде Е. Примаков, М. С. Капица, В. А. Корсун, А. Д. Воскресенский, В. А. Лузянин, С. Г. Свешников, Ю. Песков В. Лукин, В. Михеев, В. Кузнецов [10], Е. П. Бажанов сияқты зерттеушілерді атауға болады.

Қазақстандық зерттеушілер қ азақстанның сыртқы саясатында мемлекеттік маңызы бар мәселелер турасында жазған белгілі тарихшы-ғалымдардың еңбектері бар.

Қазақстанның тәуелсіздік алғаннан кейінгі ұлттық, аймақтық, ғаламдық, саяси, экономикалық, әскери қауіпсіздігі, сонымен қатар Орта Азиядағы геосаяси жағдай мен өңірдің әлемдік саясатта алатын орны сияқты мәселелер белгілі ғалым Ө. Қасеновтің еңбектерінде қарастырылып, жан-жақты талдау жасалынған[11] .

Сонымен бірге зерттеуші М. Лаумулиннің бірқатар басылымы Қазақстан, мен Орта Азиядағы мен Жапонияның ролі, қарым-қатынасы тұрғысындағы батыс зерттеушілерінің, әсіресе американдық зерттеушілердің, көзқарасын баяндайды. Олардың ішінде Г. Фуллер, Дж. Гинсбург, Ч. Анделенд, Н. Платт, Кайзер, М. Олкотт және т. б. бар[12] .

Орта Азиядағы геосаясатына арналған өзбек, қырғыз зерттеушілерінің еңбектері зерттеу жұмысының тақырыбын ашуда пайдаланылды.

Қазақстан сыртқы саясатына қатысты әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университетінің халықаралық қатынастар факультетінің халықаралық қатынастар және Қазақстанның сыртқы саясаты кафедрасының оқытушылары Ж. У. Ибрашевтің, К, Қожахметовтың, Қ. Е. Байзақованың, Ф. Т. Көкееваның, және т. б. еңбектері бар.

Зерттеудің деректік негізі. Қазақстанның дипломатиялық қатнастары оның сыртқы саясатын зерттеудің деректік негізгі көздерін төмендегідей бес топқа бөлуге болады.

Зерттеу көздерінің бірінші тобын дипломатиялық құжаттар құрайды. Олар ҚР -ның дипломатиялық қатнастарды дамыту барысында қол жеткізілген келісімдер, декларациялар, коммюникелер т. с. с. Мысалы,

Деректік көздерінің екінші тобына ел басыларының, сыртқы істер министрлерінің, елшілердің баяндамалары, өзара сапарлар барысындағы сөйлеген сөздері және әртүрлі ақпарат құралдарына берген сұхбаттары кіреді. Олар берілген жұмыстың теориялық-әдістемелік негізін құрайды.

Зерттеу жұмысында қолданылған деректердің үшінші тобын Қазақстанның, Ресейдің шығыстанушыларының, соның ішінде саясатшы, тарихшы ғалымдардың зерттеулері мен монографиялары құрайды. Олардың ішінде

Ал деректердің төртінші тобын отандық және шетелдік мерзімді басылымдарда кездесетін алуан түрлі ақпарат құжаттары кіреді. Ондай мәліметтер Қазақстанның «Егемен Қазақстан», «Казахстанская правда», «Жас Алаш», «Түркістан», «Деловая неделя», «Панорама» газеттерінде және «Дипломатия жаршысы», «Ақиқат», «Саясат», «Казахстан-Спектр», «Центральная Азия и Кавказ», «Казахстан: экономика и жизнь», «Казахстан и современный мир», «Аналитическое обозрение», «Континент» журналдарында бар. Ал Ресейдің «Правда», «Известия», «Аргументы и факты», «Независимая газета» газеттері мен «Проблемы Дальнего Востока», «Мировая экономика и международные отношения», «Азия и Африка сегодня», «Нефть и газ», «Железнодорожный транспорт» журналдары пайдаланылды.

Зерттеу жұмысында пайдаланылған деректердің бесінші тобын Қазақстан мен жетекші мемлекеттердің ақпарат агенттіктерінің хабарлары құрайды. Мұндай ақпарат агенттіктердің қатарында Қазақстанның «Хабар», «ҚазААГ», «Интерфакс-Казахстан», Қырғызстанның «Кабар», Тәжікстанның «Ховар», Ресейдің «Новости», «ИТАР-ТАСС» агенттіктері бар. Ақпарат агенттіктерінің хабарлары, негізінен, интернет желісінен алынған.

Деректерді пайдалану жұмыстың алдына қойған мәселелерді мейлінше толық зерттеуге және жұмыстың мақсаттары міндеттерін ашуға мүмкіндік бергені сөзсіз.

Бітіру жұмысының әдістемелік негізі. Зерттеу жұмысының теориялық негізін отандық және шетелдік ғалымдардың ғылыми қорытыныдылары құрайды. Диссертацияда тарихи оқиғаларға және сан-саладағы мемлекетаралық құжаттарға жинақтау, талдау, жүйелеу әдістері қолданылды. Сонымен қатар кеңінен қолданылатын тарихи-салыстырмалы және жүйелеу әдістері де зерттеу жұмысына арқау болды. Бұл әдістер Қазақстанның сыртқы саясатын жүйелі түрде айқындауға мүмкіндік береді. Зерттеу жұмысын ғылыми негізде жүйелеп, оның нәтижесін шығару үшін, сол арқылы баяндау, талдау және болжау түрінде негізгі мақсаттарға қол жеткізу үшін ғалымдар әртүрлі әдістерді зерттеген. Сыртқы саясаттың дамуына батыс зерттеушілері, әсіресе американдық саясаттанушылар, өз үлестерін қосқан. Олар зерттеудің билікті-элиталық, плюралистік, ұйымдастырушылық-құрылымдық, рационалды, бюрократиялық-саяси модельдерін ұсынып, сыртқы саясат пен халықаралық қатынастарды зерттеу мен талдаудың көптеген әдістемелерін дамытқан.

Берілген зерттеу жұмысының тақырыбын ашуда негізгі әдістеме ретінде жаңа құрылымдық функционализм қолданылады. Саяси құбылыстар субъектілер арасындағы өзара әрекеттің байланысына және оның сипатына құрылым деңгейінде баға беруді талап етеді. Сондықтан халықаралық қатынастар мен мемлекеттің сыртқы саясатын зерттеудің едәуір қажетті әдістемесі дәстүрлі және рационалды әдістерді қамтитын жаңа геосаясат болып есептелінеді. Ол реалистік идеализм концепциясы болып табылады да, жаңа құрылымдық функционализмге сүйенеді. Ал ол өз кезегінде Парсонс Т., Абрахамсон М., Смелсер Н., Мюре У., Исенстадт С., Тавада М., Томсон К., Яо Д. сияқты ғалымдар зерттеген құрылымдық-функционалдық талдаудың дамуы болып табылады. Жаңа геосаясатта саяси құбылыстар экономика, саясат, идеология және географиялық жағдайлар сияқты 4 қызметтен құралатын қоғамдық құрылым арқылы қарастырылады. Құрылымның тұрақтылығы мен мызғымастығының бірден-бір шарты аталмыш 4 қызметтің өзара үйлесімділігі болып табылады. Ал ішкі өзара әрекет қызметтер арасындағы себеп-салдарлы байланысқа сүйенеді, сондықтан жеке қызметтердің тұрақтылығының бұзылуы бүкіл құрылымның қайта ұйымдастырылуына, кері кетуіне әкеп соқтырады.

Зерттеу жұмысында саяси құбылыстарға баға берудің тағы бір әдісі ретінде ойындар теориясы пайдаланылады. Бұдан 40 жыл бұрын метематик Джон фон Нойманн мен экономист Оскар Моргенштерн экономикалық мәселелерді шешудің тиімді жолдарын табуға тырысқан, сол орайда өздерінің "Ойындар теориясы және экономиканың тәртібі" атты ортақ еңбегінде көрсетілген классикалық ойындар теориясын жасап шығарған. Оның негізінде рационализм принциптері бойынша жұмыс істейтін субъектілердің типтеріне талдау және болжау модельдері құрылатын мүмкіндік теориясы жатыр. Біртіндеп бұл ойындар теориясы ғылымның басқа да салаларына қолданылатын құралға айналды. Саясат ғылымында ол құрылым мен процесс тұрғысынан алғанда, мемлекетаралық келіссөздер сияқты саяси құбылыстарды зерттеудің салыстырмалы әдісі болып табылады.

Бітіру жұмысыныың құрылымы кіріспеден, екі тараудан тұрады.

Тарау 1 Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы/ШЫҰ/: жаңа қауіпсіздік жүйесі ретінде

1. 1 Орталық Азиядағы жаңа қауіпсіздік жүйесінің пайда болуы және Шанхай бестігі

Жиырмасыншы ғасырдың аяғындағы әлемдік дамудағы өзгерістер, оның ішінде КСРО-ның ыдырауы Орталық Азия үшін тарихи бетбұрысты кезең болды. Жаңа тәуелсіз мемлекеттердің пайда болуы, олардың өзінің ішкі және сыртқы саяси бағыттарын белгілеп, әрі қарай өздігінше дамуы оңай іс емес екендігі айдан анық. Бірақ Орталык Азия елдері халыкаралық істерге белсене араласа отырып, халықаралық ұйымдарға мүше больш, дүниежүзілік коғамдастықтьң тең құқықты мүшесіне айналды. Бүгінде әлемнің жетекші мемлекеттері мен саяси, экономикалық күштер назары осы аймаққа аударылған.

КСРО кезінде Орталық Азия мемлекеттері, яғни Қазакстан, Кыргызстан, Өзбекстан жэне Түкменстан республикаларьшың әлеуметтік-саяси жағдайы, экономикалық дамуы бірдей деңгейде болды. Ал тәуелсіздік алғаннан кейін бұл мемлекеттер өзіндік даму жолын таңдап, олардың әркайсысының ұстанған саяси бағьтты әртүрлі болды.

Мысалы, Түркменстан ешкімге қосылмайтын бейтараптық саясатты тандап, окшауланып алды. Тәжікстанда мемлекет ішіндегі топаралық тартыстардың салдарынан 1992-1997 жж. азамат соғысын басынан кешірді. Өзбекстан болса И. Г. Каримов басқарған авторитарлық жүйе кұруға кірісіп кетті. Қазақстан болса нарықтық экономикаға негізделген ішкі саясатты және көптармакты сыртқы саясатты ұстана отырып. әлем елдерімен тең құқықты ынтымақтастықты дамытуға бет алды.

Сонымен бірге Ортальщ Азия мемлекеттері үшін өзара шаруашылық байланыстардың үзілуі салдарынан болған экономикалық дағдарыстан шығудын жолдарын да іздестіру қажет болды. Дәл осындай жағдайда Орталық Азия елдерінің шикізат пен табиғи ресурстарға бай болуы, олардың геоеаяси жағдайы әлемдік экономикалық қатынастарға кірігуіне мол мүмкіндіктер туғызды. Бүгін Орталык Азия аймағы әлемдік саясаттың белсенді факторына айналды. Аймакта АҚШ. ЕО. Қытай. Рессй. Түркия, Иран және Үндістан сияқты мемлекеттердің мүдделері түйіскен. Егерде жиырмасыншы ғасырдың 90-шы жылдары бұл аймақта ірі мемлекеттер негізінен экономикалық мүддені көздеген болса, ХХ-ші ғасырдың басынан бастап экономикальщ мүдде саяси мүддеге ауысқандай.

Ресей 19 ғ. -20 ғ. басында Орталық Азиядағы негізгі ойыншы болғаны белгілі. Ал 21 ғ. басында Ресей дипоматиясы АҚШ, Қытай, Түркия, Иран,

Үндістан, Пәкістан, Сауд Арабиясы, сонымен қатар еуропалық мемлекеттермен бәсекелестікке түсуде.

Орталық Азия аймағы өзінің географиялық, экономикалық, ұлттық, тарихи, мәдени және тағы басқа факторларының қызметіне сәйкес геосаяси және геоэкономикалық жағынан өзіндік ерекшеліктерге ие аймақ болып табылады. Ең алдымен ол географиялық жағынан батыстағы Европа мен шығыстағы Азияның, солтүстіктегі Ресей мен оңтүстіктегі ислам әлемінің тоғысқан жерінде орналасқан. Сондықтан да аймақтың стратегиялық маңызы өте зор. Екіншіден, тікелей теңізге шыға алмайтын құрлық ортасындағы аймақ, әлемнің басқа аймақтарына тек көрші мемлекеттер арқылы ғана шыға алады, сондықтан көршілес елдермен байланыс орнатудың мәні қаншалықты зор екендігін айтпаса да түсінікті. Үшіншіден аталмыш аймақ табиғи ресурстарға өте бай, оның ішінде әсіресе табиғи газ, мұнай, түсті металдар және басқа да пайдалы қазбалар көздері бар. Ауыл шаруашылығы саласында мақта, астық, көкөніс және тағы басқа экономикалық дақылдарды дамытудағы жағдайы айтарлықтай жақсы, сондықтан едәуір зор экономикалық потенциалға ие. Төртіншіден, ұлттық, діни, мәдени жағынан алғанда бұл аймақ өзіне тән ерекшеліктерге ие, түркі және ислам мәдениетімен дәстүрлі байланысы зор, оған қоса батыс пен шығыс мәдениеттерінің қосылған ықпалы да бар.

20-шы ғасырдың аяғы, дәлірек айтсақ, 90-шы жылдардың басы Орталық Азия республикалары үшін ғана емес, сонымен бірге кезінде Кеңес Одағын құраған республикалар үшін де тарихи бетбұрысты кезең болды. Социалистік тәртіп орнатып келген дүниежүзінің ірі державасы Кеңес Одағы ыдырап, 70 жыл бойы орталыққа бағынған республикалар тәуелсіз мемлекеттер статусына ие болды. Әрине, алғашқы егемендік алған республикалар үшін жеке-дара мемлекет ретінде өзінің ішкі және сыртқы саяси бағыттарын белгілеп, әрі қарай өздігінше аяқ алып жүруі оңай іс емес екендігі айдан анық. Бірақ Орталық Азия елдері халықаралық істерге белсене араласа отырып, халықаралық ұйымдарға мүше болып, дүниежүзілік қоғамдастықтың тең құқықты мүшесіне айналды. Бүгінде әлемнің көптеген мемлекеттері мен саяси, экономикалық күштер назары осы аймаққа аударылған.

КСРО алып мемлекет ретінде тарих сахнасынан кеткен соң, оның орнында қалған республикалар, оның ішінде Орталық Азия елдері де тәуелсіздіктерін жариялап, егемен ел ретінде халықаралық қауымдастықтан өздеріне тиесілі орындарын алуға тырысты. 1991 жылдың аяғында бірінен соң бірі әлемге өздерінің тәуелсіздігі туралы жариялады. Осы жылдың желтоқсан айының басында КСРО-ның іс жүзінде ыдырауы туралы Беловеж келісіміне қол қойылып, айдың соңында Алматыда Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының пайда болғаны жөнінде келісім дүниеге келеді. Орталық Азия республикаларының тәуелсіздігін алғашқылардың қатарында болып Түркия, Ресей, Қытай және АҚШ мойындайды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.