Қаржы және инфляция



Мазмұны

Кіріспе 3

1. Инфляция туралы ұғым 4

1.1. Инфляцияның табиғаты

1.2. Инфляцияның қаржымен өзара байланысы 5

1.3. Инфляция . салықтың ең жаман түрі 13


2. Банктер туралы жалпы ұғым 18

2.1. Ұлттық банк қызметі мен саясаты

2.2. Инфляциялық таргеттеу 19

3. Инфляция туралы түсініктер мен тарихи шолу 15

3.1. Капиталистік заманға дейінгі кризистер

3.2. Инфляцияға қарсы саясат шаралары 16

3.3. Гиперинфляция 21

Қорытынды 22

Қолданған әдебиеттер 23
КIРIСПЕ
Қаржы дегеніміз не – ол ең алдымен кез-келген тауарды сатып алу мақсатында адамның ой санасымен ойлап табылып, қолдан жасалған «ақша». Ал ақша болса осы тауардың құнын есептейтін құрал. Мысалға көне дәуірде тауар алмасу пайда болғанда, тайпалар арасында қиын сұрақ туды: қандай баға белгісінде бір тайпа айтарлық мал шаруашылығымен айналысатындар өзнен артып қалған ет өнімін, екінші бір тайпаға бидайға ауыстыра алады? Қанағаттандырарлық жауап табу қиынға соқты. Себебі барлығына ортақ тауар бағасын есептейтін эквивалент болмады. Сондықтан бр затты екінші затқа ауыстыру оңай да әрі пайдалы болды. Кейн тауар түрі көбейіп, оны ауыстыру да көбейе бастады. әр елде және үлкен экономикалық аймақтарда, жергілікті сауда орталықтарында баршаға ортақ эквиваленттер ең көп өтетін тауарларға басқа тауарларды ауыстырып отырды. Кейіннен дүние жүзіне ортақ белгіленген эквивалент пайда болды. Бұл ролге ең бірінші алтын келді. Осыдан кейін ақшаның шығуы бірқатар жеңілдктерге әкелді. Ақша бар жерде ақша инфляциясы да болуы ықтимал, ақшаның құнсыздануы мемлекетке көптеген шығындар алып келеді.
Нарықтық қатынастардың құрылымында да, мемлекет тарапынан оларды peттey механизмiнде де қаржы зор рөл атқарады. Қаржы - нарықтық қатынастардың құрамды бөлiгi және мемлекeттiк саясатты жүзеге асырудың құралы. Бұл орайда қаржының әлеуметгiк-экономикалық мәнін түciнe бiлудiң оның ic-әрекет етуiнiң ерекшелiктерiн терең ұғынудың, Қазақстан экономикасын ойдағыдай дамыту мақсатымен қаржы ресурстарын неғұрлым толық және ұтымды пайдаланудың әдiстерi мен амалдарын көре бiлудiң маңызы зор.
Қоғамдық өнiмдi бөлумен және осының неriзiнде ақшалай қорланымдарды, табыстарды және қорларды жасаумең оларды ұлғаймалы удайы ондiрicтiң мaқcaтrapынa және қогамдық дамудың қажеттiлiктерiн қaнaгaттaндыpyғa пайдаланумен байланысты болатын экономикалық катынастар қаржы туралы ғылымның мән – мағынасы (предметі) болып табылады. Қаржы ресурстары мен макcaтты ақша корлары, олардың қалыптасуы, қозғалысы және пайдаланылуы қаржының обьектiсi, ал қоғамдык өмiрдiң ұйымдастырушысы peтіндeгi мемлекеттi қоса алғанда кызметтiң өндiрiстiк және өндiрiстiк емес сфсраларының сан алуан шаруашылық қоғамдық және басқа ұйымдары оның субьектiлерi болып табылады. Қаржы туралы ғылымда және қаржыны зерделеу кезiнде тауып бiлyдiң негiзгi әдiсi - материалистiк диалектикалық – тарихи әдіс қолданылады, ол нақты тарихи жагдайларды ескере отырып, қаржы қатынастары мен құбылыстарын олардың дамуы мен өзара байлaныcтылығы неriзiнде зерттеудi болжайды.
Қолданған әдебиеттер:

1. Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі). – Алматы, 2002
2. Әмірқанов Р.Ә., Тұрғылова А.Қ. Қаржы менеджменті. Оқу құралы. – Алматы, 1999
3. Бабич АМ., Павлов Л.Н. Финансы. Учебник. – Москва, 2001
4. Балабанов А.И., Балабанов И.Т. Финансы. Учебное пособие. – Петербург, 2000
5. Дробозина Л.А. Финансы. Учебник для вузов. – Москва, 2000
6. Соколов О.В. Финансы, деньги, кредит. Учебник. – Москва, 2001
7. Политическая экономия. Учебник для высших учебных заведений. Медведева В.А. редакциясымен Москва, политиздат, 1988.
8. Макконнелл, Брю. Экономикс. Том 1. Москва, Республика, 1992.
9. А.Амосов. Инфляция и кризис: пути выхода.М.: Пресса,1992.
10. С.И.Лушин. Откуда взялась инфляция? Финансы N9, 1992.
11. Д.Воронин. Инфляция - худший из налогов.
12. В.Е.Маневич, В.Л.Перламутров. Об инфляционной политике. Финансы N8, 1993
13. Аманов У.Н. “ Коммерческие банки в условиях перехода к рыночной экономике”
14. Афанасьева Г.А. “ Рынок ценных бумаг”
15. Лесинский С.В. “ Финансовые фьючерсы и опционы”
16. Эдвин Дж. Долан, Колин Д. Кэмпбелл, Розмари Дж. Кэмпбелл
“Деньги, банковское дело и денежно кредитная политика”
17.Эдвин Дж. Долан, Дейвид Е. Линдсей “ Рынок: микроэкономическая модель”

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі:  Курстық жұмыс
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:   
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Экономика және финанс кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Пәні: экономикалық процестерді моделдеу және болжау

тақырыбы:

Қаржы және инфляция

Орындаған:

Тексерген:

Мазмұны

Кіріспе 3

1. Инфляция туралы ұғым 4

1. Инфляцияның табиғаты

1.2. Инфляцияның қаржымен өзара байланысы 5

1.3. Инфляция – салықтың ең жаман түрі 13

2. Банктер туралы жалпы ұғым 18

2.1. Ұлттық банк қызметі мен саясаты

2.2. Инфляциялық таргеттеу 19

3. Инфляция туралы түсініктер мен тарихи шолу 15

3.1. Капиталистік заманға дейінгі кризистер

3.2. Инфляцияға қарсы саясат шаралары 16

3.3. Гиперинфляция
21

Қорытынды 22

Қолданған әдебиеттер 23

КIРIСПЕ

Қаржы дегеніміз не – ол ең алдымен кез-келген тауарды сатып алу
мақсатында адамның ой санасымен ойлап табылып, қолдан жасалған ақша. Ал
ақша болса осы тауардың құнын есептейтін құрал. Мысалға көне дәуірде тауар
алмасу пайда болғанда, тайпалар арасында қиын сұрақ туды: қандай баға
белгісінде бір тайпа айтарлық мал шаруашылығымен айналысатындар өзнен артып
қалған ет өнімін, екінші бір тайпаға бидайға ауыстыра алады?
Қанағаттандырарлық жауап табу қиынға соқты. Себебі барлығына ортақ тауар
бағасын есептейтін эквивалент болмады. Сондықтан бр затты екінші затқа
ауыстыру оңай да әрі пайдалы болды. Кейн тауар түрі көбейіп, оны ауыстыру
да көбейе бастады. әр елде және үлкен экономикалық аймақтарда, жергілікті
сауда орталықтарында баршаға ортақ эквиваленттер ең көп өтетін тауарларға
басқа тауарларды ауыстырып отырды. Кейіннен дүние жүзіне ортақ белгіленген
эквивалент пайда болды. Бұл ролге ең бірінші алтын келді. Осыдан кейін
ақшаның шығуы бірқатар жеңілдктерге әкелді. Ақша бар жерде ақша инфляциясы
да болуы ықтимал, ақшаның құнсыздануы мемлекетке көптеген шығындар алып
келеді.

Нарықтық қатынастардың құрылымында да, мемлекет тарапынан оларды
peттey механизмiнде де қаржы зор рөл атқарады. Қаржы - нарықтық
қатынастардың құрамды бөлiгi және мемлекeттiк саясатты жүзеге асырудың
құралы. Бұл орайда қаржының әлеуметгiк-экономикалық мәнін түciнe бiлудiң
оның ic-әрекет етуiнiң ерекшелiктерiн терең ұғынудың, Қазақстан
экономикасын ойдағыдай дамыту мақсатымен қаржы ресурстарын неғұрлым толық
және ұтымды пайдаланудың әдiстерi мен амалдарын көре бiлудiң маңызы зор.

Қоғамдық өнiмдi бөлумен және осының неriзiнде ақшалай қорланымдарды,
табыстарды және қорларды жасаумең оларды ұлғаймалы удайы ондiрicтiң
мaқcaтrapынa және қогамдық дамудың қажеттiлiктерiн қaнaгaттaндыpyғa
пайдаланумен байланысты болатын экономикалық катынастар қаржы туралы
ғылымның мән – мағынасы (предметі) болып табылады. Қаржы ресурстары мен
макcaтты ақша корлары, олардың қалыптасуы, қозғалысы және пайдаланылуы
қаржының обьектiсi, ал қоғамдык өмiрдiң ұйымдастырушысы peтіндeгi
мемлекеттi қоса алғанда кызметтiң өндiрiстiк және өндiрiстiк емес
сфсраларының сан алуан шаруашылық қоғамдық және басқа ұйымдары оның
субьектiлерi болып табылады. Қаржы туралы ғылымда және қаржыны зерделеу
кезiнде тауып бiлyдiң негiзгi әдiсi - материалистiк диалектикалық – тарихи
әдіс қолданылады, ол нақты тарихи жагдайларды ескере отырып, қаржы
қатынастары мен құбылыстарын олардың дамуы мен өзара байлaныcтылығы
неriзiнде зерттеудi болжайды.

1. Инфляция туралы ұғым

1.1. Инфляцияның табиғаты

Бугiнде инфляция бағaның өcyi натижесiнде ақшаның сатып алу
жарамдығыгының құлырауымен ғана емес, сонымен бiрге елдiң экономикалық
дамуының жалпы қолайсыз ахуалы мен де байланысты. Инфляңияға өндiрic пен
өткiзу сферасындағы әр турлi факторлар тудырған өндiрiс проңесiнiң карама –
қайшылықтары себепшi болады. Инфляңияның ауел бастағы себебi - ұлттық
шаруашылықтың түрлi сфераларындағы жинақтау мен тұтыну, сұраным мен ұсыным,
мемлекеттiң кipicтepi мен шығыстары, айналыстағы ақша массасы мен
шаруашылықтың ақшаға қажеттiлiгi арасындағы алшақтықтар.

Инфляңиянын iшкi және сыртқы факторларын (себептерiн) айыра бiлу
қажет. Ішкi факторлардың арасында акшаға жатпайтын және ақшалай –
монетарлық факторларды бөлуге болады. Ақшаға жатпайтындары – бұл шаруашылық
сәйкестiгiнiң бұзылуы, экономиканың ңиклдық дамуы, өндiрiстiң
монополизаңиялануы, инвестиңиялардың теңгерiмсiздiгi, алеуметтiк – саяси
сипаттағы ерекше жағдайлар және басқалары. Ақшалай факторларға мемлекеттiк
қаржының дағдарысы ү бюджет тапшылығы, мемлекеттiк борыштың өcyi, ақша
эмиссиясы, сондай - ақ несие жүйесiнiң кеңеюi, ақша айналысы жылдамдығының
артуы натижесiнде несие құралдарының өcyi және басқалары жатады.

Дүниежузiлiк құрылымдық дағдарыстар (шикiзат, энергетика, валюта
дағдарыстары), басқа елдерге инфляңияны экспортқа шығаруға бағытталган
мемлекеттiк валюта саясаты, алтынды, валютаны жасырын экспортқа шығару
инфляңияның сыртқы факторлары болып табылады.

Сөйтiп, көпфакторлы проңесс ретiнде инфляңия – бұл ақша айналысы
заңының бұзылуымен байланысты болатын қоғамдық ұдайы өндiрiс дамуындағы
ақшалықтың көpiнici. Инфляңияның ic-apeкeтін қаржы проблемаларымен
байланыстырып отыру қажет, өйткенi инфляңия құбылысы мынандай қаржылық
факторларға тәуелдi болып келедi:

белгiлi бiр салық ныcaндapы мен адiстерiн колдану:

инфляңиялық сипаттағы шараларды мемлекеттiк бюджет арқылы
каржыландырудың ауқымы;

мемлекеттiк бюджеттiң тапшыығын жабудың адiстерi:

мемлекеттiк берешектiң көлемi.

Нарықтық экономика кезiнде қаржы инфляңиялық проңеске бiрқатар факторлар
арқылы айтарлықтай асер етеді (инфляңиялық тенденңияларды күшейте Tүceдi),

Бiрiншi фактор – мемлекет шығыстарының өcyi, бұл ерекше төлейалушылық
сұранымының артуына жеткiзеді, сөйтiп тікелей баға белгiлеуге әсер етедi.
Тауарлар мен қызметке бағаның көтерiлуiне байланысты ақшаның құнсыздануы
бюджет шығтарының кебеюiне соқтырады, ал оның кipicтepi, ең алдымең салық,
түсiмдерi қажеттiлiктен артта қалып қояды. Бұл сөзсiз болатын ұзақ, уақытқа
созылған тапшылыққа ұрындырады.

Екiншi фактор – табысқа (пайдаға) салынатын салықтың кебеюi. Салықтың
едеуiр бөлiгi баға механизмi арқылы тұтынушыға ауысады және рыноктағы
бағаның көтерiлуiнiң басты себебi болады.

Үшiншi фактор – бюджеттердiң ұзақ уақытты тапшылықтары (өндiрiстiк
емес шығындардың неғұрлым өcyiмeн байланысты).

Инфляңия каржы катынастарын да өзгерiстерге ұшыратады. Бiрiншiдең
инфляңия тауарлар мен қызметтерге бағанын өcyi салдарынан мемлекет
шығыстарының өcyiн жандандырады.

Екiншiдең инфляңия қаржы ресурстарын құнсыздандырады және салық
түсiмдерiн арттырудың қажеттiгiн тудырады.

Үшiншiдең инфляңиялық проңесс мемлекеттiң берешегi проблемаларын
шиеленiстiредi.

1.2. Инфляцияның қаржымен өзара байланысы

Сөйтiп, қаржы мен инфляңия өзара тәуелдi болып келедi (1 сызба) қаржы
инфляңиялық проңестердiң тездеткiшi бола алатыны сияқты, инфляңия да қаржы
қатынастарына әсер етедi. Акшаның құнсыздануы және бағаның көтерiлуi
мемлекеттiң шынайы кipicтepiн төмендетуге, бюджеттiң шығыстарын кебейтудiң
қажеттiгiне, салық ауыртпалығының күшеюiне, мемлекеттiк бюджет тапшылығынан
болатын мемлекеттiк борыштың өcyiнe ұрындырады. Инфляңияның жоғарғы қapқыны
мемлекеттiң қаржы ресурстарын құнсыздандырады, өйткенi салықтық кipicтep
мен қарыздар оларды есептегеннен кейiн уақыттың белгiлi бiр межелдемелерi
арқылы түседi, сондықтан мемлекеттiң алу сәтiнде олар құнсызданады. Осыған
ұқсас мемлекеттiк берешектiң проблемасы шиеленicедi, өйткенi қарыздарды
тарту үшiн мемлекет өзiнiң бағалы қағаздарының табыстылығын несиелiк пайыз
деңгейiнен жоғары көтеруге мәжбүр болaды, бұл мемлекеттiк борыштың атаулы
өcyiн тудырады.

Қаржы қатынастары мен инфляңиялық проңестердiң бiр бағытты келеңсiз
сипаты, бiрiн – бiрi өзара толықтыра отырып, экономикалық жүйедегi келеңсiз
нетижелерге апарады. Меселең инфляңия бiрқатар әлеуметтiк-экономикалық
проблемаларды тудырады: ақшалай табыстардың құнсыздануы, ұзақ мерзiмдi
инвестиңияларға деген экономикалық ынтаның түcyi, ақшалай жинақтардьң
құнсыздануы, нaқтылы пайыздың темендеyi, экономикалық байланыстардың
бұзылуы және т.б.

Темен инфляция немесе оның болмауы ұлттық шаруашылықтың түрлi
деңгейлерiнiң қаржылық көрсеткiштерiн жақсартатыны секiлдi ұқсас жағдайда
қаржы қатынастарының оң бағыттылығы инфляңия деңгейiн төмендетедi.

Инфляңияны бағалау және өлшеу үшiн бағалар uндексiнiң көрсеткiшi - Iб
пайдаланылады. Бағалар индексi тұтыну тауарлары мен қызметтердiң ("нарық
себетi") белгiлi бiр жиынтығының сатып алу бағасы мен базалық кезеңнiң
бағасы арасындағы арақатынасты өлшейдi. Ағымдағы жылдың индексiнiң қарқыны
былайша анықталады. Ағымдағы жылдың бағалары индексiнен өткен жылдың
бағалары индексi шегерiлiп, өткен жылдың бағалары индексiне бөлiнедi, сонан
соң жүзге көбейтiледi:

Қазақстанда тұтыну тауарларының бағасы мен қызметтер көрсетудің
тарифтерi өткен жылға қарағанда былайша өсiп отырды (есе): 1990 - 1; 1992-
2,5; 1993- 30,6; 1994- 22,7; 1995-1,60; 19961,39; 1997-1,17; 1998- 1,07;
1999- 1,18; 2000- 1,13.

1 сызба. Қаржы мен инфляңияның өзара іс әрекеті

Инфляңия қарқыны = Іб1 - Іб0

Іб0

Дүниежүзiлiк практикада егер инфляңияның қарқыны жарты жыл iшiнде
және одан көбiрек жағдайда айына 50 пайыз немесе аптасына 11,5 пайыз құрса,
онда мұндай деңгей әcipeсе инфляңияға сәйкес келедi. Сөйтiп, Қазақстанда
бұл деңгей 1992 - 1995 жж. iшiнде айтарлықтай асып түcтi. Инфляңиялық,
проңестiң қуаттылғын бағалауды және инфляңияның түрлерiн мынадай
критерийлер бойынша ажыратады:

бағалар өcyiнiң қарқыны бойынша:

баяу - баға жылына 10 пайыз өскенде; бұл: кезде ақшаның номиналдық
құны

сақталады, кәсiпкерлiк тәуекел болмайды;

өршiмелi - баға 100 пайыз шегiнде өскенде; ақшаның затталынуы өседi;
әciреuнфляңuя - баға жүздеген пайызға өскeндe; баға мен табыстардың
арасындағы алшактық ұлғая бастайды;

бағалар өcyiнің теңгерiмдiлiк дәрежесi бойынша:

теңдестiрiлген және теңдестiрiлмеген инфляuия;

теңдестiрiлген инфляңия кезiнде әртурлi тауарлардың бағасы бiрбiрiне
катысты өзгерусiз қалады, теңдестiрiлмеген инфляuия кезiнде - олардың бiр-
бiрiне ара қатысы өнбойы өзгерiп отырады, оның үcтiнe әртурлi үйлесiмде;

болжаулық (болжап aйтyшылық) дәрежесiне қарай:

күтiлгең болжалды және кутiлмеген;

шығy немесе пайда болу орнына қарай:

uмпортталынған және экспортталынған;

сондай-ақ дамудың әркелкiлiriмен сипатталатын сатылы,баға шамалы
өскен немесе өзгерусiз қалғаң бiрақ тауар тапшылығы күшейген кездегi
тұқыртылған инфляңияны ажыратады.

Қаржы мен инфляңияның өзара байланысын инфляңияның eкі muni бойынша
бақылап отыруға болады: сұраным инфляңиясы (тұтынушылар инфляңиясы) және
шығындар инфляңиясы(өндiрушiлер инфляңиясы).

Бiрiншi жағдайда ол заңи және жеке тұпғалардың ақша массасының
ecyiмeн байланысты өнiмгe, тауарларға және қызметтерге сұранымның өсуiнiң
салдары болып табылады.

Екiншi жағдайда кесiпорындардың еңбекке акы телеуге, кредиттер
бойынша пайыздык мелшермелердiң кебеюiне , тутынатын шикiзатқа,
материалдарға бағаның, кызметтер керсетуге (тасымалдауға, электр қуатына,
ақпаратка және т.т.) тарифтердiң ecyiнe жумсалатын шығындардың кебеюi
инфляңияны тудырады. Нақты экономикалық емiрде инфляңияның бул турлерi
женеоларға iлеспелi салдарлар тығыз тоқайласады, езiн езара толықтырады,
бул uнфляңиялық шuыршық деп аталынатынды тудырады, бул кезде ендiрiстiң
тутынынатын компоненттерi баға менеңбекке ақы телеудiң ecyi нәтижесiнде
шығындардың кебеюi шығарылатын өнім құнының артуына соктырды, мундай енiмдi
тутыну жалақының жене экономиканың шектес секторларында материалдық
шығындардың қосымша ecyiH талап етедi жене осылайша шексiздiкке кете
бередi(2 сызбаны қараңыз).

Нарықтық экономиканың механизмi - басеке мен тиiмсiз касiпорындардың
банкроттығы жеткiлiксiз қалыптасқанда, ол өндiрiстiң жеке салаларында ол
жоқ болғанда инфляция дамиды. Еркiн бәсеке жағдайында, мемлекет шығыстарын
немесе кредиттердi қысқарту жөнiндеri шаралармен туындайтын сұранымның
төмендеуi кезiнде кәсiпорын не өндiрiстiң көлемiн қысқартууа, не оның
шығындарын төмендетуге мәжбур болады. Макроэкономикалық деңгейде мұны мен
қатар не iскерлiк белсендiлiктiң кұлдырауы, не бағалардың төмендеуi болады.
Алайда фирмалар, компаниялар жағдайдың жақсаруына үмiттене отырып, рынокта
тура алуға тырысады және бағалар мен өндiрiс шығындарын төмендетуге мәжбур
болады. Процестiң жаппай ақымдағы әрекеті инфляцияның төмендеуіне мүмкіндік
жасайды.

Монополияландырылған экономикада бұл механизм әрекет етпейді, өйткені
өндіруші кәсіпорынның шикізатты, материалдарды, шала фабрикаттарды,
жинақтау бұйымдарың жабдықты, саймандарды жеткізушілерді таңдай алмайды. Ол
жетуізушілер тарапынан белгіленген бағалармен келісуге мәжбүр болады және
жоғарылатылған бағаларды өзінің тұтынушыларына, тұтынушыларөз кезегінде ары
қарай технологиялық өзгертіп жасау бойынша түпкі тұтынушыға – халыққа
аударып салады. Мұндай жағдайда бюджет шығыстары мен кредиттерді шектеу
жөніндегі шаралар өндірістің құлдырауына жеткізеді.

Жалпы инфляцuяның себептерi базистiк қатынастардың қарамa-
қайшылықтарынан, экономикадағы үйлесiмсiздiктер мен дағдарыстан, оның
өздiгiнен дaмyғa қабiлетсiздiгiнен, бүкiл қоғамдық өндiрiстiң төмен
тиiмдiлiгiнен болады.

Инфляuия сыртқы экономикалық қызмет тарапынан араңдатылуы мyмкiн, бұл
- импортталатын және экспортталатын инфляция. Бiрiншi жағдайда ол шетелдiк
валютаның шамадан тыс түciмiнeн және импорттық бaғaлардың жоғaрылауынан
туады. Түскен шетелдiк валютаны коммерциялық 6анктер орталық 6анкте
депозиттейдi, орнына ұлттық валютaға баламалы сома алады; банк пасивтерi
артады, мұның өзi оларғa несие операцияларын және кредиттiк экспансияны
кеңейтуге мүмкiндiк бередi, ұлттық валютада номиландырылған ақша ауқымымың
кебейiп кeтyiнe қозғaу салады.

2 сызба. Инфляциялық шиыршық

және т.т.

Экспортталатын инфляция тауарлар мен Қызметгер керсетуге экспорттық
бағаның көтерiлуiнен туады, бұл тұтынушы-елдерде, соның iшiнде дамып келе
жатқан елдерде бaғaның ecyiнe соқтырады. Инфляциялар халықаралық
корпорациялардың pынoктepдeгi үстемдiк жағдайды пайдаланатын
монополиялардың қызметiне қозғау салады. Корпорациялардың валюталық
операциялары олар болған елдерде несие капиталының қосымша ұсынымын
жасайды. Сөйтiп шетелдiк валютаның қосымша ауқымы айналысқа түceдi және
комерциялық және орталық банктер арқылы ұлттық ақша айналысқа шығарылады.

Инфляцuяның көpiну нысаны - ақшаның құнсыздануы мен өнiмгe,
тауарларға және қызметгерге бағаның көтерiлyiнде тұлғаланатын оның сатып
алyға жарамдалығының тиiсiнше темендеуi.

Инфляцияның табиғаты ақшаның онымен салыстырмалы тұлғaланатын тауар
ауқымынан оқшауландырылған қозғалысты жүзеге асыратын қабiлетсiздiгiнде.
Ақшаның жұмыс icтey негiзi болып та6ылатын оның бұл қасиеті оған өзiнiң
арналымын тауар, төлем айналымынa қызмет көрсетуге отырып, тиiмдi
орындаyға, қорланым мен кұнды сақтаудың құралы болуға мумкiндiк 6ередi.
Бiрақ ақшаның 6ұл қасиетi мемлекет белгiлеген өлшемге сәйкес оның саны мен
оған қарсы тұратын құнның натуралдық заттай компонентгерiнiң сейкестігі
жағдайында көpiнeдi. Жалпы алғанда мұндай тәуелдiлiк айырбас теңдеyi арқылы
көрiнедi:

Р х Q = М х V,

мұндаrы сол жақ бөлiri қоғамдық өнім құның, ал оң жағы ақша айналысының
жылдамдыrын ескере отырып ақшаның санын (М - ақша массасы, V - айналыс
жылдамдыrы) бiлдiредi.

Баска нысандары да бар: шетелдiк валюта баraмдарының көтсрiлуi және
тиісiнше, ұлтrык валюта бағамының төмeндeyi, қағаз ақшаларда тұлraнатын
алтынның нарықтық бағaсынын көтерiлyi (алтынның бұл санын атаулы турде
көpceтeтiн ақша-кағaз белriлерiнiң санымен салыстырғанда).

Ұлттық өндiрiстiң артуы жағдайында ұдайы өндiрiс процестерінде
материалдық ағындарға қалыпты қызмет көрсету үшiн ақшаның саны үйлесiмдi
өcyi тиiс, өндiрiс төмендегсн кезде ақшаның артық санын айналыстан алу
қажет. Алайда, практикада соңғы шарт бiрқатар себептср бойынша ылғи
орындала бермейдi, бұл себептер тиiсiнше инфляцияның өміp cypyінің
себептерi де болып табылады.

Қазiргi мемлекет қаржы қаражатының, бiрақ өзiнiң неriзгi бөлiriнде
тауар айналысымен байланысты емес едеуiр көлемiн керек eтeтін сан алуан
функциялар орындайды. Бұл халықтың аз қамсыздандырылған топтарын әлеуметтiк
қолдау шыrыстары, денсаулыққа, мәдени - ақпаратгық Maқcaтrық, бiлiмге,
басқаpyғa, қорrанысқа, жұмсалатын шығыстар. Кiнәратсыз экономика жағдайында
мұндай шыrыстардың көбеюi оның өздiгiнiң дамуына жәрдемдесyi мүмкiн өйткенi
тауарлардың кебеюiн және ұлттық өндiрiстiң ecyiн ынталандыра отырып, тиiстi
eнімe, қызметтер керсетуге, тауарларra қосымша телем қабiлетi бар сұранымды
тyrызады.

Туралаушы экономикада мұндай шараларды қаржыландыру ушiн шаруашылық
журriзушi субъектiлер мен халықтың қарыздар алу жолымен жұмылдырылуы мумкін
бос ақшалары сияқты салықтық тусiмдердiң жетiспеушiлiri сезiлiп тұрады.
Мұндай жaғдайда бұл шығыстарды жабудың бiрден-бiр кезi қосымша ақша шыrару
(эмиссия) болып табылады.

Өндiрiстiк емес сфераны қаржыландыру мiндеттiлiктермен қатар мемлекет
дағдарыс жағдайында көпшiлiк қолды тауарларғa салыстармалы төмен баrаларды
қолдау қажеттілігінен залалды болып табылатын өндipicтiк сфераның қызметiн
қамтамасыз ететiн салаларды қолдап отырады. Бұл қолдау не шаруашылық
субъектiлерге тура қаржылар бөлуде, не зияндарды өтеуге берiлeтiн жәрдем
қаржыларда, не мұндай субъектiлердi жеңiлдiкпен несиелендiруде банктердiң
төмен пайыздық мөлшерлемелерiн өтеуге көрiнедi; сондай-ақ бұл шаруашылық
жургiзушi субъектiлерге берiлетiн кредиттерге кепiлдiк берiлyi мүмкiн.
Барлық жaғдайда, әдеттiriдей, баламалы қаржы ресурстарының алынғaн көлемi
түрiнде экономикаға қажеттi қайтарым әкелмейтiн қосымша ақшалай қуат беру
болады.

Инфляция өндiрiстiк сфераға, халықтың көптеген жiгiнiң материалдық
жағдайына, инвистициялық қызметке қаyiптi әсер eтeдi.

Инфляцияның класикалық көзi – мемлектгiк бюджет тапшылығы қазақстан
үшiн де сипатты. Бюджет тапшылыгы инфляцияның қайталама факторы болып
табылады, өйткенi ол шығындардың инфляциясынан және ocығaн байланысты
мемлекет кiрiстерiнiң кұнсыздануынан туады. Бюджет тапшылығы Қазакстанның
егемендiгi жағдайында да сақталып отыр: ол 1991 бюджеттiң бөлiгiнде 20,4%,
1992-8,6%, 1993-11,9%, 1994-10,2%, 1995-17,4%, 1996-15.4%, 1997-17,7%, 1998-
18%, 1999-14,3%, 2000-9,8%, 2001-6,4% қурайды. 2002 жылы республикалық
бюджеттiң тапшылығы 4.7 миллиард теңгенi (ЖIӨ-ге 0,12%) құраса, 2003 жылы
ол 53,4 миллиард теңгенi немесе ЖIӨ-ге 1,2% құрады

Инфляциянық дамуына инфляциялық нәтиженi тудырған жаңа салықтарды -
алғашқы мөлшерлемесi 28% қосылған құнғa салынатын салықты, акциздердi,
экспорттық және импорттық кеден баждарын енгiзу, өнімнің өзiндiк құнына
қосылатын қаражаттар аударымдарын экономиканы жаңғырту қорына (бұрын -
инвистициялық қор), халықты жұмыспен қамтуғa жәрдемдесудiң мемлекеттiк
қорына аудару, елеуметтiк сақтандыруға аударылатын аударымдарды бiрден
көбейту сияқты қаржыны және әлеуметтiк шараларды асығыс жүргiзу мүмкiндiгiн
туғызды.

Инфляцияның дамуының қосымша факторы пайдаланылатын кредиттер бойынша
пайыздарды жатқызудың тәртiбi болып табылады; кредит үшiн төлемақының өcyi
жaғдaйындa бұл өнiмнiң өзiндiк кұнының, оның iзiн шала баганың да ecyiнe
соқтырады.

Айтылган факторлар өңдiрiс шығындарын - өндiрушiлер инфляциясын
арандатушы факторларға жатады.

Бағалардың артуы жағдайында хaлықтың. әcipece жеке кәсіптік және
әлеуметтік топтардың әлеуметтік дәмегйліктерінің өсуін инфляцияның даму
факторы деп есептеуге болады.

1.3. Инфляция – ең жаман салық түрі

Инфляция – бұл өзінше бір салық түрі, мемлекет ештеңемен қамтамасыз
етілмеген қағаз ақша шығарып, ұлттық валютада ақша қорларын жеке және
юристтік тұлғалардан қайтарып алады. Экономикалық әдебиетте инфляциялық
салық деген термин қолданылады, бұл барлық салықтар ішінде ең қиыны. Бұны
қолданғанда көбінесе жалақысы аз немесе есептелген жеке тұлғаларға
(пенсионерлер, инвалидтер, мемлекеттік жұмысшылар, барлық жалдамалы еңбек
тұлғалары) қиын тиеді.

Қазнаның қайнар көзін толтыра алмауы (тура және жанама салықтар, ішкі
және сыртқы рыноктан займдар, мемлекет меншігін сату, және т.б.) тез өсіп
бара жатқан мемлекеттік шығындарды жаба алмауы. Осы жағдайда салықтың бір
түрі ретінде инфляцияны соңғы шара ретінде қолдана отырып, бюджеттің
дефицитке ұшырауына жол бермейді. Кіріске қарағанда шығыстың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Қаржы және инфляция туралы
Орталық банктің нақты ақша эмиссиясын қысқарту арқылы айналыстағы ақша массасының ауқымын азайту
Ақша қорларының жиынтығы
Қаржы және инфляция туралы түсінік
Қаржы және инфляия туралы түсінік
Қаржы және инфляцияның шығу тарихы
Қазақстан Республикасындағы инфляцияның динамикасы туралы
Инфляцияның түрлері мен факторлары
Қазақстан Республикасындағы инфляция және инфаляциямен күресу жолдары
Ақша инфляциясы
Пәндер