Қазақстанның экономикалық аймақтары және олардың басылым беттерінде жарық көруі

Кіріспе

Тәуелсiздiк алғанға дейiн Қазақстанның аумақтық дамуы бұрынғы KCP0-ның бiртұтас халық шаруашылығы кешенiнiң шеңберiнде айқындалды және орталықтандырылған директивтi жоспарлау негiзiнде жүзеге асырылды.
Нарықтық экономиканың жұмыс iстеу жағдайында экономикалық әлеуеттi дамыту мен орналастыру және халықты таратып орналастыру мәселелерi негiзiнен нарықтық тетiктер арқылы айқындалады.
Сонымен қатар, мемлекет елдiң орнықты экономикалық дамуы, халықтың қолайлы тыныс-тiршiлiгi және бар ресурстық әлеуеттi ұтымды пайдалану үшiн жүйелi жағдайды қамтамасыз етуге тиiс.
Тиiсiнше мемлекеттiң аумақтық даму процестерiн реттеудегi мiндеттерi өзгеруге тиiс.
Қазiргi кезеңде мемлекет мiндеттерi экономика мен еңбек ресурстарын экономикалық тұрғыдан перспективалы аудандарға және тыныс-тiршiлiк үшiн қолайлы табиғи-климаттық аймақтарға шоғырландыруды ынталандыруға, нарық субъектiлерiнiң экономикалық белсендiлiгiн өсiру үшiн жағдайлар жасауға және әлемдiк шаруашылық жүйесiне үйлесiмдi кiрiктiрiлген бiртұтас iшкi экономикалық кеңiстiктi қалыптастыруға келiп тiреледi.
Жоғарыда көрсетiлген мiндеттердi iске асыру елдi дамытудың геоэкономикалық және геосаяси факторларын ескеруге тиiс. Жаһандану мен халықаралық бәсекелестiктiң күшеюi елдiң әлемдiк нарықтарға ұстанымдануының тиiмдi стратегиясын тұжырымдауды талап етедi.
Өңiрлер мен iрi қалалар бәсекелiк стратегияны тұжырымдаумен, еңбек бөлiнiсiнiң ұлттық қана емес, өңiрлiк және әлемдiк жүйесiнен де орын iздеумен айналысуға тиiс.
Негiзiнен кеңестiк кезеңнiң өзiнде қалыптасқан елдiң экономикалық әлеуетiн орналастыру экономика құрылымының бұзылуы, iшкi экономикалық кеңiстiктiң сақталып отырған ыдырауы салдарынан оны дербес экономикалық жүйе ретiнде дамыту орнықтылығының қазiргi заманғы қажеттi талаптарына жауап бермейдi.
Қазақстанның әлемдiк шаруашылық жүйесiне белсендi кiруi Қазақстанның әлемдiк және өңiрлiк еңбек бөлiнiсiнде тар мамандануымен, негiзгi әлемдiк тауар нарықтарынан алыстығымен тежелiп отыр, бұл тұтастай елдiң де, және оның жекелеген өңiрлерiнiң де сыртқы нарықтарға шығуын қамтамасыз ететiн көлiк-коммуникациялық инфрақұрылымның дамымауымен тереңдей түседi.
Экономиканы нарық жағдайында дамыту елдiң жекелеген аумақтық-шаруашылық жүйелерiнiң бәсекелiк артықшылықтарын да, сол сияқты нарыққа бейiмделудiң әрқилы мүмкiндiктерiне байланысты олардың кемшiлiктерiн де анықтап бердi. Бұл жекелеген өңiрлерде өндiрiстiң бiршама құлдырауына және тоқтап қалуына, күйзелiске ұшыраған аудандар мен елдi мекендердiң пайда болуына алып келдi. Нәтижесiнде өңiрлiк теңсiздiктер тереңдедi және табиғи көшi-қон ағымына қарамастан, ел халқының бiр бөлiгi қазiргi уақытта экономикалық перспективалы емес аумақтарда тұрады.
Бұрын қалыптасқан таратып орналастыру жүйесi өз тиiмдiлiгiн жоғалтты және қазiргi уақытта қалыптасып жатқан елдi кеңiстiктi экономикалық ұйымдастыруға сәйкес келмейдi. Бұрын минералдық-шикiзат кен орындарының базасында салынған жекелеген шағын қалалар, кенттер, сондай-ақ қалыпты өмiр сүру үшiн жарамсыз аумақтардағы және даму орталықтарынан шалғайдағы ауылдар перспективасыз болып қалды.
60 шағын қаланың 10-ы күйзелiске ұшырағандар санатына жатқызылды. Әлеуметтiк-экономикалық даму әлеуетi бойынша 7512 ауылдық елдi мекеннiң (АЕМ) 1204-iнiң (халық саны 1,8 млн. адам) жоғары, 5625 АЕМ-нiң (5,2 млн. адам) - орташа, 595 АЕМ-нiң (189,9 млн. адам) төмен даму әлеуетi бар және 88 АЕМ-нiң тұрғындары жоқ.
Аумақтық дамуды басқару жүйесi орталық және жергiлiктi атқарушы органдардың өзара келiсiлген iс-қимылын қамтамасыз етпейдi. Аумақтық жоспарлау мәселелерiн әртүрлi ведомстволар реттейдi және тұтастай алғанда орталық деңгейде тиiмсiз үйлестiрiледi.

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Қазақстанның экономикалық аймақтары және олардың басылым беттерінде жарық
көруі
Қазақстан Республикасының Президентi Н.Ә. Назарбаевтың
Қазақстан халқына жолдауларынан:
      "Қазақстан бүгiн Еуропа мен Азия арасындағы коммуникациялар легiнiң
түйiскен тұсында тұр. Бiздiң мiндет - осынау бiрегей геосаяси жағдайымызды
өз елiмiз бен халықаралық қоғамдастықтың мүддесi үшiн ұтымды пайдалану."
      "Бүгiнгi таңда тұтас алғанда елiмiздегi экономикалық жаңарудың
"локомотивi" болуға қабiлеттi дамыған өңiрлiк орталықтардың экономикалық
қызметiн жандандыруға, сондай-ақ өңiрлердiң ұтымды экономикалық мамандануын
қалыптастыруға бағытталған осы заманғы жаңа аумақтық даму стратегиясы
қажет."
Тәуелсiздiк алғанға дейiн Қазақстанның аумақтық дамуы бұрынғы KCP0-ның
бiртұтас халық шаруашылығы кешенiнiң шеңберiнде айқындалды және
орталықтандырылған директивтi жоспарлау негiзiнде жүзеге асырылды.
      Нарықтық экономиканың жұмыс iстеу жағдайында экономикалық әлеуеттi
дамыту мен орналастыру және халықты таратып орналастыру мәселелерi
негiзiнен нарықтық тетiктер арқылы айқындалады.
      Сонымен қатар, мемлекет елдiң орнықты экономикалық дамуы, халықтың
қолайлы тыныс-тiршiлiгi және бар ресурстық әлеуеттi ұтымды пайдалану үшiн
жүйелi жағдайды қамтамасыз етуге тиiс.
      Тиiсiнше мемлекеттiң аумақтық даму процестерiн реттеудегi мiндеттерi
өзгеруге тиiс.
      Қазiргi кезеңде мемлекет мiндеттерi экономика мен еңбек ресурстарын
экономикалық тұрғыдан перспективалы аудандарға және тыныс-тiршiлiк үшiн
қолайлы табиғи-климаттық аймақтарға шоғырландыруды ынталандыруға, нарық
субъектiлерiнiң экономикалық белсендiлiгiн өсiру үшiн жағдайлар жасауға
және әлемдiк шаруашылық жүйесiне үйлесiмдi кiрiктiрiлген бiртұтас iшкi
экономикалық кеңiстiктi қалыптастыруға келiп тiреледi.
      Жоғарыда көрсетiлген мiндеттердi iске асыру елдi дамытудың
геоэкономикалық және геосаяси факторларын ескеруге тиiс. Жаһандану мен
халықаралық бәсекелестiктiң күшеюi елдiң әлемдiк нарықтарға ұстанымдануының
тиiмдi стратегиясын тұжырымдауды талап етедi.
      Өңiрлер мен iрi қалалар бәсекелiк стратегияны тұжырымдаумен, еңбек
бөлiнiсiнiң ұлттық қана емес, өңiрлiк және әлемдiк жүйесiнен де орын
iздеумен айналысуға тиiс.
Негiзiнен кеңестiк кезеңнiң өзiнде қалыптасқан елдiң экономикалық әлеуетiн
орналастыру экономика құрылымының бұзылуы, iшкi экономикалық кеңiстiктiң
сақталып отырған ыдырауы салдарынан оны дербес экономикалық жүйе ретiнде
дамыту орнықтылығының қазiргi заманғы қажеттi талаптарына жауап бермейдi.
      Қазақстанның әлемдiк шаруашылық жүйесiне белсендi кiруi Қазақстанның
әлемдiк және өңiрлiк еңбек бөлiнiсiнде тар мамандануымен, негiзгi әлемдiк
тауар нарықтарынан алыстығымен тежелiп отыр, бұл тұтастай елдiң де, және
оның жекелеген өңiрлерiнiң де сыртқы нарықтарға шығуын қамтамасыз ететiн
көлiк-коммуникациялық инфрақұрылымның дамымауымен тереңдей түседi.
      Экономиканы нарық жағдайында дамыту елдiң жекелеген аумақтық-
шаруашылық жүйелерiнiң бәсекелiк артықшылықтарын да, сол сияқты нарыққа
бейiмделудiң әрқилы мүмкiндiктерiне байланысты олардың кемшiлiктерiн де
анықтап бердi. Бұл жекелеген өңiрлерде өндiрiстiң бiршама құлдырауына және
тоқтап қалуына, күйзелiске ұшыраған аудандар мен елдi мекендердiң пайда
болуына алып келдi. Нәтижесiнде өңiрлiк теңсiздiктер тереңдедi және табиғи
көшi-қон ағымына қарамастан, ел халқының бiр бөлiгi қазiргi уақытта
экономикалық перспективалы емес аумақтарда тұрады.
      Бұрын қалыптасқан таратып орналастыру жүйесi өз тиiмдiлiгiн жоғалтты
және қазiргi уақытта қалыптасып жатқан елдi кеңiстiктi экономикалық
ұйымдастыруға сәйкес келмейдi. Бұрын минералдық-шикiзат кен орындарының
базасында салынған жекелеген шағын қалалар, кенттер, сондай-ақ қалыпты өмiр
сүру үшiн жарамсыз аумақтардағы және даму орталықтарынан шалғайдағы ауылдар
перспективасыз болып қалды.
      60 шағын қаланың 10-ы күйзелiске ұшырағандар санатына жатқызылды.
Әлеуметтiк-экономикалық даму әлеуетi бойынша 7512 ауылдық елдi мекеннiң
(АЕМ) 1204-iнiң (халық саны 1,8 млн. адам) жоғары, 5625 АЕМ-нiң (5,2 млн.
адам) - орташа, 595 АЕМ-нiң (189,9 млн. адам) төмен даму әлеуетi бар және
88 АЕМ-нiң тұрғындары жоқ.
      Аумақтық дамуды басқару жүйесi орталық және жергiлiктi атқарушы
органдардың өзара келiсiлген iс-қимылын қамтамасыз етпейдi. Аумақтық
жоспарлау мәселелерiн әртүрлi ведомстволар реттейдi және тұтастай алғанда
орталық деңгейде тиiмсiз үйлестiрiледi.
      Елдi кеңiстiктiк ұйымдастырудың өңiрлiк жобалаумен, аса маңызды
табиғи ресурстарды пайдаланудың және инфрақұрылымның салалық схемаларымен
өзара байланыстырылған моделi қалыптаспаған.
      Аралас әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктердiң (облыстардың, аудандардың,
қалалар мен ауылдардың) мүдделерiн, трансөңiрлiк процестердi үйлестiру
құралдары (тетiктерi) жоқ.
      Қазiргi уақытта елдiң аумақтық дамуындағы ахуалды былай сипаттауға
болады.
      Күштi жақтары
      Елдiң Еуразия құрлығының орталығында, екi континенттiң - Еуропа мен
Азияның қиылысында қолайлы географиялық орналасуы. Қазақстан әлемнiң аса
iрi елдерi - Ресей Федерациясы мен жылдам өсiп келе жатқан Қытайдың
арасында, Орталық Азия мемлекеттерiмен, сондай-ақ Таяу Шығыс пен Оңтүстiк
Азия өңiрлерiмен көршiлес орналасқан.
      Шекара маңындағы өңiрлердiң басым болуы. Қазақстанның 14 облысының 12-
ci шекара маңында. Дамыған және серпiндi дамып келе жатқан елдердiң
тәжiрибесi шекара маңындағы өңiрлер осы мемлекеттердiң өсу аймақтарына
айналғанын көрсеттi. Шекара маңындағы өңiрлер экономикалық белсендiлiк
орталықтары болып табылады және бүкiл елдiң әлемдiк экономикалық жүйеге
ойдағыдай кiрiгуiне ықпал етедi.
      Ауқымды жер ресурстары мен табиғи-климаттық ерекшелiктердiң
әралуандылығы алуан түрлi аграрлық өнiм өндiруге мүмкiндiк бередi.
Республиканың аумағы он табиғи-ауыл шаруашылығы аймағын қамтиды, ауыл
шаруашылығы алқаптарының үлесi - 82 % (1,  2,  3-қосымшалар).
      Iшкi қажеттiлiктердi қамтамасыз етуге де, сол сияқты елдiң өсiп келе
жатқан экспорттық мүмкiндiктерiн iске асыруға да мүмкiндiк беретiн әралуан
және бай минералдық-шикiзат базасы. Уранның, қорғасынның, мырыштың, мыстың,
мұнайдың, көмiрдiң, хромның, темiрдiң, марганецтiң, қалайының, алтынның,
фосфориттердiң, бор мен калий тұзының барланған қорлары жағынан Қазақстан
әлем елдерiнiң алғашқы ондығына кiредi.
      Елдiң өндiрiстiк әлеуетi: өнеркәсiп пен аграрлық өндiрiстiң көп
салалы құрылымы, тиiстi өндiрiстiк қуаттардың болуы. Өнеркәсiптiң дамыған
базалық салалары - отын-энергетика және тау-кен-металлургия кешендерi.
      Елдiң бүкiл аумағын қамтып жатқан көлiк-коммуникациялық инфрақұрылым
желiсiнiң болуы. Темiр жолдың және автомобиль жолдарының желiсi шектес
елдерге шыға отырып, барлық өңiрлер арасында тасымалдарды жүзеге асыруға
мүмкiндiк бередi. Қазақстандық автомобиль жолдары мен темiр жол халықаралық
көлiк дәлiздерiнiң құрамына енгiзiлген. Ақтау теңiз портын "ТРАСЕКА" және
"Солтүстiк-Оңтүстiк" халықаралық көлiк дәлiздерiнiң құрамындағы
мультимодальдық көлiк торабы ретiнде пайдалану мүмкiндiгi бар. Елде 21
әуежай (22-нiң iшiнен) жұмыс iстейдi, оның 14-iне халықаралық рейстерге
қызмет көрсетуге рұқсат етiлген. Елдiң барлық өңiрлерiн талшықты-оптикалық
байланыс желiлерiмен байланыстыратын Ұлттық ақпараттық супермагистралдың
құрылысы аяқталып келедi.
      Инновациялық-бiлiм беру әлеуетi: кейiннен бiлiм беру-инновация
кешендерiн қалыптастыру базасы ретiнде университеттердiң, iрi жоғары оқу
орындарының және мамандандырылған ғылыми-зерттеу орталықтарының болуы.
      Бiрегей рекреациялық ресурстар: табиғи кешендер және олардың
құрауыштары, мәдени-тарихи ескерткiштер мен сәулет объектiлерi.
      Демографиялық оң серпiн және еңбек ресурстары резервiнiң болуы. Соңғы
жылдары халықтың табиғи өсiмiнiң ұлғаюы. Еңбек ресурстарының резервi
ретiнде ел iшiнде жұмыс күшi артық өңiрлердiң болуы. Демографиялық резерв
ретiнде көршiлес мемлекеттердiң шекара маңындағы өңiрлерiнде қазақ
диаспорасының болуы.
      Әлсiз жақтары
      Негiзгi әлемдiк тауар нарықтарынан алшақтық. Теңiз (мұхит) қатынас
жолдарына тiкелей шығудың болмауы.
      Әлемдiк және өңiрлiк еңбек бөлiнiсiнде елдiң тар мамандануы мен
көптеген өңiрлердiң бiржақты бейiнi, құрылымның бұзылуы мен экономиканың
сақталып отырған ыдырауы. Экономикада экспорттық шикiзатқа бағдарланған
оқшауланған секторлары және бәсекеге қабiлетi төмен қайта өңдеу өнеркәсiбi
бар, салалық, сол сияқты аумақтық аспектiде өзара әлсiз байланысқан
экономикасы бар екi қарама-қайшы құрылым қалыптасты.
      Өнiмдiлiктi төмендететiн және аграрлық өндiрiстiң тәуекелдiлiгiн
ұлғайтатын факторлардың болуы. Егiстiк сапасының салыстырмалы төмен болуы.
Егiстiк бонитетiнiң (құнарлылықтың салыстырмалы деңгейiн көрсететiн) 50
бiрлiктен асатын балы 23,2 млн. гектар егiстiктiң тек 4,2 млн. гектарына
қатысты. Ауыл шаруашылығы алқаптарының 30,8 млн. гектары (14,8 %) су және
жел эрозиясына ұшыраған (4-қосымша). Өнiмдiлiгi аз жайылымдардың басым
болуы.
      Елдiң жекелеген өңiрлерiнде су ресурстарының тапшылығы. Ел
өңiрлерiнiң басым бөлiгi құрғақ аймақта орналасқан және сумен қамтамасыз
етуде қиындық шегiп отыр (5-қосымша). Жерүстi суларының тек 56 %-ы ғана
Қазақстан аумағында қалыптасады, ал қалғаны сырттан келедi, бұл
республиканың кейбiр өңiрлерiнiң шекаралас мемлекеттердiң су ресурстарына
тәуелдiлiгiн күшейтедi.
      Минералдық-шикiзат ресурстарының әркелкi бөлiнуi. Әлеуеттi бай
қорлардың аз игерiлген және жұмыс iстеп тұрған өндiрушi кәсiпорындардан
шалғайдағы аудандарда шоғырлануы.
      Электр энергиясы бiр өңiрлерде артық болған кезде басқа өңiрлерде
тапшы болуы. Елдiң солтүстiк және шығыс өңiрлерi электр энергиясын шамадан
тыс шығарады, ал сонымен бiр мезгiлде оңтүстiк және батыс өңiрлерге ол
елдiң басқа өңiрлерiнен немесе таяу орналасқан елдерден (Қырғызстан, Ресей,
Тәжiкстан) импортталады.
      Ел экономикасының осы заманғы қажеттiлiктерiне сай келмейтiн көлiк
желiсi. Көлiк инфрақұрылымының қанағаттанғысыз жай-күйi. Республиканың
негiзiнен кеңестiк уақытта қалыптасқан көлiк жүйесi қазiргi жағдайда
республиканың халықаралық еңбек бөлiнiсi жүйесiне толық қосылуын тежеп
отыр. Елдiң темiр және автомобиль жолдары өткiзу қабiлетiнiң төмендiгiмен
сипатталады. Қарқынды тозу мен бұзылудың салдарынан жалпы пайдаланудағы
автомобиль жолдары ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.