«Ғылыми зерттеулердің методологиясы» пәнінен дәрістердің қысқаша курсы
1 Тақырып. Ғылыми зерттеулердің жалпы негіздері
2.Тақырып. Ғылыми зерттеу кезеңдері
3 Тақырып. Ғылыми зерттеудің методологикалық негіздері
4 Тақырып. Бағыт таңдау және ғылыми зерттеу тақырыбын негіздеу
5 Тақырып. Ғылыми зерттеу жобасын жасау
6 Тақырып. Ғылыми хабарды табу, жетілдіру және топтау
7 Тақырып. Ғылыми зерттеу мақсаттарын белгілеу
8 Тақырып . Категориалды аппараттың талдауы
9 Тақырып. Практикалық материалдың талдауы
10 Тақырып. Ғылыми зерттеуде статистикалық материалды қолдану
11 Тақырып. Схемалар, графиктер, суреттер, кестелер құрау
12 Тақырып. Үлгі құрау
13 Тақырып. Ғылыми зерттеуді аңықтау және көркемдеу
Қолданылған әдебиет тізімі
2.Тақырып. Ғылыми зерттеу кезеңдері
3 Тақырып. Ғылыми зерттеудің методологикалық негіздері
4 Тақырып. Бағыт таңдау және ғылыми зерттеу тақырыбын негіздеу
5 Тақырып. Ғылыми зерттеу жобасын жасау
6 Тақырып. Ғылыми хабарды табу, жетілдіру және топтау
7 Тақырып. Ғылыми зерттеу мақсаттарын белгілеу
8 Тақырып . Категориалды аппараттың талдауы
9 Тақырып. Практикалық материалдың талдауы
10 Тақырып. Ғылыми зерттеуде статистикалық материалды қолдану
11 Тақырып. Схемалар, графиктер, суреттер, кестелер құрау
12 Тақырып. Үлгі құрау
13 Тақырып. Ғылыми зерттеуді аңықтау және көркемдеу
Қолданылған әдебиет тізімі
1 Тақырып. Ғылыми зерттеулердің жалпы негіздері
Ғылым қоғамдық сананың формасы ретінде. Ғылымның құрылымы. Ғылымның қызметі
Ғылыми методология. Ғылыми методологияның деңгейлері
Теория. Теориялық қызметтің кезеңдері. Теорияның қызметі. Теорияның құрылымы. Тәжірибе
1. Ғылым қоғамдық сананың формасы ретінде. Ғылымның құрылымы. Ғылымның қызметі
Ғылым – бұл қоғамдық сананың формасы. Ғылымның негізгі компоненті – теориялық. Ол белсенді – ізденуші сипатта болады.
Ғылым – бұл объективті шындықты қайта құру мен танып білудің құралдары мен әдістері.
Ғылым оқиғаларды алдын ала болжау арқылы адамдардың мақсатты қызметінің негізін құруға мүмкіндік беретін, әруақытта ақиқаттың объективті мәнді байланыстардың танымдық тәжірибесіне сүйеніп дамып отыратын жүйелік білімнің негізгі формасы.
Ғылымның құрылымы:
- теориялар (фактілер, құбылыстар және үрдістер жөніндегі ғылыми мәліметтерді жүйелеу);
- заңдар (көлемді ғылыми білімді анағұрлым ықшамды формада мазмұндау);
- ғылыми фактілер (ғылыми қорытынды, жалпылау, заңдар үшін негізгі материал).
Ғылымның қызметтері
Жалпы қызметі – адамдардың іс-әрекеті мақсатты және тиімді болуы. Ол басқа қызметтерді қарастырады:
1. танымдық (объективті әлем заңдарын танып білу);
2. мәдени-тәрбиелік (ғылым жалпы адами мәдениетті дамыту мен тұлғаны тәрбиелеу факторы ретінде);
3. әрекетті тәжірибелік (ғылым адамның қалыптасуы, табиғат пен қоғамның қайта құруларының тікелей күші ретінде).
Ғылымның даму процессінің логикасы:
- ғылыми мәселенің қойылуы (қайшылықтарды анықтау);
- ғылыми фактілерді өңдеу мен жалпылау;
- гипотеза құру және ғылыми мәселелерді нақтылау;
- бақылауды, эксперименттерді, нақты зерттеулерді алынатын ғылыми нәтижелерін сәйкес рәсімдеу арқылы ұйымдастыру;
- алынған мәліметтердің анализі мен синтезі;
- анықталған тәуелділікті, үдерісті, заңдылықты, заңдар мен принциптерді негіздеу;
- ғылыми нәтижелер жөнінде ақпарат беру;
- алынған ғылыми мәліметтер мен нәтижелерді тәжірибеде тексеру.
2. Ғылыми методология. Ғылыми методология деңгейлері
Ғылыми методология кез келген ғылымның қалыптасу негізі мен дамуының бастапқы базалық принциптерін қамтиды.
Ғылыми методология (грек.тілінен Methodos - зерттеу, танып білу жолы және logos – сөз, ұғым, ілім) – бұл зерттеушінің өзіндік ұстанымын көрсететін анағұрлым жалпы дүниетанымдық жағдайлары мен принциптерінің жиынтығы, сонымен қатар зерттелетін құбылыстар мен объективті шындықтың таным әдістерін ғылыми негіздеу.
Басқаша, методология – ғылым сферасында теориялық және практикалық қызметті құру мен ұйымдастырудың принциптері, әдістері мен ережелер жүйесі.
Ғылым қоғамдық сананың формасы ретінде. Ғылымның құрылымы. Ғылымның қызметі
Ғылыми методология. Ғылыми методологияның деңгейлері
Теория. Теориялық қызметтің кезеңдері. Теорияның қызметі. Теорияның құрылымы. Тәжірибе
1. Ғылым қоғамдық сананың формасы ретінде. Ғылымның құрылымы. Ғылымның қызметі
Ғылым – бұл қоғамдық сананың формасы. Ғылымның негізгі компоненті – теориялық. Ол белсенді – ізденуші сипатта болады.
Ғылым – бұл объективті шындықты қайта құру мен танып білудің құралдары мен әдістері.
Ғылым оқиғаларды алдын ала болжау арқылы адамдардың мақсатты қызметінің негізін құруға мүмкіндік беретін, әруақытта ақиқаттың объективті мәнді байланыстардың танымдық тәжірибесіне сүйеніп дамып отыратын жүйелік білімнің негізгі формасы.
Ғылымның құрылымы:
- теориялар (фактілер, құбылыстар және үрдістер жөніндегі ғылыми мәліметтерді жүйелеу);
- заңдар (көлемді ғылыми білімді анағұрлым ықшамды формада мазмұндау);
- ғылыми фактілер (ғылыми қорытынды, жалпылау, заңдар үшін негізгі материал).
Ғылымның қызметтері
Жалпы қызметі – адамдардың іс-әрекеті мақсатты және тиімді болуы. Ол басқа қызметтерді қарастырады:
1. танымдық (объективті әлем заңдарын танып білу);
2. мәдени-тәрбиелік (ғылым жалпы адами мәдениетті дамыту мен тұлғаны тәрбиелеу факторы ретінде);
3. әрекетті тәжірибелік (ғылым адамның қалыптасуы, табиғат пен қоғамның қайта құруларының тікелей күші ретінде).
Ғылымның даму процессінің логикасы:
- ғылыми мәселенің қойылуы (қайшылықтарды анықтау);
- ғылыми фактілерді өңдеу мен жалпылау;
- гипотеза құру және ғылыми мәселелерді нақтылау;
- бақылауды, эксперименттерді, нақты зерттеулерді алынатын ғылыми нәтижелерін сәйкес рәсімдеу арқылы ұйымдастыру;
- алынған мәліметтердің анализі мен синтезі;
- анықталған тәуелділікті, үдерісті, заңдылықты, заңдар мен принциптерді негіздеу;
- ғылыми нәтижелер жөнінде ақпарат беру;
- алынған ғылыми мәліметтер мен нәтижелерді тәжірибеде тексеру.
2. Ғылыми методология. Ғылыми методология деңгейлері
Ғылыми методология кез келген ғылымның қалыптасу негізі мен дамуының бастапқы базалық принциптерін қамтиды.
Ғылыми методология (грек.тілінен Methodos - зерттеу, танып білу жолы және logos – сөз, ұғым, ілім) – бұл зерттеушінің өзіндік ұстанымын көрсететін анағұрлым жалпы дүниетанымдық жағдайлары мен принциптерінің жиынтығы, сонымен қатар зерттелетін құбылыстар мен объективті шындықтың таным әдістерін ғылыми негіздеу.
Басқаша, методология – ғылым сферасында теориялық және практикалық қызметті құру мен ұйымдастырудың принциптері, әдістері мен ережелер жүйесі.
1 Тулегенова Г.С. Биология трансплантированных опухолей. -Алматы: Наука, 2003. - 216 с.
2 Ефимов М.Л., Аскарова Г.С. Суточные биологические ритмы и злокачественный рост //Усп. совр. биологии. - 2003. - Т. 103, № 2. - С. 255-270.
3 Пат. 72931 СССР. Способ переработки сырья /Иванов М.И., Малдыбаев Н.К.; опубл. 30.03.83, Бюл. № 12. - 2 с: ил.
4 А.С. 386018. СССР. Способ извлечения металлов. /А.Г. Акатаев, Б.И. Петров; оггубл 17.05.81, Бюл. № 15. -2с: ил.
5 Георгиева Р.С. Изменения в системе свертывания крови у больных злокачественными опухолями //Вопросы экспер. и клин, онкол.: сб. науч. тр. Института онкологии и радиологии,- Алматы, 2004. - С.214-217.
6 Баженов Л.Г., Кулинская Л.Л., Сорочинская И.Н. Сезонные изменения содержания иммуноглобулинов в крови клинически здоровых лиц. //Тезисы докл. III Всес. конф. по хронобиол. и хрономед. - Ташкент, 1990.-320 с.
7 Садыков Л.П., Березовская И.В. Сезонные изменения показателей свертывания крови у крыс и кроликов. /Институт ветеринарии. -М.,1989. - 210с. - Деп. в ВИНИТИ 13.09.89, № 5853 - В 89.
8 Изучение кинетики и химизма процессов: отчет о НИР /ИМиО АН Каз ССР. - Алматы, 1985. - 240 с. - Инв. № 81047478.
9 Омарова Г.П. Экспериментальная терапия саркомы Т-1 в зависимости от ее митотической активности: автореф. ... канд. биол. наук:.04.03.04. -М.:МГУ, 2004. -16 с.
10 Vachaspati Т., Videnkin A. Evolution of cosmic nets //Phys. Rev.-2003. - Vol. 46, № 2. - P. 1133-1140.
11 Паустовский К.Г. Золотая роза //Соч.: В 7 т. - М, 1984. - Т. 3. -С.287-528.
12 ГОСТ Р 51771 - 2001. Аппаратура радиоэлектронная бытовая. Входные и выходные параметры и типы соединений. Технические требования. - Введ. 2002-01-01. - М.: Госстандарт России: Изд-во стандартов, 2001. - IV, 27с: ил.
2 Ефимов М.Л., Аскарова Г.С. Суточные биологические ритмы и злокачественный рост //Усп. совр. биологии. - 2003. - Т. 103, № 2. - С. 255-270.
3 Пат. 72931 СССР. Способ переработки сырья /Иванов М.И., Малдыбаев Н.К.; опубл. 30.03.83, Бюл. № 12. - 2 с: ил.
4 А.С. 386018. СССР. Способ извлечения металлов. /А.Г. Акатаев, Б.И. Петров; оггубл 17.05.81, Бюл. № 15. -2с: ил.
5 Георгиева Р.С. Изменения в системе свертывания крови у больных злокачественными опухолями //Вопросы экспер. и клин, онкол.: сб. науч. тр. Института онкологии и радиологии,- Алматы, 2004. - С.214-217.
6 Баженов Л.Г., Кулинская Л.Л., Сорочинская И.Н. Сезонные изменения содержания иммуноглобулинов в крови клинически здоровых лиц. //Тезисы докл. III Всес. конф. по хронобиол. и хрономед. - Ташкент, 1990.-320 с.
7 Садыков Л.П., Березовская И.В. Сезонные изменения показателей свертывания крови у крыс и кроликов. /Институт ветеринарии. -М.,1989. - 210с. - Деп. в ВИНИТИ 13.09.89, № 5853 - В 89.
8 Изучение кинетики и химизма процессов: отчет о НИР /ИМиО АН Каз ССР. - Алматы, 1985. - 240 с. - Инв. № 81047478.
9 Омарова Г.П. Экспериментальная терапия саркомы Т-1 в зависимости от ее митотической активности: автореф. ... канд. биол. наук:.04.03.04. -М.:МГУ, 2004. -16 с.
10 Vachaspati Т., Videnkin A. Evolution of cosmic nets //Phys. Rev.-2003. - Vol. 46, № 2. - P. 1133-1140.
11 Паустовский К.Г. Золотая роза //Соч.: В 7 т. - М, 1984. - Т. 3. -С.287-528.
12 ГОСТ Р 51771 - 2001. Аппаратура радиоэлектронная бытовая. Входные и выходные параметры и типы соединений. Технические требования. - Введ. 2002-01-01. - М.: Госстандарт России: Изд-во стандартов, 2001. - IV, 27с: ил.
ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ МЕТОДОЛОГИЯСЫ ПӘНІНЕН ДӘРІСТЕРДІҢ ҚЫСҚАША КУРСЫ.
1 Тақырып. Ғылыми зерттеулердің жалпы негіздері
Ғылым қоғамдық сананың формасы ретінде. Ғылымның құрылымы. Ғылымның қызметі
Ғылыми методология. Ғылыми методологияның деңгейлері
Теория. Теориялық қызметтің кезеңдері. Теорияның қызметі. Теорияның
құрылымы. Тәжірибе
1. Ғылым қоғамдық сананың формасы ретінде. Ғылымның құрылымы. Ғылымның
қызметі
Ғылым – бұл қоғамдық сананың формасы. Ғылымның негізгі компоненті –
теориялық. Ол белсенді – ізденуші сипатта болады.
Ғылым – бұл объективті шындықты қайта құру мен танып білудің құралдары мен
әдістері.
Ғылым оқиғаларды алдын ала болжау арқылы адамдардың мақсатты қызметінің
негізін құруға мүмкіндік беретін, әруақытта ақиқаттың объективті мәнді
байланыстардың танымдық тәжірибесіне сүйеніп дамып отыратын жүйелік
білімнің негізгі формасы.
Ғылымның құрылымы:
- теориялар (фактілер, құбылыстар және үрдістер жөніндегі ғылыми
мәліметтерді жүйелеу);
- заңдар (көлемді ғылыми білімді анағұрлым ықшамды формада мазмұндау);
- ғылыми фактілер (ғылыми қорытынды, жалпылау, заңдар үшін негізгі
материал).
Ғылымның қызметтері
Жалпы қызметі – адамдардың іс-әрекеті мақсатты және тиімді болуы. Ол басқа
қызметтерді қарастырады:
1. танымдық (объективті әлем заңдарын танып білу);
2. мәдени-тәрбиелік (ғылым жалпы адами мәдениетті дамыту мен тұлғаны
тәрбиелеу факторы ретінде);
3. әрекетті тәжірибелік (ғылым адамның қалыптасуы, табиғат пен қоғамның
қайта құруларының тікелей күші ретінде).
Ғылымның даму процессінің логикасы:
- ғылыми мәселенің қойылуы (қайшылықтарды анықтау);
- ғылыми фактілерді өңдеу мен жалпылау;
- гипотеза құру және ғылыми мәселелерді нақтылау;
- бақылауды, эксперименттерді, нақты зерттеулерді алынатын ғылыми
нәтижелерін сәйкес рәсімдеу арқылы ұйымдастыру;
- алынған мәліметтердің анализі мен синтезі;
- анықталған тәуелділікті, үдерісті, заңдылықты, заңдар мен
принциптерді негіздеу;
- ғылыми нәтижелер жөнінде ақпарат беру;
- алынған ғылыми мәліметтер мен нәтижелерді тәжірибеде тексеру.
2. Ғылыми методология. Ғылыми методология деңгейлері
Ғылыми методология кез келген ғылымның қалыптасу негізі мен дамуының
бастапқы базалық принциптерін қамтиды.
Ғылыми методология (грек.тілінен Methodos - зерттеу, танып білу жолы және
logos – сөз, ұғым, ілім) – бұл зерттеушінің өзіндік ұстанымын көрсететін
анағұрлым жалпы дүниетанымдық жағдайлары мен принциптерінің жиынтығы,
сонымен қатар зерттелетін құбылыстар мен объективті шындықтың таным
әдістерін ғылыми негіздеу.
Басқаша, методология – ғылым сферасында теориялық және практикалық қызметті
құру мен ұйымдастырудың принциптері, әдістері мен ережелер жүйесі.
Ғылыми методология деңгейлері:
- гносеологиялық. Оның мазмұнын материалистік диалектиканың негізгі
заңдары, категориялары, принциптері құрайды;
- дүниетанымдық. Оның негізінде ғылыми идеялар жатыр;
- ғылыми-мазмұндық. Оның мәнін педагогикалық процестің заңдылықтары мен
принциптері құрайды;
- логико-гносеологиялық. Ол өзінің құрамына психология мен педагогиканы
ғылым ретіндегі даму мәселелерін қамтиды;
- методикалық. Психологиялық және педагогикалық зерттеулердің ғылыми
әдістері жөніндегі ілімді қамтиды.
3. Теория. Теориялық қызметтің кезеңдері. Теория қызметтері. Теория
құрылымы
Теория – объективті шындықтықтың белгілі бір пән шеңберіндегі жағдайы мен
генезисі жөніндегі жинақталған, өзарабайланысты және ғылыми негізделген
әруақытта дамып отыратын ілім жүйесі.
Теориялық қызметтің кезеңдері:
Бірінші кезең. Жинақталған ғылыми фактілермен, барлық кездейсоқ, екінші
кезектегісінен абстракцияланудың міндетті шартымен анықталған үрдістерді
салыстырумен байланысты, сонымен қатар гипотезалар(ғылыми ұсыныстар)
ұсынумен, ұғымдарды, заңдылық пен заңдарды сипаттауға мүмкіндік беретін
таным процестері мен формалары.
Екінші кезең. Бірыңғай пайымдау, ұғымдар, заңдар мен заңдылықтардың
концептуалды жүйесін құру, немесе ғылыми білімнің нақты жүйесі.
Теория қызметтері:
- синтездеуші (білімді жүйелеу);
- методологиялық;
- түсіндіруші;
- прогностикалық;
- ақпарттық;
- практикалық.
Теория құрылымы:
- бастапқы идея – кез келген тұжырымдаманың негізгі, бастапқы базалық
элементі болып табылады;
- заңдар – құбылыстар мен процестердің арасындағы объективті, мәнді,
тұрақты және қайталанатын байланыстар;
- ұғымдар – білімді көрсету формасы;
- ғылыми фактілер – зерттеу қызметінің объективті нақты және тұрақты
бекіген нәтижелері;
- пайымдаулар – білімді көрсету;
- формаланған символдар.
4. Тәжірибе
Ғылым, оның методологиясы, теория нақты практиканың, объективті шындықтың,
эмпирикалық мәліметтің, адамдардың ғылыми ойлану және жалпыланған түріндегі
практикалық қызметінің рухани, идеалды көрінісі.
Тәжірибе – білім көзі, таным үрдісінің негізі, ғылыми білімнің
ақиқаттылығының белгісі.
2.Тақырып. Ғылыми зерттеу кезеңдері
Ғылыми зерттеу. Ғылыми зерттеугеп талаптар. Ғылыми зерттеудің негізгі
кезеңдері
Ғылыми мәселе. Зерттеу заты
Гипотеза. Зерттеу мәселелері. Зерттеу әдістері
1. Ғылыми зерттеу. Ғылыми зерттеу талаптары. Ғылыми зерттеудің негізгі
кезеңдері
Ғылыми зерттеу іскерліктің ерекше топтарына жатады және олар келесі
спецификалық белгілермен негізделеді:
1. Ғылыми зерттеу – зерттеу мәселелерінің құрылу мен қалыптасуына негіз
болатын мақсаттарға жетуге бағытталған процесс.
2. Ғылыми-зерттеулілік іс жүйелі характерлі болып, кезкелген құбылысты
жүйе ретінде қарастырады.
3. Ғылыми зерттеу зерттеуде болған фактілер мен құбылысты, шығарылған
қорытындылардың ғылыми дәлелделуін, зерттеу нәтижелерін қатаң реттеу
демек.
Ғылыми зерттеу – бұл объекттің, процесстін, және құбылыстын, олардын
структурасы мен байланыстарын және адамға пайдалы нәтижелерін алумен
практикаға еңгізу үшін жанжақты зерттелуіне бағытталған іскерлік. Оның
объекті боларақ материалды немесе идеалды жүйе саналады. Ал заты – жүйе
структурасы, оның элементтерінің қарымқатынасы, түрлі даму заңдылығының
қасиеттері және т.б.
Ғылыми зерттеу жұмыстарын өткізу кезеңдері:
1. Дайындалу: тақырып таңдау, оны зерттеу керектігін негіздеу, гипотезаны
бедгілеу, мақсаттарды белгілеу, олардың жобасы немесе бағдарламасын
әзірлеу, зерттеу құралжабдықтарын дайындау.
2. Теоретикалық және эмпирикалық зерттеу өткізу: тақырып бойынша
әдебиеттерді, статистикалық деректерді және қор материалдарын зерделеу,
теоретикалық және эмпирикалық зерттеулер өткізу, нәтижеде алынған
талдауларды топтап өңдеу, жаңа ғылыми фактілерді түсіндіру, қорытындылар
мен практикалық мінездеме мен ұсыныстарды дәлелдеу және қалыптастыру.
3. Жазбашамен жұмыс істеп оны көркемдеу: жұмыстың композициясың белгілеу
(оның ішкі структурасын, құрамын), басқа тақырыпты белгілеу, параграфтын
атаулуын белгілеу, жазбашаның бұрынғы парақтарың дайындап, оны тексеру,
мақаланы көркемдеу. Және де пайдаланылған әдебиет парағын көркемдеу.
4. Ғылыми зерттеу нәтижелерін еңгізу.
2. Ғылыми мәселе. Зерттеу заты
Ғылыми мәселе – бұл ғылым практикасы мен теориясына үлкен үлес болатын
зерттеу тақырыбынын ортасын негіздейтін бір бірімен байланысты сұрақтардың
бірігімі. Оны белгілеуден шынайылық ғылыми іздену басталады, өйткені ол
білімнің эмпирикалық және теоретикалық деңгейлерінің арасындағы басты
байланыстыру звеносы болып табылады. Ғылыми зерттеу объекті – тек қана
құбылыстар мен заттарды ғана емес, сонымен қатар ұқсас заттардың,
құбылыстардың бүтін топтарын диалектикалық бірлікте байланыстыратын
нақтылықтын бөлігі. Зерттеу заты – объекттен ерекшелігі, ол субъективті
характерлі болады. Оның характері зерттеушімен белгіленеді: болған құбылыс
немесе мәселе процессі, белгілі бір істін үлгісі, жүйесі, немесе оның
бөліктері.
3. Гипотеза. Зерттеу мәселелері. Зерттеу әдісі
Гипотеза – ғылыми зерттеудегі ғылыми көріпкелдік формасы.
Гипотеза – талқылауда болған процесстер мен құбылыстар байланыс
қарымқатынастарының характері туралы логикалық дәлелденген болжауы. Бұл
жаңа білім алу жолындағы өткізілген зерттеу мен теория арасындағы
байланыстыру звеносы.
Зерттеу мақсаты – бұл зерттеудің жобаланған соңғы нәтижелері.
Зерттеу мәселелері – жасалуы зерттеу мақсаттарын жетістіктерге әкелетін
зерттеу мәселелерінің жеке аспекттерін зерделеуінің негізгі бағыттары.
Зерттеу әдісі – бұл шындықта болған процесстер мен құбылыстар білімінің
тәсілдері. Әдіс мазмұны – бұл зерттеуші әрекеттері мен ережелерінің
бірігімі. Және олардың әзірленуі.
3 Тақырып. Ғылыми зерттеудің методологикалық негіздері
Теоретикалық талдау. Талдау. Синтез. Салыстыру. Абстрагирлеу. Нақтылау.
Жалпылау. Үлгілеу.
Бақылау ғылыми зерттеу әдісі ретінде. Бақылау нәтижелерін бағалау
критерийлері. Бақылау түрлері. Эксперименттің мәні және әдістемесі.
Эксперимент түрлері.
Сұрастыру ғылыми зерттеу әдісі ретінде. Сұрастыру түрлері. Әңгіме-интервью.
Сұрастыру. Тестілеу. Математикалық және статистикалық әдістер.
1. Теоретикалық талдау – ол зерттеуде болған құбылыстардың, олардың
байланыстары мен қарымқатынастарың жанжақты және терең түсіну, ойлану
процессі. Ол келесі логикалық операциялар арқылы жасалады:
- талдау – ойша қарастырылуда болған заттарды немесе құбылыстарды бөліп,
содан кейін оның структурлық элементтерін, байланыстары мен қарым-
қатынастарын аңықтау;
- синтез – ойша элементтерді бүтін құбылыспен бірге қойып, бұл бүтінді
талдау кезінде болған байланыстар мен қатынастар негізінде қарастыру;
- салыстыру – ойша түрлі объектілер, құбылыстар, процесстер, олардың
қасиеттері мен қатынастары арасындағы ұқсастықты және ұқсастар арасындағы
өзгешеліктерді аңықтау;
- абстрагирлеу – ойша белгілі бір затты, құбылысты немесе процессті
басқалардан бөліп, оны таза қалыпта зерттеу;
- нақтылау – абстрактті ұғымдардан және түсініктерден белгілі бір
процесстер, құбылыстар, заттарға ауысу;
- жалпылау – белгілі бір ұғымдар, түсініктер, категориялар мен заңдармен
белгіленетін көптеген процесстер мен құбылыстарға тән ұқсас қатынастар мен
қасиеттерді біріктіру;
- үлгілеу – ойша құбылыстар мен процесстердің ең үнемді үлгілерін
қалыптастыру. Оларды түрлі жағдайда зерттеу.
2. Бақылау ғылыми зерттеу әдісі ретінде
Бақылау – белгілі бір адамдардың жағдайын, әрекеттерін, процесстерді,
қатынастарын алдын ала қабылдау.
Содан нәтижелердің ғылыми талдауын жасау. Ғылыми бақылау күнделікте болатын
фактілер мен құбылыстардан ерекшелігі процесстерді мақсатты және жобалы,
жүйелі қабылдау. Және оларды терең талдау.
Бақылау нәтижелерінің бағалануы үшін критерий жүйесі:
1. Толық емес критерий жүйесі – ол соңғы альтернативті бағалау, мәселең,
эффективті немесе эффективсіз.
2.Континуалды (үздіксіз) критерий жүйесі құбылыстарды баллмен бағалауға жол
береді.
3. Дисконтинуалды (байланыссыз, үзілген) критерий жүйесінде үздіксіз
критерийлер жоқ, критерий жүйесі әрекеттер кезеңдері жүйесіне ауысады. Онда
әр кезең баллмен бағаланады.
4. Қиын критерий және көрсеткіш жүйесі.
5. өзіне сай сипаттамалардың деңгей критерийлері (цифрлі көрсеткіштермен
олар шкалдандырумен толықтырылады).
Бақылау түрлері:
- қосылуда болған бақылауда зерттеуші процесстін қатысушысы ретінде де
бола алады;
- орталықты – белгілі бір адамдар арқылы берілген тапсырма немесе зерттеуші
бағдарламасы арқылы өткізіледі;
- монографиялық – толық мағлұмат жинау үшін қарымқатынастарын белгілеу
мақсатында байланысты құбылыстар мен процесстердегі түрлі дәрежелердегі
оптималды санды жалпылайды;
- бүтін (үздіксіз) бақылау – белгілі бір уақытта зерттеуде болған
құбылыстар мен процесстердің аспектілерін тіркейді;
- таңдамалы (дискретті) – белгілі кішігірім сұрақ немесе құбылыстың бір
ерекшелігі зерттеледі;
- ашық – бақылау объекті өзінің бақылауда болғанын біледі;
- жабық – адам немесе әлеуметтік топ бақылау жасалып жатқаны туралы
хабарландырылмайды.
3. Эксперименттің мәні мен әдістемесі. Эксперимент түрлері
Эксперимент – алдын ала біле тұрып зерттеуде болған процесстер мен
құбылыстардың функциондалу жағдайларын өзгерту(варьирование). Эксперимент
жаңа теоретикалық білімді практикалық іскерлікпен қосу деген.
Эксперимент кезкелген факторды, элементті, жүйені, ортаны, жағдайлардын
әрекеттерін қатаң топтастырады. Ол зерттеудегі жүйенің, үлгісінің,
әдістемелерінің әрекеттерінің пайдалылығынын нақты есебін жүргізеді.
Қарастырылуда болған құбылыс, процесстердің басқалармен байланысынын
бірігімін аңықтауға көмектеседі және де зерттеліп жатқан құбылыс,
процесстін мінездемесін тереңдетіп, объективті және субъективті жағдайлар
жасайды. Сонымен өзгеріс жүйенің жақсаруы және практикаға жаңа
әдістемелерді, үлгілерді, жүйелерді еңгізуге жол береді.
Эксперимент түрлері:
- кең (көптеген объектілерді, зерттелудегі мәселенің жанжағын қамтиды) және
тар (зерттелуде болған объектілері немесе олардың жандарынын ең аз саны);
- ұзақ және қысқамерзімді;
- жай (үлгінің, жүйенің, әдістеменің бір ғана варианты зерттеледі) және
қиын (2-3 варианттардан таңдау);
- табиғилық және лабораторлы;
- констатирлі (болмыш шарттарда пайда болған құбылыс ерекшеліктерін аңықтау
үшін) және қалыптастырушы (жаңа жағдайлар еңгізеді).
4. Сұрастыру ғылыми зерттеу әдісі ретінде. Сұрастыру түрлерінің. Интервью-
әңгіме. Анкеталау. Тестілеу
Сұрастыру көптеген адамдарды қамтып, көптеген сұрақтарға жауап алуға
көмектеседі.
Сұрастыру түрлері:
- бүтін және таңдаулы;
- іштей және сырттай;
- жеке және топты;
- ашық (сербес) (сұрақтарға жауап кез келген түрде беріледі) және жабық
(жауап варианттары бұрын қарастырылған);
- ауызша және жазбаша.
Ауызша сұрастырудың түрлерінің арасында ең кең таралған болып интервью-
әңгімелесу табылады, жазбаша түрлер арасында – анкеталар мен тестілер.
Интервью – әңгіме – ауызша, іштей сұрастыру деген. Ол түрлендірілген бола
алады ( сұрақ қою процессі және олардың жауап тіркеу стандарттары) және
түрлендірілмеген (қосымша сұрақтар қоюға мүмкіндік береді).
Анкеталау – бұл сұрақ жүйесі бар, ол сұрақтардың әрқайсысы ортақ зерттеу
мәселесімен логикалық байланыста болған анкета арқылы жасалатын жазбаша
сұрастыру.
Тестілеу негізінде тесттер жатыр (ағылшыншадан test – сынақ).
5. Математикалық және статистикалық әдістер
Математикалық әдістердің кең қолданылуы экономикалық талдаудың негізгі даму
бағыты болып есептеледі. Математикалық әдістердің қолданымы:
1) Кәсіпорын ісінің түрлі талаптары арасындағы көптеген қарымқатынастарын
есепке алып, кәсіпорын экономикасын зерттеуге жүйелі жақындау;
2) Экономикалық талдау арқылы шешілетін экономикалық процесстердің сан
мінездемесін көрсететін экономикалық – математикалық үлгілер тобын
жасау;
3) Экономикалық талдау үшін экономикалық хабарландыру беретін және оны
сақтаудың техникалық құралдардың болуы.
Математикалық талдау әдістері көп және ол арнайы әдебиетте көрсетілген.
Экономикалық зерттеу жасау үшін ғылыми дәлелденген хабарлау базасы болуы
шарт. Ол статистикалық бақылау арқылы құрауды ( әлеуметтік-экономикалы
құбылыстар мен процесстер жинау, жобалы және ғылыми нақтылықты) талап
етеді.
4 Тақырып. Бағыт таңдау және ғылыми зерттеу тақырыбын негіздеу
Ғылыми зерттеу тақырыбын таңдау. Ғылыми зерттеу тақырыбынын актуалдығы
Тақырыптың технико-экономикалық негізі. Экономикалық әдебиетте тақырыптың
дайындалу дәрежесін аңықтау
Ғылыми зерттеудің жергілікті ұлттық экономикаға бағытталудың керектігін
1. Ғылыми зерттеу тақырыбын таңдау. Ғылыми зерттеу тақырыбының актуалдығы
Ғылыми зерттеу тақырыбы ғылыми бағытқа немесе ғылыми мәселеге жатады.
Ғылыми бағыт деп зерттеу болып жатқан саладағы ғылыми мәселе немесе
бірқатар ғылымдары болған ғылым саналады.
Мысалы, Экономика экономикалық бағытта жасалатын, экономистермен
жасалатын ғылыми зерттеулер(экономикалық ғылымдар). Оның ішінде арнайы
экономикалық ғылымдарының негізделген нақты бағыттарды айтуға болады:
экономикалық теория, бухгартерлік есеп, халықаралық экономика қатынастары,
қаржы т.б.
Ғылыми мәселе – ол қиын теоретикалық және практикалық мақсаттардан
құралады. Мәселе салалы, салааралы және глобалды бола алады.
Ғылыми зерттеу тақырыбы мәселенің негізгі бөлігі.
Зерттеу нәтижесінде тақырып бойынша мәселенің бөлігін қамтитын сұрақтарға
жауап алады.
Актуалды бағыттары мен зерттеудің комплксті мәселелері мемлекеттің
дерективті құжаттарында қарастырылады. Зерттеу бағыттарын нақтылау осы
күнде бағыттардағы болған зерттеудің жағдайын және әлеуметтік маңыздылығы,
өндіріс талаптары жағдайын зерттеу нәтижесінде болады.
Ғылыми зерттеу мәселесі және тақырыбын таңдау кезінде зерттеу бағыттарының
қайшылықтарын талдау негізінде мәселе қалыптасады және нәтижесі белгілі
болып, олардың актуалдығы қарастырылады. Тақырып актуалды болуға тийс
үнемлі, тез шешуді талап ететін, ғылыми жаңалығы болуын талап етеді. Ол
ғылымға үлес қосатындай және халықшаруашылығына экономикалы тийімді болуы
керек.
Тақырып таңдауға жергілікті және шетел әдебиеті үлкен үлес қосатыны аңық.
2. Тақырыптың технико-экономикалық негізделуі. Экономикалық әдебиетте бұл
тақырыптың жасалғандығының деңгейін аңықтау
Тақырыптың технико-экономикалық негізделуі (ТЭН) – бұл негізгі жоба алдыңғы
құжат. Тек ол болғаннан кейін әрі қарай тақырыпты жобалау және қаржыландыру
жасалады.
ТЭН-де мыналар көрсетіледі:
Оның не үшін керек болғандығы, қысқаша әдебиетке шолу жасалады. Өйткені
әдебиетте бұрыннан жасалған зерттеулердің не деңгейге жеткені және алынған
нәтижелер туралы айтылады, бір сала немесе халықшаруашылығы үшін жасалған
зерттеулердің керектігі және актуалдығы; зерттеудің мақсаттары мен
стадиялары, есептері, әдістері, зерттеу немен аяқталатындығы; экономика
саласына пайдалы болатын нәтижелер қолдану.
4. Жергілікті экономика үшін ғылыми зерттеу бағыттарының маңыздылығы
Зерттеу тақырыбын таңдауда ғылыми мәселелерден өтірік мәселелерді айыру
қажет. Өтірік мәселелердің көбі ғылыми ісшілердің хабарландырылусыздығымен
байланысты. Соңдықтан кейде бұрыннан алынған нәтижелерді жасау мақсат
етілген мәселелер шығады. Ол бос уақыт , еңбек және қаржы зиянына әкеліп
соғады.
Соңдықтан мананы біліп алу қажет:
1. Бұрыннан бұл тақырыпқа зерттеу жұмыстары өткізілді ме;
2. Зерттеу нәтижелерің еңгізетін қандай халықшаруашылық әсеріне әкеледі;
3. Нақты осы тақырыпты қарастыру қажет пе.
5 Тақырып. Ғылыми зерттеу жобасын жасау
Кіріспе. Зерттеу тақырыбының актуалдығы. Мәселенің қарастырылу деңгейі.
Ғылыми зерттеу мақсаты. Зерттеу заты. Зерттеу объекті. Диссертациялық
зерттеудің теоретикалық және методологикалық негізі.
Ғылыми жаңалық. Қорғауға шығарылатын деректер. Жұмыстың ғылыми-практикалық
мәнділігі. Апробация және зерттеу нәтижелерінің жасалуы. Зерттеу
нәтижелерін мақала ретінде шығару. Диссертацияның көлемі мен структурасы.
Бірінші тарау. Жұмыстың теоретикалық бөлігі
Екінші тарау. Жұмыстың практикалық бөлігі.
Әлм тәжірибесі мен жергілікті практика
Үшінші тарау. Жақсартудың жолдары мен әдістері, эффективті үлгі, критерий
және көрсеткіштер. Ортақ концепция.
Соңғы сөз. Қорытындылар мен тұжырымдар.
1.Кіріспе
Кіріспе мәтіннің 10 пайызын құрайды. Оны бір қарастырылған пункттен басқаға
ауыстыра отырып стандарттарға сәйкес жазу қажет: зерттеу тақырыбының
актуалдығы. Мәселені жетілдендіру дәрежесі. Ғылыми зерттеу мақсаты. Зерттеу
заты. Зерттеу объекті. Диссертациялық зерттеудің теоретикалық және
методологикалық әдістеме негізі. Ғылыми жаңалық. Қорғауға шығарылған
тараптар. Жұмыстың ғылыми-практикалық қажеттілігі. Зерттеу нәтижелерін
жасау және апробация. Зерттеу нәтижелерін жарыққа шығару. Диссертацияның
көлемі мен структурасы.
Кіріспе таңдалған тақырыптың актуалдығын аңықтаудан басталады (тез шешімді
қалайтын қажеттілікті).
Тақырыпты жетілдіру дәрежесі қолданылған әдебиеттерде. Тақырып
жетілдірудегі бағыт, мектеп, түрлі авторлардың үлесін айта кету керек.
Сонымен қатар тақарап қарастырудағы ақ тамшылар мен бостықтарды да
көрсету қажет.
Ары қарай зерттеу мақсаттары қалыптастырылады, зерттеу заты және объект
мақсатымен белгіленетін мақсаттар қойылады.
Барлық қалыптасулар қысқа, нақты, логикалы тізбектелген, мақсат
субординация принципі бойынша жасалу керек.
Жұмыста әдістеме және әдістер қолдану туралы айта кетсек, онда оларды атап
және мүмкіндігінше ол әдістерді қолдану керектігін дәлелдеу қажет.
Ғылыми жаңалық. Қорғауға шығарылған тараптар. Ғылыми жаңалыққа диссертант
алынған жаңа теоретикалық немесе практикалық нәтижелерді, немесе жаңалық
элементтері бар нәтижелерді қосады. Мұнда ұғымды аңықтау, зерттеу өткізудің
жаңа әдістемесі, дәлелденген формалар, критерийлер, автор ұсынған
принциптер болуы мүмкін. Сонымен қатар мәселені жетілдіретін немесе
көрсететін шаралар. Қорғауға ғылыми жаңалықта автор көрсеткен жаңа тараптар
шығарылады.
Жұмыстың ғылыми-практикалық қажеттілігі бөлімінде диссертация нәтижелерін
тәжірибеде қолдану бағыттары белгіленеді: экономикалық саясат өткізу үшін
мемлекеттік структураларда, салаларда, өнеркәсіп немесе оқу процесстерінде.
Апробация және зерттеу нәтижелерін жасау бөлімінде зерттеу нәтижелері
қандай ғылыми-тәжірибелік конференцияларда қарастырылғаны туралы айтылады.
Және де ізденуші қандай еңгізу актін алғаны туралы.
Содан кейін зерттеу нәтижелерінің жарыққа шығарылуы туралы айтылады: қанша
монография, мақала, олардың көлемі.
Кіріспе сонында диссертацияның көлемі мен структурасы қысқаша аталып өтеді.
2. Бірінші тарау. Жұмыстың теоретикалық бөлімі
Диссертацияның негізгі бөлімі үш тараудан құралады. Оның әрқайсысы тағы 3-4
бөлікке бөлінеді. Негізгі бөлімнің әр структурлық элементінің көлемі басқа
элементтермен дұрыс пропорцияда болуы қажет.
Бірінші тараудың мазмұны теоретикалы-әдістемелі болады. Ең алдымен негізгі
мәселе ашылады, оның теоретикалық қайнақтары көрсетіледі, содан кейін оны
шешу үшін арналған түрлі варианттар қарастырылады, көзқарас, әдістеме
ұқсастығы бойынша топталады, жұмыс авторы жағынан бағаланады. Содан кейін
автордың мәселеге және оны шешуге өз көзқарасы көрсетіледі.
Олар дәлелденеді және жергілікті мен шетел қайнақтарына байланыстыра отырып
теоретикалық пікірлендіріледі.
3.Екінші тарау. Жұмыстың практикалық бөлімі. Әлем тәжірибесі мен жергілікті
практика
Екінші тарауда бұл мәселе туралы әлем практикасы қарастырылады, автор
жағынан қойылған мақсатты шешу үшін жасалған кемшіліктер мен жақсылықтар
қарастырылады. Содан кейін Қазақстан Заңы, ҚР Парламентінің бұйрығы және
басқа заңды актілер талданады. Экономика, сала, жеке өнеркәсіптердегі
практикалық жағдай қарастырылады. Кемшіліктер белгіленіп, нәтижелер
талданады.
4.Үшінші тарау. Жетілдіру жолдары мен әдістері, үлгісі, критерий және
тиімділік көрсеткіштері, орта концепция
Үшінші тарауда авторлық үлгі мен мәселенің даму концепциясы ұсынылады. Оның
тиімділігі талқыланады. Тарау соңғы, аяқтаушы болғандықтан онда
қорытындылар болады, бұрынғы екі тараудан шығарылған ұсыныстар дәлелденеді.
4. Қорытынды
Қорытынды жұмыстың ең аз көлемін құрайды (мәтіннің тек 5%). Бірақ ол ең
негізгі бөлігі болып табылады, өйткені қорытындыда студенттің жасаған
зерттеулерінің нәтижелерінің ортақ қорытындылары шығарылады.
Мұнда қысқа, бірақ логикалық тізбек арқылы аралық нәтижелер мен
тұжырымдарды қою қажет, содан кейін оларды бүтіндеп барляық жұмыстың
қорытындысын шығару қажет, оны ары қарай зерттеу перспективаларяын көрсету
керек.
Материал қорытындысындағы негізгі қорытындыларды нөмірленген тезис арқылы
көрсеткен дұрыс.
Олардың формулировкасы аңық, ашық, қысқа және логикалы негізделген болуы
тиіс.
6 Тақырып. Ғылыми хабарды табу, жетілдіру және топтау
Кітап оқып білу
Ғылыми хабар іздеп, табу
Іс жазуларын жүргізу
Ғылыми әдебиет оқу
1. Кітап оқып білу
Кітап оқи білудің негізінде кітапқа деген дифференциалды жақындау жатыр.
Бір кітапты тігу, басқасын оқу, үшіншісін көріп немесе парақтау қажет.
Оқу үшін кітапты таңдау ең әуелі тақырыпқа байланысты. Неғұрлым таңдалған
тақырып кең болса, соңшалықты таңдау аз болады; неғұрлым тақырып таяз
болса, соңшалықты әдебиет өрісі толық болады. Ғылыми хабардың көп жиналуын
қамтамасыз ететін кітаптардан бастау қажет. Көбінде ортақ кең шығармадан
бастап шешуі оригиналды жетілдіруі барларға көшеді.
Кітаптын шыққан жылына үнем беру керек. Алғанда ең соңғы жылдары шыққан
кітаптарды алу керек.
Келесі адым – автор мақсаттарына ұқсас деректер бар кіріспелер мен соң
сөздерді оқу. Содан кейін тараулармен танысып өтсе, кітапты толық оқу керек
пе немесе бөлек тараулар немесе парақтарын ғана оқи салған да жетерлікті ме
белгілі болады.
2. Ғылыми хабарлар іздеп, жинау
Көбінесе жазбаша жұмыс жазғанға әзірленгенде кітапхана каталогы
қолданылады – жүйелі қайнақтар жинағы: алфавитті, тематикалық, затты
және т.б.
Ең алдымен заңды құжаттарды қарап шығу керек. Оларды кітапхана каталогында
табуға болады ( ҚР Заңы, ҚР ұйғарымы, ҚР Президентінің бұйрығы), немесе
ресми газет және журналдар (Казахстанская правда, Егеменді Қазақстан,
Официальная газета және тағы басқа). Олардан керекті мақалаларды немесе
бөлімдерді жазып алу.
Содан кейін тақырып бойынша үлкен монографиялар мен кітаптарды қарап шығу.
Келесі кезең – тематикалық периодикалық басыламдар мен танысу. Экономика
саласында бұл Экономист, Вопросы экономики, Российский экономический
журнал, МЭиМО, Аль-Пари, Саясат баспалары және т.б. Көптеген
материалды Казахстанская правда и Егеменді Қазақстан сияқты ресми
газеттерден алуға болады.
Ұқсас тақырып бойынша докторлық және кандидаттық диссертациялардяы қарап
шығу да жаман болмас еді.
Бұл ізденушіге плагиат пен дублированиядан сақтануға көмектеседі.
Ізденушіге диссертация үшін керекті цифрлі материалдарды талдау жүргізу
үшін статистикалық жинақтар алуы керек.
3. Іс жазбаларын жүргізу
Оқыған нәрсені жазып алу – ғылыми жұмыста қолданылатын қайнақтардағы
хабарды жөндеудің эффективті әдісі: оқылған нәрсені тез ұғу сенімі артады,
егер кейбір жерлерін белгілеп оқыса.
Іс жазбаларының түрлері:
- жоба – бірінші негіз, жазбаша жұмыстың каркасы, ол материалды тізбекпен
жазуды белгілейді;
- жазу – мәтіннің кішкене фрагменттері;
- тезистер – дұрыс түрде зерттелген материалдың мазмұның қысқаша көрсету;
- аннотация – ортақ түсінік беретін хабар қайнағынын негізгі мазмұнын
қысқаша көрсету;
- резюме – қорытындылар негізінде алынған қайнақтын негізгі мазмұнын
қысқаша бағалау;
- конспект – қайнақ жобасымен бірге ең жақсы жерлерін (цитаталар) қосатын
мәтіннің мазмұнының қиын жазылуы және де жазылған материал мен оған
қорытындының қысқа талдауы.
4. Ғылыми әдебиетті оқып білу
Кез келген ғылыми кітапты оқу онымен танысудан басталады. Бұл танысу екі
кезеңнен тұрады. Бірінші – ол ғылыми кітапты тез қарап шығып одан ортақ бір
ой пікір келістіру. Екінші – оның негізінде мазмұның түсіну үшін жақсылап
қарау.
Ғылыми кітап мазмұнымен алғаш таңысуда көмекті кейбір негізгі мәтінде бар
сұрастыру элементтері атқара алады. Ол кітапта болған аннотация, алғашқы
мақала мен соңғы сөз. Кіріспені оқу өте қажет. Онда зерттеу затынын бүтін
мінездемесі бар және оның ғылыми әдебиетте жетілдірілуі туралы қысқа тарихы
жазылады, тақырыптың актуалдығы көрсетіледі және материал қайнақтары туралы
хабарландырылады, сонымен қатар зерттеудің мақсаттары қалыптасады.
Ғылыми әдебиетті оқып білудің екіңші кезеңінде объектіге назар аударылады,
бұл өте қажет, ғылыми хабарды жазбаша түрде тіркеу, бланк толтыру, анкетаға
толтыру қажет.
7 Тақырып. Ғылыми зерттеу мақсаттарын белгілеу
Зерттеудің мақсатын аңықтау
Мақсатқа жету үшін міндеттер белгілеу
1. Зерттеу мақсаттарын аңықтау
Зерттеу мақсаты – ол жобаланған, көптеген ғылыми зерттеу білім салаларына
арналған практикалық және теоретикалық мәні бар соңғы нәтиже. Ол қойылған
және орнатылған қағидаларды безендіру емес, жаңа қарымқатынастар мен
байланыстарды айқындап табуға міндетті. Мақсат ғылыми зерттеудің ұйымына,
әдісіне, және басқа структурлы компоненттеріне әсерін белгілейді. Ғылыми
зерттеудің зерттеудегі мәселенің қиын қарамақайшылықтарындағы зерттеушіге
жол көрсететін ышық, доминант, парадигма ретінде болады.
Ғылыми зерттеу мақсаты оның саласы мен мазмұнын нақты көрсетуі тиіс және
зерттеудегі мәселенің мәні неде деген сұраққа жауап беруі тиіс. Және де
зерттеу барысында оны жан жақты көрсету үшін керек деректерді алуға болып,
болмайтындығын аңықтайды. Осындай жақындау теориядағы негізгі бостықты
шығарып тастауға көмектеседі және сонымен қатар мақсатты дұрыс қисынға
келтіреді.
2. Мақсатқа жетуге арналған міндеттердің қойылысы
Зерттеу міндеттері - зерттеудің ортақ мақсатына әкелетін зерттеу
мәселесінің бөлек аспекттерін оқып білудегі нақты бағыттар. Міндеттер екі
түрлі болады: эмпирикалық және теоретикалық.
Эмпирикалық міндеттерге: зерттеу заты, оның мінездемесі және байқалатын
бағынышқа жататын ғылыми фактілерді орнату, нақтылау, классификациялау,
тенденция заңдылық, принциптер ретінде қалыптасқан бағыныш әрекеттерінің
саласы мен нақты жағдайларды оқып білу; ғылыми фактілер мен байланыстардың
толық бейнеленуінің әдістерін қолдану; заңдылық, теория, гипотеза, үлгі
шындығынын эмпирикалық тексерілуі; болжанылған гипотетикалық процесстер
мен құбылыстар шынайылығын құру; конструктивті мақсаттарды шешу жатады.
Теоретикалық міндеттерге: шынайылықта болған фактілерді түсіндіруге ерік
беретін нақты байланыс, себеп, бағыныш, қарымқатынас, процесстерді оқыяп
білу мен айқындау; білінген фактілер, тенденция, процесс, құбылыс, себеп,
байланыстан, іс механизмдерін теоретикалыяқ түсіндіретін жаңа гипотезаларды
құрау; эмпирикалық оны тексеруге ерік беретін теоретикаляық білім
қалыптастыру жатады.
Көбінесе диссертацияда бес – алты зерттеу мақсаттары қойылады. Оларды
шешуде зерттеудегі құбылыстың мәнің аңықтау өте қажет. Оның басқа
құбылыстармен байланыстары; оның дамуын қамтамасыз ететін жағдайлардың
зерттелуі; процесстермен жетекшілікті қамтамасыз ететін практикалық
ұсынымдардың жасалуы.
Зерттеудің барлық мақсаттары тығыз қарымқатынаста және үздіксіз
бағыныштылықты. Сонымн қатар әр зерттеу мақсаты, бүтін зерттеу мақсаты
сияқты, зерттеудің ортақ мақсатымен диалектикалық бірыңғайлықта.
8 Тақырып . Категориалды аппараттың талдауы
Ұғым талдау әдістемесі
Ұғым талдау стадиясы
1. Ұғым талдау әдістемесі
Ұғым талдау әдістемесі келесідей:
- нақтылық, толықтық, аргументтелгендігімен ең оңай ұғымдар белгіленеді
(авторға нұсқау болуы қажет);
- белгілі бір компонеттердің белгілемесінде ең жиі қайталанатын,
мазмұндайтын ұғым;
- зерттеуші өзінің немесе басқа ғалымның іс кезінде қолданылатын ұғымды
алады;
- өз зерттеулері нәтижесі негізінде ол басқы ісіндегі ұғымды толықтырып,
түзетеді және бұл ұғымның жаңа вариантын ұсына алады.
2. Ұғым талдау стадиясы
Бірінші стадия. Зерттеу затын мінездейтін ғылыми терминдерді іздейді және
белгілейді. Нәтижеде зерттеу тақырыбы бойынша библиография мен ұғым сөздігі
жасалады.
Екінші стадия. Негізгі ұғымның терминологикалық матрицасын құрау
№ Автор және ұғым аңықтау Ұғым мәні Оның негізгі Бұл аңықтаудың
қайнағы элементтері кемшіліктері
Үшінші стадия. Контент-аналитикалық матрицаны негізгі және бастапқы ұғым
арқылы құрау.
№ Автор мен Ұғым элементі
уақыт
қарымқатыБір Бір Бір Бір бірінбасқа
нас біріне біріне біріне бағалау
әсері бағыныштыкөмек
лығы
1 Михайлов Н.П.- + + - -
1972
2 Петров А.П. + + - + +
1981
3 Сергеев А.Д. + - + + +
1993
Нәтижеде бұл ұғымның автор талдаған элементтері арқылы ұғым мазмұнының
оптималды көлемін белгілеуге болады. Сонымен қатар ұғым мазмұнының даму
динамикасын құрауға болады.
9 Тақырып. Практикалық материалдың талдауы
Шетел практикасын талдау
Жергілікті тәжірибені талдау
Жергілікті практикада шетел тәжірибесін қолдану
1. Шетел практикасын талдау
Жергілікті практикаға алдыңғы қатарлы процесс, қатынас, құбылыс еңгізу
әдетте дамыған халықтардың осындай тәжірибесін оқуды көздейді. Бұл дұрыс,
өйткені совет кезеңінін нарық қатынастарының ұқсастығы жоқ.
Іздеушілер ақпарат жинау үшін шетелге шығу мүмкіндігіде көбінде болмайды.
Сондықтан олардың негізгі қайнағы ғылыми журналдар мен Интернет құралдары.
Материал жинау үшін мынандай журналдарды қолдануға болады: МЭиМО,
Вопросы экономики, РЭЖ, Экономист және тығы басқа.
Статистикалық материалды жыл сайын шығатын статистикалық жинақтардан топтап
жинауға болады.
2. Жергілікті практиканы талдау
Ең қолайлысы, ол практикалық материалдарды ҚР сала және өндіріс бойынша
жинау. Университет ол үшін керекті деректер жинау туралы өнеркәсіппен
келісім-шартқа отыруы керек. Кәсіпорында жұмыс туралы жылдық есептерды
қолдануға болады, бухгалтерлік баланс, кәсіпорын уставы, жобасы мен жұмыс
стратегиясын.
Үлкен көмекті ҚР Президентінің халыққа Жолдауы мен басқа ел басы сөздері,
министрлердің сөздері, статистикалыяқ жинақтар, министрлік есептер
көрсетеді.
Кең және толық материалдарды Казахстанская правда және Егеменді
Қазақстан ресми газеттерінен алуға болады.
3. Жергілікті практикада шетел тәжірибесін қолдану
Шетел тәжірибесі мен жергілікті практиканы талдау нәтижесінде ізденуші бұл
тәжірибе қайда қолданылғаны жайлы зерттеу бағыттар бойынша ұсыныс пен
рекомендациялар жасайды. Ұсыныстар есеп негізінде дәлелденген болуы қажет.
Сонымен қатар, ізденуші бұл шетел тәжірибесін Қазақстан экономикалық
кәсіпорындары мен салаларында еңгізу нәтижелерін және салдарын болжау
туралы ойлауы қажет.
10 Тақырып. Ғылыми зерттеуде статистикалық материалды қолдану
Кәсіпорындарда ақпарат жинау
Ақпарат талдау
Ресми статистикалық деректерді қолдану
1. Кәсіпорындарда ақпарат жинау
Экономика туралы диссертациялық жұмыс үшін таңдалған бағыттар бойынша
кәсіпорын жұмысын зерттеу керек. Объект ретінде үш-төрт кәсіпорын алынады.
Ақпарат қайнағы болп кәсіпорын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1 Тақырып. Ғылыми зерттеулердің жалпы негіздері
Ғылым қоғамдық сананың формасы ретінде. Ғылымның құрылымы. Ғылымның қызметі
Ғылыми методология. Ғылыми методологияның деңгейлері
Теория. Теориялық қызметтің кезеңдері. Теорияның қызметі. Теорияның
құрылымы. Тәжірибе
1. Ғылым қоғамдық сананың формасы ретінде. Ғылымның құрылымы. Ғылымның
қызметі
Ғылым – бұл қоғамдық сананың формасы. Ғылымның негізгі компоненті –
теориялық. Ол белсенді – ізденуші сипатта болады.
Ғылым – бұл объективті шындықты қайта құру мен танып білудің құралдары мен
әдістері.
Ғылым оқиғаларды алдын ала болжау арқылы адамдардың мақсатты қызметінің
негізін құруға мүмкіндік беретін, әруақытта ақиқаттың объективті мәнді
байланыстардың танымдық тәжірибесіне сүйеніп дамып отыратын жүйелік
білімнің негізгі формасы.
Ғылымның құрылымы:
- теориялар (фактілер, құбылыстар және үрдістер жөніндегі ғылыми
мәліметтерді жүйелеу);
- заңдар (көлемді ғылыми білімді анағұрлым ықшамды формада мазмұндау);
- ғылыми фактілер (ғылыми қорытынды, жалпылау, заңдар үшін негізгі
материал).
Ғылымның қызметтері
Жалпы қызметі – адамдардың іс-әрекеті мақсатты және тиімді болуы. Ол басқа
қызметтерді қарастырады:
1. танымдық (объективті әлем заңдарын танып білу);
2. мәдени-тәрбиелік (ғылым жалпы адами мәдениетті дамыту мен тұлғаны
тәрбиелеу факторы ретінде);
3. әрекетті тәжірибелік (ғылым адамның қалыптасуы, табиғат пен қоғамның
қайта құруларының тікелей күші ретінде).
Ғылымның даму процессінің логикасы:
- ғылыми мәселенің қойылуы (қайшылықтарды анықтау);
- ғылыми фактілерді өңдеу мен жалпылау;
- гипотеза құру және ғылыми мәселелерді нақтылау;
- бақылауды, эксперименттерді, нақты зерттеулерді алынатын ғылыми
нәтижелерін сәйкес рәсімдеу арқылы ұйымдастыру;
- алынған мәліметтердің анализі мен синтезі;
- анықталған тәуелділікті, үдерісті, заңдылықты, заңдар мен
принциптерді негіздеу;
- ғылыми нәтижелер жөнінде ақпарат беру;
- алынған ғылыми мәліметтер мен нәтижелерді тәжірибеде тексеру.
2. Ғылыми методология. Ғылыми методология деңгейлері
Ғылыми методология кез келген ғылымның қалыптасу негізі мен дамуының
бастапқы базалық принциптерін қамтиды.
Ғылыми методология (грек.тілінен Methodos - зерттеу, танып білу жолы және
logos – сөз, ұғым, ілім) – бұл зерттеушінің өзіндік ұстанымын көрсететін
анағұрлым жалпы дүниетанымдық жағдайлары мен принциптерінің жиынтығы,
сонымен қатар зерттелетін құбылыстар мен объективті шындықтың таным
әдістерін ғылыми негіздеу.
Басқаша, методология – ғылым сферасында теориялық және практикалық қызметті
құру мен ұйымдастырудың принциптері, әдістері мен ережелер жүйесі.
Ғылыми методология деңгейлері:
- гносеологиялық. Оның мазмұнын материалистік диалектиканың негізгі
заңдары, категориялары, принциптері құрайды;
- дүниетанымдық. Оның негізінде ғылыми идеялар жатыр;
- ғылыми-мазмұндық. Оның мәнін педагогикалық процестің заңдылықтары мен
принциптері құрайды;
- логико-гносеологиялық. Ол өзінің құрамына психология мен педагогиканы
ғылым ретіндегі даму мәселелерін қамтиды;
- методикалық. Психологиялық және педагогикалық зерттеулердің ғылыми
әдістері жөніндегі ілімді қамтиды.
3. Теория. Теориялық қызметтің кезеңдері. Теория қызметтері. Теория
құрылымы
Теория – объективті шындықтықтың белгілі бір пән шеңберіндегі жағдайы мен
генезисі жөніндегі жинақталған, өзарабайланысты және ғылыми негізделген
әруақытта дамып отыратын ілім жүйесі.
Теориялық қызметтің кезеңдері:
Бірінші кезең. Жинақталған ғылыми фактілермен, барлық кездейсоқ, екінші
кезектегісінен абстракцияланудың міндетті шартымен анықталған үрдістерді
салыстырумен байланысты, сонымен қатар гипотезалар(ғылыми ұсыныстар)
ұсынумен, ұғымдарды, заңдылық пен заңдарды сипаттауға мүмкіндік беретін
таным процестері мен формалары.
Екінші кезең. Бірыңғай пайымдау, ұғымдар, заңдар мен заңдылықтардың
концептуалды жүйесін құру, немесе ғылыми білімнің нақты жүйесі.
Теория қызметтері:
- синтездеуші (білімді жүйелеу);
- методологиялық;
- түсіндіруші;
- прогностикалық;
- ақпарттық;
- практикалық.
Теория құрылымы:
- бастапқы идея – кез келген тұжырымдаманың негізгі, бастапқы базалық
элементі болып табылады;
- заңдар – құбылыстар мен процестердің арасындағы объективті, мәнді,
тұрақты және қайталанатын байланыстар;
- ұғымдар – білімді көрсету формасы;
- ғылыми фактілер – зерттеу қызметінің объективті нақты және тұрақты
бекіген нәтижелері;
- пайымдаулар – білімді көрсету;
- формаланған символдар.
4. Тәжірибе
Ғылым, оның методологиясы, теория нақты практиканың, объективті шындықтың,
эмпирикалық мәліметтің, адамдардың ғылыми ойлану және жалпыланған түріндегі
практикалық қызметінің рухани, идеалды көрінісі.
Тәжірибе – білім көзі, таным үрдісінің негізі, ғылыми білімнің
ақиқаттылығының белгісі.
2.Тақырып. Ғылыми зерттеу кезеңдері
Ғылыми зерттеу. Ғылыми зерттеугеп талаптар. Ғылыми зерттеудің негізгі
кезеңдері
Ғылыми мәселе. Зерттеу заты
Гипотеза. Зерттеу мәселелері. Зерттеу әдістері
1. Ғылыми зерттеу. Ғылыми зерттеу талаптары. Ғылыми зерттеудің негізгі
кезеңдері
Ғылыми зерттеу іскерліктің ерекше топтарына жатады және олар келесі
спецификалық белгілермен негізделеді:
1. Ғылыми зерттеу – зерттеу мәселелерінің құрылу мен қалыптасуына негіз
болатын мақсаттарға жетуге бағытталған процесс.
2. Ғылыми-зерттеулілік іс жүйелі характерлі болып, кезкелген құбылысты
жүйе ретінде қарастырады.
3. Ғылыми зерттеу зерттеуде болған фактілер мен құбылысты, шығарылған
қорытындылардың ғылыми дәлелделуін, зерттеу нәтижелерін қатаң реттеу
демек.
Ғылыми зерттеу – бұл объекттің, процесстін, және құбылыстын, олардын
структурасы мен байланыстарын және адамға пайдалы нәтижелерін алумен
практикаға еңгізу үшін жанжақты зерттелуіне бағытталған іскерлік. Оның
объекті боларақ материалды немесе идеалды жүйе саналады. Ал заты – жүйе
структурасы, оның элементтерінің қарымқатынасы, түрлі даму заңдылығының
қасиеттері және т.б.
Ғылыми зерттеу жұмыстарын өткізу кезеңдері:
1. Дайындалу: тақырып таңдау, оны зерттеу керектігін негіздеу, гипотезаны
бедгілеу, мақсаттарды белгілеу, олардың жобасы немесе бағдарламасын
әзірлеу, зерттеу құралжабдықтарын дайындау.
2. Теоретикалық және эмпирикалық зерттеу өткізу: тақырып бойынша
әдебиеттерді, статистикалық деректерді және қор материалдарын зерделеу,
теоретикалық және эмпирикалық зерттеулер өткізу, нәтижеде алынған
талдауларды топтап өңдеу, жаңа ғылыми фактілерді түсіндіру, қорытындылар
мен практикалық мінездеме мен ұсыныстарды дәлелдеу және қалыптастыру.
3. Жазбашамен жұмыс істеп оны көркемдеу: жұмыстың композициясың белгілеу
(оның ішкі структурасын, құрамын), басқа тақырыпты белгілеу, параграфтын
атаулуын белгілеу, жазбашаның бұрынғы парақтарың дайындап, оны тексеру,
мақаланы көркемдеу. Және де пайдаланылған әдебиет парағын көркемдеу.
4. Ғылыми зерттеу нәтижелерін еңгізу.
2. Ғылыми мәселе. Зерттеу заты
Ғылыми мәселе – бұл ғылым практикасы мен теориясына үлкен үлес болатын
зерттеу тақырыбынын ортасын негіздейтін бір бірімен байланысты сұрақтардың
бірігімі. Оны белгілеуден шынайылық ғылыми іздену басталады, өйткені ол
білімнің эмпирикалық және теоретикалық деңгейлерінің арасындағы басты
байланыстыру звеносы болып табылады. Ғылыми зерттеу объекті – тек қана
құбылыстар мен заттарды ғана емес, сонымен қатар ұқсас заттардың,
құбылыстардың бүтін топтарын диалектикалық бірлікте байланыстыратын
нақтылықтын бөлігі. Зерттеу заты – объекттен ерекшелігі, ол субъективті
характерлі болады. Оның характері зерттеушімен белгіленеді: болған құбылыс
немесе мәселе процессі, белгілі бір істін үлгісі, жүйесі, немесе оның
бөліктері.
3. Гипотеза. Зерттеу мәселелері. Зерттеу әдісі
Гипотеза – ғылыми зерттеудегі ғылыми көріпкелдік формасы.
Гипотеза – талқылауда болған процесстер мен құбылыстар байланыс
қарымқатынастарының характері туралы логикалық дәлелденген болжауы. Бұл
жаңа білім алу жолындағы өткізілген зерттеу мен теория арасындағы
байланыстыру звеносы.
Зерттеу мақсаты – бұл зерттеудің жобаланған соңғы нәтижелері.
Зерттеу мәселелері – жасалуы зерттеу мақсаттарын жетістіктерге әкелетін
зерттеу мәселелерінің жеке аспекттерін зерделеуінің негізгі бағыттары.
Зерттеу әдісі – бұл шындықта болған процесстер мен құбылыстар білімінің
тәсілдері. Әдіс мазмұны – бұл зерттеуші әрекеттері мен ережелерінің
бірігімі. Және олардың әзірленуі.
3 Тақырып. Ғылыми зерттеудің методологикалық негіздері
Теоретикалық талдау. Талдау. Синтез. Салыстыру. Абстрагирлеу. Нақтылау.
Жалпылау. Үлгілеу.
Бақылау ғылыми зерттеу әдісі ретінде. Бақылау нәтижелерін бағалау
критерийлері. Бақылау түрлері. Эксперименттің мәні және әдістемесі.
Эксперимент түрлері.
Сұрастыру ғылыми зерттеу әдісі ретінде. Сұрастыру түрлері. Әңгіме-интервью.
Сұрастыру. Тестілеу. Математикалық және статистикалық әдістер.
1. Теоретикалық талдау – ол зерттеуде болған құбылыстардың, олардың
байланыстары мен қарымқатынастарың жанжақты және терең түсіну, ойлану
процессі. Ол келесі логикалық операциялар арқылы жасалады:
- талдау – ойша қарастырылуда болған заттарды немесе құбылыстарды бөліп,
содан кейін оның структурлық элементтерін, байланыстары мен қарым-
қатынастарын аңықтау;
- синтез – ойша элементтерді бүтін құбылыспен бірге қойып, бұл бүтінді
талдау кезінде болған байланыстар мен қатынастар негізінде қарастыру;
- салыстыру – ойша түрлі объектілер, құбылыстар, процесстер, олардың
қасиеттері мен қатынастары арасындағы ұқсастықты және ұқсастар арасындағы
өзгешеліктерді аңықтау;
- абстрагирлеу – ойша белгілі бір затты, құбылысты немесе процессті
басқалардан бөліп, оны таза қалыпта зерттеу;
- нақтылау – абстрактті ұғымдардан және түсініктерден белгілі бір
процесстер, құбылыстар, заттарға ауысу;
- жалпылау – белгілі бір ұғымдар, түсініктер, категориялар мен заңдармен
белгіленетін көптеген процесстер мен құбылыстарға тән ұқсас қатынастар мен
қасиеттерді біріктіру;
- үлгілеу – ойша құбылыстар мен процесстердің ең үнемді үлгілерін
қалыптастыру. Оларды түрлі жағдайда зерттеу.
2. Бақылау ғылыми зерттеу әдісі ретінде
Бақылау – белгілі бір адамдардың жағдайын, әрекеттерін, процесстерді,
қатынастарын алдын ала қабылдау.
Содан нәтижелердің ғылыми талдауын жасау. Ғылыми бақылау күнделікте болатын
фактілер мен құбылыстардан ерекшелігі процесстерді мақсатты және жобалы,
жүйелі қабылдау. Және оларды терең талдау.
Бақылау нәтижелерінің бағалануы үшін критерий жүйесі:
1. Толық емес критерий жүйесі – ол соңғы альтернативті бағалау, мәселең,
эффективті немесе эффективсіз.
2.Континуалды (үздіксіз) критерий жүйесі құбылыстарды баллмен бағалауға жол
береді.
3. Дисконтинуалды (байланыссыз, үзілген) критерий жүйесінде үздіксіз
критерийлер жоқ, критерий жүйесі әрекеттер кезеңдері жүйесіне ауысады. Онда
әр кезең баллмен бағаланады.
4. Қиын критерий және көрсеткіш жүйесі.
5. өзіне сай сипаттамалардың деңгей критерийлері (цифрлі көрсеткіштермен
олар шкалдандырумен толықтырылады).
Бақылау түрлері:
- қосылуда болған бақылауда зерттеуші процесстін қатысушысы ретінде де
бола алады;
- орталықты – белгілі бір адамдар арқылы берілген тапсырма немесе зерттеуші
бағдарламасы арқылы өткізіледі;
- монографиялық – толық мағлұмат жинау үшін қарымқатынастарын белгілеу
мақсатында байланысты құбылыстар мен процесстердегі түрлі дәрежелердегі
оптималды санды жалпылайды;
- бүтін (үздіксіз) бақылау – белгілі бір уақытта зерттеуде болған
құбылыстар мен процесстердің аспектілерін тіркейді;
- таңдамалы (дискретті) – белгілі кішігірім сұрақ немесе құбылыстың бір
ерекшелігі зерттеледі;
- ашық – бақылау объекті өзінің бақылауда болғанын біледі;
- жабық – адам немесе әлеуметтік топ бақылау жасалып жатқаны туралы
хабарландырылмайды.
3. Эксперименттің мәні мен әдістемесі. Эксперимент түрлері
Эксперимент – алдын ала біле тұрып зерттеуде болған процесстер мен
құбылыстардың функциондалу жағдайларын өзгерту(варьирование). Эксперимент
жаңа теоретикалық білімді практикалық іскерлікпен қосу деген.
Эксперимент кезкелген факторды, элементті, жүйені, ортаны, жағдайлардын
әрекеттерін қатаң топтастырады. Ол зерттеудегі жүйенің, үлгісінің,
әдістемелерінің әрекеттерінің пайдалылығынын нақты есебін жүргізеді.
Қарастырылуда болған құбылыс, процесстердің басқалармен байланысынын
бірігімін аңықтауға көмектеседі және де зерттеліп жатқан құбылыс,
процесстін мінездемесін тереңдетіп, объективті және субъективті жағдайлар
жасайды. Сонымен өзгеріс жүйенің жақсаруы және практикаға жаңа
әдістемелерді, үлгілерді, жүйелерді еңгізуге жол береді.
Эксперимент түрлері:
- кең (көптеген объектілерді, зерттелудегі мәселенің жанжағын қамтиды) және
тар (зерттелуде болған объектілері немесе олардың жандарынын ең аз саны);
- ұзақ және қысқамерзімді;
- жай (үлгінің, жүйенің, әдістеменің бір ғана варианты зерттеледі) және
қиын (2-3 варианттардан таңдау);
- табиғилық және лабораторлы;
- констатирлі (болмыш шарттарда пайда болған құбылыс ерекшеліктерін аңықтау
үшін) және қалыптастырушы (жаңа жағдайлар еңгізеді).
4. Сұрастыру ғылыми зерттеу әдісі ретінде. Сұрастыру түрлерінің. Интервью-
әңгіме. Анкеталау. Тестілеу
Сұрастыру көптеген адамдарды қамтып, көптеген сұрақтарға жауап алуға
көмектеседі.
Сұрастыру түрлері:
- бүтін және таңдаулы;
- іштей және сырттай;
- жеке және топты;
- ашық (сербес) (сұрақтарға жауап кез келген түрде беріледі) және жабық
(жауап варианттары бұрын қарастырылған);
- ауызша және жазбаша.
Ауызша сұрастырудың түрлерінің арасында ең кең таралған болып интервью-
әңгімелесу табылады, жазбаша түрлер арасында – анкеталар мен тестілер.
Интервью – әңгіме – ауызша, іштей сұрастыру деген. Ол түрлендірілген бола
алады ( сұрақ қою процессі және олардың жауап тіркеу стандарттары) және
түрлендірілмеген (қосымша сұрақтар қоюға мүмкіндік береді).
Анкеталау – бұл сұрақ жүйесі бар, ол сұрақтардың әрқайсысы ортақ зерттеу
мәселесімен логикалық байланыста болған анкета арқылы жасалатын жазбаша
сұрастыру.
Тестілеу негізінде тесттер жатыр (ағылшыншадан test – сынақ).
5. Математикалық және статистикалық әдістер
Математикалық әдістердің кең қолданылуы экономикалық талдаудың негізгі даму
бағыты болып есептеледі. Математикалық әдістердің қолданымы:
1) Кәсіпорын ісінің түрлі талаптары арасындағы көптеген қарымқатынастарын
есепке алып, кәсіпорын экономикасын зерттеуге жүйелі жақындау;
2) Экономикалық талдау арқылы шешілетін экономикалық процесстердің сан
мінездемесін көрсететін экономикалық – математикалық үлгілер тобын
жасау;
3) Экономикалық талдау үшін экономикалық хабарландыру беретін және оны
сақтаудың техникалық құралдардың болуы.
Математикалық талдау әдістері көп және ол арнайы әдебиетте көрсетілген.
Экономикалық зерттеу жасау үшін ғылыми дәлелденген хабарлау базасы болуы
шарт. Ол статистикалық бақылау арқылы құрауды ( әлеуметтік-экономикалы
құбылыстар мен процесстер жинау, жобалы және ғылыми нақтылықты) талап
етеді.
4 Тақырып. Бағыт таңдау және ғылыми зерттеу тақырыбын негіздеу
Ғылыми зерттеу тақырыбын таңдау. Ғылыми зерттеу тақырыбынын актуалдығы
Тақырыптың технико-экономикалық негізі. Экономикалық әдебиетте тақырыптың
дайындалу дәрежесін аңықтау
Ғылыми зерттеудің жергілікті ұлттық экономикаға бағытталудың керектігін
1. Ғылыми зерттеу тақырыбын таңдау. Ғылыми зерттеу тақырыбының актуалдығы
Ғылыми зерттеу тақырыбы ғылыми бағытқа немесе ғылыми мәселеге жатады.
Ғылыми бағыт деп зерттеу болып жатқан саладағы ғылыми мәселе немесе
бірқатар ғылымдары болған ғылым саналады.
Мысалы, Экономика экономикалық бағытта жасалатын, экономистермен
жасалатын ғылыми зерттеулер(экономикалық ғылымдар). Оның ішінде арнайы
экономикалық ғылымдарының негізделген нақты бағыттарды айтуға болады:
экономикалық теория, бухгартерлік есеп, халықаралық экономика қатынастары,
қаржы т.б.
Ғылыми мәселе – ол қиын теоретикалық және практикалық мақсаттардан
құралады. Мәселе салалы, салааралы және глобалды бола алады.
Ғылыми зерттеу тақырыбы мәселенің негізгі бөлігі.
Зерттеу нәтижесінде тақырып бойынша мәселенің бөлігін қамтитын сұрақтарға
жауап алады.
Актуалды бағыттары мен зерттеудің комплксті мәселелері мемлекеттің
дерективті құжаттарында қарастырылады. Зерттеу бағыттарын нақтылау осы
күнде бағыттардағы болған зерттеудің жағдайын және әлеуметтік маңыздылығы,
өндіріс талаптары жағдайын зерттеу нәтижесінде болады.
Ғылыми зерттеу мәселесі және тақырыбын таңдау кезінде зерттеу бағыттарының
қайшылықтарын талдау негізінде мәселе қалыптасады және нәтижесі белгілі
болып, олардың актуалдығы қарастырылады. Тақырып актуалды болуға тийс
үнемлі, тез шешуді талап ететін, ғылыми жаңалығы болуын талап етеді. Ол
ғылымға үлес қосатындай және халықшаруашылығына экономикалы тийімді болуы
керек.
Тақырып таңдауға жергілікті және шетел әдебиеті үлкен үлес қосатыны аңық.
2. Тақырыптың технико-экономикалық негізделуі. Экономикалық әдебиетте бұл
тақырыптың жасалғандығының деңгейін аңықтау
Тақырыптың технико-экономикалық негізделуі (ТЭН) – бұл негізгі жоба алдыңғы
құжат. Тек ол болғаннан кейін әрі қарай тақырыпты жобалау және қаржыландыру
жасалады.
ТЭН-де мыналар көрсетіледі:
Оның не үшін керек болғандығы, қысқаша әдебиетке шолу жасалады. Өйткені
әдебиетте бұрыннан жасалған зерттеулердің не деңгейге жеткені және алынған
нәтижелер туралы айтылады, бір сала немесе халықшаруашылығы үшін жасалған
зерттеулердің керектігі және актуалдығы; зерттеудің мақсаттары мен
стадиялары, есептері, әдістері, зерттеу немен аяқталатындығы; экономика
саласына пайдалы болатын нәтижелер қолдану.
4. Жергілікті экономика үшін ғылыми зерттеу бағыттарының маңыздылығы
Зерттеу тақырыбын таңдауда ғылыми мәселелерден өтірік мәселелерді айыру
қажет. Өтірік мәселелердің көбі ғылыми ісшілердің хабарландырылусыздығымен
байланысты. Соңдықтан кейде бұрыннан алынған нәтижелерді жасау мақсат
етілген мәселелер шығады. Ол бос уақыт , еңбек және қаржы зиянына әкеліп
соғады.
Соңдықтан мананы біліп алу қажет:
1. Бұрыннан бұл тақырыпқа зерттеу жұмыстары өткізілді ме;
2. Зерттеу нәтижелерің еңгізетін қандай халықшаруашылық әсеріне әкеледі;
3. Нақты осы тақырыпты қарастыру қажет пе.
5 Тақырып. Ғылыми зерттеу жобасын жасау
Кіріспе. Зерттеу тақырыбының актуалдығы. Мәселенің қарастырылу деңгейі.
Ғылыми зерттеу мақсаты. Зерттеу заты. Зерттеу объекті. Диссертациялық
зерттеудің теоретикалық және методологикалық негізі.
Ғылыми жаңалық. Қорғауға шығарылатын деректер. Жұмыстың ғылыми-практикалық
мәнділігі. Апробация және зерттеу нәтижелерінің жасалуы. Зерттеу
нәтижелерін мақала ретінде шығару. Диссертацияның көлемі мен структурасы.
Бірінші тарау. Жұмыстың теоретикалық бөлігі
Екінші тарау. Жұмыстың практикалық бөлігі.
Әлм тәжірибесі мен жергілікті практика
Үшінші тарау. Жақсартудың жолдары мен әдістері, эффективті үлгі, критерий
және көрсеткіштер. Ортақ концепция.
Соңғы сөз. Қорытындылар мен тұжырымдар.
1.Кіріспе
Кіріспе мәтіннің 10 пайызын құрайды. Оны бір қарастырылған пункттен басқаға
ауыстыра отырып стандарттарға сәйкес жазу қажет: зерттеу тақырыбының
актуалдығы. Мәселені жетілдендіру дәрежесі. Ғылыми зерттеу мақсаты. Зерттеу
заты. Зерттеу объекті. Диссертациялық зерттеудің теоретикалық және
методологикалық әдістеме негізі. Ғылыми жаңалық. Қорғауға шығарылған
тараптар. Жұмыстың ғылыми-практикалық қажеттілігі. Зерттеу нәтижелерін
жасау және апробация. Зерттеу нәтижелерін жарыққа шығару. Диссертацияның
көлемі мен структурасы.
Кіріспе таңдалған тақырыптың актуалдығын аңықтаудан басталады (тез шешімді
қалайтын қажеттілікті).
Тақырыпты жетілдіру дәрежесі қолданылған әдебиеттерде. Тақырып
жетілдірудегі бағыт, мектеп, түрлі авторлардың үлесін айта кету керек.
Сонымен қатар тақарап қарастырудағы ақ тамшылар мен бостықтарды да
көрсету қажет.
Ары қарай зерттеу мақсаттары қалыптастырылады, зерттеу заты және объект
мақсатымен белгіленетін мақсаттар қойылады.
Барлық қалыптасулар қысқа, нақты, логикалы тізбектелген, мақсат
субординация принципі бойынша жасалу керек.
Жұмыста әдістеме және әдістер қолдану туралы айта кетсек, онда оларды атап
және мүмкіндігінше ол әдістерді қолдану керектігін дәлелдеу қажет.
Ғылыми жаңалық. Қорғауға шығарылған тараптар. Ғылыми жаңалыққа диссертант
алынған жаңа теоретикалық немесе практикалық нәтижелерді, немесе жаңалық
элементтері бар нәтижелерді қосады. Мұнда ұғымды аңықтау, зерттеу өткізудің
жаңа әдістемесі, дәлелденген формалар, критерийлер, автор ұсынған
принциптер болуы мүмкін. Сонымен қатар мәселені жетілдіретін немесе
көрсететін шаралар. Қорғауға ғылыми жаңалықта автор көрсеткен жаңа тараптар
шығарылады.
Жұмыстың ғылыми-практикалық қажеттілігі бөлімінде диссертация нәтижелерін
тәжірибеде қолдану бағыттары белгіленеді: экономикалық саясат өткізу үшін
мемлекеттік структураларда, салаларда, өнеркәсіп немесе оқу процесстерінде.
Апробация және зерттеу нәтижелерін жасау бөлімінде зерттеу нәтижелері
қандай ғылыми-тәжірибелік конференцияларда қарастырылғаны туралы айтылады.
Және де ізденуші қандай еңгізу актін алғаны туралы.
Содан кейін зерттеу нәтижелерінің жарыққа шығарылуы туралы айтылады: қанша
монография, мақала, олардың көлемі.
Кіріспе сонында диссертацияның көлемі мен структурасы қысқаша аталып өтеді.
2. Бірінші тарау. Жұмыстың теоретикалық бөлімі
Диссертацияның негізгі бөлімі үш тараудан құралады. Оның әрқайсысы тағы 3-4
бөлікке бөлінеді. Негізгі бөлімнің әр структурлық элементінің көлемі басқа
элементтермен дұрыс пропорцияда болуы қажет.
Бірінші тараудың мазмұны теоретикалы-әдістемелі болады. Ең алдымен негізгі
мәселе ашылады, оның теоретикалық қайнақтары көрсетіледі, содан кейін оны
шешу үшін арналған түрлі варианттар қарастырылады, көзқарас, әдістеме
ұқсастығы бойынша топталады, жұмыс авторы жағынан бағаланады. Содан кейін
автордың мәселеге және оны шешуге өз көзқарасы көрсетіледі.
Олар дәлелденеді және жергілікті мен шетел қайнақтарына байланыстыра отырып
теоретикалық пікірлендіріледі.
3.Екінші тарау. Жұмыстың практикалық бөлімі. Әлем тәжірибесі мен жергілікті
практика
Екінші тарауда бұл мәселе туралы әлем практикасы қарастырылады, автор
жағынан қойылған мақсатты шешу үшін жасалған кемшіліктер мен жақсылықтар
қарастырылады. Содан кейін Қазақстан Заңы, ҚР Парламентінің бұйрығы және
басқа заңды актілер талданады. Экономика, сала, жеке өнеркәсіптердегі
практикалық жағдай қарастырылады. Кемшіліктер белгіленіп, нәтижелер
талданады.
4.Үшінші тарау. Жетілдіру жолдары мен әдістері, үлгісі, критерий және
тиімділік көрсеткіштері, орта концепция
Үшінші тарауда авторлық үлгі мен мәселенің даму концепциясы ұсынылады. Оның
тиімділігі талқыланады. Тарау соңғы, аяқтаушы болғандықтан онда
қорытындылар болады, бұрынғы екі тараудан шығарылған ұсыныстар дәлелденеді.
4. Қорытынды
Қорытынды жұмыстың ең аз көлемін құрайды (мәтіннің тек 5%). Бірақ ол ең
негізгі бөлігі болып табылады, өйткені қорытындыда студенттің жасаған
зерттеулерінің нәтижелерінің ортақ қорытындылары шығарылады.
Мұнда қысқа, бірақ логикалық тізбек арқылы аралық нәтижелер мен
тұжырымдарды қою қажет, содан кейін оларды бүтіндеп барляық жұмыстың
қорытындысын шығару қажет, оны ары қарай зерттеу перспективаларяын көрсету
керек.
Материал қорытындысындағы негізгі қорытындыларды нөмірленген тезис арқылы
көрсеткен дұрыс.
Олардың формулировкасы аңық, ашық, қысқа және логикалы негізделген болуы
тиіс.
6 Тақырып. Ғылыми хабарды табу, жетілдіру және топтау
Кітап оқып білу
Ғылыми хабар іздеп, табу
Іс жазуларын жүргізу
Ғылыми әдебиет оқу
1. Кітап оқып білу
Кітап оқи білудің негізінде кітапқа деген дифференциалды жақындау жатыр.
Бір кітапты тігу, басқасын оқу, үшіншісін көріп немесе парақтау қажет.
Оқу үшін кітапты таңдау ең әуелі тақырыпқа байланысты. Неғұрлым таңдалған
тақырып кең болса, соңшалықты таңдау аз болады; неғұрлым тақырып таяз
болса, соңшалықты әдебиет өрісі толық болады. Ғылыми хабардың көп жиналуын
қамтамасыз ететін кітаптардан бастау қажет. Көбінде ортақ кең шығармадан
бастап шешуі оригиналды жетілдіруі барларға көшеді.
Кітаптын шыққан жылына үнем беру керек. Алғанда ең соңғы жылдары шыққан
кітаптарды алу керек.
Келесі адым – автор мақсаттарына ұқсас деректер бар кіріспелер мен соң
сөздерді оқу. Содан кейін тараулармен танысып өтсе, кітапты толық оқу керек
пе немесе бөлек тараулар немесе парақтарын ғана оқи салған да жетерлікті ме
белгілі болады.
2. Ғылыми хабарлар іздеп, жинау
Көбінесе жазбаша жұмыс жазғанға әзірленгенде кітапхана каталогы
қолданылады – жүйелі қайнақтар жинағы: алфавитті, тематикалық, затты
және т.б.
Ең алдымен заңды құжаттарды қарап шығу керек. Оларды кітапхана каталогында
табуға болады ( ҚР Заңы, ҚР ұйғарымы, ҚР Президентінің бұйрығы), немесе
ресми газет және журналдар (Казахстанская правда, Егеменді Қазақстан,
Официальная газета және тағы басқа). Олардан керекті мақалаларды немесе
бөлімдерді жазып алу.
Содан кейін тақырып бойынша үлкен монографиялар мен кітаптарды қарап шығу.
Келесі кезең – тематикалық периодикалық басыламдар мен танысу. Экономика
саласында бұл Экономист, Вопросы экономики, Российский экономический
журнал, МЭиМО, Аль-Пари, Саясат баспалары және т.б. Көптеген
материалды Казахстанская правда и Егеменді Қазақстан сияқты ресми
газеттерден алуға болады.
Ұқсас тақырып бойынша докторлық және кандидаттық диссертациялардяы қарап
шығу да жаман болмас еді.
Бұл ізденушіге плагиат пен дублированиядан сақтануға көмектеседі.
Ізденушіге диссертация үшін керекті цифрлі материалдарды талдау жүргізу
үшін статистикалық жинақтар алуы керек.
3. Іс жазбаларын жүргізу
Оқыған нәрсені жазып алу – ғылыми жұмыста қолданылатын қайнақтардағы
хабарды жөндеудің эффективті әдісі: оқылған нәрсені тез ұғу сенімі артады,
егер кейбір жерлерін белгілеп оқыса.
Іс жазбаларының түрлері:
- жоба – бірінші негіз, жазбаша жұмыстың каркасы, ол материалды тізбекпен
жазуды белгілейді;
- жазу – мәтіннің кішкене фрагменттері;
- тезистер – дұрыс түрде зерттелген материалдың мазмұның қысқаша көрсету;
- аннотация – ортақ түсінік беретін хабар қайнағынын негізгі мазмұнын
қысқаша көрсету;
- резюме – қорытындылар негізінде алынған қайнақтын негізгі мазмұнын
қысқаша бағалау;
- конспект – қайнақ жобасымен бірге ең жақсы жерлерін (цитаталар) қосатын
мәтіннің мазмұнының қиын жазылуы және де жазылған материал мен оған
қорытындының қысқа талдауы.
4. Ғылыми әдебиетті оқып білу
Кез келген ғылыми кітапты оқу онымен танысудан басталады. Бұл танысу екі
кезеңнен тұрады. Бірінші – ол ғылыми кітапты тез қарап шығып одан ортақ бір
ой пікір келістіру. Екінші – оның негізінде мазмұның түсіну үшін жақсылап
қарау.
Ғылыми кітап мазмұнымен алғаш таңысуда көмекті кейбір негізгі мәтінде бар
сұрастыру элементтері атқара алады. Ол кітапта болған аннотация, алғашқы
мақала мен соңғы сөз. Кіріспені оқу өте қажет. Онда зерттеу затынын бүтін
мінездемесі бар және оның ғылыми әдебиетте жетілдірілуі туралы қысқа тарихы
жазылады, тақырыптың актуалдығы көрсетіледі және материал қайнақтары туралы
хабарландырылады, сонымен қатар зерттеудің мақсаттары қалыптасады.
Ғылыми әдебиетті оқып білудің екіңші кезеңінде объектіге назар аударылады,
бұл өте қажет, ғылыми хабарды жазбаша түрде тіркеу, бланк толтыру, анкетаға
толтыру қажет.
7 Тақырып. Ғылыми зерттеу мақсаттарын белгілеу
Зерттеудің мақсатын аңықтау
Мақсатқа жету үшін міндеттер белгілеу
1. Зерттеу мақсаттарын аңықтау
Зерттеу мақсаты – ол жобаланған, көптеген ғылыми зерттеу білім салаларына
арналған практикалық және теоретикалық мәні бар соңғы нәтиже. Ол қойылған
және орнатылған қағидаларды безендіру емес, жаңа қарымқатынастар мен
байланыстарды айқындап табуға міндетті. Мақсат ғылыми зерттеудің ұйымына,
әдісіне, және басқа структурлы компоненттеріне әсерін белгілейді. Ғылыми
зерттеудің зерттеудегі мәселенің қиын қарамақайшылықтарындағы зерттеушіге
жол көрсететін ышық, доминант, парадигма ретінде болады.
Ғылыми зерттеу мақсаты оның саласы мен мазмұнын нақты көрсетуі тиіс және
зерттеудегі мәселенің мәні неде деген сұраққа жауап беруі тиіс. Және де
зерттеу барысында оны жан жақты көрсету үшін керек деректерді алуға болып,
болмайтындығын аңықтайды. Осындай жақындау теориядағы негізгі бостықты
шығарып тастауға көмектеседі және сонымен қатар мақсатты дұрыс қисынға
келтіреді.
2. Мақсатқа жетуге арналған міндеттердің қойылысы
Зерттеу міндеттері - зерттеудің ортақ мақсатына әкелетін зерттеу
мәселесінің бөлек аспекттерін оқып білудегі нақты бағыттар. Міндеттер екі
түрлі болады: эмпирикалық және теоретикалық.
Эмпирикалық міндеттерге: зерттеу заты, оның мінездемесі және байқалатын
бағынышқа жататын ғылыми фактілерді орнату, нақтылау, классификациялау,
тенденция заңдылық, принциптер ретінде қалыптасқан бағыныш әрекеттерінің
саласы мен нақты жағдайларды оқып білу; ғылыми фактілер мен байланыстардың
толық бейнеленуінің әдістерін қолдану; заңдылық, теория, гипотеза, үлгі
шындығынын эмпирикалық тексерілуі; болжанылған гипотетикалық процесстер
мен құбылыстар шынайылығын құру; конструктивті мақсаттарды шешу жатады.
Теоретикалық міндеттерге: шынайылықта болған фактілерді түсіндіруге ерік
беретін нақты байланыс, себеп, бағыныш, қарымқатынас, процесстерді оқыяп
білу мен айқындау; білінген фактілер, тенденция, процесс, құбылыс, себеп,
байланыстан, іс механизмдерін теоретикалыяқ түсіндіретін жаңа гипотезаларды
құрау; эмпирикалық оны тексеруге ерік беретін теоретикаляық білім
қалыптастыру жатады.
Көбінесе диссертацияда бес – алты зерттеу мақсаттары қойылады. Оларды
шешуде зерттеудегі құбылыстың мәнің аңықтау өте қажет. Оның басқа
құбылыстармен байланыстары; оның дамуын қамтамасыз ететін жағдайлардың
зерттелуі; процесстермен жетекшілікті қамтамасыз ететін практикалық
ұсынымдардың жасалуы.
Зерттеудің барлық мақсаттары тығыз қарымқатынаста және үздіксіз
бағыныштылықты. Сонымн қатар әр зерттеу мақсаты, бүтін зерттеу мақсаты
сияқты, зерттеудің ортақ мақсатымен диалектикалық бірыңғайлықта.
8 Тақырып . Категориалды аппараттың талдауы
Ұғым талдау әдістемесі
Ұғым талдау стадиясы
1. Ұғым талдау әдістемесі
Ұғым талдау әдістемесі келесідей:
- нақтылық, толықтық, аргументтелгендігімен ең оңай ұғымдар белгіленеді
(авторға нұсқау болуы қажет);
- белгілі бір компонеттердің белгілемесінде ең жиі қайталанатын,
мазмұндайтын ұғым;
- зерттеуші өзінің немесе басқа ғалымның іс кезінде қолданылатын ұғымды
алады;
- өз зерттеулері нәтижесі негізінде ол басқы ісіндегі ұғымды толықтырып,
түзетеді және бұл ұғымның жаңа вариантын ұсына алады.
2. Ұғым талдау стадиясы
Бірінші стадия. Зерттеу затын мінездейтін ғылыми терминдерді іздейді және
белгілейді. Нәтижеде зерттеу тақырыбы бойынша библиография мен ұғым сөздігі
жасалады.
Екінші стадия. Негізгі ұғымның терминологикалық матрицасын құрау
№ Автор және ұғым аңықтау Ұғым мәні Оның негізгі Бұл аңықтаудың
қайнағы элементтері кемшіліктері
Үшінші стадия. Контент-аналитикалық матрицаны негізгі және бастапқы ұғым
арқылы құрау.
№ Автор мен Ұғым элементі
уақыт
қарымқатыБір Бір Бір Бір бірінбасқа
нас біріне біріне біріне бағалау
әсері бағыныштыкөмек
лығы
1 Михайлов Н.П.- + + - -
1972
2 Петров А.П. + + - + +
1981
3 Сергеев А.Д. + - + + +
1993
Нәтижеде бұл ұғымның автор талдаған элементтері арқылы ұғым мазмұнының
оптималды көлемін белгілеуге болады. Сонымен қатар ұғым мазмұнының даму
динамикасын құрауға болады.
9 Тақырып. Практикалық материалдың талдауы
Шетел практикасын талдау
Жергілікті тәжірибені талдау
Жергілікті практикада шетел тәжірибесін қолдану
1. Шетел практикасын талдау
Жергілікті практикаға алдыңғы қатарлы процесс, қатынас, құбылыс еңгізу
әдетте дамыған халықтардың осындай тәжірибесін оқуды көздейді. Бұл дұрыс,
өйткені совет кезеңінін нарық қатынастарының ұқсастығы жоқ.
Іздеушілер ақпарат жинау үшін шетелге шығу мүмкіндігіде көбінде болмайды.
Сондықтан олардың негізгі қайнағы ғылыми журналдар мен Интернет құралдары.
Материал жинау үшін мынандай журналдарды қолдануға болады: МЭиМО,
Вопросы экономики, РЭЖ, Экономист және тығы басқа.
Статистикалық материалды жыл сайын шығатын статистикалық жинақтардан топтап
жинауға болады.
2. Жергілікті практиканы талдау
Ең қолайлысы, ол практикалық материалдарды ҚР сала және өндіріс бойынша
жинау. Университет ол үшін керекті деректер жинау туралы өнеркәсіппен
келісім-шартқа отыруы керек. Кәсіпорында жұмыс туралы жылдық есептерды
қолдануға болады, бухгалтерлік баланс, кәсіпорын уставы, жобасы мен жұмыс
стратегиясын.
Үлкен көмекті ҚР Президентінің халыққа Жолдауы мен басқа ел басы сөздері,
министрлердің сөздері, статистикалыяқ жинақтар, министрлік есептер
көрсетеді.
Кең және толық материалдарды Казахстанская правда және Егеменді
Қазақстан ресми газеттерінен алуға болады.
3. Жергілікті практикада шетел тәжірибесін қолдану
Шетел тәжірибесі мен жергілікті практиканы талдау нәтижесінде ізденуші бұл
тәжірибе қайда қолданылғаны жайлы зерттеу бағыттар бойынша ұсыныс пен
рекомендациялар жасайды. Ұсыныстар есеп негізінде дәлелденген болуы қажет.
Сонымен қатар, ізденуші бұл шетел тәжірибесін Қазақстан экономикалық
кәсіпорындары мен салаларында еңгізу нәтижелерін және салдарын болжау
туралы ойлауы қажет.
10 Тақырып. Ғылыми зерттеуде статистикалық материалды қолдану
Кәсіпорындарда ақпарат жинау
Ақпарат талдау
Ресми статистикалық деректерді қолдану
1. Кәсіпорындарда ақпарат жинау
Экономика туралы диссертациялық жұмыс үшін таңдалған бағыттар бойынша
кәсіпорын жұмысын зерттеу керек. Объект ретінде үш-төрт кәсіпорын алынады.
Ақпарат қайнағы болп кәсіпорын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz