Батырлар жыры мен «Шаһнама» дастанындағы тақырып үндестігі

Көркемдік дамудың,әдеби процестің маңызды бір заңдылығы-әдеби байланыстар-әдебиет әлеміндегі тоғысулар мен қарым-қатынастардың, рухани байлықтардыңалмасуы.Қай әдебиет болса да өзара байланыссыз, қарым-қатынассыз толық кемеліне келе алмақ емес.Қазақ халқының әдеби даму тарихында оның өзге халықтармен әдеби байланысы,зерттеу ісінде ғалымдар З.Ахметов, Ө.Күмісбаев және Ш.Сәтбаева т.б еңбектерінің ролі ерекше.
«Әдебиеттану терминдер сөздігінде»: «Әдеби байланыс-ұлттық әдебиеттер арасындағы көркемдік дәстүрлер жалғастығы, ықпалдастығы.Әдеби байланыс нышандары жазушының қалыптасқан әдеби дәстүрлерге табан тіреуінің нәтижесінен, сондай-ақ тамырлас әдебиеттер арасындағы типологилық ұқсастықтан туындайды» /1.62/, - делінген.
Әрбір халықтың да эпикалық аңыздаулары қатарынан қаһармандық жырлардың алатын орны үлкен. Р.Бердібай «Эпос мұраты» еңбегінде батырлық эпос туралы мынадай пікір келтіреді: «Ең алдымен батырлық эпос елдің сан ғасырларда бастан кешкен тарихын, салт-санасын өзгеше көркем жинақтайды; түрлі оқиғаларға өзіндік көзқарасын, бағасын белгілейді, алдан күткен үмітін, аңсарын білдіреді. Тарихта орын тепкен белгілі оқиғалар мен істердің дәлме-дәл шежіресі, көшірмесі болмағанымен, қаһармандық эпос сондай құбылыстардың терең, түпкілікті мәнін, тұжырымын аңғартады. Эпикалық жинақтаулардың қайталанбас ғажайып табиғатының бір қыры осында. Әсіресе қаһармандық жырларды ел жүрегіне жақын ететін олардың отаншылдық идеямен суарылғандығы. Адам қоғамы дамуының барлық кезеңінде де рудың, тайпаның, мемлекеттік бірлестіктердің тыныштығын, бүтіндігін қорғау, қаптасқан жауды жеңіп, бақытты өмір орнату мәселесі ең күрделі проблема болып келген.
Батырлық жырлардағы ерліктің сипаты өзгеше. Мұндағы қаһармандар ел үшін қандай да болмасын қауіпке қарсы барады, жаулармен арпалысады, неше түрлі сергелдең сарсаңға, ауыр сындарға душар болады, ақырында, жеңіске, мұратына жетеді. Міне, осындай «жеңілмейтін қаһармандарды» суреттеуі және оның басына ең асыл қасиеттерді жиып беруі халық қиялының шексіздігін көрсетеді және эпикалық жырлардың ерекшелігін танытады» /2.34-35/.
Қазақтардың қаһармандық эпостары ішінен жұртшылыққа неғұрлым танымал «Алпамыс батыр», «Қобыланды батыр», «Ер Тарғын», «Қамбар батыр» секілді нұсқалардың жалпы бітімінде классикалық батырлар бітіміне тән өрнектер толығырақ байқалатынын көреміз.
Жалпы қаһармандық жырлардың көбіне тән негізгі бейнелерінің бірі – батырдың ғажайып туысы болып табылады. Қаһарманның қандай жағдайда туғанын тәптіштеп айту тек композициялық тәсіл немесе өмірбаяндық қажетті элемент қана емес, мұның мәні тереңіректе жатыр. Қартайған ата-ананың, дүйім бір елдің жаратқаннан перзент сұрап, мінәжат етуі жеке отбасының ғана тілегі емес, белгілі бір ру, тайпаның шын мүддесі боп есептелуі эпостың басталуына ерекше құпия қуат дарытқандай болады. Демек, қаһармандық дастан экспозициясы аса үлкен көркемдік рөл ойнайды.

1. Ахметов З., Шоңбаев Т. Әдебиеттану терминдер сөздігі. – Алматы: Ана тілі, 1998.
2. Бердібай Р. Эпос мұраты. – Алматы: Білім, 1997.
3. Батырлар жыры. І, ІІ, ІІІ том. – Алматы, 1963.
4. Ниязова Ғ. Шығыс шайырлары. – Ақтөбе, 2003.
5. Сәтбаева Ш. Әдеби байланыстар. – Алматы: Жазушы, 1974.
6. Сәтбаева Ш. Казахская литература и Восток. – Алматы, 1982.
7. Қисса-дастандар. – Алматы: Жазушы, 1986.