Капитал мен табыс ілімі, капиталдың формалары
ЖОСПАР
КІРІСПЕ
І КАПИТАЛ МЕН ТАБЫС ІЛІМІ, КАПИТАЛДЫҢ ФОРМАЛАРЫ
1.1 Капиталдар нарығы және оның мазмұны
1.2 Кәсіпкерлік капиталдың қалыптасу көздері
ІІ КӘСІПКЕРЛІК КАПИТАЛ
2.1 Капитал айналымы
2.2 Капиталды тиімді пайдаланудың көрсеткіштері
ҚОРТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
І КАПИТАЛ МЕН ТАБЫС ІЛІМІ, КАПИТАЛДЫҢ ФОРМАЛАРЫ
1.1 Капиталдар нарығы және оның мазмұны
1.2 Кәсіпкерлік капиталдың қалыптасу көздері
ІІ КӘСІПКЕРЛІК КАПИТАЛ
2.1 Капитал айналымы
2.2 Капиталды тиімді пайдаланудың көрсеткіштері
ҚОРТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Капитал (ағылшынша — бас мүлік, бас сома, латынша — ең басты) — экономикалық ғылымның ең маңызды категорияларының бірі, нарықтық шаруашылықтың қажетті элементі.
Тауар өндірісі пайда болып қалыптасқаннан бері, капитал мынадай тарихи формалар алған: сауда капиталы (көпес капиталы түрінде), — тарихи капиталдың ең көне еркін формасы, өсімқорлық, осыдан кейін — өнеркәсіптік.
Капиталдың формалары толығырақ А.Смит пен Д. Рикардоның еңбектерінде зерттелген.
Капиталдың формаларымен экономикалық мектептердің қосарласып дамуы бұл категорияны тұңғыш зерттеушілердің — меркантилистер және физиократтар оған сыңар жақты қарауының себебі болды.
Капитал категориясына ең толық жан-жақты зерттеуді өзінің «Капитал» (1867 ж.) деп аталған еңбегінде К.Маркс жүргізген. Капиталдың қызмет етуінің нақты формаларын зерттеумен қатар, ол оның мәнін, мазмұнын айқындап көрсетеді. К.Маркс капиталды зат деп қоймай, ол оны қозғалыс деп тұжырымдады. «Капитал» экономикалық ғылымның тарихында капиталды капиталистер мен жалдамалы жұмысшылар арасындағы ерекше белгілі тарихи қоғамдық қатынастар деп көрсетті. Осымен қатар Маркс капиталдың заттық түрі болады деп көрсетті - станок, машина, шикізат т.б. түрінде.
Капитал (ағылшынша — бас мүлік, бас сома, латынша — ең басты) — экономикалық ғылымның ең маңызды категорияларының бірі, нарықтық шаруашылықтың қажетті элементі.
Тауар өндірісі пайда болып қалыптасқаннан бері, капитал мынадай тарихи формалар алған: сауда капиталы (көпес капиталы түрінде), — тарихи капиталдың ең көне еркін формасы, өсімқорлық, осыдан кейін — өнеркәсіптік.
Капиталдың формалары толығырақ А.Смит пен Д. Рикардоның еңбектерінде зерттелген.
Капиталдың формаларымен экономикалық мектептердің қосарласып дамуы бұл категорияны тұңғыш зерттеушілердің — меркантилистер және физиократтар оған сыңар жақты қарауының себебі болды.
Капитал категориясына ең толық жан-жақты зерттеуді өзінің «Капитал» (1867 ж.) деп аталған еңбегінде К.Маркс жүргізген. Капиталдың қызмет етуінің нақты формаларын зерттеумен қатар, ол оның мәнін, мазмұнын айқындап көрсетеді. К.Маркс капиталды зат деп қоймай, ол оны қозғалыс деп тұжырымдады. «Капитал» экономикалық ғылымның тарихында капиталды капиталистер мен жалдамалы жұмысшылар арасындағы ерекше белгілі тарихи қоғамдық қатынастар деп көрсетті. Осымен қатар Маркс капиталдың заттық түрі болады деп көрсетті - станок, машина, шикізат т.б. түрінде.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығы "Қазақстан Республикасында 1998-2000жж. бухгалтерлік есеп және аудитті дамыту жөніндегі мемлекеттік бағдарлама" 1998ж., 28 қаңтар.
2. Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығы, Заң күші бар "Бухгалтерлік есепке алу" туралы, 1995.
3. Субъектілердін қаржы-шаруашылық қызметінің бухгалтерлік есөп шоттарының Бас жоспары. 1996.
4. Сатмурзаев А.А., Абдыкалыков Т,А. "Бухгалтерский учет в рыночной экономике". Алматы: Эк., 1998.
5. Әбдіқалықов Т.Ә., Сатмурзаев А.А. Шағын кәсіпорындарда бухгалтерлік есепті ұйымдастыру.
6. Тасмағамбетов Т.А., Радостовец В.К., т.б. Қаржы есебі. Алматы: Дәуір, 1998.
7. Дюсембаев К.Ш. и др. Аудит и анализ финансовой отчетности Дюсембаев К.Ш., Егембердиев С.К., Дюсембаева З.К. Алматы: Қаржы-қаражат, 1998.
8. Елисеева И.И., Терехов А.А. Статистические методы в аудите. М.: Финансы и статистика, 1998.
9. Ержанов М.С. Теория и практика аудита. Национальная Академия наук РК; Международная аудиторская компания "Артур Андерсен Казахстан" -Алматы: Ғылым, 1994.
10. Казахстанские стандарты по аудиту. С. Х. Кошкимбаев и др. Алматы: Қаржы-қаражат, 1995.
11. Барышников Н.П. Организация и методика проведения общего аудита. Изд. 4-е, перераб. и доп. М.: Филинъ, 2000.
12. Барышников Н.П. Организация и методика проведения общего аудита. Изд. 5-е, перераб. и доп. М: Филинъ, 2000.
13. Белуха Н.Т. Аудит: Учебник. Киев: Знання, 2000.
14. Бурцев В.В. Управленческий аудит системы сбыта бытовой продукции. - М.: Маркетинг, 1999.
15. Бухгалтерческий учет и аудит в строительстве Под. ред. В.А. Лукинова. М: Юрайт, 1998.
16. Бухгалтерский учет и аудит. 500 вопросов и ответов Сост. И.Полонская. Ростов н/Д: Феникс, 1999.
17. Бычкова С.М. Аудиторская деятельность. Теория и практика. СПб.: Лань, 2000.
18. Бычкова С.М, Доказательства в аудите. М.: Финансы и статистика, 1998.
19. Витулева Т.П. Бухгалтеру об аудите. М.: Бико, 2001.
20. Волковой В.М., Лахова Е.В. Международные стандарты бухгалтерские учета. Основные принципы и приемы конвертации. Изд. 2-е, перераб. и доп. М.: Аудитор, 2000.
21. Петтн У. Трактат о налогах и сборах: Антология экономической класснки. М.: Эконов, 1993. т. 1.
22. Петти У. Экономические и статистические работы. М.: Соцэкгиз, 1940
23. Тюрго А. Р. Избранные экономические произведения. М.: Соцэкгнз, 1961.
24. Шумпетер Й. Теория экономического развития. М.: Прогресс, 1982.
25. Арсланова Р. Лившиц В. Принципы оценки инвестиционных проектов в разных системах хозяйствования // Инвестиции в России, 1995, № 1-2.
26. Беренс В., Хавранек П.М. Руководство по оценке эффективности инвестиций: Пер. с англ. - 2-е изд., перераб. и доп. - М: Интерэксперт ИНФРА-М, 1995.
27. Бочаров В.В. Методы финансирования инвестиционной деятельности предприятий. -М.: Финансы и статистика, 1998.
28. Идрисов А.Б. Планирование и анализ эффективности инвестиций. – М.: 1994.
29. Кочович Е. Финансовая математика: Теория и практика финансово-банковских расчетов. - М.: Финансы и статистика, 1994.
30. Кузнецрва О.А. Лившиц В.Н. структура капитала. Анализ методов её учёта при оценке инвестиционных проектов // Экономико-математические методы, 1995. Т 31, вып. 4.
31. Ливсиц И.В., Косов В.В. Инвестиционный проект: методы подготовки и анализа: Учебн. справ. пособие. — М.: Бек, 1996.
32. Смирнов А.Л. Организация финансирования инвестиционных проектов. -М.: АО «Консалтбанкир», 1993.
33. Управление проектами / В.Д. Шариро, Л.М. Немчин, С.Е. Никешин. -Спб: Два-Три, 1996.
34. Холт Р.Н., Баренс С.Б. Планирование инвестиций. — М.: Дело ЛТД, 1994.
35. Четыркин Е.М. Методы финансовых и коммерческих расчетов. - М., 1995.
36. Оспанов М.Т. и др. Иносгпранный капитпап и инвестиции. - Алматы: Факсинформ, 1997.
37. Хусаинов Б.Д. Прямые иностранные инвестиции: глобальные и региональные тенденции 90-х годов. // Известия МОН РК, HAH PK. Серия общественных наук, 2001, №3
38. Ашимбаев Т.А. Государственное регулирование перехода к рыночным отношением. // Известия HAH РК. Серия «Общественные науки» — Алма-Ата, 1993. №2.
40. Валовой Д. Кремлевский тупик и Назарбаев - М.: Молодая гвардия, 1993.
41. Владимирова Л.П. Прогнозирование и татрование в условиях рынка. - М. Дашков и К, 2000.
42. Казахстанская правда, 1997. 25 декабря.
43. Деловая неделя. 1997. №12,
1. Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығы "Қазақстан Республикасында 1998-2000жж. бухгалтерлік есеп және аудитті дамыту жөніндегі мемлекеттік бағдарлама" 1998ж., 28 қаңтар.
2. Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығы, Заң күші бар "Бухгалтерлік есепке алу" туралы, 1995.
3. Субъектілердін қаржы-шаруашылық қызметінің бухгалтерлік есөп шоттарының Бас жоспары. 1996.
4. Сатмурзаев А.А., Абдыкалыков Т,А. "Бухгалтерский учет в рыночной экономике". Алматы: Эк., 1998.
5. Әбдіқалықов Т.Ә., Сатмурзаев А.А. Шағын кәсіпорындарда бухгалтерлік есепті ұйымдастыру.
6. Тасмағамбетов Т.А., Радостовец В.К., т.б. Қаржы есебі. Алматы: Дәуір, 1998.
7. Дюсембаев К.Ш. и др. Аудит и анализ финансовой отчетности Дюсембаев К.Ш., Егембердиев С.К., Дюсембаева З.К. Алматы: Қаржы-қаражат, 1998.
8. Елисеева И.И., Терехов А.А. Статистические методы в аудите. М.: Финансы и статистика, 1998.
9. Ержанов М.С. Теория и практика аудита. Национальная Академия наук РК; Международная аудиторская компания "Артур Андерсен Казахстан" -Алматы: Ғылым, 1994.
10. Казахстанские стандарты по аудиту. С. Х. Кошкимбаев и др. Алматы: Қаржы-қаражат, 1995.
11. Барышников Н.П. Организация и методика проведения общего аудита. Изд. 4-е, перераб. и доп. М.: Филинъ, 2000.
12. Барышников Н.П. Организация и методика проведения общего аудита. Изд. 5-е, перераб. и доп. М: Филинъ, 2000.
13. Белуха Н.Т. Аудит: Учебник. Киев: Знання, 2000.
14. Бурцев В.В. Управленческий аудит системы сбыта бытовой продукции. - М.: Маркетинг, 1999.
15. Бухгалтерческий учет и аудит в строительстве Под. ред. В.А. Лукинова. М: Юрайт, 1998.
16. Бухгалтерский учет и аудит. 500 вопросов и ответов Сост. И.Полонская. Ростов н/Д: Феникс, 1999.
17. Бычкова С.М. Аудиторская деятельность. Теория и практика. СПб.: Лань, 2000.
18. Бычкова С.М, Доказательства в аудите. М.: Финансы и статистика, 1998.
19. Витулева Т.П. Бухгалтеру об аудите. М.: Бико, 2001.
20. Волковой В.М., Лахова Е.В. Международные стандарты бухгалтерские учета. Основные принципы и приемы конвертации. Изд. 2-е, перераб. и доп. М.: Аудитор, 2000.
21. Петтн У. Трактат о налогах и сборах: Антология экономической класснки. М.: Эконов, 1993. т. 1.
22. Петти У. Экономические и статистические работы. М.: Соцэкгиз, 1940
23. Тюрго А. Р. Избранные экономические произведения. М.: Соцэкгнз, 1961.
24. Шумпетер Й. Теория экономического развития. М.: Прогресс, 1982.
25. Арсланова Р. Лившиц В. Принципы оценки инвестиционных проектов в разных системах хозяйствования // Инвестиции в России, 1995, № 1-2.
26. Беренс В., Хавранек П.М. Руководство по оценке эффективности инвестиций: Пер. с англ. - 2-е изд., перераб. и доп. - М: Интерэксперт ИНФРА-М, 1995.
27. Бочаров В.В. Методы финансирования инвестиционной деятельности предприятий. -М.: Финансы и статистика, 1998.
28. Идрисов А.Б. Планирование и анализ эффективности инвестиций. – М.: 1994.
29. Кочович Е. Финансовая математика: Теория и практика финансово-банковских расчетов. - М.: Финансы и статистика, 1994.
30. Кузнецрва О.А. Лившиц В.Н. структура капитала. Анализ методов её учёта при оценке инвестиционных проектов // Экономико-математические методы, 1995. Т 31, вып. 4.
31. Ливсиц И.В., Косов В.В. Инвестиционный проект: методы подготовки и анализа: Учебн. справ. пособие. — М.: Бек, 1996.
32. Смирнов А.Л. Организация финансирования инвестиционных проектов. -М.: АО «Консалтбанкир», 1993.
33. Управление проектами / В.Д. Шариро, Л.М. Немчин, С.Е. Никешин. -Спб: Два-Три, 1996.
34. Холт Р.Н., Баренс С.Б. Планирование инвестиций. — М.: Дело ЛТД, 1994.
35. Четыркин Е.М. Методы финансовых и коммерческих расчетов. - М., 1995.
36. Оспанов М.Т. и др. Иносгпранный капитпап и инвестиции. - Алматы: Факсинформ, 1997.
37. Хусаинов Б.Д. Прямые иностранные инвестиции: глобальные и региональные тенденции 90-х годов. // Известия МОН РК, HAH PK. Серия общественных наук, 2001, №3
38. Ашимбаев Т.А. Государственное регулирование перехода к рыночным отношением. // Известия HAH РК. Серия «Общественные науки» — Алма-Ата, 1993. №2.
40. Валовой Д. Кремлевский тупик и Назарбаев - М.: Молодая гвардия, 1993.
41. Владимирова Л.П. Прогнозирование и татрование в условиях рынка. - М. Дашков и К, 2000.
42. Казахстанская правда, 1997. 25 декабря.
43. Деловая неделя. 1997. №12,
ЖОСПАР
КІРІСПЕ
І КАПИТАЛ МЕН ТАБЫС ІЛІМІ, КАПИТАЛДЫҢ ФОРМАЛАРЫ
1.1 Капиталдар нарығы және оның мазмұны
1.2 Кәсіпкерлік капиталдың қалыптасу көздері
ІІ КӘСІПКЕРЛІК КАПИТАЛ
2.1 Капитал айналымы
2.2 Капиталды тиімді пайдаланудың көрсеткіштері
ҚОРТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Капитал (ағылшынша — бас мүлік, бас сома, латынша — ең басты) —
экономикалық ғылымның ең маңызды категорияларының бірі, нарықтық
шаруашылықтың қажетті элементі.
Тауар өндірісі пайда болып қалыптасқаннан бері, капитал мынадай тарихи
формалар алған: сауда капиталы (көпес капиталы түрінде), — тарихи
капиталдың ең көне еркін формасы, өсімқорлық, осыдан кейін — өнеркәсіптік.
Капиталдың формалары толығырақ А.Смит пен Д. Рикардоның еңбектерінде
зерттелген.
Капиталдың формаларымен экономикалық мектептердің қосарласып дамуы бұл
категорияны тұңғыш зерттеушілердің — меркантилистер және физиократтар оған
сыңар жақты қарауының себебі болды.
Капитал категориясына ең толық жан-жақты зерттеуді өзінің Капитал
(1867 ж.) деп аталған еңбегінде К.Маркс жүргізген. Капиталдың қызмет
етуінің нақты формаларын зерттеумен қатар, ол оның мәнін, мазмұнын айқындап
көрсетеді. К.Маркс капиталды зат деп қоймай, ол оны қозғалыс деп
тұжырымдады. Капитал экономикалық ғылымның тарихында капиталды
капиталистер мен жалдамалы жұмысшылар арасындағы ерекше белгілі тарихи
қоғамдық қатынастар деп көрсетті. Осымен қатар Маркс капиталдың заттық түрі
болады деп көрсетті - станок, машина, шикізат т.б. түрінде.
І КАПИТАЛ МЕН ТАБЫС ІЛІМІ, КАПИТАЛДЫҢ ФОРМАЛАРЫ
1.1 Капиталдар нарығы және оның мазмұны
Экономикалық теорияның классиктері капиталдың алғашқы қорлануын,
капитализмнің қалыптасуының бастапқы кезеңі деп тұжырымдады.
Капиталдың алғашқы қорлануы (previos accumulation) өзіндік еңбекке
негізделген индивидуалдық жеке меншікті жою процесі, жұмысшыларды өз
еңбегінің шарттарына меншікті шектеу процесі. Ол бір жақтан, тікелей
өндірушілердің тек қана жұмыскерге — идеалдық жұмыскерге, екіншіден,
қоғамдык құрал-жабдықтар мен өмір сүруге қажет құралдардың капиталға
алмасуы болып табылады.
Бұл жағдай Еуропада XVI-XVІІІ ғғ. орын алды. Сол замандағы
кәсіпкерліктің барлық нысанының жандана дамуы, белгілі экономикалық және
әлеуметтік шарттарды, жағдайларды талап етгі. Miнe, капиталдың алғашқы
қорлануы кәсіпкерліктің әлеуметгік-экономикалық базасының қалыптасу
шарттарын өмірге әкелді. Бұл пайда бола бастаған буржуазия табының барлық
кәсіпкерлік қабілетгеріне жол ашты.
Біріншіден, еңбек бостандык алып, жалдама жұмыскерлер табы қалыптаса
бастады. Ал еңбек шарттары мен өмір сүруге қажет игіліктерден шектелген,
тек өздерінің жұмыс күшін сатып қана күнін көретін адамдардьң көбеюі - бұл
капиталистік өндірістің дамуының өте маңызды шарты болады.
Капиталдың алғашқы қорлануының экономикалық негізін шаруалар мен
қолөнершілердің жаішай экспроприациялануы құрайды. Тауарлық-акша
қатынастарының дамуы, ұсақ өндірушілердің іріктеліп жіктеле беруін күшейте
түсті, ұсақ колөнершілер мен шаруалар ьдырай бастады. XVI-XVIII ғғ. батыс
Еуропада мемлекет бірнеше заң қабылдау арқылы жұмысшы табының қалыптасуына
елеулі ықпал етті. Бұл зандар тарихқа экспроприацияланғандарға карсы қанды
зандар атымен кірді. Өйткені бұл зандар экспроприацияланған өндірушілерді
жалданып жұмыс істеуге зорлықпен көндіруді көздеді және оларды капиталистік
еңбек тәртібіне бағындырды.
Екіншіден, елдің ішкі жағында экономикалық бостандыкқа ие болған
жерлер пайда болды және шетелдерден территорияларды басып алып, оларды
отарға айналдыру кең өріс алды. Бұған Англияның тарихы классикалық мысал
бола алады - бұнда лендлордтар шаруалардың жерін тартып алып, қоршап
тастау әдісін жүргізді, осымен қатар отарлардан жерді тікелей тартып алу
кең өpic алды.
Үшіншіден, капиталдың барлық нысандары - сауда, өсімқорлық,
өнеркәсіптік - екпінді дамыды. Осымен бірге ақша түрінде, өндірістік құрал-
жабдықтар түрінде қорлану жүріп отырды.
Өнеркәсіптік буржуазияның қалыптасуының алғашкы қадамдары, мүліктік
жікгелумен байланысты, қолөнершілер ортасында дами бастаған. Бөлініп,
кәсіпкер бейнесін алған, аса бай цех шеберлері және саудагерлер - сатып
алушылар, ыдыраған ұсақ өндірушілердің жалдама еңбегін пайдалануды
кеңейтті. Бірақ бүкіл әлемдік нарықтың дамуы, капиталды қорландыру қарқының
жоғарылатуды талап етгі. Осы міндетті жүзеге асыру үшін мемлекеттің үкімет
ақпараты кең пайдаланылды.
Капиталдың алғашқы қорлануын тездетуге, отарлық, соғыстар мен басып
алған отарлар халқын шексіз тонау, мемлекет қарызы мен салық жинаудың өсуі
өз үлесін қосты.
Бюджет тапшылығын жою үшін мемлекет ақша капиталының иелері арасында
ірі сомаға заем орналастыратын болды. Бұл мемлекетке қарыз беруші бейнесін
алған буржуазияға, үкіметтің міндеттемелеріне сәйкес төленетін, елеулі
көлемдегі проценттерді иелеуіне мүмкіндік берді. Мемлекет несиесінің дамуы
құнды қағаздардың, биржалық ойындардың дамуын жандардырды.
Капиталдың алғашқы қорлануының маңызды құралы болып протекционизм
жүйесі қызмет етгі. Сыртқы сауда саясаты импорттық баж салығының жоғары
болуын талап етті. Бұл басқа елдерден келетін тауарларға шек қоюға және
өнеркәсіп тауарларын осы елден сыртқа шығарғаны үшін сыйлық төлеуге жол
ашты. Бірнеше елдерде өнеркәсіп шикізаттарын сыртқа шығаруға тікелей тыйым
салынды; жаңа өндіріс ашқан кәсіпкерлерге алғашқы капитал тікелей қазынадан
ірі ақшалық субсидия нысанында құйыла бастады.
Капиталдың алғашқы қорлануын дайындап дүниеге әкелген өндіргіш
күштердің дамуы, тауар-ақша қатынастарының өсуі және шамамен кең дамыған
ұлттық нарықтардың қалыптасуы болды.
Әр елдердегі капиталдың алғашқы қорлануының негізгі заңдылықтарының
баршасына тәң ортақ белгілерінің болуы, оның осы елдердің әрқайсысьна тән
нақты нысаңдарының болуын жоққа шығармайды.
Бүгінгі біздің елдің басындағы өтпелі кезенді кейбіреулер капиталдың
алғашқы қорлану процесімен теңдестіреді. Бірақ бұл процестер бір-бірімен
толық үйлеспейді. Бүгінгі Қазақстан директивтік баға белгіленуіне және
ресурстардың орталықтан бөлінуіне негізделген әміршіл-әкімшіл жүйеден,
реттеудің нарықтық әдістеріне көшу кезеңінде отыр. Міне осы жағдай,
капиталдың алғашқы қорлану процесінен, дәстүрлі үғым бойынша, негізгі
айырмашылықты белгілейді.
Бұларға ортақ қасиет, ол жеке меншік түрінде жаңа материалдық негізде
кәсіпкерлер табының қалыптасуы. Бұның ішкі және сыртқы қайнар көздері бар.
Ішкіге алдымен жекеше өндіру жатады. Ол мемлекетгік меншікке келесі
әдістер арқылы бөлуге мүмкіндік береді:
• өнеркәсіптің ауыр (бұның ішінде әскери-өнеркәсіп кешені) және жеңіл
салаларындағы қаражаттарды екіншінің пайдасына сәйкес қайта бөлу;
• капиталды қызметтер мен сауда сферасында шоғырландыру;
• жерді және табиғи ресурстарды отын-қуат кешендерінің және басқа да
қуат сақтаушылардың өз еркімен өзіне қаратып алуы;
• тандаулы (элиталық) кәсіпорындарға және оның иелеріне бартерлік
айырбас жүргізулері үшін олар өндірген өнімнің бір бөлігіне жарлық ету
құқын беру;
• ( сыртқы сауданы ырықтандыру (либерализация) нәтижесінде түскен
пайданы шетелдермен сауда жасайтын фирмалардың алуы;
• челнок импортынан түскен табысты алу;
• мемлекеттің кейбір мекемелерге елімізге шеттен келген спирт,
арақ, темекі өнімдері үшін тағайындалған салықтық жеңілдіктерді беруі;
• коррупция, рэкет, көлеңке экономика және т.б. Сыртқы қайнар
көздеріне шетелдерден келіп жатқан несиелер жатады.
Капиталдың алғашқы қорлануының маңызы мынада: осы процесс барысында
кәсіпкерлер үшін барлық өндіріс факторларына еркін жол ашылады. Бұлар тауар
формасын алады және өздерінің кәсіпкерлік қабілеттерін жүзеге асыруға
мүмкіндік береді.
1.2 Кәсіпкерлік капиталдың қалыптасу көздері
Капиталистік экономикалық қатынастардың дамуы капитал категориясын әрі
қарай зерттеуді талап етті: жаңа концепциялар мен ой-пікір, тұжырымдардың
пайда болуын тіледі.
Жақтаушылары басым көпшілік капиталға берілетін екі негізгі анықтаманы
қолдайды: бірінші — капитал деген құрал-жабдықтар жиынтығы (заттық
концепция), екінші — капитал деген ақша сомасы (монетарлық). Екі жақ та
капитал шаруашылықта пайда табу үшін қолданылады дейді.
Осымен катар капиталдар нарығы деген түсінік бар. Нарықтағы
сатушылар мен сатып алушылардың арақатынастарының объектісіне байланысты,
осы түсінікке анықтаманың екі варианты болуы ықтимал.
Бірінші вариант. Өндіріс факторлары нарығында капитал деп олардың
құндық өлшеміндегі физикалық капитал түсініледі: станоктар, машиналар,
ғимараттар т.б. Бұл жағдайда капиталдар нарығы өндіріс факторлары нарығының
бір бөлшегі болып табылады.
Капиталдар нарығының негізгі субъектілеріне бизнес сферасы және
хаусхолд сферасы жатады.
Факторлар нарығындағы капиталға сұраныс — бұл өздерінің инвестициялық
жобаларын жүзеге асыруға мүмкіндік беретін фирмалардың физикалық капиталға
сұранысы. Көрініс жағынан Бұл фирманың инвестициялық жобаларына жұмсайтын
қаржы құралдары болып табылады.
Өндіріс факторлары нарығында ақшалай салым түрінде капиталы бар үй
шаруашылықтары бизнеске материалдарына сұраныс түрінде қолдануға өз
капиталын береді. Бұл үшін олар салынған қаражаттарға процент түрінде табыс
алады.
Физикалық капиталдың фирма меншігіне айналуына, немесе, оның уақытша
пайдалануға берілуіне байланысты, төлемдер екі түрге бөлінеді: капитал
қызметтерінің толымсыздығы (пайдалану бағасы) үшін төлем және капиталдық
активтер (сатып алу-сату бағасы) үшін төлем болып белінеді.
Капитал қызметтерін пайдалану құны капиталдың ренталық (прокаттық)
бағалануы болып табылады. Бұл нарықтық котифқа түрін, немесе, фирманың
капиталдың бір бөлігін жалға алғаны үшін оның иесіне төлейтін сома түрін
алады.
Активтің бағасы - капитал бірлігінің қандай уакытта болмасын сату,
немесе, сатып алу бағасы болып табылады
Екінші вариант. Қаржы нарығында капитал деп ақша капиталы түсініледі.
Қарыз капиталының нарығы деп ақша капиталы объектісінің кызметін
атқаратын және осы капиталға сұраныс пен ұсыныс қалыптастыратын, өзара
қатынастардың жиынтығы аталады. Қарыз капиталдарының нарығы ақша нарығына
және капиталдар нарығына бөлшеді. Ақша нарығы мерзімі бір жылға дейінгі
банк операцияларын жүргізумен байланысты болады. Капиталдар нарығы банктің
орта мерзімді және ұзақ мерзімді операцияларына кызмет етеді. Осы нарық өз
кезегімен ипотекалық нарықка (кепіддік қарыз куәлігімен операциялар
жүргізу) және қаржылық (құнды қағаздармен операциялар жүргізу) нарыққа
бөлінеді. Қаржы нарығының субъектілеріне банктер және олардьң клиенттері
(ипотека нарығындағыдай), қор биржалары жатады, операциялардың
объектілеріне - жеке кәсіпкерлердің және мемлекет институттарының құнды
қағаздары жатады.
Ақша нарығы мен капиталдар нарығы қарыз капиталының туындысы,
екіншілік нарықтар болып табылады. Осылардың әрқайсысының өз
инструментарін, яғни айналыста болатын нақты қаржы бағалылықтары болады.
Осылардың бір-бірінен айырмашылықтары бар және олар төмендегі жағдайлармен
байланыста болады:
• статусымен (акция, немесе, облигация);
• меншіктің типімен (жеке, немесе, мемлекеттік);
• іс-әрекет ету мерзімімен;
• өтімділік дәрежесімен;
• қауіп-қатер сипатымен (банкроттық немесе нарықтық) және қауіп-қатер
дәрежесімен (қатерлі, аз қатерлі, қатерсіз).
Мысалы, АҚШ-тың капиталдар нарығының инструментариіне жататындар:
• АҚШ федераддық өкіметшің ұзақ мерзімді саясатын қаржыландыруға
тағайындалған казначейлік облигациялар;
• қаржы жүйесі арқылы әлеуметтік бағдарламалардың типтерін
қаржыландыру үшін үкіметтщ ерекше рұқсатымен эмитентілген (шығарылған)
мемлекеттік мекемелердің құнды қағаздары;
• жергілікті үкімет органдары шығаратын муниципалдық облигациялар;
• жекеменшіктік фирмалар эмитентеген корпорациялардың акциялары мен
облигациялары.
Капиталдар нарығын инвестициялық қорлар нарығы деп жиі атайды.
Инвестиция (капиталдық салым) деп құрал-жабдықтардың және материаддық
қойманың (запас) кобеюіне экономикадағы капиталдар өсуіне жасалған шығындар
аталады.
Капитаддың жеткізушілері - үй шарушалықтары,оны тұтынушылар — бизнестщ
фирмалары.
Жеткізушілер мен тұтынушылардың бір-біріне әрекеті көп. Бұлардың
байланыстары қаржы жүйесі, коммерциялық банктер, инвестициялық қорлар,
брокерлік кеңселер т.б. арқылы жұріп отырады. Олар үй шаруашылықтарының
шамалы жинақтарын қаржы құралдардың көп сомаларына айналдырады және оны
капиталды тұтынушылар арасында орналастырумен айналысады. Капиталды беру
нысаны әр түрлі болуы мүмкін: тікелей жаңадан шығарылған акцияларды
жазылғандар арасында тарату түрінде, немесе, заемдық қарыз,
корпорациялардың облигациясын сатып алу түрінде және фирмаларға тікелей
қарыз беру арқылы. Бұл процесте берілген қаржылар үшін төленетін процент
өте маңызды рөл атқарады.
ІІ КӘСІПКЕРЛІК КАПИТАЛ
2.1 Капитал айналымы
Іс-әрекеттерінің қандай мерзімінде болмасын, кәсіпкер инвестициялар
жасап отырады, олардың сипаты мен көздері іс-әрекеттің кезеңіне тәуелді
болады.
Кәсіпкерлік бизнесті ұйымдастырудың бастапқы кезеңінде капиталдың
алғашқы салымын жасау керек. Старттық (cope) капитал деп өндірістің
бастапқы кезеңінде жасалатын капиталдың алғашқы сомасы мен ағымдағы
шығындар сомасының жиынтығы аталады. Старттық алғашқы капитал кәсіпорның
тіркеуге, банкте есеп-шот ашуға, ғимарат сатып алуға, немесе оны жалға
алуға, ғимаратты жөндеуге, немесе, оны қайта құруға, машиналар, жабдықтар,
приборлар, патенттер, лицензиялар сатып алуға жұмсалады.
Ағымдық шығындарға шикізат пен материалдар, жалдау төлемі, жалақы,
әлеуметтік қорларға аудармалар және т.б. жатады.
Сөйтіп старттық капитал кәсіпкердің өндірістік қорлар (негізгі және
айналыс) сатып алуға жұмсалатын негізгі және айналмалы капиталға
қажеттігін, жалақыға, басқаруға жүмсайтын басқа өңдірістік және өндірістік
емес шығындарға кажеттігін көрсетеді.
Старттық капиталдьң және кәсіпкердің қаражаттарының орнын жауып, өтеп
отыру үшін меншікті (ішкі), немесе, несиелік (сыртқы) құралдар (қаржылар)
қолданылады.
Меншікті және несиелік құралдардың көздері факторлардың екі түрімен
белгіленеді:
объективтік — кәсіпкерліктің ұйымдастыру — құқықтык фор-масымен,
шаруашылықтың және нарықтың конъюнктурасымен, ұлттық экономиканың болмысы
және дамуымен, мемлекеттік реттеуші органдарының талаптарымен;
субъективтік — кәсіпкерлік қабілетпен, кәсіпкердің жағдайымен және
оның жеке мүмкіндіктерімен.
Меншікті қаражаттардың қайнар көздеріне мыналар жатады: негізгі
қызметгерден түсетін пайда, қаржылық операциялардан түсетін пайда, жарғылық
қор, амортизация коры және т.б.
Несиелердің қайнар көздері: несие мен қарыздар, тұрақты пассивтер және
несиелік карыздар.
Қаржы ресурстарының алғашқы қалыптасуы жарғы капиталы жасалып
кәсіпорын құрылғанда басталады.
Жаргы капиталы — бұл фирманың негізгі жоне айналмалы
* қаражаттарының қайнар көзі. Ал жарғы капиталының кайнар көзі
* мыналар: акциөнерлік капитал, құрылтайшылардың жарналары, салалық,
қаржы ресурстары, ұзақ мерзімді несие, бюджет қаражат-тары. Жарғы
капиталының көлемі өндіріс процесіне инвестиция-ланған ақша қаражаттарының
негізгі және айналмалық колемін бейнелейді.
Сырттан қаржыландыру қарыз алу немесе акция шығару арқылы жүреді.
Несие — бұл қарыз капиталының қозғалу нысаны, ол қайтарылып беріледі
және иесіне пайда әкеледі.
Қарыз капиталының қайнар көздері:
• рантьелердің капиталы, яғни кәсіпкерлік қызметпен айналыспай
процентке өмір сүретін адамдардың капиталы;
• көпшілікгің жинақтары; кәсіпкерлік қызмет сферасын өзгерткен
адамдардың капиталы; бюджетгік қалыстар;
• кәсіпорындарының бос капиталы; тауарлық несие түрінде бір
кәсіпорнынан екіншіге көшіп отыратын капитал;
• банкнота шығару нәтижесінде пайда болған капитал. Несиенің болуы
өндіріс процесінің үзілмей жүруіне көмекгеседі.
Кәсіпкерлер көбінесе коммерциялық жоне банк несиесін қолданады.
Сонымен қатар, несиелер қысқа мерзімді (бір жыл ішінде қайтарылады) және
ұзақ мерзімді болады.
Қысқа мерзімді қарыздар жалақы төлеуге, шикізат алуға немесе дайын
тауарларды сату үшін, күнделікгі шығындарды етеуге қодда-нылады. Қысқа
мерзімдік несиелердің жиі қолданылатындары:
• коммерциялық несие — бір кәсіпорын екіншіге береді;
• қаржы институтгарынан алынатын несие;
• инвесторлардан алынатын қарыз.
Ұзақ мерзімді қаржыландырудың көзіне бөлінбеген пайда, акциялар мен
облигацияларды сату және ұзақ мерзімді қарыздар жатады.
Ұзақ мерзімді заемдар — бір жылдан артық пайдаланатын қаржылар. Бұлар
көбінесе қымбат жабдықтар, ғимараттар сатып алу үшін, зерттеу жұмыстарын
жүргізу үшін қолданылады.
Ірі корпорациялардың көбі облигация шығарудан косымша қаражаттар
табады. Облигация — бұл құнды қағаз. Ол оның иесінің белгілі көлемде ақша
сомасын кәсшорынға өткізгенін куәлайды. Осы ақша оған белгілі мерзімде
қайтарылуы керек және ол оған жылына бір немесе екі рет процент алуына
қүқық береді.
Корпорация үшін облигацияларды сату инвестициялар тартудың қолайлы
формасы:
Бұның себептері:
• Бұнда несие, бірақ қоғамнан алынатын;
• банкі сияқты, облигацияға процент көбінесе жылына екі рет төленеді
(купондық толем);
• ұзақ мерзім, әдетте 10 жыл (кейде 30 жыл) өтеу мерзіміне дейін.
Банкінің несиесінен облигация шығару үнамды, бірақ банкілікпен
салыстырғанда бүның проценті жоғары болуға тиісті, өйткені баскаша болса
облигацияны ешкім сатып алмайды. Корпорациялардың облигациясы, әдетте
номиналына сәйкес сатылатын, борышқорлық қолхат болып табылады.
Акциөнерлік қоғамдар көпшіліктің капиталын акция шығару аркылы
өздеріне тартады. Акция — құнды қағаз, ол иесінің ақша сомасын өткізгенін
долелдейді және иесіне дивиденд алу қүқын береді және оның иесі сол
компанияның басқаруына қатынасуға қүқық алады.
Егер облигацияны иеленушілер компанияның тек несие берушісі болса,
акциөнерлер компанияның меншік иелері болады. Бұл жағдай акциөнерлерге
директорлар кеңесін сайлауға және табыстарды бөлуге қатынасуға қүқық
береді.
Акцияларға ашық жазылудың өзіндік артықшылықтары және кемшіліктері
болады.
Артықшылақтар: біріншіден, қаражаттар жинауға көмектеседі;
сатудан түскен қаражаттар өндірістік қуаттарды кеңейтуге жәнр
жаңғыртуға, қарыздарды өтеуге, қызметтерді көптарапты еруге және басқа
мақсаттарға қолдануға пайдаланылады;
екіншіден, партнерлер мен клиенттерді информациямен қамтиды;
үшіншіден, фирма ішінде акцияларды сату арқылы персоналды
ынталандырады;
төртіншіден, акцияларды пайдалану мүмкіндігін береді.
Кемшіліктерге жатқызу да болады:
• басқарудағы бақылау мен икемділіктің төмендеуі;
• акцияларды шығаруға және орналастыруға шығындар жасау;
• нарықаың қысым жасау ықпалы (конъюнктура өзгергенде);
• акциялардың шығарылуын және орналастырылуын ұйымдастыру үшін
қабілетті команда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
І КАПИТАЛ МЕН ТАБЫС ІЛІМІ, КАПИТАЛДЫҢ ФОРМАЛАРЫ
1.1 Капиталдар нарығы және оның мазмұны
1.2 Кәсіпкерлік капиталдың қалыптасу көздері
ІІ КӘСІПКЕРЛІК КАПИТАЛ
2.1 Капитал айналымы
2.2 Капиталды тиімді пайдаланудың көрсеткіштері
ҚОРТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Капитал (ағылшынша — бас мүлік, бас сома, латынша — ең басты) —
экономикалық ғылымның ең маңызды категорияларының бірі, нарықтық
шаруашылықтың қажетті элементі.
Тауар өндірісі пайда болып қалыптасқаннан бері, капитал мынадай тарихи
формалар алған: сауда капиталы (көпес капиталы түрінде), — тарихи
капиталдың ең көне еркін формасы, өсімқорлық, осыдан кейін — өнеркәсіптік.
Капиталдың формалары толығырақ А.Смит пен Д. Рикардоның еңбектерінде
зерттелген.
Капиталдың формаларымен экономикалық мектептердің қосарласып дамуы бұл
категорияны тұңғыш зерттеушілердің — меркантилистер және физиократтар оған
сыңар жақты қарауының себебі болды.
Капитал категориясына ең толық жан-жақты зерттеуді өзінің Капитал
(1867 ж.) деп аталған еңбегінде К.Маркс жүргізген. Капиталдың қызмет
етуінің нақты формаларын зерттеумен қатар, ол оның мәнін, мазмұнын айқындап
көрсетеді. К.Маркс капиталды зат деп қоймай, ол оны қозғалыс деп
тұжырымдады. Капитал экономикалық ғылымның тарихында капиталды
капиталистер мен жалдамалы жұмысшылар арасындағы ерекше белгілі тарихи
қоғамдық қатынастар деп көрсетті. Осымен қатар Маркс капиталдың заттық түрі
болады деп көрсетті - станок, машина, шикізат т.б. түрінде.
І КАПИТАЛ МЕН ТАБЫС ІЛІМІ, КАПИТАЛДЫҢ ФОРМАЛАРЫ
1.1 Капиталдар нарығы және оның мазмұны
Экономикалық теорияның классиктері капиталдың алғашқы қорлануын,
капитализмнің қалыптасуының бастапқы кезеңі деп тұжырымдады.
Капиталдың алғашқы қорлануы (previos accumulation) өзіндік еңбекке
негізделген индивидуалдық жеке меншікті жою процесі, жұмысшыларды өз
еңбегінің шарттарына меншікті шектеу процесі. Ол бір жақтан, тікелей
өндірушілердің тек қана жұмыскерге — идеалдық жұмыскерге, екіншіден,
қоғамдык құрал-жабдықтар мен өмір сүруге қажет құралдардың капиталға
алмасуы болып табылады.
Бұл жағдай Еуропада XVI-XVІІІ ғғ. орын алды. Сол замандағы
кәсіпкерліктің барлық нысанының жандана дамуы, белгілі экономикалық және
әлеуметтік шарттарды, жағдайларды талап етгі. Miнe, капиталдың алғашқы
қорлануы кәсіпкерліктің әлеуметгік-экономикалық базасының қалыптасу
шарттарын өмірге әкелді. Бұл пайда бола бастаған буржуазия табының барлық
кәсіпкерлік қабілетгеріне жол ашты.
Біріншіден, еңбек бостандык алып, жалдама жұмыскерлер табы қалыптаса
бастады. Ал еңбек шарттары мен өмір сүруге қажет игіліктерден шектелген,
тек өздерінің жұмыс күшін сатып қана күнін көретін адамдардьң көбеюі - бұл
капиталистік өндірістің дамуының өте маңызды шарты болады.
Капиталдың алғашқы қорлануының экономикалық негізін шаруалар мен
қолөнершілердің жаішай экспроприациялануы құрайды. Тауарлық-акша
қатынастарының дамуы, ұсақ өндірушілердің іріктеліп жіктеле беруін күшейте
түсті, ұсақ колөнершілер мен шаруалар ьдырай бастады. XVI-XVIII ғғ. батыс
Еуропада мемлекет бірнеше заң қабылдау арқылы жұмысшы табының қалыптасуына
елеулі ықпал етті. Бұл зандар тарихқа экспроприацияланғандарға карсы қанды
зандар атымен кірді. Өйткені бұл зандар экспроприацияланған өндірушілерді
жалданып жұмыс істеуге зорлықпен көндіруді көздеді және оларды капиталистік
еңбек тәртібіне бағындырды.
Екіншіден, елдің ішкі жағында экономикалық бостандыкқа ие болған
жерлер пайда болды және шетелдерден территорияларды басып алып, оларды
отарға айналдыру кең өріс алды. Бұған Англияның тарихы классикалық мысал
бола алады - бұнда лендлордтар шаруалардың жерін тартып алып, қоршап
тастау әдісін жүргізді, осымен қатар отарлардан жерді тікелей тартып алу
кең өpic алды.
Үшіншіден, капиталдың барлық нысандары - сауда, өсімқорлық,
өнеркәсіптік - екпінді дамыды. Осымен бірге ақша түрінде, өндірістік құрал-
жабдықтар түрінде қорлану жүріп отырды.
Өнеркәсіптік буржуазияның қалыптасуының алғашкы қадамдары, мүліктік
жікгелумен байланысты, қолөнершілер ортасында дами бастаған. Бөлініп,
кәсіпкер бейнесін алған, аса бай цех шеберлері және саудагерлер - сатып
алушылар, ыдыраған ұсақ өндірушілердің жалдама еңбегін пайдалануды
кеңейтті. Бірақ бүкіл әлемдік нарықтың дамуы, капиталды қорландыру қарқының
жоғарылатуды талап етгі. Осы міндетті жүзеге асыру үшін мемлекеттің үкімет
ақпараты кең пайдаланылды.
Капиталдың алғашқы қорлануын тездетуге, отарлық, соғыстар мен басып
алған отарлар халқын шексіз тонау, мемлекет қарызы мен салық жинаудың өсуі
өз үлесін қосты.
Бюджет тапшылығын жою үшін мемлекет ақша капиталының иелері арасында
ірі сомаға заем орналастыратын болды. Бұл мемлекетке қарыз беруші бейнесін
алған буржуазияға, үкіметтің міндеттемелеріне сәйкес төленетін, елеулі
көлемдегі проценттерді иелеуіне мүмкіндік берді. Мемлекет несиесінің дамуы
құнды қағаздардың, биржалық ойындардың дамуын жандардырды.
Капиталдың алғашқы қорлануының маңызды құралы болып протекционизм
жүйесі қызмет етгі. Сыртқы сауда саясаты импорттық баж салығының жоғары
болуын талап етті. Бұл басқа елдерден келетін тауарларға шек қоюға және
өнеркәсіп тауарларын осы елден сыртқа шығарғаны үшін сыйлық төлеуге жол
ашты. Бірнеше елдерде өнеркәсіп шикізаттарын сыртқа шығаруға тікелей тыйым
салынды; жаңа өндіріс ашқан кәсіпкерлерге алғашқы капитал тікелей қазынадан
ірі ақшалық субсидия нысанында құйыла бастады.
Капиталдың алғашқы қорлануын дайындап дүниеге әкелген өндіргіш
күштердің дамуы, тауар-ақша қатынастарының өсуі және шамамен кең дамыған
ұлттық нарықтардың қалыптасуы болды.
Әр елдердегі капиталдың алғашқы қорлануының негізгі заңдылықтарының
баршасына тәң ортақ белгілерінің болуы, оның осы елдердің әрқайсысьна тән
нақты нысаңдарының болуын жоққа шығармайды.
Бүгінгі біздің елдің басындағы өтпелі кезенді кейбіреулер капиталдың
алғашқы қорлану процесімен теңдестіреді. Бірақ бұл процестер бір-бірімен
толық үйлеспейді. Бүгінгі Қазақстан директивтік баға белгіленуіне және
ресурстардың орталықтан бөлінуіне негізделген әміршіл-әкімшіл жүйеден,
реттеудің нарықтық әдістеріне көшу кезеңінде отыр. Міне осы жағдай,
капиталдың алғашқы қорлану процесінен, дәстүрлі үғым бойынша, негізгі
айырмашылықты белгілейді.
Бұларға ортақ қасиет, ол жеке меншік түрінде жаңа материалдық негізде
кәсіпкерлер табының қалыптасуы. Бұның ішкі және сыртқы қайнар көздері бар.
Ішкіге алдымен жекеше өндіру жатады. Ол мемлекетгік меншікке келесі
әдістер арқылы бөлуге мүмкіндік береді:
• өнеркәсіптің ауыр (бұның ішінде әскери-өнеркәсіп кешені) және жеңіл
салаларындағы қаражаттарды екіншінің пайдасына сәйкес қайта бөлу;
• капиталды қызметтер мен сауда сферасында шоғырландыру;
• жерді және табиғи ресурстарды отын-қуат кешендерінің және басқа да
қуат сақтаушылардың өз еркімен өзіне қаратып алуы;
• тандаулы (элиталық) кәсіпорындарға және оның иелеріне бартерлік
айырбас жүргізулері үшін олар өндірген өнімнің бір бөлігіне жарлық ету
құқын беру;
• ( сыртқы сауданы ырықтандыру (либерализация) нәтижесінде түскен
пайданы шетелдермен сауда жасайтын фирмалардың алуы;
• челнок импортынан түскен табысты алу;
• мемлекеттің кейбір мекемелерге елімізге шеттен келген спирт,
арақ, темекі өнімдері үшін тағайындалған салықтық жеңілдіктерді беруі;
• коррупция, рэкет, көлеңке экономика және т.б. Сыртқы қайнар
көздеріне шетелдерден келіп жатқан несиелер жатады.
Капиталдың алғашқы қорлануының маңызы мынада: осы процесс барысында
кәсіпкерлер үшін барлық өндіріс факторларына еркін жол ашылады. Бұлар тауар
формасын алады және өздерінің кәсіпкерлік қабілеттерін жүзеге асыруға
мүмкіндік береді.
1.2 Кәсіпкерлік капиталдың қалыптасу көздері
Капиталистік экономикалық қатынастардың дамуы капитал категориясын әрі
қарай зерттеуді талап етті: жаңа концепциялар мен ой-пікір, тұжырымдардың
пайда болуын тіледі.
Жақтаушылары басым көпшілік капиталға берілетін екі негізгі анықтаманы
қолдайды: бірінші — капитал деген құрал-жабдықтар жиынтығы (заттық
концепция), екінші — капитал деген ақша сомасы (монетарлық). Екі жақ та
капитал шаруашылықта пайда табу үшін қолданылады дейді.
Осымен катар капиталдар нарығы деген түсінік бар. Нарықтағы
сатушылар мен сатып алушылардың арақатынастарының объектісіне байланысты,
осы түсінікке анықтаманың екі варианты болуы ықтимал.
Бірінші вариант. Өндіріс факторлары нарығында капитал деп олардың
құндық өлшеміндегі физикалық капитал түсініледі: станоктар, машиналар,
ғимараттар т.б. Бұл жағдайда капиталдар нарығы өндіріс факторлары нарығының
бір бөлшегі болып табылады.
Капиталдар нарығының негізгі субъектілеріне бизнес сферасы және
хаусхолд сферасы жатады.
Факторлар нарығындағы капиталға сұраныс — бұл өздерінің инвестициялық
жобаларын жүзеге асыруға мүмкіндік беретін фирмалардың физикалық капиталға
сұранысы. Көрініс жағынан Бұл фирманың инвестициялық жобаларына жұмсайтын
қаржы құралдары болып табылады.
Өндіріс факторлары нарығында ақшалай салым түрінде капиталы бар үй
шаруашылықтары бизнеске материалдарына сұраныс түрінде қолдануға өз
капиталын береді. Бұл үшін олар салынған қаражаттарға процент түрінде табыс
алады.
Физикалық капиталдың фирма меншігіне айналуына, немесе, оның уақытша
пайдалануға берілуіне байланысты, төлемдер екі түрге бөлінеді: капитал
қызметтерінің толымсыздығы (пайдалану бағасы) үшін төлем және капиталдық
активтер (сатып алу-сату бағасы) үшін төлем болып белінеді.
Капитал қызметтерін пайдалану құны капиталдың ренталық (прокаттық)
бағалануы болып табылады. Бұл нарықтық котифқа түрін, немесе, фирманың
капиталдың бір бөлігін жалға алғаны үшін оның иесіне төлейтін сома түрін
алады.
Активтің бағасы - капитал бірлігінің қандай уакытта болмасын сату,
немесе, сатып алу бағасы болып табылады
Екінші вариант. Қаржы нарығында капитал деп ақша капиталы түсініледі.
Қарыз капиталының нарығы деп ақша капиталы объектісінің кызметін
атқаратын және осы капиталға сұраныс пен ұсыныс қалыптастыратын, өзара
қатынастардың жиынтығы аталады. Қарыз капиталдарының нарығы ақша нарығына
және капиталдар нарығына бөлшеді. Ақша нарығы мерзімі бір жылға дейінгі
банк операцияларын жүргізумен байланысты болады. Капиталдар нарығы банктің
орта мерзімді және ұзақ мерзімді операцияларына кызмет етеді. Осы нарық өз
кезегімен ипотекалық нарықка (кепіддік қарыз куәлігімен операциялар
жүргізу) және қаржылық (құнды қағаздармен операциялар жүргізу) нарыққа
бөлінеді. Қаржы нарығының субъектілеріне банктер және олардьң клиенттері
(ипотека нарығындағыдай), қор биржалары жатады, операциялардың
объектілеріне - жеке кәсіпкерлердің және мемлекет институттарының құнды
қағаздары жатады.
Ақша нарығы мен капиталдар нарығы қарыз капиталының туындысы,
екіншілік нарықтар болып табылады. Осылардың әрқайсысының өз
инструментарін, яғни айналыста болатын нақты қаржы бағалылықтары болады.
Осылардың бір-бірінен айырмашылықтары бар және олар төмендегі жағдайлармен
байланыста болады:
• статусымен (акция, немесе, облигация);
• меншіктің типімен (жеке, немесе, мемлекеттік);
• іс-әрекет ету мерзімімен;
• өтімділік дәрежесімен;
• қауіп-қатер сипатымен (банкроттық немесе нарықтық) және қауіп-қатер
дәрежесімен (қатерлі, аз қатерлі, қатерсіз).
Мысалы, АҚШ-тың капиталдар нарығының инструментариіне жататындар:
• АҚШ федераддық өкіметшің ұзақ мерзімді саясатын қаржыландыруға
тағайындалған казначейлік облигациялар;
• қаржы жүйесі арқылы әлеуметтік бағдарламалардың типтерін
қаржыландыру үшін үкіметтщ ерекше рұқсатымен эмитентілген (шығарылған)
мемлекеттік мекемелердің құнды қағаздары;
• жергілікті үкімет органдары шығаратын муниципалдық облигациялар;
• жекеменшіктік фирмалар эмитентеген корпорациялардың акциялары мен
облигациялары.
Капиталдар нарығын инвестициялық қорлар нарығы деп жиі атайды.
Инвестиция (капиталдық салым) деп құрал-жабдықтардың және материаддық
қойманың (запас) кобеюіне экономикадағы капиталдар өсуіне жасалған шығындар
аталады.
Капитаддың жеткізушілері - үй шарушалықтары,оны тұтынушылар — бизнестщ
фирмалары.
Жеткізушілер мен тұтынушылардың бір-біріне әрекеті көп. Бұлардың
байланыстары қаржы жүйесі, коммерциялық банктер, инвестициялық қорлар,
брокерлік кеңселер т.б. арқылы жұріп отырады. Олар үй шаруашылықтарының
шамалы жинақтарын қаржы құралдардың көп сомаларына айналдырады және оны
капиталды тұтынушылар арасында орналастырумен айналысады. Капиталды беру
нысаны әр түрлі болуы мүмкін: тікелей жаңадан шығарылған акцияларды
жазылғандар арасында тарату түрінде, немесе, заемдық қарыз,
корпорациялардың облигациясын сатып алу түрінде және фирмаларға тікелей
қарыз беру арқылы. Бұл процесте берілген қаржылар үшін төленетін процент
өте маңызды рөл атқарады.
ІІ КӘСІПКЕРЛІК КАПИТАЛ
2.1 Капитал айналымы
Іс-әрекеттерінің қандай мерзімінде болмасын, кәсіпкер инвестициялар
жасап отырады, олардың сипаты мен көздері іс-әрекеттің кезеңіне тәуелді
болады.
Кәсіпкерлік бизнесті ұйымдастырудың бастапқы кезеңінде капиталдың
алғашқы салымын жасау керек. Старттық (cope) капитал деп өндірістің
бастапқы кезеңінде жасалатын капиталдың алғашқы сомасы мен ағымдағы
шығындар сомасының жиынтығы аталады. Старттық алғашқы капитал кәсіпорның
тіркеуге, банкте есеп-шот ашуға, ғимарат сатып алуға, немесе оны жалға
алуға, ғимаратты жөндеуге, немесе, оны қайта құруға, машиналар, жабдықтар,
приборлар, патенттер, лицензиялар сатып алуға жұмсалады.
Ағымдық шығындарға шикізат пен материалдар, жалдау төлемі, жалақы,
әлеуметтік қорларға аудармалар және т.б. жатады.
Сөйтіп старттық капитал кәсіпкердің өндірістік қорлар (негізгі және
айналыс) сатып алуға жұмсалатын негізгі және айналмалы капиталға
қажеттігін, жалақыға, басқаруға жүмсайтын басқа өңдірістік және өндірістік
емес шығындарға кажеттігін көрсетеді.
Старттық капиталдьң және кәсіпкердің қаражаттарының орнын жауып, өтеп
отыру үшін меншікті (ішкі), немесе, несиелік (сыртқы) құралдар (қаржылар)
қолданылады.
Меншікті және несиелік құралдардың көздері факторлардың екі түрімен
белгіленеді:
объективтік — кәсіпкерліктің ұйымдастыру — құқықтык фор-масымен,
шаруашылықтың және нарықтың конъюнктурасымен, ұлттық экономиканың болмысы
және дамуымен, мемлекеттік реттеуші органдарының талаптарымен;
субъективтік — кәсіпкерлік қабілетпен, кәсіпкердің жағдайымен және
оның жеке мүмкіндіктерімен.
Меншікті қаражаттардың қайнар көздеріне мыналар жатады: негізгі
қызметгерден түсетін пайда, қаржылық операциялардан түсетін пайда, жарғылық
қор, амортизация коры және т.б.
Несиелердің қайнар көздері: несие мен қарыздар, тұрақты пассивтер және
несиелік карыздар.
Қаржы ресурстарының алғашқы қалыптасуы жарғы капиталы жасалып
кәсіпорын құрылғанда басталады.
Жаргы капиталы — бұл фирманың негізгі жоне айналмалы
* қаражаттарының қайнар көзі. Ал жарғы капиталының кайнар көзі
* мыналар: акциөнерлік капитал, құрылтайшылардың жарналары, салалық,
қаржы ресурстары, ұзақ мерзімді несие, бюджет қаражат-тары. Жарғы
капиталының көлемі өндіріс процесіне инвестиция-ланған ақша қаражаттарының
негізгі және айналмалық колемін бейнелейді.
Сырттан қаржыландыру қарыз алу немесе акция шығару арқылы жүреді.
Несие — бұл қарыз капиталының қозғалу нысаны, ол қайтарылып беріледі
және иесіне пайда әкеледі.
Қарыз капиталының қайнар көздері:
• рантьелердің капиталы, яғни кәсіпкерлік қызметпен айналыспай
процентке өмір сүретін адамдардың капиталы;
• көпшілікгің жинақтары; кәсіпкерлік қызмет сферасын өзгерткен
адамдардың капиталы; бюджетгік қалыстар;
• кәсіпорындарының бос капиталы; тауарлық несие түрінде бір
кәсіпорнынан екіншіге көшіп отыратын капитал;
• банкнота шығару нәтижесінде пайда болған капитал. Несиенің болуы
өндіріс процесінің үзілмей жүруіне көмекгеседі.
Кәсіпкерлер көбінесе коммерциялық жоне банк несиесін қолданады.
Сонымен қатар, несиелер қысқа мерзімді (бір жыл ішінде қайтарылады) және
ұзақ мерзімді болады.
Қысқа мерзімді қарыздар жалақы төлеуге, шикізат алуға немесе дайын
тауарларды сату үшін, күнделікгі шығындарды етеуге қодда-нылады. Қысқа
мерзімдік несиелердің жиі қолданылатындары:
• коммерциялық несие — бір кәсіпорын екіншіге береді;
• қаржы институтгарынан алынатын несие;
• инвесторлардан алынатын қарыз.
Ұзақ мерзімді қаржыландырудың көзіне бөлінбеген пайда, акциялар мен
облигацияларды сату және ұзақ мерзімді қарыздар жатады.
Ұзақ мерзімді заемдар — бір жылдан артық пайдаланатын қаржылар. Бұлар
көбінесе қымбат жабдықтар, ғимараттар сатып алу үшін, зерттеу жұмыстарын
жүргізу үшін қолданылады.
Ірі корпорациялардың көбі облигация шығарудан косымша қаражаттар
табады. Облигация — бұл құнды қағаз. Ол оның иесінің белгілі көлемде ақша
сомасын кәсшорынға өткізгенін куәлайды. Осы ақша оған белгілі мерзімде
қайтарылуы керек және ол оған жылына бір немесе екі рет процент алуына
қүқық береді.
Корпорация үшін облигацияларды сату инвестициялар тартудың қолайлы
формасы:
Бұның себептері:
• Бұнда несие, бірақ қоғамнан алынатын;
• банкі сияқты, облигацияға процент көбінесе жылына екі рет төленеді
(купондық толем);
• ұзақ мерзім, әдетте 10 жыл (кейде 30 жыл) өтеу мерзіміне дейін.
Банкінің несиесінен облигация шығару үнамды, бірақ банкілікпен
салыстырғанда бүның проценті жоғары болуға тиісті, өйткені баскаша болса
облигацияны ешкім сатып алмайды. Корпорациялардың облигациясы, әдетте
номиналына сәйкес сатылатын, борышқорлық қолхат болып табылады.
Акциөнерлік қоғамдар көпшіліктің капиталын акция шығару аркылы
өздеріне тартады. Акция — құнды қағаз, ол иесінің ақша сомасын өткізгенін
долелдейді және иесіне дивиденд алу қүқын береді және оның иесі сол
компанияның басқаруына қатынасуға қүқық алады.
Егер облигацияны иеленушілер компанияның тек несие берушісі болса,
акциөнерлер компанияның меншік иелері болады. Бұл жағдай акциөнерлерге
директорлар кеңесін сайлауға және табыстарды бөлуге қатынасуға қүқық
береді.
Акцияларға ашық жазылудың өзіндік артықшылықтары және кемшіліктері
болады.
Артықшылақтар: біріншіден, қаражаттар жинауға көмектеседі;
сатудан түскен қаражаттар өндірістік қуаттарды кеңейтуге жәнр
жаңғыртуға, қарыздарды өтеуге, қызметтерді көптарапты еруге және басқа
мақсаттарға қолдануға пайдаланылады;
екіншіден, партнерлер мен клиенттерді информациямен қамтиды;
үшіншіден, фирма ішінде акцияларды сату арқылы персоналды
ынталандырады;
төртіншіден, акцияларды пайдалану мүмкіндігін береді.
Кемшіліктерге жатқызу да болады:
• басқарудағы бақылау мен икемділіктің төмендеуі;
• акцияларды шығаруға және орналастыруға шығындар жасау;
• нарықаың қысым жасау ықпалы (конъюнктура өзгергенде);
• акциялардың шығарылуын және орналастырылуын ұйымдастыру үшін
қабілетті команда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz