Кәмелетке толмаған қылмыскерлердің қылмыстық жауаптылығы

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 40 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

1 КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАН ҚЫЛМЫСКЕРЛЕРДІҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ ЖАУАПТЫЛЫҒЫ

1. 1 Қылмыстық жауаптылық және оның негіздері

1. 2 Кәмелетке толмағандарға тағайындалатын жазалардың түрлері мен қолданылатын шектері

1. 3 Жазаны жеке даралаудың негізгі қағидалары

2 КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАН ҚЫЛМЫСКЕРЛЕРГЕ ЖАЗА ТАҒАЙЫНДАУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

2. 1 Кәмелетке толмаған қылмыскер тұлғасының жас және психологиялық ерекшеліктері және олардың жаза тағайындаудағы орны

2. 2 Кәмелетке толмағандардың қылмыстық мотивациясының ерекшеліктері

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

КІРІСПЕ

Жұмысының өзектілігі: ерте заманнан белең алып келген, әр түрлі саяси режимде түрлі идеологияда болған заманда, кәмелетке толмағандарға тағайындалатын жазалар мен алдын алу процестері және мәжбүрлеу шаралары түрлі кезеңнің ең өзекті пролемаласы болғаны айдан анық. Алайда қазіргі заманда бұл проблема сол қалпында қалған тек, жасөспірімдер жайында жазылған ғылыми монографиялар, майда-шүйде әңгімелер мен лекциялар етек алуда.

Қазақстан Республикасының тәуелсіз ел ретінде дамуы жоғары заң білімін беру жүйесінде оқылатын пәндер мен оларды оқытудың әдіс тәсілдері мемлекетіміздің алдында қойған талап тілектерінің аясында және соған сәйкес болуды талап етіп отыр. Бұл Қазақстан Республикасының мемлекет пен заң арасы негізіне тікелей қатысты. Себебі, Қазақстан Республикасы болашақ еліміздің ххi-ші ғасыр заңгелерін дайыдап, олардың бойына отанға деген сүйіспеншілік орнықтыруда.

Қазақ елінің тарихына үңілетін болсақ бідің ел дербес болып құрылу үшін көптеген кезеңдерден өткен және сол аралықтарда өзінің заң жүйесін қалыптастырған. Соған айғақ Қазақстан аумағында қалыптасқан басты-басты мемлекеттік құрылымдар мен құқықтық жүйелер, Қазақ хандығының саяси-құқықтық құрылымы, Ресей империясы құрамындағы Қазақстанның саяси-құқықтық дамуы, Кеңестік Қазақстанда мемлекет пен құқықтық жүйенің орнығып, дамуы және Тәуелсіз Қазақстанның мемлекеттік-құқықтық дамуы туралы пегізгі мәліметтер бізді тарихтан хабардар етеді. Біз осы асқақтаған еркіндігіміз бен тәуелсіздігімізді бүгінгі таңда әлемге мақтанышпен танытып, барлық сала бойынша жоғары деңгейде орын алуға ұмтылып, жаһандану жолында арпаласудамыз. Ендеше, біз өз елімізге қадамы сәтті, іргесі мықты ұлы мемлекеттердің бірі болуын тілеп, халқымыз әр уақыт бір ауыздан қолдау мен сүйеу болуын тілейміз.

Мемлекет тірегі- халық. Ал, халық- дегеніміз адамдар және олардың ара қатынасы. Ендеше, осы қатынасты реттейтін нәрсе ол Заң. Бізде, 1991 жылы желтоқсанның 16 жұлдызында «Қазақстан Республикасының тәуелсіздігі туралы» маңызды Заң қабылданғаны белгілі. Бұл құжатта: «Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесі Қазақстан халқының еркін білдіре отырып, Адам құқыларының жалпыға бірдей декларациясында, халықаралық құқықтың жалпы жұрт таныған өзге де нормаларында баянды етілген жеке адамның құқылары мен бостандықтарының үстемдігін мойындай отырып, қазақ ұлтының өзін-өзі билеу құқын растай отырып, ядролық қаруды таратпау принципі мен қарусыздану процесіне адалдығын мәлімдей отырып, Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігін салтанатты түрде жариялайды» [1. 71-б. ] - делінген.

Осыған сәйкес 1995 жылғы тамыздың 30 жұлдызында референдум жолымен қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясы қоғам, мемлекет және жеке адам тіршілігіндегі орын алатын негізгі қағидаларды

бекітіп берді. Оның 1-бабында айтылғандай: «Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады және оның ең қымбат қазынасы- адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтарын құрметтеп қорғайды»[2. 17-б. ] . Осы негізгі қағидаларды іске асыра бастау арқасында біз Біріккен Ұлттар Ұйымының толық мүшесі болып, басқа да ертеден белгілі өркениетті халықтар қатарындағы терезесі тең ел есебінде танылдық.

Дегенмен, мемлекет тарихында әлі де болса этатизм мен құқықтық мемлекет идеялары ұзақ уақыттар бойы бір-бірімен арпалыста өтуі әбден мүмкін [3. 8-б. ] .

Тағы бір баса назар аударар жай-әсіресе соңғы кезеңде етек ала бастаған ересек қылмыскерлердің ықпалымен қылмыс жасап ұсталатын жасы кәмелетке толмағандар жиі кездеседі.

Егеменді де өркениетті елдің бүгінгі мен ертеңін өрге бастырар жас жеткіншектер екені белгілі. Болашақтың тізгінін ұстайтын олардың алдағы атқарар іс-әрекеттерінің түп-тамыры бүгінгі күнмен тығыз байланысты. Қазіргі жағдайды ҚР Президенті Н. Ә. Назарбаевтың «Дағдарыстан-дамуға» атты жолдауы осы кезде болып жатқан әлемдік дағдарыстың қиындықтары мен шығу жолдары жайында айтылса, заңгерлер және педагог-психологтар үшін бұл кезең жасөспірімдердің әлеуметтік-материалдық жағынан қысымы нәтижесінде жеткізген салдары глобальды проблема болмақ. [4. 1] Жасы кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыстылықпен күрес, әсіресе олардың өзара топтасып немесе ересек адамдардың атысуымен жасалатын қылмыстық әрекеттерімен күрес жүргізу мәселесі жалпымемлекеттік деңгейде орын алған алдыңғы бағыттағы міндеттердің бірі болып табылады.

Әрине, қай қылмыстылықтың да алдын алуда әуелі жалпы тәрбие, оның ішінде құқықтық тәрбие негізгі құрал болып есептеледі. Сондықтан да Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы маусымының 24 жұлдызында шыққан «Жалпыға бірдей құқықтық білім мен тәрбие беру туралы » қаулысының негізгі талаптарын іске асырып, жастарға өз дәрежесінде жеткілікті құқықтық тәрбие жастар мен жасөспірімдердің бойында құқықтық талаптарды құрметтеу сезімін қалыптастырып, азаматтадың санасына құқық пен міндеттің бірлігін сезіндіреді, олардың қоғамда өзін-өзі дұрыс ұстап, әсіресе кәмелетке жасы толмағандар арасындағы қылмыстық әрекеттердің алдын алуға мүмкіндік туғызады.

Қылмыстың алдын алу шаралары олардың негізгі-пегізгі көрсеткіштеріне байланысты әртүрлі болуы мүмкін. Алайда, басты шара-Президентіміздің Нұрсұлтан Назарбаев атап көрсеткендей, «өтпелі кезеңдерді бастан кешіп жатқан қоғамда, мемлекеттік экономика әлі сақталып қалып тұрған тұста, жеке меншік институттары . . . әлі қалыптасып біте қоймаған кезде, мемлекеттің қызметінің орасан зор маңызға ие болатындығы» [4. 2. 145-б. ] . Мемлекет тарапынан қолданылатын шаралардың бәрінің мәні де күш ықпалы да қоғамындағы тәртіп бұзушылық пен қылмыстылықтың әулі алдын алуға бағытталған.

1 КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАН ҚЫЛМЫСКЕРЛЕРДІҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ ЖАУАПТЫЛЫҒЫ

1. 1 Қылмыстық жауаптылық және оның негіздері

Қылмыстық жауаптылық мемлекетпен тағайындалатын заңды жауаптылықтың бірі болып табылады және қылмысы үшін кінәлі адамдарға ғана қолданылады.

Қылмыстық жауаптылық институты қылмыстық құқықта қоғамдық қатынастарды қорғайтын, сотталғандарға тәрбиелік сипатта әсер ететін, қылмыстардың алдын алатын қылмыстылықпен күресудегі маңызды тәсіл ретінде қарастырылады.

Қылмыстық заңда қылмыстық жауаптылықтың түсінігі берілмеген. Мұндай анықтама тек қылмыстық құқық ғылымында ғана айқындалған. Әдебиеттерде қылмыстық жауаптылыққа әртүрлі анықтама, түсініктер берілген.

Қылмыстық жауаптылық мемлекеттің заң шығарушы органы қылмыстық жазалау қатерімен тыйым салынған, қоғамға қауіпті әрекетті кінәлі түрде жасағандық үшін ғана белгіленеді

Қылмыстық жауаптылықты мазмұнына қарай былайша түсінуге болады:

а қоғамға қауіпті белгілі бір, нақты әрекетті істеген адамға мемлекет, қоғам тарапынан кінәсін бетіне басу;

ә) қылмыс істеген кінәлі адамға заң жүзінде қылмыстық жаза қолдану. Бұл орайда Г. Ф. Поленовтың қылмыстық жауаптылыққа берген анықтамасын дұрыс деп ұғынуға болады « Қылмыстық жауаптылық - бұл қылмыс жасаған адамның тек мемлекет алдында жауапты болуы ғана емес, сонымен қатар, қылмыстық-құқықтық шараны қолдану нәтижесінен болған кінәлінің қиналуы, оның кейіп, өкінуінен тұратын және мемлекет алдында қылмысы үшін тәуелді түрде айыпты болуы. [6. 21-б. ] . Мемлекет тарапынан қылмыстылықты анықтау алдын ала тергеу органымен жүзеге асырыла отырып, тұлғаның жасаған қылмысы сотпен заңды түрде бағаланып оны қылмыскер деп танудан тұрады. Мемлекет тарапынан қолданылатын қудалау әркез кінәліге жаза тағайындаумен ғана аяқталыпқоймайды. Қылмыстық заң қылмыс жасаған адамдарға басқа да қылмыстық-құқықтық шараларды қолдана алады. Мысалы, медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын.

Қылмыстық жауаптылық пен жаза бір біріне ұқсас түсініктерге жатпайды. Қылмыстық жауаптылық өзіне тән ерекшеліктері мен мемлекет атынан қолданылатын мәжбүрлеу шаралары бар және мазмұны жағынан кең ауқымды болса, жаза қылмыстық жауаптылықтың нысаны ретінде арнаулы заңдылықтар арқылы жаза туралы ережелерге сүйене тоырып қолданылады.

Қылмыстық жауаптылықтан босату негіздері ҚК-тің 65-95, 76-баптарына сәйкес қылмыстық жазадан босатудың да негіздері болып табылады. (ҚК-тің 70, 73-76-баптарын да қараңыз) .

Қылмыстық жауаптылық басқа заңды жауаптылық түрлерінен (азаматтық-құқықтық, әкімшілік, тәртіптік т. б. ) ерекшеленіп, ажыратылады. Яғни

қылмыстық жауаптылық, қылмыстық заң бойынша жазалау қатерімен тыйым салынған қылмыстық әрекеттер үшін кінәліге жаза тағайындауға және соттылықтың туындауын көздейтін қылмыстық өол сұғушылыққа қылмысты құқық қорғау органдарымен қолданылатын шара болса, заңды жауаптылықтың басқа түрлері тиісінше өзге құқық бұзушылықтарға қолданылады.

Қылмыстық жауаптылықтың пайда болуы, іске асуы, жойылуы қылмыстық-құқықтық қатынастар шегінде болып отырады. Демек, қылмыс жасаған уақытта қылмыстық жауаптылықпен қатар бір мезетте қылмыстық құқықтық қатынастар да пайда болады.

Қылмыстық-құқықтық қатынастар- қылмыс жасаған мезеттен пайда болатын, қылмыстық заң жүйелерімен реттеліпотыратын қоғамдық қатынастар. Бұл қатынастардың тараптарының бірі қылмыстылықпен күресу мақсатындағы мемлекеттік орган болса, екіншісі қылмыс жасаған адам болып табылады.

Қылмыстық-құқықтық қатынастыр мен қылмыстық жауаптылықты да ұқсас, бір түсініктер деп айта алмаймыз. Мұның себебі, қылмыстық жауаптылықтың қылмыстық-құқықтық қатынастардың элементтері ретінде қылмыстың жасалуынан туындайтындығында. Ал қылмыстық- құқықтық қатынастар мына жағдайларда: құқық қорғау органдарыныңқылмыстың жасаландығы туралы мәліметке ие болмаған нақты дәлелдемелер бойынша қылмыстық іс қозғалған, сонымен бірге қылмысы үшін кінәлі адам анықталмаған кезде, яғни қылмыстық жауаптылыққа тартылатын субъектінің жоқ болуы белгілері бар болғанда орын алады.

Қылмыстық-құқықтық қатынастар- мемлекет атынан сот әділдігін жүзеге асыратын анықтау, тергеу, прокуратура, сот органдары және қылмыс жасаған субъектінің арасындағы қатынастар болып табылады. Қылмысы үшін кінәлі адам қылмыс жасаған кезден бастап жауаптылыққа тартылып, міндеттерге және сол уақыттан белгілі бір құқықтарға ие болады. Мысалы, оның өзіне тағайындалатын жазаның немесе басқа да қылмыстық-құқықтық шаралардың қоғамдық сипаты мен қауіптілік дәрежесінің заңды түрде дұрыс саралануын талап етуге құқығы бар.

Қылмыстық жауаптылық пен қылмыстық-құқықтық қатынастар жасалған уақыттан басталады. Кейбір жағдайларда қылмыстық-құқықтық қатынастар қылмыстық жауаптылықтың іске асуымен жалғаспай қалатын кездері болады. (Мысалы, қылмыстың ашылмауы, қылмыскердің анықталмауы) . Қылмыстық-құқықтық қатынастардың пайда болуын қылмыстық жауаптылықтың жүзеге асырылуы деп қарауға болмайды. Қылмыстық жауаптылықтың іске асуы болып- қылмысы үшін кінәлінің қылмыстық жауаптылыққа тартылуынан басталып, істің сотта қаралуы, және жазаны өтеу уақыты танылады. Қылмыстық жауаптылық жаза өтеліп болғаннан кейін іске асқан болып танылады. Жазаның өтелуі- сотталғандықтан арылу,

қылмыстық жауаптылықтың ескіру мерзімінің өтуі, қылмыстық жауаптылықтың тоқтатылуы болып табылады. Заң жүзінде қылмыс

субъектісі болып табылмайтын, яғни есі дұрыс еместік, жасы толмағандық белгілері бар адамдардың қоғамға қауіпті әрекеттерінен қылмыстық жауаптылық пен қылмыстық-құқықтық қатынастар туындамайды. Қылмыстың белгілері бар әрекет жасаған адамды жағдайдың өзгеруі салдарынан сот істі қарау кезінде егер ол жасаған әрекет қоғамға қауіпті емес деп танылса, қылмыстық жауаптылықтан босатуы мүмкін. Осы сияқты, қажетті қорғанудан болған, қауіпті қол сұғушылық жасаған адамды ұстауға қатысты, аса қажеттіліктен т. б. болған әрекеттерге заң жүзінде қылмыстық жауаптылық көзделмеген.

Қылмыстық жауаптылықтың негіздері мәселесінің үлкен теориялық және тәрбиелік мәні бар. Өйткені бұл құқық қорғау қызметіндегі заңдылықтың сақталуымен, қоғамдық қатынастардың реттелуімен, адамдардың құқықтары мен бостандықтарының қорғалуымен, сот әділдігінің жүзеге асуымен тығыз байланысты. Қылмыстық жауаптылыққа тартуда негіздердің жеткіліксіздігі заңға қайшы бола отырып елеулі зардаптарға әкеліп соқтырады (мысалы, заңсыз соттау, негізсіз жаза тағайындау т. б. ) .

Қылмыстық құқық бойынша қылмыстық жауаптылықтың бірден-бір негізі қылмыс жасау, яғни қылмыстық заңда көзделген қылмыс құрамының барлық белгілері бар әрекетті жасау болып табылады. Қылмыстық жауаптылық және жаза тек қылмыс жасаған, яғни қылмыстық заңда көрсетілген қоғамға қауіпті әрекеттерді қасақана немесе абайсыздықпен істеген айыпты адамға ғана тағайындалады. Осылайша, қылмыстық заңда адамның қоғам мен мемлекет алдындағы қоғамдық қауіпті әрекеті үшін жауаптылығы қарастырылып, оның саналы түрде ерікті жасалған әрекеті үшін нақты жағдайларға байланысты жауаптылық негіздері қамтылған.

Е. И. Қайыржанов қылмыстық жауаптылықты екі негізге бөліп көрсетуді қолдайды: субъективті және объективті. Субъективті негіздің мәні оның- адамның еркімен байланыстылығында, саналы түрде шешім қабылдауда және осы шешімдерге байланысты адамдарға байланысты адамда белгілі бір жауаптылықтың болуында. Объективті негіздің мәні- адамның әрекетінде қылмыс құрамының барлық белгілері бар нақты бір әрекеттің (әрекетсіздік) жасалуында [6. 34-б. ]

Қылмыстық жауаптылықты талдай келе оның негізін былайша тұжырымдауға болады: Адамның қоғамға қауіпті әрекеті заңмен қарастырылған мән-жайларға байланысты қауіпті деп танылып, қылмыс құрамының белгілері анықталса, сотпен кінәлі деп табылып қылмыстық құқықтық шара қолданылады. Сонымен, жоғарыда нақтылап кеткеніміздей ҚР ҚК-нің 3-бабына сәйкес қылмыс жасау, яғни Қылмыстық кодексте көзделген қылмыс құрамының барлық белгілері бар әрекет жасау қылмыстық жауаптылықтың бірден-бір негізі болып табылады. Бұл қағида қылмыстық іс жүргізу заңдарында да орныққан. Демек, оның сот әділдігін жүргізудегі маңызы ерекше зор.

1. 2 Кәмелетке толмағандарға тағайындалаттын жазаның түрлері мен шектері

Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексінің 79-бабында кәмелетке толмағандарға тағайындалатын мынадай жаза түрлері көрсетілген:

1 айыппұл;

2 белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру;

3 қоғамжық жұмыстарға тарту;

4 түзеу жұмыстары;

5 бас бостандығын шектеу:

6. бас бостандығынан айыру болып табылады

Жаза мен тәрбиенің дұрыс сәйкестігін қамтамасыз етуге ұмтыла отырып, мемлекет және кәмелетке толмағандардың жеке басының ерекшеліктерін, оларға қатысты қылмыстық жазаның жазалау күшін біршама шектеуді әрқашан қарастырады [7. 198-б. ] .

Осыған сәйкес қылмыстық кодекс жасөспірімдерге қатысты қылмыстық жазаның бірқатар түрлерін орындау мен қолдауда шектеулерді көрсеткен. Арнаулы әдебиет көздерінде кәмелетке толмаған қылмыскерлерге қатысты жазаның жалпы қағидасы мен жазалау жақарының жеңілдіктері жасы толмағандарға қылмыстық жазаның әртүрлі түрлерін тағайындау туралы мәселені шешуде соттар тарапынан ерекше амалды қолдану қажеттігіне ықпалын тигізетіні көрсетілген. Бұл ең алдымен, бас бостандығынан айыру жазасын қолдануға қатысты. Жазаның бұл түрін қолдану тек қоғамға қауіпті бірнеше көрініс жіберген, не ерекше қауіпті қылмыс жасаған, басқа шаралармен түзелуі мүмкін емес жасөспірімдерге ғана қолдану әділетті болады. Алайда, жасы толмағандарға жаза тағайындаудағы мұндай «ерекше амал» тек сәйкестендірілген заңдық негізде жүзеге асырылып, тиісті ықпал етуі мүмкін.

Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 52 бабының 1 бөлігінде «қылмыс жасауға айыпты деп танылған адамға қылмыстық кодекстің ерекше бөлімінің тиісті бабында белгіленгкн шекте және жалпы бөлімнің ережелері ескеріле отырып әділжаза тағайындайды»- деп көрсетілген. Жаза тағайындаудың жалпы негіздерінің бұл ерекшеліктері қоғамдық заңдылықты сақтаудың маңызды кепілі болып табылады, немесе сотталған адамға жаза тағайындау кезінде заңның алдыңғы рөлін көрсетеді.

Кәмелетке толмағандардың қылмыстары жөніндегі сот қарауының қылмыстан сақтандыру мағынасы тек жасөспірімдерге ғана емес, сонымен бірге олардың тәрбиесіне жауапты ата-аналарына, сот процесіне қатысушы басқа да адамдарға тәрбиелік ықпал етуде [7. 198-б. ] .

Жасы кәмелетке толмағандардың әлеуметтік-психологиялық ерекшеліктерінің танымдылығы сонша, оларға жазаның шегі туралы жаза тағайындаудың жалпы негіздерінің талаптарын қолдану жасы толмағандарға

жаза тағайындауды реттейтін бірқатар арнайы нормалар арқылы түзетіледі. Олар қылмыстық кодекстің әртүрлі баптарында көрсетілген.

Жасы кәмелетке толмағандардың жауаптылық шектері мен шарттарының құқықтық реттеуін әрі қарай жетілдіруді жасыкәмелетке толмағандардың қылмыстары туралы сот өндірісінің тәртібіне қатысты жасалған басқа республикалардың ҚІЖК-гідей, қылмыстық кодексте де арнайы тарау бөлу арқылы жүзеге асыруымыз қажет. Бірқатар шет мемлекеттерде жасы толмағандардың қылмыстық жауаптылығының шектері мен шарттарын реттейтін нормалар арнайы тарауларда бөлінгенін көрсете кету керек.

Қолданылып жүрген қылмыстық заңға сәйкес жасы кәмелетке толмағандарға жаза тағайындаудың ерекшеліктерін бірқатар ережелермен сипаттауға болады:

1) Қылмыстық заң жасы кәмелетке толмағандарға жаза қолданудың аясын шектейді. Қылмыстық кодекстің 81 бабына сәйкес, бірінші рет кішігірім немесе орташа ауырлықтағы қылмыс жасағаны үшін сотталған кәмелетке толмаған адам, егер оны түзеуге тәрбиелік тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шараларын қолдану жолымен қол жеткізуге болады деп танылса, сот оны қылмыстық жауаптылық пен жазадан босатуы мүмкін.

Тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шарасының тізімі қылмыстық кодекстің 82-бабында қарастырылған.

Тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шараларын қолдану кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыстылықпен күресуде үлкен роль атқарады. Жасы кәмелетке толмаған қылмыскерлерге тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шарасын тағайындаудағы сот ісінің процедурасының өзі, оны кәмелетке толмағандар жөніндегі комиссияның қолдануынан гөрі, оған біршама тәртіптік сипат береді.

Дегенмен де тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шарасы сот тәжірбиесінде өте сирек қолоданылуда. Қазақстан Республикасы Жоғарғы соты төменгі сатыдағы соттардың назарын осы шараларды кең түрде қолодану қажеттілігіне аударуда. Сұрау кезінде, қылмыс жасаған жасөспірімдердің көпшілігі оларға қылмыстық істі соттың қарауы үлкен әсерін тигізетінін және үкімнің айтылуының әсер ететінін көрсеткенін айта кету керек.

Біздің зерттеулеріміз, соттардың жасөспірімдерге қатысты тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шараларын өте аз қолданғанын көрсетіп береді. Мұндай жағдайдың себебін сот тағайындайтын тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шаралары қазіргі кезде жасы кәмелетке толмағандар жөніндегі комиссияның қолданатын тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шараларынан мүлде түсіндіруге болады.

2) Қолданылып жүрген қылмыстық заңға байланысты кәмелетке жасы толмағандарға жазаның мына түрлері тағайындалмайды: өлім жазасы (49-бап), құқықтық, әлеуметтік, және нақты жағдайларына байланысты жасы толмағандарға белгілі бір лауазымды атқару немесе белгілі бір қызметпен

айналысу құқығынан айыру (41-бап), әскери қызмет бойынша шектеу (44-бап), тәртіптік әскери бөлімде ұстау (47-бап) .

Кәмелетке жасы толмағандардың өзіндік жалақысы мен мүлкінің көп жағдайда болмауынан оларға айыппұл мен мүлікті тәркілеуді қолдану мүмкіншіліктерінде шектеулер белгіленген.

Заңда көрсетілген жазалардың ішінде түзеу жұмыстарын кәмелетке толмағандарға кеңінен қолдануға болмайды, түзеу жұмыстарын жасөспірімдерге қолдану мүмкіндігі ең алдымен еңбек заңына сәйкес жасы толмағандарды жұмысқа 16 жастан қабылдауға жіберіледі. Сонымен бірге түзеу жұмыстарын ҚК-нің 43- бабының 3-бөлігіне сәйкес еңбекке жарамсыз деп танылған, тұрақты жұмысы жоқ немесе оқу орнында өндірістен қол үзіп оқитын адамдарға тағайындауға болмайды. Келтірілген зардапты қалпыеа келтіру міндетін жүктеу және көпшілік алдында ұялту түріндегі жазалар сот тәжірибесінде өте сирек қолданылады.

3) Жасы кәмелетке толмағандарға бас бостандығынан айыру жазасын қолданудың өз ерекшелігі бар. Қылмыстық кодекстің 79-бабының 7-бөлігіне сәйкес кәмелетке толмай сотталған адамды бас бостандығынан айыру 10 жылдан, ал жауаптылықты ауырлататын жағдайларда кісі өлтіргені үшін 12 жылдан аспайтын мерзімге тағайындалуы мүмкін. 14 жастан 16 жасқа дейін кішігірім ауырлықтағы қылмысты бірінші рет жасаған адамға бас бостандығынан айыру жазасы тағайындалмайды. Бас бостандығынан айыру түріндегі жазаны кәмелетке толмағандар жалпы режимдегі және күшейтілген режимдегі тәрбиелеу колонияларында өтейді. (79-баптың 8-бөлігі) .

Жасаған іс-әректінің қоғамға қауіптілік сипаты мен дәрежесі онша үлкен болып саналмайтын қылмыстар жасаған жасы толмағандарды қоғамнан оқшауламай-ақ түзеуге және қайта тәрбиелеуге мүмкін болатын жағдайларда негізсіз бас бостандығынан айыру жазасын тағайындауға жол бермеу керек. Сондықтан да, қоғамға қауіптілігі онша үлкен болып саналмайтын қылмыстар жасаған жасы толмағандарға бас бостандығынан айырумен байланысты емес жаза шараларын, шартты жазаларға соттауды, үкімнің орындалуын кейінге қалдыру мүмкіндіктерін қолдану туралы мәселелерді дұрыс шешудің маңызы зор.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.