Меншік капиталының аудиті туралы
Кіріспе
1.бөлім.Меншікті капиталдың экономикалық мәні және есебі 1.1.Меншікті капиталдың экономикалық мәні
1.2. Жарғылық капиталдың есебі
1.3. Капитал қозғалысы бойынша болатын операциялар есебі
1.4. Резервтік капиталдың есебі
1.5. Бөлінбеген пайда (зиян) есебі
2.бөлім. Меншікті капитал аудитін жүргізу
2.1. Меншікті капиталдың сәйкестігіне тексеру жүргізу
2.2.Жарғылық капитал аудиті
2.3. Резервтік капитал аудиті
2.4. Бөлінбеген пайда (жабылмаған залал) аудиті
3.бөлім. Аудиторлық қорытынды,
3.1. «Талғар ЖШС.не аудитордың берген қорытынды есебі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1.бөлім.Меншікті капиталдың экономикалық мәні және есебі 1.1.Меншікті капиталдың экономикалық мәні
1.2. Жарғылық капиталдың есебі
1.3. Капитал қозғалысы бойынша болатын операциялар есебі
1.4. Резервтік капиталдың есебі
1.5. Бөлінбеген пайда (зиян) есебі
2.бөлім. Меншікті капитал аудитін жүргізу
2.1. Меншікті капиталдың сәйкестігіне тексеру жүргізу
2.2.Жарғылық капитал аудиті
2.3. Резервтік капитал аудиті
2.4. Бөлінбеген пайда (жабылмаған залал) аудиті
3.бөлім. Аудиторлық қорытынды,
3.1. «Талғар ЖШС.не аудитордың берген қорытынды есебі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кез-келген ұйымның немесе кәсіпкердің шаруашылық қызметін іске асы рудағы басты мақсаты – пайда табу. Ұйым немесе кәсіпкер осы мақсатын іске асырудағы бірінші мәселе – ол капиталдың жеткіліктілігі.
Курстық жұмыстың тақырыбы «Меншік капиталының аудиті»,таңдалған себебі – ұйымның шаруашылық қызметін жүзеге асыруына, өмір сүруіне, қаржылық түрақтылығына әсер ететін бірден-бір экономикалық категория ол-меншікті капитал,ал оның барлығы дұрыс аудиторлық тексеру жүргізгеннен болады. Меншікті капиталдың рөлі сондай, тіпті Қазақстан Республикасының заңына сәйкес кәсіпорындар шаруашылық қызметпен айналысу үшін міндетті түрде белгілі-бір мөлшерде мүліктерге ие болуы тиіс, осы мүліктердің ақшалай көрінісі үйымның меншікті капиталы болып табылады. Меншікті капиталдың есебі бухгалтерлік есепте ең бір негізгі орын алады, өйткені ұйымның шаруашылық қызметін жүзеге асыруға мүмкіндік беретін қаржыландыру көзі ол – ұйымның меншікті капиталы. Ал меншікті капиталдың талдауын жүргізу – меншікті капиталдағы өзгерістерді орынды бақылап, ұйымның қаржылық тұрақтылығын сақтап қалуға әсер етеді. Әрбір ұйым үшін анықтап алатын мәселе – шаруашылық қызметті жүзеге асыру үшін қаржы капиталының жеткіліктілігі, бос тұрған ақша-қаражаттарын айналысқа жібере отырып, эконмикалық өсуге жағдай жасау.
Меншік капитал - ұйымдардың т.б. заңды тұлғалардың жарғылық құжатында көрсетілген көз. Ұйымдарды бастапқы кезеңде құру және бұлардың қызметін бастау жөнінде меншік иелерінің,сондай-ақ басқа да тұлғалардың осы ұйымға салған көздері. Меншік капитал аудитін қалыптастырудың түпкі мақсаты – бизнестік қатынастарға түсу,мұның қызмет бағытын кеңейту мен жүргізу және базарлы сауда мен бәсекеге түсетін тауарлар өндіріп,сұраныс пен ұсынысты қанағаттандыру,оларға дұрыс бақылау жүргізу болып табылады.
Меншік капиталы - осы ұйымға акциялар мен дивиденттік пайда алу мақсатында қатысушылардың салған инвестицияларын айтамыз. Ұйымдардың меншікті капиталы, жарғылық капиталдың,қосымша және резервтік капиталдан және бөлінбеген таза пайда көздерінен қалыптасып отырады. Сонымен қатар меншік капитал көзіне меншік иелерінің өздері салған қаражаттары, бөлінбеген таза пайда және ұйымдарда жылдар бойы жинақталған меншікті қаражат көдері жатады.
Курстық жұмыстың мақсаты – «Талғар» ЖШС-гі туралы мәліметтерді пайдалана отырып, ұйымның меншікті капиталының есебін, аудитін зерттеу.
Осы қойған мақсатқа жету үшін алдыға мынадай міндеттер қойылды:
1. Меншікті капиталдың экономикалық мәніне сипаттама беру;
2. Меншікті капиталдың қалыптасу көздерінің есебін жүргізу;
3. Меншікті капиталдың аудитін ұйымдастыруды зерттеу.
Курстық жұмыстың тақырыбы «Меншік капиталының аудиті»,таңдалған себебі – ұйымның шаруашылық қызметін жүзеге асыруына, өмір сүруіне, қаржылық түрақтылығына әсер ететін бірден-бір экономикалық категория ол-меншікті капитал,ал оның барлығы дұрыс аудиторлық тексеру жүргізгеннен болады. Меншікті капиталдың рөлі сондай, тіпті Қазақстан Республикасының заңына сәйкес кәсіпорындар шаруашылық қызметпен айналысу үшін міндетті түрде белгілі-бір мөлшерде мүліктерге ие болуы тиіс, осы мүліктердің ақшалай көрінісі үйымның меншікті капиталы болып табылады. Меншікті капиталдың есебі бухгалтерлік есепте ең бір негізгі орын алады, өйткені ұйымның шаруашылық қызметін жүзеге асыруға мүмкіндік беретін қаржыландыру көзі ол – ұйымның меншікті капиталы. Ал меншікті капиталдың талдауын жүргізу – меншікті капиталдағы өзгерістерді орынды бақылап, ұйымның қаржылық тұрақтылығын сақтап қалуға әсер етеді. Әрбір ұйым үшін анықтап алатын мәселе – шаруашылық қызметті жүзеге асыру үшін қаржы капиталының жеткіліктілігі, бос тұрған ақша-қаражаттарын айналысқа жібере отырып, эконмикалық өсуге жағдай жасау.
Меншік капитал - ұйымдардың т.б. заңды тұлғалардың жарғылық құжатында көрсетілген көз. Ұйымдарды бастапқы кезеңде құру және бұлардың қызметін бастау жөнінде меншік иелерінің,сондай-ақ басқа да тұлғалардың осы ұйымға салған көздері. Меншік капитал аудитін қалыптастырудың түпкі мақсаты – бизнестік қатынастарға түсу,мұның қызмет бағытын кеңейту мен жүргізу және базарлы сауда мен бәсекеге түсетін тауарлар өндіріп,сұраныс пен ұсынысты қанағаттандыру,оларға дұрыс бақылау жүргізу болып табылады.
Меншік капиталы - осы ұйымға акциялар мен дивиденттік пайда алу мақсатында қатысушылардың салған инвестицияларын айтамыз. Ұйымдардың меншікті капиталы, жарғылық капиталдың,қосымша және резервтік капиталдан және бөлінбеген таза пайда көздерінен қалыптасып отырады. Сонымен қатар меншік капитал көзіне меншік иелерінің өздері салған қаражаттары, бөлінбеген таза пайда және ұйымдарда жылдар бойы жинақталған меншікті қаражат көдері жатады.
Курстық жұмыстың мақсаты – «Талғар» ЖШС-гі туралы мәліметтерді пайдалана отырып, ұйымның меншікті капиталының есебін, аудитін зерттеу.
Осы қойған мақсатқа жету үшін алдыға мынадай міндеттер қойылды:
1. Меншікті капиталдың экономикалық мәніне сипаттама беру;
2. Меншікті капиталдың қалыптасу көздерінің есебін жүргізу;
3. Меншікті капиталдың аудитін ұйымдастыруды зерттеу.
1. Байдаулетов М., Байдаулетов С.М. Аудит. Оқу құралы – Алматы: Қазақ университеті, 2004ж.-229 б.
2. Әжібаева З.Н., Байболтаева Н.Ә., Жұмағалиева Ж.Ғ. Аудит: Оқулық – Алматы: 2006ж.-584 б.
3. “Аудиторлық қызмет туралы” Қазақстан Республикасының Заңы. - Алматы: Юрист, 2008.- 12-бет
4. Абленов Д.О. Аудит негіздері. Алматы: Экономика, 2005
5. Ержанов М.С “Аудит – 1” Алматы, 2005 жыл
6. Балапанов А.Ж. Аудиттің теориялық негіздері” Алматы, 2003 жыл
7. Шеремет А.Д., Суйц В.П. Аудит. М: ИНФРА-М, 2001
8. В.К. Радостовец, Т.Ғ. Ғабдуллин, В.В. Растовец, О.И. Шмидт «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» Алматы, 2003ж.
2. Әжібаева З.Н., Байболтаева Н.Ә., Жұмағалиева Ж.Ғ. Аудит: Оқулық – Алматы: 2006ж.-584 б.
3. “Аудиторлық қызмет туралы” Қазақстан Республикасының Заңы. - Алматы: Юрист, 2008.- 12-бет
4. Абленов Д.О. Аудит негіздері. Алматы: Экономика, 2005
5. Ержанов М.С “Аудит – 1” Алматы, 2005 жыл
6. Балапанов А.Ж. Аудиттің теориялық негіздері” Алматы, 2003 жыл
7. Шеремет А.Д., Суйц В.П. Аудит. М: ИНФРА-М, 2001
8. В.К. Радостовец, Т.Ғ. Ғабдуллин, В.В. Растовец, О.И. Шмидт «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» Алматы, 2003ж.
Кіріспе
Кез-келген ұйымның немесе кәсіпкердің шаруашылық қызметін іске асы
рудағы басты мақсаты – пайда табу. Ұйым немесе кәсіпкер осы мақсатын іске
асырудағы бірінші мәселе – ол капиталдың жеткіліктілігі.
Курстық жұмыстың тақырыбы Меншік капиталының аудиті,таңдалған
себебі – ұйымның шаруашылық қызметін жүзеге асыруына, өмір сүруіне,
қаржылық түрақтылығына әсер ететін бірден-бір экономикалық категория ол-
меншікті капитал,ал оның барлығы дұрыс аудиторлық тексеру жүргізгеннен
болады. Меншікті капиталдың рөлі сондай, тіпті Қазақстан Республикасының
заңына сәйкес кәсіпорындар шаруашылық қызметпен айналысу үшін міндетті
түрде белгілі-бір мөлшерде мүліктерге ие болуы тиіс, осы мүліктердің
ақшалай көрінісі үйымның меншікті капиталы болып табылады. Меншікті
капиталдың есебі бухгалтерлік есепте ең бір негізгі орын алады, өйткені
ұйымның шаруашылық қызметін жүзеге асыруға мүмкіндік беретін қаржыландыру
көзі ол – ұйымның меншікті капиталы. Ал меншікті капиталдың талдауын
жүргізу – меншікті капиталдағы өзгерістерді орынды бақылап, ұйымның
қаржылық тұрақтылығын сақтап қалуға әсер етеді. Әрбір ұйым үшін анықтап
алатын мәселе – шаруашылық қызметті жүзеге асыру үшін қаржы капиталының
жеткіліктілігі, бос тұрған ақша-қаражаттарын айналысқа жібере отырып,
эконмикалық өсуге жағдай жасау.
Меншік капитал - ұйымдардың т.б. заңды тұлғалардың жарғылық құжатында
көрсетілген көз. Ұйымдарды бастапқы кезеңде құру және бұлардың қызметін
бастау жөнінде меншік иелерінің,сондай-ақ басқа да тұлғалардың осы ұйымға
салған көздері. Меншік капитал аудитін қалыптастырудың түпкі мақсаты –
бизнестік қатынастарға түсу,мұның қызмет бағытын кеңейту мен жүргізу және
базарлы сауда мен бәсекеге түсетін тауарлар өндіріп,сұраныс пен ұсынысты
қанағаттандыру,оларға дұрыс бақылау жүргізу болып табылады.
Меншік капиталы - осы ұйымға акциялар мен дивиденттік пайда алу
мақсатында қатысушылардың салған инвестицияларын айтамыз. Ұйымдардың
меншікті капиталы, жарғылық капиталдың,қосымша және резервтік капиталдан
және бөлінбеген таза пайда көздерінен қалыптасып отырады. Сонымен қатар
меншік капитал көзіне меншік иелерінің өздері салған қаражаттары,
бөлінбеген таза пайда және ұйымдарда жылдар бойы жинақталған меншікті
қаражат көдері жатады.
Курстық жұмыстың мақсаты – Талғар ЖШС-гі туралы мәліметтерді
пайдалана отырып, ұйымның меншікті капиталының есебін, аудитін зерттеу.
Осы қойған мақсатқа жету үшін алдыға мынадай міндеттер қойылды:
1. Меншікті капиталдың экономикалық мәніне сипаттама беру;
2. Меншікті капиталдың қалыптасу көздерінің есебін жүргізу;
3. Меншікті капиталдың аудитін ұйымдастыруды зерттеу.
1-бөлім.Меншікті капиталдың экономикалық мәні және есебі
1.1.Меншікті капиталдың экономикалық мәні
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес кәсіпорындар өзінің құрылуы
барысында, яғни шаруашылық қызметпен айналысу үшін белгілі бір мөлшерде
мүліктерге ие болуы тиіс. Осы жоғарыда аталған мүліктердің ақшалай өлшемге
айналдырылғандағы жиынтығы ұйымның меншікті капиталы болып саналады.
Кәсіпорын алғашқы құрылғанда оның капиталы Қазақстан Республикасы
заңында қаралған мөлшерден кем болмауы тиіс және де ол сол ұйымның
құрылтайшыларының, акционерлерінің ақшалай,заттай және басқадай түрде
қоғамға қосқан үлестерінен құралады. Бұл сома, яғни кәсіпорынның капиталы
осы ұйымның қызметі барысында тапқан таза табысы және басқа да көздерден,
тегін түскен мүліктер мен ақшалай қаржылар есебінен өсіп отырады.
Жалпы кәсіпорынның есебін жүргізу барысында жұмыс істеп тұрған,
қызмет атқарушы, яғни қолданыстағы капиталы және оның құрамы мен құрылымы
бухгалтерлік баланстың активінде көрсетілсе, ал капиталдың қаржыландыру
көздері баланстың пассивінде көрсетіледі.
Кәсіпорын мүлкінің құрамы
Ұйымның барлық мүлкі айналыстан тыс және айналыстағы активтер болып
бөлінеді. Мүліктер қызмет атқару мерзіміне қарай негізгі активтер және
айналымдағы активтер деп бөлінеді.
Негізгі активтер негізгі құралдардан,материалдық емес активтерден,
қаржылық инвестициялардан,аяқталмаған құрылыстан құралады. Жалпы негізгі
активтер шаруашылық субъектінің материалдық техникалық базасын жасауға және
дамытуға арналады.
Ал айналымдағы активтер кәсіпорынның қызмет атқаруы барысында пайда
табуға негізделеді. Соған сәйкес олардың қатарына ақша қаражаттары, қысқа
мерзімді қаржылық салымдар, қорлар, дебиторлық борыштар және басқа да
активтер жатады.
Кәсіпорын мүліктерінің құралу көздері.
Кәсіпорын мүлкі оның негізгі құралдары мен айналымдағы қаржыларының
құнына құралады. Ұйымның меншікті капиталының көздері болып мыналар
саналады :
• жарғылық капитал
• резервтік капитал
• бөлінбеген пайда
Жарғылық қор меншік иесінің жарғысында қаралған қызметтерін қамтамасыз
ету үшін инвестициялық қаржылардың сомасы болып табылады.
Меншік иесінің тиісті құқығы мен жауапкершілігіне қарай ұйымның
жарғылық қоры мынадай түрлерге бөлінеді:
Кәсіпорындардың (толық серіктестік, сенім серіктестігі, жауапкершілігі
шектеулі серіктестік, қосымша жауапкершілігі бар серіктестік, жабық және
ашық акционерлік қоғам) жарғылық капиталы, өндірістік кооператив
мүшелерінің мүлік жарналары (үлестері).
Жарғылық қор мөлшері ұйымның жарғысында және басқа да құрылтайшылық
құжаттарға тиісті өзгерістер енгізілгеннен кейін ғана өзгеруі мүмкін.
Қосымша төленген капитал – қоғамның өзінің акцияларын олардың атаулы
(номиналды) құнынан артық бағалаған жағдайда пайда болған құн
айырмашылығынан туындайды.
Қосымша төленбеген капитал – кәсіпорынның өзінің меншігіндегі негізгі
құралдары мен инвестицияларын қайта бағалаған уақыттағы олардың құнының
өскен сомасынан және тағы басқа жағдайлардан туындайды.
Резервтік капитал – келешекте болуы мүмкін зияндар мен шығындардың
орнын толтыруға арналып кәсіпорынның өзінің таза пайдасынан бөлінген меншік
капиталының бір бөлігі.
Бөлінбеген пайда – кәсіпорынның жалпы кірісінен барлық жұмсалған
шығындарды (бюджетке төлеген салық сомаларын, кірістен басқадай бағыттарға
пайдаланған сомаларын) шегеріп тастағандағы қалған бөлігі болып табылады.
1.2. Жарғылық капиталдың есебі
Кәсіпорынның жарғылық капиталы қызметті бастауды қамтамасыз ету үшін
жаңадан құрылған кісіпорынның жасаған қаражаттарының сомасы болып саналады.
Ол акцияларды орналастырудың немесе сатудың, жеке капитал салудың,
мемлекеттің қаражаттарының, материалдық емес активтердің және басқа да
мүліктердің немесе мүліктік құқықтардың есебінен құралады. Сонымен қоса,
жарғылық капитал жаңадан құрылған заңды тұлғалар өз қызметін бастау үшін
материалдық база болып та табылады, ол құрылтайшылардың қатысты үлесін және
кепілдік сипатын анықтайды.
Шаруашылық серіктестіктердің жарғылық капиталына салынатын салымдар,
ақша, бағалы қағаздар, мүлік, мүліктік құқық және басқа да мүліктер болуы
мүмкін.
Құрылтайшылардың жарғылық капиталына натуралды нысанда салынатын
салымдар немесе барлық құрылтайшылардың келісімі бойынша немесе барлық
құрылтайшылардың жалпы жиналысының шешімі бойынша мүліктік құқығы ақшалай
нысанда бағаланады. Осындай салымдардың құнының сомасы 50000 айлық есептік
көрсеткіштен кем болмауы тиіс және сол бағалауды тәуелсіз эксперт қуаттауы
керек.
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қайта тіркелген кезде қатысушылардың
ақшалай салымдары бухгалтерлік құжаттармен не болмаса аудиторлық есеп
берулермен қуатталып бағалануы мүмкін.
Осындай бағалау кезеңінен бастап 5 жыл бойы шаруашылық жүргізуші
субъектілердің құрылтайшылары өздері қосқан сомаларының шегінен артық
бағаланған салымдарына субъекті кредиторының алдында бірлесіп жауап береді.
Егер де салым ретінде субъектіге мүлікті пайдалану құқы берілсе, онда
бұл салым үшін төленетін төлемнің мөлшері, құрылтайшылардың құжаттарында
көрсетілген барлық мерзімі үшін есептелген сомадан анықталады.
Мүліктік құқы жоқ және басқа да материалдық емес игіліктерді жеке
салым ретінде жасауға рұқсат етілмейді, содай-ақ қатысушылар серіктестікке
бір-бірінің қарызын өзара есептесуге жатқызуына болмайды. Қосымша және
жауапкершілігі шектелген серіктестіктердің жарғылық капиталының бастапқы
мөлшері құрылтайшылардың салым сомасына тең болады және құжаттары
мемлекеттік тіркеуден өту үшін , оның мөлшері 100 айлық есепті көрсеткіштен
кем болмауы керек. Аталған серіктестіктер тіркеуге дейін өздерінің жарғылық
капиталының жалпы сомасының 25%-дай мөлшерінде соманы төлеуге міндетті.
Бірақ ол жарғылық капиталының минималды сомасынан кем болмауы керек. Жалпы
жиналыстың шешімімен бекітілген мерзімінде серіктестіктің барлық
қатысушылары жарғылық капиталына баерешегін толығымен өтеуі тиіс.
Ол мезгіл серіктестіктің тіркелген күнінен бастап саналады және 1
жылдан аспауы керек. Егерде серіктестіктің қатысушылары белгіленген
мерзімде өз үлестері бойынша міндеттемесін орындамаса, онда қатысушылар
өзінің есебінен бермеген үлесінің бір бөлігін қосуы керек, болмаса олардың
жарғылық капиталы қосатын үлесіне дейін азайтылады.
Акционерлік қоғамның жариялаған капиталының мөлшері бірыңғай валютада
көрсетілген барлық шығарылған акцияның номиналды құнына тең болады. Қоғам
өзінің шығады деп жариялап қойған акцияларының барлығы немесе тек бір
бөлігін ғана шығаруы және орналастыруы мүмкін. Ол жағдайда жабық
акционерлік қоғамы мемлекеттік тіркеуден өтпес бұрын жарияланған жарғылық
капиталының кем дегенде 25% тіркеместен бұрын төлеуі тиіс.
Жарияланған жарғылық капиталының минималды көлемі ашық акционерлік
қоғам үшін 5000 минималды есептік көрсеткішін, ал жабық қоғам үшін 100
минималды есептік көрсеткішін құрайды.
Акционерлердің жалпы жиналысында анықталған әрі жарияланған санының
шегінде акцияны шығарудың жағдайы, мерзімі, саны директорлар кеңесінің
шешімімен белгіленеді. Қоғамның шығарылған жарғылық капиталының деңгейі
шығарылған акцияның номиналды құнына тең болады. Шығарылған жарғылық
капитал жаңадан шығарылған немесе сатып алынған және жойылған акцияларына
сәйкес өзгеруі мүмкін. Бұл жерде шығарылған акцияның номиналды құнының
жиынтық сомасы әрбір қоғам типіне белгіленген минималды деңгейден төмен
болмауы керек.
Қоғамның жарияланған жарғылық капиталы түгелдей және орналастырып
біткен соң ғана ұлғайтуға рұқсат беріледі,жарияланған капитал мен
шығарылған капиталдың арасында айырма болса, онда сол сомаға жарғылық
капитал азайтылады.Жарияланған жарғылық капиталын ұлғайту және азайту
туралы шешім акционерлердің жалпы жиналысында қабылданады, бірақ оларды
минималды деңгейден төмендетуге рұқсат етілмейді.
Қоғам акциялары жай және айрықша болып бөлінеді. Заңға сәйкес акциялар
акционерлердің келесі құқықтарын қанағаттандырады:
• дивидендтер алуын;
• қоғамды басқаруына қатысуы;
• қоғам жойылғаннан кейін одан қалған мүлікті бөлісуге қатыса
алатындығы.
1.3. Капитал қозғалысы бойынша болатын операциялар есебі
Капиталдың қозғалысы бойынша операциялардың дұрыс көрсетілуінің
маңыздылығы әрбір кәсіпорын үшін зор болып саналады. Төменде капиталдың
қозғалысы бойынша тиісті операциялар көрсетілген.
Төленбеген капитал есебі. Төленбеген капиталдың есебін жүргізу үшін
5110 төленбеген капитал шоты пайдаланылады. Бұл шотта заңды және жеке
тұлғалардың, шаруашылық серіктестіктің жарғылық қорына қосқан үлестері
бойынша қарыздарының сомасы туралы ақпарат жинақталады. 5110 төленбеген
капитал шоты шоттардың бас жоспарында, меншік капиталы ретінде саналады
да, яғни баланстың пассивтік шоттарының қатарында болса да, өзінің табиғаты
бойынша активті шот болып табылады.
Жарғылық қорға салымдардың салынуының жүзеге асырылуына қарай 5110
төленбеген капитал шоты Кт-п отырады да, салым шоттары Дт-п отырады:
• материалдық емес активтерді жарғылық қорға жарна ретінде төлеу кезінде
Дт 2730;
• жерді, негізгі құралды, малды, объектілерін жарғылық қорға жарна
ретінде төлеу кезінде Дт 2411-2417;
• материал мен тауарларды жарғылық қорға жарна ретінде төлеу кезінде Дт
1310-1315, 1317, 1330;
• ақшалай қаражаттарды жарғылық қорға жарна ретінде аударған кезде Дт
1010, 1030, 1040, 1050
Егер де 5110 төленбеген капитал шотының дебеттік қалдығы
болмаса, онда кәсіпорын өзінің жарғылық қорын толығымен қалыптастырғанын
білдіреді.
Қайтарылып алынған капиталдың есебі.Акционерлік қоғам акционерлермен
жалпы жиналысында акциялардың номиналдық құнын (бірақ минималды деңгейден
төмен болмауы керек), не жалпы акцияның шығарылу көлемін қысқарту жөнінде
шешім қабылдауға құқылы. Акционерлік қоғам заң актілерінде белгіленген
тәртіп бойынша алдын-ала өзінің барлық кредиторларын хабардар етіп отыруға
міндетті.
Сонымен қатар акционерлік қоғамның кредиторлары қоғамның тиесілі
міндеттерін орындаудан бас тартуына және олардың шеккен зияндарының орнын
толтыруды талап етуге құқылы. Егер бұндай процедура оның жарғысында алдын-
ала қарастырылмаған болса, онда олар өз меншік капиталын азайту үшін,
мүдделі адамдардың берген өтінішінің негізінде жасалған сот шешімдері
керек.
Бұл жағдайда акционерлік қоғам өзінің акциясын өз қызметкерлері мен
жұмысшыларына олардың мүдделілігі мен ынталылығын арттыру үшін қайта
сатады. Сондықтан өз акцияларын нарықтық айналымға шығарады.
Қайтарып алынған капиталдың есебін жүргізу үшін 5210 сатып алынған
меншікті үлес құралдары шоты арналған. 5210 шотының Дт-і акционерлердің
меншігіндегі акциялардың қайтып сатып алынған құнын көрсетеді. Акцияларды
қайтып сатып алған кезде: Дт 5210 және Кт 1010, 1030, 1040, 1050.
Акционерлердің меншігіндегі акцияларды айналыстан шығару үшін, не
болмаса оларды қайта тарату үшін акционерлерден номиналдық құны бойынша да
номиналдық құннан жоғары немесе төмен құны бойынша да сатып алынуы мүмкін:
1. Сатып алынған акциялардың нақты құны номиналдық құнға тең болған
жағдайда: Дт 5210 және Кт 1010, 1030, 1040, 1050
2. Сатып алынған акцияның құны номиналдық құннан төмен болған жағдайда:
• сатып алынған құнына Дт 5210 және Кт 1010, 1030, 1040, 1050
• Дт 5210 және Кт 5510 есепті жылдың бөлінбеген пайдасы (яғни,
ақша қаражаттары жеткіліксіз болған жағдайда оларға қосымша
қаражаттарды қосады)
3. Сатып алынған акциялардың нақты құны номиналдық құннан жоғары болған
жағдайда:
• сатып алу құнына:Дт 5210 және Кт 1010, 1030, 1040, 1050
• сома айырмасына, яғни, акцияның құны номиналдық құнынан артық
бағаға сатып алынған жағдайда: Дт 5510 және Кт 5210
Егер акцияларды айналыстан шығарып алу үшін акционерлерден қайтып
сатып алынса, онда олар мынадай шоттар корреспонденциясымен беріледі: Дт
5000 бөлімше шоттары және Кт 5210
Егер де акциялар одан әрі сату мақсатында қайтып алынса, онда олардың
номиналдық құнына Дт 7410 активтердің істен шығуы бойынша шығыстар және
Кт 5210.
1.4. Резервтік капиталдың есебі
Резервтік капитал – акционерлік қоғамның және басқа да тараптардың
таза табысының есебінен қалыптасатын меншік капиталының бір бөлігі.
Резервтік капитал субъектінің негізгі қызметінен алынған зияндарын жабуға
және ағымдағы табыс жеткіліксіз болған жағдайда, дивидендтерді төлеуге
пайдаланылады және де қоғамның облигациясын жабуға және басқа қаражат
болмаған жағдайда акцияны сатып алуға арналған. Серіктестікте резервтік
капиталды пайдалану бағыттары жарғы бойынша анықталады. Резервтік капитал
жыл сайынғы таза табыстан аудару жолымен құрылады. Жыл сайынғы аудару
мөлшері акционерлердің жалпы жиналысында көрсетілген шамаға дейін оны
толтыру үшін аударым жаңғыртылады. Резервтік капиталды құрау, пайдалану
құрылтай құжаттармен және қолданыстағы заңдармен анықталады. Резервтік
капитал жарғылық капиталымен және басқа да қаражаттармен бірге бухгалтерлік
баланстың пассивінде көрініс табады және ол кәсіпорынның меншікті капиталы
болып табылады. Резервтік капиталдың есебі 5400 резервтер бөлімшесінің
шоттарында жүргізіледі.
Заңдармен белгіленген резервтік капиталдың есебі. Шаруашылық жүргізуші
серіктестіктің (ЖШС,АҚ және басқалар) резервтік капиталы құрылтайшылардың
құжаттарында белгіленеді, сондай-ақ белгіленген тәртіп бойынша мемлекеттік
тіркеуден өтеді. Жыл сайын түскен таза табыстан аударып отыру
акционерлердің жалпы жиналысында белгіленеді. Оның мөлшері жарияланған
жарғылық капиталдың 15%-нан кем болмауы керек. Резервтік капиталды
қалыптастырған кезде Дт 5510, Кт 5410. Резервтік капиталдың қаражаттарын
пайдалану 5410 Дт-інде, мына шоттардың Кт-інде көрініс табады:
• 3031, 3032, 4240 – артықшылығы бар акциялар бойынша төлем жасауға
қажет қаржысы болмаған жағдайда серіктестіктердің резервтік
капиталының ішіндегі дивидендтердің есебінен төлеген кезде;
• 5510,5520 – зиян шеккен соманы резервтік капиталдың есебінен жапқан
кезде.
Басқа да резервтік капитал есебі 5460 өзге резервтер шотында
жүргізіледі. Бұл шотта заң тәртібімен көзделген ең төменгі мөлшерден тыс
жасалған резервтік капиталдар есептелінеді. 5460 шотының Дт-і мен Кт-і
бойынша корреспонденциялар 5410 шоттың корреспонденциясына ұқсас. Бұндай
резервтер кәсіпорынның өз қалауы бойынша қалыптастырылады.
Акционерлік қоғамдар мен басқа да ұйымдар өздерінің таза пайдасы
есебіне жоғарыда аталғандай резервтік капитал құрады. Бұл резервтік
капиталдың мөлшері қоғамның жарғысында белгіленеді. Резервтік капиталдағы
жинақталған сома алдын-ала болжанбаған,төтенше жағдайлардан болатын
шығындарды жабу үшін пайдаланылады. Резервтік капиталдың жұмсалуына
байланысты азаюы келесі есепті кезең ішінде қоғамның жарғысында көрсетілген
мөлшерге тең етіп қайта қалыптастыруды қажет етеді.
1.5. Бөлінбеген пайда (зиян) есебі
Кәсіпорынның қорытынды табысынан бюджетке төленетін салықтарын және
табыстың есебінен өтелетін басқадай шығындарды төлегеннен қалған сомасы
есепті жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны) болып табылады.
Ұйымдарда бөлінбеген пайданың (жабылмаған зиянның) есебі:
• 5510 есепті жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны) ;
• 5520 өткен жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны) деп аталатын
шоттарда жүргізіледі.
Бөлінбеген пайда көбейгенде есепті жылдың бөлінбеген пайдасы
(жабылмаған зияны) шоты Кт-теледі. Ал керісінше, кемігенде есепті жылдың
бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны) шоты Дт-теледі.
Жалпы акционерлік қоғамның немесе қандай да бір кәсіпорынның
құрылғаннан бастап жұмсалмаған (бөлінбеген) таза пайдасы оның капиталы
болып саналады. Кез-келген кәсіпорынның меншікті капиталының жалпы сомасы,
яғни барлық активтерінің сомаларының қосындысынан міндеттемелері
сомаларының қосындысын алып тастағандағы қалған сомасы кәсіпорынның немесе
акционерлік қоғамның жарғысында көрсетіліп белгіленген жарғылық капиталының
сомасынан кем болмауы тиіс. Егер баланс активінің нетто сомасы қоғамның
жарғысында белгіленген жарғылық қордан кем болған жағдайда ұйымның
қызметінің рентабельділігінің төмен екендігін көрсетеді. Бұндай жағдайда
кәсіпорынның жарғылық қорының мөлшері қайта қаралуға тиісті.
Есепті жылдың соңында барлық кәсіпорындардың бухгалтериясында 6-шы
кірістер және 7-ші шығыстар деп аталатын бөлім шоттары 5610 қорытынды
пайда (зиян) деп аталатын шотпен жабылуы тиіс, яғни бұл шоттарда қалдық
болмайды.
Жоғарыда аталған 6-шы кірістер бөлім шоттарын жабу барысында
бухгалтерлік есепте 6-шы кірістер деп аталатын бөлім шоттары Дт-телініп,
5610 қорытынды пайда (зиян) шоты Кт-телінеді. Ал 7-ші бөлім шоттарын жабу
барысында бухгалтерлік есепте 5610 қорытынды пайда (зиян) шоты Дт-
телініп, 7-ші шығыстар деп аталатын бөлім шоттары Кт-телінеді. Осы
операциялардың қорытындысы бойынша қорытынды пайда (зиян) деп аталатын
шоттың Дт-і мен Кт-індегі сомалар салыстырылып, егер Дт-індегі сома артық
болған жағдайда кәсіпорынның ағымдағы жылы зиян шеккендігі, ал Кт-тік сома
артық болған жағдайда кәсіпорынның ағымдағы жылы өзінің істеген жұмысының
қорытындысы бойынша пайда тапқандығы болып табылады.
Егер кәсіпорын зиян шексе:
• жылдың аяғында 5510 есепті жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған
зияны) шоты Дт-п, 5610 қорытынды пайда (зиян) шоты Кт-телінеді.
Егер кәсіпорын пайда тапқан болса:
• 5610 қорытынды пайда (зиян) деп аталатын шот Дт-телініп, 5510
есепті жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны) деп аталатын шот
Кт-телінеді.
Бөлінбеген табыстың (жабылмаған зиянның) есебі бухгалтерлік есептің
Бас есеп жоспарындағы 5500 бөлінбеген пайда бөлімшесіндегі шоттарында
жүргізіледі.
Есепті жылдың бөлінбеген пайдасының (жабылмаған зияны) есебі есеп
берілетін жылда пайда болған бөлінбеген табыс немесе жабылмаған зиянының
сомасының қолда бары және қозғалысы туралы ақпараттарды жинақтауға арналған
5510 есепті жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны) шоты
пайдаланылады.
Есеп берілетін жылдың соңында 5510 есепті жылдың бөлінбеген пайдасы
(жабылмаған зияны) шотына жыл ішінде есептелген табыстың немесе зиянның
сомасы жазылады. Бұл ретте шоттардың мынандай корреспонденциясы жасалынады:
• Жыл ішінде алынған табыс сомасына: 5610 Қорытынды пайда (зиян) шоты
Дт-телініп, 5510 есепті жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны)
шоты Кт-телінеді. Ал жыл ішіндегі алынған зиян сомасына жоғарыдағы
жазу керісінше жазылады.
• Сонымен қоса, 5510 есепті жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған
зияны) шотының Кт-і және 5410 құрылтайшы құжаттармен белгіленген
резервтік капитал шотының Дт-і – есепті жылдағы алынған зиянды өтеуге
бағытталған резерв капиталының сомасын көрсетеді;
• 5510 есепті жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны) шотының Кт-
і және 5420 негізгі құралдарды қайта бағалуға арналған резерв
шотының Дт-і – есептен шығарылған негізгі құралдар бойынша қайта
бағалаудың сомасын көрсетеді;
• 5510 есепті жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны) шотының Кт-
і және 5210 сатып алынған меншікті үлес құралдары шотының Дт-і – өз
акцияларын қайтып сатып алған кезде, номиналдық құнынан төмен болған
соманың айырмасы көрсетіледі.
Сонымен қатар, 5510 есепті жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған
зияны) шотының Дт-і бойынша мынадай шаруашылық операциялар көрініс табады:
• 5410 құрылтайшы құжаттармен белгіленген резервтік капитал, 5460
өзге резервтер шоттарының Кт-і қолданылып жүрген заңдарға
сәйкесқұрылтай құжаттарында белгіленген мөлшерінде резервтік капиталға
аударылған сомасы;
• 3031 жай акциялар бойынша есеп айырысулар, 3032 артықшылығы бар
акциялар бойынша есеп айырысулар шоттарының Кт-і – жай және
артықшылығы бар акциялар бойынша дивидендтерге, сондай-ақ шаруашылық
серіктестіктердің қатысушыларына табыс төлеуге, есепті жылда жұмсалған
бөлінбнген табыстың сомасы;
• 5210 сатып алынған меншікті үлес құралдары шотының Кт-і –
акционерлердің өз акцияларын олардың атаулы құнынан жоғары бағаға
сатып алғаннан түскен айырма сомасы.
Есепті жылдың бөлінбеген пайдасы (зияны) есептен былай шығарылады:
• бөлінбеген табыс сомасына: 5510 есепті жылдың бөлінбеген пайдасы
(жабылмаған зияны) шоты Дт-телінеді, 5520 өткен жылдың бөлінбеген
пайдасы (жабылмаған зияны) шоты Кт-телінеді;
• бөлінбеген зиян сомасына: 5520 өткен жылдың бөлінбеген пайдасы
(жабылмаған зияны) шоты Дт-телінеді, 5510 есепті жылдың бөлінбеген
пайдасы (жабылмаған зияны) шоты Кт-телінеді.
Өткен жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны) есеп өткен жылдан
бұрынғы жылдары пайдаболған бөлінбеген табыс немесе жабылмаған зиян
сомаларының қолда бары және қозғалысы туралы ақпаратты жинақтауға арналған,
ол 5520 өткен жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны) шотында
жүргізіледі.
5520 өткен жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны) шотының Кт-і
бойынша жүргізілетін шаруашылық операциялар:
• өткен жылдардың белгіленген тәртібінде таратылмаған табыстың сомасы
5510 есепті жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны) шотының Дт-
інде;
• өткен жылдардағы өтелмеген зиянды өтеу үшін бағытталған резервтік
капиталдың сомасы 5410 құрылтайшы құжаттармен беогіленген резервтік
капитал, 5460 өзге резервтер шоттарының дебетінде көрініс табады.
5520 өткен жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны) шотының Дт-і
бойынша көрініс табатын шаруашылық операциялары:
• өткен жылдардың белгіленген тәртібінде жабылмаған зиянның сомасы 5510
есепті жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны) шотының Кт-інде
;
• шаруашылық серіктестіктердің қатысушыларының табыстар мен жай және
айрықша акциялар бойынша төленетін дивидендтердің есепті жылдағы
алынған табыстың есебінен өтеуі 3031, 3032, 3360 шоттарының кредитінде
көрініс табады.
Жиынтық табыстың (зиянның) есебі. Есепті кезеңнің жиынтық табысын
немесе зиянын есепке алу үшін 5610 қорытынды пайда (зиян) шоты
пайдаланылады.
Жыл аяғында алынған табыстар сомасына шоттардың мынандай
корреспонденциясы жасалынады: негізгі қызметтен түскен табыстар
бөлімшесінің 6010 және негізгі емес қызметтен түскен табыс бөлімшесінің
6210,6260 шоттары Дт-еледі, 5610 қорытынды пайда (зиян) шоты Кт-еледі.
5610 қорытынды пайда (зиян) шоты салыстырушы операциялық шот болып
табылады: онда тадыстар (5610 Кт-і) және зияндар (5610 Дт-і) салыстырылады.
Табыс 5610 қорытынды пайда (зиян) шотының Дт-і, 5510 есепті жылдың
бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны) шотының Кт-і бойынша көрсетілсе, ал
шығын керісінше 5510 есепті жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны)
шотының Дт-і, 5610 қорытынды пайда (зиян) шотының Кт-і бойынша
көрсетіледі.
2-бөлім. Меншікті капитал аудитін жүргізу
2.1. Меншікті капиталдың сәйкестігіне тексеру жүргізу
Кәсіпорын капиталының қозғалысына бақылауды жүзеге асыру үшін
аудиторларға ірі қаржылық операциялардың жағдайы және олардағы шектеулер
туралы білу жеткілікті. Құжаттардың көлемі үлкен емес, олар
стандартталмаған және бәрі дерлік басшылық тарапынан бақылау мен бекітуді
талап етеді. Бұл операциялардың есебін жүргізу кезінде, әдетте, екі жақты
бақылау жасаудың және қателерді тексерудің сондай бір кең жүйесі керек
емес. Бірінші кезекте капиталдың қозғалысы бойынша операцияларға қаржы
талдаушылары талдау жасайды және басшылық бақылау жүргізеді, содан кейін
акционерлердің, директорлар кеңесінің жиналыстарында бекітіледі. Кәсіпорын
капиталының жағдайы туралы ақпараттар ресми хабарландыруларда, директорлар
кеңесі мәжілістерінің хаттамаларында және бағалы қағаздарды сатып-өткізу
кезінде жасалынатын басқа да құжаттарда болады.
Басшылықтың пікірлерін тексеру үшін аудиторда шаруашылық
операцияларының орындалуының заңдылығын қарастыруға мүмкіндік беретін
ақпараттардың болуы қажет. Ондай ақпараттар төмендегі кестеде келтірілген.
1-кесте. Кәсіпорын капиталының қозғалысын реттеуші негізгі нормативтік-
құқықтық құжаттар
№ Құжаттың аты
1 2
1 Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы
Қазақстан Республикасының кодексі 12.06.2001ж.№209-2 (өзгертулерімен
және толықтыруларымен 22.10.2004ж.)
2 Бағалы қағаздар нарығы туралы Қазақстан Республикасының заңы
02.07.2003ж. № 401-2 (өзгертулерімен және толықтыруларымен
07.07.2004ж.)
3 Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы Қазақстан
Республикасының заңы 26.12.1995ж. №2732 (өзгертулерімен және
толықтыруларымен 11.06.2004ж.)
4 Акционерлік қоғамдар туралы Қазақстан Республикасының заңы
13.05.2003ж. №415-2
5 Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілікті серіктестіктер
туралы Қазақстан Республикасының заңы 22.04.1998ж. №220-1
(өзгертулерімен және толықтыруларымен)
6 Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар Өндірістік
кооператив туралы жарлығына өзгертулер мен толықтырулар енгізу
туралы Қазақстан Республикасының заңы 12.07.2001ж. №241-2
7 Лицензиялау туралы Қазақстан Республикасының заңы17.04.1995ж.
(өзгертулерімен және толықтыруларымен 09.07.2004ж.)
1 2
8 Қаржылық қарытынды есепті дайындап тапсырудың тұжырымдамалық
(концептуалдық) негізі:Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің
бұйрығы 29.10.2002ж. №542
9 Қажылық қорытынды есеп беру нысандарын бекіту туралы Қазақстан
Республикасы Қаржы Министрлігінің 24.06.2003ж. №241 бұйрығы
Аудиттің алдына қойылған мақсаттарды ашып көрсету үшін кәсіпорын
басщылығының қаржылық қорытынды есептің Меншікті капитал бөлігі
баптарының дұрыстығы категориялары (бар болу,толықтық,бағалау,құқықтар мен
міндеттемелер, тапсыру және ашып көрсету) бойынша пікірлерін қарастырамыз.
Бар болу:
• меншікті капиталдың өзгеруі, сатып алу, бөлінбеген таза табысқа
шектеулер қою немесе басқа да елеулі шаруашылық операциялары
капиталдың тиісті шоттарында көрсетіледі.
Толықтық:
• шығарылған акциялардың қорытынды есепте көрсетілген саны шындыққа
сәйкес келеді;
• жинақтаушы (синтетикалық) есеп шоттары бойынша айналымдар мен
қалдықтар талдамалық (аналитикалық) есеп шоттары бойынша айналымдармен
және қалдықтармен бірдей, сондайөақ Бас кітап пен балансқа толық
көшірілген;
• акционерлік капиталға қатысты барлық операциялар Директорлар кеңесінің
рұқсаты бойынша орындалады.
Тапсыру және ашып көрсетулер:
• сыйақымен (үстемемен), кепілдіктермен акциялар шығару жоспарларының
дұрыс есебі жүргізіледі және соған парапар тиісті ашып көрсетулер
тапсырылады;
• табыстардың алынуы және резервтердің құрылуы нормативтік-құқықтық
актілерге және қабылданған бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес
шығарылған.
Құқықтар мен міндеттемелер:
• опционды акцияларға кепілдіктер, құқықтар беру, дивиденттер капитал
шоттарында көрсетіледі.
Бағалау:
• шығарылған акцияларды бағалау есеп принциптеріне сәйкес келеді.
Тексеру жүргізу процедураларын қабылдамас бұрын аудиторға қарастыруға
қандай құжаттардың алынатындығын анық білу қажет. Төмендегі кестеде
келтірілген құжаттар негізгі ақпарат қөзі ретінде қызмет көрсетеді.
2-кесте. Кәсіпорынның меншікті капиталы аудитінің негізгі ақпарат
көздері
№ Құжаттың аты
1 Қаржылық есеп беру
2 Есеп саясаты
3 Бас кітап.Бухгалтерлік есеп регистрлері
4 Кәсіпорын жарғысы
5 Құрылтай келісім-шарты
6 Құрылтайшылар жиналысының хаттамасы
7 Мемлекеттік тіркеу туралы куәлік
8 Бағалы қағаздарды тіркеу кітабы(тізімдемесі)
9 Акционерлер тізімдемесінен үзінді
10 Мемлекеттік органдарға (салық, статистика және т.б.)
11 Шаруашылық қызметтің белгілі бір түріне лицензиялар мен рұқсаттар
12 Эмиссиялар проспектісі
13 Директорлар кеңесі мәжілісінің хаттамалары
14 Акционерлер жиналысының, директорлар кеңесінің шешімдері
Сәйкестікке тексеруді аудиторлар төмендегі бағыттар бойынша жүргізеді:
• жарғылық капитал туралы мәліметтерді, олардың дұрыстығына көз жеткізу
үшін құрылтай құжаттарымен және Жарғымен салыстыру. Мүмкіндігі болған
жерде барлық өзгерістерді хаттамалармен және жалпы жиналыстардың
шешімдерімен салыстыру;
• хабарланған борыштар бойынша мәліметтерді әлі салынбаған сомалармен
салыстыру, төленбеу себептерін зерттеу;
• акционерлік капиталдың акционерлер тізімдемесі (реестрі) бойынша
сомаларының баланста көрсетілген сомаларға сәйкестігін тексеру;
• акционерлер- әкімшілік мүшелерінің тізімдемелерін (реестрлерін)
зерттеу, бастапқы және ақырғы сальдоларды сатып алу бойынша
операциялардың нәтижелерімен салыстыру;
• кәсіпорынның есеп саясатына сәйкес резервтік капиталдың есептелуі мен
пайдаланылуының дұрыстығына бақылау жасау;
• шығарылған және айналымдағы акциялардың саны туралы клиенттен жазбаша
куәлік алу;
• акционерлердің тізімдемесін(реестрін) қарап шығу және акциялардың
үлкен санын ұстаушыларды анықтау.
Ұйымның (кәсіпорынның) шаруашылық қызметтің қандай түрлерімен
айналысатындығын, ұйымның тіркелген ауытқулардың бар немесе жоқтығын
зерттеу керек. Жекелеген қызмет түрлерінің мемлекеттік тіркеуден өтуді
немесе лицензиялауды талап ететіндігін есте сақтау қажет. Сондықтан
аудиторлар тексеру жүргізу барысында лицензиялардың бар
екендігін,мысалы,сауда-сатып-өткізу қызметінің түрлеріне, бағалы
қағаздармен орындалатын операцияларға, банк қызметінің түрлеріне, құрылыс-
монтаждау жұмыстарына және т.б. бар екендігін анықтауға тиісті.
Егер ондай қызметтің түрлеріне кәсіпорында (ұйымда) лицензия (рұқсат)
болмаса, онда жоғарыда көрсетілген қызмет түрлері бойынша орындалған
операциялар заңсыз деп есептеледі.
Аудиторлар заң сарапшылары болып табылмаса да, олар заңсыз
операциялардың болған жағдайларын айқындауға және қажет болса заңгерлердің
көмегімен зерттеу жүргізуге міндетті.
Егер жоғарыда көрсетілген тексеру процедураларын орындау кезінде
нормативтік-құқықтық құжаттардың ережелерінен (баптарынан) қандай да бір
ауытқулар табылып қалса, онда аудитор объектіге қатысты тексеру жүргізеді.
Меншікті капиталдың бухгалтерлік есебінде болуы мүмкін
бұрмалаушылықтар.
Құрылтайшылармен есеп айырысу және жарғылық капиталдың құрылуының
есебін ұйымдастыру кезінде әр түрлі жіберілген қателер немесе әдейі
бұрмалаушылықтар туындайды. Солардың ішіндегі негізгілері:
• жарғылық капиталға салынған материалдық құндылықтардың, материалдық
емес активтердің құнын өсіру нәтижесінде жарғылық капиталды негізсіз
көбейту;
• құрылтайшылардың жарғылық капиталға өз үлестерін салмауы немесе толық
салиауы (қоспауы);
• өзгерістердің акционерлер тізімдемесіне өз уақытында енгізілмеуі;
• құрылтайшылардың шығуы мен жаңаларының қабылдануының өз уақытында
рәсімделмеуі;
• артықшылығы бар акциялар бойынша дивидендтің төленбеуі;
• акционерлік қоғамдар үшін ірі мәмілелердің дұрыс рәсімделмеуі;
• жарғылық капиталдағы үлесінің құрылтайшығы қайтарылуының дұрыс
рәсімделмеуі;
• орындалған қаржы-шаруашылық операциялары бойынша растаушы құжаттардың
жоқ болуы;
• қажетті негіздеулерсіз құжаттардағы жазулардың түзетілуі;
• түп нұсқаның немесе заңдық құжаттарға сәйкес куәландырылған
көшірмелердің жоқ болуы;
• лицензиясыз қызмет жасау.
Меншікті капиталды пайдалану бойынша бұрмалаушылықтарды қосымша
анықтауға мүмкіндік беретін баланстың
жақын баптары төменгі шоттар бойынша болуы мүмкін:
• ақшаның төленуін сипаттаушы шоттар;
• негізгі құралдардың, инвестициялардың шоттары;
• бағамдық айырмашылықтардың есебі бойынша шоттар.
2.2.Жарғылық капитал аудиті
Жарғылық капитал кәсіпорын мүлкіне оны құрған кездегі қатысушылардың
салымының жиынтығы болып табылады. Жарғылық капитал белгілеу мен
қалыптастыру тәртібі және пайдалану шаруашылық жүргізуші субъектінің іс-
қызметінің өрісі мен жағдайына,ұйымдастыру-құқықтық түріне байланысты.
Жарғылық капиталды тексергенде аудитор бірінші кезекте келесі
жағдайларды қарастырады:
а) жарғылық капитал көлемінің құқықтық-нормативтік акті талаптарына
сай болуын;
ә) жарғылық капитал мөлшерінің өзгеру ықтималдығын;
б) бухгалтерлік есепте жарғы капиталының шамасына ықпал ететін
аперацияларды корсетудің және қолданған корреспонденциялардың дұрыстығы,
көбінесе олардың ішінде төменгідей өткізбелерге ерекше көңіл бөлінеді:
- Д-т 5110 Төленбеген капитал шотына және К-т 5030 Салымдар мен
пайлар шотына қатысушылардың салымдары сомасына;
- Жарғы капиталы мөлшері ұлғайғанда К-т 5030 Салымдар мен пайлар
шотына, 2400 Негізні құралдар, 1300 қорлар, 1330 Тауарлар, 1000
ақша қаражаты бөлімшелердің шоттарына жазу түседі.
Жарғылық капиталды тексеру бағдарламасына мынадай аудит процедуралары
кіреді.
3-кесте. Жарғылық капитал аудитінің бағдарламасы
Аудит процедуралары Ақпарат көздері
1 2
1.Баланс көрсеткіштерінің Бас кітап Баланс, Бас кітап ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кез-келген ұйымның немесе кәсіпкердің шаруашылық қызметін іске асы
рудағы басты мақсаты – пайда табу. Ұйым немесе кәсіпкер осы мақсатын іске
асырудағы бірінші мәселе – ол капиталдың жеткіліктілігі.
Курстық жұмыстың тақырыбы Меншік капиталының аудиті,таңдалған
себебі – ұйымның шаруашылық қызметін жүзеге асыруына, өмір сүруіне,
қаржылық түрақтылығына әсер ететін бірден-бір экономикалық категория ол-
меншікті капитал,ал оның барлығы дұрыс аудиторлық тексеру жүргізгеннен
болады. Меншікті капиталдың рөлі сондай, тіпті Қазақстан Республикасының
заңына сәйкес кәсіпорындар шаруашылық қызметпен айналысу үшін міндетті
түрде белгілі-бір мөлшерде мүліктерге ие болуы тиіс, осы мүліктердің
ақшалай көрінісі үйымның меншікті капиталы болып табылады. Меншікті
капиталдың есебі бухгалтерлік есепте ең бір негізгі орын алады, өйткені
ұйымның шаруашылық қызметін жүзеге асыруға мүмкіндік беретін қаржыландыру
көзі ол – ұйымның меншікті капиталы. Ал меншікті капиталдың талдауын
жүргізу – меншікті капиталдағы өзгерістерді орынды бақылап, ұйымның
қаржылық тұрақтылығын сақтап қалуға әсер етеді. Әрбір ұйым үшін анықтап
алатын мәселе – шаруашылық қызметті жүзеге асыру үшін қаржы капиталының
жеткіліктілігі, бос тұрған ақша-қаражаттарын айналысқа жібере отырып,
эконмикалық өсуге жағдай жасау.
Меншік капитал - ұйымдардың т.б. заңды тұлғалардың жарғылық құжатында
көрсетілген көз. Ұйымдарды бастапқы кезеңде құру және бұлардың қызметін
бастау жөнінде меншік иелерінің,сондай-ақ басқа да тұлғалардың осы ұйымға
салған көздері. Меншік капитал аудитін қалыптастырудың түпкі мақсаты –
бизнестік қатынастарға түсу,мұның қызмет бағытын кеңейту мен жүргізу және
базарлы сауда мен бәсекеге түсетін тауарлар өндіріп,сұраныс пен ұсынысты
қанағаттандыру,оларға дұрыс бақылау жүргізу болып табылады.
Меншік капиталы - осы ұйымға акциялар мен дивиденттік пайда алу
мақсатында қатысушылардың салған инвестицияларын айтамыз. Ұйымдардың
меншікті капиталы, жарғылық капиталдың,қосымша және резервтік капиталдан
және бөлінбеген таза пайда көздерінен қалыптасып отырады. Сонымен қатар
меншік капитал көзіне меншік иелерінің өздері салған қаражаттары,
бөлінбеген таза пайда және ұйымдарда жылдар бойы жинақталған меншікті
қаражат көдері жатады.
Курстық жұмыстың мақсаты – Талғар ЖШС-гі туралы мәліметтерді
пайдалана отырып, ұйымның меншікті капиталының есебін, аудитін зерттеу.
Осы қойған мақсатқа жету үшін алдыға мынадай міндеттер қойылды:
1. Меншікті капиталдың экономикалық мәніне сипаттама беру;
2. Меншікті капиталдың қалыптасу көздерінің есебін жүргізу;
3. Меншікті капиталдың аудитін ұйымдастыруды зерттеу.
1-бөлім.Меншікті капиталдың экономикалық мәні және есебі
1.1.Меншікті капиталдың экономикалық мәні
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес кәсіпорындар өзінің құрылуы
барысында, яғни шаруашылық қызметпен айналысу үшін белгілі бір мөлшерде
мүліктерге ие болуы тиіс. Осы жоғарыда аталған мүліктердің ақшалай өлшемге
айналдырылғандағы жиынтығы ұйымның меншікті капиталы болып саналады.
Кәсіпорын алғашқы құрылғанда оның капиталы Қазақстан Республикасы
заңында қаралған мөлшерден кем болмауы тиіс және де ол сол ұйымның
құрылтайшыларының, акционерлерінің ақшалай,заттай және басқадай түрде
қоғамға қосқан үлестерінен құралады. Бұл сома, яғни кәсіпорынның капиталы
осы ұйымның қызметі барысында тапқан таза табысы және басқа да көздерден,
тегін түскен мүліктер мен ақшалай қаржылар есебінен өсіп отырады.
Жалпы кәсіпорынның есебін жүргізу барысында жұмыс істеп тұрған,
қызмет атқарушы, яғни қолданыстағы капиталы және оның құрамы мен құрылымы
бухгалтерлік баланстың активінде көрсетілсе, ал капиталдың қаржыландыру
көздері баланстың пассивінде көрсетіледі.
Кәсіпорын мүлкінің құрамы
Ұйымның барлық мүлкі айналыстан тыс және айналыстағы активтер болып
бөлінеді. Мүліктер қызмет атқару мерзіміне қарай негізгі активтер және
айналымдағы активтер деп бөлінеді.
Негізгі активтер негізгі құралдардан,материалдық емес активтерден,
қаржылық инвестициялардан,аяқталмаған құрылыстан құралады. Жалпы негізгі
активтер шаруашылық субъектінің материалдық техникалық базасын жасауға және
дамытуға арналады.
Ал айналымдағы активтер кәсіпорынның қызмет атқаруы барысында пайда
табуға негізделеді. Соған сәйкес олардың қатарына ақша қаражаттары, қысқа
мерзімді қаржылық салымдар, қорлар, дебиторлық борыштар және басқа да
активтер жатады.
Кәсіпорын мүліктерінің құралу көздері.
Кәсіпорын мүлкі оның негізгі құралдары мен айналымдағы қаржыларының
құнына құралады. Ұйымның меншікті капиталының көздері болып мыналар
саналады :
• жарғылық капитал
• резервтік капитал
• бөлінбеген пайда
Жарғылық қор меншік иесінің жарғысында қаралған қызметтерін қамтамасыз
ету үшін инвестициялық қаржылардың сомасы болып табылады.
Меншік иесінің тиісті құқығы мен жауапкершілігіне қарай ұйымның
жарғылық қоры мынадай түрлерге бөлінеді:
Кәсіпорындардың (толық серіктестік, сенім серіктестігі, жауапкершілігі
шектеулі серіктестік, қосымша жауапкершілігі бар серіктестік, жабық және
ашық акционерлік қоғам) жарғылық капиталы, өндірістік кооператив
мүшелерінің мүлік жарналары (үлестері).
Жарғылық қор мөлшері ұйымның жарғысында және басқа да құрылтайшылық
құжаттарға тиісті өзгерістер енгізілгеннен кейін ғана өзгеруі мүмкін.
Қосымша төленген капитал – қоғамның өзінің акцияларын олардың атаулы
(номиналды) құнынан артық бағалаған жағдайда пайда болған құн
айырмашылығынан туындайды.
Қосымша төленбеген капитал – кәсіпорынның өзінің меншігіндегі негізгі
құралдары мен инвестицияларын қайта бағалаған уақыттағы олардың құнының
өскен сомасынан және тағы басқа жағдайлардан туындайды.
Резервтік капитал – келешекте болуы мүмкін зияндар мен шығындардың
орнын толтыруға арналып кәсіпорынның өзінің таза пайдасынан бөлінген меншік
капиталының бір бөлігі.
Бөлінбеген пайда – кәсіпорынның жалпы кірісінен барлық жұмсалған
шығындарды (бюджетке төлеген салық сомаларын, кірістен басқадай бағыттарға
пайдаланған сомаларын) шегеріп тастағандағы қалған бөлігі болып табылады.
1.2. Жарғылық капиталдың есебі
Кәсіпорынның жарғылық капиталы қызметті бастауды қамтамасыз ету үшін
жаңадан құрылған кісіпорынның жасаған қаражаттарының сомасы болып саналады.
Ол акцияларды орналастырудың немесе сатудың, жеке капитал салудың,
мемлекеттің қаражаттарының, материалдық емес активтердің және басқа да
мүліктердің немесе мүліктік құқықтардың есебінен құралады. Сонымен қоса,
жарғылық капитал жаңадан құрылған заңды тұлғалар өз қызметін бастау үшін
материалдық база болып та табылады, ол құрылтайшылардың қатысты үлесін және
кепілдік сипатын анықтайды.
Шаруашылық серіктестіктердің жарғылық капиталына салынатын салымдар,
ақша, бағалы қағаздар, мүлік, мүліктік құқық және басқа да мүліктер болуы
мүмкін.
Құрылтайшылардың жарғылық капиталына натуралды нысанда салынатын
салымдар немесе барлық құрылтайшылардың келісімі бойынша немесе барлық
құрылтайшылардың жалпы жиналысының шешімі бойынша мүліктік құқығы ақшалай
нысанда бағаланады. Осындай салымдардың құнының сомасы 50000 айлық есептік
көрсеткіштен кем болмауы тиіс және сол бағалауды тәуелсіз эксперт қуаттауы
керек.
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қайта тіркелген кезде қатысушылардың
ақшалай салымдары бухгалтерлік құжаттармен не болмаса аудиторлық есеп
берулермен қуатталып бағалануы мүмкін.
Осындай бағалау кезеңінен бастап 5 жыл бойы шаруашылық жүргізуші
субъектілердің құрылтайшылары өздері қосқан сомаларының шегінен артық
бағаланған салымдарына субъекті кредиторының алдында бірлесіп жауап береді.
Егер де салым ретінде субъектіге мүлікті пайдалану құқы берілсе, онда
бұл салым үшін төленетін төлемнің мөлшері, құрылтайшылардың құжаттарында
көрсетілген барлық мерзімі үшін есептелген сомадан анықталады.
Мүліктік құқы жоқ және басқа да материалдық емес игіліктерді жеке
салым ретінде жасауға рұқсат етілмейді, содай-ақ қатысушылар серіктестікке
бір-бірінің қарызын өзара есептесуге жатқызуына болмайды. Қосымша және
жауапкершілігі шектелген серіктестіктердің жарғылық капиталының бастапқы
мөлшері құрылтайшылардың салым сомасына тең болады және құжаттары
мемлекеттік тіркеуден өту үшін , оның мөлшері 100 айлық есепті көрсеткіштен
кем болмауы керек. Аталған серіктестіктер тіркеуге дейін өздерінің жарғылық
капиталының жалпы сомасының 25%-дай мөлшерінде соманы төлеуге міндетті.
Бірақ ол жарғылық капиталының минималды сомасынан кем болмауы керек. Жалпы
жиналыстың шешімімен бекітілген мерзімінде серіктестіктің барлық
қатысушылары жарғылық капиталына баерешегін толығымен өтеуі тиіс.
Ол мезгіл серіктестіктің тіркелген күнінен бастап саналады және 1
жылдан аспауы керек. Егерде серіктестіктің қатысушылары белгіленген
мерзімде өз үлестері бойынша міндеттемесін орындамаса, онда қатысушылар
өзінің есебінен бермеген үлесінің бір бөлігін қосуы керек, болмаса олардың
жарғылық капиталы қосатын үлесіне дейін азайтылады.
Акционерлік қоғамның жариялаған капиталының мөлшері бірыңғай валютада
көрсетілген барлық шығарылған акцияның номиналды құнына тең болады. Қоғам
өзінің шығады деп жариялап қойған акцияларының барлығы немесе тек бір
бөлігін ғана шығаруы және орналастыруы мүмкін. Ол жағдайда жабық
акционерлік қоғамы мемлекеттік тіркеуден өтпес бұрын жарияланған жарғылық
капиталының кем дегенде 25% тіркеместен бұрын төлеуі тиіс.
Жарияланған жарғылық капиталының минималды көлемі ашық акционерлік
қоғам үшін 5000 минималды есептік көрсеткішін, ал жабық қоғам үшін 100
минималды есептік көрсеткішін құрайды.
Акционерлердің жалпы жиналысында анықталған әрі жарияланған санының
шегінде акцияны шығарудың жағдайы, мерзімі, саны директорлар кеңесінің
шешімімен белгіленеді. Қоғамның шығарылған жарғылық капиталының деңгейі
шығарылған акцияның номиналды құнына тең болады. Шығарылған жарғылық
капитал жаңадан шығарылған немесе сатып алынған және жойылған акцияларына
сәйкес өзгеруі мүмкін. Бұл жерде шығарылған акцияның номиналды құнының
жиынтық сомасы әрбір қоғам типіне белгіленген минималды деңгейден төмен
болмауы керек.
Қоғамның жарияланған жарғылық капиталы түгелдей және орналастырып
біткен соң ғана ұлғайтуға рұқсат беріледі,жарияланған капитал мен
шығарылған капиталдың арасында айырма болса, онда сол сомаға жарғылық
капитал азайтылады.Жарияланған жарғылық капиталын ұлғайту және азайту
туралы шешім акционерлердің жалпы жиналысында қабылданады, бірақ оларды
минималды деңгейден төмендетуге рұқсат етілмейді.
Қоғам акциялары жай және айрықша болып бөлінеді. Заңға сәйкес акциялар
акционерлердің келесі құқықтарын қанағаттандырады:
• дивидендтер алуын;
• қоғамды басқаруына қатысуы;
• қоғам жойылғаннан кейін одан қалған мүлікті бөлісуге қатыса
алатындығы.
1.3. Капитал қозғалысы бойынша болатын операциялар есебі
Капиталдың қозғалысы бойынша операциялардың дұрыс көрсетілуінің
маңыздылығы әрбір кәсіпорын үшін зор болып саналады. Төменде капиталдың
қозғалысы бойынша тиісті операциялар көрсетілген.
Төленбеген капитал есебі. Төленбеген капиталдың есебін жүргізу үшін
5110 төленбеген капитал шоты пайдаланылады. Бұл шотта заңды және жеке
тұлғалардың, шаруашылық серіктестіктің жарғылық қорына қосқан үлестері
бойынша қарыздарының сомасы туралы ақпарат жинақталады. 5110 төленбеген
капитал шоты шоттардың бас жоспарында, меншік капиталы ретінде саналады
да, яғни баланстың пассивтік шоттарының қатарында болса да, өзінің табиғаты
бойынша активті шот болып табылады.
Жарғылық қорға салымдардың салынуының жүзеге асырылуына қарай 5110
төленбеген капитал шоты Кт-п отырады да, салым шоттары Дт-п отырады:
• материалдық емес активтерді жарғылық қорға жарна ретінде төлеу кезінде
Дт 2730;
• жерді, негізгі құралды, малды, объектілерін жарғылық қорға жарна
ретінде төлеу кезінде Дт 2411-2417;
• материал мен тауарларды жарғылық қорға жарна ретінде төлеу кезінде Дт
1310-1315, 1317, 1330;
• ақшалай қаражаттарды жарғылық қорға жарна ретінде аударған кезде Дт
1010, 1030, 1040, 1050
Егер де 5110 төленбеген капитал шотының дебеттік қалдығы
болмаса, онда кәсіпорын өзінің жарғылық қорын толығымен қалыптастырғанын
білдіреді.
Қайтарылып алынған капиталдың есебі.Акционерлік қоғам акционерлермен
жалпы жиналысында акциялардың номиналдық құнын (бірақ минималды деңгейден
төмен болмауы керек), не жалпы акцияның шығарылу көлемін қысқарту жөнінде
шешім қабылдауға құқылы. Акционерлік қоғам заң актілерінде белгіленген
тәртіп бойынша алдын-ала өзінің барлық кредиторларын хабардар етіп отыруға
міндетті.
Сонымен қатар акционерлік қоғамның кредиторлары қоғамның тиесілі
міндеттерін орындаудан бас тартуына және олардың шеккен зияндарының орнын
толтыруды талап етуге құқылы. Егер бұндай процедура оның жарғысында алдын-
ала қарастырылмаған болса, онда олар өз меншік капиталын азайту үшін,
мүдделі адамдардың берген өтінішінің негізінде жасалған сот шешімдері
керек.
Бұл жағдайда акционерлік қоғам өзінің акциясын өз қызметкерлері мен
жұмысшыларына олардың мүдделілігі мен ынталылығын арттыру үшін қайта
сатады. Сондықтан өз акцияларын нарықтық айналымға шығарады.
Қайтарып алынған капиталдың есебін жүргізу үшін 5210 сатып алынған
меншікті үлес құралдары шоты арналған. 5210 шотының Дт-і акционерлердің
меншігіндегі акциялардың қайтып сатып алынған құнын көрсетеді. Акцияларды
қайтып сатып алған кезде: Дт 5210 және Кт 1010, 1030, 1040, 1050.
Акционерлердің меншігіндегі акцияларды айналыстан шығару үшін, не
болмаса оларды қайта тарату үшін акционерлерден номиналдық құны бойынша да
номиналдық құннан жоғары немесе төмен құны бойынша да сатып алынуы мүмкін:
1. Сатып алынған акциялардың нақты құны номиналдық құнға тең болған
жағдайда: Дт 5210 және Кт 1010, 1030, 1040, 1050
2. Сатып алынған акцияның құны номиналдық құннан төмен болған жағдайда:
• сатып алынған құнына Дт 5210 және Кт 1010, 1030, 1040, 1050
• Дт 5210 және Кт 5510 есепті жылдың бөлінбеген пайдасы (яғни,
ақша қаражаттары жеткіліксіз болған жағдайда оларға қосымша
қаражаттарды қосады)
3. Сатып алынған акциялардың нақты құны номиналдық құннан жоғары болған
жағдайда:
• сатып алу құнына:Дт 5210 және Кт 1010, 1030, 1040, 1050
• сома айырмасына, яғни, акцияның құны номиналдық құнынан артық
бағаға сатып алынған жағдайда: Дт 5510 және Кт 5210
Егер акцияларды айналыстан шығарып алу үшін акционерлерден қайтып
сатып алынса, онда олар мынадай шоттар корреспонденциясымен беріледі: Дт
5000 бөлімше шоттары және Кт 5210
Егер де акциялар одан әрі сату мақсатында қайтып алынса, онда олардың
номиналдық құнына Дт 7410 активтердің істен шығуы бойынша шығыстар және
Кт 5210.
1.4. Резервтік капиталдың есебі
Резервтік капитал – акционерлік қоғамның және басқа да тараптардың
таза табысының есебінен қалыптасатын меншік капиталының бір бөлігі.
Резервтік капитал субъектінің негізгі қызметінен алынған зияндарын жабуға
және ағымдағы табыс жеткіліксіз болған жағдайда, дивидендтерді төлеуге
пайдаланылады және де қоғамның облигациясын жабуға және басқа қаражат
болмаған жағдайда акцияны сатып алуға арналған. Серіктестікте резервтік
капиталды пайдалану бағыттары жарғы бойынша анықталады. Резервтік капитал
жыл сайынғы таза табыстан аудару жолымен құрылады. Жыл сайынғы аудару
мөлшері акционерлердің жалпы жиналысында көрсетілген шамаға дейін оны
толтыру үшін аударым жаңғыртылады. Резервтік капиталды құрау, пайдалану
құрылтай құжаттармен және қолданыстағы заңдармен анықталады. Резервтік
капитал жарғылық капиталымен және басқа да қаражаттармен бірге бухгалтерлік
баланстың пассивінде көрініс табады және ол кәсіпорынның меншікті капиталы
болып табылады. Резервтік капиталдың есебі 5400 резервтер бөлімшесінің
шоттарында жүргізіледі.
Заңдармен белгіленген резервтік капиталдың есебі. Шаруашылық жүргізуші
серіктестіктің (ЖШС,АҚ және басқалар) резервтік капиталы құрылтайшылардың
құжаттарында белгіленеді, сондай-ақ белгіленген тәртіп бойынша мемлекеттік
тіркеуден өтеді. Жыл сайын түскен таза табыстан аударып отыру
акционерлердің жалпы жиналысында белгіленеді. Оның мөлшері жарияланған
жарғылық капиталдың 15%-нан кем болмауы керек. Резервтік капиталды
қалыптастырған кезде Дт 5510, Кт 5410. Резервтік капиталдың қаражаттарын
пайдалану 5410 Дт-інде, мына шоттардың Кт-інде көрініс табады:
• 3031, 3032, 4240 – артықшылығы бар акциялар бойынша төлем жасауға
қажет қаржысы болмаған жағдайда серіктестіктердің резервтік
капиталының ішіндегі дивидендтердің есебінен төлеген кезде;
• 5510,5520 – зиян шеккен соманы резервтік капиталдың есебінен жапқан
кезде.
Басқа да резервтік капитал есебі 5460 өзге резервтер шотында
жүргізіледі. Бұл шотта заң тәртібімен көзделген ең төменгі мөлшерден тыс
жасалған резервтік капиталдар есептелінеді. 5460 шотының Дт-і мен Кт-і
бойынша корреспонденциялар 5410 шоттың корреспонденциясына ұқсас. Бұндай
резервтер кәсіпорынның өз қалауы бойынша қалыптастырылады.
Акционерлік қоғамдар мен басқа да ұйымдар өздерінің таза пайдасы
есебіне жоғарыда аталғандай резервтік капитал құрады. Бұл резервтік
капиталдың мөлшері қоғамның жарғысында белгіленеді. Резервтік капиталдағы
жинақталған сома алдын-ала болжанбаған,төтенше жағдайлардан болатын
шығындарды жабу үшін пайдаланылады. Резервтік капиталдың жұмсалуына
байланысты азаюы келесі есепті кезең ішінде қоғамның жарғысында көрсетілген
мөлшерге тең етіп қайта қалыптастыруды қажет етеді.
1.5. Бөлінбеген пайда (зиян) есебі
Кәсіпорынның қорытынды табысынан бюджетке төленетін салықтарын және
табыстың есебінен өтелетін басқадай шығындарды төлегеннен қалған сомасы
есепті жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны) болып табылады.
Ұйымдарда бөлінбеген пайданың (жабылмаған зиянның) есебі:
• 5510 есепті жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны) ;
• 5520 өткен жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны) деп аталатын
шоттарда жүргізіледі.
Бөлінбеген пайда көбейгенде есепті жылдың бөлінбеген пайдасы
(жабылмаған зияны) шоты Кт-теледі. Ал керісінше, кемігенде есепті жылдың
бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны) шоты Дт-теледі.
Жалпы акционерлік қоғамның немесе қандай да бір кәсіпорынның
құрылғаннан бастап жұмсалмаған (бөлінбеген) таза пайдасы оның капиталы
болып саналады. Кез-келген кәсіпорынның меншікті капиталының жалпы сомасы,
яғни барлық активтерінің сомаларының қосындысынан міндеттемелері
сомаларының қосындысын алып тастағандағы қалған сомасы кәсіпорынның немесе
акционерлік қоғамның жарғысында көрсетіліп белгіленген жарғылық капиталының
сомасынан кем болмауы тиіс. Егер баланс активінің нетто сомасы қоғамның
жарғысында белгіленген жарғылық қордан кем болған жағдайда ұйымның
қызметінің рентабельділігінің төмен екендігін көрсетеді. Бұндай жағдайда
кәсіпорынның жарғылық қорының мөлшері қайта қаралуға тиісті.
Есепті жылдың соңында барлық кәсіпорындардың бухгалтериясында 6-шы
кірістер және 7-ші шығыстар деп аталатын бөлім шоттары 5610 қорытынды
пайда (зиян) деп аталатын шотпен жабылуы тиіс, яғни бұл шоттарда қалдық
болмайды.
Жоғарыда аталған 6-шы кірістер бөлім шоттарын жабу барысында
бухгалтерлік есепте 6-шы кірістер деп аталатын бөлім шоттары Дт-телініп,
5610 қорытынды пайда (зиян) шоты Кт-телінеді. Ал 7-ші бөлім шоттарын жабу
барысында бухгалтерлік есепте 5610 қорытынды пайда (зиян) шоты Дт-
телініп, 7-ші шығыстар деп аталатын бөлім шоттары Кт-телінеді. Осы
операциялардың қорытындысы бойынша қорытынды пайда (зиян) деп аталатын
шоттың Дт-і мен Кт-індегі сомалар салыстырылып, егер Дт-індегі сома артық
болған жағдайда кәсіпорынның ағымдағы жылы зиян шеккендігі, ал Кт-тік сома
артық болған жағдайда кәсіпорынның ағымдағы жылы өзінің істеген жұмысының
қорытындысы бойынша пайда тапқандығы болып табылады.
Егер кәсіпорын зиян шексе:
• жылдың аяғында 5510 есепті жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған
зияны) шоты Дт-п, 5610 қорытынды пайда (зиян) шоты Кт-телінеді.
Егер кәсіпорын пайда тапқан болса:
• 5610 қорытынды пайда (зиян) деп аталатын шот Дт-телініп, 5510
есепті жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны) деп аталатын шот
Кт-телінеді.
Бөлінбеген табыстың (жабылмаған зиянның) есебі бухгалтерлік есептің
Бас есеп жоспарындағы 5500 бөлінбеген пайда бөлімшесіндегі шоттарында
жүргізіледі.
Есепті жылдың бөлінбеген пайдасының (жабылмаған зияны) есебі есеп
берілетін жылда пайда болған бөлінбеген табыс немесе жабылмаған зиянының
сомасының қолда бары және қозғалысы туралы ақпараттарды жинақтауға арналған
5510 есепті жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны) шоты
пайдаланылады.
Есеп берілетін жылдың соңында 5510 есепті жылдың бөлінбеген пайдасы
(жабылмаған зияны) шотына жыл ішінде есептелген табыстың немесе зиянның
сомасы жазылады. Бұл ретте шоттардың мынандай корреспонденциясы жасалынады:
• Жыл ішінде алынған табыс сомасына: 5610 Қорытынды пайда (зиян) шоты
Дт-телініп, 5510 есепті жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны)
шоты Кт-телінеді. Ал жыл ішіндегі алынған зиян сомасына жоғарыдағы
жазу керісінше жазылады.
• Сонымен қоса, 5510 есепті жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған
зияны) шотының Кт-і және 5410 құрылтайшы құжаттармен белгіленген
резервтік капитал шотының Дт-і – есепті жылдағы алынған зиянды өтеуге
бағытталған резерв капиталының сомасын көрсетеді;
• 5510 есепті жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны) шотының Кт-
і және 5420 негізгі құралдарды қайта бағалуға арналған резерв
шотының Дт-і – есептен шығарылған негізгі құралдар бойынша қайта
бағалаудың сомасын көрсетеді;
• 5510 есепті жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны) шотының Кт-
і және 5210 сатып алынған меншікті үлес құралдары шотының Дт-і – өз
акцияларын қайтып сатып алған кезде, номиналдық құнынан төмен болған
соманың айырмасы көрсетіледі.
Сонымен қатар, 5510 есепті жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған
зияны) шотының Дт-і бойынша мынадай шаруашылық операциялар көрініс табады:
• 5410 құрылтайшы құжаттармен белгіленген резервтік капитал, 5460
өзге резервтер шоттарының Кт-і қолданылып жүрген заңдарға
сәйкесқұрылтай құжаттарында белгіленген мөлшерінде резервтік капиталға
аударылған сомасы;
• 3031 жай акциялар бойынша есеп айырысулар, 3032 артықшылығы бар
акциялар бойынша есеп айырысулар шоттарының Кт-і – жай және
артықшылығы бар акциялар бойынша дивидендтерге, сондай-ақ шаруашылық
серіктестіктердің қатысушыларына табыс төлеуге, есепті жылда жұмсалған
бөлінбнген табыстың сомасы;
• 5210 сатып алынған меншікті үлес құралдары шотының Кт-і –
акционерлердің өз акцияларын олардың атаулы құнынан жоғары бағаға
сатып алғаннан түскен айырма сомасы.
Есепті жылдың бөлінбеген пайдасы (зияны) есептен былай шығарылады:
• бөлінбеген табыс сомасына: 5510 есепті жылдың бөлінбеген пайдасы
(жабылмаған зияны) шоты Дт-телінеді, 5520 өткен жылдың бөлінбеген
пайдасы (жабылмаған зияны) шоты Кт-телінеді;
• бөлінбеген зиян сомасына: 5520 өткен жылдың бөлінбеген пайдасы
(жабылмаған зияны) шоты Дт-телінеді, 5510 есепті жылдың бөлінбеген
пайдасы (жабылмаған зияны) шоты Кт-телінеді.
Өткен жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны) есеп өткен жылдан
бұрынғы жылдары пайдаболған бөлінбеген табыс немесе жабылмаған зиян
сомаларының қолда бары және қозғалысы туралы ақпаратты жинақтауға арналған,
ол 5520 өткен жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны) шотында
жүргізіледі.
5520 өткен жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны) шотының Кт-і
бойынша жүргізілетін шаруашылық операциялар:
• өткен жылдардың белгіленген тәртібінде таратылмаған табыстың сомасы
5510 есепті жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны) шотының Дт-
інде;
• өткен жылдардағы өтелмеген зиянды өтеу үшін бағытталған резервтік
капиталдың сомасы 5410 құрылтайшы құжаттармен беогіленген резервтік
капитал, 5460 өзге резервтер шоттарының дебетінде көрініс табады.
5520 өткен жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны) шотының Дт-і
бойынша көрініс табатын шаруашылық операциялары:
• өткен жылдардың белгіленген тәртібінде жабылмаған зиянның сомасы 5510
есепті жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны) шотының Кт-інде
;
• шаруашылық серіктестіктердің қатысушыларының табыстар мен жай және
айрықша акциялар бойынша төленетін дивидендтердің есепті жылдағы
алынған табыстың есебінен өтеуі 3031, 3032, 3360 шоттарының кредитінде
көрініс табады.
Жиынтық табыстың (зиянның) есебі. Есепті кезеңнің жиынтық табысын
немесе зиянын есепке алу үшін 5610 қорытынды пайда (зиян) шоты
пайдаланылады.
Жыл аяғында алынған табыстар сомасына шоттардың мынандай
корреспонденциясы жасалынады: негізгі қызметтен түскен табыстар
бөлімшесінің 6010 және негізгі емес қызметтен түскен табыс бөлімшесінің
6210,6260 шоттары Дт-еледі, 5610 қорытынды пайда (зиян) шоты Кт-еледі.
5610 қорытынды пайда (зиян) шоты салыстырушы операциялық шот болып
табылады: онда тадыстар (5610 Кт-і) және зияндар (5610 Дт-і) салыстырылады.
Табыс 5610 қорытынды пайда (зиян) шотының Дт-і, 5510 есепті жылдың
бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны) шотының Кт-і бойынша көрсетілсе, ал
шығын керісінше 5510 есепті жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны)
шотының Дт-і, 5610 қорытынды пайда (зиян) шотының Кт-і бойынша
көрсетіледі.
2-бөлім. Меншікті капитал аудитін жүргізу
2.1. Меншікті капиталдың сәйкестігіне тексеру жүргізу
Кәсіпорын капиталының қозғалысына бақылауды жүзеге асыру үшін
аудиторларға ірі қаржылық операциялардың жағдайы және олардағы шектеулер
туралы білу жеткілікті. Құжаттардың көлемі үлкен емес, олар
стандартталмаған және бәрі дерлік басшылық тарапынан бақылау мен бекітуді
талап етеді. Бұл операциялардың есебін жүргізу кезінде, әдетте, екі жақты
бақылау жасаудың және қателерді тексерудің сондай бір кең жүйесі керек
емес. Бірінші кезекте капиталдың қозғалысы бойынша операцияларға қаржы
талдаушылары талдау жасайды және басшылық бақылау жүргізеді, содан кейін
акционерлердің, директорлар кеңесінің жиналыстарында бекітіледі. Кәсіпорын
капиталының жағдайы туралы ақпараттар ресми хабарландыруларда, директорлар
кеңесі мәжілістерінің хаттамаларында және бағалы қағаздарды сатып-өткізу
кезінде жасалынатын басқа да құжаттарда болады.
Басшылықтың пікірлерін тексеру үшін аудиторда шаруашылық
операцияларының орындалуының заңдылығын қарастыруға мүмкіндік беретін
ақпараттардың болуы қажет. Ондай ақпараттар төмендегі кестеде келтірілген.
1-кесте. Кәсіпорын капиталының қозғалысын реттеуші негізгі нормативтік-
құқықтық құжаттар
№ Құжаттың аты
1 2
1 Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы
Қазақстан Республикасының кодексі 12.06.2001ж.№209-2 (өзгертулерімен
және толықтыруларымен 22.10.2004ж.)
2 Бағалы қағаздар нарығы туралы Қазақстан Республикасының заңы
02.07.2003ж. № 401-2 (өзгертулерімен және толықтыруларымен
07.07.2004ж.)
3 Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы Қазақстан
Республикасының заңы 26.12.1995ж. №2732 (өзгертулерімен және
толықтыруларымен 11.06.2004ж.)
4 Акционерлік қоғамдар туралы Қазақстан Республикасының заңы
13.05.2003ж. №415-2
5 Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілікті серіктестіктер
туралы Қазақстан Республикасының заңы 22.04.1998ж. №220-1
(өзгертулерімен және толықтыруларымен)
6 Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар Өндірістік
кооператив туралы жарлығына өзгертулер мен толықтырулар енгізу
туралы Қазақстан Республикасының заңы 12.07.2001ж. №241-2
7 Лицензиялау туралы Қазақстан Республикасының заңы17.04.1995ж.
(өзгертулерімен және толықтыруларымен 09.07.2004ж.)
1 2
8 Қаржылық қарытынды есепті дайындап тапсырудың тұжырымдамалық
(концептуалдық) негізі:Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің
бұйрығы 29.10.2002ж. №542
9 Қажылық қорытынды есеп беру нысандарын бекіту туралы Қазақстан
Республикасы Қаржы Министрлігінің 24.06.2003ж. №241 бұйрығы
Аудиттің алдына қойылған мақсаттарды ашып көрсету үшін кәсіпорын
басщылығының қаржылық қорытынды есептің Меншікті капитал бөлігі
баптарының дұрыстығы категориялары (бар болу,толықтық,бағалау,құқықтар мен
міндеттемелер, тапсыру және ашып көрсету) бойынша пікірлерін қарастырамыз.
Бар болу:
• меншікті капиталдың өзгеруі, сатып алу, бөлінбеген таза табысқа
шектеулер қою немесе басқа да елеулі шаруашылық операциялары
капиталдың тиісті шоттарында көрсетіледі.
Толықтық:
• шығарылған акциялардың қорытынды есепте көрсетілген саны шындыққа
сәйкес келеді;
• жинақтаушы (синтетикалық) есеп шоттары бойынша айналымдар мен
қалдықтар талдамалық (аналитикалық) есеп шоттары бойынша айналымдармен
және қалдықтармен бірдей, сондайөақ Бас кітап пен балансқа толық
көшірілген;
• акционерлік капиталға қатысты барлық операциялар Директорлар кеңесінің
рұқсаты бойынша орындалады.
Тапсыру және ашып көрсетулер:
• сыйақымен (үстемемен), кепілдіктермен акциялар шығару жоспарларының
дұрыс есебі жүргізіледі және соған парапар тиісті ашып көрсетулер
тапсырылады;
• табыстардың алынуы және резервтердің құрылуы нормативтік-құқықтық
актілерге және қабылданған бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес
шығарылған.
Құқықтар мен міндеттемелер:
• опционды акцияларға кепілдіктер, құқықтар беру, дивиденттер капитал
шоттарында көрсетіледі.
Бағалау:
• шығарылған акцияларды бағалау есеп принциптеріне сәйкес келеді.
Тексеру жүргізу процедураларын қабылдамас бұрын аудиторға қарастыруға
қандай құжаттардың алынатындығын анық білу қажет. Төмендегі кестеде
келтірілген құжаттар негізгі ақпарат қөзі ретінде қызмет көрсетеді.
2-кесте. Кәсіпорынның меншікті капиталы аудитінің негізгі ақпарат
көздері
№ Құжаттың аты
1 Қаржылық есеп беру
2 Есеп саясаты
3 Бас кітап.Бухгалтерлік есеп регистрлері
4 Кәсіпорын жарғысы
5 Құрылтай келісім-шарты
6 Құрылтайшылар жиналысының хаттамасы
7 Мемлекеттік тіркеу туралы куәлік
8 Бағалы қағаздарды тіркеу кітабы(тізімдемесі)
9 Акционерлер тізімдемесінен үзінді
10 Мемлекеттік органдарға (салық, статистика және т.б.)
11 Шаруашылық қызметтің белгілі бір түріне лицензиялар мен рұқсаттар
12 Эмиссиялар проспектісі
13 Директорлар кеңесі мәжілісінің хаттамалары
14 Акционерлер жиналысының, директорлар кеңесінің шешімдері
Сәйкестікке тексеруді аудиторлар төмендегі бағыттар бойынша жүргізеді:
• жарғылық капитал туралы мәліметтерді, олардың дұрыстығына көз жеткізу
үшін құрылтай құжаттарымен және Жарғымен салыстыру. Мүмкіндігі болған
жерде барлық өзгерістерді хаттамалармен және жалпы жиналыстардың
шешімдерімен салыстыру;
• хабарланған борыштар бойынша мәліметтерді әлі салынбаған сомалармен
салыстыру, төленбеу себептерін зерттеу;
• акционерлік капиталдың акционерлер тізімдемесі (реестрі) бойынша
сомаларының баланста көрсетілген сомаларға сәйкестігін тексеру;
• акционерлер- әкімшілік мүшелерінің тізімдемелерін (реестрлерін)
зерттеу, бастапқы және ақырғы сальдоларды сатып алу бойынша
операциялардың нәтижелерімен салыстыру;
• кәсіпорынның есеп саясатына сәйкес резервтік капиталдың есептелуі мен
пайдаланылуының дұрыстығына бақылау жасау;
• шығарылған және айналымдағы акциялардың саны туралы клиенттен жазбаша
куәлік алу;
• акционерлердің тізімдемесін(реестрін) қарап шығу және акциялардың
үлкен санын ұстаушыларды анықтау.
Ұйымның (кәсіпорынның) шаруашылық қызметтің қандай түрлерімен
айналысатындығын, ұйымның тіркелген ауытқулардың бар немесе жоқтығын
зерттеу керек. Жекелеген қызмет түрлерінің мемлекеттік тіркеуден өтуді
немесе лицензиялауды талап ететіндігін есте сақтау қажет. Сондықтан
аудиторлар тексеру жүргізу барысында лицензиялардың бар
екендігін,мысалы,сауда-сатып-өткізу қызметінің түрлеріне, бағалы
қағаздармен орындалатын операцияларға, банк қызметінің түрлеріне, құрылыс-
монтаждау жұмыстарына және т.б. бар екендігін анықтауға тиісті.
Егер ондай қызметтің түрлеріне кәсіпорында (ұйымда) лицензия (рұқсат)
болмаса, онда жоғарыда көрсетілген қызмет түрлері бойынша орындалған
операциялар заңсыз деп есептеледі.
Аудиторлар заң сарапшылары болып табылмаса да, олар заңсыз
операциялардың болған жағдайларын айқындауға және қажет болса заңгерлердің
көмегімен зерттеу жүргізуге міндетті.
Егер жоғарыда көрсетілген тексеру процедураларын орындау кезінде
нормативтік-құқықтық құжаттардың ережелерінен (баптарынан) қандай да бір
ауытқулар табылып қалса, онда аудитор объектіге қатысты тексеру жүргізеді.
Меншікті капиталдың бухгалтерлік есебінде болуы мүмкін
бұрмалаушылықтар.
Құрылтайшылармен есеп айырысу және жарғылық капиталдың құрылуының
есебін ұйымдастыру кезінде әр түрлі жіберілген қателер немесе әдейі
бұрмалаушылықтар туындайды. Солардың ішіндегі негізгілері:
• жарғылық капиталға салынған материалдық құндылықтардың, материалдық
емес активтердің құнын өсіру нәтижесінде жарғылық капиталды негізсіз
көбейту;
• құрылтайшылардың жарғылық капиталға өз үлестерін салмауы немесе толық
салиауы (қоспауы);
• өзгерістердің акционерлер тізімдемесіне өз уақытында енгізілмеуі;
• құрылтайшылардың шығуы мен жаңаларының қабылдануының өз уақытында
рәсімделмеуі;
• артықшылығы бар акциялар бойынша дивидендтің төленбеуі;
• акционерлік қоғамдар үшін ірі мәмілелердің дұрыс рәсімделмеуі;
• жарғылық капиталдағы үлесінің құрылтайшығы қайтарылуының дұрыс
рәсімделмеуі;
• орындалған қаржы-шаруашылық операциялары бойынша растаушы құжаттардың
жоқ болуы;
• қажетті негіздеулерсіз құжаттардағы жазулардың түзетілуі;
• түп нұсқаның немесе заңдық құжаттарға сәйкес куәландырылған
көшірмелердің жоқ болуы;
• лицензиясыз қызмет жасау.
Меншікті капиталды пайдалану бойынша бұрмалаушылықтарды қосымша
анықтауға мүмкіндік беретін баланстың
жақын баптары төменгі шоттар бойынша болуы мүмкін:
• ақшаның төленуін сипаттаушы шоттар;
• негізгі құралдардың, инвестициялардың шоттары;
• бағамдық айырмашылықтардың есебі бойынша шоттар.
2.2.Жарғылық капитал аудиті
Жарғылық капитал кәсіпорын мүлкіне оны құрған кездегі қатысушылардың
салымының жиынтығы болып табылады. Жарғылық капитал белгілеу мен
қалыптастыру тәртібі және пайдалану шаруашылық жүргізуші субъектінің іс-
қызметінің өрісі мен жағдайына,ұйымдастыру-құқықтық түріне байланысты.
Жарғылық капиталды тексергенде аудитор бірінші кезекте келесі
жағдайларды қарастырады:
а) жарғылық капитал көлемінің құқықтық-нормативтік акті талаптарына
сай болуын;
ә) жарғылық капитал мөлшерінің өзгеру ықтималдығын;
б) бухгалтерлік есепте жарғы капиталының шамасына ықпал ететін
аперацияларды корсетудің және қолданған корреспонденциялардың дұрыстығы,
көбінесе олардың ішінде төменгідей өткізбелерге ерекше көңіл бөлінеді:
- Д-т 5110 Төленбеген капитал шотына және К-т 5030 Салымдар мен
пайлар шотына қатысушылардың салымдары сомасына;
- Жарғы капиталы мөлшері ұлғайғанда К-т 5030 Салымдар мен пайлар
шотына, 2400 Негізні құралдар, 1300 қорлар, 1330 Тауарлар, 1000
ақша қаражаты бөлімшелердің шоттарына жазу түседі.
Жарғылық капиталды тексеру бағдарламасына мынадай аудит процедуралары
кіреді.
3-кесте. Жарғылық капитал аудитінің бағдарламасы
Аудит процедуралары Ақпарат көздері
1 2
1.Баланс көрсеткіштерінің Бас кітап Баланс, Бас кітап ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz