Жердің әлем кеңістігіндегі орны

Пән: Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жердің әлем кеңістігіндегі орны.

Жоспар:

I. Кіріспе

II. Жер құрылысының пішіні

III. Жердің ішкі құрылысын зерттеудің басты геофизикалық әдістері

а) Сейсмика

б) Гравиметрия

в) Магнитометрия

г) Геохимиялық

IV. Жер ядросының, оның қатты қабаттарының құрлысы мен құрамы

V. Жер қыртысы

VI. Жер мантиясы

а) Жоғарғы мантия

б) Ауысу белдемі

в) Төменгі мантия

VII. Қорытынды

VIII. Әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Жер шексіз әлем кеңістігіндетолып жатқан сансыз көп ғарыштық денелердің бірі ғана. Жерді планета ретінде астрономия зерттейді. Ал геология - жер қыртысын және «Литосфера» қабатын зерттейтін ғылым ретінде, жердің жаратылысын және оның даму тарихының алғашқы шағында болған геологиялық оқиғалардың құпия сырларын дұрыс түсіну мақсатында астрономия ғылымының жетістіктерін пайдаланады. Өйткені, жер бетінде және оның терең қойнауында тоқтаусыз жүріп жатқан геологиялық процестердің көпшілігі сыртқы ортаның әсерімен, басқаша айтқанда, ғарыштық әрекеттермен тығыз байланысты.

Жердің Ғарыш әлемінде алатын орны және оның басқа планеталармен байланысы жөніндегі алғашқы ұғым өте ерте кезден бастап - ақ қалыптасты. Солардың ішінде александриялық ғалым Птоломей (біздің эрамыздың II ғасырында ) геоцентрлік жүйенің негізін қалайды.

Птоломейдің түсінігі бойынша бүкіл әлемнің орталығы Жер, ал басқа планеталар, солармен қатар Күн де Жерді айнала қозғалады деген ұғымда болды. Кейінірек (XVI ғ. ) Жердің күн жүйесінде алатын орны анықталып, оның Күнді айнала қозғалатындығы Польшаның ұлы ғалымы Коперниктің гелиоцентрлік жүйесінің негізінде дәлелденеді. Коперниктің ашқан жаңалығы адамдардың дүниеге деген көзқарастарында үлкен төңкеріс жасап, астрономия ғылымының жаңа бағытта дамып жетілуіне көп әсерін тигізді.

Жерді қоршаған орта («шексіз - шексіз әлем кеңістігі») - «Ғарыш» (грекше «ғарыш» - бүкіл әлем) деп аталады. Ғарыш кеңістігін құрайтын материя әр түрлі мөлшердегі ғарыштық денелерден (жұлдыздар, планеталар, жұлдызаралық шаң - тозаңдар мен газдар, кометалар және метеоридтер) тұрады. Ғарыш кеңістігінің зерттеуге мүмкін деп саналатын бөлігі - «Метагалактика» деп аталады. Метагалактика миллиардтан астам жұлдыздан тобын немесе «галактикаларды» ( грекше «галактика» - құс жолы) біріктіреді.

Біздің Галактика (құс жолы) 150 миллиардтан астам жұлдыздардан тұрады. Күн және Күн тектес жүлдыздар галактика орталығын - 200 - 250 млн. жылда бір рет айналып шығады. Күн өз орбитасында 250 км/с жылдамдықпен қозғалады. Галактика жасы 12 млрд. жыл шамасында деп саналады.

Жұлдызаралық немесе галактикааралық қашықтықты өлшеу үшін «жарық жылы» және «парсек» атты өлшемдер қолданылады. «Жарық жылы» дегеніміз жарықтың таралу жылдамдығын 3км/с есебімен санағанда бір жыл ішінде өтетін қашықтық (9, 46 * 10 ¹² км немесе 1 млрд. км) . Ал 1 парсек 3, 26 жарық жылына тең болып есептелінеді (1 пс = 3, 26 ж. ж. ) . Құс жолының диаметрі 25 - 27 килопарсек (кпс ), ал қалыңдығы 3 кпс немесе 1 жарық жылы шамасында деуге болады.

Галактиканың жаратылысы бұдан 12 - 15 млрд. жылдар бұрын ғарыш кеңістігінде болған үлкен қопарылыс заттарының бір орталыққа шоғырланып, жиналуымен байланысты деп саналады.

Күн Галактика (құс жолы) орталығына дейінгі қашықтықтың 3/5 бөлігінде орналасқан. Күннің беткей жағындағы температура - 6000 ⁰ С шамасында, ал ішкі қабатында млн. градусқа дейін көтеріледі.

Әрбір жұлдыз сәуле шығару кезінде көп энергия жоғалтады. Соған сәйкес, жұлдыздың массасы да кеміп отырады. Мысалы, Күн әрбір секунд сайын 3, 8 * 10 ³³ эрг энергия (1 * 10 ²⁶ кал) бөліп шығарады. Соның нәтижесінде ол өз массасының 4 * 10 ¹² г бөлігін жоғалтады. Мұндай энергияны 100 млн - нан астам ең ірі деген жер сілкінісі кезінде бөлініп шығатын энергимен салыстыруға болады.

Жұлдыздардың беткі қабаттарындағы температура бірдей болмайды. Кейбір жұлдыздарда температура 1 - 3 ⁰ С - қа (сирегірек 1 ⁰ С ) дейін жетеді. Мұндай жұлдыздар ақ немесе көгілдір түсті сәуле шығарады. Сондықтан да олар - ақ жұлдыздар деп, ал температурасы 6000 ⁰ С - қа дейін жететін жұлдыздар сары жұлдыздар деп аталады. Күн - сары жұлдыздар қатарына жатады. Бұлардан басқа суық жұлдыздар немесе қызыл жұлдыздар да болады. Олардың беткі қабаттарындағы температура 2000 - 3000 ⁰ С - тан аспайды. Көлеміне қарай жұлдыздар алып (гигант) жұлдыздар және кіші (карлик) жұлдыздар блып ажыратылады. Алып жұлдыздардың өлшемі күнмен салыстырғанда одан ондаған - жүздеген есе үлкен. Олардың көпшілігі қызыл жұлдыздар ( Бетельгейзе, Антарес, Цефея) болып кездеседі, ал кіші жұлдыздар қызыл және ақ жұлдыздардың арасында да кездеседі.

Жұлдыздардың құрылысын және олардың даму ерекшеліктерін дұрыс түсіну үшін жаңа және өте ультражаңа жұлдыздарды зерттеудің маңызы ерекше.

Геология - Жер туралы ғылым (Грекше «гео» - жер, «логос» - ғылым ) . Жер планетасының ғарыш әлемінде белгілі бір орнымен анықталатын, өзіндік физикалық және химиялық қасиеттерінің ерекшеліктерімен сипатталатын, әр уақытта дамып, өзгеріп отыратын күрделі дене.

Жер - Күн жүйесінің күннен бастап санағандағы үшінші планета.

Жер Күн жүйесімен қоса Галактикада ( құрамында күн сияқты 100 млрд - тай жұлдызы бар аумақты жұлдыздық жүйеде ) орналасқан. Күнді айналып жүрген 9 планетаның ішінде жер мөлшері массасы бойынша 5 - орында, ал жер типтес планеталардың ( Меркурий, Шолпан, Жер, Марс) ішіндегі ең үлкені, жерге ең жақын космостық дене - оның табиғи серігі - Ай .

Жердің басқа планеталардан айырмашылығы - онда тіршілік бар. Космостық аппараттар көмегімен жүргізілген зерттеулерге қарағанда Күн жүйесінің жерге жақын денелерінде - Айда, Шолпанда, Марста тіршіліктің дамуына жағдай тумаған. 20 - ғасырдың 70 - жылдарына дейін күн жүйесінен тыс тіршілік бар аспан денелері кездескен жоқ. Алайда тіршілік материяның қажетті даму кезеңі болғандықтан, жерді бірден - бір тіршілік бар Әлемдегі космостық дене деуге болмайды.

Осы күнгі космогониялық түсінік бойынша жер осыдан 4, 5 млрд. жыл бұрын Күн айналасындағы кеңістікте шашыраған газ - тозаң заттан, планеталар тартылыс күшінің әсерінен пайда болған. Қатты материя кесектерінің соқтығысып, жабысуынан планеталар ұлғая берген. Газ - тозаң зат іріктеліп, олардың жеңіл элемепланеталар ұлғая берген. Газ - тозаң зат іріктеліп, олардың жеңіл элеметтері Күн сәулесінің қысымымен онан әрірек, ал біршама ауырлары күнге жақын орналасқан. Жер құрамына күн жүйесінде кездесетін барлық химиялық элементтер енеді. Заттың планета центріне тартылуы және оның осьтен айналуы салдарынан жер элипсоидтық формаға келді.

Өзіне келіп түскен денелердің соққысы және радиоактивтік элементтердің ( уран, торий, калий т. б. ) ыдырауы кезінде бөлініп шыққан жылу әсерінен жер қойнауы біртіндеп қыза берген. Жердің қызуы оның құрамындағы заттың концентрлі қабатқа - геосфераға бөлінуіне себепші болған. Планетаның центрінде жер ядросы пайда болды. Ядроны мантия деп аталатын сфера қоршап тұрады. Мантияның ең жеңіл әрі оңай балқитын құрама заттары мантия үстінде орналасқан жер қыртысын құрған. Жоғарыда аталған геосфералар қатты жер деп аталатын жер бөлігін құрайды. Қатты жер беті үзілісті су қабығымен (гидросферамен) және тұтас ауа қабығымен (атмосферамен) шектеседі. Алғашқы гидросфера мен атмосфера жер қойнауынан бөлініп шыққан бу мен газдан тұрады. Жер қыртысы, жердің су және ауа қабаты барлық геологиялық тарихтың бойында мантиядан бөлініп шыққан затпен үнемі толығып отырған, осы уақытқа дейін толығып келеді.

Жер құрылысының пішіні.

Жердің сыртқы түр - пішіні туралы алғашқы көзқарастар біздің эрамызға дейінгі уақыттан көп бұрын қалыптасты. Оның шар тәрізді екендігі туралы алғашқы ойлар Пифагор (біздің эрамызға дейінгі 530ж) мен Аристотельдің (біздің эрамызға дейінгі IV ғ) еңбектерінде жазылған. Аристотель Айдың тұтылуын байқау кезінде Жердің айға түсірген көлеңкесі доға тәрізді болып шектелетіндігіне көңіл аударған.

Геодезиялық өлшеу жұмыстарының нәтижесі Жердің сыртқы пішіні үш осьті эллипсоидқа (сфероид) жақын екендігін көрсетеді. Жердің полярлық радиусы (R _п ) - 6356, 8 км, экваторлық радиусы (R _э ) - 6378, 2 км, ал полярлық сығым мөлшері а =(R _э - R _п ) : R _э = 1/298, 2км. Жердің орташа радиусы 6371, 11 км шамасында деп есептеледі.

Жердің шын мәніндегі бейнесі өте күрделі. Ол ешқандай да геометриялық фигураға ұқсамайды. Сондықтан неміс ғалымы - физик И. Люстихтың (1873 ж) ұсынысы бойынша жер геоид (жерге ғана тән өзіндік пішін) пішінді деп саналады.

Геоид және сфероид пішіндері бір - біріне сәйкес келмейді.

Олардың беткі қабаттарының аралық қашықтығының айырмашылықтары 160 м; ТМД териториясында 100 м. Геоид жән гравиметриялық және ғарыштық өлшеулер арқылы жүргізіледі. Ең соңғы жүргізілген дәл өлшемдер бойынша Жер алмұрт пішінді немесе жүрек секілді (кардиоид) деп саналады. Оңтүстік полюс солтүстік полюспен салыстырғанда, экваторға 242м жақын. Жердің массасы 5, 977 * 10 ²¹ т, көлемі 1, 083 млрд. км ³ , ауданы 510 млн. км ² , орташа тығыздығы 5, 517г/см ³ . Жердің ішкі қабаттарын

құрайтын заттардың тығыздығы тереңдеген сайын ұлғая береді.

Осыған байланысты жердің ядросындағы заттардың тығыздығы 12, 5 г/см ³ болуға тиіс. Жердің жоғарғы қабатын құрайтын тау жыныстарының орташа тығыздығы 2, 8 г/см ³ . е сфероид аралығындағы айырмашылықты анықтау

Ежелде Жердің пішінін үндістер лотос, вавилондықтар жазық диск түрінде ұсынған. Ежелгі египеттіктер жазық жерді төрт піл қстап тұр деп, ал қазақтардың діни ұғымдары бойынша жерді көк өгіз ұстап тұр, ол бір мүйізінен екінші мүйізінеауыстырғанда жер сілкінеді деп түсінген. Халдейлер Ай тұтылуы бақылау негізінде жер шар пішіндес деген. Пифагор мен Перменид (б. з. б. 6-5 ғ), Аристотель (б. з. б. 4ғ) жердің шар екндігін дәлелдемекші болған. Эратоспен (б. з. б. 240ж) Александрия мен Сиена (Африка) қалаларының арасындағы меридиан доғасының ұзындығы бойынша жердің мөлшерін тұңғыш рет аныұтамақшы болған. Орта ғасырда жердің шар екендігін тіркеу жоққа шығарған. Қайта өркендеу дәуірінде жер формасының шар тәрізді екендігі туралы пікір кең өріс алды.

1687 ж Н. Ньютон бүкіл әлемдік тартылыс заңын ашты, осының негізінде Айдың жерді айнала қозғалатындығын, жер пішінің шардан өзгешелігін дәлелдеді.

Жердің ішкі құрылысын зерттеудің басты геофизикалық әдістері.

Геофизикалық зерттеу әдістері жердің, әсіресе оның терең қабаттарын зерттеуде кеңінен қолданылады. Оларға сейсмикалық (грекше “сейсмос” - сілкіну ), гравиметриялық, магнитометриялық, электрохимиялық және т. б. әдістер жатады. Бұл әдістерді пайдалана отырып, жер қыртысын құрайтын заттардың физикалық қасиеттерін анықтауға болады.

Сейсмикалық әдіс жер сілкіну кезінде немесе жасанды қопарылыс (жарылыс) кезінде туатын тербеліс толқындардың жер қабатында жан - жаққа таралу жылдамдығын зерттеуге негізделген. Сейсмикалық толқындар қума толқындар (Р) және көлденең (S) толқындар болып екіге бөлінеді. Сейсмикалық толқындардың таралу жылдамдығы тау жыныстарының физикалық қасиеттеріне, әсіресе тығыздығына байланысты өзгереді. Тау жынысының тығыздығы неғұрлым жоғары болса, солғұрлым толқындар тез таралады.

Гравиметриялық әдіс - дененің жерге тартылу шамасының жер бетінде әр түрлі болатындығына негізделген. Жерге тартылу шамасының мөлшері теориялық мөлшерден ауытқып, көп болған жағдайда, ол ауытқу гравитациялық аномалия деп аталады. Бұл қасиет кен орындарын іздеуде кеңінен пайдаланылады.

Магнитометриялық әдіс жер қыртысының жекелеген аудандарында жердің магнит өрісінің өзгеруін зерттеуге негізделген. Магниттік аномалияның ерекшеліктерін зерттеу жердің ішкі терең қабатында кездесетін тау жыныстарының құрамы мен құрылыс ерекшеліктерін болжауға мүмкіндік береді.

Геохимиялық әдіс арқылы жер қыртысын және басқа планеталарды құрайтын заттарды, сонымен бірге метеориттердің химиялық құрамын салыстыра зерттейді. Бұл әдіс арқылы көп проблемаларды шешуге болады:

1) химиялық элементтердің жер қыртысында таралу және олардың орын ауыстыру (миграция) және шоғырлану (аккумуляция) заңдылықтарын зерттеу;

2) жер қыртысында кездесетін химиялық элементтердің әр түрлі жағдайда орналасу себептерін зерттеу;

3) жер қыртысын, Айды және метеоритті құрайтын заттардың элементарлық және изотоптық құрамын зерттеу.

Эксперимент жүзінде зерттеу арқылы әр түрлі геологиялық процестердің моделін (жобасын) лабораториялық жағдайда жасап, мұнда қандай жаңа заттар жаратылатынын бақылауға болады. Мысалы, жоғары температура және жоғары қысым кезінде жердің ішкі терең қабаттарында минералдар мен тау жыныстарының пайда болатынын эксперимент жүзінде зерттеу арқылы анықтауға болады.

Жер ядросының, оның қатты қабаттарының құрлысы мен құрамы

Жердің ішкі қойнауы үш қабатқа: сыртқы - жер қыртысы, аралық - мантия, орталық - ядро болып бөлінеді.

Ядро - сыртқы ядро (Е), аралық зона(Ғ) және субьядро (G) болып үшке бөлінеді.

Сыртқы ядро (Е) - “Вихерт - Гутенберг деңгейінен” 4990км-ге дейінгі аралықты алып жатады және сұйық күйде болады.

Аралық (Ғ) - 4990 км-ден 5120 км-ге дейінгі аралықты қамтиды. Физикалық қасиеті жағынан ішкі субьядроға жақын.

Субьядро (G) - планетаның орталық бөлігін (5120 - 6371км) құрайды; диаметрі 2500 км шамасында. Сыртқы ядро мен субьядроның шекарасын анықтаған Дания ғалымы сейсмолог - Инге Леман (1936)

Ядроның құрамында ауыр элементтердің мөлшері көбейе түседі. Қазіргі кездегі көзқарас бойынша ядро - темір мен никель элементтерінен құралады, сонымен қатар қосымша күкірт, кремний қоспалары да болуы мүмкін. Жалпы ядроның құрамын темірлі метеориттердің құрамымен салыстыруға болады. Кейбір ғалымдардың пікірі бойынша, ядроны құрайтын алғашқы заттар мантиялық циликаттар түрінде болып, кейінірек олар өте жоғары қысым әсеріне байланысты тығыздала келе, металдық қасиетке ие болады деп саналады.

Жер қыртысы

Жер қыртысы жердің сыртқы қатты бөлігін құрайды. Оның шекарасын ең алғаш анықтаған Югославия ғалымы, сейсмолог Андрей Мохорович (1909) болды. Сондықтан, бұл шекара ғалымның құрметіне «Мохорович шекарасы», қысқаша «Мохо деңгейі» деп аталады.

Жер қыртысының қалыңдығы 5-8 км -ден 70 - 75 км -ге дейінгі аралықта өзгеріп отырады. Оның құрылысы мен құрамы континенттер мен мұхиттар түбінде бірдей емес.

Континенттерде жер қыртысының орташа қалыңдығы 35 -40км (жазық алқаптарда), кейде таулы аймақтарда 50 - 75 км- ге дейін жетеді.

Жер қыртысының континенттік тегі үш қабаттан (жоғарыдан төмен қарай) : 1) шөгінді (5-20км) ; 2) гранитті-гнейс (10-30км) ; 3) габро- базальт (5-40км) секілді тау жыныстарынан құралады. Ал мұхиттық тегі - шөгінді (1, 5 - 2км), кейде вулканогенді - шөгінді және базальтті (4-8 км ) қабаттардан тұрады. Мұхит түбінде гранитті қабат болмайды.

Австрия ғалымы В. Конрад (1925) гранитті - гнейс және базальт қабаттарының аралығында (10-30км-дей тереңдікте), тек материктерде ғана кездесетін сейсмикалық шекараның болатындығын анықтайды. Бұл шекара «Конрад жазықтығы» немесе қысқаша «К» деңгейі деп аталады.

Жер мантиясы

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.