Өндірістік шығындар жайлы
I. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
II. Негізгі бөлім . Өндірістік шығындар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
2.1. Қысқа мерзім кезеңіндегі өндірістік шығындар ... ... ... ... ... ...5
2.2. Ұзақ мерзім кезеңіндегі өндірістік шығындар ... ... ... ... ... ... 12
2.3. Өндіріс теориясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
III. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
Пайдаланылған әдебиет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
II. Негізгі бөлім . Өндірістік шығындар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
2.1. Қысқа мерзім кезеңіндегі өндірістік шығындар ... ... ... ... ... ...5
2.2. Ұзақ мерзім кезеңіндегі өндірістік шығындар ... ... ... ... ... ... 12
2.3. Өндіріс теориясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
III. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
Пайдаланылған әдебиет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
Қазiргi тәуелсiз Қазақстанда жалпы табиғи-тарихи заңдылыққа сәйкес ХХ1 ғасырдың қарсаңында рыноктық қатынасқа бағыт алынды. Осыған орай көптеген күрделi мәселелердi тұңғыш рет шешуге ұмтылып келемiз.
Кеңес Одағы тараған соң Қазақстан Республикасы са¬яси тәуелсiздiкке ие болып өз алдына жеке мемлекет ретiнде Бiрiккен Ұлттар Ұйымының мүшелiгiне қабылданды, басқа да тәуелсiз елдер сияқты әкiмшiлдiк жүйеден рынок қатынастары арқылы демократиялық ел болуға бет алып, өтпелi дәуiр кезеңдерiн басынан өткiзуде. Осыған орай республикамызда жаңа өндiрiстiк қатынастар заңдылықтарын, олардың ерекше көрiнiстерiн зерттеу мүмкiңдiгi ашылды. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының басты мiндеттері мен алға қойған мақсаттары ол - әлеуметтiк бағыттағы жоғары әрі тиiмдi экономиканы қалыптастыру әлемдiк кеңiстiкте өз орнын табу, экономи¬калық тәуелсiздiктi қамтамасыз ету, жоғары дәрежелi еңбек өнiмдiлiгiне жету, халық шаруашылығы құрылымында жоғары технологияны пайдалану, халықтың тұрмыс дәрежесiн көтеру, аралас экономиканы қалыптастыру, түрлi меншiк иелерiне жол ашу, рынок орталықтарында тиiмдi заңға негiзделген iскерлiкке қол жеткiзу болып табылады.
Қазiр елiмiздiң эко¬номикасында әкiмшiлдiк-шаруашылық жүйесiнен арыла келе рынок шаруашылығына қажет алғы шарттар жасау мақсаты жүзеге асырылуда. Нарық экономикасына көшу бiр дүркiн қозғалыс емес, ол тарихи тұрғыдан алғанда адамзат қоғамының көп жағдайда экономикалық және әлеуметтiк прогресiн айқындайтын табиғи процесс.
Әрине, бiздiң елiмiзге бүкiл әлемдiк рынок экономикасының тарихын, даму сатыларын басынан өткiзу мiндет емес. БIЗ басқа мемлекеттердiң тәжiрибесiн ескеруге тиiстiмiз. Қазақстан экономикасының басқа мемлекеттер тәрiздi рыноктық қатынас бағытында дамуы сөзсiз. Кешегi әкiмшiлдiк социализмнен керi қарай капитализмге көшудемiз деушiлер де бар. Соңғы жылдары экономика теориясы түбiрлi өзгерiстер орын алуда. Ол кездейсоқ емес, мұның өзi қоғамдық және өндiрiстiк қатынастарда болып жатқан жаңа құбылыстар мен процестерге тiкелей байланысты.
Мен өзімнің курстық жұмысымда микроэкономикадан өндіріс шығындары мәселесiн теориялық тұрғыдан қарастырып кетудi мақсат етiп отырмын.
Кеңес Одағы тараған соң Қазақстан Республикасы са¬яси тәуелсiздiкке ие болып өз алдына жеке мемлекет ретiнде Бiрiккен Ұлттар Ұйымының мүшелiгiне қабылданды, басқа да тәуелсiз елдер сияқты әкiмшiлдiк жүйеден рынок қатынастары арқылы демократиялық ел болуға бет алып, өтпелi дәуiр кезеңдерiн басынан өткiзуде. Осыған орай республикамызда жаңа өндiрiстiк қатынастар заңдылықтарын, олардың ерекше көрiнiстерiн зерттеу мүмкiңдiгi ашылды. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының басты мiндеттері мен алға қойған мақсаттары ол - әлеуметтiк бағыттағы жоғары әрі тиiмдi экономиканы қалыптастыру әлемдiк кеңiстiкте өз орнын табу, экономи¬калық тәуелсiздiктi қамтамасыз ету, жоғары дәрежелi еңбек өнiмдiлiгiне жету, халық шаруашылығы құрылымында жоғары технологияны пайдалану, халықтың тұрмыс дәрежесiн көтеру, аралас экономиканы қалыптастыру, түрлi меншiк иелерiне жол ашу, рынок орталықтарында тиiмдi заңға негiзделген iскерлiкке қол жеткiзу болып табылады.
Қазiр елiмiздiң эко¬номикасында әкiмшiлдiк-шаруашылық жүйесiнен арыла келе рынок шаруашылығына қажет алғы шарттар жасау мақсаты жүзеге асырылуда. Нарық экономикасына көшу бiр дүркiн қозғалыс емес, ол тарихи тұрғыдан алғанда адамзат қоғамының көп жағдайда экономикалық және әлеуметтiк прогресiн айқындайтын табиғи процесс.
Әрине, бiздiң елiмiзге бүкiл әлемдiк рынок экономикасының тарихын, даму сатыларын басынан өткiзу мiндет емес. БIЗ басқа мемлекеттердiң тәжiрибесiн ескеруге тиiстiмiз. Қазақстан экономикасының басқа мемлекеттер тәрiздi рыноктық қатынас бағытында дамуы сөзсiз. Кешегi әкiмшiлдiк социализмнен керi қарай капитализмге көшудемiз деушiлер де бар. Соңғы жылдары экономика теориясы түбiрлi өзгерiстер орын алуда. Ол кездейсоқ емес, мұның өзi қоғамдық және өндiрiстiк қатынастарда болып жатқан жаңа құбылыстар мен процестерге тiкелей байланысты.
Мен өзімнің курстық жұмысымда микроэкономикадан өндіріс шығындары мәселесiн теориялық тұрғыдан қарастырып кетудi мақсат етiп отырмын.
1. Назарбаев Н. Ә. Қазақстанның Егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы – А.:Дәуір, 1992, 220б
2. Аубакиров Я. Экономикалық теория негіздері – А.: Санат, 1998 , 23-71б
3. Ананьин О. Экономическая теория на пути к новой парадигме – М.:Дело, 1992, 18 с
4. Грязнова А. Г. Микроэкономика – М.: ИТД Кино – Рус, 1999, 311 с
5. Долон Э.Дж., Линцей Д. Рынок: Микроэкономическая модель – Санкт- Петербург, АО Литер плюс, 1992, 246 с
6. Емцов Р. Г., Лукин М.Ю. Микроэкономика – М.:ДИС ,1997, 172-186 б
7. Мамыров Н.К. Микроэкономика – А.: Экономика, 2000, 168 – 214 б
8. Макконелл К. Р., Брю С.Л. Экономикс – М.: Республика, 1992, 312 с
9. Огибин Ю.А. Микроэкономика . Практикум - Санкт- Петербург, АО Литер плюс, Оркестор, 1994, 40-44 с
10. «Өңдеуші өнеркәсіпсіз өсу болмайды» Егемен Қазақстан, 2004, №63-64, 2б
11. Пиндайк Р., Рубинсельт Д. Микроэкономика – М.: Экономика, Дело, 1992, 85-92 б
12. Самуэльсон П. Экономика - М.: Республика , 1964, 569б
13. Фиршер С. Экономика - М.:Дело, 1993, 2-3 б
14. Хайман Д. Н. Современная микроэкономика: анализ и применение – М.: Финансы и статистика, 1992, 102-105 с
15. Чепурина М. Н. Курс экономической теории – Киров: АСА, 1998, 45-66 с
2. Аубакиров Я. Экономикалық теория негіздері – А.: Санат, 1998 , 23-71б
3. Ананьин О. Экономическая теория на пути к новой парадигме – М.:Дело, 1992, 18 с
4. Грязнова А. Г. Микроэкономика – М.: ИТД Кино – Рус, 1999, 311 с
5. Долон Э.Дж., Линцей Д. Рынок: Микроэкономическая модель – Санкт- Петербург, АО Литер плюс, 1992, 246 с
6. Емцов Р. Г., Лукин М.Ю. Микроэкономика – М.:ДИС ,1997, 172-186 б
7. Мамыров Н.К. Микроэкономика – А.: Экономика, 2000, 168 – 214 б
8. Макконелл К. Р., Брю С.Л. Экономикс – М.: Республика, 1992, 312 с
9. Огибин Ю.А. Микроэкономика . Практикум - Санкт- Петербург, АО Литер плюс, Оркестор, 1994, 40-44 с
10. «Өңдеуші өнеркәсіпсіз өсу болмайды» Егемен Қазақстан, 2004, №63-64, 2б
11. Пиндайк Р., Рубинсельт Д. Микроэкономика – М.: Экономика, Дело, 1992, 85-92 б
12. Самуэльсон П. Экономика - М.: Республика , 1964, 569б
13. Фиршер С. Экономика - М.:Дело, 1993, 2-3 б
14. Хайман Д. Н. Современная микроэкономика: анализ и применение – М.: Финансы и статистика, 1992, 102-105 с
15. Чепурина М. Н. Курс экономической теории – Киров: АСА, 1998, 45-66 с
Жоспар:
I.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
II. Негізгі бөлім - Өндірістік
шығындар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
2.1. Қысқа мерзім кезеңіндегі өндірістік
шығындар ... ... ... ... ... ...5
2.2. Ұзақ мерзім кезеңіндегі өндірістік
шығындар ... ... ... ... ... ... 12
2.3. Өндіріс теориясы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
14
III.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .23
Пайдаланылған
әдебиет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .24
Кіріспе
Қазiргi тәуелсiз Қазақстанда жалпы табиғи-тарихи заңдылыққа сәйкес
ХХ1 ғасырдың қарсаңында рыноктық қатынасқа бағыт алынды. Осыған орай
көптеген күрделi мәселелердi тұңғыш рет шешуге ұмтылып келемiз.
Кеңес Одағы тараған соң Қазақстан Республикасы саяси тәуелсiздiкке ие
болып өз алдына жеке мемлекет ретiнде Бiрiккен Ұлттар Ұйымының мүшелiгiне
қабылданды, басқа да тәуелсiз елдер сияқты әкiмшiлдiк жүйеден рынок
қатынастары арқылы демократиялық ел болуға бет алып, өтпелi дәуiр
кезеңдерiн басынан өткiзуде. Осыған орай республикамызда жаңа өндiрiстiк
қатынастар заңдылықтарын, олардың ерекше көрiнiстерiн зерттеу мүмкiңдiгi
ашылды. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының басты мiндеттері мен алға
қойған мақсаттары ол - әлеуметтiк бағыттағы жоғары әрі тиiмдi экономиканы
қалыптастыру әлемдiк кеңiстiкте өз орнын табу, экономикалық тәуелсiздiктi
қамтамасыз ету, жоғары дәрежелi еңбек өнiмдiлiгiне жету, халық шаруашылығы
құрылымында жоғары технологияны пайдалану, халықтың тұрмыс дәрежесiн
көтеру, аралас экономиканы қалыптастыру, түрлi меншiк иелерiне жол ашу,
рынок орталықтарында тиiмдi заңға негiзделген iскерлiкке қол жеткiзу болып
табылады.
Қазiр елiмiздiң экономикасында әкiмшiлдiк-шаруашылық жүйесiнен арыла
келе рынок шаруашылығына қажет алғы шарттар жасау мақсаты жүзеге асырылуда.
Нарық экономикасына көшу бiр дүркiн қозғалыс емес, ол тарихи тұрғыдан
алғанда адамзат қоғамының көп жағдайда экономикалық және әлеуметтiк
прогресiн айқындайтын табиғи процесс.
Әрине, бiздiң елiмiзге бүкiл әлемдiк рынок экономикасының тарихын,
даму сатыларын басынан өткiзу мiндет емес. Бiз басқа мемлекеттердiң
тәжiрибесiн ескеруге тиiстiмiз. Қазақстан экономикасының басқа мемлекеттер
тәрiздi рыноктық қатынас бағытында дамуы сөзсiз. Кешегi әкiмшiлдiк
социализмнен керi қарай капитализмге көшудемiз деушiлер де бар. Соңғы
жылдары экономика теориясы түбiрлi өзгерiстер орын алуда. Ол кездейсоқ
емес, мұның өзi қоғамдық және өндiрiстiк қатынастарда болып жатқан жаңа
құбылыстар мен процестерге тiкелей байланысты.
Мен өзімнің курстық жұмысымда микроэкономикадан өндіріс шығындары
мәселесiн теориялық тұрғыдан қарастырып кетудi мақсат етiп отырмын.
II. Негізгі бөлім - Өндірістік шығындар
Өндірілетін өнім көлемнің өзгеруі жалпы жөне орташа шығындарды
өзгертеді,ал бұл жағдай баға мен фирмалар ұсынатын тауарлардың
мөлшері арасындағы қатынасқа едәуір ықпалын тигізеді.
Бұл тақырыпты қарастырғанда өндірістің экономикалық және
бухгалтерлік шығындарын ажырата білу керек.
Бухгалтерлік шығарылатын өндірістің есеп беру кезеңіндегі шығындары
жатады және олар шығарылатын өзіндік құнының құрамына кіреді оған
мыналар жатады: шикізат пен материалдар құны, жұмысшылар мен
кызметкерлердің жалақысы, амортизациялық өтемдер, жал төлемі, салықтар.
Ал экономикалық шығындарға біз жалпы, барлық шығындарды жатқызамыз,
оның ішінде фирманың өз меншігіндегі сатып алынбайтын өндіріс факторларын
пайдаланғандағы айқынсыз шығындар бар, капиталды барлық нарық құны бар және
олардың балама қолданғанда төлем алуға болатын факторларды жатқызамыз.
2.1. Қысқа мерзім кезеңіндегі өндірістік шығындар
Қысқа мерзім кезеңі деп – белгілі бір уақыт аралығын айтамыз.Уақыт
ағымында өндірістің кейбір факторлары өзгермей қалады.Сондықтан қыска
мерзім кезеңінде өндірістің жалпы шығындарын(ТС) анықтағанда, оның тұрақты
және айнымалы(VC) шығындарын ажыратады.
ТС=ҒС+VС
Тұрақты шығындар (ҒС) деп- қысқа мерзім кезеңінде өнім шығару
көлемінің өзгеруіне байланысты өзгермейтін шығындарды айтамыз. Оларға
мыналар жатады: амортизациялық өтемдер, жал төлемі, тұрақты салықтар,
сақтандыру төлемдері, дербес басқарудың жалақысы.
Айнымалы шығындар (VC) деп- шығарылатын өнім көлемінің өзгеруімен
бірге өзгеретін өндірістік шығындарды айтамыз. Айнымалы шығындарға:
шикізатқа кеткен шығындар, жұмысшылардың жалақысы, салықтар, энергия мен
отын ресурстарына, транспорттық қызметтерді төлеуге кететін шығындарға
жатқызамыз.
Жоғарыда көсетілген анықтамаларға негізделіп, олардың графиктерін
тұрғыза аламыз. Суретте айнымалы тұрақты шығындардың жалпы графигі
көрсетілген.
С
TC
FC
VC
A
Q
Жалпы шығындармен өнімділік арасында байланыс бар.VC мен TC
қисықтарының қысқа мерзім кезеңіндегі шекті өнімділіктің азаю заңы және
еңбектің жалпы өнімділігі қисығының түрімен түсіндіріледі.
Еңбек өнімділігінің артуымен айнымалы шығындардың VC A нүктесіне дейін
төменгі жылдамдықпен өсуі өндірістің бірінші сатысында еңбек өнімділігінің
жоғарылауының нәтижесінде өнім шығару көлемінің тез артуымен түсіндіріледі.
Шекті өнімділіктің азаю заңының әсері күшейген кезде, өнім шығару шамасының
көбеюіне байланысты айнымалы шығындар да тез қарқынмен өсе бастайды (А
нүктесінен бастап, қисық бойымен жоғары). ТС қисығы түгелімен VC қисығын
қайталайды және соңғысының вертикаль өсімен ҒС –тің жылжуы болып табылады.
Орташа және шекті шығындар
Өндірістік шығындарды талдағанда, жалпы шығындармен қатар орташа және
шекті шығындарды да өте жиі қолданамыз. Өндірістің орташа жалпы шығындары
(ATC) жалпы шығынның (ТС) өндірілген өнім көлеміне (Q) қатынасымен
анықталады да өнімнің бір данасын шығаруға кеткен жалпы шығынды көрсетеді.
Сонымен орташа жалпы шығындар мына формуламен есптеледі:
ATC= ТС
Q
Берілген көрсеткіш өнімінің өзідік құнының жақын нұсқасы болып
табылады, бірақ ол соңғысынан айқынсыз шығындар шамасымен өзгешеленеді.
Орташа жалпы шығындарды екі түрге бөлуге болады:орташа жалпы шығындар (AFC)
және орташа айнымалы шығындар (AVC). Олар келесідей анықталады:
AFC=FS
AVC=VC
Q
Q
Өндірістің шекті шығыны (MC) жалпы шығындардың өзгеруінің (^TC) өнім
көлемінің өзгеруі (^Q) қатынасына тең болады және өнімнің қосымша данасын
шығарғанға кеткен қосымша шығындарды көрсетеді, яғни:
MC=(^TC)
^ Q
Өнім шығару көлемі өскен кезде тұрақты шығындар өзгермейтіндігі
белгілі, сондықтан жалпы шығындардың өсуі әрқашан айнымалы шығындардың
өсуіне тең болады. Осы айтылғандарды ескере отырып, шекті шығынды былай
есептеуімізге болады.
MC=(^VC)
^ Q
Орташа өнімділік пен орташа шығындар арасында кері байланыс бар.
Жоғарыда айтылған байланыстарды түсіну үшін, біз еңбекті тұрақты төлем
мөлшері бар РL жалғыз айнымалы фоктор деп қарастырайық. Бұл жағдайда
МС=VC=PL*L=PL=PL
Q Q Q
AVC=VC=PL*L=PL
Q APL
AC=PL+AFC
APL
Бұл көрсеткштер арасындағы кері байланыс. МР өскен жағдайда, МС
төмендейді және керісінше МР максимумге жетеді. Осындай байланыс АР және АС
арасында да бар. Суретте МС және МР, АС және АР арасындағы өзара
байлпныстар көрсетілген. Табылған нәтижелер өндірістің орташа, шекті
шығындары мен өндіріс факторларының өнімділіктерінің арасында тығыз
байланыс бар екендігін көрсетеді.
AP max MP max
MC
AP L L
AP AC MC
min min
Q
Q
МС және МР, АС және АР арасындағы өзара байланыс.
Шекті, орташа айнымалы және орташа жалпы шығындар арасындағы қатынас
Өндірістің шекті шығындары мен шығындарының қисықтарын график
түрінде көрсетейік. МС, АVС және АС қисықтарының U тәрізді формасы
жоғарыда айтылғандай шекті шығындар мен өнімділіктің, орташа шығындар мен
орташа өнімділіктің, орташа өнімділіктің арасындағы кері байланыспен
түсіндіріледі.
Өнім шығару көлемін көбейткен кезде АС және АVС қисықтары бір-біріне
жақындайды,өйткені АFС бұл кезде азаяды.
МС мен АС арасындағы тәуелділіктікелесіден көруге болады: егер
өнімнің қосымша бір данасын өндірген кездегі шектегі шығындар орташа асып
кетсе ( МСАС), онда орташа шығындар көбейеді. Егер МСАС болса, онда АС-
ның көлемі кішірейеді. Сонымен МС қисығы АС қисығын, оның минимум
нүктесінде қиып өтеді. Осындай тәуелділік МС және АVС арасында да бар.
Фирманың пайдасын ең жоғарғы деңгейге жеткізетін ұтымды өнім
көлемін таңдаған кезде, өндірушілер әрдайым орташа және шекті шығындардың
өзгерісін ескеріп отырады.
Изокоста және ең кіші шығындар принципі
Изокоста дегеніміз – жалпы шығындарының құны бірдей болатын
тіркесімінқамтитын сызық. Изокостаның теңдеуінің табу үшін, еңбектің бар
сағатына деген төлемді РL арқылы капиталдық бір данасына кететін жал
төлемінің құнын белгілейік.
Сонда жалпы шығын былай анықталады:
ТС=Рl*L+РК*К
Мұнда, Рl*L-еңбекке кететін шығындар;
Рк*К – капиталға жұмсалған шығындар.
Берілген теңдеудің жазықтағы графигі изокоста болып табылады. Изокостаның
теңдеуін былай жазуға болады:
К=TC-PL*L
Pk-Pk
Бұдан біз изокостаның бұрыштық көлбеуі – ( РlРк)-ге тең екендігін
көреміз. Изокостаның бойында орналасқан кез- келген А және В нуктелері
үшін жалпы шығындар деңгейі бірдей. А нүктесінен В нүктесіне жылжығанда
қолданылған капиталдың саны К –ға азаяды, ал еңбек саны Lгн көбейеді.
Сондықтан еңбектің қосымша сағаттарын төлеуге кеткен шығындардың орнын
капитал шығындарының азаюымен толтыру керек, Рl*L =-H*K
Бұдан -K -PL
L Pk
Тең екендігін кореміз. Яғни изокостаның бұрыштық
коэфиценті, шығындар тұрақты деп ұйғарғанда, капиталды еңбекпен ауыстыру
шамасын көрсетеді.
Фирма берілген өнім көлемін ең аз шығындармен өндіру үшін қолданылатын
еңбек пен капиталдың санын анықтауы керек деген есепті қарастырайық
К B
Q=200 дана көлемін шығаруға сәйкес изокванта көрсетілген. Үш изокостаны
қарастырайық. 1-изокоста изоквантадан төмен орналасқан және ешқандай
нүктеде олар қиылыспайды немесе бірін-бірі жанап өтпейді, яғни, өндіріс
көлемін 200 бірлікке жеткізуге өндірістік ресурстардың деңгейі аз. 2-
изокостаны қарастырайық, онда А нүктесі ТС2 изокоста мен изоквантаға ортақ
және осы нүктеде 200 бірлік өнім өндіргендегі шығындар ең төменгі деңгейде
болады.
Бұл нүкте тепе-теңдік жағдайын көрсетеді, сонымен қатар төмендегідей
шарт орындалады:
МРL=MPk
PL
Pk
В нүктесінде Q=200 өнім бірлігі өндірілгендегі шығындар А нүктесіндегіден
көп болады немесе ТС1 ТС2
Сондықтан 3-изокоста берілген өнім көлемін өндіргендегі неғұрлым жоғарғы
шығындарды көрсетеді.
Өсу траекториясы
Өсу траекториясы фирма өнім көлемін шығаруды көбейткен кезде
өндірістің айнымалы факторлары қалай өзгеретінін көрсетеді. Көптеген
изокванталарды қарастырайық. Олардың әрбіреуінде изоквантаның изокостамен
жанасу нүктесін көрсетуге болады. Онда берілген өнім көлемі ең төменгі
деңгейдегі шығындармен өндіріледі. Осы қисықтардықнүктелерін қосу арқылы
біз фирманың траекрториясын аламыз.
K
L
Фирманың даму траекториясы
2.1. Ұзақ мерзім кезеңіндегі өндірістік шығындар
Бұл уақыт ағымына байланысты өзгеріп тұрүы мүмкін. Жоғарыда ұсынылған
моделдерде өндірістік факторлардың бірі капитал тұрақты болып,ал басқа
факторлар өзгермел болғандағы жағдайлар қарастырылған.Біз қысқа мерзім
кезеңіндегі шекті, орташа шығындардың қисықтарын алдық.
Ал ұзақ мерзім кезеңіндегі орташа жалпы шығындар қисығын түсіндіру
үшін,ұзақ уақыт аралығындағы өндіріс көлемі өзгеріп отырады деп ұйғарамыз.
Өнім шығару көлемі 0Q1500 болған жағдайда бірінші
өнеркәсіп орнының көлемі ең ұтымды болады, себебі жоғарыда көрсетілген өнім
көлемін ең төменгі деңгейдегі шығындармен өндіруге болады.Егер 1500Q2700
болса, онда ұтымды өнім көлемін екінші өнеркәсіпте, ал Q2700 болса,үшінші
өнеркәсіпте өндірген тиімді болады. Мына суретте өнеркәсіп көлемінің 3
мүмкіндігі берілген және ұзақ мерім кезеңіндегі орташа жалпы шығын қисығы
LRAC қара сызықпен көрсетілген.
AC
LRAC
АС1 LRAC
АС5
АС2 АС4
АС3
min
Q Q
Егер 3-тен әлдеқайда көп өнеркәсіп орындарын қарастыратын болсақ, онда
суретте көрсетілгендей орташа жалпы шығын қисығын аламыз және бұл қисық
қысқа мерзімдегі орташа жалпы шығындарды жанап өтеді. Өнім көлемі шамасына
жеткенге дейін төмендейтін болса, онда өндірістің өсу ауқымы оң әсерлі
болады,демек еңбекті тиімді қолдану, өндіріс факторларының өнімділігін
арттыру, жаңа технологияны пайдалану және көлемі үлкен өнеркәсіп
орындарында жақсы нәтижелерге жеткізеді. Оның жоғарылауы өндіріс ауқымы
өсуінің өндіріске теріс әсерін тигізетін, себебі бұл уақытта көлемі үлкен
өнеркәсіпті басқару тәсілдері ойдағыдай болмай, еңбек және капитал
өнімділігін төмендетеді.
Ұзақ мерзім кезеңіндегі шекті шығын қисығы осы мерзімдегі
орташа жалпы шығын қисығын, ең төменгі деңгей нүктесінде басып өтеді. Ұзақ
мерзімдегі шекті шығын қисығы өнім көлемі өзгеруіне байланысты жалпы
шығынның қалай өзгеретінін көрсетеді. Бұл өзара байланыс қысқа мерзім
кезеңіндегі шекті шығындар (MC) мен орташа жалпы шығындар (AC) арасындағы
байланыс сияқты болады.
2.3. Өндіріс теориясы
Микроэкономика курсының бұл тарауы өндірісте қолданылатын өндіріс
факторлары мен осы ресурстарды пайдалану арқылы өндірілетін тауарлардың
мөлшері арасындағыбайланысты.
Өндірістің технологиялық әдісі деп өндіріс факторларын, яғни
шикізаттар мен ресурстарды, белгілі бір өңдеу процестері арқылы дайын
өнімге (тауарларға немесе қызметке ) айналдыруды айтамыз. Өндірістік
процесте қолданылатын факторларды негізгі төрт түрге бөледі:
1) шикізаттар мен материалдар;
2) басқа өнеркәсіптің өндірген тауарлары;
3) еңбек күші;
4) капитал ( құрал- жабдықтар, ғимараттар);
Нақты өмірде өндірістік процесте зерттеу үшін көптеген өндіріс
факторларын пайдаланады. Өндірістік процесте ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
I.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
II. Негізгі бөлім - Өндірістік
шығындар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
2.1. Қысқа мерзім кезеңіндегі өндірістік
шығындар ... ... ... ... ... ...5
2.2. Ұзақ мерзім кезеңіндегі өндірістік
шығындар ... ... ... ... ... ... 12
2.3. Өндіріс теориясы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
14
III.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .23
Пайдаланылған
әдебиет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .24
Кіріспе
Қазiргi тәуелсiз Қазақстанда жалпы табиғи-тарихи заңдылыққа сәйкес
ХХ1 ғасырдың қарсаңында рыноктық қатынасқа бағыт алынды. Осыған орай
көптеген күрделi мәселелердi тұңғыш рет шешуге ұмтылып келемiз.
Кеңес Одағы тараған соң Қазақстан Республикасы саяси тәуелсiздiкке ие
болып өз алдына жеке мемлекет ретiнде Бiрiккен Ұлттар Ұйымының мүшелiгiне
қабылданды, басқа да тәуелсiз елдер сияқты әкiмшiлдiк жүйеден рынок
қатынастары арқылы демократиялық ел болуға бет алып, өтпелi дәуiр
кезеңдерiн басынан өткiзуде. Осыған орай республикамызда жаңа өндiрiстiк
қатынастар заңдылықтарын, олардың ерекше көрiнiстерiн зерттеу мүмкiңдiгi
ашылды. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының басты мiндеттері мен алға
қойған мақсаттары ол - әлеуметтiк бағыттағы жоғары әрі тиiмдi экономиканы
қалыптастыру әлемдiк кеңiстiкте өз орнын табу, экономикалық тәуелсiздiктi
қамтамасыз ету, жоғары дәрежелi еңбек өнiмдiлiгiне жету, халық шаруашылығы
құрылымында жоғары технологияны пайдалану, халықтың тұрмыс дәрежесiн
көтеру, аралас экономиканы қалыптастыру, түрлi меншiк иелерiне жол ашу,
рынок орталықтарында тиiмдi заңға негiзделген iскерлiкке қол жеткiзу болып
табылады.
Қазiр елiмiздiң экономикасында әкiмшiлдiк-шаруашылық жүйесiнен арыла
келе рынок шаруашылығына қажет алғы шарттар жасау мақсаты жүзеге асырылуда.
Нарық экономикасына көшу бiр дүркiн қозғалыс емес, ол тарихи тұрғыдан
алғанда адамзат қоғамының көп жағдайда экономикалық және әлеуметтiк
прогресiн айқындайтын табиғи процесс.
Әрине, бiздiң елiмiзге бүкiл әлемдiк рынок экономикасының тарихын,
даму сатыларын басынан өткiзу мiндет емес. Бiз басқа мемлекеттердiң
тәжiрибесiн ескеруге тиiстiмiз. Қазақстан экономикасының басқа мемлекеттер
тәрiздi рыноктық қатынас бағытында дамуы сөзсiз. Кешегi әкiмшiлдiк
социализмнен керi қарай капитализмге көшудемiз деушiлер де бар. Соңғы
жылдары экономика теориясы түбiрлi өзгерiстер орын алуда. Ол кездейсоқ
емес, мұның өзi қоғамдық және өндiрiстiк қатынастарда болып жатқан жаңа
құбылыстар мен процестерге тiкелей байланысты.
Мен өзімнің курстық жұмысымда микроэкономикадан өндіріс шығындары
мәселесiн теориялық тұрғыдан қарастырып кетудi мақсат етiп отырмын.
II. Негізгі бөлім - Өндірістік шығындар
Өндірілетін өнім көлемнің өзгеруі жалпы жөне орташа шығындарды
өзгертеді,ал бұл жағдай баға мен фирмалар ұсынатын тауарлардың
мөлшері арасындағы қатынасқа едәуір ықпалын тигізеді.
Бұл тақырыпты қарастырғанда өндірістің экономикалық және
бухгалтерлік шығындарын ажырата білу керек.
Бухгалтерлік шығарылатын өндірістің есеп беру кезеңіндегі шығындары
жатады және олар шығарылатын өзіндік құнының құрамына кіреді оған
мыналар жатады: шикізат пен материалдар құны, жұмысшылар мен
кызметкерлердің жалақысы, амортизациялық өтемдер, жал төлемі, салықтар.
Ал экономикалық шығындарға біз жалпы, барлық шығындарды жатқызамыз,
оның ішінде фирманың өз меншігіндегі сатып алынбайтын өндіріс факторларын
пайдаланғандағы айқынсыз шығындар бар, капиталды барлық нарық құны бар және
олардың балама қолданғанда төлем алуға болатын факторларды жатқызамыз.
2.1. Қысқа мерзім кезеңіндегі өндірістік шығындар
Қысқа мерзім кезеңі деп – белгілі бір уақыт аралығын айтамыз.Уақыт
ағымында өндірістің кейбір факторлары өзгермей қалады.Сондықтан қыска
мерзім кезеңінде өндірістің жалпы шығындарын(ТС) анықтағанда, оның тұрақты
және айнымалы(VC) шығындарын ажыратады.
ТС=ҒС+VС
Тұрақты шығындар (ҒС) деп- қысқа мерзім кезеңінде өнім шығару
көлемінің өзгеруіне байланысты өзгермейтін шығындарды айтамыз. Оларға
мыналар жатады: амортизациялық өтемдер, жал төлемі, тұрақты салықтар,
сақтандыру төлемдері, дербес басқарудың жалақысы.
Айнымалы шығындар (VC) деп- шығарылатын өнім көлемінің өзгеруімен
бірге өзгеретін өндірістік шығындарды айтамыз. Айнымалы шығындарға:
шикізатқа кеткен шығындар, жұмысшылардың жалақысы, салықтар, энергия мен
отын ресурстарына, транспорттық қызметтерді төлеуге кететін шығындарға
жатқызамыз.
Жоғарыда көсетілген анықтамаларға негізделіп, олардың графиктерін
тұрғыза аламыз. Суретте айнымалы тұрақты шығындардың жалпы графигі
көрсетілген.
С
TC
FC
VC
A
Q
Жалпы шығындармен өнімділік арасында байланыс бар.VC мен TC
қисықтарының қысқа мерзім кезеңіндегі шекті өнімділіктің азаю заңы және
еңбектің жалпы өнімділігі қисығының түрімен түсіндіріледі.
Еңбек өнімділігінің артуымен айнымалы шығындардың VC A нүктесіне дейін
төменгі жылдамдықпен өсуі өндірістің бірінші сатысында еңбек өнімділігінің
жоғарылауының нәтижесінде өнім шығару көлемінің тез артуымен түсіндіріледі.
Шекті өнімділіктің азаю заңының әсері күшейген кезде, өнім шығару шамасының
көбеюіне байланысты айнымалы шығындар да тез қарқынмен өсе бастайды (А
нүктесінен бастап, қисық бойымен жоғары). ТС қисығы түгелімен VC қисығын
қайталайды және соңғысының вертикаль өсімен ҒС –тің жылжуы болып табылады.
Орташа және шекті шығындар
Өндірістік шығындарды талдағанда, жалпы шығындармен қатар орташа және
шекті шығындарды да өте жиі қолданамыз. Өндірістің орташа жалпы шығындары
(ATC) жалпы шығынның (ТС) өндірілген өнім көлеміне (Q) қатынасымен
анықталады да өнімнің бір данасын шығаруға кеткен жалпы шығынды көрсетеді.
Сонымен орташа жалпы шығындар мына формуламен есптеледі:
ATC= ТС
Q
Берілген көрсеткіш өнімінің өзідік құнының жақын нұсқасы болып
табылады, бірақ ол соңғысынан айқынсыз шығындар шамасымен өзгешеленеді.
Орташа жалпы шығындарды екі түрге бөлуге болады:орташа жалпы шығындар (AFC)
және орташа айнымалы шығындар (AVC). Олар келесідей анықталады:
AFC=FS
AVC=VC
Q
Q
Өндірістің шекті шығыны (MC) жалпы шығындардың өзгеруінің (^TC) өнім
көлемінің өзгеруі (^Q) қатынасына тең болады және өнімнің қосымша данасын
шығарғанға кеткен қосымша шығындарды көрсетеді, яғни:
MC=(^TC)
^ Q
Өнім шығару көлемі өскен кезде тұрақты шығындар өзгермейтіндігі
белгілі, сондықтан жалпы шығындардың өсуі әрқашан айнымалы шығындардың
өсуіне тең болады. Осы айтылғандарды ескере отырып, шекті шығынды былай
есептеуімізге болады.
MC=(^VC)
^ Q
Орташа өнімділік пен орташа шығындар арасында кері байланыс бар.
Жоғарыда айтылған байланыстарды түсіну үшін, біз еңбекті тұрақты төлем
мөлшері бар РL жалғыз айнымалы фоктор деп қарастырайық. Бұл жағдайда
МС=VC=PL*L=PL=PL
Q Q Q
AVC=VC=PL*L=PL
Q APL
AC=PL+AFC
APL
Бұл көрсеткштер арасындағы кері байланыс. МР өскен жағдайда, МС
төмендейді және керісінше МР максимумге жетеді. Осындай байланыс АР және АС
арасында да бар. Суретте МС және МР, АС және АР арасындағы өзара
байлпныстар көрсетілген. Табылған нәтижелер өндірістің орташа, шекті
шығындары мен өндіріс факторларының өнімділіктерінің арасында тығыз
байланыс бар екендігін көрсетеді.
AP max MP max
MC
AP L L
AP AC MC
min min
Q
Q
МС және МР, АС және АР арасындағы өзара байланыс.
Шекті, орташа айнымалы және орташа жалпы шығындар арасындағы қатынас
Өндірістің шекті шығындары мен шығындарының қисықтарын график
түрінде көрсетейік. МС, АVС және АС қисықтарының U тәрізді формасы
жоғарыда айтылғандай шекті шығындар мен өнімділіктің, орташа шығындар мен
орташа өнімділіктің, орташа өнімділіктің арасындағы кері байланыспен
түсіндіріледі.
Өнім шығару көлемін көбейткен кезде АС және АVС қисықтары бір-біріне
жақындайды,өйткені АFС бұл кезде азаяды.
МС мен АС арасындағы тәуелділіктікелесіден көруге болады: егер
өнімнің қосымша бір данасын өндірген кездегі шектегі шығындар орташа асып
кетсе ( МСАС), онда орташа шығындар көбейеді. Егер МСАС болса, онда АС-
ның көлемі кішірейеді. Сонымен МС қисығы АС қисығын, оның минимум
нүктесінде қиып өтеді. Осындай тәуелділік МС және АVС арасында да бар.
Фирманың пайдасын ең жоғарғы деңгейге жеткізетін ұтымды өнім
көлемін таңдаған кезде, өндірушілер әрдайым орташа және шекті шығындардың
өзгерісін ескеріп отырады.
Изокоста және ең кіші шығындар принципі
Изокоста дегеніміз – жалпы шығындарының құны бірдей болатын
тіркесімінқамтитын сызық. Изокостаның теңдеуінің табу үшін, еңбектің бар
сағатына деген төлемді РL арқылы капиталдық бір данасына кететін жал
төлемінің құнын белгілейік.
Сонда жалпы шығын былай анықталады:
ТС=Рl*L+РК*К
Мұнда, Рl*L-еңбекке кететін шығындар;
Рк*К – капиталға жұмсалған шығындар.
Берілген теңдеудің жазықтағы графигі изокоста болып табылады. Изокостаның
теңдеуін былай жазуға болады:
К=TC-PL*L
Pk-Pk
Бұдан біз изокостаның бұрыштық көлбеуі – ( РlРк)-ге тең екендігін
көреміз. Изокостаның бойында орналасқан кез- келген А және В нуктелері
үшін жалпы шығындар деңгейі бірдей. А нүктесінен В нүктесіне жылжығанда
қолданылған капиталдың саны К –ға азаяды, ал еңбек саны Lгн көбейеді.
Сондықтан еңбектің қосымша сағаттарын төлеуге кеткен шығындардың орнын
капитал шығындарының азаюымен толтыру керек, Рl*L =-H*K
Бұдан -K -PL
L Pk
Тең екендігін кореміз. Яғни изокостаның бұрыштық
коэфиценті, шығындар тұрақты деп ұйғарғанда, капиталды еңбекпен ауыстыру
шамасын көрсетеді.
Фирма берілген өнім көлемін ең аз шығындармен өндіру үшін қолданылатын
еңбек пен капиталдың санын анықтауы керек деген есепті қарастырайық
К B
Q=200 дана көлемін шығаруға сәйкес изокванта көрсетілген. Үш изокостаны
қарастырайық. 1-изокоста изоквантадан төмен орналасқан және ешқандай
нүктеде олар қиылыспайды немесе бірін-бірі жанап өтпейді, яғни, өндіріс
көлемін 200 бірлікке жеткізуге өндірістік ресурстардың деңгейі аз. 2-
изокостаны қарастырайық, онда А нүктесі ТС2 изокоста мен изоквантаға ортақ
және осы нүктеде 200 бірлік өнім өндіргендегі шығындар ең төменгі деңгейде
болады.
Бұл нүкте тепе-теңдік жағдайын көрсетеді, сонымен қатар төмендегідей
шарт орындалады:
МРL=MPk
PL
Pk
В нүктесінде Q=200 өнім бірлігі өндірілгендегі шығындар А нүктесіндегіден
көп болады немесе ТС1 ТС2
Сондықтан 3-изокоста берілген өнім көлемін өндіргендегі неғұрлым жоғарғы
шығындарды көрсетеді.
Өсу траекториясы
Өсу траекториясы фирма өнім көлемін шығаруды көбейткен кезде
өндірістің айнымалы факторлары қалай өзгеретінін көрсетеді. Көптеген
изокванталарды қарастырайық. Олардың әрбіреуінде изоквантаның изокостамен
жанасу нүктесін көрсетуге болады. Онда берілген өнім көлемі ең төменгі
деңгейдегі шығындармен өндіріледі. Осы қисықтардықнүктелерін қосу арқылы
біз фирманың траекрториясын аламыз.
K
L
Фирманың даму траекториясы
2.1. Ұзақ мерзім кезеңіндегі өндірістік шығындар
Бұл уақыт ағымына байланысты өзгеріп тұрүы мүмкін. Жоғарыда ұсынылған
моделдерде өндірістік факторлардың бірі капитал тұрақты болып,ал басқа
факторлар өзгермел болғандағы жағдайлар қарастырылған.Біз қысқа мерзім
кезеңіндегі шекті, орташа шығындардың қисықтарын алдық.
Ал ұзақ мерзім кезеңіндегі орташа жалпы шығындар қисығын түсіндіру
үшін,ұзақ уақыт аралығындағы өндіріс көлемі өзгеріп отырады деп ұйғарамыз.
Өнім шығару көлемі 0Q1500 болған жағдайда бірінші
өнеркәсіп орнының көлемі ең ұтымды болады, себебі жоғарыда көрсетілген өнім
көлемін ең төменгі деңгейдегі шығындармен өндіруге болады.Егер 1500Q2700
болса, онда ұтымды өнім көлемін екінші өнеркәсіпте, ал Q2700 болса,үшінші
өнеркәсіпте өндірген тиімді болады. Мына суретте өнеркәсіп көлемінің 3
мүмкіндігі берілген және ұзақ мерім кезеңіндегі орташа жалпы шығын қисығы
LRAC қара сызықпен көрсетілген.
AC
LRAC
АС1 LRAC
АС5
АС2 АС4
АС3
min
Q Q
Егер 3-тен әлдеқайда көп өнеркәсіп орындарын қарастыратын болсақ, онда
суретте көрсетілгендей орташа жалпы шығын қисығын аламыз және бұл қисық
қысқа мерзімдегі орташа жалпы шығындарды жанап өтеді. Өнім көлемі шамасына
жеткенге дейін төмендейтін болса, онда өндірістің өсу ауқымы оң әсерлі
болады,демек еңбекті тиімді қолдану, өндіріс факторларының өнімділігін
арттыру, жаңа технологияны пайдалану және көлемі үлкен өнеркәсіп
орындарында жақсы нәтижелерге жеткізеді. Оның жоғарылауы өндіріс ауқымы
өсуінің өндіріске теріс әсерін тигізетін, себебі бұл уақытта көлемі үлкен
өнеркәсіпті басқару тәсілдері ойдағыдай болмай, еңбек және капитал
өнімділігін төмендетеді.
Ұзақ мерзім кезеңіндегі шекті шығын қисығы осы мерзімдегі
орташа жалпы шығын қисығын, ең төменгі деңгей нүктесінде басып өтеді. Ұзақ
мерзімдегі шекті шығын қисығы өнім көлемі өзгеруіне байланысты жалпы
шығынның қалай өзгеретінін көрсетеді. Бұл өзара байланыс қысқа мерзім
кезеңіндегі шекті шығындар (MC) мен орташа жалпы шығындар (AC) арасындағы
байланыс сияқты болады.
2.3. Өндіріс теориясы
Микроэкономика курсының бұл тарауы өндірісте қолданылатын өндіріс
факторлары мен осы ресурстарды пайдалану арқылы өндірілетін тауарлардың
мөлшері арасындағыбайланысты.
Өндірістің технологиялық әдісі деп өндіріс факторларын, яғни
шикізаттар мен ресурстарды, белгілі бір өңдеу процестері арқылы дайын
өнімге (тауарларға немесе қызметке ) айналдыруды айтамыз. Өндірістік
процесте қолданылатын факторларды негізгі төрт түрге бөледі:
1) шикізаттар мен материалдар;
2) басқа өнеркәсіптің өндірген тауарлары;
3) еңбек күші;
4) капитал ( құрал- жабдықтар, ғимараттар);
Нақты өмірде өндірістік процесте зерттеу үшін көптеген өндіріс
факторларын пайдаланады. Өндірістік процесте ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz