Қазақстан Республикасында бәсекелестікті дамыту мен қорғаудың 2007-2009 жылдарға арналған бағдарламасы

Жоспар
Кіріспе

1. Бағдарламаның паспорты
2. Кіріспе
3. Қазақстанда бәсекелестікті дамытудың қазіргі заманғы жай.күйін және проблемаларын талдау
4. Бағдарламаның мақсаты мен міндеттерi
5. Бағдарламаны іске асырудың негізгі бағыттары мен тетігi
5.1. Субъектілердің монополистік тәртібін және мемлекеттік органдардың бәсекелестікке қарсы іс.әрекеттерін болдырмау
5.2. Экономиканың барлық салаларында бәсекелестік ортаны құру
5.3. Қазақстан Республикасының монополияға қарсы органының институционалдық қайта құрылуын жүргізу, қолданыстағы монополияға қарсы заңнаманы бәсекелестік құқықтың халықаралық стандарттарына сәйкес келтіру
5.4. Кәсіпкерліктің еркіндігін және тұтынушылардың құқықтарын қорғаудың қоғамдық жүйесін нығайту, бәсекелестік мәдениетін көтеру, халықаралық ынтымақтастықты дамыту
5.5. Монополияға қарсы органның кадрлық әлеуетінің тиімділігін дамыту және жетілдіру
5.6. Монополияға қарсы органның жұмысы қағидатының айқындығы мен ашықтығын қамтамасыз ету
6. Қажетті ресурстар және оларды қаржыландыру көздерi
7. Бағдарламаны іске асырудан күтілетін нәтижелер
8. Бағдарламаны іске асыру жөніндегі іс.шаралар жоспары

Қазақстан Республикасында бәсекелестікті дамыту мен қорғаудың 2007-2009 жылдарға арналған бағдарламасын (бұдан әрі - Бағдарлама) әзірлеудің негіздемесі Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 1 наурыздағы «Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» атты Қазақстан халқына Жолдауы, Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 30 наурыздағы № 80 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006-2008 жылдарға арналған бағдарламасы, «Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 1 наурыздағы Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру жөніндегі іс-шаралардың жалпыұлттық жоспарын және Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006-2008 жылдарға арналған бағдарламасын орындаудың желілік кестесін іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары (94-т.), сондай-ақ Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі Д. Ахметовте өткен "Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының 2006 жылғы бірінші тоқсандағы қорытындысы туралы" 2006 жылғы 25 сәуірдегі мәжілісінің № 8 хаттамасы (1.5.3-тармақ) болып табылады.
Тиімді нарықтық бәсекелестік қазіргі заманғы экономикалық доктринада және көпшілік әлем елдерінің мемлекеттік дамуының саясаттық тұжырымдамаларында экономиканың табысты дамып келе жатқан негізі ретінде қарастырылады. Бәсекелестікті қорғау және бәсекеге қарсы іс-әрекеттерге тыйым салу мемлекеттік экономикалық саясаттың ортасында тұрады және тиісті құқықтық ресімдеу алады.
Ішкі, сондай-ақ жаhандық нарықтық бәсекелестік нарықтардың тиімділігіне қол жеткізудің және еңбекті өнімдірудің маңызды факторы болып табылады. Бұл жағдайларда нарықта сұранысқа ие, тауарлар (жұмыстар, қызметтер) өндіретін компаниялар тиімді дамиды. Тауарларды алмастыруға арналған пайдалы ортаны қамтамсыз ету үшін мемлекет тарапынан ең төмен тосқауылдар болуы тиіс.
Тәуелсіздікті алған және нарықтық қатынастарға өткен сәттен бастап Қазақстан Республикасының бәсекелестік саласындағы саясаты мемлекеттік реттеу жүйесін реформалауда басты рөлдердің бірін атқарады, өйткені мемлекеттік басқару жүйесі экономикалық және әлеуметтік нормалардың сапасын талап етеді және заңдарды, оның ішінде бәсекелестікті қорғайтын заңдарды қолдануға себепші болады.
Қазақстанда тәуелсіздіктің алғашқы қадамдарынан-ақ адал бәсекелестікті мемлекеттік қолдау және қорғау экономиканың нарықтық түрлендірудің басым бағыттарына жатқызылды.
Қазақстан Республикасының Конституциясы әркімнің кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне, өз мүлкін кез келген заңды кәсіпкерлік қызмет үшін еркін пайдалануға құқығы бары көзделген. Монополистік қызмет заңмен реттеледі және шектеледі. Жосықсыз бәсекеге тыйым салынады.
Монополияға қарсы реттеу жүйесі экономиканың дамуы мен қайта құрылуымен қатар жетілдіріледі. Монополияға қарсы саясаттың заңнамалық және институционалдық негіздері жақсарып, монополияға қарсы орган қызметкерлерінің білімі мен дайындықтары көтеріледі.
Осы Бағдарламаны әзірлеу тауар нарықтарында еркін бәсекелестікті дамыту, елдің экономикасын мемлекеттік реттеудегі, оның қызметінің тиімділігін арттырудағы монополияға қарсы органның рөлін күшейту, оның рөлі мен өкілеттіктерін жұртшылыққа түсіндіру, сондай-ақ заңнамалық базасын жетілдіру үшін тартымды және ашық жағдайларды құру қажеттілігінде туындаған.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасында бәсекелестікті дамыту мен қорғаудың 2007-2009
жылдарға арналған бағдарламасы

Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасында бәсекелестікті дамыту
мен қорғаудың 2007-2009 жылдарға арналған бағдарламасы (бұдан әрі -
Бағдарлама) бекітілсін.
2. Қазақстан Республикасының орталық атқарушы органдары мен өзге де
ұйымдар Бағдарламада көзделген іс-шаралардың уақтылы орындалуын қамтамасыз
етсін және жыл сайын, 30 маусымға және 30 желтоқсанға қарай Қазақстан
Республикасы Индустрия және сауда министрлігіне олардың орындалуы жөнінде
ақпарат ұсынсын.
3. Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігі жыл сайын, 10
шілдеге және 10 қаңтарға қарай Қазақстан Республикасының Үкіметіне және
Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігіне
Бағдарламаның орындалу барысы туралы жиынтық ақпарат ұсынсын.
4. Осы қаулының орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Премьер-
Министрінің орынбасары К.Қ. Мәсімовке жүктелсін.
5. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Мазмұны

1. Бағдарламаның паспорты
2. Кіріспе
3. Қазақстанда бәсекелестікті дамытудың қазіргі заманғы жай-күйін және
проблемаларын талдау
4. Бағдарламаның мақсаты мен міндеттерi
5. Бағдарламаны іске асырудың негізгі бағыттары мен тетігi
5.1. Субъектілердің монополистік тәртібін және мемлекеттік органдардың
бәсекелестікке қарсы іс-әрекеттерін болдырмау
5.2. Экономиканың барлық салаларында бәсекелестік ортаны құру
5.3. Қазақстан Республикасының монополияға қарсы органының
институционалдық қайта құрылуын жүргізу, қолданыстағы монополияға қарсы
заңнаманы бәсекелестік құқықтың халықаралық стандарттарына сәйкес келтіру
5.4. Кәсіпкерліктің еркіндігін және тұтынушылардың құқықтарын қорғаудың
қоғамдық жүйесін нығайту, бәсекелестік мәдениетін көтеру, халықаралық
ынтымақтастықты дамыту
5.5. Монополияға қарсы органның кадрлық әлеуетінің тиімділігін дамыту
және жетілдіру
5.6. Монополияға қарсы органның жұмысы қағидатының айқындығы мен
ашықтығын қамтамасыз ету
6. Қажетті ресурстар және оларды қаржыландыру көздерi
7. Бағдарламаны іске асырудан күтілетін нәтижелер
8. Бағдарламаны іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары

1. Бағдарлама паспорты

Бағдарламаның атауыҚазақстан Республикасында бәсекелестіктi дамыту мен
қорғаудың 2007-2009 жылдарға арналған бағдарламасы

Бағдарламаны 1. Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы
әзірлеу үшін 1 наурыздағы Қазақстанның әлемдегі бәсекеге
негіздеме барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру
стратегиясы атты Қазақстан халқына Жолдауы
2. Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы
30 наурыздағы № 80 Жарлығымен бекітілген Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2006-2008 жылдарға арналған
бағдарламасы

3. Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы
1 наурыздағы Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру
жөніндегi іс-шаралардың жалпыұлттық жоспарын
орындаудың желілік кестесі туралы Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 31 наурыздағы №
222 қаулысы

Бағдарламаны Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда
әзірлеуші министрлігi

Бағдарламаның Тауарлар (жұмыстар, қызметтер) нарығының тиімді
мақсаты жұмыс істеуіне бағытталған қолайлы жағдайлар жасау
жолымен еркін бәсекелестікті дамыту

Бағдарламаның Экономиканың барлық салаларында бәсекелестік ортаны
міндеттері құру субъектілердің монополистік тәртібін және
мемлекеттік органдардың бәсекелестікке қарсы
іс-әрекеттерін болдырмау; Қазақстан Республикасының
монополияға қарсы органының институционалдық қайта
құрылуын жүргізу; қолданыстағы монополияға қарсы
заңнаманы бәсекелестік құқықтың халықаралық
стандарттарына сәйкес келтіру; кәсіпкерліктің
еркіндігін және тұтынушылардың құқықтарын қорғаудың
қоғамдық жүйесін дамыту, бәсекелестік мәдениетін
көтеру; монополияға қарсы органның кадрлық
әлеуетінің тиімділігін дамыту және көтеру;
монополияға қарсы органның жұмысы қағидатының
айқындығы мен ашықтығын қамтамасыз ету

Бағдарламаны іске 2007-2009 жылдар
асыру мерзімдерi

Бағдарламаның 2007 жылғы республикалық бюджет қаражаты есебінен
қажетті ресурстар 117 млн. теңге.
және оларды
қаржыландыру
көздерi

Бағдарламаны іске Бағдарламаны іске асыру нәтижесінде:
асырудан күтілетін Қазақстан Республикасының бірқатар заңнамалық
нәтижелер кесімдері әзірленетін және қабылданатын болады;
монополияға қарсы органның тән емес функцияларын
жүйелендіру және беру жөнінде шаралар қабылданатын
болады;
жаңа компаниялардың экономика секторларына кіру
үшін тартымды және ашық шарттарды құру мақсатында
монополияға қарсы заңнама реформаланатын болады;
ішкі бәсекелестікті қарқынды ету жөнінде шаралар
кешені әзірленетін болады;
бәсекелестік орта дамытылады және нарықты
монополияландыруды болдырмайды;
монополияға қарсы орган қызметінің сапасы
көтеріледі;
монополияға қарсы органның 150-гe жуық мамандарының
біліктілігі арттырылады.

2. Кіріспе

Қазақстан Республикасында бәсекелестікті дамыту мен қорғаудың 2007-2009
жылдарға арналған бағдарламасын (бұдан әрі - Бағдарлама) әзірлеудің
негіздемесі Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 1 наурыздағы
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру
стратегиясы атты Қазақстан халқына Жолдауы, Қазақстан Республикасы
Президентінің 2006 жылғы 30 наурыздағы № 80 Жарлығымен бекітілген Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2006-2008 жылдарға арналған бағдарламасы,
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру
стратегиясы Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 1 наурыздағы
Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру жөніндегі іс-шаралардың
жалпыұлттық жоспарын және Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006-2008
жылдарға арналған бағдарламасын орындаудың желілік кестесін іске асыру
жөніндегі іс-шаралар жоспары (94-т.), сондай-ақ Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі Д. Ахметовте өткен "Қазақстан Республикасының әлеуметтік-
экономикалық дамуының 2006 жылғы бірінші тоқсандағы қорытындысы туралы"
2006 жылғы 25 сәуірдегі мәжілісінің № 8 хаттамасы (1.5.3-тармақ) болып
табылады.
Тиімді нарықтық бәсекелестік қазіргі заманғы экономикалық доктринада
және көпшілік әлем елдерінің мемлекеттік дамуының саясаттық
тұжырымдамаларында экономиканың табысты дамып келе жатқан негізі ретінде
қарастырылады. Бәсекелестікті қорғау және бәсекеге қарсы іс-әрекеттерге
тыйым салу мемлекеттік экономикалық саясаттың ортасында тұрады және тиісті
құқықтық ресімдеу алады.
Ішкі, сондай-ақ жаhандық нарықтық бәсекелестік нарықтардың тиімділігіне
қол жеткізудің және еңбекті өнімдірудің маңызды факторы болып табылады. Бұл
жағдайларда нарықта сұранысқа ие, тауарлар (жұмыстар, қызметтер) өндіретін
компаниялар тиімді дамиды. Тауарларды алмастыруға арналған пайдалы ортаны
қамтамсыз ету үшін мемлекет тарапынан ең төмен тосқауылдар болуы тиіс.
Тәуелсіздікті алған және нарықтық қатынастарға өткен сәттен бастап
Қазақстан Республикасының бәсекелестік саласындағы саясаты мемлекеттік
реттеу жүйесін реформалауда басты рөлдердің бірін атқарады, өйткені
мемлекеттік басқару жүйесі экономикалық және әлеуметтік нормалардың сапасын
талап етеді және заңдарды, оның ішінде бәсекелестікті қорғайтын заңдарды
қолдануға себепші болады.
Қазақстанда тәуелсіздіктің алғашқы қадамдарынан-ақ адал бәсекелестікті
мемлекеттік қолдау және қорғау экономиканың нарықтық түрлендірудің басым
бағыттарына жатқызылды.
Қазақстан Республикасының Конституциясы әркім нің кәсіпкерлік қызмет
еркіндігіне, өз мүлкін кез келген заңды кәсіпкерлік қызмет үшін еркін
пайдалануға құқығы бары көзделген. Монополистік қызмет заңмен реттеледі
және шектеледі. Жосықсыз бәсекеге тыйым салынады.
Монополияға қарсы реттеу жүйесі экономиканың дамуы мен қайта құрылуымен
қатар жетілдіріледі. Монополияға қарсы саясаттың заңнамалық және
институционалдық негіздері жақсарып, монополияға қарсы орган
қызметкерлерінің білімі мен дайындықтары көтеріледі.
Осы Бағдарламаны әзірлеу тауар нарықтарында еркін бәсекелестікті дамыту,
елдің экономикасын мемлекеттік реттеудегі, оның қызметінің тиімділігін
арттырудағы монополияға қарсы органның рөлін күшейту, оның рөлі мен
өкілеттіктерін жұртшылыққа түсіндіру, сондай-ақ заңнамалық базасын
жетілдіру үшін тартымды және ашық жағдайларды құру қажеттілігінде
туындаған.

3. Қазақстандағы бәсекелестікті дамытудың қазіргі заманғы
жай-күйін және проблемаларын талдау

Қазіргі уақытта, нарықтағы тиімді бәсекелестік салалардың көпшілігінде
өздігінен өзі дамымайды, мақсатты мемлекеттік саясатқа орай дамиды.
Бәсекелестік саясатты тиімді жүргізу осы саладағы арнайы заңнаманы
әзірлеуді, институционалдық құрылымды және құқық қолдану тәжірибесін
жетілдіруді болжайды.
Бәсекелестікке жәрдемдесу саясаты мен экономикалық үдерістерді
монополияға қарсы реттеу Қазақстанның экономикалық дамуының басым
бағыттарының қатарына кірді. Егер, қоғам оның артықшылықтары мен ондағы
пайдалар туралы жеткіліксіз құлағдар болса, бәсекелестікті қорғау мен
насихаттау мүмкін емес.
Соңғы жылдары экономикалық биліктің шоғырлану және ірі көлденең біріккен
құрылымдарды қалыптастыру, сондай-ақ нарықтағы компаниялардың келісілген іс-
әрекеттері, жосықсыз бәсекелестік және монополиялық пайдаларды алу
фактілері тұрақты сипат ала бастады. Бұл бәсекелестік күрестің ұлғаюына
және осы саладағы білімдерінің нарықтық қатынастар субъектілерінде
болмауына негізделген.
Нарықтың барлық қатысушылары үшін тең жағдай жасауға және нарықтық
күштерді дамыту пайдасына қоғамдық сананы қалыптастыруға жәрдемдесетін
бәсекелестікті насихаттау және білімдерді тарату - негізгі мақсаты нарықтың
барлық субъектілеріне арналған тең құқықтық мүмкіндіктерді қамтамасыз ету
болып табылатын монополияға қарсы саясаттың маңызды құрауыштары.
Егер, мемлекет әлемдік экономикада толыққанды әріптес болу мақсатын
қоятын болса, онда бірінші кезекте, ұлттық өнімнің бәсекелестік қабілетін
дамыту қажет. Қазіргі заманғы монополияға қарсы жүйесіз осы міндетті іс
жүзінде шешу мүмкін емес.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев өзінің соңғы сөз
сөйлеулерінде Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті елу елдің
қатарына кіру жөніндегі міндеттерді қойды. Нарықтық экономиканың негізгі
қозғалтқышы ретінде бәсекелестікті дамыту осы қызметтегі басымдықтардың
бірі ретінде белгіленді; халықаралық бәсекелестік құқықтың талаптарына
жауап беруі тиіс монополияға қарсы заңнаманы жетілдіру жөніндегі
міндеттерді қойды.
Республиканың ішкі бәсекелестігін дамыту үшін монополияға қарсы
заңнаманы және оны қолданудың құралдарын күшейту ғана емес, сонымен бірге
күшті монополиялық орган қажет.
Қазіргі уақытта, республикада міндеті мыналар арқылы тауар нарықтарында
бәсекелестікті дамыту болып табылатын Қазақстан Республикасы Индустрия және
сауда министрлігінің құрылымындағы Бәсекелестікті қорғау комитеті осындай
орган болып табылады:
жосықсыз бәсекелестіктің алдын алу;
бәсекелестікке қарсы іс-қимылдарды бақылау;
тауар нарығында үстем (монополиялық) жағдайды теріс пайдалануға жол
бермеуді бақылау;
монополистің монополиялық жоғары немесе төмен бағаларын белгілеуіне жол
бермеуін бақылау;
экономикалық шоғырлануды бақылау.
Монополияға қарсы орган 2004 жылдың соңында Мемлекет басшысының
тапсырмасы бойынша табиғи монополиялардың бәсекелестікті қорғау жөніндегі
функцияларын тарифтік реттеу жөніндегі функциялардан бөліп алу нәтижесінде
құрылды. Республиканың монополияға қарсы органдарын алғаш құру кезіндегі
сияқты бәсекелестікті қорғау жөніндегі функциялар табиғи монополияларды
тарифтік реттеуден тағы да институционалды тәуелсіз болып шықты, бұл
халықаралық стандарттарға сәйкес келеді. Монополияға қарсы органдардың
тарифтік реттеуден осылайша бөлінуі мен тәуелсіздігі әлемнің дамыған
елдерінің көпшілігіне тән. Бұған қоса шет елдердің монополияға қарсы
органдарының негізгі фукцияларының бірі өзінің соңғы іс-әрекеттерімен
бәсекелестікті шектеуге және монополистерге негізделмеген тарифті
белгілеуге жол бермеу мақсатында тарифтік және салалық реттеулер қызметі
үшін бақылау болып табылады.
Мәселен, 2006 жылғы 9 айда монополияға қарсы орган тауар нарықтарының 36
талдауын жүргізді, нәтижесі бойынша экономикалық, ұйымдастырушылық және
әкімшілік шектеулер, нарықтық инфрақұрылымның дамымағандығы, экологиялық
шектеулер анықталды.
Жүргізілген талдаулар нәтижесінде Тиісті тауар нарығында үстем
(монополиялық) жағдайға ие нарық субъектілерінің мемлекеттік тізіліміне
(бұдан әрі - Тізілім) тиісті өзгерістер мен толықтырулар енгізіледі, 2006
жылғы 1 қазандағы жағдай бойынша оның республикалық бөлігінде 61 нарық
субъектісі бар, оның ішінде, отын-энергетикалық кешені - 12; ауыл
шаруашылығы және өнеркәсіп - 3; көлік және байланыс - 26; мемлекеттік
кәсіпорындар - 13; мемлекеттік мекеме - 1 және өзге де салалар - 6.
Тізілімнің жергілікті бөлігінде 821 нарық субъектісі бар, оның ішінде:
отын-энергетикалық кешені - 235; ауыл шаруашылығы және өнеркәсіп - 140;
көлік және байланыс - 106; мемлекеттік кәсіпорындар - 171; мемлекеттік
мекеме - 1 және өзге де салалар - 169.
Компаниялар мен мемлекеттік органдар жүзеге асыратын бәсекелестікке
қарсы әрекеттер нарықтық тетіктердің жұмыс істеуін бұзуға әкелетін
экономикалық дамуға теріс әсер етеді.
Кейбір мемлекеттер осыған ұқсас әрекеттердің алдын алу және жолын кесу
мақсатында монополияға қарсы саясат шеңберінде қабылданған арнайы заңдардың
базасында құқықтық реттеуді жүзеге асырады.
Бәсеке және монополистік қызметті шектеу туралы Қазақстан
Республикасының Заңы (бұдан әрі - Заң) бәсекелестікке жол бермеуге немесе
жоюға алып келетін мемлекеттік органдардың кесімдеріне, іс-әрекеттері мен
келісімдеріне айрықша тыйым салуды енгізеді. Аталған тыйым салу Қазақстан
Республикасының бәріне дерлік мемлекеттік органдарына, жергілікті өзін-өзі
басқару органдарына, аталған органдардың өзге де функциялары мен құқықтары
берілген билік органдары мен өкілдік билік органдарын қоспағандағы
ұйымдарға таралады.
Егер, олар шаруашылық жүргізуші субъектілердің дербестігін шектесе
немесе жекелеген шаруашылық жүргізуші субъектілердің және өзінің нәтижесі
бір мезгілде бәсекелестікке жол бермеу, шектеу, жою және шаруашылық
жүргізуші субъектілердің мүдделерін қорғау болатын немесе болуы мүмкін
қызметінің кемсітушілік жағдайын жасаса, аталған органдардың іс-әрекеттері
мен шешімдеріне заңмен тыйым салынады және мемлекеттік органдардың
бәсекелестікке қарсы іс-әрекеттері болып табылады.
Заң сондай-ақ мемлекеттік органдардың нәтижесінде бәсекелестікке жол
бермеу, шектеу немесе жою орын алған немесе орын алуы мүмкін өзара не
олардың және шаруашылық жүргізуші субъектінің арасындағы келісімдерге
немесе үйлестірілген іс-қимылдарға қатысуына тыйым салынады. Заңда бағаға
әсер етуі, нарықтарды бөлуге немесе нарықтарға қолжетімділікті шектеуге не
одан бәсекелестерді жоюға алып келуі мүмкін нақты ұсыным бар, бірақ тізім
жеткілікті болып табылмайды.
Мемлекеттік органдарға бәсекелестікті шектеуге бағытталған кесімдерді
қабылдау мен іс-әрекеттер жасауға тыйым салу іс жүзінде барлық дамыған
елдердің монополияға қарсы заңнамасына енгізілген.
Салалық мемлекеттік органдар реттелетін салаларды дамыту мақсатында
өздері шығаратын кесімдердің бәсекелестікті шектеу мүмкіндігін болжамайды,
сөйтіп дамушы салалардағы бәсекелестікті шектейтін жағдайлар орын алған.
Сонымен бірге, нарықтағы бәсекелестіктің жағдайларын бұрмалауға алып
келетін импорттық тарифтер мемлекеттік органдардың тарапынан шетелдік
бәсекелестіктен ұлттық өнеркәсіпті қорғаудың дәстүрлі және кең
пайдаланылатын құралы болып табылады. Кедендік-тарифтік шаралармен қатар
тең емес бәсекелестік шартын жасайтын мүдделі компанияларға мемлекеттік
органдардың көптеген рұқсаттарын берумен байланысты қорғаудың тарифтік емес
шаралары пайдаланылады.
Импорттық квоталар - импортты сандық шектеу тарифтік қорғаудың
тәсілдерінің бірі болып табылады. Мемлекет квоталарды енгізу кезінде
әкелуге рұқсат беретін лицензиялардың шектелген санын береді және
лицензияланбайтын импортқа тыйым салады. Қазіргі уақытта, Дүниежүзілік
Сауда Ұйымы (бұдан әрі - ДСҰ) ережесі ерекше келісілген жағдайларды
қоспағанда, импорттық квоталарды қолдануға тыйым салады.
Мыналар импорттық квоталарды қолданудың теріс салдарлары болып табылады:
импортты шектеу, тауар тапшылығының туындауы және сәйкесінше, нарықтағы,
әсіресе, бәсекелесетін отандық сала бар сұранысты дербес қанағаттандыра
алмайтын бағаның өсуі.
Соңғы жылдары демпингке қарсы және өтемақы шаралары сияқты нарықты
қорғаудың тарифтік емес шаралары кең қолдану тапты. Шетелдік сарапшылар
жүргізген экономикалық талдау нәтижелеріне сәйкес нақты қазіргі демпинг пен
субсидиялардың жағдайында экспорттаушы елдерде ғана емес, сонымен бірге осы
шараларды енгізетін елде де экономикалық шығындарға алып келеді.
Қазақстан Республикасындағы тамыр-таныстық саясат сыртқы сауда
саясатының бөлігі болып табылады және тиісті мемлекеттік органдар іске
асырады. Монополияға қарсы органның осы саясатты жүргізуге әрекет ету
мүмкіндігі жоқ және сондықтан да ол қоғамның белгілі бір бөлігінің мүддесін
көрсетеді және ішкі және халықаралық нарықтардағы қалыпты бәсекенің
шарттарын бұзады.
Бәсекелестікті бұзатын мемлекеттік органдар әрекеттерінің басқа тобы
шетелдік бәсекемен тікелей байланысты емес ішкі әрекет болып табылады. Олар
бюджеттік субсидиялар, өнеркәсіптік немесе ғылыми-техникалық саясат
шаралары, жекелеген салаларды, өңірлерді, өндірістерді қолдау, жекелеген
кәсіпорындар үшін жеңілдікті немесе қызметтің керісінше, кемсітушілік
жағдайлар жасау нысанында іске асырылуы мүмкін. Ішкі әрекеттер, сыртқы
әрекеттер сияқты жалпы және селекциялық сипатқа ие.
Сыртқы шараларға қарағанда, ДСҰ ережелерімен реттелетін ішкі шектеу
шаралары мемлекеттің дәрігейі болып қала береді.
Әлемнің көптеген елдерінде үкімет экономиканың белгілі бір саласын,
бірінші кезекте ауыл шаруашылығын қолдауға асығады. Үкіметтік қолдауды
қорғаныстық кешен, ғылыми-техникалық әзірлемелер жиі пайдаланады. Көптеген
елдердің заңнамасы қоршаған ортаны қорғауды, ғылыми-техникалық
әзірлемелерді мемлекеттік қолдауға, экономиканың жаңа салаларын дамытуға,
дағдарысты салалардағы қайта құрылымдауға негіздемелі түрде жол береді.
Мемлекеттік органдардың ішкі нарықтағы бәсекелестікті ақтаусыз шектейтін
жағдай орын алады. Бұл жерде жалпы сипаттағы шаралар үкіметтің өзі
мемлекеттік қолдауға лайықты салаларды немесе өндірістерді таңдағанда және
оларға әрқалай жәрдем көрсеткенде өнеркәсіптік немесе ғылыми-техникалық
саясат шеңберінде басты түрде алдын ала қабылданады.
Селективтік сипатқа ие мемлекеттер бәсекелестікке анағұрлым қауіпті
болып табылады. Мемлекеттік билік органдары белгілі бір кәсіпорындарға
нарыққа енудің әртүрлі тосқауылдар, компания қызметінің кемсітушілік немесе
керісінше, жеңілдікті шарттарды жасай отырып, негізделмеген эксклюзивтік
құқық бере отырып немесе тиімсіз кәсіпорындарды қолдай отырып,
бәсекелестікке елеулі залал келтіруі мүкін.
Қолданыстағы монополияға қарсы заңнамаға сәйкес мыналар:
бәсекелестікке қарсы келісім (келісілген іс-әрекеттер) - тараптардың
бәсекені шектеуге немесе жоюға, кәсіпкерлік қызметте негізсіз артықшылықтар
алуға бағытталған кез келген шарттық қатынастары:
тауарларды сатып алудың немесе өткізудің келісілген бағаларын не басқа
жағдайларын белгілеу (ұстап тұру);
бағаны көтеру, төмендету немесе ұстап тұру не сауда-саттыққа
қатысушылардың арасындағы өзге де келісімдер нәтижесінде сауда-саттық
қорытындыларын бұрмалау;
тауар нарықтарын аумақтық белгісі, тауарлардың түр-түрі, оларды өткізу
немесе сатып алу көлемі бойынша, сатушылар немесе сатып алушылар тобы
бойынша не басқа белгілер бойынша бөлу;
квоталауды қоса алғанда тауарларды өндіруді не өткізуді негізсіз шектеу;
белгілі бір сатушылармен не сатып алушылармен шарт жасасудан негізсіз
бас тарту;
тауар нарығына кіруді шектеуге немесе одан белгілі бір тауарлардың
сатушылары немесе олардың сатып алушылары ретінде нарықтың басқа
субъектілерін ығыстыру;
басқа субъектілермен тең шарттарға кемсітетін жағдайлар қолдану;
келісім-шарт жасаушы агенттердің өзінің мазмұны бойынша немесе іскерлік
айналым дәстүріне сай осы шарттардың нысанасына қатысы жоқ қосымша
міндеттемелер (қаржы қаражатын, өзге де мүлікті, мүліктік құқықтарды беруді
және басқаларын негізсіз талап ету) қабылдауы талабымен шарттар жасасу
нарықта үстем (монополиялық) жағдайға ие субъектілердің тыйым салынған іс-
әрекеттері болып табылады.
Бұдан басқа, үстем (монополиялық) жағдайға ие нарық субъектісінің тиісті
тауар нарығына кіруді шектейтін не бәсекені шектейтін, жоятын және (немесе)
тұтынушылардың заңды мүдделеріне қысым жасайтын іс-әрекеттеріне, оның
ішінде:
монополиялық жоғары (төмен) бағалар белгілеу;
субъектілермен жасалған бірдей келісімдерге объективті негізделмеген
себептермен әртүрлі бағалар не әртүрлі шарттар қолдану;
өзінен сатып алынған тауарларды қайта сатуға аумақтық белгілер, сатып
алушылар тобы, сатып алу шарттары, сондай-aқ саны, бағасы бойынша шектеулер
белгілеу;
келісім жасауға нарық субъектісіне өз мазмұны бойынша немесе іскерлік
айналым дәстүріне сай осы келісімдердің нысанасына қатысы жоқ қосымша
міндеттемелер қабылдату жолымен себеп табу не күштеп таңу;
тиісті тауарды өндіру немесе өткізу мүмкіндігі бола тұрып жекелеген
сатып алушылармен шарт жасасудан негізсіз бас тарту;
тауарлар ұсынуды бәсекелестер өндіретін не өткізетін тауарларды сатып
алу кезінде шектеулер қабылдаумен себептестіру;
тұтынушылардың сұраныстары немесе тапсырыстары бар тауарларды өндіру
немесе жеткізу мүмкіндігі бола тұрып, оларды өндіру көлемін негізсіз
қысқарту немесе өндіруді тоқтату;
нормативтік құқықтық кесімдерде белгіленген баға белгілеу тәртібін бұзу
сияқты іс-әрекеттеріне тыйым салынады және олар жарамсыз деп танылады.
Нарық субъектілерінің өзінің үстем жағдайын теріс пайдалану мүмкіндігін
немесе бәсекені шектеуді болдырмау мақсатында монополияға қарсы органның
мынадай мәмілелерді жүзеге асыруға алдын ала келісімін алу түрінде
көрінетін экономикалық шоғырлануға мемлекеттік бақылауды монополияға қарсы
орган жүзеге асырады:
1) тиісті тауар нарығындағы үлесі 35 пайыздан асатын нарық субъектісін
құру;
2) тиісті тауар нарығындағы үстем (монополиялық) жағдайға ие нарық
субъектісін қайта ұйымдастыру (қосу, біріктіру, қайта құру);
3) тұлғаның (тұлғалар тобының) нар ық субъектісінің жарғылық
капиталындағы дауыс беретін акцияларды (үлестерді, пайларды) иеленуі,
сөйтіп осы субъектіде мұндай тұлғаның (тұлғалар тобының) аталған
акциялардың (үлестердің, пайлардың) 25 пайызына және одан астамына билік
етуге құқық алуы, егер осы иеленуге дейін мұндай тұлға (тұлғалар тобы)
аталған нарық субъектісінің акцияларына (үлестеріне, пайларына) билік
етпесе немесе аталған нарық субъектісінің жарғылық капиталындағы дауыс
беретін акциялардың (үлестердің, пайлардың) 25 пайыздан кеміне билік етсе;
4) егер мәміленің мәнін құрайтын мүліктің теңгерімдік құны мүлікті
иеліктен шығаратын немесе біреуге беретін нарық субъектісінің негізгі
өндірістік құрал-жабдықтары мен материалдық емес активтері теңгерімдік
құнының 10 пайызынан артық болса, нарық субъектісінің (тұлғалар тобының)
нарықтың басқа субъектісінің негізгі өндірістік құрал-жабдықтары мен
материалдық емес активтерін меншікке алуы, иеленуі және пайдалануы;
5) нарық субъектісінің бір немесе бірнеше мәмілелер нәтижесінде (оның
ішінде сенімгерлік басқару туралы шарт, бірлескен қызмет туралы шарт,
тапсырма шарты) немесе өзге де тәсілмен нарық субъектісінің кәсіпкерлік
қызметін жүргізу жағдайларын анықтауға не оның атқарушы органының
функцияларын жүзеге асыруға мүмкіндік беретін құқықтар алуы;
6) белгілі бір жеке тұлғалардың нарықтың екі және одан да көп
субъектілерінің атқарушы органдарында, директорлар кеңесінде (байқаушы
кеңестерінде) қатысуы.
Бұл ретте монополияға қарсы органның рұқсатынсыз жасалған экономикалық
шоғырлану монополияға қарсы органның талабы бойынша жарамсыз деп танылуы
мүмкін. Заңға сәйкес монополияға қарсы орган тиісті нарықтарда үстем
(монополиялық) жағдайға ие нарық субъектілерін анықтау, сондай-ақ тауар
нарығының жағдайын, ондағы бәсекелестік деңгейін зерделеу және монополистік
қызметтің алдын алу, шектеу және жолын кесу жөніндегі шараларды әзірлеу
мақсатында тауар нарықтарының талдауын жүргізуге міндетті. Сонымен қатар,
ол жыл сайын 1 маусымнан бастап Қазақстан Республикасының Үкіметіне
жекелеген тауар нарықтарындағы бәсекелестіктің және монополистік қызметті
шектеу жөнінде қабылданған шаралар туралы есеп беруге міндетті.
Заңның жаңа редакциясына сәйкес үлесі тауар нарығында отыз бес және одан
астам пайыздарды құрайтын нарық субъектісінің жағдайы үстем (монополиялық)
ретінде танылады, егер:
1) тиісті тауар нарығында анағұрлым көп үлеске ие үш нарық субъектісінің
үлесінен аспайтын жиынтық үлесі елу және одан астам пайыздарды құраса;
2) тиісті тауар нарығында анағұрлым көп үлеске ие төрт нарық
субъектісінің үлесінен аспайтын жиынтық үлесі жетпіс және одан астам
пайыздарды құраса;
Бірақ, үлесі тиісті тауар нарығында он бес пайыздан аспайтын нарық
субъектісінің жағдайы үстем (монополиялық) ретінде танылмады.
Субъектілер қызметін талдаудың деректерін жиынтықтау қарапайым
пайдаланушылардың пакеттерінің көмегімен қолмен енгізіледі. Деректердің
жинақталуы мен сақталуы кейіннен оларды мұрағатқа тапсыра отырып, қағаз
тасығыштарда жүргізіледі. Тарифтердің өзгеруінің серпінін ретроспективті
талдау үшін ақпаратты екінші қайтара сұрауға тура келеді. Қағаз жұмысының
үлкен көлемі уәкілетті органның ұсынылған материалдарды жан-жақты қарау
мүмкіндігін және ең бастысы қабылданған шешімдердің субъектінің өзіне және
оның тұтынушыларының жағдайына әсер ету мүмкіндігін бағалауды шектейді.
Бұған қоса нарық субъектілері қолданыстағы монополияға қарсы заңнамаға
сәйкес монополияға қарсы органға ай сайын қаржы-шаруашылық қызмет туралы
есепті, ай сайын - кәсіпорынның акциялары (үлестері, пайлары) мен
өнімдердің монополиялық түрлері: өндірістің көлемдері, босатылым бағасы
және өндірістің табыстылығы бойынша ақпараттарды сату мен беру туралы
мәліметтерді ұсынуға міндетті.
Осы ақпарат сондай-ақ қағаз тасығыштарда ұсынылады, ол кейіннен
мұрағатқа тапсырылады. Сондай-ақ Заңға сәйкес монополияға қарсы нарық
субъектілері мен олардың бірлестіктерін құруға, қайта ұйымдастыруға,
акцияларды (үлестерді, пайларды) мемлекеттік бақылауды жүзеге асыратынын
атап өткен жөн.
Қазіргі кезде монополиялық саясатта институционалдық та және жүйелік те
проблемалардың бар болуына байланысты бәсекелестік қабілетті дамыту
саласында бірқатар шешілмеген мәселелер әлі де бар.
Монополияға қарсы органның институционалдық әлсіздігі осы органның
қызметтерін қолда бар монополиялар мен олардың монополиялық билігін тарату
немесе қайта ұйымдастыру арқылы бәсекелестік ортаны құрудың негізгі
мәселелеріне тоқталуға мүмкіндік бермей, бағаларға бақылау жасаудың екінші
тұрлаусыз мәселелеріне шоғырландыруға әкеп соғады. Бүгінде монополияға
қарсы орган өзінің қадағалау функцияларын орындауға арналған өз қызметін,
бәсекелестікке жол бермеу және жолын кесу жұмыстарын жандандырудың орынына
тұтынушылардың жеке шағымдарын қарауға мәжбүр болып отыр.
Бұған қоса монополияға қарсы органның монополияға қарсы заңнаманың
талаптарын сақтауды тиімді бақылау және мемлекеттік реттеу реформасына
қатысты да, экономикада тұтастай алғанда да бәсекелестікті қорғау мен
насихаттау қабілетін төмендететін бірқатар ұйымдастырушылық және заң
проблемалары да бар. Ұйымдастырушылық проблемалардың ең бастысы монополияға
қарсы орган функцияларының аса кең спекторы болып табылады. Монополияға
қарсы органның миссиясы нарықтық қызметті құру мен реттеуге ауқымды белгілі
бір жауапкершіліктен бәсекелестікті құру мен қорғауға нақты шоғырлану
жағына ауысуы тиіс.
Заңға сәйкес, Монополияға қарсы органның өкілеттігіне Бәсекелестік және
монополиялық қызметті шектеу туралы Қазақстан Республикасының Заңын бұзуға
жол берген ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.