Экономикалық жүйе жайлы
Кіріспе.
І. Меншік экомомикалық категория ретінде.
ІІ. Экономиклық жүйе.
ІІІ. Шекті пайдалылық теориялары.
Қорытынды.
І. Меншік экомомикалық категория ретінде.
ІІ. Экономиклық жүйе.
ІІІ. Шекті пайдалылық теориялары.
Қорытынды.
“Меншік” ұғымы әрбір эканомикалық жүйенің фундаменті болып табылады. Ол тарихи түрде адаммен, қоғаммен бірге пайда болада. Алғашқыда осы ұғым жермен байланыстырылды. Сондықтанда меншік адамның дайын өнімдерге емес, жерге деген, яғни табиғи және өндіріс жағдайларына қатынасын байқатады. Мұнда адам өндіруші ретінде және өндіріс құрал - жабдығын иеленуші ретінде көрсетеді ( жер - қоғамдық өндірістің басты құралы). Материалдық игіліктерді өндіру нәтижесі арқасында адамда өндіріс нәтижесін иеленуіне мүмкіндігі ашылады. Материалдық игіліктерді адамдар бірлесе жүзеге асырғандықтан, өндіріс нәтижесін иелену қоғамдық эканомикалық қатынастар шеңберінде адамдар арасында жүзеге асады.
Өткен дәуірдегі эканомикалық ой меншіктің мәні мен мазмұны қарастыруда ерекше қоғам жасады. Физиократтар мектебінің негізін қалаушы француз эканомисі Франсуа Кенэ ( 1694 - 1774 ж ж.) “Эканомикалық кесте” ( 1758 ) деген еңбегінде меншікті көбейту процесін еңбек өнімділігі рөлінің басымдығын көрсеткен. Әуелден физиократ болған ол, еңбекшінің егін шаруашылығында басымдығын қолдап, оны барлық байлық пен әл - қуаттың қайтар көзі деп санаған.
Өткен дәуірдегі эканомикалық ой меншіктің мәні мен мазмұны қарастыруда ерекше қоғам жасады. Физиократтар мектебінің негізін қалаушы француз эканомисі Франсуа Кенэ ( 1694 - 1774 ж ж.) “Эканомикалық кесте” ( 1758 ) деген еңбегінде меншікті көбейту процесін еңбек өнімділігі рөлінің басымдығын көрсеткен. Әуелден физиократ болған ол, еңбекшінің егін шаруашылығында басымдығын қолдап, оны барлық байлық пен әл - қуаттың қайтар көзі деп санаған.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. 1995 жыл, 30 тамыз.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексi 27 желтоқсан 1994 ж. (жалпы бөлiм)
3. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексi. 1999 жыл. 1 шiлде (ерекше бөлiм)
4. Қазақстан Республикасының “Қаржылық лизинг туралы” Заңы 5 шiлде, 2000 ж.
5. Қазақстан Республикасының “Жер кодексi” 20 маусым 2003 ж.
6. Қазақстан Республикасының “Жеке кәсiпкерлiк туралы” Заңы 9 маусым 1997 ж.
7. Қазақстан Республикасының “Тұрғын үй қатынастары туралы” Заңы 16 сәуiр 1997 ж.
8. Жайлин.Ғ.А.Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы. Оқулық. Ерекше бөлiмi.1 Том. –Алматы. Заң әдебиетi, 2003
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексi 27 желтоқсан 1994 ж. (жалпы бөлiм)
3. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексi. 1999 жыл. 1 шiлде (ерекше бөлiм)
4. Қазақстан Республикасының “Қаржылық лизинг туралы” Заңы 5 шiлде, 2000 ж.
5. Қазақстан Республикасының “Жер кодексi” 20 маусым 2003 ж.
6. Қазақстан Республикасының “Жеке кәсiпкерлiк туралы” Заңы 9 маусым 1997 ж.
7. Қазақстан Республикасының “Тұрғын үй қатынастары туралы” Заңы 16 сәуiр 1997 ж.
8. Жайлин.Ғ.А.Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы. Оқулық. Ерекше бөлiмi.1 Том. –Алматы. Заң әдебиетi, 2003
Жоспар:
Кіріспе.
І. Меншік экомомикалық категория ретінде.
ІІ. Экономиклық жүйе.
ІІІ. Шекті пайдалылық теориялары.
Қорытынды.
Кіріспе
“Меншік” ұғымы әрбір эканомикалық жүйенің фундаменті болып
табылады. Ол тарихи түрде адаммен, қоғаммен бірге пайда болада.
Алғашқыда осы ұғым жермен байланыстырылды. Сондықтанда меншік
адамның дайын өнімдерге емес, жерге деген, яғни табиғи және
өндіріс жағдайларына қатынасын байқатады. Мұнда адам өндіруші
ретінде және өндіріс құрал - жабдығын иеленуші ретінде көрсетеді (
жер - қоғамдық өндірістің басты құралы). Материалдық игіліктерді
өндіру нәтижесі арқасында адамда өндіріс нәтижесін иеленуіне
мүмкіндігі ашылады. Материалдық игіліктерді адамдар бірлесе жүзеге
асырғандықтан, өндіріс нәтижесін иелену қоғамдық эканомикалық
қатынастар шеңберінде адамдар арасында жүзеге асады.
Өткен дәуірдегі эканомикалық ой меншіктің мәні мен мазмұны
қарастыруда ерекше қоғам жасады. Физиократтар мектебінің негізін
қалаушы француз эканомисі Франсуа Кенэ ( 1694 - 1774 ж ж.)
“Эканомикалық кесте” ( 1758 ) деген еңбегінде меншікті көбейту
процесін еңбек өнімділігі рөлінің басымдығын көрсеткен. Әуелден
физиократ болған ол, еңбекшінің егін шаруашылығында басымдығын
қолдап, оны барлық байлық пен әл - қуаттың қайтар көзі деп
санаған.
І Бөлім. Меншік эканомикалық котегория ретінде
Меншіктің пайда болу табиғатына қомақты үлесті класскалық
эканомикалық ғылым өкілдері: Уильям Петти, Давид Рикардо және Адам
Смит қосты. Олар алғашқы рет қоғамның топқа - жалдамалы жұмысшы,
капиталист және жер иеленуші - болып жіктелуін негіздеді. Уильям
Петти: еңбек - байлықтың атасы, жер - оның анасы деген қанатты
сөздері кезінде дұрыс айтылған.
Француз экономисі Пьер Жозеф Прудон (1809 - 1865 жж.) меншікке
көзқарасын өзінің “Кедейліктің философиясы” еңбегінде баяндаған. Онда
ол ұсақ буржуазиялық пен жеке меншікті дәріптеген, ал капиталистік
меншікті сынаған. “Меншікті - бұл ұрлық” деген сөзді Прудон айтқан.
Меншіктің мұндай сипаттамасы кең тарай қоймады және ғылыми сынға
ұшырады.
К. Маркстың тұжырымдауы бойынша, меншік эканомикалық категория
ретінде адамдардың еркі мен санасына тәуелсіз өмір сүреді. Меншік -
бұл өндіріс құрал - жабдығын иелену қатынасы және материалдық
игіліктерді өндіру, бөлу, айырбастау мен тұтыну процесі. Маркстің
теорияға сәйкес - құралдар, заттар және т.б. меншіктің заттық
мазмұнын құрайды. Алайда “меншік” ұғымы тек қана заттық мазмұнымен
немесе адамның затқа қатынасымен шектеліп қана қоймайды. Адам
басқа адамдармен өзара тығыз байланыста өмір сүреді, еңбек өнімін
өндіреді және тұтынады. Ешкімге жатпайтын нәрсені - қоғамнан тыс,
басқа адамдармен байланыссыз иемдену мүмкін емес. Айталық, тіл бір
ғана адамның өнімі болып табылады. Себебі, ондай жағдайда адам
ешкіммен сөйлесе алмайды. Меншікте дәл солай: ешкіммен қатынаспайтын
адамның меншігі - эканомикалық категория ретінде мазмұнын жаяды.
Меншік табиғи емес, ол заттардың қоғамдық қасиеті.
Меншік теориясына сүбелі үлесті батыстың қазіргі эканомикалық
мектебінің өкілдері американ эканомистері - Рональд Коуз (1910 ж.)
және Армен Алчиан (1914 ж.) қосты. Бұл теория кейінірек Й. Барцель,
Г. Демесц, Д. Нарт, Р. Познер және басқалардың еңбектеріне өзінің
жалғасын тапты. Осы ғалымдардың тұжырымдамасына сәйкес, ресурс
өзінен өзі меншік бола алмайды, тек ресурстарды қолдану арқылытұтас
кешенді құқық - міне осы меншіктің мазмұнын құрайды. Бұл процеске
қатынастардың барлығы меншік құқығын өткеру кезінде “ойын ережесін”
білуі қажет. Меншік, Кімге жатады, және өзара іс - әрекетті
ұштастыруға қол жеткізу үшін олармен келісу керек пе?
Олардың ойынша, меншіктің кешенді құқығы төмендегідей он бір
бөлімнен құралады;
-4-
• 1. иелену құқығы, яғни игіліктерге міндеттелген денелік (күш -
қуаттылық) бақылау құқығы;
• 2. пайдалану құқығы, яғни игіліктің пайдалы қасиетін өзі үшін
қамтамасыз етуді шешу құқығы;
• 3. басқару құқығы, яғни игіліктерді қолдануды кім және қашан
қамтамасыз етуді шешу құқығы;
• 4. табысқа деген құқық яғни игіліктерді қолдану нәтижесіне ие
болу құқығы;
• 5. егеменділік құқығы, яғни бейтараптандыру, тұтыну, игілікті
жою немесе өзгерту құқығы;
• 6. қауіпсіздік құқығы, яғни игілікті қанаудан және сыртқы
ортаның зияндылығынан қорғау құқығы;
• 7. игілікті мұрагерге беру құқығы;
• 8. игілікті иеленудегі мерзімсіздік құқығы;
• 9. сыртқы ортаға зиян келтіретін әдістерді қолдануға қарсылық
жасау құқығы;
• 10. жауапкершілікке жазалау түрін қолдану құқығы, яғни қарызды
төлеуге игіліктермен жалдау мүмкіндігі;
• 11. қалдықты сипат құқығы, яғни процедура мен институттардыөмір
сүру құқығы, бұзылған құқық шараларын қалпына келтіруді
қамтамасыз ету.
Меншіктің экономикалық мазмұнына жүргізілген қысқаша талдау мынаны
білдіреді: меншік бұл - адамдар арасындағы материалдық және рухани
игіліктерді өндіру, бөлу, айырбастау және тұтыну саласындағы күрделі
әлеуметтік-экономикалық қатынастарды байқатады.
2.2 Меншіктің түрлері және олардың экономикалық қызметтері.
Меншік қатынастары қамтитыны: иелену (затты иеленуді жүзеге асыру),
пайдалану (заттан өзіне пайдалы қасиеттерді табу), білік ету заттың
меншік обьектісін экономикалық өткерілуі. Меншіктің экономикалық
өткерілу иесіне табыс, рента, пайыз диведенд алып келсе ғана жүзеге
асады.
Әрине әртүрлі игіліктер мен қызметтерді көрсетудің иелену
процесін қарастыру маңызды, бірақ теория үшін өндіріс құрал -
жабдығын иелену процесін талдау ғана емес, сондай - ақ оның
әлеуметтік - эканомикалық салаларын талдау маңызды.
Өндіріс құрал - жабдығына деген меншіктің эканомикалық қатынастары
кез келген эканомикалық моделін (нарықтық, әміршілік - әкімшілік,
мемлекеттік, аралас және т.б.) құрастырушы болып табылады.
-5-
Адамзат қоғамының даму тарихында меншіктің тайпалық немесе
қауымдастық түрі белгілі. Алғашқы тұрмыстық қауымдастықтың ыдырауы,
отбасының бөлінуі және соның негізінде жеке меншік пайда болды.
Жерге жеке адам меншік иесі болып, оның өндіру сол адамға және
оның птбасына берілді.
Өзін басқа отбасы қауымдастығының шапқыншылығынан қорғау үшін
қайтадан қауымдастыққа біріге бастап, қауымдастық меншігін құрады.
Қалалық мекендер құрылып, қалаға берілген жерлер қауымдастық меншігіне
айналды. Бұл жерде қауымдастық меншік мемлекеттік меншіктің бейнесі
ретінде көрінеді.
Тіпті, ерте дүниенің өзінде-ақ ұжымдық ( қоғамдық ), жеке еңбектік
және мемлекеттік (қауымдық меншік иелері) меншік түрлері қалыптаса
бастады. Осылардың ішінен кейінірек жеке және мемлекеттік меншік түрі
көбірек дами түсті. Мемлекеттік меншік өзінің барынша дамуын
әкімшілік-әміршілдік экономикалық жүйеде бұрыңғы КСРО-да (1917-1991жж)
жүзеге асырылып, оның үлесі басқа меншік түрлерінің жалпы құрылмында
- 88,6 процент құрады. Алайда нарықтық экономикасы дамыған елдерде
мемлекеттік меншіктің үлесі 5пайыздан 30 пайызға дейін аутқыды.
Экономикалық және әлеуметтік құрылысқа байланысты мемлекеттік
меншік басқа меншік түрлерімен салыстырғанда тиімді болуы мүмкін.
Ол оның атқаратын қызметімен: жалпы қоғамның экономикалық даму
стратегиясының қалыптасуы, экономиканың салалық құрылымына
оңтайландырылуы - нәтижесінде адамға бағытталған ең жоғары тиімділікке
қол жеткізу арқылы сабақтастырылады.
Экономикада бұл меншік түрінің басымдау болуы нақты өмірде
жағымсыз тұстарда, яғни мемлекеттік монополиялардың пайда болуына
алып келді. Ол экономика үшін аса қауіпті еді: мемлекеттік
өндірушінің тұтынушыға үстемдігі пайда болып, арзан тауарлар
түрлерін жою жүзеге асты және, тапшылық пайда болды.
Қанағаттандырылмайтын сұраным қалыптасты.
Осыдан мынадай тұжырым жасауға болады: мұнда мемлекеттік меншікті
жою емес, оның монополиялық үстемдігін жою туралы әңгіме болып
отыр.
Рынокқа өту және ТМД елдерінде оның ішінде Қазақстан
Республикасындағы мемлекеттік меншікті мемлекетсіздендіру мен
жекелендіру процесінің басталуы - мемлекеттік меншік үлесін
қысқартуға, оның монополиялық үстемдігін жоюға бағытталған. Сондай-ақ
қоғамдық өндірістің тиімділігін артыру үшін бәсекелестік
-6-
ортаны құрып, оны тұрғындардың сұранымын қанағаттандыруға
бағытталуы қажет.Мемлекеттік меншіктің үлесі 30-40 пайыз шеңберінде
бекітіледі.
Жеке меншіктің дамуы ХІХ-шы ғасырдың екінші жартысының ортасына
дейін жүзеге асты. Ғылыми - техникалық ревалюцияның әсерінен ХІХ -шы
ғасырдың екінші жартысынан жедел түрде акционерлік меншік қалыптаса
бастады. Акционерлік немесе коперативтік меншік, басқаша айтар
болсақ, топтық немесе ұжымдық меншік. Батыстың экономикалық теория
мектебі “жеке” термині ретінде кезкелген мемлекеттік емес мүлік,
шаруашылық, кәсіпорынды түсінген.
Жеке меншік ұғымы тұрғысынан өз еңбегінен жасалған жеке еңбектің
және еңбектік емес меншікке бөліп қараймыз. Соңғысында заңды
негізде жасалған жер учаскесі табысымен жалға берілген басқа да
қозғалмайтын мүлік, банкке салынған пайыз бойынша және басқа көздер
(жәрдемақы, степендия, зейнатақы және т.с.с.) есебінен жасалады.
Жеке меншіктің гүлдену кезеңінде еркін бәсеке барынша қарқындап,
жеке кәсіпкерлердің өндіріс тиімділігі көтеруге және тұрғын- дардың
өсіп келе жатқан қажеттіліктерін қанағаттандыруға итермелейді. Сондай-
ақ оның терістұстары байқалады: артық өндірудің экономикалық
дағдарысы, жеке меншік - бұл билеп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе.
І. Меншік экомомикалық категория ретінде.
ІІ. Экономиклық жүйе.
ІІІ. Шекті пайдалылық теориялары.
Қорытынды.
Кіріспе
“Меншік” ұғымы әрбір эканомикалық жүйенің фундаменті болып
табылады. Ол тарихи түрде адаммен, қоғаммен бірге пайда болада.
Алғашқыда осы ұғым жермен байланыстырылды. Сондықтанда меншік
адамның дайын өнімдерге емес, жерге деген, яғни табиғи және
өндіріс жағдайларына қатынасын байқатады. Мұнда адам өндіруші
ретінде және өндіріс құрал - жабдығын иеленуші ретінде көрсетеді (
жер - қоғамдық өндірістің басты құралы). Материалдық игіліктерді
өндіру нәтижесі арқасында адамда өндіріс нәтижесін иеленуіне
мүмкіндігі ашылады. Материалдық игіліктерді адамдар бірлесе жүзеге
асырғандықтан, өндіріс нәтижесін иелену қоғамдық эканомикалық
қатынастар шеңберінде адамдар арасында жүзеге асады.
Өткен дәуірдегі эканомикалық ой меншіктің мәні мен мазмұны
қарастыруда ерекше қоғам жасады. Физиократтар мектебінің негізін
қалаушы француз эканомисі Франсуа Кенэ ( 1694 - 1774 ж ж.)
“Эканомикалық кесте” ( 1758 ) деген еңбегінде меншікті көбейту
процесін еңбек өнімділігі рөлінің басымдығын көрсеткен. Әуелден
физиократ болған ол, еңбекшінің егін шаруашылығында басымдығын
қолдап, оны барлық байлық пен әл - қуаттың қайтар көзі деп
санаған.
І Бөлім. Меншік эканомикалық котегория ретінде
Меншіктің пайда болу табиғатына қомақты үлесті класскалық
эканомикалық ғылым өкілдері: Уильям Петти, Давид Рикардо және Адам
Смит қосты. Олар алғашқы рет қоғамның топқа - жалдамалы жұмысшы,
капиталист және жер иеленуші - болып жіктелуін негіздеді. Уильям
Петти: еңбек - байлықтың атасы, жер - оның анасы деген қанатты
сөздері кезінде дұрыс айтылған.
Француз экономисі Пьер Жозеф Прудон (1809 - 1865 жж.) меншікке
көзқарасын өзінің “Кедейліктің философиясы” еңбегінде баяндаған. Онда
ол ұсақ буржуазиялық пен жеке меншікті дәріптеген, ал капиталистік
меншікті сынаған. “Меншікті - бұл ұрлық” деген сөзді Прудон айтқан.
Меншіктің мұндай сипаттамасы кең тарай қоймады және ғылыми сынға
ұшырады.
К. Маркстың тұжырымдауы бойынша, меншік эканомикалық категория
ретінде адамдардың еркі мен санасына тәуелсіз өмір сүреді. Меншік -
бұл өндіріс құрал - жабдығын иелену қатынасы және материалдық
игіліктерді өндіру, бөлу, айырбастау мен тұтыну процесі. Маркстің
теорияға сәйкес - құралдар, заттар және т.б. меншіктің заттық
мазмұнын құрайды. Алайда “меншік” ұғымы тек қана заттық мазмұнымен
немесе адамның затқа қатынасымен шектеліп қана қоймайды. Адам
басқа адамдармен өзара тығыз байланыста өмір сүреді, еңбек өнімін
өндіреді және тұтынады. Ешкімге жатпайтын нәрсені - қоғамнан тыс,
басқа адамдармен байланыссыз иемдену мүмкін емес. Айталық, тіл бір
ғана адамның өнімі болып табылады. Себебі, ондай жағдайда адам
ешкіммен сөйлесе алмайды. Меншікте дәл солай: ешкіммен қатынаспайтын
адамның меншігі - эканомикалық категория ретінде мазмұнын жаяды.
Меншік табиғи емес, ол заттардың қоғамдық қасиеті.
Меншік теориясына сүбелі үлесті батыстың қазіргі эканомикалық
мектебінің өкілдері американ эканомистері - Рональд Коуз (1910 ж.)
және Армен Алчиан (1914 ж.) қосты. Бұл теория кейінірек Й. Барцель,
Г. Демесц, Д. Нарт, Р. Познер және басқалардың еңбектеріне өзінің
жалғасын тапты. Осы ғалымдардың тұжырымдамасына сәйкес, ресурс
өзінен өзі меншік бола алмайды, тек ресурстарды қолдану арқылытұтас
кешенді құқық - міне осы меншіктің мазмұнын құрайды. Бұл процеске
қатынастардың барлығы меншік құқығын өткеру кезінде “ойын ережесін”
білуі қажет. Меншік, Кімге жатады, және өзара іс - әрекетті
ұштастыруға қол жеткізу үшін олармен келісу керек пе?
Олардың ойынша, меншіктің кешенді құқығы төмендегідей он бір
бөлімнен құралады;
-4-
• 1. иелену құқығы, яғни игіліктерге міндеттелген денелік (күш -
қуаттылық) бақылау құқығы;
• 2. пайдалану құқығы, яғни игіліктің пайдалы қасиетін өзі үшін
қамтамасыз етуді шешу құқығы;
• 3. басқару құқығы, яғни игіліктерді қолдануды кім және қашан
қамтамасыз етуді шешу құқығы;
• 4. табысқа деген құқық яғни игіліктерді қолдану нәтижесіне ие
болу құқығы;
• 5. егеменділік құқығы, яғни бейтараптандыру, тұтыну, игілікті
жою немесе өзгерту құқығы;
• 6. қауіпсіздік құқығы, яғни игілікті қанаудан және сыртқы
ортаның зияндылығынан қорғау құқығы;
• 7. игілікті мұрагерге беру құқығы;
• 8. игілікті иеленудегі мерзімсіздік құқығы;
• 9. сыртқы ортаға зиян келтіретін әдістерді қолдануға қарсылық
жасау құқығы;
• 10. жауапкершілікке жазалау түрін қолдану құқығы, яғни қарызды
төлеуге игіліктермен жалдау мүмкіндігі;
• 11. қалдықты сипат құқығы, яғни процедура мен институттардыөмір
сүру құқығы, бұзылған құқық шараларын қалпына келтіруді
қамтамасыз ету.
Меншіктің экономикалық мазмұнына жүргізілген қысқаша талдау мынаны
білдіреді: меншік бұл - адамдар арасындағы материалдық және рухани
игіліктерді өндіру, бөлу, айырбастау және тұтыну саласындағы күрделі
әлеуметтік-экономикалық қатынастарды байқатады.
2.2 Меншіктің түрлері және олардың экономикалық қызметтері.
Меншік қатынастары қамтитыны: иелену (затты иеленуді жүзеге асыру),
пайдалану (заттан өзіне пайдалы қасиеттерді табу), білік ету заттың
меншік обьектісін экономикалық өткерілуі. Меншіктің экономикалық
өткерілу иесіне табыс, рента, пайыз диведенд алып келсе ғана жүзеге
асады.
Әрине әртүрлі игіліктер мен қызметтерді көрсетудің иелену
процесін қарастыру маңызды, бірақ теория үшін өндіріс құрал -
жабдығын иелену процесін талдау ғана емес, сондай - ақ оның
әлеуметтік - эканомикалық салаларын талдау маңызды.
Өндіріс құрал - жабдығына деген меншіктің эканомикалық қатынастары
кез келген эканомикалық моделін (нарықтық, әміршілік - әкімшілік,
мемлекеттік, аралас және т.б.) құрастырушы болып табылады.
-5-
Адамзат қоғамының даму тарихында меншіктің тайпалық немесе
қауымдастық түрі белгілі. Алғашқы тұрмыстық қауымдастықтың ыдырауы,
отбасының бөлінуі және соның негізінде жеке меншік пайда болды.
Жерге жеке адам меншік иесі болып, оның өндіру сол адамға және
оның птбасына берілді.
Өзін басқа отбасы қауымдастығының шапқыншылығынан қорғау үшін
қайтадан қауымдастыққа біріге бастап, қауымдастық меншігін құрады.
Қалалық мекендер құрылып, қалаға берілген жерлер қауымдастық меншігіне
айналды. Бұл жерде қауымдастық меншік мемлекеттік меншіктің бейнесі
ретінде көрінеді.
Тіпті, ерте дүниенің өзінде-ақ ұжымдық ( қоғамдық ), жеке еңбектік
және мемлекеттік (қауымдық меншік иелері) меншік түрлері қалыптаса
бастады. Осылардың ішінен кейінірек жеке және мемлекеттік меншік түрі
көбірек дами түсті. Мемлекеттік меншік өзінің барынша дамуын
әкімшілік-әміршілдік экономикалық жүйеде бұрыңғы КСРО-да (1917-1991жж)
жүзеге асырылып, оның үлесі басқа меншік түрлерінің жалпы құрылмында
- 88,6 процент құрады. Алайда нарықтық экономикасы дамыған елдерде
мемлекеттік меншіктің үлесі 5пайыздан 30 пайызға дейін аутқыды.
Экономикалық және әлеуметтік құрылысқа байланысты мемлекеттік
меншік басқа меншік түрлерімен салыстырғанда тиімді болуы мүмкін.
Ол оның атқаратын қызметімен: жалпы қоғамның экономикалық даму
стратегиясының қалыптасуы, экономиканың салалық құрылымына
оңтайландырылуы - нәтижесінде адамға бағытталған ең жоғары тиімділікке
қол жеткізу арқылы сабақтастырылады.
Экономикада бұл меншік түрінің басымдау болуы нақты өмірде
жағымсыз тұстарда, яғни мемлекеттік монополиялардың пайда болуына
алып келді. Ол экономика үшін аса қауіпті еді: мемлекеттік
өндірушінің тұтынушыға үстемдігі пайда болып, арзан тауарлар
түрлерін жою жүзеге асты және, тапшылық пайда болды.
Қанағаттандырылмайтын сұраным қалыптасты.
Осыдан мынадай тұжырым жасауға болады: мұнда мемлекеттік меншікті
жою емес, оның монополиялық үстемдігін жою туралы әңгіме болып
отыр.
Рынокқа өту және ТМД елдерінде оның ішінде Қазақстан
Республикасындағы мемлекеттік меншікті мемлекетсіздендіру мен
жекелендіру процесінің басталуы - мемлекеттік меншік үлесін
қысқартуға, оның монополиялық үстемдігін жоюға бағытталған. Сондай-ақ
қоғамдық өндірістің тиімділігін артыру үшін бәсекелестік
-6-
ортаны құрып, оны тұрғындардың сұранымын қанағаттандыруға
бағытталуы қажет.Мемлекеттік меншіктің үлесі 30-40 пайыз шеңберінде
бекітіледі.
Жеке меншіктің дамуы ХІХ-шы ғасырдың екінші жартысының ортасына
дейін жүзеге асты. Ғылыми - техникалық ревалюцияның әсерінен ХІХ -шы
ғасырдың екінші жартысынан жедел түрде акционерлік меншік қалыптаса
бастады. Акционерлік немесе коперативтік меншік, басқаша айтар
болсақ, топтық немесе ұжымдық меншік. Батыстың экономикалық теория
мектебі “жеке” термині ретінде кезкелген мемлекеттік емес мүлік,
шаруашылық, кәсіпорынды түсінген.
Жеке меншік ұғымы тұрғысынан өз еңбегінен жасалған жеке еңбектің
және еңбектік емес меншікке бөліп қараймыз. Соңғысында заңды
негізде жасалған жер учаскесі табысымен жалға берілген басқа да
қозғалмайтын мүлік, банкке салынған пайыз бойынша және басқа көздер
(жәрдемақы, степендия, зейнатақы және т.с.с.) есебінен жасалады.
Жеке меншіктің гүлдену кезеңінде еркін бәсеке барынша қарқындап,
жеке кәсіпкерлердің өндіріс тиімділігі көтеруге және тұрғын- дардың
өсіп келе жатқан қажеттіліктерін қанағаттандыруға итермелейді. Сондай-
ақ оның терістұстары байқалады: артық өндірудің экономикалық
дағдарысы, жеке меншік - бұл билеп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz