Қысқа мерзімді несиелендірудің қазіргі тәжірибесі. Қысқа мерзімді несиені ұсыну және өтеу тәртібі
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I Бөлім Қысқа мерзімді несие түсінігі
1.1 Қысқа мерзімді несиенің объектілері мен субъектілері ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Қысқа мерзімді несиені ұсыну тәртібі, құжаттары ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.3 Қарызшы қабілетін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.4 Қысқа мерзімді несие бойынша қамту нысандары ... ... ... ... ... ... ... ..12
II Бөлім Қысқа мерзімді несиені ұсыну, өтеу және рәсімдеу есебі
2.1 Қысқа мерзімді несиенің бухгалтерлік есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2.2 Тұтыну мақсатындағы қысқа мерзімді несиелер ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
2.3 Қысқа мерзімді банкаралық несиелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
I Бөлім Қысқа мерзімді несие түсінігі
1.1 Қысқа мерзімді несиенің объектілері мен субъектілері ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Қысқа мерзімді несиені ұсыну тәртібі, құжаттары ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.3 Қарызшы қабілетін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.4 Қысқа мерзімді несие бойынша қамту нысандары ... ... ... ... ... ... ... ..12
II Бөлім Қысқа мерзімді несиені ұсыну, өтеу және рәсімдеу есебі
2.1 Қысқа мерзімді несиенің бухгалтерлік есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2.2 Тұтыну мақсатындағы қысқа мерзімді несиелер ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
2.3 Қысқа мерзімді банкаралық несиелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
Несие нарығы қаржы нарығының ең тез дамитын бөлігінің бірі болып табылады және банктік несиенің елімізде кеңеюін қолдауда.Банк несиесі эканомикалық өсімді қаржыландырудың негізгі факторы. Қазіргі кезеңде елімізде әлемдік тұрғыда өндірісті несиелеуге жағымды жағдайлар жасалуда, бірақ олар шектеулі қолдануда. Бұл банктің жүйемен несиелеудің дамуына кедергі келтіретін факторлармен байланысты. Сол факторлар эканомикадағы құрылымдық қайта құруды тежей отырып, банктік секторға шығатын несиелік және валюталық тәуекелділікті күшейтеді. Осы бітіру жұмысында банк несиесінің сатылары және оны талдау, оның айналыс дәрежесі, сонымен қатар оның кеңеюі жолдары қарастырылады.
Банктердің қаржылық жағдайының тұрақтылығы қамтамасыз ету жалпы эканомика дамуының басты шарты. Банктік қызмет кәсіпкерліктің басқа түріне қарағанда жоғары тәуекелділікпен ерекшеленеді, ал банктердің ең басты қызметтерінің бірі – банктердің несиелік қызметі болғандықтан,банктер көбнесе несилік тәуекелге ұшырайды. Банк пайдасының үлкен бөлігі несиелеумен байланысты. Бірақ несиені қайтару, әсіресе үлкен мөлшердегі несиені қайтару банкті банкротқа ұшыратуы мүмкін.Кез келген банктің табыстылығы банктің берген несиелерінің сапасына, яғни оның қайтарымдылық дәрежесіне тікелей байланысты. Несиенің уақтылы қайтарылмауы банктің зиян шегуіне итермелейді. Сондықтан банктер несиелік тәуекелділікті басқару, несие саясатын ұйымдастыру, реттеу шараларымен уақтылы айналысып отыруы тиіс.
Сонымен қатар несиелік тәуекелділікті реттеудегі мемлекеттің де рөлі маңызды болып табылады.Мұндай қызмет мемлекетімізде Қазақстан Республикасының Ұлттық банк және Қазақстан Республикасының Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау Агентігі арқылы жузеге асырылады.Ескере кететін жағдай 2003 жылдың 31желтоқсанында Қазақстан Республикасының Президентінің №1720 Қазақстан Республикасының мемлекеттік басқару жүйесін ары қарай жетілдіру туралы жарлығына сәйкес бір қатар өзгерістер енгізілді.
Банктердің қаржылық жағдайының тұрақтылығы қамтамасыз ету жалпы эканомика дамуының басты шарты. Банктік қызмет кәсіпкерліктің басқа түріне қарағанда жоғары тәуекелділікпен ерекшеленеді, ал банктердің ең басты қызметтерінің бірі – банктердің несиелік қызметі болғандықтан,банктер көбнесе несилік тәуекелге ұшырайды. Банк пайдасының үлкен бөлігі несиелеумен байланысты. Бірақ несиені қайтару, әсіресе үлкен мөлшердегі несиені қайтару банкті банкротқа ұшыратуы мүмкін.Кез келген банктің табыстылығы банктің берген несиелерінің сапасына, яғни оның қайтарымдылық дәрежесіне тікелей байланысты. Несиенің уақтылы қайтарылмауы банктің зиян шегуіне итермелейді. Сондықтан банктер несиелік тәуекелділікті басқару, несие саясатын ұйымдастыру, реттеу шараларымен уақтылы айналысып отыруы тиіс.
Сонымен қатар несиелік тәуекелділікті реттеудегі мемлекеттің де рөлі маңызды болып табылады.Мұндай қызмет мемлекетімізде Қазақстан Республикасының Ұлттық банк және Қазақстан Республикасының Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау Агентігі арқылы жузеге асырылады.Ескере кететін жағдай 2003 жылдың 31желтоқсанында Қазақстан Республикасының Президентінің №1720 Қазақстан Республикасының мемлекеттік басқару жүйесін ары қарай жетілдіру туралы жарлығына сәйкес бір қатар өзгерістер енгізілді.
1. Сейтқасымов Ғ.С. Ақша,несие, банктер,- Алматы: Эканомика,2001,- 466 бет, 72-130-232-162-276.
2. Мақыш С.Б.Банк ісі. 2004.-241 бет.(37,156,202,208,213)
3. Нурсейт Н. Расшерение банковского кредитования. Аль – Пари – 2002. №6.- 60 – 65 бет.
4. Сейтбеков А. Виды и типы кредитов в банковском секторе Казахстана.Саясат.-2003.№3. стр.50-53.
5. Журнал. Экономическое образование. – НБК. №2. 2002. -50 бет.
6. Рамазанов Н. Кредитные риски // Деловая неделя // от 22.03.02 г.-12-13 бет.
7. Серикбаев Ж.Д. Совершенствование механизма денежно-кредитного регулирования экономики Казахстана. – Алматы: Эканомика, 2004. 312 бет.
8. Мақыш С. Б. Коммерциялық банктер операциялары. 139-149 бет.
9. Қалығұлова Р.Ж. Екінші деңгейлі банктегі бухкалтерлік есеп. 68-78 бет.
2. Мақыш С.Б.Банк ісі. 2004.-241 бет.(37,156,202,208,213)
3. Нурсейт Н. Расшерение банковского кредитования. Аль – Пари – 2002. №6.- 60 – 65 бет.
4. Сейтбеков А. Виды и типы кредитов в банковском секторе Казахстана.Саясат.-2003.№3. стр.50-53.
5. Журнал. Экономическое образование. – НБК. №2. 2002. -50 бет.
6. Рамазанов Н. Кредитные риски // Деловая неделя // от 22.03.02 г.-12-13 бет.
7. Серикбаев Ж.Д. Совершенствование механизма денежно-кредитного регулирования экономики Казахстана. – Алматы: Эканомика, 2004. 312 бет.
8. Мақыш С. Б. Коммерциялық банктер операциялары. 139-149 бет.
9. Қалығұлова Р.Ж. Екінші деңгейлі банктегі бухкалтерлік есеп. 68-78 бет.
Қысқа мерзімді несиелендірудің қазіргі тәжірибесі. Қысқа мерзімді несиені
ұсыну және өтеу тәртібі
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I Бөлім Қысқа мерзімді несие түсінігі
1.1 Қысқа мерзімді несиенің объектілері мен
субъектілері ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Қысқа мерзімді несиені ұсыну тәртібі,
құжаттары ... ... ... ... ... ... .. ... ..7
1.3 Қарызшы қабілетін
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
9
1.4 Қысқа мерзімді несие бойынша қамту
нысандары ... ... ... ... ... ... .. ... 12
II Бөлім Қысқа мерзімді несиені ұсыну, өтеу және рәсімдеу есебі
2.1 Қысқа мерзімді несиенің бухгалтерлік
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..14
2.2 Тұтыну мақсатындағы қысқа мерзімді
несиелер ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2.3 Қысқа мерзімді банкаралық
несиелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
Кіріспе
Несие нарығы қаржы нарығының ең тез дамитын бөлігінің бірі болып
табылады және банктік несиенің елімізде кеңеюін қолдауда.Банк несиесі
эканомикалық өсімді қаржыландырудың негізгі факторы. Қазіргі кезеңде
елімізде әлемдік тұрғыда өндірісті несиелеуге жағымды жағдайлар жасалуда,
бірақ олар шектеулі қолдануда. Бұл банктің жүйемен несиелеудің дамуына
кедергі келтіретін факторлармен байланысты. Сол факторлар эканомикадағы
құрылымдық қайта құруды тежей отырып, банктік секторға шығатын несиелік
және валюталық тәуекелділікті күшейтеді. Осы бітіру жұмысында банк
несиесінің сатылары және оны талдау, оның айналыс дәрежесі, сонымен қатар
оның кеңеюі жолдары қарастырылады.
Банктердің қаржылық жағдайының тұрақтылығы қамтамасыз ету жалпы
эканомика дамуының басты шарты. Банктік қызмет кәсіпкерліктің басқа түріне
қарағанда жоғары тәуекелділікпен ерекшеленеді, ал банктердің ең басты
қызметтерінің бірі – банктердің несиелік қызметі болғандықтан,банктер
көбнесе несилік тәуекелге ұшырайды. Банк пайдасының үлкен бөлігі
несиелеумен байланысты. Бірақ несиені қайтару, әсіресе үлкен мөлшердегі
несиені қайтару банкті банкротқа ұшыратуы мүмкін.Кез келген банктің
табыстылығы банктің берген несиелерінің сапасына, яғни оның қайтарымдылық
дәрежесіне тікелей байланысты. Несиенің уақтылы қайтарылмауы банктің зиян
шегуіне итермелейді. Сондықтан банктер несиелік тәуекелділікті басқару,
несие саясатын ұйымдастыру, реттеу шараларымен уақтылы айналысып отыруы
тиіс.
Сонымен қатар несиелік тәуекелділікті реттеудегі мемлекеттің де рөлі
маңызды болып табылады.Мұндай қызмет мемлекетімізде Қазақстан
Республикасының Ұлттық банк және Қазақстан Республикасының Қаржы нарығы
мен қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау Агентігі арқылы жузеге
асырылады.Ескере кететін жағдай 2003 жылдың 31желтоқсанында Қазақстан
Республикасының Президентінің №1720 Қазақстан Республикасының мемлекеттік
басқару жүйесін ары қарай жетілдіру туралы жарлығына сәйкес бір қатар
өзгерістер енгізілді.
I Бөлім Қысқа мерзімді несие түсінігі
1.1 Қысқа мерзімді несиенің объектілері мен субъектілері
Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктері несиелік
операцияларды, Қазақстан Республикасының Банктер және банк қызметі туралы
заңымен, Қазақстан Республикасы экономикасын қысқа мерзімді несиелендіру
туралы Ережесіне, сәйкес жүзеге асырылады. Банктердің есеп қарыз операциясы
банк мекемесі кірістілігінің рентабелділігінің артуына және жағымды
қызметтік қорытындыға ие болуына маңызды роль атқарады. Банк мекемесінде
несие қарыздары ұсыну және оларды қайтарумен айналысатын бөлім несиелік
бөлім болып табылады.
Несие, несиелік саясатта бекітілген тәртіппен анықталған көлемде
белгіленген объектілерге субъектілерден келіп түскен өтініш негізде
ұсынылады. Несиелік субъектілер талаптар мен міндеттемелер негізінде
шарттар қарызшымен жасалған несиелік келісіммен анықталады. Несие түрі- бұл
несиелік қатынастар құрылымының олардың негізгі қызметтерінің яғни әр алуан
сыртқы және ішкі өзгерістер арасында толық сақталынатын көрінісі. Несие
берушілер мен қарыз алушылар арасындағы байланыстар қалай өзгергенімен
клиенттеріне берілген несиенің түрі сол күйінде сақталынады. Қазіргі кезде
екінші деңгейлі банктер өздерінің клиенттеріне әр түрлі несие түрлерін
ұсынады. Олар мынадай белгілерге байланысты:
• Қарыз алушылар категорияларына қарай
1. қаржылық институттарға берілетін несиелер
2. қаржылық емес агенттерге берілетін несиелер
3. тұтыну мақсатына берілетін несие
• Негізіне қарай
• Тағайындалуы және пайдалану сипатына қарай
• Қамтамасыз ету дәрежесіне қарай
• Қайтарылум дәрежесіне қарай
• Валютамен берілуіне қарай
• Берілу шартына қарай.
Несиелеудің ұйымдастыру қағидалары.
Несиелеу қағидалары негізінде несиелік процесс яғни банктің несиелердің
берілуі, пайдалануы және қайтарылуы жүзеге асырылады. Қазіргі кездегі
несиелеу қағидалары мынадай:
1. Несие мақсаты - несиелудің басты қағидасы ретінде несиенің қандай
мақсатқа сұралып отырғанын сипаттайды.
2. Мерзімділік – несиенің қайтарылып кана қоймай, яғни қатаң
белгіленген мерзімде қайтарылуға тиістігін көздейді.
3. Несиенің төлемділігі – бұл несие беруші, қарыз алушыға берілетін
қаражатты қайтару барысында бастапқы соммадан өсіп қайтарылады.
Несиелеу объектілері мен субъектілері: несие құрылымы несие беруші мен
қарыз алушыға және қарыз капиталынан тұрады. Мұндағы несие беруші мен қарыз
алушыларды несиелік мәмілеге қатысушы тараптар немесе оларды несиелік
қатынас субъектілер деп атауға болады. Осы тараптардың біреуі болмаса,
несиелік мәміле жасалмайды. Несие берушілерге: мемлекет, банктер, орталық
және коммерциялық банк тектес мекемелер мен ұйымдар, халықаралық қаржы
ұйымдары жатады. Ал қарыз алушыларға: қаражатқа деген уақытша қажеттілігі
бар жеке және заңды тұлғалар жатады.
Несиелеу объектісі. Бұл несиенің пайдалану заты, несиенің іске асырылуы
аясы. Несиелеу объектісіне экспортты және импортты тауарлар мен қызметтер
экономикалық қызметіне байланысты шығындар кәсіпкерлік айналысатын заңды
және жеке тұлғалардың сатып алынатын шикізаттары, материалдары, ломбардтық
операциялар, шаруашылық субъектілердің кірістілік шығыстары арқылы алшақтық
жатады.
1.2 Қысқа мерзімді несиені ұсыну тәртібі, құжаттары
Әр банк өзінің несие беру саясатын әртүрлі факторларға байланысты
жүргізеді. Басты банк жасаған несие беру саясатына тактикасы мен
стратегиясы филиалдарға нұсқау мен ереже түрінде таратылады. Несие беру
саясаты банктің мамандандырылу ерекшеліктеріне қарай, аймақ өзгешеліктеріне
байланысты жүргізілгенмен, жалпы бұл процестің құрылымы бірдей болады.
Несие беру процесіндегі ең алғашқы қадам қарыз алушының арыз беру
сәтінен басталады. Сонымен қатар қарыз алушы банк бекіткен қаржылық
құжатарының жиынтығын өткізеді. Бұл құжаттар қарыз алушының қаржылық
жағдайын сараптау үшін қажет. Құжаттардың жиынтығының тұлғасы ұқсас
болғанымен де, мазмұнында айырмашылық болады. Қарыз алушының берілген құжат
жиынтығы бойынша банк қарыз алушының іс-әрекетінің түрі мен масштабы
бойынша алғашқы мәлімет алады. Оның меншігінің тұлғасына назар аударылады.
Алдын-ала өткізілген экспертизаның тұжырымы бойынша, бір тәулік ішінде
шешім қабылданады, эксепртизаның нәтижесі кері болған жағдайда берілмейді,
ал жобаның экспертизасының тұжырымдары дұрыс нәтижесін берген болса,
құжаттар өңделуге жіберіледі. Банк экспертизасының нәтижелері жағымды
болған жағдайда, қаржы көрсеткіштері кешенді сараптаудан өткізіледі.
Несие деру процесінің екінші қадамын бизнес-жобаның мұқия сарапталуы
мен қарыз алушының қаржылық іс-әрекетінің зерттеуден басталады. Дамыған
елдерде банктер несие бюроларына түсетін клиенттердің анкеталары бойынша
төлем қабілеттілігін сараптауға арналған қосымша мәліметтер алып отырады.
Несиелік құжаттар маңызымен қлданылуы. Шаруашылық ұйым қысқа мерзімді
несие алу үшін мынадай құжат ұсыныды:
1. Бекітілген үлгіде несие алу туралы банк бастығының атынан
жазылған өтініш. Өтініште қарыз мерзімі, және көлемі көрсетіледі.
2. Өтініш міндеттемесі – бұл жай және арнайы қарыз шотын ашу үшін
толтырылады. Егер клиенттің қарыз шоты бар болса, өтініш
міндеттеме талап етілмейді.
3. Бизнес жоспар немесе механикалық экономикалық негіз. Мұнда клиент
қарызды қандай жұмыстарға жұмсайтындығын, бөлшектеп көрсетеді
және одан алатын кіріс неесе қандай өздер есебінен банк қарызын
сый-ақы мен жабатындығын дәлелдеу тиіс. Бухгалтерлік және
статистикалық есеп берулер кіріс декларациясы пайда мен шығындар
туралы мәліметер көрсетіледі.
4. Несиенің мерзімінде қайтарылу туралы қамту формалары, яғни кепіл,
тапсырыс, ипотека сақтандыру полисі.
Клиент ұсынған барлық құжаттар клиентке ашылған несиелік істе тіркелуі
тиіс. Егер банк қажет деп тапса, қосымша төмендегі құжаттарды талап етеді:
• Қарызшының қаржылық және шаруашылық қызметі туралы
аудиторлық ұйым қорытындысы;
• Белгіленген тауарлы матриалдық құндылықтар немесе басқа да
мүліктің туралы санитарлық, гигиеналық және экономикалық
нормалар туралы экспертиза қорытындысы;
• Жұмыс жобасы.
Банкте аталған құжаттар толық тексергеннен кейін несиелік келісім шарт
толтырылады. Сонымен қатар залог туралы келісім қабылданады. Несие ұсыну
туралы бухгалтерлік немесе операциялық бөлімде бекітілген құжаты ұсынылады,
ағымды және қарыз шоты бекітіліп беріледі.
1.3 Қарызшы қабілетін анықтау
Клиеттердің несиелік төлем қбілетін анықтау реті. Қарызшының қаржылық
қабілетіне талдау жасамас бұрын берілген есептің сәйкестігіне көз жеткізу
қажет. Клиентке қарыз ұсынбас бұрын банк клиенттің қаржылық қабілетін
анықтап және келесі төрт көрсеткіш негізінде қарастырылады:
1. клиенттің қаржылық жағдайы
2. іскерлік репутациясы
3. жоба тәуекелділігі
4. несиенің қамтылуы
Клиенттің қаржылық жағдайын бағалау. Клиенттің қаржылық жағдайын келесі
үш негізгі көрсеткіш бойынша анықтауға болады:
Өтімділік коэффиценті клиенттің шаруашылық айналысындағы жедел түрде
және қарыздарын жабуға жұмсауын көрстеді. Коэффицент неғұлым жоғары болса,
клиент соғұрлым сенімді болады.
Жоба коэффиценті – бұл клиенттің қарыздарды жабуға жеткілікті қаржы бар
екендігін көрсетеді. Бұл коэффицент жоғарлаған сайын клиенттің қосымша
қарыз алу мүмкіндігі көбейеді.
Жоба тәуеклділігін бағалау. Клиент ұсынған бизнес жоспар негізінде
жүргізіледі және келесілерге талдау жасалынады:
• тауар сату, сатып алу мүмкіндіктері
• нарық шымдылығы
• басты бәсекелестік
• ақша қаржылардың қозғалысы
• жобаның экономикалық тиімділігі.
Экономикалық тиімділігі.
• Нарықты дайындау деңгейі – бұл бәсекелестер мен жобаға әсері
тауар, тауа дайыдау, сату турылы келісімнің болуы
• Несиені қолдану рентабельділігінің коэффицентті – бұл клиенттің
жоба бойынша алған пайданы несиемен, сый-ақысын жабуға жұмсауын
көрсетеді.
• Клиенттің іскерлік репутациясын белгілеу – бұл клиенттет үшін
жасалынған ақпараттар банкпен бұрынғы қатынасы тағы сол сияқты
ескеріледі.
• Несиенің қамту формаларын талдау. Бұл кезде залогқа салынған
мүліктің клиент меншігінде болуы. Залог өтімділігі(ақшаға тез
ауысуы) құндылықтардың тұрақты болуы ескеріледі. Егер кепіл,
тапсырыс әкелмесе, оны ұсынушы тұлғаны қаржылық жағдайы
тексеріледі.
Несиенің қамтылғандығын қамтамасыз етудің ерекше нысаны ретінде
кепілдікпен пен тапсырыстар қолданылады. Бұл нысандар кредиторлардың заңды
және эканомиканың қызығушылықтарын қорғайды.
Кепілдік - бұл бір жақтыміндеттемелер келісімі. Онда кепілдік беруші тұлға
кредитор алдында тиісті мерзімде дебиторлық қарызын түгелдей немесе
жартылай төлеуге міндетті алады.барлық міндеттемелер міндетті түрде
акцептелуі тиіс.кепілдік беруші келесі кепілдікті акцептеуге болады:
1. Берілген міндеттемелерді мойындайтын дебитор
2. табысы жоғары, аманаты бар жеке тұлғаны
3. төлем қабілеттілігі сенімді серіктес клиенті
4. мемлекеттік органдар ұсынған сенімдікті.
Көп жағдайда клиент басқа банктермен қаржы мекемелерімен осы
міндеттемелерді орындаймыз деген кепілхат алып келе алады. Несиені
қамтамасыз ету барысында осындай кепілдерге көп көңіл бөлінеді.себебі мұнда
талап ету бойынша көрсеткіштер көрсетіледі. Кепіл беруші банк дебиторлық
қаржылық жағдаймен жақсы таныс деген сөз.кепіл беруші кепілі бар
дебиторлардың хабарламасынан кейін тиісті соммалық дебитор банктен алуға
сенімді болып келеді.Тапсырыс – бұл несиені қамсыздандырудың бір түрі
ретінде заңды және жеке тұлғалардан қабылданады. Заңды тұлға үшін тапсырыс
банкпен тапсырыс беруші тұлға арасында жазбаша түрде жүреді. Сенім тапсырыс
беруші қарызшының қаржысын өз мерзімінде қайтару міндетін өз мойнына алады.
1.4 Қысқа мерзімді несие бойынша қамту нысандары
Несиені қамту нысандары.Банк несиені ұсыну барысында алдына қойған
міндеттемелердің бірі ретінде- қарызшының төлем қабілетін анықтауын
белгілейді.Төлем қабілетін талдау кезінде көрсеткіштердің бірі болып-
несиенің қайтарымдылығы белгіленеді.Несие уақытында және сый-ақымен өтей
алатындығын дәлелдеу үшін қарызшы банкке бизнес жоспар ұсынады.
Қарызды уақытында жаба алмаған жағдайдағы банк алдындағы міндеттемелері
мен жауптылығын қайтару үшін қарызшы әртүрлі құндылықтар келісімін
әкелді.Бұл Қамту формасы болып табылады. Қамту формасын белгілеу
кезіндегі басты шарт банк активін сақтау және пайда табу.
Қамту формасын белгілеу кезіндегі құндылықтарға қойылатын басты шарт
мыналар:
1. Құндылық – құны жағынан артық уақытта өтімді болады.
2. Сақтау мерзімі – несиені жабу мерзімінің ұзақтылығымен мен сәйкес
келеді.
3. Құндылықтардың жоғары сұраныста болады, және несиені немесе қарызды
толықтай жаба алатынжағдайларда болуы тексеріледі.
Несиелеу кезіндегі басты қамту формасына мыналар жатады:
1. Тапсырыс
2. Кепіл
3. Кепіл зат
4. Ипотека
5. Сақтандыру полисі.
Тапсырыс-бұл басқа бір тұлғаның банк алдындағы қарызшы міндеттемесін өз
мойнына алатындығы туралы келісім.
Кепіл – бұл қарызшының банкке төлеуге мідеттенген сомасын қайтара алмаған
жағдайда басқа бір тұлғаның өз мойнына алатындығы туралы міндеттеме.
Бағалы қағаздар – тауар тағы басқа мүліктерді несиені қайтара алмайтын
жағдайлар үшін кепілдікке беру залог, ал учаскелермен мен үй ғимараттарды
даклатты құқықпен залог ретінде қалдыру ипотека болып табылады.
Материалдарды қамту формасының бір түрі ретінде – сақтандыру полисі
қабылданады.
Қарызшы несиені уақытында өшіре алмаса, онда оның банкке
міндеттемелерді сапасын кепіл беруші немесе тапсырыс жағынан тұлға қайтару
тиіс.Осы құжаттардан көрсеткендей банк жоғарыда айтылған тұлғалардың
келісімінсіз олардың есеп айыру аманаты депозит, валюталық тағы басқа
шотындағы қаржылары есебінен несиені өтеу банк пайдасына алады.Тапсырыс
заңды және жеке тұлғалардан немесе банктен алынады.Егер банкке залог
ретінде бағалы қағаз немесе валюталық құндылықтар белгіленсе,ол
құндылықтарды банкке алып өзінің сейфінде сақтай алады.Қамту формасы
міндетті түрде нотариалды кеңседе бекітілуі талап етіледі.Тауарлы
материалды құндылықтар қарызшының қоймасында сақталынады. Залог немесе
ипотека белгіленген мүлікті несиелік мерзім аяқталғанда банк игілігіне
алғанын немесе тауарлы материалды құндылықтар сияқты сатып өткізуіне
болады.Залогқа салынған жылжымайтын мүліктер жергілікті жерде тіркелгендігі
тексеріліп нотариалды кеңседе бекітіліп, қосымша залог туралы келісім шарт
пен белгіленеді және несиені жабу уақыты жеткенге дейін залог иесінің
қолдана тұруына рұқсат етіледі.
II Бөлім Қысқа мерзімді несиені ұсыну, өтеу және рәсімдеу есебі
2.1 Қысқа мерзімді несиенің бухгалтерлік есебі
Несиелендіру қарызшының қажетті құжаттарды банкке ұсынуымен жүзеге
всырылады. Олар банкке несие алу үшін ұсынылады.Олардың ішінде негізггісі
мыналар:
1. Несиенің техник-экономикалық:
2. бухгалтерлік ... жалғасы
ұсыну және өтеу тәртібі
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I Бөлім Қысқа мерзімді несие түсінігі
1.1 Қысқа мерзімді несиенің объектілері мен
субъектілері ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Қысқа мерзімді несиені ұсыну тәртібі,
құжаттары ... ... ... ... ... ... .. ... ..7
1.3 Қарызшы қабілетін
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
9
1.4 Қысқа мерзімді несие бойынша қамту
нысандары ... ... ... ... ... ... .. ... 12
II Бөлім Қысқа мерзімді несиені ұсыну, өтеу және рәсімдеу есебі
2.1 Қысқа мерзімді несиенің бухгалтерлік
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..14
2.2 Тұтыну мақсатындағы қысқа мерзімді
несиелер ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2.3 Қысқа мерзімді банкаралық
несиелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
Кіріспе
Несие нарығы қаржы нарығының ең тез дамитын бөлігінің бірі болып
табылады және банктік несиенің елімізде кеңеюін қолдауда.Банк несиесі
эканомикалық өсімді қаржыландырудың негізгі факторы. Қазіргі кезеңде
елімізде әлемдік тұрғыда өндірісті несиелеуге жағымды жағдайлар жасалуда,
бірақ олар шектеулі қолдануда. Бұл банктің жүйемен несиелеудің дамуына
кедергі келтіретін факторлармен байланысты. Сол факторлар эканомикадағы
құрылымдық қайта құруды тежей отырып, банктік секторға шығатын несиелік
және валюталық тәуекелділікті күшейтеді. Осы бітіру жұмысында банк
несиесінің сатылары және оны талдау, оның айналыс дәрежесі, сонымен қатар
оның кеңеюі жолдары қарастырылады.
Банктердің қаржылық жағдайының тұрақтылығы қамтамасыз ету жалпы
эканомика дамуының басты шарты. Банктік қызмет кәсіпкерліктің басқа түріне
қарағанда жоғары тәуекелділікпен ерекшеленеді, ал банктердің ең басты
қызметтерінің бірі – банктердің несиелік қызметі болғандықтан,банктер
көбнесе несилік тәуекелге ұшырайды. Банк пайдасының үлкен бөлігі
несиелеумен байланысты. Бірақ несиені қайтару, әсіресе үлкен мөлшердегі
несиені қайтару банкті банкротқа ұшыратуы мүмкін.Кез келген банктің
табыстылығы банктің берген несиелерінің сапасына, яғни оның қайтарымдылық
дәрежесіне тікелей байланысты. Несиенің уақтылы қайтарылмауы банктің зиян
шегуіне итермелейді. Сондықтан банктер несиелік тәуекелділікті басқару,
несие саясатын ұйымдастыру, реттеу шараларымен уақтылы айналысып отыруы
тиіс.
Сонымен қатар несиелік тәуекелділікті реттеудегі мемлекеттің де рөлі
маңызды болып табылады.Мұндай қызмет мемлекетімізде Қазақстан
Республикасының Ұлттық банк және Қазақстан Республикасының Қаржы нарығы
мен қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау Агентігі арқылы жузеге
асырылады.Ескере кететін жағдай 2003 жылдың 31желтоқсанында Қазақстан
Республикасының Президентінің №1720 Қазақстан Республикасының мемлекеттік
басқару жүйесін ары қарай жетілдіру туралы жарлығына сәйкес бір қатар
өзгерістер енгізілді.
I Бөлім Қысқа мерзімді несие түсінігі
1.1 Қысқа мерзімді несиенің объектілері мен субъектілері
Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктері несиелік
операцияларды, Қазақстан Республикасының Банктер және банк қызметі туралы
заңымен, Қазақстан Республикасы экономикасын қысқа мерзімді несиелендіру
туралы Ережесіне, сәйкес жүзеге асырылады. Банктердің есеп қарыз операциясы
банк мекемесі кірістілігінің рентабелділігінің артуына және жағымды
қызметтік қорытындыға ие болуына маңызды роль атқарады. Банк мекемесінде
несие қарыздары ұсыну және оларды қайтарумен айналысатын бөлім несиелік
бөлім болып табылады.
Несие, несиелік саясатта бекітілген тәртіппен анықталған көлемде
белгіленген объектілерге субъектілерден келіп түскен өтініш негізде
ұсынылады. Несиелік субъектілер талаптар мен міндеттемелер негізінде
шарттар қарызшымен жасалған несиелік келісіммен анықталады. Несие түрі- бұл
несиелік қатынастар құрылымының олардың негізгі қызметтерінің яғни әр алуан
сыртқы және ішкі өзгерістер арасында толық сақталынатын көрінісі. Несие
берушілер мен қарыз алушылар арасындағы байланыстар қалай өзгергенімен
клиенттеріне берілген несиенің түрі сол күйінде сақталынады. Қазіргі кезде
екінші деңгейлі банктер өздерінің клиенттеріне әр түрлі несие түрлерін
ұсынады. Олар мынадай белгілерге байланысты:
• Қарыз алушылар категорияларына қарай
1. қаржылық институттарға берілетін несиелер
2. қаржылық емес агенттерге берілетін несиелер
3. тұтыну мақсатына берілетін несие
• Негізіне қарай
• Тағайындалуы және пайдалану сипатына қарай
• Қамтамасыз ету дәрежесіне қарай
• Қайтарылум дәрежесіне қарай
• Валютамен берілуіне қарай
• Берілу шартына қарай.
Несиелеудің ұйымдастыру қағидалары.
Несиелеу қағидалары негізінде несиелік процесс яғни банктің несиелердің
берілуі, пайдалануы және қайтарылуы жүзеге асырылады. Қазіргі кездегі
несиелеу қағидалары мынадай:
1. Несие мақсаты - несиелудің басты қағидасы ретінде несиенің қандай
мақсатқа сұралып отырғанын сипаттайды.
2. Мерзімділік – несиенің қайтарылып кана қоймай, яғни қатаң
белгіленген мерзімде қайтарылуға тиістігін көздейді.
3. Несиенің төлемділігі – бұл несие беруші, қарыз алушыға берілетін
қаражатты қайтару барысында бастапқы соммадан өсіп қайтарылады.
Несиелеу объектілері мен субъектілері: несие құрылымы несие беруші мен
қарыз алушыға және қарыз капиталынан тұрады. Мұндағы несие беруші мен қарыз
алушыларды несиелік мәмілеге қатысушы тараптар немесе оларды несиелік
қатынас субъектілер деп атауға болады. Осы тараптардың біреуі болмаса,
несиелік мәміле жасалмайды. Несие берушілерге: мемлекет, банктер, орталық
және коммерциялық банк тектес мекемелер мен ұйымдар, халықаралық қаржы
ұйымдары жатады. Ал қарыз алушыларға: қаражатқа деген уақытша қажеттілігі
бар жеке және заңды тұлғалар жатады.
Несиелеу объектісі. Бұл несиенің пайдалану заты, несиенің іске асырылуы
аясы. Несиелеу объектісіне экспортты және импортты тауарлар мен қызметтер
экономикалық қызметіне байланысты шығындар кәсіпкерлік айналысатын заңды
және жеке тұлғалардың сатып алынатын шикізаттары, материалдары, ломбардтық
операциялар, шаруашылық субъектілердің кірістілік шығыстары арқылы алшақтық
жатады.
1.2 Қысқа мерзімді несиені ұсыну тәртібі, құжаттары
Әр банк өзінің несие беру саясатын әртүрлі факторларға байланысты
жүргізеді. Басты банк жасаған несие беру саясатына тактикасы мен
стратегиясы филиалдарға нұсқау мен ереже түрінде таратылады. Несие беру
саясаты банктің мамандандырылу ерекшеліктеріне қарай, аймақ өзгешеліктеріне
байланысты жүргізілгенмен, жалпы бұл процестің құрылымы бірдей болады.
Несие беру процесіндегі ең алғашқы қадам қарыз алушының арыз беру
сәтінен басталады. Сонымен қатар қарыз алушы банк бекіткен қаржылық
құжатарының жиынтығын өткізеді. Бұл құжаттар қарыз алушының қаржылық
жағдайын сараптау үшін қажет. Құжаттардың жиынтығының тұлғасы ұқсас
болғанымен де, мазмұнында айырмашылық болады. Қарыз алушының берілген құжат
жиынтығы бойынша банк қарыз алушының іс-әрекетінің түрі мен масштабы
бойынша алғашқы мәлімет алады. Оның меншігінің тұлғасына назар аударылады.
Алдын-ала өткізілген экспертизаның тұжырымы бойынша, бір тәулік ішінде
шешім қабылданады, эксепртизаның нәтижесі кері болған жағдайда берілмейді,
ал жобаның экспертизасының тұжырымдары дұрыс нәтижесін берген болса,
құжаттар өңделуге жіберіледі. Банк экспертизасының нәтижелері жағымды
болған жағдайда, қаржы көрсеткіштері кешенді сараптаудан өткізіледі.
Несие деру процесінің екінші қадамын бизнес-жобаның мұқия сарапталуы
мен қарыз алушының қаржылық іс-әрекетінің зерттеуден басталады. Дамыған
елдерде банктер несие бюроларына түсетін клиенттердің анкеталары бойынша
төлем қабілеттілігін сараптауға арналған қосымша мәліметтер алып отырады.
Несиелік құжаттар маңызымен қлданылуы. Шаруашылық ұйым қысқа мерзімді
несие алу үшін мынадай құжат ұсыныды:
1. Бекітілген үлгіде несие алу туралы банк бастығының атынан
жазылған өтініш. Өтініште қарыз мерзімі, және көлемі көрсетіледі.
2. Өтініш міндеттемесі – бұл жай және арнайы қарыз шотын ашу үшін
толтырылады. Егер клиенттің қарыз шоты бар болса, өтініш
міндеттеме талап етілмейді.
3. Бизнес жоспар немесе механикалық экономикалық негіз. Мұнда клиент
қарызды қандай жұмыстарға жұмсайтындығын, бөлшектеп көрсетеді
және одан алатын кіріс неесе қандай өздер есебінен банк қарызын
сый-ақы мен жабатындығын дәлелдеу тиіс. Бухгалтерлік және
статистикалық есеп берулер кіріс декларациясы пайда мен шығындар
туралы мәліметер көрсетіледі.
4. Несиенің мерзімінде қайтарылу туралы қамту формалары, яғни кепіл,
тапсырыс, ипотека сақтандыру полисі.
Клиент ұсынған барлық құжаттар клиентке ашылған несиелік істе тіркелуі
тиіс. Егер банк қажет деп тапса, қосымша төмендегі құжаттарды талап етеді:
• Қарызшының қаржылық және шаруашылық қызметі туралы
аудиторлық ұйым қорытындысы;
• Белгіленген тауарлы матриалдық құндылықтар немесе басқа да
мүліктің туралы санитарлық, гигиеналық және экономикалық
нормалар туралы экспертиза қорытындысы;
• Жұмыс жобасы.
Банкте аталған құжаттар толық тексергеннен кейін несиелік келісім шарт
толтырылады. Сонымен қатар залог туралы келісім қабылданады. Несие ұсыну
туралы бухгалтерлік немесе операциялық бөлімде бекітілген құжаты ұсынылады,
ағымды және қарыз шоты бекітіліп беріледі.
1.3 Қарызшы қабілетін анықтау
Клиеттердің несиелік төлем қбілетін анықтау реті. Қарызшының қаржылық
қабілетіне талдау жасамас бұрын берілген есептің сәйкестігіне көз жеткізу
қажет. Клиентке қарыз ұсынбас бұрын банк клиенттің қаржылық қабілетін
анықтап және келесі төрт көрсеткіш негізінде қарастырылады:
1. клиенттің қаржылық жағдайы
2. іскерлік репутациясы
3. жоба тәуекелділігі
4. несиенің қамтылуы
Клиенттің қаржылық жағдайын бағалау. Клиенттің қаржылық жағдайын келесі
үш негізгі көрсеткіш бойынша анықтауға болады:
Өтімділік коэффиценті клиенттің шаруашылық айналысындағы жедел түрде
және қарыздарын жабуға жұмсауын көрстеді. Коэффицент неғұлым жоғары болса,
клиент соғұрлым сенімді болады.
Жоба коэффиценті – бұл клиенттің қарыздарды жабуға жеткілікті қаржы бар
екендігін көрсетеді. Бұл коэффицент жоғарлаған сайын клиенттің қосымша
қарыз алу мүмкіндігі көбейеді.
Жоба тәуеклділігін бағалау. Клиент ұсынған бизнес жоспар негізінде
жүргізіледі және келесілерге талдау жасалынады:
• тауар сату, сатып алу мүмкіндіктері
• нарық шымдылығы
• басты бәсекелестік
• ақша қаржылардың қозғалысы
• жобаның экономикалық тиімділігі.
Экономикалық тиімділігі.
• Нарықты дайындау деңгейі – бұл бәсекелестер мен жобаға әсері
тауар, тауа дайыдау, сату турылы келісімнің болуы
• Несиені қолдану рентабельділігінің коэффицентті – бұл клиенттің
жоба бойынша алған пайданы несиемен, сый-ақысын жабуға жұмсауын
көрсетеді.
• Клиенттің іскерлік репутациясын белгілеу – бұл клиенттет үшін
жасалынған ақпараттар банкпен бұрынғы қатынасы тағы сол сияқты
ескеріледі.
• Несиенің қамту формаларын талдау. Бұл кезде залогқа салынған
мүліктің клиент меншігінде болуы. Залог өтімділігі(ақшаға тез
ауысуы) құндылықтардың тұрақты болуы ескеріледі. Егер кепіл,
тапсырыс әкелмесе, оны ұсынушы тұлғаны қаржылық жағдайы
тексеріледі.
Несиенің қамтылғандығын қамтамасыз етудің ерекше нысаны ретінде
кепілдікпен пен тапсырыстар қолданылады. Бұл нысандар кредиторлардың заңды
және эканомиканың қызығушылықтарын қорғайды.
Кепілдік - бұл бір жақтыміндеттемелер келісімі. Онда кепілдік беруші тұлға
кредитор алдында тиісті мерзімде дебиторлық қарызын түгелдей немесе
жартылай төлеуге міндетті алады.барлық міндеттемелер міндетті түрде
акцептелуі тиіс.кепілдік беруші келесі кепілдікті акцептеуге болады:
1. Берілген міндеттемелерді мойындайтын дебитор
2. табысы жоғары, аманаты бар жеке тұлғаны
3. төлем қабілеттілігі сенімді серіктес клиенті
4. мемлекеттік органдар ұсынған сенімдікті.
Көп жағдайда клиент басқа банктермен қаржы мекемелерімен осы
міндеттемелерді орындаймыз деген кепілхат алып келе алады. Несиені
қамтамасыз ету барысында осындай кепілдерге көп көңіл бөлінеді.себебі мұнда
талап ету бойынша көрсеткіштер көрсетіледі. Кепіл беруші банк дебиторлық
қаржылық жағдаймен жақсы таныс деген сөз.кепіл беруші кепілі бар
дебиторлардың хабарламасынан кейін тиісті соммалық дебитор банктен алуға
сенімді болып келеді.Тапсырыс – бұл несиені қамсыздандырудың бір түрі
ретінде заңды және жеке тұлғалардан қабылданады. Заңды тұлға үшін тапсырыс
банкпен тапсырыс беруші тұлға арасында жазбаша түрде жүреді. Сенім тапсырыс
беруші қарызшының қаржысын өз мерзімінде қайтару міндетін өз мойнына алады.
1.4 Қысқа мерзімді несие бойынша қамту нысандары
Несиені қамту нысандары.Банк несиені ұсыну барысында алдына қойған
міндеттемелердің бірі ретінде- қарызшының төлем қабілетін анықтауын
белгілейді.Төлем қабілетін талдау кезінде көрсеткіштердің бірі болып-
несиенің қайтарымдылығы белгіленеді.Несие уақытында және сый-ақымен өтей
алатындығын дәлелдеу үшін қарызшы банкке бизнес жоспар ұсынады.
Қарызды уақытында жаба алмаған жағдайдағы банк алдындағы міндеттемелері
мен жауптылығын қайтару үшін қарызшы әртүрлі құндылықтар келісімін
әкелді.Бұл Қамту формасы болып табылады. Қамту формасын белгілеу
кезіндегі басты шарт банк активін сақтау және пайда табу.
Қамту формасын белгілеу кезіндегі құндылықтарға қойылатын басты шарт
мыналар:
1. Құндылық – құны жағынан артық уақытта өтімді болады.
2. Сақтау мерзімі – несиені жабу мерзімінің ұзақтылығымен мен сәйкес
келеді.
3. Құндылықтардың жоғары сұраныста болады, және несиені немесе қарызды
толықтай жаба алатынжағдайларда болуы тексеріледі.
Несиелеу кезіндегі басты қамту формасына мыналар жатады:
1. Тапсырыс
2. Кепіл
3. Кепіл зат
4. Ипотека
5. Сақтандыру полисі.
Тапсырыс-бұл басқа бір тұлғаның банк алдындағы қарызшы міндеттемесін өз
мойнына алатындығы туралы келісім.
Кепіл – бұл қарызшының банкке төлеуге мідеттенген сомасын қайтара алмаған
жағдайда басқа бір тұлғаның өз мойнына алатындығы туралы міндеттеме.
Бағалы қағаздар – тауар тағы басқа мүліктерді несиені қайтара алмайтын
жағдайлар үшін кепілдікке беру залог, ал учаскелермен мен үй ғимараттарды
даклатты құқықпен залог ретінде қалдыру ипотека болып табылады.
Материалдарды қамту формасының бір түрі ретінде – сақтандыру полисі
қабылданады.
Қарызшы несиені уақытында өшіре алмаса, онда оның банкке
міндеттемелерді сапасын кепіл беруші немесе тапсырыс жағынан тұлға қайтару
тиіс.Осы құжаттардан көрсеткендей банк жоғарыда айтылған тұлғалардың
келісімінсіз олардың есеп айыру аманаты депозит, валюталық тағы басқа
шотындағы қаржылары есебінен несиені өтеу банк пайдасына алады.Тапсырыс
заңды және жеке тұлғалардан немесе банктен алынады.Егер банкке залог
ретінде бағалы қағаз немесе валюталық құндылықтар белгіленсе,ол
құндылықтарды банкке алып өзінің сейфінде сақтай алады.Қамту формасы
міндетті түрде нотариалды кеңседе бекітілуі талап етіледі.Тауарлы
материалды құндылықтар қарызшының қоймасында сақталынады. Залог немесе
ипотека белгіленген мүлікті несиелік мерзім аяқталғанда банк игілігіне
алғанын немесе тауарлы материалды құндылықтар сияқты сатып өткізуіне
болады.Залогқа салынған жылжымайтын мүліктер жергілікті жерде тіркелгендігі
тексеріліп нотариалды кеңседе бекітіліп, қосымша залог туралы келісім шарт
пен белгіленеді және несиені жабу уақыты жеткенге дейін залог иесінің
қолдана тұруына рұқсат етіледі.
II Бөлім Қысқа мерзімді несиені ұсыну, өтеу және рәсімдеу есебі
2.1 Қысқа мерзімді несиенің бухгалтерлік есебі
Несиелендіру қарызшының қажетті құжаттарды банкке ұсынуымен жүзеге
всырылады. Олар банкке несие алу үшін ұсынылады.Олардың ішінде негізггісі
мыналар:
1. Несиенің техник-экономикалық:
2. бухгалтерлік ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz