Прокуратура органдарының жүйесі, құрылымы және оларды ұйымдастыру туралы ақпарат
КІРІСПЕ 3
1 ПРОКУРАТУРА ОРГАНДАРЫНЫҢ ЖҮЙЕСІ, ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ
5
1.1 ҚР прокуратура органдары жүйесінің ұғымы 5
1.2 ҚР прокуратура органдарының жүйесі 13
2 ПРОКУРАТУРАНЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚАҒИДАТТАРЫ ЖӘНЕ ПРОКУРАТУРА ОРГАНДАРЫ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ
19
2.1 Прокуратураны ұйымдастырудың және қызметтік қағидаттары
19
2.2 Қазақстан Республикасының Конституциясы және прокуратура органдарына қатысты мәселелер
2.3 Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексі және прокуратура органдары қызметтерінің құқықтық негіздері
3 ПРОКУРОРДЫҢ АЛДЫН.АЛА ТЕРГЕУ АМАЛДАРЫН ЖҮРГІЗУ КЕЗІНДЕГІ ӨКІЛЕТТІГІ
3.1 Ұсталған адамдарды қамау орындарында, алдын.ала тергеу орындарында, сотпен тағайындалған жазалар мен өзге де күштеу түріндегі шараларды орындау барысында заңдардың орындалуына қадағалау жүргізудегі прокурордың өкілеттілігі
3.2 Тергеу, анықтау және жедел іздестіру қызметіне прокурордың қадағалау жүргізу мәселелері
3.3 Кәмелетке толмағандардың істері бойынша прокурорлық қадағалау жүргізу.
4 ПРОКУРАТУРА МЕН АЛДЫН АЛА ТЕРГЕУ ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚАРЫМ.ҚАТЫНАСЫ МӘСЕЛЕЛЕРІ
4.1 Қылмыстық істі қысқарту мен алдын . ала тергеуді тоқтату кезіндегі прокурордың өкілеттілігі мәселелері
4.2 Алдын.ала тергеу кезінде тергеушiлер мен анықтама органдарының өзара қатынастары
ҚОРЫТЫНДЫ 58
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 ПРОКУРАТУРА ОРГАНДАРЫНЫҢ ЖҮЙЕСІ, ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ
5
1.1 ҚР прокуратура органдары жүйесінің ұғымы 5
1.2 ҚР прокуратура органдарының жүйесі 13
2 ПРОКУРАТУРАНЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚАҒИДАТТАРЫ ЖӘНЕ ПРОКУРАТУРА ОРГАНДАРЫ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ
19
2.1 Прокуратураны ұйымдастырудың және қызметтік қағидаттары
19
2.2 Қазақстан Республикасының Конституциясы және прокуратура органдарына қатысты мәселелер
2.3 Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексі және прокуратура органдары қызметтерінің құқықтық негіздері
3 ПРОКУРОРДЫҢ АЛДЫН.АЛА ТЕРГЕУ АМАЛДАРЫН ЖҮРГІЗУ КЕЗІНДЕГІ ӨКІЛЕТТІГІ
3.1 Ұсталған адамдарды қамау орындарында, алдын.ала тергеу орындарында, сотпен тағайындалған жазалар мен өзге де күштеу түріндегі шараларды орындау барысында заңдардың орындалуына қадағалау жүргізудегі прокурордың өкілеттілігі
3.2 Тергеу, анықтау және жедел іздестіру қызметіне прокурордың қадағалау жүргізу мәселелері
3.3 Кәмелетке толмағандардың істері бойынша прокурорлық қадағалау жүргізу.
4 ПРОКУРАТУРА МЕН АЛДЫН АЛА ТЕРГЕУ ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚАРЫМ.ҚАТЫНАСЫ МӘСЕЛЕЛЕРІ
4.1 Қылмыстық істі қысқарту мен алдын . ала тергеуді тоқтату кезіндегі прокурордың өкілеттілігі мәселелері
4.2 Алдын.ала тергеу кезінде тергеушiлер мен анықтама органдарының өзара қатынастары
ҚОРЫТЫНДЫ 58
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Диплом жұмысының жалпы сипаттамасы. Диплом жұмысы Қазақстан Республикасының мемлекеттік-құқықтық жүйесіндегі прокуратура органдарының орны мен рөлін, мақсаттары мен функционалдық қызметін, оның бағыттарын, біртұтас мемлекеттік билік кеңістігіндегі осы органға тиесілі тепе-теңдік пен тежемелік тетіктерін ашуға бағытталған.
Зерттеудің өзектілігі. Құқықтық мемлекет пен демократиялық қоғамды құру жөніндегі Елбасы Н.Назарбаевтың Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті елу елдің қатарына кіру стратегиясында айтып өткендей «Азаматтардың Конституция мен еліміздің заңдарын орындауын қамтамасыз ету – құқық қорғау органдарының міндеті» болып табылады. (Қазақстан Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы – 2006 ж. 1 наурыз) [1].
Сондықтан, заң шығарушының Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу кодексінің баптарында жазаны атқарушы органдар әкімшілігінің заңдардың сақталуын қадағалауды Бас прокурор мен оған бағынышты прокурорларға жүктеуі кездейсоқ емес [2, 98 б.].
Бұл тақырыптың өзектілігі қылмыспен күрес жүргізуді мемлекеттің арнайы органдары – сот, прокуратура, Ішкі істер министрлігі, Қаржы полициясы, Ұлттық қауіпсздік комитеті жүзеге асырады, алдын – ала тергеуді прокурорлық қадағалау мәселесінде заңдылықты болдырмау жақтарын анықтау болып табылады. Заңнамаларда алдын – ала тергеуді тоқтату түсінігі жоқ, сол себептен ғылымда жалпы осы мәселенің маңызды болуын талап етеді. Соңғы жылдардағы әлеуметтік – саяси және экономикалық өзгерістер заңдары батыл түрде өзгертіп, Конституциядағы көрсетілген құндылықтарға негізделіп жасауды толап етуде.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 8- бабында қылмыстық іс жүргізудің міндеттері айқындалады, яғни қылмыстарды тез және толық ашу, оларды жасаған адамдарды әшкерелеу және қылмыстық жауапқа тарту, әділ сот талқылауы және қылмыстық заңды дұрыс қолану, осыған сәйкес прокурор алдын-ала тергеу сатысында өз өкілеттігі шеңберінде заңның қадағалауын, тергеу әрекеттерінің дұрыс жүргізілуін қадағалайды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы бұл диплом жұмысында прокуратура органдарының жұйесі олардың қылмыстық іс жүргізу барысындағы орны кешенді түрде жүйелі зерттелініп отыр.
Елдің құқық қорғау жүйесіндегі орталық орган сөзсіз прокуратура екені анық. Оның негізгі функциясы - қадағалау қызметінің тиімділігін арттыру қажет. Құқық қорғау қызметіне қатысты оны үйлестіру функциясының да тиімділігін арттыру, әрине оны құқықтық реттеуді қоса іске асыру бүгінгі күннің талабы- делінді Құқықтық саясаттың тұжырымдамасында.
Конституциялық деңгейде прокуратураның заңдылықты жоғары қадағалайтын орган екені айқындалып, оның қылмыстық қудалауды заңмен белгіленген жағдайда, тәртіпте және шекте жүзеге асыруы белгіленді.
Зерттеудің өзектілігі. Құқықтық мемлекет пен демократиялық қоғамды құру жөніндегі Елбасы Н.Назарбаевтың Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті елу елдің қатарына кіру стратегиясында айтып өткендей «Азаматтардың Конституция мен еліміздің заңдарын орындауын қамтамасыз ету – құқық қорғау органдарының міндеті» болып табылады. (Қазақстан Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы – 2006 ж. 1 наурыз) [1].
Сондықтан, заң шығарушының Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу кодексінің баптарында жазаны атқарушы органдар әкімшілігінің заңдардың сақталуын қадағалауды Бас прокурор мен оған бағынышты прокурорларға жүктеуі кездейсоқ емес [2, 98 б.].
Бұл тақырыптың өзектілігі қылмыспен күрес жүргізуді мемлекеттің арнайы органдары – сот, прокуратура, Ішкі істер министрлігі, Қаржы полициясы, Ұлттық қауіпсздік комитеті жүзеге асырады, алдын – ала тергеуді прокурорлық қадағалау мәселесінде заңдылықты болдырмау жақтарын анықтау болып табылады. Заңнамаларда алдын – ала тергеуді тоқтату түсінігі жоқ, сол себептен ғылымда жалпы осы мәселенің маңызды болуын талап етеді. Соңғы жылдардағы әлеуметтік – саяси және экономикалық өзгерістер заңдары батыл түрде өзгертіп, Конституциядағы көрсетілген құндылықтарға негізделіп жасауды толап етуде.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 8- бабында қылмыстық іс жүргізудің міндеттері айқындалады, яғни қылмыстарды тез және толық ашу, оларды жасаған адамдарды әшкерелеу және қылмыстық жауапқа тарту, әділ сот талқылауы және қылмыстық заңды дұрыс қолану, осыған сәйкес прокурор алдын-ала тергеу сатысында өз өкілеттігі шеңберінде заңның қадағалауын, тергеу әрекеттерінің дұрыс жүргізілуін қадағалайды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы бұл диплом жұмысында прокуратура органдарының жұйесі олардың қылмыстық іс жүргізу барысындағы орны кешенді түрде жүйелі зерттелініп отыр.
Елдің құқық қорғау жүйесіндегі орталық орган сөзсіз прокуратура екені анық. Оның негізгі функциясы - қадағалау қызметінің тиімділігін арттыру қажет. Құқық қорғау қызметіне қатысты оны үйлестіру функциясының да тиімділігін арттыру, әрине оны құқықтық реттеуді қоса іске асыру бүгінгі күннің талабы- делінді Құқықтық саясаттың тұжырымдамасында.
Конституциялық деңгейде прокуратураның заңдылықты жоғары қадағалайтын орган екені айқындалып, оның қылмыстық қудалауды заңмен белгіленген жағдайда, тәртіпте және шекте жүзеге асыруы белгіленді.
1 Қазақстан Республикасының Конституциясы. - Алматы, 2009. – 40 б.
2 Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі. - Алматы, 2007.
3 Прокурорский надзор//под.ред. В.И.Басков М., 1996г.
4 Журсимбаев С.К. Прокурорский надзор в Казахстане. - Алматы, 2004. - 304 с.
5 Рябцев В.П. Прокурорский надзор: Курс лекции. - М.: Норма, 2006.
- 288 с.
6 Альдекеев А.А. История становления и развития органов прокуратуры Республики Казахстан. - Алматы: Қазақ университеті, 2002. - 120 с.
7 «Прокуратура туралы» Қазақстан Республикасының 1995 ж. 21 желтоқсандағы №2709 Заңы // «Заң» базасы - Қазақстан Республикасының электрондық жүйеленген нормативтік құқықтық актілерінің жиынтығы.
8 Ласкина Н.В. Прокурорский надзор. - М.: Юстиции форм, 2006. – 224 с.
9 Бахтыбаев И.Ж. Законность как неотъемлемое условие становления демократического правового государства и роль прокуратуры в ее обеспечении // Заң және заман. - 2007. - №5 (87). - С. 7-12.
10 Тусупбеков Р.Т. На страже законности: прокуратура была и остается правозащитным органом // Закон и время. - 2002. - № 3. - С. 3-10.
11 Шарипов Ш.М. Прокуратура қамтамасыз ететін заңдылықтың жаңа парадигмасы // 10 лет УПК РК: состояние, проблемы и перспективы развития: Материалы круглого стола. ҚазҰУ-нің хабаршысы. Заң сериясы. - Алматы.
- 2008. - №2 (46). – Б. 16-18.
12 Ибраева А.С. Теория государства и права: учебное пособие. 2-е изд. с доп. и изм. - Алматы: Жеті жарғы, 2006. - 424 с.
13 Атаманчук Г.В. Теория государственного управления: курс лекции / Г.В. Атаманчук. - 4-е изд., стер. - М.: Омега-Л, 2006. - 584 с.
14 Гуценко К.Ф., Ковалев М.А. Правоохранительные органы: учебник для юридических ВУЗов и факультетов / под.ред. К.Ф. Гуценко. - М.: Зерцало, 2007. - 440 с.
15 Бахтыбаев И.Ж. Координаторская функция прокуратуры Республики Казахстан // Заңгер. - 2001. - № 2. - С. 31-35.
16 Шарипов Ш.М. Сот пен прокуратураның арасында қылмыстық қудалауды шектеу мәселелері // Конституционно-правовые и организационные проблемы реализации политических реформ в условиях модернизации казахстанского общества: матер. науч.-теорет. конф. - Алматы: КазГЮУ, 2007. - 492 с.
17 Берензон А.Д., Мелкумов В.Г. Работа прокурора по общему надзору. - М., 1974. - 271 с.
18 Нарикбаев М.С., Утибаев Г.К., Алиев М.М., Прокурорский надзор в Республике Казахстан: учебное пособие. - Алматы: КазГЮУ, 2002. - 384 с.
19 Винокуров Ю.Е. Прокурорский надзор: учебник. Изд. 3-е., перераб. и доп. - М.: Юрист, 2001. - 352 с.
20 Уголовно-процессуальное право Республики Казахстан. Общая часть: Академический курс / под.ред. Б.Х.Толеубековой. - Алматы: Жеті жарғы, 2005. - Книга 1. - 424 с.
21 Рябцев В.П. Прокурорский надзор: курс лекции. - М.: Норма, 2006. - 288 с.
22 Проблемы эффективности прокурорского надзора / под ред.
К.Ф. Скворцова. - М.: Юридическая литература, 1977. - 160 с.
23 Звирбуль В.К. Деятельность прокуратуры по предупреждению преступности. (Научные основы). - М.: Юридическая литература, 1971. - 167 с.
24 Бегалиев К. Меры борьбы с перступностью несовершеннолетних. Правовые и организационные основы деятельности органов прокуратуры в борьбе с правонарушениями несовершеннолетних. - Алма-Ата: Казахстан, 1975. - 208 с. 25 Уголовно-процессуальное право Республики Казахстан. Общая часть: Академический курс / под. ред. Толеубековой. Книга вторая. - Алматы: Жеті жарғы, 2005. - 432 с.
26 Шифман М.Л. Прокурор в уголовном процессе. - М.: Госюриздат, 1948. - 175 с.
27 Жогин Н.В. Прокурорский надзор за предварительным расследованием уголовных дел. - М.: Юридическая литература, 1968. - 264 с
28 Уголовный процесс: учебное пособие для студентов ВУЗов, обучающихся по специальности «Юриспруденция» / под ред.
А.В. Ендольцевой, И.И. Сидорука. - 3-е изд., перераб. и доп. - М.: ЮНИТИ-ДАНА: Закон и право, 2009. - 431 с.
29 Григорьев В.Н., Победкин А.В., Яшин В.Н. Уголовный процесс: учебник. - М.: Изд-во Эксмо, 2006. - 832 с.
30 Рустамов Х.У. Уголовный процесс. Формы: учебное пособие для ВУЗов. - М.: Закон и право, ЮНИТИ, 1998. - 304 с.
31 Уголовный процесс: учебник для ВУЗов / под ред. Б.Б. Булагова, А.М. Баранова. - М.: Высшее образование, 2008. - 591 с.
32 Советский уголовный процесс / под ред. Алексеева Н.С., Бастыркина А.И., Даева В.Г. и др. - Л.: Издательство Ленинградского Университета, 1989.
- 472 с.
33 Строгович М.С. Курс советского уголовного процесса.– М., 1968. - Т.I. - 470 с.
34 Шарипов Ш.М. Заңды бұзушылыққа қарсы прокурорлық тиімді құралдар // Участие Республики Казахстан в международном сообществе: международные и политико-правовые аспекты: Мат. респуб. науч.-практ. конф., посвящ. 70-лет со дня рождения и 45-лет науч.-пед. и общ.-полит. Деятельности акад. НАН РК, доктора юридических наук, профессора
С.Н. Сабикенова. – Алматы: L PRIDE, 2009. - 313 с.
35 Утибаев Г.К. Представительство интересов государства в суде: учебное пособие. - Алматы: КазГЮУ, 2004. - 204 с.
2 Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі. - Алматы, 2007.
3 Прокурорский надзор//под.ред. В.И.Басков М., 1996г.
4 Журсимбаев С.К. Прокурорский надзор в Казахстане. - Алматы, 2004. - 304 с.
5 Рябцев В.П. Прокурорский надзор: Курс лекции. - М.: Норма, 2006.
- 288 с.
6 Альдекеев А.А. История становления и развития органов прокуратуры Республики Казахстан. - Алматы: Қазақ университеті, 2002. - 120 с.
7 «Прокуратура туралы» Қазақстан Республикасының 1995 ж. 21 желтоқсандағы №2709 Заңы // «Заң» базасы - Қазақстан Республикасының электрондық жүйеленген нормативтік құқықтық актілерінің жиынтығы.
8 Ласкина Н.В. Прокурорский надзор. - М.: Юстиции форм, 2006. – 224 с.
9 Бахтыбаев И.Ж. Законность как неотъемлемое условие становления демократического правового государства и роль прокуратуры в ее обеспечении // Заң және заман. - 2007. - №5 (87). - С. 7-12.
10 Тусупбеков Р.Т. На страже законности: прокуратура была и остается правозащитным органом // Закон и время. - 2002. - № 3. - С. 3-10.
11 Шарипов Ш.М. Прокуратура қамтамасыз ететін заңдылықтың жаңа парадигмасы // 10 лет УПК РК: состояние, проблемы и перспективы развития: Материалы круглого стола. ҚазҰУ-нің хабаршысы. Заң сериясы. - Алматы.
- 2008. - №2 (46). – Б. 16-18.
12 Ибраева А.С. Теория государства и права: учебное пособие. 2-е изд. с доп. и изм. - Алматы: Жеті жарғы, 2006. - 424 с.
13 Атаманчук Г.В. Теория государственного управления: курс лекции / Г.В. Атаманчук. - 4-е изд., стер. - М.: Омега-Л, 2006. - 584 с.
14 Гуценко К.Ф., Ковалев М.А. Правоохранительные органы: учебник для юридических ВУЗов и факультетов / под.ред. К.Ф. Гуценко. - М.: Зерцало, 2007. - 440 с.
15 Бахтыбаев И.Ж. Координаторская функция прокуратуры Республики Казахстан // Заңгер. - 2001. - № 2. - С. 31-35.
16 Шарипов Ш.М. Сот пен прокуратураның арасында қылмыстық қудалауды шектеу мәселелері // Конституционно-правовые и организационные проблемы реализации политических реформ в условиях модернизации казахстанского общества: матер. науч.-теорет. конф. - Алматы: КазГЮУ, 2007. - 492 с.
17 Берензон А.Д., Мелкумов В.Г. Работа прокурора по общему надзору. - М., 1974. - 271 с.
18 Нарикбаев М.С., Утибаев Г.К., Алиев М.М., Прокурорский надзор в Республике Казахстан: учебное пособие. - Алматы: КазГЮУ, 2002. - 384 с.
19 Винокуров Ю.Е. Прокурорский надзор: учебник. Изд. 3-е., перераб. и доп. - М.: Юрист, 2001. - 352 с.
20 Уголовно-процессуальное право Республики Казахстан. Общая часть: Академический курс / под.ред. Б.Х.Толеубековой. - Алматы: Жеті жарғы, 2005. - Книга 1. - 424 с.
21 Рябцев В.П. Прокурорский надзор: курс лекции. - М.: Норма, 2006. - 288 с.
22 Проблемы эффективности прокурорского надзора / под ред.
К.Ф. Скворцова. - М.: Юридическая литература, 1977. - 160 с.
23 Звирбуль В.К. Деятельность прокуратуры по предупреждению преступности. (Научные основы). - М.: Юридическая литература, 1971. - 167 с.
24 Бегалиев К. Меры борьбы с перступностью несовершеннолетних. Правовые и организационные основы деятельности органов прокуратуры в борьбе с правонарушениями несовершеннолетних. - Алма-Ата: Казахстан, 1975. - 208 с. 25 Уголовно-процессуальное право Республики Казахстан. Общая часть: Академический курс / под. ред. Толеубековой. Книга вторая. - Алматы: Жеті жарғы, 2005. - 432 с.
26 Шифман М.Л. Прокурор в уголовном процессе. - М.: Госюриздат, 1948. - 175 с.
27 Жогин Н.В. Прокурорский надзор за предварительным расследованием уголовных дел. - М.: Юридическая литература, 1968. - 264 с
28 Уголовный процесс: учебное пособие для студентов ВУЗов, обучающихся по специальности «Юриспруденция» / под ред.
А.В. Ендольцевой, И.И. Сидорука. - 3-е изд., перераб. и доп. - М.: ЮНИТИ-ДАНА: Закон и право, 2009. - 431 с.
29 Григорьев В.Н., Победкин А.В., Яшин В.Н. Уголовный процесс: учебник. - М.: Изд-во Эксмо, 2006. - 832 с.
30 Рустамов Х.У. Уголовный процесс. Формы: учебное пособие для ВУЗов. - М.: Закон и право, ЮНИТИ, 1998. - 304 с.
31 Уголовный процесс: учебник для ВУЗов / под ред. Б.Б. Булагова, А.М. Баранова. - М.: Высшее образование, 2008. - 591 с.
32 Советский уголовный процесс / под ред. Алексеева Н.С., Бастыркина А.И., Даева В.Г. и др. - Л.: Издательство Ленинградского Университета, 1989.
- 472 с.
33 Строгович М.С. Курс советского уголовного процесса.– М., 1968. - Т.I. - 470 с.
34 Шарипов Ш.М. Заңды бұзушылыққа қарсы прокурорлық тиімді құралдар // Участие Республики Казахстан в международном сообществе: международные и политико-правовые аспекты: Мат. респуб. науч.-практ. конф., посвящ. 70-лет со дня рождения и 45-лет науч.-пед. и общ.-полит. Деятельности акад. НАН РК, доктора юридических наук, профессора
С.Н. Сабикенова. – Алматы: L PRIDE, 2009. - 313 с.
35 Утибаев Г.К. Представительство интересов государства в суде: учебное пособие. - Алматы: КазГЮУ, 2004. - 204 с.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 69 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 69 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
1 ПРОКУРАТУРА ОРГАНДАРЫНЫҢ ЖҮЙЕСІ, ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ
ҰЙЫМДАСТЫРУ 5
1.1 ҚР прокуратура органдары жүйесінің ұғымы 5
1.2 ҚР прокуратура органдарының жүйесі 13
2 ПРОКУРАТУРАНЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚАҒИДАТТАРЫ ЖӘНЕ
ПРОКУРАТУРА ОРГАНДАРЫ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ
19
2.1 Прокуратураны ұйымдастырудың және қызметтік қағидаттары
19
2.2 Қазақстан Республикасының Конституциясы және прокуратура
органдарына қатысты мәселелер 29
2.3 Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексі және
прокуратура органдары қызметтерінің құқықтық негіздері 30
3 ПРОКУРОРДЫҢ АЛДЫН-АЛА ТЕРГЕУ АМАЛДАРЫН ЖҮРГІЗУ КЕЗІНДЕГІ
ӨКІЛЕТТІГІ 33
3.1 Ұсталған адамдарды қамау орындарында, алдын-ала тергеу
орындарында, сотпен тағайындалған жазалар мен өзге де күштеу
түріндегі шараларды орындау барысында заңдардың орындалуына
қадағалау жүргізудегі прокурордың өкілеттілігі 32
3.2 Тергеу, анықтау және жедел іздестіру қызметіне прокурордың
қадағалау жүргізу мәселелері 33
3.3 Кәмелетке толмағандардың істері бойынша прокурорлық
қадағалау жүргізу. 36
4 ПРОКУРАТУРА МЕН АЛДЫН АЛА ТЕРГЕУ ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСЫ
МӘСЕЛЕЛЕРІ 40
4.1 Қылмыстық істі қысқарту мен алдын – ала тергеуді тоқтату 40
кезіндегі прокурордың өкілеттілігі мәселелері
4.2 Алдын-ала тергеу кезінде тергеушiлер мен анықтама 40
органдарының өзара қатынастары
51
Қорытынды 58
Қолданылған әдебиеттер тізімі 60
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының жалпы сипаттамасы. Диплом жұмысы Қазақстан
Республикасының мемлекеттік-құқықтық жүйесіндегі прокуратура органдарының
орны мен рөлін, мақсаттары мен функционалдық қызметін, оның бағыттарын,
біртұтас мемлекеттік билік кеңістігіндегі осы органға тиесілі тепе-теңдік
пен тежемелік тетіктерін ашуға бағытталған.
Зерттеудің өзектілігі. Құқықтық мемлекет пен демократиялық қоғамды құру
жөніндегі Елбасы Н.Назарбаевтың Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша
қабілетті елу елдің қатарына кіру стратегиясында айтып өткендей
Азаматтардың Конституция мен еліміздің заңдарын орындауын қамтамасыз ету –
құқық қорғау органдарының міндеті болып табылады. (Қазақстан Президенті
Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы – 2006 ж. 1 наурыз) [1].
Сондықтан, заң шығарушының Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу
кодексінің баптарында жазаны атқарушы органдар әкімшілігінің заңдардың
сақталуын қадағалауды Бас прокурор мен оған бағынышты прокурорларға жүктеуі
кездейсоқ емес [2, 98 б.].
Бұл тақырыптың өзектілігі қылмыспен күрес жүргізуді мемлекеттің арнайы
органдары – сот, прокуратура, Ішкі істер министрлігі, Қаржы полициясы,
Ұлттық қауіпсздік комитеті жүзеге асырады, алдын – ала тергеуді прокурорлық
қадағалау мәселесінде заңдылықты болдырмау жақтарын анықтау болып табылады.
Заңнамаларда алдын – ала тергеуді тоқтату түсінігі жоқ, сол себептен
ғылымда жалпы осы мәселенің маңызды болуын талап етеді. Соңғы жылдардағы
әлеуметтік – саяси және экономикалық өзгерістер заңдары батыл түрде
өзгертіп, Конституциядағы көрсетілген құндылықтарға негізделіп жасауды
толап етуде.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 8- бабында
қылмыстық іс жүргізудің міндеттері айқындалады, яғни қылмыстарды тез және
толық ашу, оларды жасаған адамдарды әшкерелеу және қылмыстық жауапқа тарту,
әділ сот талқылауы және қылмыстық заңды дұрыс қолану, осыған сәйкес
прокурор алдын-ала тергеу сатысында өз өкілеттігі шеңберінде заңның
қадағалауын, тергеу әрекеттерінің дұрыс жүргізілуін қадағалайды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы бұл диплом жұмысында прокуратура
органдарының жұйесі олардың қылмыстық іс жүргізу барысындағы орны кешенді
түрде жүйелі зерттелініп отыр.
Елдің құқық қорғау жүйесіндегі орталық орган сөзсіз прокуратура екені
анық. Оның негізгі функциясы - қадағалау қызметінің тиімділігін арттыру
қажет. Құқық қорғау қызметіне қатысты оны үйлестіру функциясының да
тиімділігін арттыру, әрине оны құқықтық реттеуді қоса іске асыру бүгінгі
күннің талабы- делінді Құқықтық саясаттың тұжырымдамасында.
Конституциялық деңгейде прокуратураның заңдылықты жоғары қадағалайтын
орган екені айқындалып, оның қылмыстық қудалауды заңмен белгіленген
жағдайда, тәртіпте және шекте жүзеге асыруы белгіленді. Қылмыстық
қудалауына қатысты оның шектері 21 мамыр 2007 жылғы Конституциялық
реформамен нақтыланып, Ата Заңның 16-бабының 2-бөлігінің
заңда көзделген реттерде ғана және тек қана соттың санкциясымен
тұтқындауға және қамауда ұстауға болады, тұтқындалған адамға шағымдану
құқығы беріледі. Соттың санкциясынсыз адамды жетпіс екі сағаттан аспайтын
мерзімге ұстауға болады - деген жаңа редакциясына сай, мұндай құзыреттік
прокуратурадан алынды.
Диплом жұмысын жазудағы автордың негізгі мақсаты мен міндеттері:
прокуратура органдарының жүйесін, олардың қызметінің негізгі бағыттарын
анықтау жатады. Қылмыстық істер бойынша алдын-ала тергеу барысында кейде
түрлі жағдайлар туындайды, соған байланысты тергеу барысын жалғастыру
мүмкін емес, ол жағдайларда қылмыстық істер жүргізу құқық нормалары
қолданылады.
Көзделген мақсатқа қол жеткізу үшін:
- Прокуратураның конституциялық-құқықтық табиғатын жүйелі түрде зерттеу
арқылы оның мемлекеттік билік аясында алатын орны мен мәртебесін
айқындауды;
- Демократиялық, құқықтық мемлекетте заңдылықтың үстемдігін қамтамасыз
етуге арналған прокурорлық қадағалау институтына сұранымдары мен
қажеттіліктерін дәйектеуді міндет етіп қойдық.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Прокурорлық қадағалаудың түрлі
мәселелеріне, соның ішінде оның жағдайы мен оның келешегіне, дамыту жолдары
мен бағыттарына, тиімділігін арттыруға еңбектерін келесі ғалымдар арнады:
Н.А. Абдиқанов, М.М. Алиев, А.А. Альдекеев, И.Ж. Бахтыбаев, К.А. Бегалиев,
Қ.Ә. Беков, Т.Қ. Биятов, Е.Г. Джакишев, С.К. Жүрсімбаев, М.Ч. Қоғамов, Қ.С.
Лақбаев, Т.С. Матымов, С.С. Молдабаев, Н.В. Мельников, М.С. Нәрікбаев, Г.Х.
Насыров, М.О. Нукенов, К.И. Нұржаубаева, А.Д. Оспанов, А.А. Рзаев, Б.Х.
Төлеубекова, Р.Т. Түсүпбеков, А.Ж. Тукеев, А.К. Тугел, К.Х. Халиқов, бұл
ғалымдардың еңбектері прокурорлық қадағалаудың бүгінгі күнгі мәселелерін
кешенді зерттеуге теориялық база болып саналады.
Диплом жұмысының объектісі мен пәні. Зерттеудің объектісі болып
прокуратураны ұйымдастыру мен қызметін атқаруы барысында, яғни прокурорлық
қадағалауды жүргізу кезінде қалыптасатын құқықтық қатынастар табылады. Ал,
зерттеу пәніне прокуратура мен прокурорлық қадағалауға бағытталған
теориялық жасалымдар мен Қазақстан Республикасының прокуратура туралы және
прокурорлық қадағалау мен қылмыстық іс жүргізу жөніндегі заңнамасы, оны
қолдану тәжірибесі, сондай-ақ осы саладағы құқықтық реттеудің шетелдік
тәжірибесі жатады.
Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі. Диплом жұмысының құрылымы мен
көлемі зерттеудің мақсаттарына, міндеттеріне негізделген, өзара үндес.
Жұмыста: кіріспе, он тараушаларды біріктіретін 4 тарау; қорытынды;
пайдаланылған әдебиеттер тізімін қамтиды. Жұмыстың жалпы көлемі мұндай
ізденістерге қойылатын талаптарға сай келеді.
1 ПРОКУРАТУРА ОРГАНДАРЫНЫҢ ЖҮЙЕСІ, ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ
1.1 ҚР прокуратура органдары жүйесінің ұғымы
Қадағалау функцияларын іске асыратын бөлімшелер мен лауазымды адамдар
прокурорлық қадағалау органдарының бір жүйесінде біріккен. Сондықтан
прокуратура органдарының жүйесі және прокурорлық қадағалау органдарының
жүйесі деген әртүрлі ұғымдар бар. Соңғысы - прокуратура органдары жүйесінің
бөлігі. Прокуратура тек қадағалау функцияларын ғана емес, сондай-ақ
қылмыстық қудалау, құқық қорғау органдарының қызметтерін үйлестіруді
орындайды, сотта мемлекет мүдделерін және т.б. білдіреді.
Прокуратура органдарының жүйесі туралы мәселелерді қарастыра отырып,
жүйе деп өзара байланысты және тұтас бірлікті білдіретін көптеген
элементтерді атайтынын атап ету керек. Осыған байланысты прокуратура
органдарының жүйесі тек оның органдарын құрайтын жиынтық ғана емес, сондай-
ақ құрылымдағы алатын орны, өзара қарым-қатынасы, олардың ұйымдастыру
байланыстары мен басқару қатынастары деп түсінуіміз керек.
Прокуратура органдарының жүйесі мынадай аудандық, қалалық, облыстық
және оларға теңестірілген прокуратуралардан, сондай-ақ ҚР Бас прокуратурасы
сияқты звенолар мен деңгейлерден тұрғандықтан оның ұйымдастыру
құрылымындағы басшылық сатысы мен басқару сатысын ажырата білу керек. Осы
жағдайда прокуратура органдарының басқару құрылымы негізінде үш бөлімді деп
қабылдауға болады.
Прокуратура органдары қызметтері міндеттерінің күрделенуі,
мамандандыруды дамыту ұйымдасқан құрылымның функциональдық дамуын
ескертеді. Мұндай құрылымның құрамды элементтері белгілі бір қызметтің
белгілі бір түрінде мамандандырылған органдар, бөлімшелер, құрылымдық
бірліктер болып табылады. Оларға арнаулы объектілермен немесе прокурорлық
қадағалаудың жеке салалары шегінде анықталатын прокурорлық қадағалауды іске
асыратын табиғатты қорғау, көлік және басқа прокуратуралар жатады [3, 142
б.].
Функциональдық құрылымын құрайтын элементтерден басқа аудан және Кала
прокурорларының көмекшілері және аға көмекшілері, прокурорлар, облыс
прокурорлары, бөлімдердің және басқармалардың аға прокурорлары, Қызметтің
негізгі бір түрімен өзара байланысты және біріккен Қазақстан Республикасы
Бас прокуратурасының департаменттер мен басқармалар, бөлімдердің
көмекшілері мен аға көмекшілері.
Бірбағытты басшыларға аудандардың, қалалардың прокурорлары, облыс
прокурорлары, мамандандырылған прокуратуралардың прокурорлары, ҚР Бас
прокуроры және олардың орынбасарлары жатады. Функционалдық басшыларға облыс
прокурорларының көмекшілері және аға көмекшілері, сондай-ақ Қазақстан
Республикасы Бас прокурорының көмекшілері мен аға көмекшілері.
Прокуратура органдарының басқару құрылымына белгілі ерекшеліктерді
басқарма (департамент) және бөлім прокурорлары мен аға прокурорларының, ҚР
Бас прокуратурасы және облыс прокурорларының қызметтері енгізеді. Бір
қарағанда, олар тек прокурорлық қадағалаудың белгілі бір саласы бойынша
ғана мамандар болып табылады және содан соң ғана олар еңбек етіп жатқан
бөлімшелер бастықтары тапсырған кейбір басқарма функцияларын орындайды.
Екінші ұйымдастыру-басқару байланыстарына реординация (қайта тәртіпке
келтіру) қағидаттары негізіндегі байланыстар жатады. Прокуратураның ұжымы
тұтасымен немесе оның бөлімшелері және жеке қызметкерлері басқару
қатынастарын тудыруға, реттеуге және бұзуға және прокуратура органдарының
мақсатты қызметіне маңызды әсер ететін қызметтерінің ішкі міндеттері мен
мақсаттары, талап етушіліктері мен мүдделері болады. Мұндай жағдайда
басқарудың субъектісі мен объектісі арасында "төмен-жоғары" түріндегі
байланыстардың туындауын сипаттайтын кері әрекеттер болуы мүмкін. Нақты
шешім қабылдаудың бастамашысы төменгі тұрған прокурор болған кезде осындай
әрекеттердің туындауы мысал болады. Жанама түрде бұл заңда белгіленген
олардың қызметтерінің кейбір бағыттары бойынша төменгі тұрған
прокуратуралар өкілеттіліктерінің мазмұнымен дәлелденеді. Әсіресе мұндай
ұйымдастыру қатынастар прокуратураға немесе бөлімшелерге бейресми басқару
құрылымдары қатты әсер еткенде байқалады [4, 64 б.].
Прокурорлық қадағалау органдары жүйесінің ұйымдастыру құрылымдарында
қолданылатын байланыстардың үшінші түрі "субъект-субъект", "объект-объект"
түріндегі байланыс. Байланыстың бұл түрі басқару субъектілері мен
объектілерінің үйлестіру қағидаттары немесе әрекет етуілеріне негізделген.
Мұндай байланыс оның элементтерін құрайтын ерікті әрекет ету есебінен
прокуратура органдары жүйесінің жеке бөлімдерінің өзара әрекеттерін
қамтамасыз етеді. Осындай әрекет етуге негізгі жағдай жасайтын факторлары
бірлескен құндылығы болып табылады. Олардың өздері прокуратура органдарының
бір-біріне бағынышты емес бөлімшелері немесе жеке қызметкерлердің
белгіленген бағытта қимыл жасауларына, прокуратура органдары жүйесінің
алдына қойылған міндеттерді шешуге мәжбүрлейді.
Байланыстың осы түрінде прокуратура органдарының бір-біріне бағынышты
емес лауазымды адамдардың арасындағы, аудандық және калалық
прокуратуралардың, облыстық прокуратура органдарының ішкі бөлімдері мен
басқармаларының (департаменттерінің), Қазақстан Республикасы Бас
прокуратурасы аппаратының арасындағы өзара қарым-қатынастар жасалады.
Заңдардың, Қазақстан Республикасы Президенті, Жарлықтарының, өзге де
нормативтік-құқықтық актілердің дәл әрі бірыңғай қолданылуына жалпы
қадағалауды прокуратураның құқықтық актілерін шығару арқылы жүзеге
асырылады.
Прокуратураның құқықтық актілері екі топқа бөлінеді:
1. прокурорлық қадағалау актілері: наразылық, қаулы, ұйғарым, өтініш,
санкция, нұсқау, ұсыныс, заңға түсіндірме;
2. прокуратураны ұйымдастыру және оның қызмет мәселелерін реттейтін
актілер бұйрықтар, нұсқаулар, өкімдер, ережелер, нұсқаулықтар
құрайды.
Прокурор Қазақстан Республикасының Конституциясына заңдарына және
Республика Президентінің актілеріне қайшы келетін нормативтік және өзге де
құқықтық актілерге, мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың шешімдері
мен іс-әрекеттеріне наразылық жасайды.
Наразылық оны шығарған органға немесе жоғары тұрған органға беріледі.
Лауазымды адамның заңсыз шешімдері мен іс-әрекеттеріне наразылық нақ
осындай тәртіппен жасалады.
Прокурордың наразылығын тиісті орган немесе лауазымды адам 10 күнде
қаралуға тиіс. Орган немесе лауазымды адам наразылықтың қаралатын күні
туралы прокурорға хабарлауға міндетті.
Наразылықта прокурор заңсыз актінің күшін жоюды немесе оны
Конституцияға және заңдарға сәйкес келтіруді, сондай-ақ лауазымды адамның
заңсыз әрекеттерін тоқтатуды және бұзылған құқықты қалпына келтіруді талап
етеді.
Прокурор наразылық жасалған актінің немесе іс-әрекеттің орындалуын
наразылық бойынша шешім қабылданғанға дейін тоқтата тұруға құқылы.
Заңдарға жасалған наразылық олардың қолданылуын тоқтатпайды.
Прокурор өз құзыреті шегінде мынандай жағдайларда ұсыныс енгізеді:
1. заңдылықты бұзуды болдырмау туралы;
2. қылмыс жасауға және басқа тәртіп бұзушылыққа ықпал еткен себептер мен
жағдайларды жою туралы;
3. ҚР-сы Конституциясына сәйкес қол сұғылмау құқығы бар адамдарды одан
айыру мәселелері бойынша;
4. заңмен тыйым салынбаған басқа да жағдайларда [4, 97 б.].
Ұсынысты лауазымды адам немесе орган заңдылықтың бұзылуын, сондай-ақ
оларға, ықпал еткен себептер мен жағдайларды жою туралы шараларды міндетті
түрде қабылдай отырып, бір айда қарауға тиіс.
Прокурор ұсынысты қарауға қатысуға құқылы. Ұсынысты қараудың
нәтижелері және қолданылған шаралар туралы прокуратураға хабарланады.
Заңның бұзылу сипатына қарай прокурор қылмыстық іс қозғау, тәртіптік іс
жүргізу туралы әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс жүргізу жөнінде қаулы
шығарады.
Прокурор заңның қолданылуына тексеру жүргізу туралы, заңсыз құқықтық
актіні алдырып тастау, қарау, арест салу туралы,тыйым салу, шектеу
сипатындағы шараларды жою немесе алып тастау туралы, күшін тоқтата тұру
туралы, прокурордың талабын мәжбүрлеп орындату туралы, жеткізу (күштеп
әкелу) туралы, сондай-ақ заңда көзделген басқа да реттерде қаулы шығарады.
Прокурордың қаулысын уәкілетті орган немесе лауазымды адам заңмен
белгіленген мерзімде, ал мұндай мерзім болмаған жағдайда прокурор
белгілеген мерзімде міндетті түрде орындауға тиіс. Қаулының орындалу
нәтижелері туралы прокурорға дереу хабарланады.
Қазақстан Республикасының прокуратура органдарының жүйесін Бас
прокуратура облыс прокуратуралары, республикалық маңызы бар қалалық және
оларға теңестірілген әскери және басқа да арнайы прокуратуралар құрайды [5,
115 б.].
Арнайы прокуратураларды ұйымдастыру мен қызметін жүргізудің қажеттілігі
арнаулы саладағы спецификалық заңдардың сақталуы қажеттілігінен туындаған.
Арнайы прокуратуралардың органдары жалпы республикалық прокурорлық
жүйенің ажырамас элементі болып табылады.
Қазіргі кезде қызмет жүргізетін арнайы прокуратуралардың екі тобы
ажыратылады:
1. Әскери, көліктік прокуратуралар (өз саласында прокурорлық қызметтің
барлық түрлерін жүргізеді).
2. табиғатты қорғау прокуратурасы
Арнайы прокуратуралардың қызмет етуі –құқықтық қатынастардың
спецификалық салаларында аумақтық қағиданың жүзеге асырылуының негізгі
нысаны болып табылады.
Арнайы прокуратуралар басқа аумақтық прокуратуралардың қызметін
ауыстыра алмайды.
Әскери, көліктік және табиғатты қорғау прокуратураларын құру құқықтық
қатынастың спецификалық салаларындағы үнемі қажеттіліктен туындаған.
Арнайы прокуратураларды құру жүйелілік қағидасына сәйкес қызмет етуі
қажет, себебі олар біркелкі прокуратура органдарының жүйесін құрайды.
Әскери прокуратураны Бас әскери прокуратура басқарады ол ҚР-сы Бас
прокуратурасының құрылымдық бөлімі болып табылады.
Әскери прокуратураның органдары ҚР-сы Қарулы күштерінің қағидаларына
сәйкес құрылады. Бас әскери прокуратура органдары: әскери округ
прокуратуралары, шекара қызметінің әскери прокуратурасы, гарнизон
прокуратурасы. Әскери прокуратураның барлық органдарын ҚР-сы Бас
прокурорының орынбасары Бас әскери прокурор басқарады.
Әскери прокуратураның құрылымын және штатын ҚР-сы Бас прокуроры
белгілейді.
Бас әскери прокурор Бас прокурордың ұсынысымен қызметіне тағайындалады
және босатылады (5 жылға тағайындалады). Әскери прокурор жоғары тұрған
прокурорға және Бас прокурорға бағынышты болады.
Әскери прокуратураның құзыреті әскери басқарманың барлық органдарына
тиісті болады (әскери бөлімдер, әскери мекемелер, әскери-оқу орындары,
қорғаныс министрлігінің бөлімдері, республикалық шекара).
Әскери бөлімдер прокуратурасы. Жабық аумақтық-әкімшілік бірліктерде
әрекет етеді. Әскери бөлімдер прокуратурасының органдары арнайы режимдегі
объектілерде жасалған қылмыстар туралы барлық істерді қарайды.
Табиғат қорғау прокуратуралары аумақтық прокуратуралар экология
саласында барлық міндеттерді орындай алмағанда құрылады. Табиғат қорғау
прокуратураларды облыс прокуратуралардың негізінде құрылады және әрекет
етеді.
Қазақстан Республикасының Конституциясы мен Прокуратура туралы Заңына
сәйкес заңдардың нақты орындалуына прокурорлық қадағалау жүргізу
мемлекеттік қызметтің дербес саласын құрайды.
Прокурорлық қадағалау пәнінің жүйесі: жалпы және ерекше бөлімнен
тұрады. Жалпы бөлемде: прокуратура органдарының жүйесі, құрылымы,
прокуратура органдарының қалыптасу тәртібі, прокурорларға қойылатын
талаптар реттеледі.
Ерекше бөлімде: прокурорлардың қадағалау және басқа салалардағы
өкілеттіктері, мақсаттары мен негіздері көрсетіледі.
Заңдардың нақты, біркелкі орындалуын қадағалау прокуратура органдарының
негізгі міндеттерінің бірі болып табылады. Прокуратура осы функцияларды
жүзеге асыратын мемлекеттік орган.
Мемлекеттің заңдылықты нығай тудағы негізгі мақсаты мынада:
1. ағымдағы заңдылықты одан әрі нығайту мен кеңейту.
2. жалпы мемлекеттік және құқықтық заңдылықтың сақталуына кепілдік беруді
нығайту.
3. сот, прокуратура, ішкі істер мен құқық қорғау органдарының
қызметтерін нығайту бойынша шаралар қабылдау.
4. қылмыстылық пен басқа да құқық бұзушылық әрекеттерге қарсы күресті
нығайту.
Осы аталғандар, құқықтық мемлекеттің қалыптасуы мен заңдылықтың
нығаюына ықпалын тигізеді.
Прокуратура ұғымы латының (procuro)- қамтамасыз етемін алдын-аламын
деген сөзінен шыққан [6, 14 б.].
Прокуратура органдарының мақсаттары ҚР-ң Прокуратура туралы заңында
нақтыланған. Прокуратура органдарының негізгі мақсаты:
заңның жоғарылығын (верховенство) қамтамасыз ету.
заңдылықты нығайту;
адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қорғау;
қоғам мен мемлекеттің мүддесін қорғау.
Жалпы қадағалау саласындағы прокуратураның мақсаты: мемлекеттік
органдардың шығарған құқықтық актілері ҚР-ң Конституциясы мен басқа да
заңдарына, ҚР-ң Үкіметінің қаулыларына сәйкес келуі қажет.
Алдын-ала тергеу органдарының заңдарды орындауын қадағалау саласындағы
мақсат:
1. әрбір қылмыс тез және толық ашылу қажет
2. қылмыс жасаған әрбір тұлға жауаптылықтан босатылмауы қажет
3. қылмыс жасады деп күдікті адамдарды ұстау заңда көзделген негіздерде
және тәріппен жүргізілуі тиіс
4. ешкімнің заңсыз және негізсіз қылмыстық жауаптылыққа тартылуға немесе
құқықтарын шектеуге жол берілмейді.
5. ешкім прокурордың санкциясының немесе сот шешімінсіз бостандығынан
айырылмайды.
6. қылмыстық істердің заңда көрсетілген тәртіппен қозғалуы қажет [7].
Соттардың қылмыстық істерді қарауда заңның орындалуын қадағалау
сатысында ҚР-ң Бас прокуроры мен оның орынбасарларының алдында келесі
сипаттағы мақсаты бар: барлық сот инстанцияларында қылмыстық істердің жан-
жақты, толық, объективті және уақытылы қарастыруын қамтамасыз ету;
қылмыстық істер бойынша жоғары кәсіби айыптау қызметін көрсету;әрбір
қылмыстық іс бойынша заңды негізделген үкім шығару үкімдердің уақтылы және
дұрыс орындалуы.
Үкімдердің орындалуы сатысында прокурорлардың мақсаты мынандай:
сотталғандарды тиісті режимдегі колонияларға жіберуді қадағалау;
сотталғандардың жазаны өтеу кезінде режимнің талаптары мен заңдылығын
сақтау, түзеу мекемелерінің әкімшілігі шығарған құқықтық актілердің
негізділігі мен заңдылығын қамтамасыз ету, заңмен анықталған
сотталғандардың құқытары мен міндеттерін сақтау, сотталғандарды уақтылы
жәненегізімен жазаны өтеуден босату.
Азаматтық іс жүргізуде прокурорлық қадағалау жүргізудің мақсаты:
азматтық іс бойынша зерттеуді жан-жақты, толық және объективті түрде
зерттеу жүргізуді қамтамасыз ету болып табылады.
Прокуратура қызметін ұйымдастырудың қағидалары мынадай:
1. Прокуратура органдарының бірлігі-ҚР-ң Бас прокуратурасы және оның
органдары бірыңғай мемлекеттік жүйені құрайды.
2. ҚР-ң прокуратурасы өз қызметін басқа мемлекеттік органдар мен лауазымды
тұлғалардың саяси партиялары мен басқа да қоғамдық бірлестіктерге
тәуелсіз түрде жүргізеді.
3. Прокуратура органдарының қызметіне заңнан тыс жағдайда арласуға жол
берілмейді.
4. Прокурорлық қадағалау актілері барлық органдар, ұйымдар, лазымды
тұлғалар мен азаматтарға міндетті болады [8, 212 б.].
Прокуратура органдарының жүйесін Бас прокуратура облыстық прокуратура,
республикалық маңызды қалалық прокуратура, ауданаралық аудандық, қалалық,
әскери прокуратура құрайды.
ҚР-ң Бас прокуратурасын Бас прокурор басқарады.
Бас прокурордың бірінші орынбасарымен орынбасалары болады.
Бас прокуратураның құрылымы мен оның қызметкерлерінің құзыреті Бас
Прокурормен анықталады.
Бас прокуратура:
1. республиканың прокуратура органдарының қызметінің негізгі бағыттарын
координациясын қамтамасыз етеді.
2. республикадағы заңдардың орындалуын заңдылықтың сақталуын қадағалау
практикасына анализ жүргізеді.
3. прокурорлық қадағалауды жоғарлату үшін ұсыныстар береді.
4. республиканың прокуратура органдарының қадағалау жүргізудегі заңдарды
сақтауын бақылайды.
5. республиканың басқа құқық қорғау органдарымен қарым-қатынас
жүргізеді.
6. кадрлардың квалификациясын жоғарлатумен айналысады.
7. норма шығарушылық қызметке қатысады.
8. халықаралық қатынастарда прокуратура органдарын ұсынады.
ҚР-ң Бас прокурорының құзыреті:
1) Республика аумағында заңдар мен Президент жарлықтарының орындалуына
қадағалау жүргізеді, төменгі тұрған прокуратуралардың қызметін
басқарады.
2) Конституциямен заңдарға қайшы келетін құқықтық актілерге наразылық
білдіреді, наразылықты сол актіні қабылдаған органға және лауазымды
тұлғаларға ібереді.
3) Бас прокурор Жоғары сот кеңесінің мүшесі болып табылады.
4) ҚР-сы прокуратурасының қызметі мен ұйымдастырылуы мәселелерін
реттейтін бұйрықтар, өкімдер, нұсқаулар мен ережелер қабылдайды. Олар
прокуратура органдарының барлық қызметкерлеріне міндетті болады.
Бас прокурор өз құзыреті шегінде келесі нормативтік актілерді
қабылдайды.
1. ҚІЖК-ң нормалары мен жедел іздестіру қызметі бойынша заң
нормаларының қолданылуы туралы;
2. құқытық статистика субъектілерінің барлығына міндетті болатын
құқықтық статестика мен арнайы есепке алу мәселелері бойынша;
3. прокуратура органдарын құрады, қайта құрады және жояды,
Прокуратура органдарының құрылымын, құрылымдық бөлімдердің
құқықтары мен міндеттерін анықтайды.
Облыс прокуратурасы
1. облыстық прокуратураны президенттің келісімімен Бас прокурор
тағайындаған прокурор басқарады. Ол 5 жылға тағайындалады.
2. Облыс прокурорлары мен оған теңестірілген прокурорлардың бірінші
орынбасарлары мен орынбасарлары, аға көмекшілері мен көмекшілері
болады.
Облыс және оған теңестірілген прокуратуралардың басқармалары мен
бөлімдері болады. Басқарма және бөлім басшылары аға көмекшілер мен
бөлімдерде аға прокурорлар мен прокурорлар қызметі бекітіледі.
Облыс прокурорлары мен оларға теңестірілген прокурорлар облыстық
қалалық, аудандық прокуратурадағы прокурорлық қадағалауды қамтамасыз етуге
байланысты қызметке басшылық етеді. Олар бұйрық, нұсқау, өкімдер шығарады.
Қалалық және аудандық прокуратураларды ҚР-ң Бас прокуроры тағайындаған
прокурорлар басқарады. Олардың аға көмекшілері мен көмекшілері болады.
Қалалық және аудандық прокуратураларда бөлімдер құрылуы мүмкін.
Прокуратура органдарындағы коллегиалдық (алқалылық)
Алқалар (коллегиялар) Бас прокуратура мен облыс прокуратураларында
құрылады.
Алқалар мәжілістерінде прокуратура органдарының қызметі туралы
мәселелер қаралады.
Алқаның шешімі оның мүшелерінің көпшілік дауыс беруімен қабылданады.
Алқа шешімдері бұйрық арқылы жүзеге асырылады және прокуратура органдарының
қызметкерлеріне міндетті болып келеді.
Алқа жұмысының регламенті мен алқа мүшелерінің мәртебесі ҚР-ң Бас
прокурорымен анықталады. Конституция мен заңдардың жоғарлығын, адам мен
азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету мақсатында,
Конституция, заңдармен ҚР Президентінің Жарлықтары мен басқа да нормативті-
құқықтық актілерінің қолданылуына жоғарғы қадағалау жүргізе отырып,
прокуратураның негізгі бағыттары мынадай:
1.Констиуция, заңдар мен Президент актілерінің бұзылған нормаларын
анықтау және қалпына келтіру бойынша шаралар қолдану.
2. Жедел-іздестіру қызметінің, анықтау және тергеу қызметінің әкімшілік
және атқарушылық өндірістің заңдылығына қадағалау жүргізу.
3.Сотта мемлекеттің мүддесін білдіреді.
4. Конституция мен Республика заңдарына қарама-қайшы келетін заңдар мен
басқа да құқықтық актілерге наразылық білдіреді.
5. заңда белгіленген тәртіп және шекте қылмыстық жаупкершілікке
тартады.
6. мемлекеттік құқықтық статистиканы қалыптастырады. Мұндағы негізі
мақсат статистикалық ақпараттың объективті және жеткілікті болуын
қамтамасыз ету [8, 99 б.].
Прокуратураның талап етуі бойынша органдар мен лауазымды тұлғалар
міндетті:
1. коммерциялық, банктік құпияны сақтай отырып, қажетті материалдар мен
ақпаратты беру;
2. тексеруге қатысуға және қорытынды беруге мамандар беруге;
3. прокурорлардың қадағалау қызметін және олардың қауіпсіздігін
қамтамасыз ету үшін қажетті шаралар қолдану.
Өз құзыреті шегінде прокурордың берген тапсырыстары анықтау және тергеу
органдарына міндетті болып келеді.
Талап етілетін ақпарат прокурордың бекіткен мерзімінде, заңда
бекітілген талаптарға сәйкес беріледі.
Прокурорлар өз құзыреті шегігде мемлекеттік органдардың, ұйымдардық
офистеріне кедергісіз кіруге құқылы. Ол органдардың басшылары тексеру
бойынша прокурорларды тез арада қабылдауға міндетті.
Лауазымды тұлғалар мен азаматтар прокурордың талап еткен мерзімінде
түсінік беру үшін келуге міндетті. Шақырту жазбаша шақырту қағазымен
шақырылып, қол қойдырылады.С.қ. шақырту телефонграмма, телеграмма немесе
басқа да байланыс құралдары арқылы берілуі мүмкін.
Прокурордың заңды талаптарын орындамау немесе себепсіз келмеу ҚР-сы
заңдарымен қарастырылған жауапкершілікке тартылады. Прокурор өз құзыреті
шегінде қаулыны орындмаушыларға оны мәжбүрлетіп орындатуға құқылы.
Прокурор өз өндірісіндегі материалдарды көруге және олар туралы
мағұлмат беруге құқылы.
Прокуратура органдары адам мен азаматтың, заңды тұлға құқықтары мен
мүдделерін бұзатын кемшіліктерді жоюға шаралар қолданады.
Егер тұлға өзінің физикалық психикалық кемшіліктеріне байланысты өз
құқықтарын қорғай алмаса, онда прокурор ол құқықты жүзеге асыруды
қамтамасыз етуге міндетті [9, 10 б.].
Прокуратура органдары адам мен азаматтың құқықтары мен мүдделерін,
заңды тұлға менмемлекеттің мүдделерін қорғау бойынша міндеттерін
орындамайтын лауазымды тұлғаларды жауаптылыққа тарту бойынша шаралар
қолданады. Прокуратура органдарына жасырын (анонимді) түрде келген ақпарат
тексерілмейді, бірақ прокурор азамат мүддесі үшін ол ақпаратты жариялауға
құқылы.
Прокурордың әрекеті мен актілеріне жоғарғы тұрған прокурорға немесе
сотқа жүгінуге болады. Сот немесе жоғары тұрған прокурор арыз (шағым)
бойынша шешімді шығарғанша прокурордың әрекеті немесе актілері тоқтатылуы
мүмкін. Жоғары тұрған прокурор азаматтардың және заңды тұлғалардың шағымы
немесе өз ұсынысы бойынша төменгі тұрган прокурордың актілерін кері
шақыртып алуға құқылы.
Адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарына, заңды тұлғалар мен
мемлекеттің мүддесінің сақталуына қадағалау жүргізу саласындағы прокурорлық
қадағалаудың негізгі мәні- адам мен азаматтың құқытары мен бостандықтарының
заңдар, нормативті-құқықтық актілерге сәйкес қамтамасыз ету.
Жедел-іздестіру қызметіне қадағалау жүргізудің мәні- жедел-іздестіру
қызметі кезінде, іздестіру іс-шараларын жүргізу кезінде адам мен азаматтың
құқықтары мен бостандықтарының сақталуын қадағалау. Анықтау және тергеу
кезіндегі прокурорлық қадағалаудың мәні-ешкімнің заңсыз және негізсіз
қылмыстық жауаптылыққа тартылуға немесе құқықтарын шектеуге жол бермеу.
Әкімшілік өндірістің заңдылығына қадағалау жүргізудің мәні- әкімшілік
құқық бұзушылық туралызаңдардың дәлме-дәл және біркелкі орындалуын
қамтамасыз ету. Атқарушылық іс жүргізудің заңдылығына қадағалау жүргізкдің
мәні - жазаны өтеу және мәжбүрлеу шараларын жүргізуде бас бостандығынан
айырылғандардың құқықтары мен бостандықтарының сақталуын қадағалау.
1.2 ҚР прокуратура органдарының жүйесі
Қазақстан Республикасы прокуратура органдарының біртұтас жүйесін Бас
прокуратура, облыстардың прокуратуралары, республикалық маңызы бар
республика астанасының прокуратуралары, ауданаралық, аудандық, қалалық және
оларға теңестірілген әскери және басқа мамандандырылған прокуратуралар
құрайды.
Қазақстан Республикасының прокуратурасы прокурорлық жүйенің жоғарғы
бөлігі болып табылады және барлық прокуратура органдарына және оның
мекемелеріне басшылық жасайды. Бас прокуратураны Заңның
12-бабына сәйкес Қазақстан Республикасы Бас прокуроры басқарады. Оның
Қазақстан Республикасы Бас прокурорының ұсынымы бойынша Қазақстан
Республикасы Президенті қызметке тағайындайтын және қызметтен босататын
бірінші орынбасары мен орынбасарлары болады. Бас прокуратурада төрағасы
Қазақстан Республикасы Бас прокуроры және мүшелері: бірінші орынбасары және
орынбасарлары (лауазымына қарай), Қазақстан Республикасы Бас прокуроры
тағайындаған басқа прокурорлық қызметкерлер болып табылатын құрамда Алқалар
ұйымдастырылады. Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының құрылымын аға
көмекшілері болып табылатын бастықтар басшылық ететін департаменттер,
басқармалар және бөлімдер құрайды. Қазақстан Республикасы Бас прокурордың
ерекше тапсырмалар жөніндегі кеңесшілері мен көмекшілері болады. Қазақстан
Республикасы Бас Прокуроры орынбасарларының да көмекшілері болады [7].
Депратаменттерде, басқармаларда және бөлімдерде аға прокурорлар және
прокурорлардың лауазымдары көзделген.
Әрбір бөлімшелерде прокурорлық қадағалау бағыттарының анықталған
заңдары есебімен прокурорлық жүйенің функцияларынан шығатын міндеттерді
шешеді және орындайды.
Бас басқару құқығында Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының
құрылымына Қазақстан Республикасы Бас прокурорының орынбасары болып
табылатын Бас әскери прокурор басқаратын Бас әскери прокуратура кіреді.
"Прокуратура туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 12 б.
5-тармағына сәйкес Бас прокуратура:
1) Республика прокуратура органдарының іс-қимылдарын олардың қызметінің
негізгі бағыттары бойынша үйлестірілуі мен орайластырылуын қамтамасыз
етеді;
Республикада Заңдардың орындалуын, заңдылықтың жай-күйін қадағалау
практикасына талдау жасайды;
прокурорлық қадағалауды жетілдіру жөнінде ұсыныстар әзірлейді;
Республика прокуратура органдарының заңдардың орындауын қадағалау жөніндегі
жұмысын бақылайды;
заңдылық пен құқық тәртібін қамтамасыз етуде жедел-іздестіру қызметін,
анықтауды және тергеуді жүзеге асыратын басқа да республикалық құқық қорғау
органдарымен өзара іс-қимыл жасайды және олардың қызметін үйлестіріп
отырады;
кадрлардың біліктілігін арттыруды ұйымдастырады және жүргізеді;
норма шығарушылық қызметіне қатысады;
халықаралық ынтымақтастық саласында прокуратура органдарының атынан өкілдік
етеді.
Қазақстан Республикасының Бас прокуроры.
Қазақстан Республикасы Бас прокуроры Қазақстан Республикасы прокуратура
органдарының барлық жүйесін және мекемелеріне және Қазақстан Республикасы
Бас прокуратурасына тікелей басшылық жасайды.
Қазақстан Республикасы Бас прокуроры прокуратура органдарының қызметіне
басшылық жасайды және олардың жұмысына бақылау жасауды іске асырады.
Прокуратура органдары мен мекемелерінің қызметкерлеріне міндетті түрде
орындау үшін ҚР прокуратура жүйесі қызметтерінің ұйымдастыру мәселелерін
және көрсетілген қызметкерлердің материалдық және әлеуметтік қамтамасыз
етілуін іске асырудағы тәртібін реттейтін бұйрықтарды, нұсқаулықтарды,
екімдерді, ережелерді, нұсқауларды шығарады. Қазақстан Республикасы Бас
прокуроры бөлінген штаттық құрам және еңбек ақы төлеу қоры шегінде
Қазақстан Республикасы прокуратуралар мекемелері мен бағынышты
прокуратуралардың штаты мен құрылымын белгілейді.
Қазақстан Республикасы Бас прокуроры департаменттер, басқармалар және
бөлімдер бастықтарын және олардың орынбасарларық кеңесшілерін Бас
прокурордың ерекше тапсырмалары бойынша көмекшілерді және олардың
орынбасарларық аға прокурорларды және департаменттердің, басқармалар мен
бөлімдердің прокурорларын қызметке тағайындайды және қызметтен босатады.
Қазақстан Республикасы прокуратурасы жүйесінің барлық буындарының
прокурорларын да ҚР Бас прокуроры қызметке тағайындайды.
Қазақстан Республикасы Бас прокуроры Прокуратура туралы Заңға сәйкес
прокуратура органдарына жүктелген міндеттердің орындалуына жауап береді.
Жыл сайын ҚР Президентіне заңдылықтың жай-күйі елдегі құқықтық тәртіп
туралы, оларды нығайту бойынша атқарылған жұмыстар туралы баяндайды.
Қазақстан Республикасы Бас прокуроры болмаған кезде немесе өз
міндеттерін орындауға мүмкіндік болмаған жағдайда оның міндеттерін бірінші
орынбасары орындайды. Егер ол да болмаған жағдайда немесе қавдай да
себептермен ҚР Бас прокурорының міндеттерін орындау мүмкін болмағанда, оның
орынбасарларының біреуіне жүктеледі.
Аумақтың прокуратуралар аумақтық құрылымдар мен аумақтық бөлінулерге
сәйкес құрылған. Әрбір облыста атауы көбінесе облыс атуымен аталатын
прокуратуралар бар. Бұдан басқа, облыс прокуратуралары құқығындағы Астана
қаласы мен Алматы қаласы прокуратуралары, мамандандырылған прокуратуралар
жұмыс істейді.
Облыс прокуратурасы мен оған теңестірілген прокуратураларды Қазақстан
Республикасы Президентінің келісіммен Қазақстан Республикасы Бас прокуроры
тағайындаған прокурор басқарады. Облыс прокурорларының Қазақстан
Республикасы Бас прокуроры тағайындаған бірінші орынбасарлары мен
орынбасарлары болады.
Облыс прокуратуралары мен оған теңестірілген прокуратуралардың өз
құрылымдарында мекемелердің, ұйымдардың, өз деңгейіндегі (яғни,
республикалық, облыстық және т.б.) лауазымды адамдардың заңдарды орындауын
қадағалауды және калалардың, аудандардың және Қазақстан Республикасы
әкімшілік-аумақтық өзге де бірліктердің қызметтерін бақылауды іске асыратын
басқармалары мен бөлімдері болады.
Аумақтық прокуратуралардың төменгі звенолары қалалық және аудандық
прокуратуралар болып табылады. Аймақтық прокуратуралардың қатарында
құзыреті екі ауданға немесе аудан және облысқа бағынышты қала
прокуратураларына тарайтын ауданаралық прокуратуралар жұмыс істейді.
Барлық аумақтық прокурорларды облыс прокурорларының ұсынымдары бойынша
5 жыл мерзімге Қазақстан Республикасы Бас прокуроры тағайындайды [10, 9
б.].
Аудандар мен қалалар прокуратураларындағы жұмыстары аса көп көлемді
прокурорлардың орынбасарлары, аға көмекшілері мен көмекшілері болады.
Аудандың прокурор (қалалық)
Аудандық және қалалық прокуратураларды, оларға теңестірілген әскери
және өзге де мамандандырылған прокуратураларды тиісті прокурорлар
басқарады. ҚР Бас прокуроры оларды қызметке тағайындайды және қызметтен
босатады. Олар Қазақстан Республикасы Бас прокурорына және жоғарғы
прокурорларға бағынышты және есеп береді. Олардың міндеттеріне бағынышты
көмекшілердің, тергеушілердің жұмысына басшылық жасау, олардың барлық
бағыттарын қадағалауды іске асыру және қылмыстық және азаматтық істерді
сотта қарауға қатысу жатады. Аудандық бөлінудегі қалалардың прокурорлары
аудандық және оларға теңестірілген прокуратуралардың қызметтеріне басшылық
жасайды, жоғарғы тұрған прокурорға өз аппараттарымен бағынышты
прокуратуралардың штаттық құрамын өзгерту туралы, кадрлық өзгерістер туралы
ұсыныстар енгізеді.
Кез келген деңгейдегі прокурор өз өкілеттігі ішінде өз еркі бойынша
қызметтен босатылуы мүмкін: қызметтен кетуге байланысты; басқа жұмыска
ауысуына байланысты; денсаулық жағдайы бойынша; міндеттерін орындай
алмауына байланысты; аттестация нәтижесі бойынша; сот укімімен белгіленген
заңды күшіне енетін қылмыстарды жасаған кезде; Енбек туралы ҚР заңында
кезделген басқа негіздер бойынша [11, 17 б.].
Мамандандырылған прокуратураларга әскери, көлік (төмір жол, су, әуе
көліктерінде), табиғатты қорғау және Қазақстан Республикасы Ішкі істер
министрлігінің қылмыстық-атқарушы жүйесінің (колония және түрме) түзету
мекемелерінде заңдардың орындалуын қадағалау жөніндегі прокуратуралар
жатады.
Әскери, көлік және табиғатты қорғау прокуратуралары аудандық және
облыстық прокуратураларға теңестірілген болып бөлінеді. Осы
мамандандырылған прокуратуралардың төменгі звеносы тиісті жоғарғы
прокуратуралардың бағыныштылығында болады. Қазақстан Республикасы
прокуратура органдарының жүйесінде облыстық прокуратуралар құқығында:
Оңтүстік-Шығыс, Орталық және Батыс Қазақстан аймақтық көлік прокуратуралары
жұмыс істейді.
Әскери прокуратура құрамын Бас әскери прокуратура, әскери округтік
прокуратуралары, гарнизондар прокуратуралары, қала және аудан
прокуратураларына теңестірілген біріккен және қосылған әскерлер жатады.
Көлік прокуратуралары төміржол басқармасының құрылымына және көліктер
жүйесіне сәйкес, сондай-ақ көліктегі (желілі бөлімшелер, бөлімдер мен
басқармалар) ішкі істер құрылымы есебінен ұйымдастырылады. Қазақстан
Республикасы Бас прокурордың бұйрығымен көліктік прокурорларға Көлік және
коммуникациялар министрлігінің бөлімшелерінде, "Төмір жол" РМК", "Қазақстан
әуе жолы" (автожол қызметтерін қоспағанда), өзен флотының қызметінде және
оған жататын мемлекеттік кәсіпорындарда, ұйымдарда, мекемелерде, сондай-ақ
Қазақстан Республикасы Кеден комитеті оның және органдарында заңдардың
орындалуына қадағалау жүктелген.
Табиғатты қорғау прокуратуралары экологиялық заңдылықтардың орындалуын
қадағалауды күшейту мақсатында құрылғаа Облыста прокуратура құқығында бір
ғана - Каспий табиғатты қорғау прокуратурасы бар. Оның құрамына ауданаралық
құқықтардағы әрбіреуі Каспий бассейнінің белгілі учаскелерінде экологиялық
заңдардың орындалуын қадағалауды іске асыратын табиғатты қорғау
прокуратуралары жатады. Дегенменде, бұл прокуратура таратылды.
Әскери бөлім прокуратуралары ҚҰР прокуратурасы жүйесінің төменгі
буынына жатады, қалалық және аудандық прокуратуралар құқығында әрекет
етеді. Сонымен қатар, әскери бөлімінің прокурорларына Қазақстан
Республикасы Бас прокурор арқылы заңдардың орындалуына қадағалауды іске
асыруға байланысты тікелей тиісті министрліктер мен ведомстволарға өтініш
жасау құқығы берілген.
Әскери бөлімнің прокурорлары тікелей Қазақстан Республикасы Бас
прокурорына бағынады. Оларды әскери бөлім прокуратуралар қызметін бақылау
және ұйымдасқан басшылықты іске асыратын Бас прокуратураның ішкі әкімшілік
департаментіне басшылық жасау және режимді объектілері жөніндегі Бас
прокурордың аға көмекшісінің ұсынымы бойынша ҚР Бас прокуроры қызметке
тағайындайды.
Түзеу мекемелерінде заңдардың сақталуын қадағалау жөніндегі
прокуратуралар қылмыстық-атқару жүйесінің түзеу және тәрбиелеу
колонияларының, түрмелер, емдеу-сауықтыру мекемелерінің әкімшілігі
қызметінде заңдылықты қадағалауды іске асырады. Осы мамандандырылған
прокуратуралардың құзыреттері әртүрлі өзара шекаралас облыстардың
аумақтарында орналасқан бірнеше түзету мекемелеріне таратылады. Түзеу
мекемелерінде заңдылықтың сақталуын қадағалау жөніндегі прокурорлар
аумағында мамандандырылған прокуратуралар орналасқан сол облыстың
прокурорына бағынады.
Бас прокурор Институт директорын қызметке тағайындайды және қызметтен
босатады. 2000 жылғы 13 қарашадағы № 1706 "Мемлекеттік қызметкерлерді оқыту
концепциясы туралы" Үкімет қаулысын іске асыру, сондай-ақ прокуратура
органдары қызметкерлерінің кәсіби деңгейін және біліктілігін арттыру
мақсатында Қазақстан Республикасы Бас прокуроры:
Қазіргі кезенде кадрлардың кәсіби шеберлігін жетілдіру және біліктілігін
арттыру женіндегі жұмыстарды прокуратура органдарының ең маңызды
міндеттерінің бірі есептеуді талап етеді. Білімдерін үнемі жаңартып отыру
жүргізіліп отырған реформалардың тиімділігінің және прокуратура органдары
қызметкерлерінің лауазымды міндеттерін тиісті орындаудың ең маңызды
шарттары болып табылады.
Прокуратура органдары басшылары бес жылда бір рет біліктілігін арттыру
міндетті курстарынан етуді белгіледі. Ал қалған қызметкерлер – үш жылда бір
рет.
2 ПРОКУРАТУРАНЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚАҒИДАТТАРЫ ЖӘНЕ ПРОКУРАТУРА
ОРГАНДАРЫ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ
2.1 Прокуратураны ұйымдастырудың және қызметтік қағидаттары
Прокуратураның ұйымдастырудың және қызметінің қағидаттары - бұл негізге
алынатын, басқарушы, прокуратура қызметінің оған қойылатын негізгі
талаптардың аса маңызды ерекшеліктері мен кепқырлы белгілерін анықтайтын
ережелер [14, 245 б.].
Қағидаттар теорияның, ғылымның, әлем танудың, саяси ұйымдардың қандай
да бір негізгі мән жайларын қамтиды. Прокуратураға қатысты қайта құрудың
және қызметінің қағидаттары Қазақстан Республикасы Конституциясында және
басқа заңдарда бекітілген прокуратураның саяси және мемлекеттік
тағайындалуын көрсететін, прокурорлардың міндеттері мен өкілеттіліктерін,
сондай-ақ құқықтық құралдардың мазмұны мен сипаттарын және мемлекетте
заңдардың орындалуына қадағалауды іске асыратын әдістерді анықтайтын
негізгі талаптар, сондай-ақ прокуратура органдарын өзге мемлекеттік
органдардақ оның ішнде құқық қорғау органдарынан айырмашылығын анықтайтын
белгілер мен сапаларын камтиды.
Заңмен белгіленген қағидаттарды сақтау прокуратураға мемлекетте
заңдардың дәл әрі бірыңғай орындалуына қадағалауды іске асырау бойынша оның
алдында тұрған міндеттерді нәтижелі орындауына мүмкіндік береді.
Прокурорлық қадағалау қағидаттарының қатарына Қазақстан Республикасы
Конституциясының негізделген, заң бұзушылықты кім жасағанына қарамастан,
ойдағыдай жою үшін оларға қажетті өкілеттіліктерді бере отырып, тәуелсіз
мемлекеттік органдардың рангысына прокуратура органдарын көтеретін ережелер
жатады.
Қағидаттарды прокурорлардың функцияларын орындау тәртібімен және
шарттарымен араластыруға болмайды.
Құқықтардың нақты салаларында қадағалауды іске асыра отырып, прокурор
мынадай сот әділдігінің қағидаттарын тәуелсіздік ретінде ескеруге тиіс:
судьялар және олардың тек заңға бағынуы, сотталушының қорғалу құқығы,
кінәсіздік презумпциясы, бәсекелестік, жариялық, ауызекілік және процестің
өзінділік, сот құрамының тұрақтылығы және т.б. Егер прокурор осы
қағидаттарды сақтамаса, ол сот талқылауына қатысушылардың құқықтары мен
заңды мүдделерін қорғаушы, заңды сақтаушы ретінде қызметтік парызын бұзады
[15, 34 б.].
Прокуратура органы:
Төменгі прокурорлар жоғары прокурорларға және Қазақстан Республикасының
Бас прокурорына бағынатын органдар мен мекемелердің біртұтас
орталықтандырылған жүйесін құрайды; жергілікті айырмашылықтарға, сондай-ақ
жергілікті және ведомстволық ықпал етулерге қарамастан заңдардың дәл әрі
бірыңғай орындалуына қадағалауды іске асырады, кім жасағанына қарамастан
заң бұзушылықтарды анықтау және уақытылы жоюға, мемлекеттің оның билік және
басқару органдарының бұзылған құқықтары мен заңды мүдделерін қалпына
келтіруге, кінәлі адамдарды заңда белгіленген жауаптылыққа тартуға шаралар
қолданады; жергілікті өзін-өзі басқару органдарымен, басқа мемлекеттік
органдармен өзара іс-қимыл жасайды, заңдылық пен құқықтық тәртіпті нығайту
ісінде азаматтарға беделді көмек көрсетеді.
Бас прокурор заңдылық пен құқықтық тәртіптің жай-күйі және оларды
нығайту бойынша шараларды туралы Қазақстан Республикасы Президентіне жүйелі
түрде хабардар етеді.
Прокуратура органы тек Қазақстан Республикасы Бас прокурорына ғана
бағына отырып, жергілікті органдар мен лауазымды адамдарға қарамастан өз
өкілеттіліктерін іске асырады.
Прокуратура органдарын ұйымдастырудың және қызметінің қағидаттарына
қатысты аса маңызды ереже қолданыстағы "Прокуратура туралы" Қазақстан
Республикасы Заңында қамтылған. Заңда прокуратура органдары азаматтардың
құқықтары мен бостандықтарын қорғау, сондай-ақ мемлекеттік құпияларды
сақтау туралы заңдарына қайшы келмейтіндей деңгейде жариялы іс-қимыл
жасайды деп атап көрсетілген.
Осы қағидаттармен қатар мынадай мазмұндағы қағидаттар тұрады:
прокуратура органдарында саяси партияларды құруға, қызметі мен оларды
ұйымдастыруға жол берілмейді. Прокурорлардың өз қызметтері саяси партиялар
мен жалпы қоғамдық қозғалыстардың шешімдерімен байланысты емес.
"Прокуратура туралы" Қазақстан Республикасы Заңында ереже
қағидаттарының шегінде прокурорлар оқытушылық, ғылыми және шығармашылық
қызметтерден басқа төленетін қосымша жұмыстармен айналысуға құқықсыз
екендігі туралы ереже шығарылған.
Қазақстан Республикасы Конституциясында, "Прокуратура туралы" заңда,
сондай-ақ басқа заңдардағы қағидаттар прокуратура органдарын ұйымдастыру
тәртібін ғана емес, сондай-ақ белгілеу бойынша прокурорлардың қызметін,
және де заң бұзушылықтарды жоюды реттейді [16, 61 б.].
Заңдарда бекітілген прокуратура органдарын ұйымдастырудың және
қызметінің қағидаттары жалпы міндетті сипат алады, яғни прокурорларға ғана
емес, сондай-ақ мемлекеттік билік және басқару органдарына, саяси партиялар
мен қоғамдық қозғалыстарға, лауазымды адамдарға қойылатын талаптың мәні,
прокурорлар іске асыратын қызмет заңдылығын қадағалауды сақтау. Бұл
қағидаттар заңдардың сақталуына қадағалауды прокурорлар іске асыруда және
азаматтар үшін де міндетті.
Прокуратура органдарын ұйымдастырудың және қызметінің қағидаттары
"Прокуратура туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 3-бабында анықталған
және мынадай біртұтас, орталықтандырылған, тәуелсіз, жариялық және заңдылық
қағидаттары бөлінеді [17, 43 б.].
Тәуелсіз прокуратура қағидаттарының мәні әрбір прокурордың өз
қызметінде тәуелсіздігі және оған жүктелген міндеттерді орындау көзінде
заңдарды және оған сәйкес шығарылған Бас прокурордың нұсқаулықтары мен
бұйрықтарын басшылыққа алуынан тұрады. Прокурор қандай болмасын, оның
қадағалау қызметіне қол сүғушылықтан қорғалған.
Ұйымдастыру тәуелсіздігі мен қадағалауды іске асыру қағидаттары
мемлекеттік және саяси маңызға ие, яғни осы қағидаттарды сақтай отырып,
прокуратура мемлекетпен алдына қойылған міндеттер мен мақсаттарға жете
алады. Осы қағидатты іске асыру оны ұйымдасқан түрде құруды, прокурорлық
кадрларды тағайындау тәртібін, заңмен белгіленген бағынышты жүйесін және
прокурорлардың бағыныстылығы қамтамасыз етеді.
Прокуратура органдарындағы жариялылық прокуратураның басқа
республиканың құқық қорғау органдары ретінде қоғамнан, азаматтардан
оқшауланбаған өз функцияларын іске асыруын білдіреді. Заңда прокуратура
органдары азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын, мемлекеттік мүдделерін
қорғау туралы Қазақстан Республикасы заңының талаптарына
қайшы келмейтін шараларды жария ету арқылы әрекет етеді деп көрсетілген.
1. Прокурорлық қадағалау актілері.
2. Прокуратураны ұйымдастыру және оның қызмет мәселелерін реттейтін
актілер.
3. Прокуратураның ережелері мен нұсқаулықтары.
Заң бұзушылықты, заң бұзушылықты тудыратын мән-жайларды және кінәлі
адамдарды анықтай отырып, прокурор оларды жою және келешекте оларды
болдырмау, сондай-ақ кінәлі адамдарды заңда белгіленген жауаптылыққа тарту
үшін шаралар қолданады. Осыған сәйкес, прокурорлық қадағалауды реттейтін
заңдарда прокурорлардың өзгеше өкілеттіліктері, яғни заң бұзушылықты жоюды
қамтамасыз ететін құқықтары мен міндеттері көзделген.
Прокурорлық қадағалаудың теориясы мен практикасында мұндай
өкілеттіліктерді заңдардың немесе прокурорлық қадағалаудың бұзылуын
прокурорлық реттейтін құқықтық құрал деп атайды.
Реттеу құралы өзінің ішкі көрінісі бойынша қолдану тәртібінде
прокурорлық қадағалаудың барлық салалары және прокуратура қызметінің
учаскелері үшін ортақ және жеке қадағалаудың және қызмет учаскелері үшін
өзгешелік сипатта болуы мүмкін. Реттеудің ортақ құралдары қатарына заң
бұзушылықты жою туралы ұсынымдарға енгізілген, заң актілеріне қайшы келетін
наразылықтар жатады. Реттеудің өзгеше құралдарына қорытынды беруі және
сотта прокурордың өтініші жасауы жатады [18, 167 б.].
Реттеу құралы прокурорлық қадағалаудың, жазбаша немесе ауызша актілері,
олардың ішінде наразылықтар, қаулыларымен іске асырылады. Заң прокурорлық
қадағалау актілерінің барлық түрлері үшін біртұтас жазбаша түрде көрсетуді
белгілемейді.
Прокурорлық қадағалаудың актілері - бұл өкілеттіліктерін іске асыру
тәртібінде тек қана прокурорлардың енгізетін езгеше құқықтық актілері.
Бәрімізге белгілі, прокурор қадағалауды іске асыратын мемлекеттік тұлға
ретінде әкімшілік билікті иеленбейді, яғни заңдардың орындалуына
қадағалауды ол іске асыратын органдарға өкім беруге құқықсыз. Прокурорлық
қадағалау актілеріне сәйкес прокурор заң бұзушылықты жою және кінәлі
адамдарды жауаптылыққа тарту туралы талаптармен құзыретті органдарға өтініш
жасай алады.
Прокурорлық қадағалау актілері - белгілі фактілерге (заң бұзушылық)
байланысты өзге органдарға және лауазымды адамдарға арналған жеке актілер.
Прокурорлық қадағалау актісі басқа органның, лауазымды адамның белгіленген
заң түрінде ол арқылы реттелуін: оны қарауға, тиісті шаралар қолдануға және
оны енгізген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 3
1 ПРОКУРАТУРА ОРГАНДАРЫНЫҢ ЖҮЙЕСІ, ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ
ҰЙЫМДАСТЫРУ 5
1.1 ҚР прокуратура органдары жүйесінің ұғымы 5
1.2 ҚР прокуратура органдарының жүйесі 13
2 ПРОКУРАТУРАНЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚАҒИДАТТАРЫ ЖӘНЕ
ПРОКУРАТУРА ОРГАНДАРЫ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ
19
2.1 Прокуратураны ұйымдастырудың және қызметтік қағидаттары
19
2.2 Қазақстан Республикасының Конституциясы және прокуратура
органдарына қатысты мәселелер 29
2.3 Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексі және
прокуратура органдары қызметтерінің құқықтық негіздері 30
3 ПРОКУРОРДЫҢ АЛДЫН-АЛА ТЕРГЕУ АМАЛДАРЫН ЖҮРГІЗУ КЕЗІНДЕГІ
ӨКІЛЕТТІГІ 33
3.1 Ұсталған адамдарды қамау орындарында, алдын-ала тергеу
орындарында, сотпен тағайындалған жазалар мен өзге де күштеу
түріндегі шараларды орындау барысында заңдардың орындалуына
қадағалау жүргізудегі прокурордың өкілеттілігі 32
3.2 Тергеу, анықтау және жедел іздестіру қызметіне прокурордың
қадағалау жүргізу мәселелері 33
3.3 Кәмелетке толмағандардың істері бойынша прокурорлық
қадағалау жүргізу. 36
4 ПРОКУРАТУРА МЕН АЛДЫН АЛА ТЕРГЕУ ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСЫ
МӘСЕЛЕЛЕРІ 40
4.1 Қылмыстық істі қысқарту мен алдын – ала тергеуді тоқтату 40
кезіндегі прокурордың өкілеттілігі мәселелері
4.2 Алдын-ала тергеу кезінде тергеушiлер мен анықтама 40
органдарының өзара қатынастары
51
Қорытынды 58
Қолданылған әдебиеттер тізімі 60
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының жалпы сипаттамасы. Диплом жұмысы Қазақстан
Республикасының мемлекеттік-құқықтық жүйесіндегі прокуратура органдарының
орны мен рөлін, мақсаттары мен функционалдық қызметін, оның бағыттарын,
біртұтас мемлекеттік билік кеңістігіндегі осы органға тиесілі тепе-теңдік
пен тежемелік тетіктерін ашуға бағытталған.
Зерттеудің өзектілігі. Құқықтық мемлекет пен демократиялық қоғамды құру
жөніндегі Елбасы Н.Назарбаевтың Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша
қабілетті елу елдің қатарына кіру стратегиясында айтып өткендей
Азаматтардың Конституция мен еліміздің заңдарын орындауын қамтамасыз ету –
құқық қорғау органдарының міндеті болып табылады. (Қазақстан Президенті
Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы – 2006 ж. 1 наурыз) [1].
Сондықтан, заң шығарушының Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу
кодексінің баптарында жазаны атқарушы органдар әкімшілігінің заңдардың
сақталуын қадағалауды Бас прокурор мен оған бағынышты прокурорларға жүктеуі
кездейсоқ емес [2, 98 б.].
Бұл тақырыптың өзектілігі қылмыспен күрес жүргізуді мемлекеттің арнайы
органдары – сот, прокуратура, Ішкі істер министрлігі, Қаржы полициясы,
Ұлттық қауіпсздік комитеті жүзеге асырады, алдын – ала тергеуді прокурорлық
қадағалау мәселесінде заңдылықты болдырмау жақтарын анықтау болып табылады.
Заңнамаларда алдын – ала тергеуді тоқтату түсінігі жоқ, сол себептен
ғылымда жалпы осы мәселенің маңызды болуын талап етеді. Соңғы жылдардағы
әлеуметтік – саяси және экономикалық өзгерістер заңдары батыл түрде
өзгертіп, Конституциядағы көрсетілген құндылықтарға негізделіп жасауды
толап етуде.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 8- бабында
қылмыстық іс жүргізудің міндеттері айқындалады, яғни қылмыстарды тез және
толық ашу, оларды жасаған адамдарды әшкерелеу және қылмыстық жауапқа тарту,
әділ сот талқылауы және қылмыстық заңды дұрыс қолану, осыған сәйкес
прокурор алдын-ала тергеу сатысында өз өкілеттігі шеңберінде заңның
қадағалауын, тергеу әрекеттерінің дұрыс жүргізілуін қадағалайды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы бұл диплом жұмысында прокуратура
органдарының жұйесі олардың қылмыстық іс жүргізу барысындағы орны кешенді
түрде жүйелі зерттелініп отыр.
Елдің құқық қорғау жүйесіндегі орталық орган сөзсіз прокуратура екені
анық. Оның негізгі функциясы - қадағалау қызметінің тиімділігін арттыру
қажет. Құқық қорғау қызметіне қатысты оны үйлестіру функциясының да
тиімділігін арттыру, әрине оны құқықтық реттеуді қоса іске асыру бүгінгі
күннің талабы- делінді Құқықтық саясаттың тұжырымдамасында.
Конституциялық деңгейде прокуратураның заңдылықты жоғары қадағалайтын
орган екені айқындалып, оның қылмыстық қудалауды заңмен белгіленген
жағдайда, тәртіпте және шекте жүзеге асыруы белгіленді. Қылмыстық
қудалауына қатысты оның шектері 21 мамыр 2007 жылғы Конституциялық
реформамен нақтыланып, Ата Заңның 16-бабының 2-бөлігінің
заңда көзделген реттерде ғана және тек қана соттың санкциясымен
тұтқындауға және қамауда ұстауға болады, тұтқындалған адамға шағымдану
құқығы беріледі. Соттың санкциясынсыз адамды жетпіс екі сағаттан аспайтын
мерзімге ұстауға болады - деген жаңа редакциясына сай, мұндай құзыреттік
прокуратурадан алынды.
Диплом жұмысын жазудағы автордың негізгі мақсаты мен міндеттері:
прокуратура органдарының жүйесін, олардың қызметінің негізгі бағыттарын
анықтау жатады. Қылмыстық істер бойынша алдын-ала тергеу барысында кейде
түрлі жағдайлар туындайды, соған байланысты тергеу барысын жалғастыру
мүмкін емес, ол жағдайларда қылмыстық істер жүргізу құқық нормалары
қолданылады.
Көзделген мақсатқа қол жеткізу үшін:
- Прокуратураның конституциялық-құқықтық табиғатын жүйелі түрде зерттеу
арқылы оның мемлекеттік билік аясында алатын орны мен мәртебесін
айқындауды;
- Демократиялық, құқықтық мемлекетте заңдылықтың үстемдігін қамтамасыз
етуге арналған прокурорлық қадағалау институтына сұранымдары мен
қажеттіліктерін дәйектеуді міндет етіп қойдық.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Прокурорлық қадағалаудың түрлі
мәселелеріне, соның ішінде оның жағдайы мен оның келешегіне, дамыту жолдары
мен бағыттарына, тиімділігін арттыруға еңбектерін келесі ғалымдар арнады:
Н.А. Абдиқанов, М.М. Алиев, А.А. Альдекеев, И.Ж. Бахтыбаев, К.А. Бегалиев,
Қ.Ә. Беков, Т.Қ. Биятов, Е.Г. Джакишев, С.К. Жүрсімбаев, М.Ч. Қоғамов, Қ.С.
Лақбаев, Т.С. Матымов, С.С. Молдабаев, Н.В. Мельников, М.С. Нәрікбаев, Г.Х.
Насыров, М.О. Нукенов, К.И. Нұржаубаева, А.Д. Оспанов, А.А. Рзаев, Б.Х.
Төлеубекова, Р.Т. Түсүпбеков, А.Ж. Тукеев, А.К. Тугел, К.Х. Халиқов, бұл
ғалымдардың еңбектері прокурорлық қадағалаудың бүгінгі күнгі мәселелерін
кешенді зерттеуге теориялық база болып саналады.
Диплом жұмысының объектісі мен пәні. Зерттеудің объектісі болып
прокуратураны ұйымдастыру мен қызметін атқаруы барысында, яғни прокурорлық
қадағалауды жүргізу кезінде қалыптасатын құқықтық қатынастар табылады. Ал,
зерттеу пәніне прокуратура мен прокурорлық қадағалауға бағытталған
теориялық жасалымдар мен Қазақстан Республикасының прокуратура туралы және
прокурорлық қадағалау мен қылмыстық іс жүргізу жөніндегі заңнамасы, оны
қолдану тәжірибесі, сондай-ақ осы саладағы құқықтық реттеудің шетелдік
тәжірибесі жатады.
Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі. Диплом жұмысының құрылымы мен
көлемі зерттеудің мақсаттарына, міндеттеріне негізделген, өзара үндес.
Жұмыста: кіріспе, он тараушаларды біріктіретін 4 тарау; қорытынды;
пайдаланылған әдебиеттер тізімін қамтиды. Жұмыстың жалпы көлемі мұндай
ізденістерге қойылатын талаптарға сай келеді.
1 ПРОКУРАТУРА ОРГАНДАРЫНЫҢ ЖҮЙЕСІ, ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ
1.1 ҚР прокуратура органдары жүйесінің ұғымы
Қадағалау функцияларын іске асыратын бөлімшелер мен лауазымды адамдар
прокурорлық қадағалау органдарының бір жүйесінде біріккен. Сондықтан
прокуратура органдарының жүйесі және прокурорлық қадағалау органдарының
жүйесі деген әртүрлі ұғымдар бар. Соңғысы - прокуратура органдары жүйесінің
бөлігі. Прокуратура тек қадағалау функцияларын ғана емес, сондай-ақ
қылмыстық қудалау, құқық қорғау органдарының қызметтерін үйлестіруді
орындайды, сотта мемлекет мүдделерін және т.б. білдіреді.
Прокуратура органдарының жүйесі туралы мәселелерді қарастыра отырып,
жүйе деп өзара байланысты және тұтас бірлікті білдіретін көптеген
элементтерді атайтынын атап ету керек. Осыған байланысты прокуратура
органдарының жүйесі тек оның органдарын құрайтын жиынтық ғана емес, сондай-
ақ құрылымдағы алатын орны, өзара қарым-қатынасы, олардың ұйымдастыру
байланыстары мен басқару қатынастары деп түсінуіміз керек.
Прокуратура органдарының жүйесі мынадай аудандық, қалалық, облыстық
және оларға теңестірілген прокуратуралардан, сондай-ақ ҚР Бас прокуратурасы
сияқты звенолар мен деңгейлерден тұрғандықтан оның ұйымдастыру
құрылымындағы басшылық сатысы мен басқару сатысын ажырата білу керек. Осы
жағдайда прокуратура органдарының басқару құрылымы негізінде үш бөлімді деп
қабылдауға болады.
Прокуратура органдары қызметтері міндеттерінің күрделенуі,
мамандандыруды дамыту ұйымдасқан құрылымның функциональдық дамуын
ескертеді. Мұндай құрылымның құрамды элементтері белгілі бір қызметтің
белгілі бір түрінде мамандандырылған органдар, бөлімшелер, құрылымдық
бірліктер болып табылады. Оларға арнаулы объектілермен немесе прокурорлық
қадағалаудың жеке салалары шегінде анықталатын прокурорлық қадағалауды іске
асыратын табиғатты қорғау, көлік және басқа прокуратуралар жатады [3, 142
б.].
Функциональдық құрылымын құрайтын элементтерден басқа аудан және Кала
прокурорларының көмекшілері және аға көмекшілері, прокурорлар, облыс
прокурорлары, бөлімдердің және басқармалардың аға прокурорлары, Қызметтің
негізгі бір түрімен өзара байланысты және біріккен Қазақстан Республикасы
Бас прокуратурасының департаменттер мен басқармалар, бөлімдердің
көмекшілері мен аға көмекшілері.
Бірбағытты басшыларға аудандардың, қалалардың прокурорлары, облыс
прокурорлары, мамандандырылған прокуратуралардың прокурорлары, ҚР Бас
прокуроры және олардың орынбасарлары жатады. Функционалдық басшыларға облыс
прокурорларының көмекшілері және аға көмекшілері, сондай-ақ Қазақстан
Республикасы Бас прокурорының көмекшілері мен аға көмекшілері.
Прокуратура органдарының басқару құрылымына белгілі ерекшеліктерді
басқарма (департамент) және бөлім прокурорлары мен аға прокурорларының, ҚР
Бас прокуратурасы және облыс прокурорларының қызметтері енгізеді. Бір
қарағанда, олар тек прокурорлық қадағалаудың белгілі бір саласы бойынша
ғана мамандар болып табылады және содан соң ғана олар еңбек етіп жатқан
бөлімшелер бастықтары тапсырған кейбір басқарма функцияларын орындайды.
Екінші ұйымдастыру-басқару байланыстарына реординация (қайта тәртіпке
келтіру) қағидаттары негізіндегі байланыстар жатады. Прокуратураның ұжымы
тұтасымен немесе оның бөлімшелері және жеке қызметкерлері басқару
қатынастарын тудыруға, реттеуге және бұзуға және прокуратура органдарының
мақсатты қызметіне маңызды әсер ететін қызметтерінің ішкі міндеттері мен
мақсаттары, талап етушіліктері мен мүдделері болады. Мұндай жағдайда
басқарудың субъектісі мен объектісі арасында "төмен-жоғары" түріндегі
байланыстардың туындауын сипаттайтын кері әрекеттер болуы мүмкін. Нақты
шешім қабылдаудың бастамашысы төменгі тұрған прокурор болған кезде осындай
әрекеттердің туындауы мысал болады. Жанама түрде бұл заңда белгіленген
олардың қызметтерінің кейбір бағыттары бойынша төменгі тұрған
прокуратуралар өкілеттіліктерінің мазмұнымен дәлелденеді. Әсіресе мұндай
ұйымдастыру қатынастар прокуратураға немесе бөлімшелерге бейресми басқару
құрылымдары қатты әсер еткенде байқалады [4, 64 б.].
Прокурорлық қадағалау органдары жүйесінің ұйымдастыру құрылымдарында
қолданылатын байланыстардың үшінші түрі "субъект-субъект", "объект-объект"
түріндегі байланыс. Байланыстың бұл түрі басқару субъектілері мен
объектілерінің үйлестіру қағидаттары немесе әрекет етуілеріне негізделген.
Мұндай байланыс оның элементтерін құрайтын ерікті әрекет ету есебінен
прокуратура органдары жүйесінің жеке бөлімдерінің өзара әрекеттерін
қамтамасыз етеді. Осындай әрекет етуге негізгі жағдай жасайтын факторлары
бірлескен құндылығы болып табылады. Олардың өздері прокуратура органдарының
бір-біріне бағынышты емес бөлімшелері немесе жеке қызметкерлердің
белгіленген бағытта қимыл жасауларына, прокуратура органдары жүйесінің
алдына қойылған міндеттерді шешуге мәжбүрлейді.
Байланыстың осы түрінде прокуратура органдарының бір-біріне бағынышты
емес лауазымды адамдардың арасындағы, аудандық және калалық
прокуратуралардың, облыстық прокуратура органдарының ішкі бөлімдері мен
басқармаларының (департаменттерінің), Қазақстан Республикасы Бас
прокуратурасы аппаратының арасындағы өзара қарым-қатынастар жасалады.
Заңдардың, Қазақстан Республикасы Президенті, Жарлықтарының, өзге де
нормативтік-құқықтық актілердің дәл әрі бірыңғай қолданылуына жалпы
қадағалауды прокуратураның құқықтық актілерін шығару арқылы жүзеге
асырылады.
Прокуратураның құқықтық актілері екі топқа бөлінеді:
1. прокурорлық қадағалау актілері: наразылық, қаулы, ұйғарым, өтініш,
санкция, нұсқау, ұсыныс, заңға түсіндірме;
2. прокуратураны ұйымдастыру және оның қызмет мәселелерін реттейтін
актілер бұйрықтар, нұсқаулар, өкімдер, ережелер, нұсқаулықтар
құрайды.
Прокурор Қазақстан Республикасының Конституциясына заңдарына және
Республика Президентінің актілеріне қайшы келетін нормативтік және өзге де
құқықтық актілерге, мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың шешімдері
мен іс-әрекеттеріне наразылық жасайды.
Наразылық оны шығарған органға немесе жоғары тұрған органға беріледі.
Лауазымды адамның заңсыз шешімдері мен іс-әрекеттеріне наразылық нақ
осындай тәртіппен жасалады.
Прокурордың наразылығын тиісті орган немесе лауазымды адам 10 күнде
қаралуға тиіс. Орган немесе лауазымды адам наразылықтың қаралатын күні
туралы прокурорға хабарлауға міндетті.
Наразылықта прокурор заңсыз актінің күшін жоюды немесе оны
Конституцияға және заңдарға сәйкес келтіруді, сондай-ақ лауазымды адамның
заңсыз әрекеттерін тоқтатуды және бұзылған құқықты қалпына келтіруді талап
етеді.
Прокурор наразылық жасалған актінің немесе іс-әрекеттің орындалуын
наразылық бойынша шешім қабылданғанға дейін тоқтата тұруға құқылы.
Заңдарға жасалған наразылық олардың қолданылуын тоқтатпайды.
Прокурор өз құзыреті шегінде мынандай жағдайларда ұсыныс енгізеді:
1. заңдылықты бұзуды болдырмау туралы;
2. қылмыс жасауға және басқа тәртіп бұзушылыққа ықпал еткен себептер мен
жағдайларды жою туралы;
3. ҚР-сы Конституциясына сәйкес қол сұғылмау құқығы бар адамдарды одан
айыру мәселелері бойынша;
4. заңмен тыйым салынбаған басқа да жағдайларда [4, 97 б.].
Ұсынысты лауазымды адам немесе орган заңдылықтың бұзылуын, сондай-ақ
оларға, ықпал еткен себептер мен жағдайларды жою туралы шараларды міндетті
түрде қабылдай отырып, бір айда қарауға тиіс.
Прокурор ұсынысты қарауға қатысуға құқылы. Ұсынысты қараудың
нәтижелері және қолданылған шаралар туралы прокуратураға хабарланады.
Заңның бұзылу сипатына қарай прокурор қылмыстық іс қозғау, тәртіптік іс
жүргізу туралы әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс жүргізу жөнінде қаулы
шығарады.
Прокурор заңның қолданылуына тексеру жүргізу туралы, заңсыз құқықтық
актіні алдырып тастау, қарау, арест салу туралы,тыйым салу, шектеу
сипатындағы шараларды жою немесе алып тастау туралы, күшін тоқтата тұру
туралы, прокурордың талабын мәжбүрлеп орындату туралы, жеткізу (күштеп
әкелу) туралы, сондай-ақ заңда көзделген басқа да реттерде қаулы шығарады.
Прокурордың қаулысын уәкілетті орган немесе лауазымды адам заңмен
белгіленген мерзімде, ал мұндай мерзім болмаған жағдайда прокурор
белгілеген мерзімде міндетті түрде орындауға тиіс. Қаулының орындалу
нәтижелері туралы прокурорға дереу хабарланады.
Қазақстан Республикасының прокуратура органдарының жүйесін Бас
прокуратура облыс прокуратуралары, республикалық маңызы бар қалалық және
оларға теңестірілген әскери және басқа да арнайы прокуратуралар құрайды [5,
115 б.].
Арнайы прокуратураларды ұйымдастыру мен қызметін жүргізудің қажеттілігі
арнаулы саладағы спецификалық заңдардың сақталуы қажеттілігінен туындаған.
Арнайы прокуратуралардың органдары жалпы республикалық прокурорлық
жүйенің ажырамас элементі болып табылады.
Қазіргі кезде қызмет жүргізетін арнайы прокуратуралардың екі тобы
ажыратылады:
1. Әскери, көліктік прокуратуралар (өз саласында прокурорлық қызметтің
барлық түрлерін жүргізеді).
2. табиғатты қорғау прокуратурасы
Арнайы прокуратуралардың қызмет етуі –құқықтық қатынастардың
спецификалық салаларында аумақтық қағиданың жүзеге асырылуының негізгі
нысаны болып табылады.
Арнайы прокуратуралар басқа аумақтық прокуратуралардың қызметін
ауыстыра алмайды.
Әскери, көліктік және табиғатты қорғау прокуратураларын құру құқықтық
қатынастың спецификалық салаларындағы үнемі қажеттіліктен туындаған.
Арнайы прокуратураларды құру жүйелілік қағидасына сәйкес қызмет етуі
қажет, себебі олар біркелкі прокуратура органдарының жүйесін құрайды.
Әскери прокуратураны Бас әскери прокуратура басқарады ол ҚР-сы Бас
прокуратурасының құрылымдық бөлімі болып табылады.
Әскери прокуратураның органдары ҚР-сы Қарулы күштерінің қағидаларына
сәйкес құрылады. Бас әскери прокуратура органдары: әскери округ
прокуратуралары, шекара қызметінің әскери прокуратурасы, гарнизон
прокуратурасы. Әскери прокуратураның барлық органдарын ҚР-сы Бас
прокурорының орынбасары Бас әскери прокурор басқарады.
Әскери прокуратураның құрылымын және штатын ҚР-сы Бас прокуроры
белгілейді.
Бас әскери прокурор Бас прокурордың ұсынысымен қызметіне тағайындалады
және босатылады (5 жылға тағайындалады). Әскери прокурор жоғары тұрған
прокурорға және Бас прокурорға бағынышты болады.
Әскери прокуратураның құзыреті әскери басқарманың барлық органдарына
тиісті болады (әскери бөлімдер, әскери мекемелер, әскери-оқу орындары,
қорғаныс министрлігінің бөлімдері, республикалық шекара).
Әскери бөлімдер прокуратурасы. Жабық аумақтық-әкімшілік бірліктерде
әрекет етеді. Әскери бөлімдер прокуратурасының органдары арнайы режимдегі
объектілерде жасалған қылмыстар туралы барлық істерді қарайды.
Табиғат қорғау прокуратуралары аумақтық прокуратуралар экология
саласында барлық міндеттерді орындай алмағанда құрылады. Табиғат қорғау
прокуратураларды облыс прокуратуралардың негізінде құрылады және әрекет
етеді.
Қазақстан Республикасының Конституциясы мен Прокуратура туралы Заңына
сәйкес заңдардың нақты орындалуына прокурорлық қадағалау жүргізу
мемлекеттік қызметтің дербес саласын құрайды.
Прокурорлық қадағалау пәнінің жүйесі: жалпы және ерекше бөлімнен
тұрады. Жалпы бөлемде: прокуратура органдарының жүйесі, құрылымы,
прокуратура органдарының қалыптасу тәртібі, прокурорларға қойылатын
талаптар реттеледі.
Ерекше бөлімде: прокурорлардың қадағалау және басқа салалардағы
өкілеттіктері, мақсаттары мен негіздері көрсетіледі.
Заңдардың нақты, біркелкі орындалуын қадағалау прокуратура органдарының
негізгі міндеттерінің бірі болып табылады. Прокуратура осы функцияларды
жүзеге асыратын мемлекеттік орган.
Мемлекеттің заңдылықты нығай тудағы негізгі мақсаты мынада:
1. ағымдағы заңдылықты одан әрі нығайту мен кеңейту.
2. жалпы мемлекеттік және құқықтық заңдылықтың сақталуына кепілдік беруді
нығайту.
3. сот, прокуратура, ішкі істер мен құқық қорғау органдарының
қызметтерін нығайту бойынша шаралар қабылдау.
4. қылмыстылық пен басқа да құқық бұзушылық әрекеттерге қарсы күресті
нығайту.
Осы аталғандар, құқықтық мемлекеттің қалыптасуы мен заңдылықтың
нығаюына ықпалын тигізеді.
Прокуратура ұғымы латының (procuro)- қамтамасыз етемін алдын-аламын
деген сөзінен шыққан [6, 14 б.].
Прокуратура органдарының мақсаттары ҚР-ң Прокуратура туралы заңында
нақтыланған. Прокуратура органдарының негізгі мақсаты:
заңның жоғарылығын (верховенство) қамтамасыз ету.
заңдылықты нығайту;
адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қорғау;
қоғам мен мемлекеттің мүддесін қорғау.
Жалпы қадағалау саласындағы прокуратураның мақсаты: мемлекеттік
органдардың шығарған құқықтық актілері ҚР-ң Конституциясы мен басқа да
заңдарына, ҚР-ң Үкіметінің қаулыларына сәйкес келуі қажет.
Алдын-ала тергеу органдарының заңдарды орындауын қадағалау саласындағы
мақсат:
1. әрбір қылмыс тез және толық ашылу қажет
2. қылмыс жасаған әрбір тұлға жауаптылықтан босатылмауы қажет
3. қылмыс жасады деп күдікті адамдарды ұстау заңда көзделген негіздерде
және тәріппен жүргізілуі тиіс
4. ешкімнің заңсыз және негізсіз қылмыстық жауаптылыққа тартылуға немесе
құқықтарын шектеуге жол берілмейді.
5. ешкім прокурордың санкциясының немесе сот шешімінсіз бостандығынан
айырылмайды.
6. қылмыстық істердің заңда көрсетілген тәртіппен қозғалуы қажет [7].
Соттардың қылмыстық істерді қарауда заңның орындалуын қадағалау
сатысында ҚР-ң Бас прокуроры мен оның орынбасарларының алдында келесі
сипаттағы мақсаты бар: барлық сот инстанцияларында қылмыстық істердің жан-
жақты, толық, объективті және уақытылы қарастыруын қамтамасыз ету;
қылмыстық істер бойынша жоғары кәсіби айыптау қызметін көрсету;әрбір
қылмыстық іс бойынша заңды негізделген үкім шығару үкімдердің уақтылы және
дұрыс орындалуы.
Үкімдердің орындалуы сатысында прокурорлардың мақсаты мынандай:
сотталғандарды тиісті режимдегі колонияларға жіберуді қадағалау;
сотталғандардың жазаны өтеу кезінде режимнің талаптары мен заңдылығын
сақтау, түзеу мекемелерінің әкімшілігі шығарған құқықтық актілердің
негізділігі мен заңдылығын қамтамасыз ету, заңмен анықталған
сотталғандардың құқытары мен міндеттерін сақтау, сотталғандарды уақтылы
жәненегізімен жазаны өтеуден босату.
Азаматтық іс жүргізуде прокурорлық қадағалау жүргізудің мақсаты:
азматтық іс бойынша зерттеуді жан-жақты, толық және объективті түрде
зерттеу жүргізуді қамтамасыз ету болып табылады.
Прокуратура қызметін ұйымдастырудың қағидалары мынадай:
1. Прокуратура органдарының бірлігі-ҚР-ң Бас прокуратурасы және оның
органдары бірыңғай мемлекеттік жүйені құрайды.
2. ҚР-ң прокуратурасы өз қызметін басқа мемлекеттік органдар мен лауазымды
тұлғалардың саяси партиялары мен басқа да қоғамдық бірлестіктерге
тәуелсіз түрде жүргізеді.
3. Прокуратура органдарының қызметіне заңнан тыс жағдайда арласуға жол
берілмейді.
4. Прокурорлық қадағалау актілері барлық органдар, ұйымдар, лазымды
тұлғалар мен азаматтарға міндетті болады [8, 212 б.].
Прокуратура органдарының жүйесін Бас прокуратура облыстық прокуратура,
республикалық маңызды қалалық прокуратура, ауданаралық аудандық, қалалық,
әскери прокуратура құрайды.
ҚР-ң Бас прокуратурасын Бас прокурор басқарады.
Бас прокурордың бірінші орынбасарымен орынбасалары болады.
Бас прокуратураның құрылымы мен оның қызметкерлерінің құзыреті Бас
Прокурормен анықталады.
Бас прокуратура:
1. республиканың прокуратура органдарының қызметінің негізгі бағыттарын
координациясын қамтамасыз етеді.
2. республикадағы заңдардың орындалуын заңдылықтың сақталуын қадағалау
практикасына анализ жүргізеді.
3. прокурорлық қадағалауды жоғарлату үшін ұсыныстар береді.
4. республиканың прокуратура органдарының қадағалау жүргізудегі заңдарды
сақтауын бақылайды.
5. республиканың басқа құқық қорғау органдарымен қарым-қатынас
жүргізеді.
6. кадрлардың квалификациясын жоғарлатумен айналысады.
7. норма шығарушылық қызметке қатысады.
8. халықаралық қатынастарда прокуратура органдарын ұсынады.
ҚР-ң Бас прокурорының құзыреті:
1) Республика аумағында заңдар мен Президент жарлықтарының орындалуына
қадағалау жүргізеді, төменгі тұрған прокуратуралардың қызметін
басқарады.
2) Конституциямен заңдарға қайшы келетін құқықтық актілерге наразылық
білдіреді, наразылықты сол актіні қабылдаған органға және лауазымды
тұлғаларға ібереді.
3) Бас прокурор Жоғары сот кеңесінің мүшесі болып табылады.
4) ҚР-сы прокуратурасының қызметі мен ұйымдастырылуы мәселелерін
реттейтін бұйрықтар, өкімдер, нұсқаулар мен ережелер қабылдайды. Олар
прокуратура органдарының барлық қызметкерлеріне міндетті болады.
Бас прокурор өз құзыреті шегінде келесі нормативтік актілерді
қабылдайды.
1. ҚІЖК-ң нормалары мен жедел іздестіру қызметі бойынша заң
нормаларының қолданылуы туралы;
2. құқытық статистика субъектілерінің барлығына міндетті болатын
құқықтық статестика мен арнайы есепке алу мәселелері бойынша;
3. прокуратура органдарын құрады, қайта құрады және жояды,
Прокуратура органдарының құрылымын, құрылымдық бөлімдердің
құқықтары мен міндеттерін анықтайды.
Облыс прокуратурасы
1. облыстық прокуратураны президенттің келісімімен Бас прокурор
тағайындаған прокурор басқарады. Ол 5 жылға тағайындалады.
2. Облыс прокурорлары мен оған теңестірілген прокурорлардың бірінші
орынбасарлары мен орынбасарлары, аға көмекшілері мен көмекшілері
болады.
Облыс және оған теңестірілген прокуратуралардың басқармалары мен
бөлімдері болады. Басқарма және бөлім басшылары аға көмекшілер мен
бөлімдерде аға прокурорлар мен прокурорлар қызметі бекітіледі.
Облыс прокурорлары мен оларға теңестірілген прокурорлар облыстық
қалалық, аудандық прокуратурадағы прокурорлық қадағалауды қамтамасыз етуге
байланысты қызметке басшылық етеді. Олар бұйрық, нұсқау, өкімдер шығарады.
Қалалық және аудандық прокуратураларды ҚР-ң Бас прокуроры тағайындаған
прокурорлар басқарады. Олардың аға көмекшілері мен көмекшілері болады.
Қалалық және аудандық прокуратураларда бөлімдер құрылуы мүмкін.
Прокуратура органдарындағы коллегиалдық (алқалылық)
Алқалар (коллегиялар) Бас прокуратура мен облыс прокуратураларында
құрылады.
Алқалар мәжілістерінде прокуратура органдарының қызметі туралы
мәселелер қаралады.
Алқаның шешімі оның мүшелерінің көпшілік дауыс беруімен қабылданады.
Алқа шешімдері бұйрық арқылы жүзеге асырылады және прокуратура органдарының
қызметкерлеріне міндетті болып келеді.
Алқа жұмысының регламенті мен алқа мүшелерінің мәртебесі ҚР-ң Бас
прокурорымен анықталады. Конституция мен заңдардың жоғарлығын, адам мен
азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету мақсатында,
Конституция, заңдармен ҚР Президентінің Жарлықтары мен басқа да нормативті-
құқықтық актілерінің қолданылуына жоғарғы қадағалау жүргізе отырып,
прокуратураның негізгі бағыттары мынадай:
1.Констиуция, заңдар мен Президент актілерінің бұзылған нормаларын
анықтау және қалпына келтіру бойынша шаралар қолдану.
2. Жедел-іздестіру қызметінің, анықтау және тергеу қызметінің әкімшілік
және атқарушылық өндірістің заңдылығына қадағалау жүргізу.
3.Сотта мемлекеттің мүддесін білдіреді.
4. Конституция мен Республика заңдарына қарама-қайшы келетін заңдар мен
басқа да құқықтық актілерге наразылық білдіреді.
5. заңда белгіленген тәртіп және шекте қылмыстық жаупкершілікке
тартады.
6. мемлекеттік құқықтық статистиканы қалыптастырады. Мұндағы негізі
мақсат статистикалық ақпараттың объективті және жеткілікті болуын
қамтамасыз ету [8, 99 б.].
Прокуратураның талап етуі бойынша органдар мен лауазымды тұлғалар
міндетті:
1. коммерциялық, банктік құпияны сақтай отырып, қажетті материалдар мен
ақпаратты беру;
2. тексеруге қатысуға және қорытынды беруге мамандар беруге;
3. прокурорлардың қадағалау қызметін және олардың қауіпсіздігін
қамтамасыз ету үшін қажетті шаралар қолдану.
Өз құзыреті шегінде прокурордың берген тапсырыстары анықтау және тергеу
органдарына міндетті болып келеді.
Талап етілетін ақпарат прокурордың бекіткен мерзімінде, заңда
бекітілген талаптарға сәйкес беріледі.
Прокурорлар өз құзыреті шегігде мемлекеттік органдардың, ұйымдардық
офистеріне кедергісіз кіруге құқылы. Ол органдардың басшылары тексеру
бойынша прокурорларды тез арада қабылдауға міндетті.
Лауазымды тұлғалар мен азаматтар прокурордың талап еткен мерзімінде
түсінік беру үшін келуге міндетті. Шақырту жазбаша шақырту қағазымен
шақырылып, қол қойдырылады.С.қ. шақырту телефонграмма, телеграмма немесе
басқа да байланыс құралдары арқылы берілуі мүмкін.
Прокурордың заңды талаптарын орындамау немесе себепсіз келмеу ҚР-сы
заңдарымен қарастырылған жауапкершілікке тартылады. Прокурор өз құзыреті
шегінде қаулыны орындмаушыларға оны мәжбүрлетіп орындатуға құқылы.
Прокурор өз өндірісіндегі материалдарды көруге және олар туралы
мағұлмат беруге құқылы.
Прокуратура органдары адам мен азаматтың, заңды тұлға құқықтары мен
мүдделерін бұзатын кемшіліктерді жоюға шаралар қолданады.
Егер тұлға өзінің физикалық психикалық кемшіліктеріне байланысты өз
құқықтарын қорғай алмаса, онда прокурор ол құқықты жүзеге асыруды
қамтамасыз етуге міндетті [9, 10 б.].
Прокуратура органдары адам мен азаматтың құқықтары мен мүдделерін,
заңды тұлға менмемлекеттің мүдделерін қорғау бойынша міндеттерін
орындамайтын лауазымды тұлғаларды жауаптылыққа тарту бойынша шаралар
қолданады. Прокуратура органдарына жасырын (анонимді) түрде келген ақпарат
тексерілмейді, бірақ прокурор азамат мүддесі үшін ол ақпаратты жариялауға
құқылы.
Прокурордың әрекеті мен актілеріне жоғарғы тұрған прокурорға немесе
сотқа жүгінуге болады. Сот немесе жоғары тұрған прокурор арыз (шағым)
бойынша шешімді шығарғанша прокурордың әрекеті немесе актілері тоқтатылуы
мүмкін. Жоғары тұрған прокурор азаматтардың және заңды тұлғалардың шағымы
немесе өз ұсынысы бойынша төменгі тұрган прокурордың актілерін кері
шақыртып алуға құқылы.
Адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарына, заңды тұлғалар мен
мемлекеттің мүддесінің сақталуына қадағалау жүргізу саласындағы прокурорлық
қадағалаудың негізгі мәні- адам мен азаматтың құқытары мен бостандықтарының
заңдар, нормативті-құқықтық актілерге сәйкес қамтамасыз ету.
Жедел-іздестіру қызметіне қадағалау жүргізудің мәні- жедел-іздестіру
қызметі кезінде, іздестіру іс-шараларын жүргізу кезінде адам мен азаматтың
құқықтары мен бостандықтарының сақталуын қадағалау. Анықтау және тергеу
кезіндегі прокурорлық қадағалаудың мәні-ешкімнің заңсыз және негізсіз
қылмыстық жауаптылыққа тартылуға немесе құқықтарын шектеуге жол бермеу.
Әкімшілік өндірістің заңдылығына қадағалау жүргізудің мәні- әкімшілік
құқық бұзушылық туралызаңдардың дәлме-дәл және біркелкі орындалуын
қамтамасыз ету. Атқарушылық іс жүргізудің заңдылығына қадағалау жүргізкдің
мәні - жазаны өтеу және мәжбүрлеу шараларын жүргізуде бас бостандығынан
айырылғандардың құқықтары мен бостандықтарының сақталуын қадағалау.
1.2 ҚР прокуратура органдарының жүйесі
Қазақстан Республикасы прокуратура органдарының біртұтас жүйесін Бас
прокуратура, облыстардың прокуратуралары, республикалық маңызы бар
республика астанасының прокуратуралары, ауданаралық, аудандық, қалалық және
оларға теңестірілген әскери және басқа мамандандырылған прокуратуралар
құрайды.
Қазақстан Республикасының прокуратурасы прокурорлық жүйенің жоғарғы
бөлігі болып табылады және барлық прокуратура органдарына және оның
мекемелеріне басшылық жасайды. Бас прокуратураны Заңның
12-бабына сәйкес Қазақстан Республикасы Бас прокуроры басқарады. Оның
Қазақстан Республикасы Бас прокурорының ұсынымы бойынша Қазақстан
Республикасы Президенті қызметке тағайындайтын және қызметтен босататын
бірінші орынбасары мен орынбасарлары болады. Бас прокуратурада төрағасы
Қазақстан Республикасы Бас прокуроры және мүшелері: бірінші орынбасары және
орынбасарлары (лауазымына қарай), Қазақстан Республикасы Бас прокуроры
тағайындаған басқа прокурорлық қызметкерлер болып табылатын құрамда Алқалар
ұйымдастырылады. Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының құрылымын аға
көмекшілері болып табылатын бастықтар басшылық ететін департаменттер,
басқармалар және бөлімдер құрайды. Қазақстан Республикасы Бас прокурордың
ерекше тапсырмалар жөніндегі кеңесшілері мен көмекшілері болады. Қазақстан
Республикасы Бас Прокуроры орынбасарларының да көмекшілері болады [7].
Депратаменттерде, басқармаларда және бөлімдерде аға прокурорлар және
прокурорлардың лауазымдары көзделген.
Әрбір бөлімшелерде прокурорлық қадағалау бағыттарының анықталған
заңдары есебімен прокурорлық жүйенің функцияларынан шығатын міндеттерді
шешеді және орындайды.
Бас басқару құқығында Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының
құрылымына Қазақстан Республикасы Бас прокурорының орынбасары болып
табылатын Бас әскери прокурор басқаратын Бас әскери прокуратура кіреді.
"Прокуратура туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 12 б.
5-тармағына сәйкес Бас прокуратура:
1) Республика прокуратура органдарының іс-қимылдарын олардың қызметінің
негізгі бағыттары бойынша үйлестірілуі мен орайластырылуын қамтамасыз
етеді;
Республикада Заңдардың орындалуын, заңдылықтың жай-күйін қадағалау
практикасына талдау жасайды;
прокурорлық қадағалауды жетілдіру жөнінде ұсыныстар әзірлейді;
Республика прокуратура органдарының заңдардың орындауын қадағалау жөніндегі
жұмысын бақылайды;
заңдылық пен құқық тәртібін қамтамасыз етуде жедел-іздестіру қызметін,
анықтауды және тергеуді жүзеге асыратын басқа да республикалық құқық қорғау
органдарымен өзара іс-қимыл жасайды және олардың қызметін үйлестіріп
отырады;
кадрлардың біліктілігін арттыруды ұйымдастырады және жүргізеді;
норма шығарушылық қызметіне қатысады;
халықаралық ынтымақтастық саласында прокуратура органдарының атынан өкілдік
етеді.
Қазақстан Республикасының Бас прокуроры.
Қазақстан Республикасы Бас прокуроры Қазақстан Республикасы прокуратура
органдарының барлық жүйесін және мекемелеріне және Қазақстан Республикасы
Бас прокуратурасына тікелей басшылық жасайды.
Қазақстан Республикасы Бас прокуроры прокуратура органдарының қызметіне
басшылық жасайды және олардың жұмысына бақылау жасауды іске асырады.
Прокуратура органдары мен мекемелерінің қызметкерлеріне міндетті түрде
орындау үшін ҚР прокуратура жүйесі қызметтерінің ұйымдастыру мәселелерін
және көрсетілген қызметкерлердің материалдық және әлеуметтік қамтамасыз
етілуін іске асырудағы тәртібін реттейтін бұйрықтарды, нұсқаулықтарды,
екімдерді, ережелерді, нұсқауларды шығарады. Қазақстан Республикасы Бас
прокуроры бөлінген штаттық құрам және еңбек ақы төлеу қоры шегінде
Қазақстан Республикасы прокуратуралар мекемелері мен бағынышты
прокуратуралардың штаты мен құрылымын белгілейді.
Қазақстан Республикасы Бас прокуроры департаменттер, басқармалар және
бөлімдер бастықтарын және олардың орынбасарларық кеңесшілерін Бас
прокурордың ерекше тапсырмалары бойынша көмекшілерді және олардың
орынбасарларық аға прокурорларды және департаменттердің, басқармалар мен
бөлімдердің прокурорларын қызметке тағайындайды және қызметтен босатады.
Қазақстан Республикасы прокуратурасы жүйесінің барлық буындарының
прокурорларын да ҚР Бас прокуроры қызметке тағайындайды.
Қазақстан Республикасы Бас прокуроры Прокуратура туралы Заңға сәйкес
прокуратура органдарына жүктелген міндеттердің орындалуына жауап береді.
Жыл сайын ҚР Президентіне заңдылықтың жай-күйі елдегі құқықтық тәртіп
туралы, оларды нығайту бойынша атқарылған жұмыстар туралы баяндайды.
Қазақстан Республикасы Бас прокуроры болмаған кезде немесе өз
міндеттерін орындауға мүмкіндік болмаған жағдайда оның міндеттерін бірінші
орынбасары орындайды. Егер ол да болмаған жағдайда немесе қавдай да
себептермен ҚР Бас прокурорының міндеттерін орындау мүмкін болмағанда, оның
орынбасарларының біреуіне жүктеледі.
Аумақтың прокуратуралар аумақтық құрылымдар мен аумақтық бөлінулерге
сәйкес құрылған. Әрбір облыста атауы көбінесе облыс атуымен аталатын
прокуратуралар бар. Бұдан басқа, облыс прокуратуралары құқығындағы Астана
қаласы мен Алматы қаласы прокуратуралары, мамандандырылған прокуратуралар
жұмыс істейді.
Облыс прокуратурасы мен оған теңестірілген прокуратураларды Қазақстан
Республикасы Президентінің келісіммен Қазақстан Республикасы Бас прокуроры
тағайындаған прокурор басқарады. Облыс прокурорларының Қазақстан
Республикасы Бас прокуроры тағайындаған бірінші орынбасарлары мен
орынбасарлары болады.
Облыс прокуратуралары мен оған теңестірілген прокуратуралардың өз
құрылымдарында мекемелердің, ұйымдардың, өз деңгейіндегі (яғни,
республикалық, облыстық және т.б.) лауазымды адамдардың заңдарды орындауын
қадағалауды және калалардың, аудандардың және Қазақстан Республикасы
әкімшілік-аумақтық өзге де бірліктердің қызметтерін бақылауды іске асыратын
басқармалары мен бөлімдері болады.
Аумақтық прокуратуралардың төменгі звенолары қалалық және аудандық
прокуратуралар болып табылады. Аймақтық прокуратуралардың қатарында
құзыреті екі ауданға немесе аудан және облысқа бағынышты қала
прокуратураларына тарайтын ауданаралық прокуратуралар жұмыс істейді.
Барлық аумақтық прокурорларды облыс прокурорларының ұсынымдары бойынша
5 жыл мерзімге Қазақстан Республикасы Бас прокуроры тағайындайды [10, 9
б.].
Аудандар мен қалалар прокуратураларындағы жұмыстары аса көп көлемді
прокурорлардың орынбасарлары, аға көмекшілері мен көмекшілері болады.
Аудандың прокурор (қалалық)
Аудандық және қалалық прокуратураларды, оларға теңестірілген әскери
және өзге де мамандандырылған прокуратураларды тиісті прокурорлар
басқарады. ҚР Бас прокуроры оларды қызметке тағайындайды және қызметтен
босатады. Олар Қазақстан Республикасы Бас прокурорына және жоғарғы
прокурорларға бағынышты және есеп береді. Олардың міндеттеріне бағынышты
көмекшілердің, тергеушілердің жұмысына басшылық жасау, олардың барлық
бағыттарын қадағалауды іске асыру және қылмыстық және азаматтық істерді
сотта қарауға қатысу жатады. Аудандық бөлінудегі қалалардың прокурорлары
аудандық және оларға теңестірілген прокуратуралардың қызметтеріне басшылық
жасайды, жоғарғы тұрған прокурорға өз аппараттарымен бағынышты
прокуратуралардың штаттық құрамын өзгерту туралы, кадрлық өзгерістер туралы
ұсыныстар енгізеді.
Кез келген деңгейдегі прокурор өз өкілеттігі ішінде өз еркі бойынша
қызметтен босатылуы мүмкін: қызметтен кетуге байланысты; басқа жұмыска
ауысуына байланысты; денсаулық жағдайы бойынша; міндеттерін орындай
алмауына байланысты; аттестация нәтижесі бойынша; сот укімімен белгіленген
заңды күшіне енетін қылмыстарды жасаған кезде; Енбек туралы ҚР заңында
кезделген басқа негіздер бойынша [11, 17 б.].
Мамандандырылған прокуратураларга әскери, көлік (төмір жол, су, әуе
көліктерінде), табиғатты қорғау және Қазақстан Республикасы Ішкі істер
министрлігінің қылмыстық-атқарушы жүйесінің (колония және түрме) түзету
мекемелерінде заңдардың орындалуын қадағалау жөніндегі прокуратуралар
жатады.
Әскери, көлік және табиғатты қорғау прокуратуралары аудандық және
облыстық прокуратураларға теңестірілген болып бөлінеді. Осы
мамандандырылған прокуратуралардың төменгі звеносы тиісті жоғарғы
прокуратуралардың бағыныштылығында болады. Қазақстан Республикасы
прокуратура органдарының жүйесінде облыстық прокуратуралар құқығында:
Оңтүстік-Шығыс, Орталық және Батыс Қазақстан аймақтық көлік прокуратуралары
жұмыс істейді.
Әскери прокуратура құрамын Бас әскери прокуратура, әскери округтік
прокуратуралары, гарнизондар прокуратуралары, қала және аудан
прокуратураларына теңестірілген біріккен және қосылған әскерлер жатады.
Көлік прокуратуралары төміржол басқармасының құрылымына және көліктер
жүйесіне сәйкес, сондай-ақ көліктегі (желілі бөлімшелер, бөлімдер мен
басқармалар) ішкі істер құрылымы есебінен ұйымдастырылады. Қазақстан
Республикасы Бас прокурордың бұйрығымен көліктік прокурорларға Көлік және
коммуникациялар министрлігінің бөлімшелерінде, "Төмір жол" РМК", "Қазақстан
әуе жолы" (автожол қызметтерін қоспағанда), өзен флотының қызметінде және
оған жататын мемлекеттік кәсіпорындарда, ұйымдарда, мекемелерде, сондай-ақ
Қазақстан Республикасы Кеден комитеті оның және органдарында заңдардың
орындалуына қадағалау жүктелген.
Табиғатты қорғау прокуратуралары экологиялық заңдылықтардың орындалуын
қадағалауды күшейту мақсатында құрылғаа Облыста прокуратура құқығында бір
ғана - Каспий табиғатты қорғау прокуратурасы бар. Оның құрамына ауданаралық
құқықтардағы әрбіреуі Каспий бассейнінің белгілі учаскелерінде экологиялық
заңдардың орындалуын қадағалауды іске асыратын табиғатты қорғау
прокуратуралары жатады. Дегенменде, бұл прокуратура таратылды.
Әскери бөлім прокуратуралары ҚҰР прокуратурасы жүйесінің төменгі
буынына жатады, қалалық және аудандық прокуратуралар құқығында әрекет
етеді. Сонымен қатар, әскери бөлімінің прокурорларына Қазақстан
Республикасы Бас прокурор арқылы заңдардың орындалуына қадағалауды іске
асыруға байланысты тікелей тиісті министрліктер мен ведомстволарға өтініш
жасау құқығы берілген.
Әскери бөлімнің прокурорлары тікелей Қазақстан Республикасы Бас
прокурорына бағынады. Оларды әскери бөлім прокуратуралар қызметін бақылау
және ұйымдасқан басшылықты іске асыратын Бас прокуратураның ішкі әкімшілік
департаментіне басшылық жасау және режимді объектілері жөніндегі Бас
прокурордың аға көмекшісінің ұсынымы бойынша ҚР Бас прокуроры қызметке
тағайындайды.
Түзеу мекемелерінде заңдардың сақталуын қадағалау жөніндегі
прокуратуралар қылмыстық-атқару жүйесінің түзеу және тәрбиелеу
колонияларының, түрмелер, емдеу-сауықтыру мекемелерінің әкімшілігі
қызметінде заңдылықты қадағалауды іске асырады. Осы мамандандырылған
прокуратуралардың құзыреттері әртүрлі өзара шекаралас облыстардың
аумақтарында орналасқан бірнеше түзету мекемелеріне таратылады. Түзеу
мекемелерінде заңдылықтың сақталуын қадағалау жөніндегі прокурорлар
аумағында мамандандырылған прокуратуралар орналасқан сол облыстың
прокурорына бағынады.
Бас прокурор Институт директорын қызметке тағайындайды және қызметтен
босатады. 2000 жылғы 13 қарашадағы № 1706 "Мемлекеттік қызметкерлерді оқыту
концепциясы туралы" Үкімет қаулысын іске асыру, сондай-ақ прокуратура
органдары қызметкерлерінің кәсіби деңгейін және біліктілігін арттыру
мақсатында Қазақстан Республикасы Бас прокуроры:
Қазіргі кезенде кадрлардың кәсіби шеберлігін жетілдіру және біліктілігін
арттыру женіндегі жұмыстарды прокуратура органдарының ең маңызды
міндеттерінің бірі есептеуді талап етеді. Білімдерін үнемі жаңартып отыру
жүргізіліп отырған реформалардың тиімділігінің және прокуратура органдары
қызметкерлерінің лауазымды міндеттерін тиісті орындаудың ең маңызды
шарттары болып табылады.
Прокуратура органдары басшылары бес жылда бір рет біліктілігін арттыру
міндетті курстарынан етуді белгіледі. Ал қалған қызметкерлер – үш жылда бір
рет.
2 ПРОКУРАТУРАНЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚАҒИДАТТАРЫ ЖӘНЕ ПРОКУРАТУРА
ОРГАНДАРЫ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ
2.1 Прокуратураны ұйымдастырудың және қызметтік қағидаттары
Прокуратураның ұйымдастырудың және қызметінің қағидаттары - бұл негізге
алынатын, басқарушы, прокуратура қызметінің оған қойылатын негізгі
талаптардың аса маңызды ерекшеліктері мен кепқырлы белгілерін анықтайтын
ережелер [14, 245 б.].
Қағидаттар теорияның, ғылымның, әлем танудың, саяси ұйымдардың қандай
да бір негізгі мән жайларын қамтиды. Прокуратураға қатысты қайта құрудың
және қызметінің қағидаттары Қазақстан Республикасы Конституциясында және
басқа заңдарда бекітілген прокуратураның саяси және мемлекеттік
тағайындалуын көрсететін, прокурорлардың міндеттері мен өкілеттіліктерін,
сондай-ақ құқықтық құралдардың мазмұны мен сипаттарын және мемлекетте
заңдардың орындалуына қадағалауды іске асыратын әдістерді анықтайтын
негізгі талаптар, сондай-ақ прокуратура органдарын өзге мемлекеттік
органдардақ оның ішнде құқық қорғау органдарынан айырмашылығын анықтайтын
белгілер мен сапаларын камтиды.
Заңмен белгіленген қағидаттарды сақтау прокуратураға мемлекетте
заңдардың дәл әрі бірыңғай орындалуына қадағалауды іске асырау бойынша оның
алдында тұрған міндеттерді нәтижелі орындауына мүмкіндік береді.
Прокурорлық қадағалау қағидаттарының қатарына Қазақстан Республикасы
Конституциясының негізделген, заң бұзушылықты кім жасағанына қарамастан,
ойдағыдай жою үшін оларға қажетті өкілеттіліктерді бере отырып, тәуелсіз
мемлекеттік органдардың рангысына прокуратура органдарын көтеретін ережелер
жатады.
Қағидаттарды прокурорлардың функцияларын орындау тәртібімен және
шарттарымен араластыруға болмайды.
Құқықтардың нақты салаларында қадағалауды іске асыра отырып, прокурор
мынадай сот әділдігінің қағидаттарын тәуелсіздік ретінде ескеруге тиіс:
судьялар және олардың тек заңға бағынуы, сотталушының қорғалу құқығы,
кінәсіздік презумпциясы, бәсекелестік, жариялық, ауызекілік және процестің
өзінділік, сот құрамының тұрақтылығы және т.б. Егер прокурор осы
қағидаттарды сақтамаса, ол сот талқылауына қатысушылардың құқықтары мен
заңды мүдделерін қорғаушы, заңды сақтаушы ретінде қызметтік парызын бұзады
[15, 34 б.].
Прокуратура органы:
Төменгі прокурорлар жоғары прокурорларға және Қазақстан Республикасының
Бас прокурорына бағынатын органдар мен мекемелердің біртұтас
орталықтандырылған жүйесін құрайды; жергілікті айырмашылықтарға, сондай-ақ
жергілікті және ведомстволық ықпал етулерге қарамастан заңдардың дәл әрі
бірыңғай орындалуына қадағалауды іске асырады, кім жасағанына қарамастан
заң бұзушылықтарды анықтау және уақытылы жоюға, мемлекеттің оның билік және
басқару органдарының бұзылған құқықтары мен заңды мүдделерін қалпына
келтіруге, кінәлі адамдарды заңда белгіленген жауаптылыққа тартуға шаралар
қолданады; жергілікті өзін-өзі басқару органдарымен, басқа мемлекеттік
органдармен өзара іс-қимыл жасайды, заңдылық пен құқықтық тәртіпті нығайту
ісінде азаматтарға беделді көмек көрсетеді.
Бас прокурор заңдылық пен құқықтық тәртіптің жай-күйі және оларды
нығайту бойынша шараларды туралы Қазақстан Республикасы Президентіне жүйелі
түрде хабардар етеді.
Прокуратура органы тек Қазақстан Республикасы Бас прокурорына ғана
бағына отырып, жергілікті органдар мен лауазымды адамдарға қарамастан өз
өкілеттіліктерін іске асырады.
Прокуратура органдарын ұйымдастырудың және қызметінің қағидаттарына
қатысты аса маңызды ереже қолданыстағы "Прокуратура туралы" Қазақстан
Республикасы Заңында қамтылған. Заңда прокуратура органдары азаматтардың
құқықтары мен бостандықтарын қорғау, сондай-ақ мемлекеттік құпияларды
сақтау туралы заңдарына қайшы келмейтіндей деңгейде жариялы іс-қимыл
жасайды деп атап көрсетілген.
Осы қағидаттармен қатар мынадай мазмұндағы қағидаттар тұрады:
прокуратура органдарында саяси партияларды құруға, қызметі мен оларды
ұйымдастыруға жол берілмейді. Прокурорлардың өз қызметтері саяси партиялар
мен жалпы қоғамдық қозғалыстардың шешімдерімен байланысты емес.
"Прокуратура туралы" Қазақстан Республикасы Заңында ереже
қағидаттарының шегінде прокурорлар оқытушылық, ғылыми және шығармашылық
қызметтерден басқа төленетін қосымша жұмыстармен айналысуға құқықсыз
екендігі туралы ереже шығарылған.
Қазақстан Республикасы Конституциясында, "Прокуратура туралы" заңда,
сондай-ақ басқа заңдардағы қағидаттар прокуратура органдарын ұйымдастыру
тәртібін ғана емес, сондай-ақ белгілеу бойынша прокурорлардың қызметін,
және де заң бұзушылықтарды жоюды реттейді [16, 61 б.].
Заңдарда бекітілген прокуратура органдарын ұйымдастырудың және
қызметінің қағидаттары жалпы міндетті сипат алады, яғни прокурорларға ғана
емес, сондай-ақ мемлекеттік билік және басқару органдарына, саяси партиялар
мен қоғамдық қозғалыстарға, лауазымды адамдарға қойылатын талаптың мәні,
прокурорлар іске асыратын қызмет заңдылығын қадағалауды сақтау. Бұл
қағидаттар заңдардың сақталуына қадағалауды прокурорлар іске асыруда және
азаматтар үшін де міндетті.
Прокуратура органдарын ұйымдастырудың және қызметінің қағидаттары
"Прокуратура туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 3-бабында анықталған
және мынадай біртұтас, орталықтандырылған, тәуелсіз, жариялық және заңдылық
қағидаттары бөлінеді [17, 43 б.].
Тәуелсіз прокуратура қағидаттарының мәні әрбір прокурордың өз
қызметінде тәуелсіздігі және оған жүктелген міндеттерді орындау көзінде
заңдарды және оған сәйкес шығарылған Бас прокурордың нұсқаулықтары мен
бұйрықтарын басшылыққа алуынан тұрады. Прокурор қандай болмасын, оның
қадағалау қызметіне қол сүғушылықтан қорғалған.
Ұйымдастыру тәуелсіздігі мен қадағалауды іске асыру қағидаттары
мемлекеттік және саяси маңызға ие, яғни осы қағидаттарды сақтай отырып,
прокуратура мемлекетпен алдына қойылған міндеттер мен мақсаттарға жете
алады. Осы қағидатты іске асыру оны ұйымдасқан түрде құруды, прокурорлық
кадрларды тағайындау тәртібін, заңмен белгіленген бағынышты жүйесін және
прокурорлардың бағыныстылығы қамтамасыз етеді.
Прокуратура органдарындағы жариялылық прокуратураның басқа
республиканың құқық қорғау органдары ретінде қоғамнан, азаматтардан
оқшауланбаған өз функцияларын іске асыруын білдіреді. Заңда прокуратура
органдары азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын, мемлекеттік мүдделерін
қорғау туралы Қазақстан Республикасы заңының талаптарына
қайшы келмейтін шараларды жария ету арқылы әрекет етеді деп көрсетілген.
1. Прокурорлық қадағалау актілері.
2. Прокуратураны ұйымдастыру және оның қызмет мәселелерін реттейтін
актілер.
3. Прокуратураның ережелері мен нұсқаулықтары.
Заң бұзушылықты, заң бұзушылықты тудыратын мән-жайларды және кінәлі
адамдарды анықтай отырып, прокурор оларды жою және келешекте оларды
болдырмау, сондай-ақ кінәлі адамдарды заңда белгіленген жауаптылыққа тарту
үшін шаралар қолданады. Осыған сәйкес, прокурорлық қадағалауды реттейтін
заңдарда прокурорлардың өзгеше өкілеттіліктері, яғни заң бұзушылықты жоюды
қамтамасыз ететін құқықтары мен міндеттері көзделген.
Прокурорлық қадағалаудың теориясы мен практикасында мұндай
өкілеттіліктерді заңдардың немесе прокурорлық қадағалаудың бұзылуын
прокурорлық реттейтін құқықтық құрал деп атайды.
Реттеу құралы өзінің ішкі көрінісі бойынша қолдану тәртібінде
прокурорлық қадағалаудың барлық салалары және прокуратура қызметінің
учаскелері үшін ортақ және жеке қадағалаудың және қызмет учаскелері үшін
өзгешелік сипатта болуы мүмкін. Реттеудің ортақ құралдары қатарына заң
бұзушылықты жою туралы ұсынымдарға енгізілген, заң актілеріне қайшы келетін
наразылықтар жатады. Реттеудің өзгеше құралдарына қорытынды беруі және
сотта прокурордың өтініші жасауы жатады [18, 167 б.].
Реттеу құралы прокурорлық қадағалаудың, жазбаша немесе ауызша актілері,
олардың ішінде наразылықтар, қаулыларымен іске асырылады. Заң прокурорлық
қадағалау актілерінің барлық түрлері үшін біртұтас жазбаша түрде көрсетуді
белгілемейді.
Прокурорлық қадағалаудың актілері - бұл өкілеттіліктерін іске асыру
тәртібінде тек қана прокурорлардың енгізетін езгеше құқықтық актілері.
Бәрімізге белгілі, прокурор қадағалауды іске асыратын мемлекеттік тұлға
ретінде әкімшілік билікті иеленбейді, яғни заңдардың орындалуына
қадағалауды ол іске асыратын органдарға өкім беруге құқықсыз. Прокурорлық
қадағалау актілеріне сәйкес прокурор заң бұзушылықты жою және кінәлі
адамдарды жауаптылыққа тарту туралы талаптармен құзыретті органдарға өтініш
жасай алады.
Прокурорлық қадағалау актілері - белгілі фактілерге (заң бұзушылық)
байланысты өзге органдарға және лауазымды адамдарға арналған жеке актілер.
Прокурорлық қадағалау актісі басқа органның, лауазымды адамның белгіленген
заң түрінде ол арқылы реттелуін: оны қарауға, тиісті шаралар қолдануға және
оны енгізген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz